Ratnakaravatarika Part 02

Author(s): Dalsukh Malvania, Malayvijay
Publisher: L D Indology Ahmedabad

Page 250

२४२
पक्षाभालः। અભીસિતસાધ્યમથી યુક્ત ધર્મઓને પહેલાં (ત્રીજ પરિચ્છેદમાં) સભ્ય પક્ષ તરીકે જણાવેલ છે. અને આ પક્ષા માસે તે સમ્યફ પક્ષેથી વિપરીત-વિરુદ્ધ છે सभ न . 3८.
(टि०) असत्यामपीत्यादि ॥ तदवभास इति व्याप्त्यवभासनम् ॥३५॥ (टि.) उपाधिमपि पक्षान्तर्वर्तिनी विधायेत्यर्थः ॥३६॥
(टि.) तत्र प्रतीतेत्यादि ॥ एतेपामिति प्रतीतनिराकृताऽनभीप्सितानाम् । तद्विपरीतत्वादिति अप्रतीतानिराकृतादिविपर्ययरूपत्वात् ॥३८]
तत्राद्यं पक्षाभासमुदाहरन्ति-- प्रतीतसाध्यधर्मविशेषणो यथाऽऽहतान् प्रत्यवधारणवर्न परेण प्रयुज्यमानः
समस्ति जीव इत्यादिः ॥३९।। ६१ अवधारणं वर्जयित्वा परोपन्यस्तः समस्तोऽपि वाक्प्रयोग आर्हतानां प्रतीतमेवार्थ प्रकाशयति । ते हि सर्व जीवादिवस्त्वनेकान्तात्मकं प्रतिपन्नाः, ततस्तेषामवधारणरहितं प्रमाणवाक्यं, सुनयवाक्यं वा प्रयुज्यमानं प्रसिद्धमेवार्थमुद्भावयतीति व्यर्थस्त प्रयोगः । सिद्धसाधनः, प्रसिद्धसंबन्ध इत्यपि संज्ञायमस्याविरुद्धम् ॥३९॥
द्वितीयपक्षाभासं भेदतो नियमयन्ति-- निराकृतसाध्यधर्मविशेषणः प्रत्यक्षालुमानागमलोकस्ववचनादिभिः साध्य
धर्मस्य निराकरणादनेकपकारः ॥४०॥ प्रत्यक्षनिराकृतसाध्यधर्मविशेषणः, अनुमाननिराकृतसाव्यधर्मविशेषणः, आगमनिराकृतसाध्यधर्मविशेषणः, लोकनिराकृतसाध्यधर्मविशेषणः, स्ववचननिराकृतसाध्यधर्मविशेषणः, आदिशब्दात् स्मरणनिराकृतसाध्यधर्मविशेषणः, प्रत्यभिज्ञाननिराकृत साध्यधर्मविशेषणः, तर्कनिराकृतसाध्यधर्मविशेषणश्चेति ॥४०॥
પ્રથમ પક્ષાભાસનું ઉદાહરણ–
बैन प्रत्ये सवा२९५ ( १२- २) " " छे. मे प्रमाणे मीनnઓએ કરેલ પ્રોગ-પ્રતીત સાધ્યધર્મવિશેષણ નામને પક્ષાભાસ છે. ૩૯,
१२वधा२६-(मेव ॥२ -''मरना भीतमाये ४२स समस्त पायપ્રાગ જેનોના પ્રસિદ્ધ અર્થને જ જણાવે છે, કારણકે–તેઓ જીવાદિ સર્વ પદાર્થો ને અનેકાન્તરૂપ માને છે, તેથી અવધારણ રહિત પ્રવેગ કરાતું પ્રમાણવાક્ય કે સુનયવાક્ય તેઓને પ્રસિદ્ધ અર્થનું જ ઉદુભાવન કરે છે, માટે તે પ્રગ તેઓ પ્રત્યે વ્યર્થ છે. “સિદ્ધસાધન અને પ્રસિદ્ધસંબન્ધ” આ બે સંજ્ઞાઓ પ્રતીતસાધ્યધર્મવિશોષણ પક્ષાભાસની વિરોધી નથી અર્થાત્ આ બન્ને સંજ્ઞાઓ પણ તેની જ જાણવી. ૩૯
બીજ પક્ષાભાસનું ભેદદ્વારા નિયમન–
નિરાકૃત સાધ્યધર્મ વિશેષણ પક્ષાભાસ–પ્રત્યક્ષ-અનુમાન-આગમલેક અને સ્વવચન આદિથી સાધ્યધર્મનું નિરાકરણ કરવાથી અનેક પ્રકારે છે. ૪૦,