Jain Dharmno Maulik Itihas Part 01 Tirthankar Khand

Author(s): Hastimal Maharaj
Publisher: Samyag Gyan Pracharak Mandal

Page 429

સમ્યગ્-દર્શન (સૈલાના) ૨૦ માર્ચ, ૧૯૦૨ સમીક્ષક : શ્રી ઉમેશમુનિ ‘અણુ' (સંક્ષિપ્ત)
પૂજ્યશ્રીની સૈદ્ધાંતિક દૃષ્ટિ આ લેખનકાર્યમાં બરાબર સ્થિર રહી છે. ભાષા પ્રવાહપૂર્ણ અને સરસ છે. કથા-૨સપ્રેમી અને ઇતિહાસપ્રેમી બંનેની રુચિને સંતુષ્ટ કરવાનું સામર્થ્ય છે. આ ગ્રંથમાં આટલી વિશાળ પૃષ્ઠભૂમિમાં તીર્થંકરોના વિષયમાં એક જ ગ્રંથમાં પ્રમાણ આધારિત આલેખનો મારી દૃષ્ટિએ આ પ્રથમ વ્યવસ્થિત પ્રયાસ છે. ઐતિહાસિક શોધકર્તાઓ માટે આ ગ્રંથ ખૂબ જ સહાયક થઈ શકે છે. સંક્ષિપ્તમાં કહીએ તો ગ્રંથમાં ઇતિહાસના પરિપ્રેક્ષ્યમાં તીર્થંકરોની બાબતે ઉપલબ્ધ તથ્યો, પુરાણો આદિનો સમાવેશ કરીને એકાંગી દૃષ્ટિકોણ ન અપનાવીને સાચું મૂલ્યાંકન કરવામાં સફળતા પ્રાપ્ત કરી છે. મને વિશ્વાસ છે કે ઇતિહાસના વિદ્યાર્થીઓની માફક જ સાધારણ પાઠકવર્ગ દ્વારા પણ આ ગ્રંથનું પઠન-પાઠન કરવામાં આવશે. શ્રી મધુકર મુનિજી મ.સા.
ઇતિહાસલેખન વસ્તુતઃ સરળ નથી. એના આલેખનમાં પ્રમુખ આવશ્યકતા હોય છે, ‘તટસ્થતા’ અને ‘સજાગતા’ અનેક પુરાતન અને નવ્ય-ભવ્ય ગ્રંથોના અધ્યયન, અવલોકન કર્યા પછી આચાર્યશ્રીજીએ આ ગ્રંથ તૈયાર કર્યો છે, અને તેમાં તેઓ સફળ થયા છે તેવો મારો અભિમત છે.
પરમ વિદુષી મહાસતીજી શ્રી ઉજ્વળ કુમારીજી મ.સ.
તીર્થંકરોના જીવનની પ્રામાણિક સામગ્રી પ્રાપ્ત કરવા માટે આચાર્યશ્રીજીએ મહાન પરિશ્રમ કર્યો છે, એને જોઈ કોઈ પણ વ્યક્તિ ધન્યવાદ આપ્યા વગર રહી શકે નહિ. ડો. રઘુવીરસિંહ (M.A., ડી.લિટ.) સીતામઉ (મધ્ય પ્રદેશ) ૨૬ જાન્યુઆરી, ૧૯૭૨નો પ્રત્રાંશ
અત્યાર સુધી જૈન ધર્મનો પ્રામાણિક પૂરો ઇતિહાસ ક્યાંય પણ અને વિશેષ કરી હિન્દીમાં તો જોવા મળ્યો ન હતો, એથી આ ગ્રંથના પ્રકાશનથી એક બહુ મોટી કમી કંઈક અંશે પૂરી થઈ છે, તેથી આ ગ્રંથના પ્રકાશનને હું હૃદયપૂર્વક આવકારું છું. હર્મન જેકોબી આદિ કેટલાક પાશ્ચાત્ય વિદ્વાનોએ અવશ્યપણે જૈન ધર્મના ઇતિહાસ બાબતે કાંઈક ધ્યાન રાખ્યું હતું, છતાં અહીં પ્રાચીન ભારતીય ઇતિહાસ વિષયક સંશોધકો અને ઇતિહાસકારોએ જૈન ધર્મના ઇતિહાસ તથા તે સંબંધી આધારસામગ્રીની પ્રાયઃ ઉપેક્ષા જ કરી છે. જૈન ધર્મના ઇતિહાસની આધારસામગ્રી અધિકતર અર્ધમાગધી આદિ પ્રાચીન ભાષાઓમાં પ્રાપ્ત છે, અને તેનું સમ્યજ્ઞાન અને અધ્યયન ન થવાના કારણે પણ ઇતિહાસકારોએ ઉક્ત સામગ્રીમાં પ્રાયઃ જાણકારી તરફ ધ્યાન નહોતું આપ્યું, છતાં થોડું ધ્યાનમાં આવ્યું છે, તેથી આ વાત સ્પષ્ટ છે કે પ્રાચીન કાળમાં તો જૈન ધર્માવલંબીઓની ભારતીય ઇતિહાસમાં મહત્ત્વપૂર્ણ ભૂમિકા રહી છે, તેથી પ્રાચીન ભારતીય ઇતિહાસના તે પ્રકરણનું સંપૂર્ણ અધ્યયન કર્યા વગર તે સંબંધી સત્યની જાણકારી થઈ શકશે નહિ. મારો વિશ્વાસ છે કે એ દૃષ્ટિથી પણ જૈન ધર્મનો મૌલિક ઇતિહાસ' વિશેષ રૂપથી ઉપયોગી અને સહાયક સિદ્ધ થશે. જૈન ધર્મનો મૌલિક ઇતિહાસ
૪૨૪ ૭