Jain Dharmno Maulik Itihas Part 01 Tirthankar Khand

Author(s): Hastimal Maharaj
Publisher: Samyag Gyan Pracharak Mandal

Page 63

( પ્રથમ દેશના અને તીર્થ સ્થાપના ) કેવળજ્ઞાન દ્વારા જ્ઞાનની પૂર્ણ જ્યોતિ મેળવી લીધા બાદ ભગવાને જ્યાં પ્રથમ દેશના (ઉપદેશ/બોધ) આપી, એ સ્થાનને અને ઉપદેશ-શ્રવણાર્થ ઉપસ્થિત નર-નારી સમુદાય, દેવ-દેવી અને તિર્યંચ સમુદાયને સમવસરણ કહે છે. આચાર્યોએ સમવસરણની વ્યાખ્યા કરતા કહ્યું છે કે - “સાધુ-સાધ્વી આદિ સંઘનું એકત્ર થવું અથવા વ્યાખ્યાન-સભાને સમવસરણ કહે છે. તીર્થકરની પ્રવચન-સભાને પણ સમવસરણ કહેવામાં આવે છે.'
આમ તો કેવળજ્ઞાની અને વીતરાગી થઈ ગયા પછી ભ. ઋષભદેવ ધારત તો એકાંત સાધનાથી પણ મુક્તિ મેળવી શકતા હતા, છતાં પણ એમણે દેશના આપી. એનાં કારણોમાં પ્રથમ તો એ છે કે જ્યાં સુધી દેશના આપી ધર્મતીર્થની સ્થાપના નથી કરવામાં આવતી. ત્યાં સુધી તીર્થકર નામકર્મનો ભોગ નથી થતો. બીજું, જેમકે, “પ્રશ્નવ્યાકરણ સૂત્ર'માં કહેવામાં આવ્યું છે - “સમસ્ત જગજીવોની રક્ષા અને દયા માટે ભગવાને પ્રવચન આપ્યું. અતઃ ભ. ઋષભદેવને શાસ્ત્રમાં પ્રથમ ધર્મોપદેશક તથા વૈદિક પુરાણોમાં દશવિધ ધર્મના પ્રવર્તક માનવામાં આવ્યા છે.”
જે દિવસે ભગવાન ઋષભદેવે પ્રથમ દેશના આપી, તે ફાગણ કૃષ્ણ એકાદશનો દિવસ હતો. એ દિવસે ભગવાને શ્રુત અને ચારિત્ર ધર્મનું નિરૂપણ કરીને રાત્રિભોજન - વિરમણ સહિત અહિંસા, સત્ય, અચૌર્ય, બ્રહ્મચર્ય અને અપરિગ્રહ રૂપ પાંચ મહાવ્રત ધર્મનો ઉપદેશ આપ્યો. પ્રભુએ સમજાવ્યું કે - “માનવજીવનનું લક્ષ્ય ભોગ નહિ, યોગ છે; રાગ નહિ, વિરાગ છે; વૃત્તિઓનું દમન નહિ, પણ જ્ઞાનપૂર્વક શમન છે.'
ભગવાનની અમૃતવાણીથી નીકળેલા એ ત્યાગ-વિરાગપૂર્ણ ઉદ્ગારોને સાંભળી સમ્રાટ ભરતના ઋષભસેન આદિ પાંચસો (૧૦૦) પુત્રો અને સાતસો (૭૦૦) પૌત્રોએ શ્રમણ સંઘમાં અને બ્રાહ્મી આદિ પાંચસો (૧૦૦) સન્નારીઓએ શ્રમણી સંઘમાં દીક્ષા ગ્રહણ કરી. મહારાજ ભરત સમ્યદર્શી (શ્રાવક) થયા. શ્રેયાંસકુમાર આદિ સહસ્ત્રો નરપુંગવો અને સુભદ્રા આદિ સન્નારીઓએ સફદર્શન અને શ્રાવકવ્રત ગ્રહણ કર્યું. આ પ્રકારે સાધુસાધ્વી, શ્રાવક-શ્રાવિકા રૂપ આ ચાર પ્રકારના સંઘ સ્થાપિત થયા. ધર્મતીર્થની સ્થાપના કરવાના કારણે ભગવાન ઋષભદેવ પ્રથમ તીર્થકર કહેવાયા. [ ૫૮ [9696969696969696969696969696969ી જેન ધર્મનો મૌલિક ઈતિહાસ