________________
६. ५१-]
हेत्वाभासः ।
૨૨
S4 (४) विशेषणासिद्ध- हेतुतु विशेषाणु असिद्ध होय ते विशेषायाસિદ્ધ છે. જેમકે-શબ્દે અનિત્ય છે, કારણ કે-ચક્ષુના વિષય છતાં સામાન્યવાન્ છે. અહી' હેતુમાં ક્ષુને વિષય' એ વિશેષણુ અસિદ્ધ છે, માટે આ હેતુ વિશેષણાસિદ્ધ છે.
St (4) भागासिद्ध-ने हेतु पक्षना अर्ध येऊ लागमां न रहे ते लाजाસિદ્ધ કહેવાય છે, તેનું પર્યાયવાચી નામ પક્ષેકદેશાસિદ્ધ’ છે. જેમકે—શબ્દ व्यनित्य छे; अरण }-प्रयत्न - (येतनावानना व्यापार ) पछी थनारे। छे. રાંકાવાયુ આદિના શબ્દો પણ ઇશ્વરપ્રયત્નપૂર્વક હાવાથી ભાગાસિદ્ધ કઈ રીતે થશે ?
સમાધાન—પ્રયત્નમાં તીવ્રમદાદિ ભાવા થયા પછી શબ્દમાં તીવ્ર-મ દાદિ ભાષ થાય છે. એ પ્રકારનું પ્રયત્ન પછી થાતુ અહી વિક્ષિત છે અને ઈશ્વરપ્રયત્નમાં તે તીવ્રમ દાદિ ભાવે નથી. કારણ કે, ઈશ્વરપ્રયત્ન નિત્ય છે, અર્થાત્ વાયુ આદિના શબ્દમાં તીવ્રમ દતા હોવાથી તે ઈશ્વરપ્રયત્નજન્ય હાઈ શકે નહિં. અથવા જેએ ઈશ્વરને નથી માનતા તેએની અપેક્ષાએ આ હેતુ ભાગસિદ્ધ છે. કારણ કે, મેઘગર્જના, વાયુના સુસવાટ આદિ શબ્દોમાં ચેતનાવાના વ્યાપાર નથી, માટે તે શબ્દના તે ભાગમાં હેતુના અભાવ છે.
(१०) वाय्वादिसमुत्थशब्दानामिति शुकशुकादिशब्दानाम् । नैतदित्यादि सूरिः । तथेति तीव्रमन्दादितया । प्रयत्नानन्तरीयकत्वमिति न च शुकशुकादिशब्देषु प्रयत्नानन्तरीयकत्वम् ।
(टि०) विशेष्यमित्यादि ॥ चाक्षुषत्वं विशेष्यं शब्दधर्म्मिण्यसिद्धम् ॥
पक्षैकदेशेत्यादि ॥ भागा सिद्धस्य पक्षैकदेशा सिद्ध इत्यप्यपरं नामेत्यर्थः ॥ ननु चेति विशिष्ट - मनुजादिविहितो ध्वनिः प्रयत्नानन्तरीयकः वाय्वादिभवोऽप्रयत्नान्ततरीयकः । वाय्वादिसमुत्थानां शब्दानां प्रयत्नानन्तरीयकत्वं साधयितुं परः पूर्वपक्षामाचष्टे ॥ तथाभाव इति तीव्रमन्दत्वादिभावः । नित्यत्वादिति नित्यमेकस्वभावमेव स्यात् । न तीव्रोऽयं मन्दोयमिति प्रतीतेरवकाशः । अनभ्युपगतेति जैनं सौगतं लोकायतं वा प्रति । एते हीश्वरप्रयत्नपूर्विकां सृष्टिं न प्रतिपद्यन्ते ॥ तथाहि
अदृष्टकर्मयोगेन जीवाः स्युः सुखदुःखिणः । भद्रिद्रुमेरोपमर्त्याभाः सुरनारकदानवाः ॥१॥ नास्तिकमतमत्यासितुमदृष्टशब्दप्रयोगः । अदृष्टस्येश्वरवाचकत्त्वात्तत्प्रक्षेपाय कम्र्मेति प्रयोग
इति जैनाः ।
परस्परविभिन्नैश्चाणुभिर्विश्वमुदीयते । क्षणिकं चेतनायुक्तं वासनातः स्थिरज्ञताः ॥ २ ॥ इति सौगताः । कायाकारपरिणतैर्भूतैश्चैतन्यकारिभिः । पृथ्व्याप्तेजोमहत्प्रख्यैर्विश्वमुत्पद्यते ऽखिलम् ॥ इति लोकायताः ।
७ आश्रयासिद्धो यथा, अस्ति प्रधानं, विश्वस्य परिणामिकारणत्वात् ॥६॥ $८ आश्रयैकदेशासिद्धो यथा, नित्याः प्रधानपुरुषेश्वराः, अकृतकत्वात् । अत्र जैनस्य पुरुषः सिद्धो न प्रधानेश्वरौ ॥८॥
