Book Title: Sudansan Chariu
Author(s): Nayanandi Muni, Hiralal Jain
Publisher: Research Institute of Prakrit Jainology and Ahimsa
Catalog link: https://jainqq.org/explore/032196/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SUDAMSANACARIU OF MUNI NAYANANDI Dr. HIRALAL JAIN RESEARCH INSTITUTE OF PRAKRIT, JAINOLOGY AND AHIMSA, VAISHALI 1970 Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Prakrit Jain Institute Research Publications Series Volume III General Editor Dr. NATHMAL TATIA, M.A., D.LITT., Director, Research Institute of Prakrit, Jainology and Ahimsa, Vaishali SUDAMSANACARIU MUNI NAYANANDI Edited by DR. HIRALAL JAIN, M.A., D.LITT. RESEARCH INSTITUTE OF PRAKRIT, JAINOLOGY AND AHIMSA, VAISHALI 1970 Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ All Rights Reserved Price Rs. 10160 PUBLISHED ON BEHALF OF THE RESEARCH INSTITUTE OF PRAKRIT, JAINOLOGY & AHIMSA, VAISHALI, BY DR. NATHMAL TATIA, M.A., D.Litt., DIRECTOR AND PRINTED AT THE TARA PRINTING WORKS, VARANASI. Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAkRta jainazAna zodha-saMsthAna zodha-pranthamAlA pradhAna saMpAdaka DA0 nathamala TATiyA, ema.e., DI.liTa., nidezaka, prAkRta jaina-zAstra aura ahiMsA zodha-saMsthAna, vaizAlI muni nayanaMdI viracita . sudaMsaNacariu [bhUmikA, hindI anuvAda evaM saMskRta TippaNa Adi sahita] saMpAdaka rA. hIrAlAla jaina, ema.e., ela.ela.bI., DI.liTa., adhyakSa : saMskRta-pAli-prAkRta vibhAga, jabalapura vizvavidyAlaya, jabalapura bhUtapUrva nidezaka : prAkRta, jaina-zAstra aura ahiMsA zodha-saMsthAna, vaizAlI ( bihAra ) prakAzaka prAkRta, jainazAstra, aura ahiMsA zodha-saMsthAna vaizAlI (bihAra) 1970 Page #5 -------------------------------------------------------------------------- Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SYS The Government of Bihar established the Research Institute of Prakrit, Jainology and Ahimsa at Vaishali (Muzaffarpur) in 1955 with the object, inter alia, to promote advanced studies and research in Prakrit, Jainology and Ahimsa, and to publish works of permanent value to scholars. This Institute is one of the five institutions planned by this Government as a token of their homage to the tradition of learning and scholarship for which ancient Bihar was noted. Apart from the Vaishali Research Institute, four others, namely, the Mithila Institute of PostGraduate Studies and Research in Sanskrit Learning at Darbhanga, the K. P. Jayaswal Research Institute at Patna, the Bihar Rashtra Bhasha Parishad for Research and Advanced Studies in Hindi at Patna and the Nalanda Institute of Research and Post-Graduate Studies in Buddhist Learning and Pali at Nalanda have been established and have been doing useful work during the last few years. As part of this programme of rehabilitating and reorientating ancient learning and scholarship, this is the Research Volume III, which is a critical edition of Nayanandi's Sudamsanacariu prepared by Dr. H. L. Jain, an eminent scholar of Prakrit and Jainology. The Government of Bihar hope to continue to sponsor such projects and trust that this humble service to the world of scholarship would bear fruit in the fulness of time. . Page #7 -------------------------------------------------------------------------- Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAkathana DA0 hIrAlAla jaina dvArA sampAdita nayanaMdI-viracita sudaMsaNacariu pAThakoM ke sammukha rakhate hue hameM atIva harSa ho rahA hai| prastuta grantha eka carita kAvya hai jisakA uddezya dharmAcaraNa kA suphala dikhalAnA hai| paMcanamokAra maMtra ke jApa ke phalasvarUpa subhaga nAmaka gvAlA sudaMsaNa zreSThI ke rUpa meM janma letA hai| isa bhava meM bhI vaha vAsanAoM ke pralobhana se vicalita nahIM hotA hai| phalataH devatA Akara usakI rakSA karate haiN| aura vaha rAjA ke dvArA die gae mRtyu-daNDa se baca jAtA hai| antataH apane dharmAcaraNa se vaha cAra ghAtiyA karmoM ko naSTa kara kevala jJAna tathA siddhatva prApta karatA hai| dharmAcaraNa kA suphala dikhalAne vAle anya carita kAvyoM kI taraha isameM bhI Azcarya tattva kI bahulatA hai| vidyAdhara, yakSa, deva Adi sahaja rUpa se prakaTa ho pAtroM kI sahAyatA karate haiN| taMtra-maMtra meM vizvAsa, muniyoM kI vANI meM zraddhA tathA svapnaphala aura zakunoM meM vizvAsa bhI isa grantha ke pAtroM meM sAmAnyatayA pAye jAte haiN| eka sImita uddezya ko lekara calane ke kAraNa aise kAvyoM meM kavi prAyaH jIvana ke vividha pahaluoM ko nahIM chU sakatA aura bhAvanAoM kA antardvandU bhI nahIM dikhalA sakatA hai| inameM prAdhAnya ghaTanAoM kA rahatA hai aura vicAratattva kSINa rahate haiN| kathA meM nAyaka aura nAyikA kA prema aura phira nAyaka ke prati anya mahilAoM kA prema kendrasthAnIya hai| ataH prastuta kAvya meM zRGgAra rasa bahulatA se milatA hai| vIra rasa kA bhI abhAva nahIM hai| lekina anta meM sadAcAra kI sthApanA aura vairAgya kI pravRtti hotI hai ataH rasoM kA paryavasAna zAnta rasa meM hotA hai| nayanaMdI kA yaha carita kAvya AlaMkArika kAvyazailI kI paramparA meM hai| jahAM tahAM varNanoM meM samAsoM kI zRGkhalAeM evaM alaMkAroM ke jaTila prayoga pAThakoM ko bANa aura subandhu kI yAda dilAte haiN| arthAlaMkAroM ke sAtha zabdAlaMkAroM kA prayoga bhI bahulatA se huA hai| bhASA ko anuraNanAtmaka banAne ke lie zabdoM kI aura zabdasamUhoM kI AvRtti ke aneka udAharaNa milate haiN| lokoktiyoM ke prayoga se bhASA meM svAbhAvikatA aura lAlitya AyA hai| grantha kA eka atyanta hI AkarSaka tatva chandoM kI vividhatA hai| isameM sandeha nahIM hai ki apane sAhityika guNoM se grantha pAThakoM kA cittAkarSaNa kregaa| Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 8 ) pustaka kI prastAvanA meM DA0 jaina ne grantha aura granthakAra ke paricaya ke sAtha hI sambandhita kathA kI pUrva paramparA kI ora dhyAna AkRSTa kiyA hai| isa prasaMga meM saMskRta, prAkRta tathA pAli sAhitya se anurUpa kathAoM kA ullekha kiyA gayA hai| kAvya meM prayukta chandoM kI sUcI lakSaNa udAharaNa ke sAtha dI gaI hai jo ki eka svataMtra koza hI ho gayA hai| prastAvanA kA yaha aMza vividha chandoM ke jijJAsuoM ke lie upayogI siddha hogaa| DA. jaina ne pustaka ke sAtha hindI anuvAda saMlagna kara ise aura bhI adhika upAdeya banA diyA hai| hameM pUrNa vizvAsa hai ki prastuta grantha DA. jaina dvArA sampAdita maNayakumAra cariu, karakaNDa cariu, sAvayadhamma dohA, pAhuDa dohA aura mayaNaparAjaya cariu Adi granthoM kI bhAMti hI apabhraMza sAhitya ke pAThakoM ke lie atyanta hI upAdeya siddha hogaa| vaizAlI 7-3-70 nathamala TATiyA Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1. prastAvanA Adarza pratiyoM kA paricaya pranthakAra paricaya sudaMsaNacariu viSaya-sUcI kathAvastu kathA kI pUrva paramparA bhASA, zailI aura kAvya guNa chaMda - vizleSaNa 2. mUlapATha viSaya sUcI 3. sudaMsaNacariu kA mUlapATha 4. hiMdI anuvAda saMskRta TippaNa 5. 