Book Title: Jain Dharmno Maulik Itihas Part 01 Tirthankar Khand
Author(s): Hastimal Maharaj
Publisher: Samyag Gyan Pracharak Mandal
View full book text
________________
સ્નાન કરાવ્યાં અને ચંદન લેપ કર્યો. એ પાર્થિવ શરીરોને અતિ સુંદર શિવિકાઓમાં રાખ્યા, ઇન્દ્રોએ પ્રભુની શિવિકાને અને દેવોએ ગણધરો તથા સાધુઓને ઉઠાવીને ચિતાઓની પાસે પહોંચાડ્યા. એ જ ક્રમથી પાર્થિવ શરીરોને એમના અંતિમ સંસ્કાર માટે નિર્મિત ચિતાઓ પર રાખવામાં આવ્યા. શક્રની આજ્ઞાથી અગ્નિકુમારોએ ચિતાઓમાં અગ્નિની વિકુર્વણા(તણખા)થી અને વાયુકુમાર દેવોએ અગ્નિને પ્રજ્વલિત કર્યો. આ પ્રકારે પ્રભુ ઋષભદેવ તથા એમના અંતેવાસીઓના અગ્નિ સંસ્કાર સમાપ્ત કરી એમની ચિતાઓને ક્ષીરોદકથી શાંત કરવામાં આવી. તદુપરાંત દેવરાજની આજ્ઞાથી એ ચિતાસ્થાનો ઉપર ચૈત્ય-સ્તૂપોનું નિર્માણ કરવામાં આવ્યું. ‘આવશ્યક નિર્યુક્તિ’માં એ દેવ નિર્મિત ચૈત્ય સ્તૂપોનો ઉલ્લેખ છે.
વૈદિક પરંપરામાં માઘ કૃષ્ણ ચતુર્દશી(ચૌદશ)ના દિવસે આદિદેવનો શિવલિંગના રૂપમાં ઉદ્દ્ભવ થયો હોવાનું માનવામાં આવ્યું છે. ભગવાન આદિનાથનું શિવ-પદ-પ્રાપ્તિનું એનાથી સામ્ય પ્રતીત થાય છે. એ સંભવ છે કે ભગવાન ઋષભદેવની ચિતા પર જે સ્તૂપ નિર્મિત થયો, એ જ આગળ જતા સ્તૂપાકાર ચિહ્ન શિવલિંગના રૂપમાં લોકોમાં પ્રચલિત થઈ ગયું હોય.
જૈનેતર સાહિત્યમાં ઋષભદેવ
જૈન પરંપરાની જેમ વૈદિક પરંપરાના સાહિત્યમાં પણ ઋષભદેવનો વિસ્તૃત પરિચય ઉપલબ્ધ છે. બૌદ્ધ સાહિત્યમાં પણ ભગવાન ઋષભદેવનો ઉલ્લેખ મળે છે.
પુરાણોમાં ઋષભના વિષયમાં લખાયું છે કે - ‘બ્રહ્માજીએ પોતાનાથી ઉત્પન્ન પોતાના જ સ્વરૂપ સ્વાયંભુવને પ્રથમ મનુ બનાવ્યો. સ્વાયંભુવથી પ્રિયવ્રત, પ્રિયવ્રતથી આગ્નીધ્ર આદિ દસ પુત્ર ઉત્પન્ન થયા. આગ્નીધ્રથી નાભિ અને નાભિથી ઋષભ ઉત્પન્ન થયા. નાભિની પ્રિયા મરુદેવીની કુક્ષિથી અતિશય કાંતિમાન પુત્રનો જન્મ થયો, જેનું નામ ઋષભ રાખવામાં આવ્યું. ઋષભદેવે ધર્મપૂર્વક રાજ્યશાસન કર્યું તથા વિવિધ યજ્ઞોનાં અનુષ્ઠાન કર્યાં. પછી પોતાના પુત્ર ભરતને રાજ્ય સોંપી તપસ્યા માટે પુલહાશ્રમ ચાલ્યા ગયા. જ્યારથી ઋષભદેવે પોતાનું રાજ્ય ભરતને સોંપી દીધું ત્યારથી એ હિમવર્ત લોકમાં ભારતવર્ષના નામથી પ્રસિદ્ધ થયું.
‘શ્રીમદ્ ભાગવત'માં ઋષભદેવને વિષ્ણુના અંશાવતાર માનવામાં આવ્યા છે. એ અનુસાર ભગવાન નાભિનો પ્રેમ સંપાદન કરવા માટે મહારાણી ૭. જૈન ધર્મનો મૌલિક ઇતિહાસ
કર
