Siddhhemchandra Shabdanushasan Laghuvrutti Vivran Part 04

Author(s): Chandraguptavijay
Publisher: Mokshaiklakshi Prakashan

Page 71

ને આદેશ થાય છે.
અહીં જિજ્ઞાસુઓએ યાદ રાખવું જોઈએ કે - આ (રૂ-રૂ-૮૮) સૂત્રમાં મારોહતે હતી તપવાનું - આ પ્રમાણે ઉદાહરણ છે. એમાં શારીતિ રુતિ તિવા: આ પ્રથમ અવસ્થા છે. આ પ્રથમ અવસ્થામાં માત્, ધાતુ સ્તિવૃત્તિ (ચમવન) શરીરસંછોવાભbસ્વરૂપક્રિયાનુવકૂe
તપwવૃત્તિવ્યાપIRIભજિયા' નો વાચક છે. મારોહતો તિપછાનું રતિ હતી આ અર્થમાં વિહિત પ્રત્યયાત ના+દિ ધાતુ, 'हस्तिवृत्तिशरीरसंकोचस्वरूपफलात्मकक्रियानुकूलहस्तिपकवृत्तिव्यापारात्मकક્રિયાનુભૂતિવૃત્તિ વ્યાપાર' નો વાચક છે. મારોહતે હતી તપછાનું આ પ્રમાણેની અવસ્થામાં આ સૂત્રથી આત્મને પદ થયું છે. ઉપર જણાવેલી પ્રથમ અવસ્થામાં તિવૃત્તિશરીરસોવાત્મwજીસ્વરૂપક્રિયા અને તદનુકૂઝહસ્તિપવૃત્તિ વ્યાપાર નું અભિધાન હોવા છતાં તિવૃત્તિશરીરસોવીનુQત્ર-ર નું અભિધાન શબ્દશતિના સ્વભાવથી જ સારુ ધાતુથી થતું નથી. પ્રથમ અવસ્થાના તાદૃશ હસ્તિપકવૃત્તિ વ્યાપારની અવિરક્ષા કરીને મા+રુદ્ ધાતુને “પઘાવ રૂ-૪-૮૬ થી વય અને આત્મપદ થવાથી દ્વિતીય અવસ્થામાં મારે હસ્તી વયમેવ આવો પ્રયોગ થાય છે. અહીં ધાતુ nિ[ પ્રત્યયાન્ત નથી તેથી આ સૂત્રથી આ અવસ્થામાં આત્માનપદ થતું નથી - એ સમજી શકાય છે. આ દ્વિતીય અવસ્થા પછી તૃતીયાવસ્થાનો પ્રયોગ થતો નથી; પરન્તુ તૃતીયાવસ્થાગર્ભિત ચતુર્થ જ અવસ્થાનો પ્રયોગ થાય છે. તૃતીય અવસ્થાનો પ્રયોગ થતો ન હોવાથી એનું પ્રદર્શન કર્યા વિના જ સીધો શારીતિ સ્તિ હતા - આ પ્રમાણે તૃતીયાવસ્થાગર્ભિત ચતુથવિસ્થાનો જ પ્રયોગ દર્શાવાય છે. અહીં મારણ્યના પ્રયુગ્મતે આ અર્થમાં જે સારુ ધાતુને [િ પ્રત્યયનું વિધાન છે - તે સારુ૬ ધાતુ તિવૃત્તિશરીરો અને તનુજૂર તિવૃત્તિવ્યાપીર નો વાચક છે. આ રીતે તાદૃશ શરીર સંકોચાત્મક ફલસ્વરૂપ ક્રિયાનાં અધિકરણમાં (હસ્તિમાં)વૃત્તિ (સમાનાર) એવા તાદૃશ વ્યાપારનું અભિધાન પ્રથમ અને દ્વિતીય અવસ્થામાં નથી. કારણકે ઉપર જણાવ્યા મુજબ
६८