6. zabda-koza : ... : : : ... : ... ... pR0 11-13 pR0 13-14 pR0 14-17 pR0 17-26 pR0 26-27 pR0 27-44 pR0 45-48 pR0 1-151 pR0 153 - 264 pR0 265-302 pR0 303-322 Page #11 -------------------------------------------------------------------------- Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA Adarza pratiyoM kA paricaya 'sudaMsaNa cariu' ke mUla mATha kA prastuta saMskaraNa nimnalikhita prAcIna hastalikhita pratiyoM ke AdhAra se taiyAra kiyA gayA hai tathA pratyeka pRSTha ke aMta meM unake pAThAMtara bhI aMkita kiye gaye haiN| ka prati : yaha prati kAraMjA ke senagaNa bhaMDAra kI hai| aura usake hAziyoM para pracura TippaNa likhe huye haiN| ye TippaNa prastuta saMskaraNa ke pariziSTa meM uddhRta kiye jAte haiN| patra saMkhyA 83, paMktiyAM prati pRSTha 10 se 13 tk| akSara prati paMkti 32 se 40 tk| AkAra 113" 453" / graMtha ke aMta meM lekhaka kI nimna prazasti pAyI jAtI hai| graMtha 2000 sNkhyaa| saMvat 1605 varSa ASAr3ha vadi 10, zubhe zrI mUlasaMdhe zrI sarasvatI gacche zrI balAtkAragaNe bha0 zrI vidyAnaMdidevAstatpaTTe bha0 zrI mallibhUSaNa devAstatpaTTe bha0 zrI lakSmIcaMdra devA, bha0 zrI vIracaMdradevAstatpa? bha0 zrI jJAna bhUSaNa devA / eteSAM madhye / bha0 zrI lakSmIcaMdrANAM ziSya A0 sakalakIrtinA svapara pakArArtha likhitaM / zrI prabhAcaMdraH bra. guNarAjAya pradattaM / zrIrastu / A0 zrI guNanaMdinAM pustkmidN| isa prazastise spaSTa hai ki yaha prati saMvat 1605 ASAr3ha badI 10 ko likhakara pUrNa kI gaI thI tathA usakI guru paraMparA nimna prakAra hai :-mUlasaMgha sarasvatI gaccha, balAtkAragaNa, bha0 vidyAnaMdi, mallibhUSaNa, lakSmIcaMda, vIracaMda, jJAnabhUSaNa / anyatra prApta paTTAvaliyoM se jJAnabhUSaNa kA kAla saMvat 1600 se 1616 taka pAyA jAtA hai (dekhiye : bha0 sNprdaay)| prastuta paTTAvalI meM bha0 lakSmIcaMdra ke ziSya tathA pratilekhaka A0 sakala kIrtikA nAma nayA hai| prazasti ke aMta meM jo isa prati ke prabhAcandra dvArA guNarAja ko diye jAne kA ullekha hai, vaha kisI anya hAtha se anya syAhI meM anya samaya para jor3A gayA hai, jo ucita hI hai; kyoMki bha0 prabhAcandra kA kAla saM0 1625 se arthAt prati ke likhe jAne se 20 varSa pazcAt pAyA jAtA hai| kha prati : yaha prati atizayakSetra mahAvIrajI ke zAstrabhaMDAra kI hai| patra saMkhyA 65 / paMktiyAM prati patra 10 / akSara prati paMkti 36 / AkAra 11" + 5" / aMta meM pratikAra kI nimna prazasti aMkita hai : saMvat 1567 varSa mAghamAse kRSNapakSe dvitIyAyo tithau budhavAsare puSyanakSatre zrI mUlasaMghe balAtkAragaNe sarasvatI gacche naMdyAmnAye zrI kuMdakuMdAcAryAnvaye bha0 zrI padyanaMdidevAstatpaTTe bha0 zrI zubhacandradevAstatpaTTe bha0 zrI jinacaMdradevAstatpaTTe bha0 zrI prabhAcaMdradevAstacchiSya maMDalAcArya zrI dharmacandradevA toDAgaDhamahAdurgAt rAjAdhirAja Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 12 ) solaMkIrAya zrI sUryasena vijayarAjye tadAmnAye khaMDelavAlAnvaye sAhagotre sAha tejA bhAryA karamatI dvitIya bhAryA locamade / prathamabhAryA karamaitI tatputra sAha dUlaha / dvitIya bhAryA camade tatputra sAha zrIpAla / sAha dUlaha bhAryA dUlahade / tatputrau dvau sAha AkhA, dvitIya putra sAha hema / AkhA bhAryA ahaMkArade dvitIyA kanaulAde / sAha hemabhAryA harSama / sAha zrIpAla bhAryA sarasvatI / tatputrau sAha holA, dvitIyaH sAhAlA / holA bhAryA hulasarI tatputra sAha suratAna | lAlA bhAryA lalitAde, sAha ratnasI bhAryA rayaNAde / eteSAM madhye sAha ratanasI idaM sustaka sudarzana caritraM likhApitaM pallividhAnavratanimittaM / A0 zrI abhayacandradevA tatziSya muni madukIrti samarpitaM / putra jJAnavAn jJAnadAnena nirbhayo'bhayadAnataH / annadAnAt sukhI nityaM nirvyAdhirbheSajAdU bhavet // isa prazasti se jJAta hotA hai ki ukta prati saMvat 1567, mAgha badI dvitIyA budhavAra ko likhakara pUrNa huI thI tathA usake likhAne vAle sAha ratanasI khaMDelavAla vaMza ke the aura ve toDagar3ha meM nivAsa karate the jahAM solaMkI rAjA sUryasena kA rAjya thA / unhoMne yaha graMtha pallividhAnavrata ke nimitta se likhAyA thA aura use 0 zrI abhaya caMdra ke ziSya muni padmakIrtiko samarpita kiyA thaa| prazasti meM sAha ratanasI ke vaMza kA vistAra se paricaya diyA gayA hai aura mUlasaMgha, balAtkAra gaNa, sarasvatIgaccha naMdyAmnAya, kuMdakudAcAryAnvaya bha0 padmanaMdI, zubhacaMdradeva, jinacaMdradeva aura prabhAcaMdradeva tathA unake ziSya maMDalAcArya dharmacaMdradeva kA ullekha hai / bha0 padmanaMdI se prabhAcaMdra taka ke AcAryoM kA ullekha balAtkAragaNa kI dillI jayapura zAkhA kI paTTAvaliyoM meM pAyA jAtA hai tathA zubhacaMdra se lekara prabhAcaMdra taka saMvat 1450 se 1580 taka ke ullekha milate haiM / prati : yaha prati bhI atizayakSetra mahAvIra jI ke zAstrabhaMDAra kI hai / patra saMkhyA 100, paMktiyA~ prati pRSTha hai | akSara prati paMkti lagabhaga 41-42 / patroM kA AkAra 103' x 310 " / hAziyA dAhine bAyeM " tathA Upara nIce 3" hai / donoM hAziyoM para kucha TippaNa bhI likhe haiM, jo bahuta azuddha haiM / prati kI aMtima puSpikA nimnaprakAra hai : - iti sudarzanacaritraM samAptaM zubhamastu | sarva graMthAgra 2 lo saM0 2777 athavA saMvatsare saMvat 1517 varSe mAghavadI paDivA zanivAsare / isa puSpikA meM lipikAra kA koI ullekha nahIM hai / kintu itanA spaSTa hai ki prati saMvat 1517 mAgha vadI 1 zanivAra ko likhakara pUrNa kI gaI thI / prati isa prati kI patra saMkhyA 106 hai / paMktiyA~ prati pRSTha 8,10 aura akSara prati paMkti lagabhaga 33, 34 / AkAra 103 " x 33" / hAziyA dAhine bAyeM 1" va Upara nIce ?" / graMtha ke anta meM lipikAra kI nimnalikhita prazasti pAyI jAtI hai : -: samAptamidaM azubhakarmakSayakArakaM sudarzana caritraM / saMvat 1598 varSe caitra sudI 5 zukravAre zrI gopAcaladurga nikaTastha narele nAma nagara zubhasthAne zrI nemijinacaityA Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ laye zrI mUlasaMghe puSkaragacche senagaNe vRSabhasena gaNadharAnvaye bha0 zrI devabhadra devAH tatpaTTe bha0 zrImat traividya somasena bhaTTArakAH tatpaTTe bha0 zrImadabhinava guNabhadrabhaTTAraka devAH tat ziSya AcArya mAnikasenena likhitaM sudarzanacaritraM svapaThanAya sv-lipishktyaa| zubhaM bhavatu lekhk-paatthkyoH| suratrANa sAhi Alama sUravaMza paThAnAnvayeza zrI sAhi AlamarAjye likhitaM / isa prazasti se spaSTa hai ki ukta prati saMvat 1568 caitra sudI 5 zukravAra gopAcala arthAt gvAliyara ke samIpa narele grAma ke neminAtha jaina cetyAlaya meM likhakara pUrNa kI gaI thii| usa samaya vahA~ sUravaMzI paThAna sulatAna zAha Alama kA rAjya thaa| itihAsa se sujJAta hai ki mugalavaMzIya samrATa humAyU~ kI aphagAna zerakhAna ke dvArA san 1536 meM parAjaya huI thI aura vaha pazcima kI ora bhAga gayA thaa| prastuta prati ke lekhanakAla san 1541 meM saMbhavataH isI aphagAna yA paThAna vaMza kA sulatAna zAha Alama gvAliyara ke pradeza meM zAsaka pada para ArUr3ha thaa| yaha ullekha usa kAla ke itihAsa ke lie mahatvapUrNa hai| ina pUrvokta cAra hastalikhita pratiyoM meM se prathama ka prati ke AdhAra se hI mUla graMtha kI prathama pratilipi kI gaI thii| kiMtu saMpAdana meM ina cAroM pratiyoM kA milAna kara jo pATha ucita pratIta huA vahI mUla meM rakhA gayA hai va anya pAThAntara pAda TippaNiyoM meM aMkita kara diye gaye haiN| yoM to cAroM pratiyA~ apanI-apanI svataMtratA rakhatI haiM, kiMtu sAmAnyataH kahA jA sakatA hai ki eka ora ka aura kha tathA dUsarI ora ga aura gha ke pATha paraspara milAna khAte haiM aura apanI do pratiparaMparAoM ko sUcita karate haiN| granthakAraparicaya __ graMtha kI bArahoM saMdhiyoM kI puSpikAoM meM kavi ne apanA va apane guru kA nAma aMkita kara diyA hai| jisase jJAta hotA hai ki isa kAvya ke racayitA nayanaMdI