________________
ધર્મબિંદુ પ્રકરણ ભાગ-૧ | સંકલના પ્રથમ અધ્યાયના અંતે શ્લોક-૫, ૯માં કહ્યું કે, દુર્લભ એવા મનુષ્યભવને પામીને આલોકમાં અને પરલોકમાં હિત થાય એવો જ યત્ન મહાત્માએ કરવો જોઈએ જેથી યોગ્ય જીવો સ્વ ભૂમિકા અનુસાર ઉચિત પ્રવૃત્તિ કરીને હિત સાધે. દ્વિતીય અધ્યાય -
જેઓ પૂર્વમાં વર્ણન કરાયેલા સામાન્ય ગૃહસ્થ ધર્મને સેવે છે તે જીવોમાં પ્રાયઃ ઉપદેશ આદિના નિમિત્તથી ધર્મના બીજોનું આધાન થાય છે, જેનાથી તે મહાત્માઓ વિશેષ પ્રકારના ધર્મને સેવવાને અભિમુખ પરિણામવાળા થાય છે અને જેઓ પ્રથમ અધ્યાયમાં કહ્યા તેવા ગુણોના લેશને પણ પામ્યા નથી તેવા જીવોમાં ઉપદેશથી પણ ધર્મના બીજોનું વપન થતું નથી. તેની સ્પષ્ટતા શ્લોક-૧-૨માં કરેલ છે. તેથી પ્રથમ અધ્યાયમાં બતાવ્યા તેવા ધર્મના સ્વરૂપને વારંવાર ભાવન કરીને તેના પ્રત્યે જેઓ રાગ કેળવે છે તે જીવોમાં તે સર્વ ગુણો પ્રગટ થયા ન હોય તોપણ તે ગુણો પ્રત્યેનો વધતો જતો રાગભાવ તે ગુણોના અંશોની નિષ્પત્તિનું જ કારણ બને છે. તેથી આલોકના અને પરલોકના કલ્યાણના અર્થી જીવે પ્રથમ અધ્યાયમાં બતાવેલ સામાન્ય ગૃહસ્થધર્મને ભાવન કરીને તેના હાર્દને સ્પર્શે તે રીતે સ્થિર કરવા યત્ન કરવો જોઈએ. વળી, જેઓ સામાન્ય ગૃહસ્થધર્મ સેવવામાં પણ યત્ન વગરના છે તેથી આ ભવમાં પણ ક્લેશ પામે છે અને પરભવમાં પણ દુઃખી થાય છે તેવા મૂઢ જીવો બાહ્ય રીતે ધર્મ અનુષ્ઠાન સેવે તોપણ ધર્મને સાધી શકતા નથી તેની સ્પષ્ટતા શ્લોક-૩માં કરેલ છે. તેથી સામાન્ય ગૃહસ્થધર્મ સ્વીકારનારા યોગ્ય જીવો દેશના સાંભળવા માટે લાયક બને છે. આવા જીવોને કેવા પ્રકારની દેશના આપવી જોઈએ ? જેથી સંસારના વાસ્તવિક સ્વરૂપને યથાર્થ જાણીને અને કર્મકૃત કદર્થનાના વાસ્તવિક સ્વરૂપને જાણીને કર્મની વિડંબનાથી આત્માનું કઈ રીતે રક્ષણ કરવું જોઈએ ? તેનો યથાર્થ બોધ પ્રાપ્ત કરીને તે જીવ આત્મહિત સાધી શકે તેનું કાંઈ વિસ્તારથી વર્ણન ગ્રંથકારશ્રીએ ત્યારપછી કરેલ છે.
આ રીતે દેશના વિધિ બતાવ્યા પછી જે યોગ્ય શ્રોતા સંવેગના પરિણામને પામે તેવા છે તેઓને તેઓનાં બોધ અનુસાર ઉપદેશ આપવો જોઈએ તેની સ્પષ્ટતા ગ્રંથકારશ્રીએ ગાથા-૪માં કરેલ છે.
વળી, સધર્મની પ્રાપ્તિ અતિ દુષ્કર છે તેથી કોઈ ઉપદેશક શાસ્ત્રવિધિ અનુસાર પોતાની બુદ્ધિનો નિર્ણય કરીને સંવેગપૂર્વક ઉપદેશ આપે છતાં કોઈક યોગ્ય શ્રોતાને તેનાથી બોધ ન થાય તોપણ ઉપદેશકના પોતાના સંવેગના પરિણામને અનુરૂપ અને યોગ્ય જીવનાં ઉપકારની નિર્મળ બુદ્ધિને અનુરૂપ નિર્જરાની પ્રાપ્તિ થાય છે તેની સ્પષ્ટતા ગાથા-પમાં કરેલ છે અને યોગ્ય જીવને આશ્રયીને શાસ્ત્રવિધિ અનુસાર ઉચિત ઉપદેશ વગર અન્ય કોઈ જગતના જીવોનો ઉપકાર નથી માટે ઉપદેશકે તેમાં જ શક્તિ અનુસાર પ્રયત્ન કરવો જોઈએ તેની સ્પષ્ટતા ગાથા-૬માં કરેલ છે.
બીજા અધ્યાયમાં બતાવેલ આ દેશનાવિધિને કોઈ મહાત્મા સમ્યક્ રીતે અવધારણ કરે અને પુનઃ પુનઃ તેનું ભાવન કરે તો તે મહાત્માને અત્યંત સંવેગ ઉત્પન્ન થાય છે અને તત્ત્વનો યથાર્થ નિર્ણય કરવા માટે
