________________
૪, ૪૪]
कालादिनिरूपणम् ।
१६९
1
"
',
૪ : પુનઃ જાજાણ્યઃ ! | ાજ:, આત્મચર્વ, અર્થ:, સંવન્ધા, રવાર:, गुणिदेशः, संसर्गः शब्दः इत्यष्टौ । तत्र स्याज्जीवादि वस्त्वस्त्येवेत्यत्र यत्कालमस्तित्वं तत्कालाः शेषानन्तधर्मा वस्तुन्येकत्रेति तेषां कालेनाभेदवृत्तिः (१), यदेव चास्तित्वस्य तद्गुणत्वमात्मरूपम्, तदेव चान्यानन्तगुणानामपीत्यात्मरूपेणाभेदवृत्तिः (२), य एव चाधारोऽर्थो द्रव्याख्योऽस्तित्वस्य स एवान्यपर्यायाणामित्यर्थेनाभेदवृत्तिः (३), य एव चाविष्वग्भावः कथञ्चित्तादात्म्यलक्षणः संबन्धोऽस्तित्वस्य, स एवाशेषविशेषाणामिति संवन्धेनाभेदवृत्तिः (४), य एव चोपकारोऽस्तित्वेन स्वानुरक्तत्वकरणम्, स एव शेषैरपि गुणैरित्युपकारेणाभेदवृत्ति: ( ५ ), य एव गुणिनः संवन्धी देशः क्षेत्रलक्षणोऽस्तित्वस्य स एवान्यगुणानामिति गुणिदेशेनाभेदवृत्ति: (६), य एव चैकवस्त्वात्मनाऽस्त्वित्वस्य संसर्गः, स एवाशेषधर्माणामिति संसर्गेणाभेदवृत्तिः । ननु प्रागुक्तः संबन्धादस्य कः प्रतिविशेषः ? । उच्यते, अभेदप्राधान्येन भेदगुणभावेन च प्रागुक्तः संबन्धः, भेदप्राधान्येनाभेदगुणभावेन चैष संसर्ग इति (७), य एवास्तीति शब्दोऽस्तित्व धर्मात्मकस्य वस्तुनो वाचकः, स एव शेषानन्तधर्मात्मकस्यापीति शब्देनाभेदवृत्तिः (८) पर्यायार्थिकनयगुणभावे द्रव्यार्थिकनयप्राधान्यादुपपद्यते ।
$૪. કાલાદેિ કયા કયા છે ? ૧ કાલ, ૨ આત્મરૂપે, ૩ અર્થ, ૪ સ'અધ, ૫ ઉપકાર, ૬ ગુણિદેશ, ૭ સ’સગ અને ૮ શબ્દ-આ આઠે છે. કાલાદિથી અભેદ્યવૃત્તિનું સમર્થન આ પ્રકારે છે—
(૧) કાલ-જીવાદિ પદાથ યાત્ છે જ. આમાં જીવાદિ પદાથ માં જે કાળે અસ્તિત્વ છે તે જ કાળે ખાકીના અનંતમાં પણ એ પદાર્થ માં પ્રાપ્ત થાય છે, માટે આ કાલથી અભેદવૃત્તિ કહેવાય છે. અર્થાત્ કાલની અપેક્ષાએ અસ્તિત્વાદિ ધર્મો અભિન્ન છે, આ કાલરૂપે અભેદવૃત્તિ થઈ. (૨) આત્મરૂપ-જે રીતે ‘અસ્તિત્વ' જીવાદિ વસ્તુના ગુણુરૂપ-સ્વભાવરૂપ છે, તે જ રીતે બાકીના બીજા પણ અનંત જીવાદિના સ્વભાવરૂપે છે, માટે સ્વભાવ-સ્વરૂપની અપેક્ષાએ અસ્તિત્વાદિ ધર્માં અભિન્ન છે,
આ આત્મરૂપે અભેદ વૃત્તિ થઈ. (૩) અથ−જે રીતે જીવાદિ અર્થ-દ્રવ્ય અસ્તિતને! આધાર છે, તે જ રીતે બીજા અનંત પર્યાયા-ધર્મના પણ આધાર છે, માટે અર્થની અપેક્ષાએ અસ્તિત્વાદિધમે અભિન્ન છે. આ અથરૂપે અભેદવૃત્તિ થઈ. (૪) સ’ખંધ-જીવાદિ પદામાં અસ્તિત્વને જે વિશ્વભાવ-કથ ચિંત તાદાત્મ્યરૂપ -સંબંધ છે તે જ સબંધ બાકીના અન ત ધર્મના પણ છે, માટે સબંધની અપેક્ષાએ અસ્તિત્વાદિ ધર્મા અભિન્ન છે. આ સંબધ દ્વારા અભેદ્યવૃત્તિ થઈ. (૫) ઉપકાર-અસ્તિત્વધમ જે રીતે જીવાદ્રિવ્યને પાતાથી રંગી નાખવા ( અસ્તિત્વમય કરી નાખવા)રૂપ જે ઉપકાર કરે છે તે જ રીતે ખીજા ધર્મો પણ દ્રશ્યને સ્વમય કરી નાખવારૂપ ઉપકાર કરે છે, માટે
•
૨૨'
