Book Title: Jain Dharmno Maulik Itihas Part 01 Tirthankar Khand
Author(s): Hastimal Maharaj
Publisher: Samyag Gyan Pracharak Mandal
View full book text
________________
મરુદેવીના ગર્ભથી સંન્યાસી વાતરશના-શ્રમણોના ધર્મને પ્રગટ કરવાને લીધે શુદ્ધ સત્વમય વિગ્રહથી પ્રગટ થયા. ઋષભદેવના શરીર પર જન્મથી જ વજ, અંકુશ આદિ વિષ્ણુનાં ચિહ્ન હતાં. એમના સુંદર શરીર, વિપુલ તેજ, બળ, ઐશ્વર્ય, પરાક્રમ અને શૂરવીરતાના કારણે મહારાજ નાભિએ એમને ઋષભ (શ્રેષ્ઠ) નામથી સંબોધ્યા.
‘શ્રીમદ્ ભાગવત’માં ઋષભદેવને સાક્ષાત્ ઈશ્વર કહ્યા છે. ઇન્દ્ર દ્વારા આપવામાં આવેલી જયંતિ કન્યા સાથે એમનું પાણિગ્રહણ અને એમના ગર્ભથી એમની જ સમાન સો પુત્રોના ઉત્પન્ન થવાનો ઉલ્લેખ છે. ‘બ્રહ્માવર્ત- પુરાણ’માં લખ્યું છે કે - ‘એમણે પોતાના પુત્રોને આત્મજ્ઞાનની શિક્ષા આપી અને પછી સ્વયં એમણે અવધૂતવૃત્તિ સ્વીકારી લીધી. ‘શ્રીમદ્ ભાગવત’ માં એમના ઉપદેશોનો સાર આ પ્રમાણે છે - ‘મારા આ અવતાર - શરીરનું રહસ્ય સાધારણજનો માટે બુદ્ધિગમ્ય નથી. શુદ્ધ સત્ત્વ જ મારું હૃદય છે અને એમાં જ ધર્મની સ્થિતિ છે. મેં અધર્મને પોતાનાથી ઘણો દૂર - પાછળ ધકેલી દીધો છે, એટલા માટે સત્પુરુષ મને ઋષભ કહે છે. પુત્રો ! તમે સંપૂર્ણ ચરાચર ભૂતોને મારું જ શરીર સમજી શુદ્ધબુદ્ધિથી ડગલે ને પગલે એમની સેવા કરો. આજ મારી સાચી પૂજા છે.'
‘શ્રીમદ્ ભાગવત’માં એવો પણ ઉલ્લેખ છે - ‘ઋષભદેવે પૃથ્વીનું પાલન કરવા માટે ભરતને રાજગાદી ઉપર બેસાડવા. સ્વયં ધર્મની શિક્ષા આપવા માટે વિરક્ત થઈ ગયા. કેવળ શરીરમાત્રનો પરિગ્રહ રાખ્યો અને બધું જ ઘર ઉપર રહીને જ છોડી દીધું. તેઓ તપસ્યાના કારણે સુકાઈને તણખલા જેવા થઈ ગયા હતા અને એમના શરીરની શિરાઓ-ધમનીઓ દેખાવા લાગી હતી. ‘શિવપુરાણ'માં શિવનો તીર્થંકર ઋષભદેવના રૂપમાં અવતાર લેવાનો ઉલ્લેખ છે.
બૌદ્ધ સાહિત્યમાં લખ્યું છે કે - ‘ભારતના આદિ સમ્રાટોમાં નાભિપુત્ર ઋષભ અને ઋષભપુત્ર ભરતની ગણના કરવામાં આવી છે. તેઓ ન્રુતપાલનમાં દૃઢ હતા. એમણે હિમવંત ગિર-હિમાલય ઉપર સિદ્ધિ પ્રાપ્ત કરી. ધમ્મપદ’માં ઋષભને સર્વશ્રેષ્ઠ વીર કહ્યા છે.' ઋષભદેવને આદિનાથ સિવાય અન્ય પણ કેટલાંયે નામોથી જાણવામાં આવે છે. જેમકે, - ‘હિરણ્યગર્ભ, પ્રજાપતિ, લોકેશ, ચતુરાનન, નાભિજ, સૃષ્ટા, સ્વયંભૂ આદિ: આ બધાં નામો પુરાણોમાં પ્રસિદ્ધ દેવ બ્રહ્માના પર્યાય છે. એટલે ક્યાંક-ક્યાંક આ વાતનો ઉલ્લેખ પણ મળે છે કે - બ્રહ્મા અને ભગવાન ઋષભદેવ અલગ નથી, પણ એક જ છે.’
જૈન ધર્મનો મૌલિક ઈતિહાસ
૬૩
