Book Title: Siddhhemchandra Shabdanushasan Laghuvrutti Vivran Part 04
Author(s): Chandraguptavijay
Publisher: Mokshaiklakshi Prakashan
View full book text
________________
- सुश्यात्मनेपदाऽकर्मकात् ३ २४ ९२ ॥
નિ પ્રત્યયાન્ત ધાતુને તેમ જ સ્તુ ત્રિ અને લાભનેવવાર્મ (પૂ.નં. ३-३-८५ વગેરે સૂત્રોથી જે ધાતુને આત્મનેપદ થાય છે તે ધાતુને) ધાતુને કર્મ કત્તમિાં ત્રિપ્ પ્રત્યય થતો નથી. યન્ત ધાતુનું ઉદાહરણ : - પવન્તુ ચૈત્ર પ્રાયુો મંત્ર: (રાંધતા એવા ચૈત્રને મૈત્રે પ્રેરણા કરી.) રૂપીપવવોવન ચૈત્રળ મૈત્રઃ આ વાક્ય માત્ર શિવસ્થા ના પ્રદર્શન માટે છે. આ સૂત્રોપયોગી દૃષ્ટાન્તના પ્રદર્શન માટે નથી. એ અવસ્થાના પ્રયોજક મૈત્ર અને પ્રયોજ્ય ચૈત્ર ના વ્યાપારની અવિવક્ષામાં અપવતીવન: સ્વયમેવ આવો કર્મકર્દમાં પ્રયોગ થાય છે. અહીં ‘પ્રયોń૦ ૩-૪-૨૦’ થી વિહિત ર્િ પ્રત્યયાન્ત વર્ષે ધાતુને ‘ધાતÎ૦ ૩-૪-૮૬' થી આત્મનેપદનો અદ્યતનીનો તા પ્રત્યય. તે સૂત્ર (રૂ-૪-૮૬) થી તા પ્રત્યયની પૂર્વે વિહિત જિલ્ પ્રત્યયનો આ સૂત્રથી નિષેધ થવાથી તે પ્રત્યયની પૂર્વે ‘નિ-ત્રિ૦ રૂ-૪-૧૮′ થી ૪ (બ) પ્રત્યય. ગ+પાર્+ ્+ગ+ત આ અવસ્થામાં પણ્ ને ‘દિર્ધાતુ:૦ ૪-૧-૧' થી દ્વિત્વ વગેરે કાર્ય થવાથી અપનાવવત (જુઓ પૂ.નં. રૂ-૪-૧૮ માં વીરત....) આવો પ્રયોગ થાય છે. અર્થ
...
-
ભાત સ્વયં ગંધાયા. સ્નુ ધાતુનું ઉદાહરણઃ- પ્ર+નુ ધાતુને ઉપર જણાવ્યા મુજબ આત્મનેપદનો અદ્યતનીનો 7 પ્રત્યય. તેની પૂર્વે વિહિત ત્રિપ્ પ્રત્યયનો આ સૂત્રથી નિષેધ થવાથી “નિઘ૦ રૂ-૪-ધ્રૂ' થી ત પ્રત્યયની પૂર્વે સિવુ (F) પ્રત્યય. પ્ર+3+નુ+q+7. આ અવસ્થામાં ‘નામિનો॰ ૪-૩-૧' થી ૩ ને ગુણ ો આદેશ. ‘નામ્યન્તસ્થા૦ ૨-૩-૧૯’ થી સિપ્ ના સ્ ને પ્.આદેશ. ‘તર્વાસ્થ૦ ૧-૩-૬૦' થી તે ને ર્ આદેશ વગેરે કાર્ય થવાથી પ્રસ્નોલ્ટ નૌઃ સ્વયમેવ આવો પ્રયોગ થાય છે. અર્થગાય સ્વયં ઝરી. ત્રિ ધાતુનું ઉદાહરણ :- ઉ+fશ્ર ધાતુને ઉપર જણાવ્યા મુજબ કર્મકત્તમાં આત્મનેપદનો અદ્યતનીનો ત પ્રત્યય. તેની પૂર્વે વિહિત ગિર્ પ્રત્યયનો આ સૂત્રથી નિષેધ થવાથી -િત્રિ-૬૦ ૩-૪૧૮' થી ત પ્રત્યયની પૂર્વે ૬ (બ) પ્રત્યયાદિ કાર્ય તેમાં (૩-૪-૫૮ માં)
૧૬૩
