Sanmati Tarka Prakaran

Author(s): Siddhasen Divakarsuri, Sukhlal Sanghavi, Bechardas Doshi
Publisher: Gujarat Vidyapith Ahmedabad

Page 22

પ્રતિએનો પરિચય તેનાં બીજાં સાધનો પૈકી કંબિકા,૫ રે, ગાંઠ, લિપ્યાસન, છંદણ, સાંકળ, મથી અને લેખિનીને ઉલ્લેખ સાગરનીય સૂત્ર પૃ૦ ૯૬માં કરેલ છે. આ સૂત્રનો સમય બીજ પ્રમાણે ન મળે ત્યાં સુધી વલભીવાચનાને મળતો છે; અને તે વીરાત હજાર અને વિક્રમને છઠ્ઠો સંકે છે. આ ઉપરાંત અક્ષર ઘંટવાના એક સાધનનું નામ ચિતવિસ્તારમાં
આવે છે, જે તિર કહેવાય છે. તેનું ગૂજરાતી વતર અને નામ વતરણું છે, અને તેમાં જ પાટીનું નામ fસ્ત્રપિ પિક બનાવીને મૂકેલું છે. વર્ણતિરક૭ શબ્દ
વર્ણ અને તિરક એમ બે શબ્દને બનેલ છે. એને અર્થ તિલક કરવાના સાધન જેવું અક્ષર લખવાનું સાધન કે તિલક વૃક્ષના લાકડામાંથી બનેલું સાધન કે તીર જેવું સાધન એવો થાય છે. લિપિફલકને વ્યુપત્યર્થ તે પ્રસિદ્ધ જ છે.
પ. આ સાધન વિષે જાનકરનીય સૂત્રમાં જે પાઠ છે તે આ પ્રમાણે –
" तस्स णं पोत्थरयणस्स इमेयार्वे वण्णावासे पण्णत्ते, तंजहारयणामयाइं पत्तगाई, रिट्ठमईओ कंबिआओ, तवणिज्जमए दोरे, नाणामणिमए गंठी, वेरुलियमए लिप्पासणे, रिट्ठामए छंदणे, तवणिज्जमई સંજ, રિામ મરી, વરૂSTમ જે ”
૬. વતરણાને રાજપૂતાનામાં બરથા કે બરતના કહે છે. ભારતીય પ્રાચીન લિપિમાલા પૃ.૬ માં શ્રી. એJાજી લખે છે કે ઋતિવિસ્તારમાં આ બરથા અર્થમાં વર્ણક શબ્દને ઉલ્લેખ છે. અમે જોયું તે પ્રમાણે તેમાં વર્ણક રાબ્દનો ઉલ્લેખ મળે નહિ પણ વણતિરક શબ્દનો ઉલ્લેખ મળે છે. આ ઉલ્લેખ તિવિસ્તારના લિપિશાલાસંદશન પરિવતમાં ૧૨૫ મે પાને છે.
૭. લલિતવિસ્તારમાં વર્ણતિરક શબ્દ વપરાયેલો છે. વMય તીર . વળતર એટલે વણ લખવાને તીર જેવું અણીવાળું સાધન. આ રીતે અર્થ કરતાં મૂળ ગ્રંથમાં ઉતરવાને બદલે તેવું હોવું જોઈએ. પણ ગ્રંથની ભાષાની પ્રાકૃતતાને લીધે એ વ્યવસ્થા સચવાઈ લાગતી નથી. અથવા સરકૃતમાં તિલક અર્થવાળે તિ” શબ્દ પ્રસિદ્ધ છે. એ તિલક શબ્દને અહીં “તિલક