aura unake guru mANikyanaMdI traividya the| graMtha kI aMtima saMdhi ke nauveM kaDavaka meM kavi ne apanI guru paraMparA kucha aura vistAra ke sAtha varNana kI hai| tadanusAra mahAvIra tIrthaMkara kI mahAn AcArya paraMparA meM mahAna kuMdakuMdAnvaya huA aura usameM kramazaH sunakSa, padmanaMdI, viSNunaMdI, naMdinaMdI, vizvanaMdI, vizAkhanaMdI rAmanaMdI, mANikyanaMdI aura nayanaMdI (prastuta kavi) nAmaka AcArya hue| inameM unhoMne vizvanaMdI ko aneka graMthoM ke kartA va jagatprasiddha kahA hai, vizAkhanaMdI ko saiddhAMtika kI upAdhi dI hai, evaM rAmanaMdI ko eka mahAna dharmopadezaka, niSThAvAn tapasvI evaM narendroM dvArA vaMdanIya kahA hai / apane guru mANikyanaMdI ko unhoMne mahApaMDita kI upAdhi dI hai aura kahA hai ki ve samasta graMthoM ke pAragAmI, aMgoM ke jJAtA evaM sadguNoM ke nivAsabhUta the| yahAM svayaM nayanaMdI ke saMbaMdha meM kahA gayA hai ki ve eka nirdoSa jagadvikhyAta muni the tathA unake dvArA racita isa sudarzanacarita kA vidvAnoM dvArA abhinaMdana kiyA gayA thaa| Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 14 ) graMtha ke saMbandha meM kavi ne kucha aura vizeSa mahattvapUrNa jAnakArI dI hai / yahA~ unhoMne kahA hai ki avaMtI deza kI dhArA nagarI meM jaba tribhuvana nArAyaNa zrIniketa nareza bhojadeva kA rAjya thA, tabhI usI dhArA nagarI ke eka jaina mandira ke mahAvihAra meM baiThakara unhoMne vi0 saMvat 1100 meM isa sudarzanacaritra kI racanA kI / spaSTa hI yaha ullekha mAlavA ke paramAra vaMzI suprasiddha nareza bhojadeva kA hai, jinake rAjyakAla ke zilAlekha I0 san 1020 se 2047 arthAt saMvat 1077 se 1104 taka ke pAye jAte haiM tathA jinakA rAjya rAjasthAna meM cittaur3a se lekara dakSiNa meM koMkaNa va godAvarI taka vistIrNa thA / inakI khyAti vidvanmaMDalI ke saMrakSaNa tathA saMskRta - prAkRta bhASAoM ke sAhitya sRjana ke lie vizeSa rUpa se pAyI jAtI hai / ve svayaM sarasvatIkaMThAbharaNa jaise vidvattApUrNa granthoM ke racayitA haiM / unake rAjyakAla meM aneka jaina graMthoM kI racanA huI pAyI jAtI haiM / kathAvastu prastuta sudaMsaNacariu kathAtmaka kAvya hai, jisakI racanA vizeSa rUpa se jainadharma ke suprasiddha paMcanamokAra maMtra ke jApa kA puNya-prabhAva pragaTa karane ke liye huI hai| graMtha meM bAraha saMdhiyAM haiM / prathama saMdhi meM namokAra maMtra kA pATha karake usake dvArA eka gvAle ke sudarzana seTha ke rUpa meM janma pAne kA varNana karane kI pratijJA kI gayI aura mahAvIra jinendra kI vaMdanA ke pazcAt jaMbUdvIpa, magadhadeza, rAjagRha nagara tathA vahAM ke rAjA zreNika kA varNana kiyA gayA hai / taduparAMta vipulAcala parvata para bha0 mahAvIra kI samozaraNa racanA, rAjA dvArA unakI vaMdanAyAtrA stuti evaM gautama gaNadhara se tIrthaMkara, tresaThazalAkA puruSoM saMbaMdhI prazna kiye jAne para gaNadhara dvArA unake samAdhAna kA varNana hai / ( saMdhi - 1) / rAjA zreNika ne gautama gaNadhara se dUsarA prazna paMcanamokAra maMtra ke phala ke saMbaMdha meM kiyA / isake uttara meM gautama gaNadhara ne trailokya kA varNana karake aMgadeza caMpAnagarI, rAjA dhAIvAhana tathA vahAM ke nivAsI seTha RSabhadAsa unakI patnI arhaddAsI tathA unake subhaga nAmaka gvAle kA varNana kiyA / isa gvAle ko eka bAra vana meM munirAja ke darzana hue aura unase usane namokAra maMtra kA upadeza pAyA usa maMtra ko vaha niraMtara uccAraNa karane lagA / seTha ne usakI bAta sunakara use maMtra kA mAhAtmya samajhAyA aura dharmopadeza bhI diyaa| eka bAra vaha gopa gaMgA nadI meM jala krIr3A kara rahA thA, tabhI eka ThUMTha se Ahata hokara usI maMtra kA smaraNa karate hue usakA dehAvasAna ho gayA / ( saMdhi - 2 ) / idhara seThAnI ne eka svapna dekhA, jisakA phala jAnane ke liye pati-patnI jina maMdira ko gye| vahAM eka munirAja ne usa svapna ke phalasvarUpa unheM putra prApti kA zubha samAcAra sunAyA / yathAsamaya seThAnI ne eka ati suMdara va zubha lakSaNoM se yukta putra ko janma diyA, jisakA nAma sudarzana rakhA gyaa| janmotsava bar3I dhUmadhAma se manAyA gayA / bAla-krIr3A karatA huA sudarzana kucha bar3A huA / Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 15 ) usane nAnA vidyAeM aura kalAeM sIkhIM aura kAmadeva jaisA yauvana prApta kiyaa| use dekha nagara kI nAriyAM usa para mohAsakta hone lgiiN| (sNdhi-3)| __ sudarzana kA eka ghaniSTha mitra kapila thaa| usake sAtha nagara meM bhramaNa karate hue sudarzana ne manoramA nAmaka yuvatI ko dekhA aura vaha usa para kAmAsakta ho gyaa| manoramA bhI usa para mohita ho gyii| isa prasaMga meM yahA~ kAmazAstra praNIta deza-deza kI nAriyoM kI prakRti Adi kA vistAra se varNana kiyA gayA hai| (sandhi -4) / sudarzana aura manoramA kI kAmapIr3A se unake mAtA-pitA ko cintA huyii| donoM pitAoM ne milakara apane putra-putrI kA paraspara vivAha karane kA nizcaya kiyaa| vivAha kI lagna zodhI gayI aura vivAhotsava manAyA gyaa| vivAha ke samaya kI jyonAra kA bhI acchA varNana kiyA gyaa| taduparAnta sUryAsta varNana, rAtri varNana, vara-vadhU kI kAma-krIr3A evaM prabhAta varNana ke sAtha sandhi samApta hotI hai / (sandhi -5) / sudarzana ke pitA seTha RSabhadAsa ne muni darzana kiyA, jinase unhoMne madya, mAMsa aura madhu ke doSoM tathA ahiMsAdi aNuvratoM va guNavratoM, pAtra-dAna, rAtri bhojana ke doSa Adi kA upadeza paayaa| anta meM muni ne madhubindu kA dRSTAnta dekara smjhaayaa| yaha samasta dharmopadeza sunakara seTha RSabhadAsa ko vairAgya utpanna ho gayA, aura unhoMne apane putra ko gRhastha mArga kI zikSA dekara va use kuTumba kA saba bhAra sauMpakara muni dIkSA dhAraNa kI aura yathAsamaya svarga gati prApta kii| (sndhi-6)| seTha sudarzana sukha se rahane lge| kiMtu una para unake mitra kI patnI kapilA mohAsakta ho gyii| usane chala se sudarzana ko apane yahAM bulAyA aura unase kAma-yAcanA kii| kintu dhArmika seTha ne svayaM napuMsaka hone kA bahAnA karake apane prANa chudd'aaye| vasaMta Rtu kA Agamana huA, jisakA utsava manAne rAjA aura prajA ne upavana yAtrA kii| isa yAtrA meM rAnI abhayA ne sudarzana kI patnI manoramA ko dekhA aura usakI prazaMsA kI, vizeSa rUpa se isa kAraNa ki vaha putravatI thii| jabaki rAnI svayaM putrahIna thii| isa bAta para kapilA ne Apatti kI ki jaba usakA pati SaMDha hai to use putra prApti kahAM se saMbhava hai ? kapilA ke marma kI bAta jAnakara rAnI ne usakA upahAsa kiyA aura svayaM pratijJA kI ki vaha sudarzana seTha ko apane vazIbhUta karake rhegii| udyAna krIr3A kI raMgareliyoM ke pazcAt rAjA aura prajA saba nagara ko lauTa aaye| (sNdhi-7)| ___abhayA rAnI tabhI se viraha vedanA meM rahane lgii| usakI dayanIya avasthA dekhakara usakI paMDitA nAmaka sakhI ne usake hRdaya kI bAta jAnane kA prayatna kiyA aura jAnakara rAnI ko bahuta samajhAyA evaM zIla kI prazaMsA kI, kiMtu rAnI kA haTha na chUTA aura aMtataH vivaza hokara paMDitA ko abhayA kI kAmavAsanA tRpta karAne ke lie vacanabaddha honA pdd'aa| sIdhe upAya se dRDhavratI sudarzana ko phusalAnA asaMbhava Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jAnakara paMDitA ne eka kuTila cAla clii| usane kumhAra se manuSyAkRti ke miTTI ke sAta putale bnvaaye| vaha pratipadA se lekara saptamI taka krama se eka-eka putalA Dhaka kara apane sAtha lAtI, pratolI dvAra para dvArapAla se jhagar3akara putalA phor3a DAlatI tathA dvArapAla ko rAnI kA bhaya dikhalAkara Age