________________
૫ : ભાવ રુણાની ભવ્યતા :
દવ્યઅંધ અને ભાવઅંધ :
અનંત ઉપકારી ટીકાકાર મહર્ષિ શ્રી શીલાંકસૂરિજી મહારાજા આ સંસારવર્તિ પ્રાણીઓને નિર્વેદ તથા વૈરાગ્યની પ્રાપ્તિ માટે ચારે ગતિનાં દુઃખો સમજાવી રહ્યા છે. નરક અને તિર્યંચ ગતિનાં દુઃખો કહ્યા પછી હવે મનુષ્ય ગતિનાં દુઃખોનું વર્ણન કરે છે. એમાં જણાવ્યું કે ગર્ભાવસ્થા એ કેદ છે. બાલ્યાવસ્થા એ અજ્ઞાનાવસ્થા છે, યુવાવસ્થા એ ઉન્મત્તાવસ્થા છે અને વૃદ્ધાવસ્થા એ શિથિલાવસ્થા છે. આ બધું જણાવ્યા પછી આગળ કહે છે કે વિષયાધીન પ્રાણી વિવેક ભૂલી જાય છે. વિવેક એ ચહ્યું છે. ચલ વગરના એ આંધળા બને છે. માટે કહે છે કે આ જગતના પ્રાણીઓ અંધ છે અને મિથ્યાત્વાદિ અંધકારમાં પડેલા છે. ચક્ષુ ઇંદ્રિય વિકલ એ દ્રવ્યઅંધ કહેવાય અને વિવેક વિકલને ભાવઅંધ કહેવાય. વિવેકહીનને વાંધાનો પાર નહિ ?
ચક્ષુવિકલ તો આંધળા છે જ પણ જેનામાં વિવેક નથી તે પણ અંધ છે. ચક્ષુ ઇંદ્રિય વિકલ હજી નિભાવાય પરંતુ વિવેક ચક્ષુવિકલ બહુ ભયંકર છે. ચક્ષુ ઇંદ્રિય વિકલ તો જેમ દોરનાર દોરે તે માર્ગે જાય. દેખતાની સલાહ એ માને.
જ્યાં બેસાડે ત્યાં બેસે અને ઊઠાડે ત્યાંથી ઊઠે.વિવેકચક્ષુ વિનાનામાં આ યોગ્યતા હોતી નથી. પેલો તો ઘેર પહોંચે પણ વિવેકહીન તો બહાર આથડ્યા કરે કેમ કે એને પોતાનું ઘર ક્યાં છે એ ભાન જ નથી. જેની દ્રવ્યચક્ષુ ગઈ હોય એને તો અમુક વસ્તુની સાધનામાં જ વિઘ્ન આવે. જેમ કે શ્રી જિનેશ્વરની મૂર્તિનાં દર્શન ન થાય, શાસ્ત્રનું વાંચન ન થાય, ઇર્યાસમિતિનું પાલન ન થાય, આ બધામાં વાંધા આવે પણ વિવેકહીનને તો વાંધાનો પાર જ નહિ. ગુણહીન પ્રત્યે કરુણા હોય ?
જગતના જીવોમાં વિવેકચક્ષુ વિનાના અંધ ઘણા છે. એમના પર જ્ઞાનીઓની એકાંતે કરુણા જ હોય. નિર્ગુણી પ્રત્યે ગુણવાનને કરુણા જ આવે, કેમ કે એ ગુણની કિંમત સમજે છે, ગુણપ્રાપ્તિની કઠિનતાનો એને ખ્યાલ છે, ગુણ કેટલી
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
