Book Title: Jain Dharmno Maulik Itihas Part 01 Tirthankar Khand
Author(s): Hastimal Maharaj
Publisher: Samyag Gyan Pracharak Mandal
View full book text
________________
ચોથી અને પાંચમી સદીની વચ્ચેનો માન્યો છે. મુનિ કલ્યાણવિજયે એ સાબિત કરવાનો પ્રયત્ન કર્યો છે કે - ‘મહાત્મા બુદ્ધ તીર્થંકર મહાવીરથી ૨૨ વરસ મોટા હતા અને બુદ્ધના નિર્વાણથી ૧૫ વરસ પછી મહાવીરનું નિર્વાણ થયું. આ રીતે બુદ્ધનું નિર્વાણ ઈ.પૂ. ૫૪૨માં થયું જણાવવામાં આવે છે. આપણે અહીં વિદ્વાનોની ધારણાઓના વિશ્લેષણમાં ન પડીને ફક્ત તે તથ્યો અને પુરાવાઓનો ઉલ્લેખ કરવા માંગીશું, જેનાથી નિર્વાણકાળનો સાચો સમય જાણી શકાય.
યાદ રહે કે આપણે આજથી લગભગ અઢી હજાર વરસ પહેલાંની ઘટના સંદર્ભે નિર્ણય કરવાનો છે. સૌ જાણે છે કે તે વખતે જૈન, વૈદિક અને બૌદ્ધ આ ત્રણ ધર્મપરંપરાઓ જ મુખ્ય રીતે હતી, જે આજે પણ જાણીતી છે. બુદ્ધના જીવન સંબંધે જૈન આગમોમાં કોઈ વર્ણન નથી મળતું. બૌદ્ધશાસ્ત્ર અને સાહિત્યના બુદ્ધના નિર્વાણ સંબંધે જે વર્ણનો ઉપલબ્ધ થાય છે, તે પરસ્પર એટલા વિરોધી છે કે તેમનામાંથી કોઈ એકને પણ યોગ્ય નથી માની શકાતું. આવી પરિસ્થિતિમાં અમારી માટે પૌરાણિક સાહિત્યમાં એવી સામગ્રીની શોધ અત્યંત જરૂરી બની જાય છે. સૌભાગ્યથી ‘શ્રીમદ્ભાગવતપુરાણ'ના પહેલા સ્કંધમાં એક એવો શ્લોક છે જે બુદ્ધ વિશે થોડો પ્રકાશ પાથરે છે. તે શ્લોકનો અર્થ એ થાય છે કે - ‘કલિયુગ આવી જવાથી મગધ દેશ(બિહાર)માં દેવતાઓનો દ્વેષ કરવાવાળા રાક્ષસોને મોહિત કરવા માટે અંજની (આંજની)ના પુત્ર રૂપે આપનો બુદ્ધ અવતાર થશે.’
ખરેખર શ્લોકમાં ભાગવત્કારે બુદ્ધના પ્રસંગમાં તે સમયમાં પ્રતાપી રાજા અંજનના નામનો ઉલ્લેખ કર્યો છે. બુદ્ધ વિશેનાં વર્ણનો મુજબ બુદ્ધના પિતાનું નામ શુદ્ધોધન હતું. આથી શ્લોકના આધારે બુદ્ધને અંજનના પુત્ર માનવાની વાત ઊભી જ નથી થતી. ખરેખર ભાગવતકારનો મતલબ બુદ્ધને રાજા અંજનની પુત્રી આંજનીના પુત્ર બતાવવાથી છે. આ એક તદ્દન નવું પણ ઐતિહાસિક તથ્ય છે કે મહાત્મા બુદ્ધ મહારાજ અંજનના દોહિત્ર હતા. શ્લોકમાં જનકની પુત્રી જાનકી, મૈથિલની પુત્રી મૈથિલીના રૂપે જ અંજનની પુત્રી આંજનીના પ્રયોગની · મદદ લેવામાં આવી છે.
એ સાબિત થઈ ચૂક્યું છે કે - બર્મી-બૌદ્ધ પરંપરા મુજબ બુદ્ધના નાના મહારાજા અંજન શાક્ય ક્ષત્રિય હતા, જેમણે પોતાના નામ પર જૈન ધર્મનો મૌલિક ઇતિહાસ ૭ ૪૦૯