ke lie use cupa karA detii| isa prakAra usane mahala ke sAtoM dvArapAloM ko apane vaza meM karake apane liye aMtaHpura kA praveza nirbAdha banA liyaa| aSTamI ke dina sudarzana zmazAna meM kAyotsarga kiyA karatA thaa| usa dina jaba vaha sAyaMkAla zmazAna jAne lagA taba use nAnA apazakuna hue, jinakI ciMtA na kara vaha zmazAna meM jAkara dhyAna karane lgaa| paMDitA ne usake pAsa jAkara pahale to use dhyAnacyuta va pralobhita karane kA prayatna kiyA, kiMtu jaba vaha apane isa asatprayAsa meM saphala na huI to vaha use usI prakAra uThAkara rAjamahala meM le gayI jisa prakAra vaha una miTTI ke putaloM ko le jAyA karatI thii| rAnI ke zayanAgAra meM sudarzana ko bahuta pralobhita kiyA gayA, kiMtu vaha apane vrata se lezamAtra bhI vicalita nahIM huaa| rAtri bItI jA rahI thii| ataeva rAnI ne nirAza hokara dUsarA kapaTa jAla rcaa| usane apane zarIra ko svayaM noca-nocakara kSata-vikSata kara DAlA aura yaha pukAra macA dI ki seTha sudarzana ne bala pUrvaka aMtaHpura meM pravezakara usakA zIla bhaMga karane kA prayatna kiyaa| yaha samAcAra rAjA taka pahuMca gayA aura usane binA soce samajhe seTha ko prANa daMDa kA Adeza de diyaa| rAjapuruSa use pakar3akara zmazAna le jAne lge| nagara meM hAhAkAra maca gayA aura sudarzana kI patnI manoramA ne bar3A hRdayadrAvaka vilApa kiyaa| zmazAna meM rAjapuruSoM ne sudarzana ko apane iSTadeva kA smaraNa karane kI bAta khii| sudarzana to pahale se hI dharmadhyAna meM lIna thA, jyoMhIM usake Upara zastroM kA prahAra huA tyoMhI eka vyaMtara deva ne Akara unako staMbhita kara diyA aura isaprakAra dharma ke prabhAva se sudarzana ke prANoM kI rakSA huI (sNdhi-8)| vyaMtara deva kA rAjA kI senAoM se bhayAnaka yuddha huaa| rAjasenA ke parAsta hone para svayaM nareza usa vyaMtara se yuddha karane Aye, kiMtu aMtataH rAjA ko apanI parAjaya svIkAra karanI par3I aura usa vyaMtara deva ke AdezAnusAra sudarzana kI zaraNa meM jAnA pdd'aa| rAjA ne sudarzana se kSamA yAcanA kI tathA use apanA AdhA rAjya samarpaNa karanA svIkAra kiyaa| sudarzana ne rAjA ko to abhayadAna diyA, kintu svayaM rAjya vaibhava svIkAra nahIM kiyaa| vaha saMsAra kI bhISaNatA va jIvana kI kSaNabhaMguratA se virakta ho gayA aura usane muni-dIkSA dhAraNa karane kA nizcaya kara liyaa| rAjA ne sudarzana kI stuti kii| udhara rAjA ke lauTane se pUrva hI abhayA rAnI ne AtmaghAta kara liyA aura marakara vaha pATaliputra nagara meM vyaMtarI hokara utpanna huii| paMDitA bhI pATaliputra bhAga gayI aura vahAM devadattA gaNikA ke ghara rahane lagI / (saMdhi-6) jIvana saMkaTa se mukta hokara sudarzana jina maMdira meM gyaa| vahAM ise vimalavAhana muni ke darzana hue, jinase usane apane bhavAMtara puuche| muni ne usake kramazaH Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 17 ) vyAghra nAmaka krUra bhIla, zvAna tathA subhaga gopAla ina tIna pUrvabhavoM kA varNana kiyA aura batalAyA ki kisa prakAra vaha namokAra maMtra ke prabhAva se sudarzana seTha huA hai| usI prakAra jo vyAghrI bhIla kI patnI thI, vaha eka dhobI kI putrI huI aura vidhavA hokara nizi-bhojana tyAga vrata ke phalasvarUpa vaha usakI manoramA nAmaka bhAryA ke rUpa meM jnmii| muni kA dharmopadeza sunakara sudarzana ne muni ke mahAvrata dhAraNa kiye| (sNdhi-10)| sudarzana ke pUrvabhava tathA muni-dIkSA lene kA samAcAra sunakara campA ke rAjA dhAIvAhana ko bhI vairAgya ho gayA aura unhoMne bhI apane putra ko rAjya dekara munivrata dhAraNa kiye / isI prakAra unakI rAniyoM tathA nagara kI anya nAriyoM ne bhI vrata dhAraNa kiye / sudarzana muni kaThoratA se vrata pAlana karane lge| ve vihAra karate hue pATaliputra pahu~ce, jahA~ paMDitA ne devadattA gaNikA ko unakA paricaya kraayaa| gaNikA ne chala se unheM apane gRha meM praveza karAkara kapATa banda kara diye aura muni ko pralobhita karane kI gaNikAne sulabha samasta ceSTAe~ kii| anta meM nirAza hokara usane unheM zmazAna meM jA ddaalaa| vahA~ jaba ve dhyAnastha the, tabhI eka devAMganA kA vimAna unake Upara Akara acala ho gyaa| devAMganA ruSTa huii| aura muni ko dekhakara use apane abhayA rAnI ke pUrvajanma kA smaraNa ho aayaa| usane apanI vaikriyika Rddhi se muni ke cAroM ora ghora upasarga karanA Arambha kiyaa| bhUtoM aura baitAloM kI kutsita lIlAe~ hone lagI, kintu phira bhI sudarzana muni sthira rhe| isI bIca eka rakSaka vyaMtara ne Akara usa vyaMtarI ko lalakArA aura use parAjita kara bhagA diyaa| (sandhi -11) / ___ kucha samaya pazcAt sudarzana muni ke cAra ghAtiyA kamoM kA nAza ho gyaa| aura unheM kevala jJAna prApta huaa| devaloka se indra ne Akara unakI stuti kI aura kubera ne samozaraNa kI racanA kI / kevalI ke atizaya tathA unake upadeza ko dekha sunakara usa vyaMtarI ko bhI vairAgya bhAva ho gayA aura usane tathA anya nara-nAriyoM ne samyaktva bhAva dhAraNa kiyaa| isa prakAra paMca namokAra maMtra ke puNya-prabhAva kA varNana kara gautama svAmI ne rAjA zreNika se kahA ki koI bhI anya nara-nArI isa mantra kI ArAdhanA dvArA sAMsArika baibhava va mokSa bhI prApta kara sakatA hai| yaha sunakara magadhezvara ne jinendra kI stuti kI aura vipulAcala se utarakara apane rAjabhavana ko gamana kiyaa| (saMdhi-12) / kathA kI pUrva paramparA prastuta grantha ke kathAnaka se spaSTa hai ki usakI kendrIya ghaTanA eka strI ke parapuruSa ke Upara mohAsakta hokara usakA prema prApta karane kA eka utkaTa prayatna karanA hai| yaha kathAtatva sAMsArika jIvana kA prAyaH eka zAzvata aMza hai aura usake dRSTAnta prAcInatama granthoM se lekara vartamAnakAlIna sAhitya taka meM pAye jAte haiN| yahA~ aise hI kucha AkhyAnoM kI ora dhyAna AkarSita kiyA jAtA hai| Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 18 ) strI kI ora se anucita prema ke prastAva aura puruSa dvArA usake niSedha ke kucha prasaMga hameM prAcInatama bhAratIya sAhitya meM bhI dikhAyI dete haiM / isa viSaya kA sabase prasiddha Rgveda kA vaha sUkta (10, 11) hai jisameM yama aura yamI kA saMvAda pAyA jAtA hai| yamI apane jur3avAM bhrAtA yama se prema kA prastAva karatI hai aura yama use anucita samajhakara asvIkAra karatA hai / vaha vArtAlApa isa prakAra hai yamI-vistRta samudra ke madhya dvIpa meM Akara, isa nirjana pradeza meM, maiM tumhArA sahavAsa va milana cAhatI hU~, kyoMki garbhAvasthA se hI tuma mere sAthI ho / vidhAtA ne mana hI mana samajhA hai ki tumhAre dvArA mere garbha se jo putra utpanna hogA vaha hamAre pitA kA eka zreSTha nAtI hogaa| yama-yamI, tumhArA sAthI yama tumhAre sAtha aisA samparka nahIM cAhatA, kyoMki tuma sahodarA bhaginI ho, agantavyA ho / yaha nirjana pradeza nahIM hai, kyoMki balI prajApati ke dhuloka kA dhAraNa karanevAle vIra putra ( devoM ke cara ) saba dekhate haiN| yamI-yadyapi manuSya ke lie aisA saMsarga niSiddha hai, to bhI devatA loga icchA pUrvaka aisA saMsarga karate haiN| isalie merI jaisI icchA hotI hai, vaise hI tuma bhI kro| putra-janmadAtA pati ke samAna mere zarIra meM paittho| yama-hamane aisA karma kabhI nahIM kiyaa| hama satya-vaktA haiN| kabhI mithyAkathana nahIM kiyA hai| antarikSa meM sthira gandharva vA jala ke dhAraka Aditya aura antarikSa meM hI rahane vAlI yoSA ( sUrya kI strI saraNyU ) hamAre mAtA-pitA haiN| isalie hama sahodara bandhu haiM / aisA sambandha ucita nhiiN| yamI-rUpakartA, zubhAzubha preraka, sarvAtmaka, divya