Book Title: Jain Dharmno Maulik Itihas Part 01 Tirthankar Khand
Author(s): Hastimal Maharaj
Publisher: Samyag Gyan Pracharak Mandal
View full book text
________________
જે વખતે લોકોની જેવી બૌદ્ધિક શક્તિ હોય છે, તે જ અનુસાર ધર્મ-તત્ત્વનું કથન કરવામાં આવે છે. પ્રથમ તીર્થકરના વખતે લોકો સરળ અને જડ હતા અને અંતિમ તીર્થકર મહાવીર વખતે લોકો વાંકા (વક્ર) અને જડ હતા. ઋષભદેવના વખતમાં લોકોને સમજાવવું અઘરું હતું, તો મહાવીરના વખતમાં લોકોને વ્રતનું પાલન કરાવવું અઘરું હતું. આથી બંનેએ વ્રતોને વધુ સ્પષ્ટ કરીને પાંચ મહાવ્રતરૂપી ધર્મ બતાવ્યો. વચ્ચેના ગાળાના તીર્થકરોના સમયમાં લોકો સરળ ને બુદ્ધિશાળી હતા. ઉપદેશને સહેલાઈથી સમજીને તેનું પાલન પણ સરળતાથી કરતા હતા, માટે વચ્ચેના ૨૨ તીર્થકરોએ ચાતુર્યામ-ધર્મનો ઉપદેશ આપ્યો.
ભગવાન મહાવીર દ્વારા બ્રહ્મચર્ય અને અપરિગ્રહનું પૃથક્કરણ ફક્ત સ્પષ્ટતા માટે કરવામાં આવ્યું છે આથી સંખ્યામાં ફેર હોવા છતાં પણ બને પરંપરાઓમાં મૌલિક ભેદ નથી.
(ચારિત્ર) ભગવાન પાર્શ્વનાથના વખતે શ્રમણવર્ગને સામાયિક ચારિત્ર આપવામાં આવતું હતું, જ્યારે ભગવાન મહાવીરે સામાયિકની સાથોસાથ છેદોપસ્થાપનીય ચારિત્રનું પણ પ્રવર્તન કર્યું. છેદોપસ્થાપનીયમાં જે ચારિત્રપર્યાયનો છેદ ઉડાવવામાં આવે છે, પાર્શ્વનાથની પરંપરાના સજાગ સાધકો માટે તેની જરૂર જ નહોતી. આથી તેમણે નિવિભાગ સામાયિક ચારિત્રનું વિધાન કર્યું. “ભગવતીસૂત્ર'ના ઉલ્લેખથી સ્પષ્ટ થાય છે કે - જે મુનિ ચાતુર્યામધર્મનું પાલન કરતા હતા, તેમનું ચારિત્ર સામાયિક કહેવામાં આવતું અને જ્યારે આ પરંપરાને બદલીને પંચયામધર્મમાં પ્રવેશ કર્યો, ત્યારે તેમનું ચારિત્ર છેદોપસ્થાપનીય કહેવાયું.” . ભગવાન મહાવીર વખતે બંને રીતની વ્યવસ્થાઓ ચાલતી હતી. તેમણે અલ્પકાલીન નિવિભાગમાં સામાયિક ચારિત્રને અને દીર્ઘકાળ માટે છેદોપસ્થાપનીય ચારિત્રને માન્યતા આપી. મહાવીરે આ સિવાય વ્રતોમાં રાત્રિભોજન-વિરમણને પણ અલગ વ્રતરૂપે પ્રતિષ્ઠિત કર્યા.
ભગવાન પાર્શ્વનાથ અને મહાવીરના શાસનમાં બીજો ફરક સચેલ- અચેલનો છે. પાર્શ્વનાથની પરંપરામાં સચેલ-ધર્મ માનવામાં આવતો હતો, છે પણ મહાવીરે અચેલ-ધર્મનો બોધ આપ્યો. અહીં અચલકનો અર્થ સંપૂર્ણ વસ્ત્રનો ત્યાગ નહિ, પણ સોંઘા, પ્રમાણોપેત, જીર્ણ-શીર્ણ વસ્ત્રધારી સમજવા
ન ધર્મનો મૌલિક ઈતિહાસ 96969696969696969696969696900 ૩૮૧]
