Book Title: Siddhhemchandra Shabdanushasan Laghuvrutti Vivran Part 04
Author(s): Chandraguptavijay
Publisher: Mokshaiklakshi Prakashan
View full book text
________________
દ્વિત્વ. ઉપર જણાવ્યા મુજબ અભ્યાસમાં આદિવ્યસ્જનનો શેષ. ધાતુની પૂર્વે સદ્. પ્ર + + + + + તુ આ અવસ્થામાં “સંયોજીત ર-૧-૧ર થી ત્રિ ના રૂ ને લ્ આદેશ વગેરે કાર્ય થવાથી પ્રશિક્ષિત આવો પ્રયોગ થાય છે. આ સૂત્રમાં ધાતુનું ગ્રહણ કર્યું ન હોત તો ઉત્તર સૂત્રમાં (૪-૧-૨ માં) તેની અનુવૃત્તિ પણ ન હોત. તેથી પરીક્ષા અને ૪ પ્રત્યય પરમાં હોય તો તેની પૂર્વેના અનેકવરી ભાગના એકસ્વરવાળા પ્રથમ ભાગને દ્વિતનાં વિધાનતાત્પર્યમાં પ્ર ને દ્વિત થવાનો અનિષ્ટ પ્રરાંગ આવત. જે આ સૂત્રમાં ધાતુ પદોડાદાનથી નથી આવતો. એ સ્પષ્ટ છે. અર્થ- આશ્રિત થયો. પ્રતિ ઝિનું?= આ સૂત્રથી ઉપર જણાવ્યા મુજબ દ્વિતનિમિત્તભૂત સ્વરાદિ પ્રત્યય પરમાં હોય તો તેની પૂર્વે રહેલા ધાતુને સ્વરવિધિની પૂર્વે જ (સ્વરવિધિ પછી નહીં) દ્વિત થાય છે. પછી સ્વરવિધિ થાય છે. તેથી કૃ ધાતુને પરોક્ષાનો સ્વરાદિ – તુનું પ્રત્યય. આ સૂત્રથી કૃ ધાતુને દ્વિત. “તોડતુ ૪-૧રૂ૮' થી અભ્યાસમાં ઝને મ આદેશ. ઉપર જણાવ્યા મુજબ રુ ને | આદેશ. ઘટ્ટ + અતુ આ અવસ્થામાં ઝને ‘વળo 9-૨-૨૦” થી સ્વરવિધિ - ૬ આદેશ વગેરે કાર્ય થવાથી ઋતુ. આવો પ્રયોગ થાય છે. આ સૂત્રમાં પ્રા' પદનું ગ્રહણ કર્યું ન હોત તો કૃ + અતુતું આ અવસ્થામાં દ્વિત્વ પૂર્વે જ 3 આદેશ થાત તો છે ને દ્વિત્યાદિ કાર્ય થવાથી જતુ: આવો અનિષ્ટ પ્રયોગ થાત, જે, સૂત્રમાં પ્રા' પદોડાદાનથી ઉપર જણાવ્યા મુજબ થતો નથી - એ સમજી શકાય છે. અર્થ- બે જણાએ
કર્યું.
સ્વર રૂતિ ?િ = આ સૂત્રથી ઉપર જણાવ્યા મુજબ દ્વિત્વ નિમિત્તભૂત સ્વરાદિ જ પ્રત્યય પરમાં હોય તો (વ્યનાદિ પ્રત્યય હોય તો નહીં); તેની પૂર્વે રહેલા ધાતુને સ્વરવિધિની પૂર્વે દ્વિત થાય છે. તેથી પ્રા ધાતુને વ્યગ્નના રૂ-૪-' થી થર્ () પ્રત્યય. ધ્રા- યડિ ૪-૩-૧૮' થી પ્રા ધાતુના મા ને હું આદેશ. (આ સ્વરવિધિ સ્વરાદિ પ્રત્યય નિમિત્તક નથી પરંતુ વ્યસ્જનાદિ- યક્ પ્રત્યય નિમિત્તક છે.) સન કચ્છ ૪-૧
૧૭૦