aura janaka prajApati ne to hameM garbhAvasthA meM hI dampati banA diyA hai| prajApati kA karma koI lupta nahIM kara sktaa| hamAre isa sambandha ko dyAvA-pRthivI bhI jAnate haiM / jaise eka zayyA para patnI pati ke pAsa apanI deha kA udghATana karatI hai, vaise hI tumhAre pAsa, yama, maiM apane zarIra ko prakAzita kara detI huuN| tuma merI abhilASA kro| Ao, eka sthAna para donoM zayana kareM ratha ke donoM cakkoM ke samAna hama eka kArya meM pravRtta hoN| yama-devoM ke jo guptacara haiM, ve dina rAta vicaraNa karate haiM, unakI A~kheM kabhI banda nahIM hotii| dukhadAyinI yamI, zIghra dUsare ke pAsa jAo, aura ratha ke cakkoM ke samAna usake sAtha eka kArya karo / ityaadi| Rgveda ke vRSAkapi sUkta (10.86) meM jo indrANI aura vRSAkapi ke uttarapratyuttara pAye jAte haiM tathA indrANI ne usake viruddha indra se jo zikAyata kI hai usameM bhI prema ke prastAva, asvIkAra aura badale meM vinAza kI bhAvanA pAyI jAtI hai / yathA Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 16 ) indrANI - mujha se bar3hakara koI strI saubhAgyavatI nahIM hai, suputravAlI bhI nahIM hai / mujha se bar3hakara koI strI puruSa ke pAsa zarIra ko nahIM praphulla kara sakatI ityAdi / vRSAkapi-mAtA indrANI, tumane sundara lAbha kiyA hai / tumhArA aMga, jaMghA, mastaka Adi AvazyakatAnusAra ho jAyeMge / premAlApa se kokilAdi pakSI ke samAna tuma pitA ko prasanna karo / indra sarvazreSTha haiM / indra-sundara bhujAoM, sundara aMguliyoM lambe bAloM aura moTI jAMghoM vAlI, vIrapatnI indrANI, tuma vRSAkapi para kyoM kruddha ho / indrANI -- yaha hiMsaka vRSAkapi mujhe pati-putra- vihInA ke samAna samajhatA hai / parantu maiM pati-putra vAlI indrapatnI hU~ / mere sahAyaka marut loga haiM / indra - indrANI, apane hitaiSI vRSAkapi ke binA maiM nahIM prasanna rahatA / vRSAkapi kA hI prItikara dravya devoM ke pAsa jAtA hai / indra sarvazreSTha haiM / puruSoM para kAmAsakta hokara striyoM dvArA unake phusalAye jAne kI aneka kathAyeM pAli jAtakoM meM pAyI jAtI haiN| samiddhi jAtaka (167 ) ke anusAra eka bAra bodhisatva ke sundara zarIra ko dekhakara eka deva kanyA una para Asakta ho gayI aura bolI ki Apa binA bhoga vilAsa kA sukhAnubhava kiye bhikSu bana gaye yaha ucita nahIM / sukha bhoga kara hI bhikSu bananA ucita hai / isa para bodhisatva ne useyaha kaha kara cupa kara diyA ki kauna jAnatA hai mRtyu kaba A jAya ? ataH jitane zIghra ho sake, binA bhogavilAsa meM samaya khoye prabrajita hokara apanA kalyANa karanA ucita hai ! mahApadma jAtaka (472) meM yaha pravRtti eka aura caraNa Age bar3hI pAyI jAtI hai / yahA~ na kevala para-puruSa para kintu apane hI sotele putra para kAmAsakta hokara use prerita karane aura asaphala hokara use maravA DAlane kA bhI prayAsa pAyA jAtA hai / bodhisatva vArANasI ke rAjA ke putra rUpa meM utpanna hue / mukha kI apUrva zobhA ke kAraNa unakA nAma padmakumAra rakhA gayA / mAtA kI mRtyu ho gayI aura rAjA ne dUsarI paTarAnI banAyI / eka bAra rAjA vidroha ko zAnta karane ke lie rAjadhAnI se bAhara gayA / avasara pAkara rAnI ne padmakumAra se prema kA prastAva kiyA jise usane sarva ThukarA diyA / nirAza hokara rAnI ne usakA sira kaTavA DAlane kI bhI dhamakI dii| to bhI kumAra nahIM maanaa| rAnI ne apane zarIra ko apane hI nakhoM se noMca DAlA aura maila kucaile vastra pahana kara zayyA para par3a rahI / rAjA ke Ane para usane kahA padmakumAra ne usa para kAmAsakta hokara usakI yaha durdazA kI hai / rAjA ne ruSTa hokara padmakumAra ko cora-prapAta se girAkara mAra DAlane kA Adeza diyA / vanadevI ne use girate hue apanI hathelI para lekara bacAyA / kumAra pravrajita ho gayA / rAjA ko patA calA aura usane kumAra ko manAkara rAjya meM vApisa lAne kA prayatna kiyA / kintu kumAra ne nahIM maanaa| saccI bAta jAnakara rAjA ne usa rAnI ko ulaTe paira cora-prapAta se giravA kara usakI jIvana lIlA samApta kara dI / Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 20 ) isI prakAra kI eka aura kathA bandhanamokSa jAtaka (120) meM AyI hai| bodhisattva ne purohita ke ghara janma liyA aura yathAsamaya svayaM rAjapurohita bnaa| eka bAra rAjA vidroha-damana ke lie bAhara gayA / avasara pAkara rAnI ne rAjapurohita se prema kI mA~ga kii| usake asvIkAra karane para rAnI ne apane zarIra ko noMca khasoTa DAlA aura malina vastra pahana kara par3a rhii| rAjA ke Ane para usane rAjapurohita ko doSI ThaharAyA / rAjA ne use bA~dhakara vadha sthAna para le jAkara sira kATa DAlane kA Adeza de diyaa| purohita ne rAjA se milane kI icchA prakaTa kI aura unheM sapramANa saccI bAta batalA dI aura rAnI ke prati rAjA ke krodha ko yaha kahakara zAnta kiyA ki striyoM meM svabhAvataH hI kAmukatA adhika hotI hai| saMskRta bauddha sAhitya meM bhI isa prakAra kA eka AkhyAna dhyAna dene yogya hai| divyAvadAna nAmaka graMtha ke zArdUlakarNAvadAna nAmaka 33 veM avadAna meM kahA gayA hai ki eka bAra bhagavAna buddha ke pradhAna ziSya Ananda zrAvastI nagarI meM bhikSA ke liye gaye / lauTate samaya unheM pyAsa lgii| eka kue~ para koI yuvatI pAnI bhara rahI thii| usase Ananda ne pAnI maaNgaa| yuvatI ne apanI jAti cANDAla btlaayii| Ananda ne kahA maiM tumhArI jAti nahIM pUchatA, pAnI pInA cAhatA hU~ / kanyA ne pAnI pilA diyaa| vaha Ananda ke rUpa aura guNoM para mohita ho gyii| ghara Akara apanI mAtA se Ananda ko svAmI ke rUpa meM pAne kI apanI icchA prakaTa kii| mAtA mahAvidyAdhArI thI, usane maMtra ke prabhAva se Ananda ke citta ko bhrAnta kara diyA aura vaha usa cANDAlI ke ghara jA pahu~cA, cANDAla kanyA prakRti ne zayyA taiyAra kara Ananda ko apane pAsa bulaayaa| yaha dekha Ananda rone va bhagavAna buddha kA smaraNa karane lgaa| buddha ne apanI maMtra-vidyA se cANDAlI ke maMtra prabhAva ko dUra kara diyaa| aura Ananda apane vihAra meM lauTa AyA, kintu prakRti kA moha dUra nahIM huA aura vaha pratidina bhikSA ke samaya Ananda kA pIchA kiyA karatI thii| buddha ne usa kanyA ko apane pAsa bulavAyA aura bhikSuNI kI dIkSA de dii| isase nagara ke brAhmaNoM meM bar3A kSobha utpanna huaa| rAjA prasenajita ko bhI yaha khabara milI aura ve anya brAhmaNa-kSatriya Adi nAgarikoM sahita buddha ke pAsa gaye / buddha ne unheM cANDAla nareza trizaMku kI kathA sunAyI jisake anusAra usane apane putra zArdUlakarNa kA vivAha puSkarasArI nAmaka brAhyaNa kI kanyA se karAnA caahaa| svabhAvataH puSkarasArI ne isakA virodha kiyaa| kintu jaba trizaMku ne jAti-bheda kI nirarthakatA tathA karma siddhAnta kI anivAryatA kA vyAkhyAna kiyA, taba puSkarasArI ne trizaMku ke jJAna se prabhAvita hokara ukta vivAha ke lie apanI svIkRti de dii| buddha ne yaha bhI batalAyA ki puSkarasArI kI vahI kanyA isa janma kI cANDAla-kanyA prakRti hai| zArdUlakarNa hI Ananda hai aura ve svayaM bhI vahI trizaMku haiN| ___ purANoM meM aneka aise AkhyAna pAye jAte haiM jahA~ kAminI striyoM kI ora se anucita prema ke prastAva kiye gaye aura nItimAna puruSoM ne unheM ThukarA diyA, Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 21 ) jisake phalasvarUpa unheM kabhI-kabhI jIvana kA saMkaTa bhI bhoganA pdd'aa| isa sambandha meM viSNupurANa (5,27) kA yaha AkhyAna ullekhanIya hai: kAmadeva ne kRSNa aura rukmiNI ke putra pradyumna kumAra ke rUpa meM janma liyaa| janma se chaThe dina hI kRSNa ke zatru zambarAsura ne bAlaka kA