Book Title: Jain Dharmno Maulik Itihas Part 01 Tirthankar Khand
Author(s): Hastimal Maharaj
Publisher: Samyag Gyan Pracharak Mandal
View full book text
________________
પરિનિર્વાણ
ભગવાન મહાવીરનું પરિનિર્વાણ કારતક મહિનાના કૃષ્ણ પક્ષની અમાસે થયું. તે દિવસે પ્રભુ છટ્ટભક્ત(બેલે)ની તપસ્યા સાથે સોળ પહોર સુધી નિરંતર પ્રવચન કરતા રહ્યા. પ્રભુએ પોતાની આ છેલ્લી દેશનામાં પુણ્યફળના પંચાવન અધ્યાયોનું અને પાપફળ-વિપાકના પંચાવન અધ્યાયોનું વર્ણન કર્યું, જે ‘વિપાકસૂત્ર'ના બે ખંડ, સુખવિપાક અને દુઃખવિપાક નામથી પ્રસિદ્ધ છે. તેમણે ‘અપૃષ્ઠવ્યાકરણ’ના છત્રીસ અધ્યાય પણ કહ્યા જે ‘ઉત્તરાધ્યયનસૂત્ર'ના નામથી પ્રખ્યાત છે. સાડત્રીસમો પ્રધાન મરુદેવી નામનો અધ્યાય કહેતા-કહેતા ભગવાન પર્યકાસનમાં સ્થિર થઈ ગયા. તેમણે બાદર કાયયોગમાં સ્થિર રહીને ક્રમશઃ બાદરમનોયોગ અને બાદર- વચનયોગનું દમન કર્યું. પછી સૂક્ષ્મ કાયયોગમાં સ્થિર રહીને બાદર-કાયયોગને રોક્યો, વાણી અને મનના સૂક્ષ્મયોગને રોક્યો, શુક્લધ્યાનના સૂક્ષ્મક્રિયા અપ્રતિપાતી ત્રીજા ચરણને મેળવીને સૂક્ષ્મ કાયયોગનું દમન કર્યું અને સમુચ્છિન્ન ક્રિયા અનિવૃત્તિ નામના ચોથા ચરણમાં પહોંચીને ‘અ, ઇ, ઉ, ઋ, લૂ' આ પાંચ અક્ષરોના ઉચ્ચારણ કાળ સુધી શૈલેશી-હાલતમાં રહીને ચાર અઘાતીકર્મોનો ક્ષય કર્યો અને સિદ્ધ, બુદ્ધ તથા મુક્ત અવસ્થા પામ્યા.
ભગવાને પોતાનો નિર્વાણ સમય નજીક જાણીને પ્રથમ ગણધર ઇન્દ્રભૂતિ ગૌતમને દેવશર્મા નામના બ્રાહ્મણને પ્રતિબોધ આપવા માટે બીજે મોકલી આપ્યા હતા. અડધી રાત બાદ તેમને ભગવાનના નિર્વાણનો સંદેશ મળ્યો, તો તેઓ ખૂબ દુ:ખી થયા. ગૌતમ સ્નેહ-વિહ્વળ થઈને વિલાપ કરી રહ્યા હતા કે એકાએક તેમના અંતરે કહ્યું - ‘ગૌતમ ! આ કેવો પ્રેમ છે ! ભગવાન તો વીતરાગ છે, તારે તો પોતે પ્રભુનાં પદચિહ્નોનું અનુકરણ કરવું જોઈએ.' આ વિચારથી તેમના ચિંતનની ધારા બદલાઈ અને ગૌતમે રાત પૂરી થતા-થતા તો પોતાનાં ઘાતીકર્મોનો ક્ષય કરીને કેવળજ્ઞાનના અક્ષય આલોકને પ્રાપ્ત કરી લીધું. તેઓ પોતે ત્રિકાળદર્શી થઈ ગયા.
કહેવાય છે કે પોતાનાથી નાના સાધુઓને પણ કેવળજ્ઞાનથી વિભૂષિત થતાં જોઈને એક વાર ગૌતમ ચિંતિત થયા કે “મને હજુ સુધી કયા કારણોસર કેવળજ્ઞાનની પ્રાપ્તિ નથી થઈ ?' ભગવાન મહાવીરે ગૌતમની આ ચિંતાને જાણી અને ગૌતમને કહ્યું : “ગૌતમ ! તારો મારા પ્રત્યે ખૂબ જૈન ધર્મનો મૌલિક ઇતિહાસ ઊર્જી ૭૭૭૭૭૧૩૬૯
