Book Title: Jain Dharmno Maulik Itihas Part 01 Tirthankar Khand
Author(s): Hastimal Maharaj
Publisher: Samyag Gyan Pracharak Mandal
View full book text
________________
મહાવીરકાલીન દેશ-દશા
તેવીસમા તીર્થંકર ભગવાન પાર્શ્વનાથના ૨૫૦ વર્ષ પછી ભ. મહાવીર થયા. એ સમયમાં દેશ અને સમાજની દશા ઘણી વિકૃત થઈ ચૂકી હતી, પાર્શ્વકાલીન તપ, સંયમ અને ધર્મ પ્રત્યે લોકોની રુચિ મંદ પડી ગઈ હતી. ધર્મના નામે આડંબર છવાયેલો હતો. યજ્ઞ-યાગ અને ક્રિયા-કાંડને જ ધર્મનું રૂપ માનવામાં આવતું હતું. યજ્ઞમાં ધૃત આદિ જ નહિ, પરંતુ પશુ પણ ચઢાવવામાં આવી રહ્યાં હતાં અને વેદવિહિત યજ્ઞમાં થનારી હિંસાને હિંસા નહિ, અહિંસા ગણવામાં આવતી હતી. વર્ણ-વ્યવસ્થા અને જાતિ-વાદના બંધનમાં માનવસમાજ એટલો બધો જકડાયેલો હતો કે નિમ્નવર્ગની વ્યક્તિઓને કોઈ પણ પ્રકારની સુવિધા અને સ્વતંત્રતા હતી નહિ. ગરીબો પ્રત્યે અમીરોની સહૃદયતા ઓછી થઈ રહી હતી. સ્ત્રી જાતિની સ્થિતિ તો એમનાથી પણ ખરાબ હતી. સ્ત્રીઓને કોઈ ખાસ સ્વતંત્રતા ન હતી અને એમની સાથે દાસી જેવો વ્યવહાર કરવામાં આવતો હતો.
રાજનૈતિક દૃષ્ટિએ પણ આ સમય ઊથલ-પાથલનો હતો. અલગ-અલગ. રાજ્યોમાં સ્થિરતા અને એકરૂપતા હતી નહિ. તત્કાલીન ગણરાજ્યોમાં લિચ્છવી ગણરાજ્ય સૌથી વધુ બળવાન હતું. એની રાજધાની વૈશાલી હત અને મહારાજા ચેટક ત્યાંના પ્રધાન હતા. મહાવીર સ્વામીની માતા ત્રિશલ એમની જ બહેન હતી. કાશી અને કૌશલના પ્રદેશો પણ એમાં જોડાયેલ હતા. લિચ્છવી ગણરાજ્ય સિવાય શાક્ય ગણરાજ્યનું પણ વિશેષ મહત્ત્વ અને પ્રભાવ હતો. એની રાજધાની કપિલવસ્તુ હતી. એના પ્રધાન રાજ શુદ્ધોધન હતા. ગૌતમ બુદ્ધ એમના જ પુત્ર હતા. બીજા પણ કેટલાંયે નાનાં નાનાં ગણરાજ્ય હતાં. જેમકે - મલ્લ, કોલ, આમ્લકંપા, પિપ્પલીવન આદિ મગધ, ઉત્તરી કોશલ, અવંતિ, કલિંગ આદિ સ્વતંત્ર રાજ્યો પણ હતાં. આ રાજ્યોમાં પ્રાયઃ મૈત્રીપૂર્ણ સંબંધ હતા. પરંતુ નિમ્નવર્ગની દશા બધાં જ રાજ્યોમાં દયનીય અને ચિંતનીય હતી. બ્રાહ્મણવર્ગનું વર્ચસ્વ હતું. પ્રજામ ઉત્પીડનથી ક્ષોભ અને વિષાદનું વાતાવરણ હતું. આ બધી પરિસ્થિતિઓનો પ્રભાવ ધાર્મિક વાતાવરણ ઉપર પણ પડ્યો હતો. જનસમાજમાં ધર્મની ભાવનાની ઊણપ દેખાતી હતી. સાધનાનું લક્ષ્ય નિર્વાણ અને મુક્તિની જગ્યાએ માત્ર સ્વર્ગપ્રાપ્તિનું જ રહી ગયું હતું. શ્રમણ સંઘની સ્થિતિ દિવસે દિવસે ઘસાઈ રહી હતી. યાજ્ઞિકી હિંસાનો વિરોધ અને અહિંસાનો પ્રચાર પણ ક્યારેક-ક્યારેક જ થતો હતો, પરંતુ એમાં પર્યાપ્ત બળ અને સહયોગનો અભાવ હતો. આવા વિષમ સમયમાં પ્રાણીમાત્ર અને માનવમાત્રના હિત માટે સત્યમાર્ગને સ્થાપિત કરવા માટે ભગવાન મહાવીરનો જન્મ થયો. ઊઊઊઊ જૈન ધર્મનો મૌલિક ઇતિહાસ
૨૮૮ ૩૩૩