apaharaNa kara use lavaNa samudra meM paTaka diyaa| vahA~ use eka matsya ne nigala liyaa| vaha matsya machuoM dvArA pakar3A gayA aura zambara ke hI bhojanAlaya meM pahu~ca gyaa| matsya ke udara se nikale kumAra ko dekhakara Azcarya cakita haI zambara kI patnI mAyAvatI ko nArada ne usakA saba vRttAnta batalA diyaa| usane use putravat paalaa| kintu jaba vaha yuvaka huA to mAyAvatI usa para mohita ho gayI aura usane nAnA prakAra se use prerita karane kI ceSTA kii| tathApi pradyumna kisI prakAra bhI usake anucita prastAva ko svIkAra karane ko taiyAra nahIM huaa| taba mAyAvatI ne use usake kRSNa-rukmiNI kA putra hone tathA zambara dvArA apaharaNa Adi kA saba vRttAnta sunA diyaa| isa para pradyumna bahuta kruddha huaa| usane kAla zambara ko mAra DAlA aura mAyAvatI ko lekara apane pitA ke ghara A gayA, kyoMki mAyAvatI ne use yaha bhI batalAyA ki vaha usakI pUrvajanma kI patnI rati hI hai| yahI kathAnaka bhAgavata (10,55 Adi) meM bhI AyA hai| yaha kathAnaka vasudevahiMDI (par3hiyA) meM nimna prakAra pAyA jAtA hai| pradyumna kumAra ke janmate hI use pUrva janma kA vairI dhUmaketu nAmaka jyautiSI deva uThA le gayA aura bhUtaramaNa nAmaka aTavIM meM zilAtala para yaha soca kara chor3a gayA ki vaha sUrya kI garmI se jhulasakara mara jaaygaa| kintu kAlasaMvara aura kanakamAlA vidyAdhara pati-patnI vahAM se nikale aura bAlaka ko uThA le gye| unhoMne usakA nAma pradyumna rkhaa| yuvA hone para kanakamAlA usa para Asakta ho gii| pradyumna ke asvIkAra karane para vaha ruSTa hA gayI aura kaMcukI se rAjA ko kahalavAyA ki pradyumna duSTa hai, merA ullaMghana karanA cAhatA hai, ataH use daNDa diyA jAya / rAjA ko pradyumna ke viSaya meM bharosA thA, ataH ukta bAta sunakara bhI kupita nahIM huaa| taba kanakamAlA ne apane putroM se kahA ki ve usa durAcArI kA zIghra vinAza kreN| donoM putroM ne svIkAra kiyaa| unhoMne kAlAmbuka vApI meM eka zUla gar3AyA aura pradyumna se kahA calo usameM snAna kreN| pradyumna ne kahA bhAI tuma loga jAo aura majjana karo, jananI ke dvArA dUSita mere majjana se kyA ? unhoMne kahA devI dvArA roSa meM kahI bAta para kauna vizvAsa karegA calo snAna kreN| yaha kahakara ve use le gaye aura use bIca meM karake vApI meM girA diyaa| pradyumna zUla meM chidakara raha gyaa| usane prajJapti vidyA kA smaraNa kiyA jisase usakA zUla se uddhAra ho gyaa| usane vApI se nikala kara ghara jAte hue bhAiyoM ko lalakArA aura yuddha meM unheM mAra giraayaa| putravadha kI bAta sunakara rAjA kupita huA, kintu maMtriyoM ne samajhA-bujhAkara use zAnta kiyaa| idhara bhrAtR-vadha ke zoka se vayaM Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / 22 ) vyAkula hue pradyamna kumAra ko nArada muni ne Akara saMbodhana kiyA aura ve use usakI saccI mAtA rukmiNI ke yahAM le gye| yahI kathAnaka jinasena kRta harivaMza purANa (43-47) meM isa prakAra varNita hai| pradyumna kA janma hote hI use usake pUrva janma kA bairI dhUmaketu nAmaka asura harakara le gayA aura khadirAvaTI meM takSazilA ke nIce chor3akara calA gayA / akasmAt meghakUTa nagara kA rAjA kAlasaMbara nAmaka vidyAdhara apanI strI kanakamAlA ke sAtha vahAM se nikalA aura usa bAlaka ko dekhakara ve use uThA le gye| unhoMne usakA nAma pradyumna rakhA / usake yuvaka hone para kanakamAlA usa para mugdha ho gayI aura premadAna kI prArthanA karane lgii| kintu pradyumna kumAra ne yaha svIkAra nahIM kiyaa| isa para kSubdha hokara kanakamAlA ne apane kakSa, vakSaHsthala va stanoM ko nakhoM se noca DAlA aura pati se pradyumna ke durAcAra kI zikAyata kii| kAlasaMvara ne ruSTa hokara apane pAMca sau putroM ko AjJA dI ki pradyumna ko cupacApa mAra DAlA jAya / ve use kAlAmbu nAmaka vApikA para le gaye aura vahAM jalakrIr3A karane kA usase Agraha karane lge| pradyumna ne prajJapti vidyA dvArA saba bAta jAna lI aura svayaM vApI meM na jAkara eka apane mAyAmayI zarIra se vApI meM kUda pdd'aa| una pAMca sau kumAroM ne usake Upara kUdakara mAra DAlane kA bahuta prayatna kiyA, kiMtu ve saphala nahIM hue, pratyuta pradyumna ne una sabhI ko vahIM kIla diyA, kevala eka ko ghara khabara dene ko bhejaa| samAcAra pAkara kAlasaMbara apanI samasta senA sahita vahAM AyA, kiMtu pradyumna ne apanI vidyA ke prabhAva se use bAMdha kara eka zilA para rakha diyaa| usI samaya vahAM nArada muni A upasthita hue aura unhoMne saba ko samajhA-bujhA kara zAMti kraayii| pradya mna ne sabako bandhana mukta kiyA aura kAlasaMvara kI anumati lekara apane mAtA-pitA ke darzana nimitta prasthAna kiyaa| yahI kathAnaka guNabhadra kRta uttara purANa (72) va mahAsena kRta pradyumna carita (8) meM bhI AyA hai| isa kathAnaka meM aura bAteM to prAyaH viSNupurANa ke samAna haiM, kiMtu premAsakta rAnI kI pradyumna ko maravA DAlane kI kuceSTA nayI hai| haribhadra-kRta samarAditya kathA (5ve bhava) meM eka upAkhyAna AyA hai| setaviyA nAmaka nagarI ke rAjA yazovarmA kA putra sanatkumAra eka bAra apane pitA se ruSTa hokara ghara se calA gyaa| tAmralipti ke rAjA IzAnacanda ne usakA svAgata kiyA aura use apane nagara meM rkhaa| eka bAra sanatkumAra apane mitra vasubhUti ke sAtha rAjakumArI vilAsavatI ke bhavana ke samIpa se niklaa| use dekha rAjakumArI usa para mohita ho gaI aura vaha rAjakumArI pr| yaha prema-prasaMga cala hI rahA thA ki eka dina rAnI anaMgavatI ne use apane pAsa bulavAyA aura svayaM usase prema yAcanA kii| sanatkumAra ne ise svIkAra nahIM kiyA aura vaha apane nivAsa ko lauTa aayaa| kucha kAla pazcAt rAjA kA vizeSa vizvAsapAtra nagara-rakSaka vinayadhara usake pAsa AyA aura bolA ki vaha sanatkumAra ke pitA ke hI rAjya meM rahane vAle eka kulIna zUravIra vIrasena kA putra hai aura mere pitA ke Upara tumhArA aura tumhAre Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 23 ) pitA kA eka vizeSa upakAra hai, jisake kAraNa maiM tumhArA kucha pratyupakAra karanA cAhatA huuN| ___Aja jaba rAjA IzAnacanda rAnI anaMgavatI ke mahala meM gayA to usane dekhA ki rAnI kA mukha nakhoM se tucA huA hai aura azru jala se usake kapoloM kI patralekhA dhula gaI hai| pUchane para rAnI ne batalAyA ki kaI dinoM se sanatkumAra usase prema yAcanA kara rahA thA, jise usane svIkAra nahIM kiyA, kiMtu Aja sanatkumAra ne svayaM Akara va apanI manamAnI kara usakI yaha durdazA kI hai| yaha sunakara kupita ho rAjA ne mujhe Adeza diyA ki maiM tumheM cupacApa mAra DAlU~, kintu tuma mere pitA ke upakArI ho aura maiM tumheM kadApi mAranA nahIM cAhatA, ataeva tumhI batalAo aba maiM kyA karU~ ? vinayaMdhara kI bAta sunakara sanatkumAra ne pahale to use rAjA ke AdezAnusAra karane ko khaa| kintu usake yaha bAta na mAnane para sanatkumAra ne tAmralipti se bhAga jAnA hI ucita smjhaa| ataeva usane vinayaMdhara se vidA lekara apane mitra vasubhUti sahita svarNa dvIpa ko jAne vAle jahAja dvArA vahA~ se prasthAna kara diyaa| vinayaMdhara ne jAkara rAjA se kaha diyA ki sanatkumAra mAra DAlA gyaa| ukta prAcIna AkhyAnoM meM hameM prAyaH ve sabhI kathAnaka dRSTigocara ho jAte haiM jo sudarzanacarita kathA ke abhinna ghaTaka haiM / jahA~ taka isa kathA ke nAyaka kA vaiyaktika sambandha hai, sudazena nAmaka vaNik ke aneka ullekha arddha-mAgadhI Agama graMthoM meM pAye jAte haiN| udAharaNArtha pA~caveM aMga vyAkhyAprajJapti (bhagavatIsUtra) ke anusAra sudarzana nAmaka vaNik rAjagRha