Jain Dharmno Maulik Itihas Part 01 Tirthankar Khand

Author(s): Hastimal Maharaj
Publisher: Samyag Gyan Pracharak Mandal

Page 301

વિજયે કુડપુરને વૈશાલીનું ઉપનગર માન્યું છે, જ્યારે કે વિજયેન્દ્રસૂરિ કુડપુરને વૈશાલીનું ઉપનગર નહિ, પરંતુ સ્વતંત્ર નગર માને છે. આ રીતે ક્યાંક-ક્યાંક કુડપુર માટે બ્રાહ્મણકુંડ ગ્રામ નગર અને ક્ષત્રિય ગ્રામ નગરનો પણ અલગ-અલગ પ્રયોગ થયો છે. આ બંને સ્થાને જુદીજુદી વસ્તીના રૂપમાં હોવા છતાં પણ એટલા નજદીક હતા કે એમને કુડપુરના સન્નિવેશ પણ માનવામાં આવ્યા છે. “ભગવતીસૂત્ર'ના નવમ પ્રકરણમાં એમની સ્થિતિ કંઈક વધુ સ્પષ્ટ કરવામાં આવી છે. ત્યાં બ્રાહ્મણકુંડ ગ્રામથી પશ્ચિમ દિશામાં ક્ષત્રિયકુંડ ગ્રામ અને બંનેની વચ્ચે બહુશાલ ચૈત્યનો ઉલ્લેખ બતાવવામાં આવ્યો છે.
એક વખત ભગવાન મહાવીર બ્રાહ્મણકુંડના બહુશાલ ચૈત્યમાં પધાયાં જ્યારે ક્ષત્રિયકુંડના લોકોને આ સૂચના મળી તો તે લોકો એમને પ્રણામ કરવા ગયા. રાજકુમાર જમાલિ પણ ક્ષત્રિયકુંડથી પસાર થતા બ્રાહ્મણકુંડના બહુશાળ ચૈત્યમાં પહોંચ્યા, જ્યાં ભગવાન મહાવીર બિરાજમાન હતા. એમની સાથે પાંચસો ક્ષત્રિય કુમારોને દીક્ષિત થવાનું પણ વર્ણન છે.
ખરેખર તો બંને સ્થળોમાં કોઈ મૌલિક અંતર નથી. કુડપુરના જ ઉત્તર ભાગને ક્ષત્રિયકુંડ કહે છે, અને દક્ષિણ ભાગને બ્રાહ્મણકુંડ. આચારાંગ'માં એમ જ લખાયું છે કે – “દક્ષિણમાં બ્રાહ્મણકુંડ સન્નિવેશ અને ઉત્તરમાં ક્ષત્રિયકુંડ સન્નિવેશ હતો.” ક્ષત્રિયકુંડમાં “જ્ઞા' અર્થાત ક્ષત્રિય રહેતા હતા. બૌદ્ધ ગ્રંથોમાં “જ્ઞાતૃકાની વસ્તુ હોવાને લીધે એને જ્ઞાતિગ્રામ પણ કહેવામાં આવ્યો છે. “જ્ઞાતૃકાની અવસ્થિતિ વજ્રિદેશ અંતર્ગત વૈશાલીને કોટિગ્રામની વચ્ચે બતાવવામાં આવી છે. વૈશાલી આજકાલ બિહાર પ્રાંતના મુજફફરપુર (તિરહુત) ડિવિઝનમાં વનિયા વસાઢના નામથી પ્રખ્યાત છે અને વસાઢની નજીક જે વાસુકુંડ છે, ત્યાં જ પ્રાચીન કુંડપુરની સ્થિતિ બતાવવામાં આવે છે. ઉપર્યુક્ત પ્રમાણો અને ઐતિહાસિક આધારોથી એમ સ્પષ્ટ થઈ જાય છે કે ભગવાન મહાવીરનો જન્મ વૈશાલીના કુડપુરના ક્ષત્રિયકુંડ સન્નિવેશમાં થયો હતો. આ કુડપુર વૈશાલીનું ઉપનગર નહિ, પણ સ્વતંત્ર નગર હતું.
જ્ઞાતૃ અર્થાત્ ક્ષત્રિયવંશીય મહારાજ સિદ્ધાર્થ ભગવાન મહાવીરના પિતા અને મહારાણી ત્રિશલા માતા હતાં. શાસ્ત્રોમાં ભગવાન મહાવીરને મહાન રાજાના કુળના બતાવવામાં આવ્યા છે. “કલ્પસૂત્ર'માં પણ કહેવામાં આવ્યું છે : “તએણે સે સિદ્ધત્વે રાયા.” આવી સ્થિતિમાં પણ કેટલાક | ૨૯ [96969696969696969696969696969696ને જૈન ધર્મનો મૌલિક ઇતિહાસ |