Book Title: Siddhhemchandra Shabdanushasan Laghuvrutti Vivran Part 04
Author(s): Chandraguptavijay
Publisher: Mokshaiklakshi Prakashan
View full book text
________________
પ્રથમ વિવસ્થા નો કત્ત-િમહામાત્ર એ બળિાવસ્થા નું કર્મ નથી. તેમજ દ્વિતીય ળિાવસ્થા ના કર્દિ હસ્તિપક ાિવસ્થા ના કર્મ છે. અળિાવસ્થા ના કર્મ નથી - એ સમજી શકાય છે. અહીં દ્વિતીય ભિાવસ્થા માં ઞોહન્તિ મહામાત્ર હસ્તિવજાઃ - આવો પ્રયોગ થઈ શકશે નહીં - એ ‘તિ - ચોધા૦૨-૨-' ના અર્થનુસન્ધાનથી સમજી લેવું. દ્વિતીય ળિાવસ્થા માં ‘નૈનિટિ ૪-રૂ-૮રૂ' થી પ્રથમ દ્િ પ્રત્યયનો લોપ થયો છે. અર્થ- માલિકો (હથી ઉપર) ચઢે છે. મહાવત માલિકોને (હાથી ઉપર) ચઢાવે છે. (હાથી ઉપર) ચઢાવતા મહાવતને માલિકો (હાથી ઉપર) ચઢાવવાની પ્રેરણા કરે છે.
गित् किम् ? = આ સૂત્રથી ઉપર જણાવ્યા મુજબ ત્િ જ (અગિ સામાન્ય નહીં) અવસ્થાનું કર્મ વિસ્થા માં કર્તા હોય તો તે અમૃત્યર્થક TMિ પ્રત્યયાન્ત ધાતુને કર્દમાં આત્મનેપદ થાય છે. તેથી નોપાજો નળ ગળતિ (આ અગ઼િગવસ્થા છે પરન્તુ વાળ ધાતુને ‘ઘુરાદ્રિ ૩-૪-૧૭’ થી પ્િ પ્રત્યયાદિ કાર્ય થવાથી ળિ ધાતુ નિ અવસ્થાપન્ન નથી.) તા (નાપા ં) પ્રવૃત્તિ મળ: આ અર્થમાં ઉ૫૨ જણાવ્યા મુજબ દ્િ પ્રત્યયાદિ કાર્યથી નિષ્પન્ન મળિ ધાતુને આ સૂત્રની સહાયથી કત્તમાં આત્મનેપદનો વર્તમાનાનો તે પ્રત્યય વગેરે કાર્ય થવાથી યતે ગળો નોપામું આવો પ્રયોગ થાય છે. અન્યથા સૂત્રમાં ગળિ] ના સ્થાને અળિ આવો પાઠ હોત તો અહીં ન્યન્તાવસ્થા નું કર્મ ફળ વિસ્થા માં કર્તા હોવાથી તે શ્િ પ્રાન્ત રળિ ધાતુને આ સૂત્રની સહાયથી કત્તમાં ઉપર જણાવ્યા મુજબ આત્મનેપદ થઈ શકત નહીં. અર્થ - ગણ ગોપાલને (ગોપાલ દ્વારા) ગણાવે છે.
મૈંતિ વિમ્ ? = આ સૂત્રથી ઉપર જણાવ્યા મુજબ અળિયવસ્થા નું કર્મ જ (કારક સામાન્ય નહીં) શિવસ્થા માં કર્તા હોય તો તે અમૃત્યર્થક ર્િ પ્રત્યયાન્ત ધાતુને કત્તમાં આત્મનેપદ થાય છે. તેથી પ્રવીષેન મૃત્યાઃ પશ્યન્તિ (અણિગવસ્થા); તાન્ પ્રેયતિ પ્રવીપઃ આ અર્થમાં વૃણ્ ધાતુને ઉપર જણાવ્યા મુજબ શ્િ પ્રત્યયાદિ કાર્યથી
૬૫