nivAsI eka dhanI the, tathA tIrthaMkara mahAvIra ke samakAlIna vyakti the / ve eka Adarza zrAvaka the aura unhoMne bhagavAn mahAvIra ko aneka bAra AhAra-dAna diyA thaa| unhoMne zramaNa nigraMtha dharma kI dIkSA bhI lI thI, aura isa sambandha meM unake pUrva RSabhadatta zrAvaka kA bhI ullekha kiyA gayA hai| unhoMne kaThora tapazcaraNa kiyA, saMpUrNa aMgoM kA adhyayana kiyA aura kevala jJAna prApta kiyA (bhaga0 sU0 9, 13, 382, 11, 11, 424-432; 15, 1 541 aadi)| ina ullekhoM meM prastuta kathAnaka se kevala kathAnAyaka ke nAma, unake dhAmika va dhanI gRhastha hone tathA muni-dIkSA dhAraNa kara kevala jJAna prApta karane mAtra bAtoM kA sAmya hai| itanI bAta aura dhyAna dene yogya hai ki unhIM ke samAna RSabhadatta zrAvaka bhI the aura unhoMne bhI muni-dIkSA lI thii| prastuta kathAnAyaka sudarzana ke pitA kA nAma RSabhadAsa hai / itanI viSamatA bhI hai ki vahA~ sudarzana seTha rAjagRha ke nivAsI haiM, jaba ki yahA~ campA nagarI ke|| __ sAta aMga NAyAdhammakahA-ke pA~caveM adhyayana meM zuka parivrAjaka kI kathA AyI hai| zuka vedoM kA jJAtA va dharma-pracAraka aura sudarzana nAmaka eka gRhastha usakA anuyAyI thaa| pazcAt sudarzana tIrthakara ke samparka meM Akara jainadharma kA anuyAyI bana gyaa| isa para zuka parivrAjaka ne usako punaH apane dharma meM lAne hetu kahA ki hama tumhAre dharmAcArya se milanA cAhate haiN| yadi ve hamAre praznoM Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 24 ) kA ucita samAdhAna kara sakeMge to maiM unakA ziSya ho jaauuNgaa| huA bhI yahI aura zuka una jainAcArya kA ziSya ho gyaa| tRtIya sUtra ThANAMga meM jo nami, mAtaMga Adi daza antakRt kevaliyoM ke nAma pAye jAte haiM, ve prAyaH ve hI haiM jo akalaMkakRta tattvArtharAjavArtika (sUtra 1.20) meM pAye jAte haiM / antakRt unheM kahate haiM jo dAruNa upasagoM ko jItakara samasta karmoM kA kSaya karake saMsAra se mukta ho jAte haiN| inameM pA~caveM antakRt kA nAma sudarzana hai| ye dazoM kevalI mahAvIra tIrthakara ke tIrtha meM kahe gaye haiN| vartamAna meM upalabdha navameM aMga antakRddazA meM yadyapi ukta prakAra se antakRt kevaliyoM ke nAma nahIM pAye jAte, tathApi vahA~ eka prasaMga meM sudarzana kA nAma AyA hai| isa aMga ke chaThe varga ke mudgarapANi nAmaka adhyayana meM arjunamAlI ke viSaya meM kahA gayA hai ki usane mudgarapANi nAmaka yajJa kI mUrti kI niSphala ArAdhanA se ruSTa hokara mUti ke hAtha se mudgara chIna liyA aura usa mArga se jAne vAloM para prahAra karane lgaa| rAjA zreNika ne nAgarikoM kA usa mArga se yAtAyAta niSiddha kara diyaa| saMyogavaza usI samaya vahA~ bhagavAna mahAvIra kA Agamana huA / arjunamAlI ke bhaya tathA rAjA ke mArga-niSedhAdeza ke kAraNa koI nAgarika unakI vandanA ko nahIM jA ske| kintu bhagavAna mahAvIra kA eka parama bhakta sudarzana nAmaka yuvaka kisI prakAra bhI apane mAtA-pitA dvArA roke jAne para bhI nahIM rukaa| arjunamAlI ne usa para AkramaNa kiyaa| kintu usakI dharmaniSThA aura zAnta prakRti se prabhAvita hokara vaha usakA mitra bana gayA, usake sAtha vaha bhI bhagavAna ke darzana karane gayA aura usane bhI muni-dIkSA lekara siddhi prApta kii| nizcaya hI ye sudarzana pA~caveM antakRt kevalI hue haiM, aura ve hI prastuta kAvya ke kathA-nAyaka haiM, kyoMki grantha ke Adi ke dvitIya kaDavaka meM bhI spaSTataH kaha diyA gayA hai ki Adi tIrthaMkara RSabhanAtha se lekara sabhI tIrthaMkaroM ke tIrtha meM bhI dasa-dasa antakRt kevalI hote haiN| unameM antima tIrthaMkara mahAvIra ke tIrtha ke pA~caveM antakRt sudarzana hue| unhIM kA yaha caritra prArambha kiyA jAtA hai| sudarzana kI kathA kA eka anya prAcIna saMketa hameM zivAryakRta mUlArAdhanA yA bhagavatI ArAdhanA kI nimna gAthA meM milatA hai jo nimna prakAra hai annANI vi ya govo ArAdhittA mado nmokkaarN| cAMpAe seTThi-kule jAdo patto ya sAmannaM / / (gAthA 762) isa gAthA meM yadyapi sudarzana kA nAma nahIM AyA, tathApi unake pUrva bhava meM eka ajJAnI gvAla hone aura namokAra mantra kI ArAdhanA dvArA marakara caMpA ke zreSThikula meM utpanna hone evaM zramaNadharma svIkAra karane kA spaSTa ullekha hone se usake kathAnAyaka sudarzana hI hone meM koI saMdeha nahIM rhtaa| sudarzana kI pUrI kathA hameM prathama bAra hariSeNa-kRta bRhatkathAkoSa (60) meM upalabdha hotI hai / yahA~ 173 saMskRta zlokoM meM sudarzana-caritra kI ve sabhI ghaTanAe~ Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 25 ) samAviSTa pAyI jAtI haiM jinakA vistAra se kAvya-zailI meM varNana prastuta grantha meM kiyA gayA hai / bRhatkathAkoSa kA racanAkAla samvat 686 arthAt prastuta racanA se 111 varSa pUrva pAyA jAtA hai| prastuta racanA se 27 varSa pazcAt arthAt vikrama samvat 1127 ke lagabhaga viracita zrIcandakRta apabhraMza kahakosu (kathAkoSa) sandhi 22 meM bhI yaha kathAnaka 16 kaDavakoM meM pAyA jAtA hai| sudaMsaNacariu kI racanA se lagabhaga eka zatAbdI pazcAt rAmacandra mumukSu ne apane puNyAsrava kathAkoSa (17) meM bhI isa kathA ko samAviSTa kiyA hai| yahA~ kathAnaka kI racanA saMskRta gadya meM huI hai| DaoN. hari dAmodara velaMkara kRta jina-ratna koSa (pUnA 1944) meM prastuta apabhraMza racanA ke atirikta pA~ca anya sudarzana-carita nAmaka granthoM kA ullekha hai, jinake kartA haiM brahmanemidatta, sakalakIti, vidyAnanda aura vizvabhUSaNa / eka ke kartA kA nAma ajJAta hai / sakalakIti kI racanA ko to kozakAra ne saMskRta bhASAtmaka kahA hI hai| vidyAnanda kI racanA ko maiMne dekhA hai aura vaha bhI saMskRta meM hai| anumAnataH zeSa grantha bhI saMskRta meM haiM aura prastuta apabhraMza kAvya se zatAbdiyoM pazcAt kI racanAe~ haiN| prastuta racanA kI AThavIM saMdhi ke 11veM Adi kaDavakoM meM paNDitA dvArA sAta dina ke lie sAta manuSyAkAra putale banavAnA aura unake dvArA rAjaprAsAda ke sAta dvArapAloM ko kramazaH Azvasta karake AThaveM dina seTha sudarzana ko unakI anicchA se bhI antaHpura meM praveza karAne kA varNana hai| jAna par3atA hai yaha putaloM kI sUjha kavi ko usa abhaya kumAra va caNDapradyota ke kathAnaka se prApta huI jisakA saMketa nandIsUtra (79) meM tathA vivaraNa Avazyaka cUrNi (2 pR. 156 Adi) meM pAyA jAtA hai| rAjagRha ke rAjA zreNika va rAjakumAra abhaya aura avantI ke rAjA pradyota meM tanAtanI aura paraspara chala kapaTa dvArA jaya-parAjaya kI paramparA cala rahI thii| abhaya ko pradyota ne bandI banAyA tathA chUTane para abhaya ne pradyota ko bA~dha kara rAjagRha le jAne kI pratijJA kii| vaha eka vaNik kA veSa banAkara ujjainI meM rahane lgaa| do vezyAoM ke dvArA usane pradyota ko unakI ora AkarSita karAyA va sAtaveM dina milane kA AzvAsana dilaayaa| phira usane eka manuSya kA pradyota nAma rakha kara va use pAgala ghoSita kara pratidina khATa para bA~dhakara vaidya ke yahA~ le jAne aura usake pradyota-pradyota cillAne kA DhoMga rcaa| aisA chaH dina taka kiyA gayA jisase nagaravAsiyoM ko vizvAsa ho gayA ki usa vaNik kA eka bhAI pradyota nAmaka pAgala hai aura vaha jaba use bA~dhakara vaidya ke yahA~ upacArArtha le jAtA hai. taba vaha 'maiM pradyota hU~, maiM pradyota hU~' kahatA huA cillAtA hai| sAtaveM dina jaba rAjA pradyota akelA una vezyAoM ke nivAsa sthAna para gayA taba vaha abhayakumAra ke puruSoM dvArA khATa para bA~dha kara le jAyA gyaa| rAjA barAbara cillAtA rahA Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 26 ) 'maiM