Book Title: Jain Dharmno Maulik Itihas Part 01 Tirthankar Khand
Author(s): Hastimal Maharaj
Publisher: Samyag Gyan Pracharak Mandal
View full book text
________________
રૂપમાં કર્યો. આ એક વ્યવહાર-વચન છે. વ્યવહાર-વચનમાં ૧ વર્ષથી ઉપરનો સમય અલ્પ હોવાના લીધે ગણનામાં એનો ઉલ્લેખ ન કરી મોટાભાગે સંવત્સર કહી દેવામાં આવ્યો છે. દીક્ષાકાળથી ભિક્ષાકાળ સુધી ૧૩ માસ અને ૧૦ દિવસ પ્રભુ ઋષભદેવ નિર્જળ અને નિરાહાર રહ્યા. એ સમયને શાસ્ત્રમાં વ્યવહારની ભાષામાં ‘સંવચ્છર' કહેવામાં આવ્યો, સંભવ છે કે વ્યવહાર ભાષાનું આ જ રૂપ કાળાન્તરમાં રૂપાંતરિત થઈ તે વર્ષીતપના નામથી અભિહિત કરવામાં આવ્યો હોય.
ભગવાન ઋષભદેવના પ્રથમ તપ સંબંધમાં આ તથ્ય હંમેશાં ધ્યાનમાં રાખવા યોગ્ય છે કે - પ્રભુએ દીક્ષા ગ્રહણ કરતી વખતે જે તપ અંગીકાર કર્યું હતું, તે શ્વેતાંબર પરંપરાની માન્યતાનુસાર બેલેનો (છટ્ટ)અને દિગંબર પરંપરાનુસાર ૬ માસનું તપ હતું. તપના દિવસોમાં ભલે જે મતભેદ હોય, પણ પારણાની તિથિ વૈશાખ શુક્લ તૃતીયા જ સર્વમાન્ય છે.’ અને દીક્ષાતિથિ ચૈત્ર કૃષ્ણ નવમીથી પ્રથમ પારણાકાળ ૧૩ માસ અને ૧૦ દિવસ થાય છે.
વસ્તુતઃ જોવા જઈએ તો માનવતા પર ભગવાન ઋષભદેવના અસીમ ઉપકાર છે. પ્રકૃતિના સુખદ ખોળામાં મોટા થયેલા અને જીવનની પ્રત્યેક આવશ્યકતા માટે માત્ર પ્રકૃતિ પર નિર્ભર રહેવાવાળા યૌગલિક માનવસમાજના માથા પરથી જ્યારે પ્રકૃતિએ પોતાનો હાથ હટાવી લીધો તો આદિ-લોકનાયક ઋષભદેવે જ એમને સ્વાવલંબી અને આત્મનિર્ભર રહેવાની વિદ્યાઓ અને કલાઓનું જ્ઞાન કરાવ્યું. લોકોને ભૌતિક ક્ષેત્રમાં સુખી, સમૃદ્ધ બનાવ્યા પછી એમનો જન્મ-જરા-મૃત્યુનાં દુઃખોથી છુટકારો આપનારા સત્પંથના જ્ઞાન-હેતુ ઉત્કૃષ્ટ સાધના કરી. સાધના દ્વારા કૈવલ્યપ્રાપ્તિ પછી મુક્તિસેતુ ધર્મતીર્થની સ્થાપના કરી. જેની શરણ લઈ અનાદિ કાળથી જન્મ-મરણની ઘંટીમાં પિસાતી આવી રહેલી માનવતા એનાથી મુક્તિ મેળવવામાં સફળ થાય છે.
ભ. ઋષભદેવે એક એવી માનવ સંસ્કૃતિનું સર્જન કર્યું, જે સહઅસ્તિત્વ, વિશ્વ-બંધુત્વ આદિ ઉચ્ચ અને ઉત્તમ માનવીય વિશેષતાઓથી પરિપૂર્ણ પ્રાણીમાત્રના માટે ઇહલોક અને પરલોક, બંનેમાં કલ્યાણકારી છે. પરિણામસ્વરૂપ ભગવાન આદિનાથ ઋષભદેવ માનવમાત્રના આરાધ્યદેવ બની ગયા. ભારતના બધા પ્રાચીન ધર્મગ્રંથોમાં એમને એ જ સાર્વભૌમ જૈન ધર્મનો મૌલિક ઇતિહાસ
૫૫
