Book Title: Jain Dharmno Maulik Itihas Part 01 Tirthankar Khand
Author(s): Hastimal Maharaj
Publisher: Samyag Gyan Pracharak Mandal
View full book text
________________
| મહાવીરકાલીન ધર્મપરંપરાઓ | ભગવાન મહાવીરની વખતે ધર્મપરંપરાઓ મૂળરૂપે ચાર પ્રકારની હતી - (૧) ક્રિયાવાદી, (૨) અક્રિયાવાદી, (૩) અજ્ઞાનવાદી, (૪) વિનયવાદી. “સ્થાનાંગ” અને “ભગવતી'માં એમને પણ ચાર સમોસરણ નામે બતાવવામાં આવી છે.
ક્રિયાવાદી : ક્રિયાવાદી આત્મા સાથે ક્રિયાનો સીધો સંબંધ માને છે. તેમનો મત છે કે - “કર્યા વિના પુણ્ય-પાપ વગેરે ક્રિયાઓ નથી થતી.” તેઓ જીવ વગેરે નવ પદાર્થોને એકાંત અતિ રૂપે માને છે. ક્રિયાવાદના ૧૮૦ ભેદ છે - ૧. જીવ, ૨. અજીવ, ૩. પુણ્ય, ૪. પાપ, ૫. આઢવ, . સંવર, ૭. બંધ, ૮. નિર્જરા અને ૯. મોક્ષ. આ નવ પદાર્થ છે. એમાંથી દરેકના સ્વતા, પરતા, નિત્ય, અનિત્ય આ ચાર અને પછી કાળ, ઈશ્વર, આત્મા, નિયતિ અને સ્વભાવ આ પાંચ રૂપભેદ કરવાથી ૧૮૦ ભેદ થાય છે.
અક્રિયાવાદીઃ તેમની માન્યતા છે કે ક્રિયા-પુણ્ય વગેરે રૂપ નથી, કેમકે ક્રિયા સ્થિર પદાર્થને લાગે છે અને પેદા થતાં જ વિનાશ થવાથી સંસારમાં કોઈ પણ સ્થિર પદાર્થ નથી. આ આત્માઓને પણ નથી માનતા. આમના ૮૪ પ્રકાર છે - (૧) જીવ, (૨) અજીવ, (૩) આસ્રવ (૪) સંવર, (૫) નિર્જરા, (૬) બંધ અને (૭) મોક્ષરૂપી સાત પદાર્થ,
સ્વ અને પર અને તેમના (૧) કાળ, (૨) ઈશ્વર, (૩) આત્મા, (૪) નિયતિ, (૫) સ્વભાવ અને (૬) યદચ્છા - આ છ ભેદો સાથે ગુણાકાર કરવાથી ૮૪ પ્રકાર થાય છે. આત્માનું અસ્તિત્વ સ્વીકાર નહિ કરવાથી એમના મતમાં નિત્ય-અનિત્ય ભેદ નથી માનવામાં આવતા.
અજ્ઞાનવાદી : તેમના મતે જ્ઞાનમાં ઝગડો થાય છે, કેમકે પૂર્ણ જ્ઞાન તો કોઈને હોતું નથી અને અધૂરા જ્ઞાનથી જુદાં-જુદાં મત પેદા થાય છે. આથી જ્ઞાન મેળવવું વ્યર્થ છે. અજ્ઞાનથી જ જગતનું કલ્યાણ છે. એમના ૬૭ ભેદ બતાવવામાં આવ્યા છે. જીવ વગેરે નવ પદાર્થોના (૧) સત્વ, (૨) અસત્વ, (૩) સદસત્વ, (૪) અવાચ્યત્વ, (૫) સર્વાચ્યત્વ, (૬) અસદવાધ્યત્વ અને (૭) સદસદવાચ્યત્વ રૂપે સાત ભેદ કરવાથી ૬૩ તથા ઉત્પત્તિના સત્વ વગેરે ૪ વિકલ્પ જોડવાથી કુલ ૬૭ ભેદ થાય છે. - વિનયવાદી : વિનયપૂર્વક ચાલવાવાળો વિનયવાદી કહેવાય છે. એમના લિંગ અને શાસ્ત્ર જુદાં નથી હોતા. આ ફક્ત મોક્ષને માને છે. | જૈન ધર્મનો મૌલિક ઇતિહાસ 969696969696969696969696969696969 ૩૯૧
