________________
१४६
अपोहनिराकरणम् ।
६२९ यस्तु नाप्तोक्तत्वं वचसि विवेचयितुं शक्यमिति शाकयो वक्ति, स पर्यनुयोज्यः । किमाप्तस्यैव कस्याप्यभावादेवमभिधीयेत, भावेऽप्यस्य निश्चयाभावात, निश्चयेऽपि मौनव्रतिकत्वाद्, वक्तृत्वेऽप्यनाप्तवचनात् तद्वचसो विवेकावधारणाभावाहा । सर्वमप्येतच्चाकिादिवाचां प्रपञ्चात् मातापितृपुत्रभ्रातृगुरुलुगतादिवचसां विशेषमातिष्टमानैरप्रकटनीयमेव । न च नास्ति विशेषस्वीकारः, तत्पठितानुष्टानघटनायामेव प्रवृत्तेनिनिवन्धन. त्वापत्तेः।
ફુર૯. બૌદ્ધ–આ વચન આપ્તનું છે કે અનામનું એ વિવેક થઈ શકતા नथी तनु शु?
જેન– અહીં તમને પૂછવું જોઈએ કે “વિવેકનો સંભવ નથી. એ તમારા કથનનું કારણ શું ? કોઈ આસ પુરુષ તો છે પણ નિશ્ચય નથી. (તે આપ્ત જ છે એ નિશ્ચય નથી) માટે, આપ્ત પુરુષ છે એ નિશ્ચય હોવા છતાં તે શું મૌનવ્રતી (સદા મૌન રહેવાની પ્રતિજ્ઞાવાળા) છે માટે, કે બોલે છે પરંતુ અનાપ્તના વચનથી તેમના વચનમાં શું ભેદ છે તેનો નિશ્ચય નથી માટે ? ચાર્વાકાદિ-નાસ્તિકાદિ લેર્કોની વાણીના પ્રપંચથી માતા, પિતા, પુત્ર ભાઈ, ગુરુ, સુરત વિગેરેની વાણી –શબ્દમાં વિશેષતા છે એમ માનનારા બૌદ્ધોએ આ બધું કહેવું જ ન જોઈએ, અને જે માતા પિતાદિકના વચનની ચાર્વાકના વચનની અપેક્ષાએ વિશેષતા સવીકારતા ન હ તે તેમની–માતપિતાદિકની વાણીને આધારે જ જે અનુષ્ઠાન થાય છે તે નિષ્કારણ બની જશે.
(प.) अनाप्तवचनादिति अनाप्तवचनसकाशात् । तद्वचस इति आप्तवचसः ।
(टि०) सर्वमप्येतदिति । तत्पठितेति तेषां पितृमातृसुगतादिवाक्यानां पठनाचरणघटनायाम् । निनिवन्धनेति निष्कारणत्वप्रसज्ञात् आदराभावप्रसक्तेः । ६३० अथानुमानिक्येवाप्तशब्दादर्थप्रतीतिः
पादपार्थविवक्षावान् पुरुपोऽयं प्रतीयते ।
वृक्षशब्दप्रयोक्तृत्वात् पूर्वावस्थास्वहं यथा ॥ १ ॥ इति विवक्षामनुमाय 'सत्या विवक्षेयम्; आप्तविवक्षात्वात्, मद्विवक्षावत्' इति वस्तुनो निर्णयादिति चेत् ।
६३१ तदचतुरस्रम् । अमूदृशव्यवस्थाया अनन्तरोक्तवैशेषिकपक्षप्रतिक्षेपेण कृतनिर्वचनत्वात् । किञ्च, शाखादिमति पदार्थे वृक्षशब्दसङ्केते सत्येतद्विवक्षाऽनुमानमातन्येत, अन्यथा वा । न तावदन्यथा । केनचित्कक्षे वृक्षशब्दं संकेत्य तदुच्चारणात् , उन्मत्तसुप्तशुकसारिकादिना गोत्रस्खलनवता चान्यथाऽपि तत्प्रतिपादनाच्च हेतो. र्व्यभिचारापत्तेः । संकेतपक्षे तु यद्येष तपस्वी शब्दस्तद्वशास्त्वेिव वदेत्, तदा किं नाम क्षुणं स्यात् । न खल्वेषोऽर्थाद् विभेति । विशेषलाभश्चैवं सति यदेवंविधाननुभूयमानपारंपर्यपरित्याग इति ।
१ अत्र मुद्रिते (कथम् ?)'-इति अधिकम् ।
