Siddhhemchandra Shabdanushasan Laghuvrutti Vivran Part 04

Author(s): Chandraguptavijay
Publisher: Mokshaiklakshi Prakashan

Page 172

अथ प्रारभ्यते चतुर्थे ऽ ध्याये प्रथमः पादः ।
द्वि र्धातुः परोक्षा-डे प्राक् तु स्वरे स्वरविधेः ४।१।१॥
પરીક્ષા (નવુ થી મહે સુધીના (૩-૨-૧ર જુઓ)... વગેરે) સમ્બન્ધી તેમજ ૩ (બ) પ્રત્યય પરમાં હોય તો તેની પૂર્વે રહેલા ધાતુને દ્ધિત્વ (દ્વિરુતિ-અભ્યાસ) થાય છે. દ્વિત્વનો નિમિત્તભૂત સ્વરાદિ પ્રત્યય પરમાં હોય તો તેની પૂર્વે રહેલા ધાતુને સ્વરવિધિની પૂર્વે દ્વિત થાય છે. અથતું પ્રથમ દ્વિત થાય છે. પાછળથી સ્વરવિધિ (સ્વરોદ્દેશ્યક વિધિસ્વરને અનુલક્ષી કરવાનું કાર્ય થાય છે. સૂત્રમાંનો “પ્રાવ તું સ્વરે સ્વરવિધે.’ આ અંશનો અધિકાર દ્વિત્વ વિધાયક સકલસૂત્રમાં છે. તેથી દ્વિત્વ વિધાયક તે તે ઉત્તર સૂત્રમાં એનો ઉલ્લેખ ન હોય તો પણ સમજી લેવો.
પવું ધાતુને પરોક્ષા નો વુિં પ્રત્યય. આ સૂત્રથી પડ્યું ધાતુને દ્વિત. વ્યગ્નન૦ ૪-9-૪૪' થી અભ્યાસમાં અનાદિવ્યજનનો ( નો) લોપ. (આદિવ્યજનનો શેષ.) “િિત ૪-૩-૧૮’ થી નવું ની પૂર્વેના ધાતુના ઉપાજ્ય માં ને વૃદ્ધિ સા આદેશ વગેરે કાર્ય થવાથી પાવ આવો પ્રયોગ થાય છે. અર્થ-રાંધ્યું. મ્ ધાતુને અધતનીનો ત પ્રત્યય. જિ-શ્રદ્ભ૦ રૂ-૪-૧૮' થી ત પ્રત્યયની પૂર્વે ૩ પ્રત્યય. આ સૂત્રથી મુ ધાતુને દ્વિત. ઉપર જણાવ્યા મુજબ અભ્યાસમાં અનાદિ વ્યજનનો લોપ. શ્વમ્ ૪-૧-૪૪ થી અભ્યાસમાં જૂને ૬ આદેશ. “સઘાતો. ૪-૪-૨૨' થી ધાતુની પૂર્વે સદ્ વગેરે કાર્ય થવાથી મિત આવો પ્રયોગ થાય છે. અર્થ- ઈચ્છા કરી.
ઘાતુતિ વિન્?= આ સૂત્રથી ઉપર જણાવ્યા મુજબ પરીક્ષા અને હું પ્રત્યય પરમાં હોય તો તેની પૂર્વે રહેલા ધાતુને જ (ઉપસગદિને નહીં.) દ્વિત થાય છે. તેથી પ્ર + શ્ર ધાતુને અદ્યતનીનો દિ (૯) પ્રત્યય. ઉપર જણાવ્યા મુજબ તેની પૂર્વે ૬ () પ્રત્યય. આ સૂત્રથી શ્રિ ધાતુને
૧૬૯