pradyota hU~, maiM pradyota hU~' kiMtu logoM ne samajhA vaha usa vaNikU kA pAgala bhrAtA hogA jo pratidina kI bhA~ti vaidya ke yahA~ le jAyA jA rahA hogA / isa kAraNa kisI ne koI roka Toka nahIM kI, aura abhayakumAra apanI pratijJAnusAra caNDa pradyota ko bandI banAkara rAjagRha le gayA / yahA~ jisa prakAra eka pAgala manuSya af dvArA nagaravAsiyoM ko Azvasta karake abhayakumAra pradyota ko bandI banA le gayA, usI prakAra yahA~ paNDitA ne putaloM dvArA dvArapAloM ko lAparavAha banAkara sudarzana kA antaHpura meM praveza karAyA / bhASA, zailI aura kAvyaguNa sudaMsaNacariu kI racanA bhAratIya Arya bhASA ke madhyayugIna tRtIya stara kI usI vizeSa bhASA meM huI hai jo apabhraMza nAma se prasiddha hai tathA jisakA vikAsakAla pAMcavIM se dazamI zatI IsvI ke bIca mAnA jAtA hai / kAvya zAstroM meM bahudhA apabhraMza ko saMskRta aura prAkRta se bhinna bhASA prakAra mAnA gayA hai / kintu vaiyAkaraNoM ne use apane prAkRta vyAkaraNoM meM usI prakAra sthAna diyA hai jaisA zaurasenI, mAgadhI va paizAcI ko aura isa prakAra yaha sUcita kiyA hai ki vaha prAkRta kA hI eka bheda hai / gata ardha zatAbdI meM apabhraMza kA pracura sAhitya prakAzita ho cukA hai tathA usa bhASA ke adhyayana va sAhitya ke itihAsa para bhI aneka lekha va graMtha prakAzita ho cuke haiM / isa bhASA ke prAcIna aura prakANDa kavi svayaMbhU aura puSpadanta kI racanAoM meM isa bhASA aura isakI kAvyazailI kA svarUpa bahuta spaSTatayA hamAre sammukha A cukA hai / prastuta racanA meM bhI vahI TakasAlI bhASA kA svarUpa va kAvyazailI pAyI jAtI hai / apabhraMza kI dhvaniyAM tathA zabda bhaNDAra ve hI haiM jo anya prAkRtoM meM pAye jAte haiM / zabda tatsama tadbhava aura dezI ina tInoM prakAra ke vidyamAna haiM / dezI zabdoM kI mAtrA yahAM anya prAkRtoM kI apekSA adhika pAyI jAtI hai / kintu kAvya zailI kI yahAM apanI vizeSatA hai / carita kAvya yA kathA kA vibhAjana saMdhiyoM meM aura pratyeka saMdhi kA vibhAjana kaDavakoM meM kiyA jAtA hai / kaDavaka kI racanA adhikatA se pajjhaTikA aura alillaha chaMdoM meM kI jAtI hai jinake anta meM eka ghattA chaMda rahatA hai / prasaMgAnusAra vividha chaMdoM kA upayoga kiyA jAtA hai| jinakA eka sAmAnya lakSaNa hai pAdAnta yamaka yA tukabandI jo ina chaMdoM ko saMskRta prAkRta ke chandoM se pRthak nirdiSTa karatA hai / prastuta racanA meM chandoM kA vipula vaicitrya hai / kavi ko isa kalA meM acchA sauSThava prApta hai / unhoMne aneka sthaloM para to apane vilakSaNa chandoM ke nAma nirdiSTa kara diye haiM / graMthoM ke samasta chandoM kA paricaya yahAM alaga se diyA jA rahA hai| jahAM lagabhaga eka sau chandoM kA nirdeza prApta hogaa| inameM kavi dvArA prayukta viSamapadI chaMda vizeSa dhyAna dene yogya hai / mAtrika aura varNika chaMdoM kA yahAM acchA pratinidhitva pAyA jAtA hai / kavi ne svayaM vividha prasaMgo meM kAvya ke viSaya meM jo bAteM kahI haiM unase parokSa rUpa se unake kAvya ke guNoM kA saMketa milatA hai / ve Adi meM hI kahate haiM Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 27 ) ki bhuvana meM yaza kI vRddhi tIna upAyoM se hI ho sakatI hai, acche kavitva se, dAna va pauruSa se (1, 1, 14), 'mahAkavi kA kathAbaMdha artha-pracura hotA hai' (2, 5, 8) 'sukavi kI kathA janamanahArI (2, 6, 3) aura lakSaNoM alaMkAroM se saMyukta hotI hai (8, 2) / sarasa, vyaMjana sahita, modakasAra va pramANasiddha bhojya aura kAvyavizeSa virale hI hote haiM (6, 1) / komala pada, udAra, chandAnuvartI, gaMbhIra, arthasamRddha tathA hRdayecchita saundaryayukta kalatra aura kAvya saMsAra meM kabhI kisI ko prApta hote haiM, (8, 1) / __ yaha kAvya vizeSa rUpa se chanda aura alaMkAra-pradhAna kahA jA sakatA hai| upamA, rUpaka, utprekSA, vyatireka Adi alaMkAroM kA pada-pada para upayoga pAyA jAtA hai aura ye alaMkAra bahudhA zleSAdhArita haiM jinase kavi kI kalpanA aura zabdacAturI kA acchA paricaya prApta hotA hai| magadha deza ke varNana meM kavi ne zleSAtmaka vizeSaNoM dvArA kAminImukha, dhUrtakula, vezyA, pathika strI, nandanavana Adi upamAnoM kA (1, 3,) rAjagRha nagara ke varNana meM tridazendra, manmatha va amathita udadhi kI upamAoM kA (1,4), vipulAcala parvata saMbaMdhI utprekSAoM kA campApura ke varNana meM rAmAyaNa, mahAbhArata, chaMda (1, 8) mandaraparvata Adi upamAnoM kA (2, 3) rAjA dhAIvAhana ke varNana meM megha, sUrya, vibhISaNa, indra, arjuna, bhIma bAhubali, rAma, kAtikeya, brahmA, viSNu Adi se vaiziSTaya-darzaka vyatireka alaMkAroM kA varNana kavi kI alaMkAra-zailI ke acche udAharaNa haiN| usI prakAra rAjazreSThI RSabha dAsa (2, 5) seThAnI tathA gopa ke varNana (2, 6) bhI alaMkAra-yojanA ke acche dyotaka haiM / varNana-zailI kA saundarya khAdya padArthoM (5, 6) vAditroM (7, 6), pramoda vana ke vRkSoM (7, 8) manuSyAkAra mATI ke putaloM (8, 11) ke varNanoM meM dekhane yogya hai| saMdhi 4 meM kavi ne strI jAti ke lakSaNoM kA va saMdhi : meM yuddha kA jo vistAra se varNana kiyA hai vaha unake pANDitya aura kalA-prAvINya kA uttama dyotaka hai| chanda-vizleSaNa ___ yoM to apabhraMza ke kAvya meM chandoM kA apanA vaiziSTa ya rahatA hI hai, 'sudaMsaNa cariu' meM chandoM kA vaicitrya anya kAvyoM kI apekSA bahuta adhika pAyA jAtA hai| vaise to kavi ne Adi meM hI isa racanA ko 'paddhaDiyA bandha' kahA hai| kintu yaha apabhraMza chandazailiyoM kA sAmAnya nAma pratIta hotA hai| yarthAthataH to jAna par3atA hai ki kavi ne apanA chandakauzala pragaTa karane kA isa kAvya meM vizeSa prayatna kiyA hai / aneka aparicita chandoM kA to nAmollekha bhI kara diyA hai tathA kahIM-kahIM unake lakSaNa bhI de diye haiN| unhoMne svayaM kahA bhI hai ki kAvya kI vizeSatA usake 'chandAnuvartI' (2.6.7) arthAt nAnA chandAtmaka hone meM hai| grantha meM prayukta chandoM kA kucha paricaya unake nAma, pratyeka caraNa kI mAtrA-saMkhyA yA varNasaMkhyA, anya lakSaNa, sandarbha aura udAharaNa krama se prastuta kiyA jAtA hai / Adi meM Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / 28 ) mAtrika chandoM, tatpazcAt varNika chandoM, phira viSamapadI, mAtrika va varNika chandoM tathA anta meM ghattA chandoM kA paricaya prastuta hai| . khaNDa ka-mAtrika chanda 1. Ananda-mAtrA 5 anta laghu saM0 4. 12, 11. 22. udA0-mA ramasu prihrsu| iya chandu ANaMdu / 1. karimakarabhujA-mAtrA 8 anta la ga saM0 2.11 / (dvipadI)udA:- bahudipahiM puNo sNtutthtthmnno| so gharahe tao surasarihe go| karimayarabhuyA duvaI bhnniyaa| 3. kusumavilAsikA-mAtrA 8 Adi na gaNa (- -) anta la ga saM0 6.3 / (dvipadI) udA0-kuNai parimalaM ruNai aliulaM / duvai bhAsiyA kusumavilAsiyA / 4. candralekhA-mAtrA 8 anta ga la saM0 5.7, 6.12, 8.26; 12.4 / .. (dvipadI) udA0-ravikaNayakuMbhu lhasiyau susuMbhu / duvaI vi eha phuDucandaleha / 5. madanavilAsA-mAtrA 8 anta ga ga saM0 4.1 / (dvipadI) udA0-harisavisaTTo chuDu ji payaTTo jA tA agge aavnnmgge| taNu somAlA diThThA bAlA duvaI esA mayaNavilAsA / 6. madana-mAtrA 8 saM0 4.7; 1.16, 8.28; 1.13 / udA.-sacce viNae~ dANe pnneN| mA kiM pi vi bhaNu tahe ghippaI maNu / chaMdu pavuttau mayaNu niruttau / 7. madhubhAra-mAtrA 8 saM0 6.2 6.15 / udA.-tihuvaNarammahu~ to vi Na dhammahu~ / laggahiM mUDhiu pAvaparUDhiu / (6.15; 17-18) caumatta ve vi mahubhAra evi (prA0 piM0 175) Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .. ( 29 ) 8. amarapurasundarI-mAtrA 10 anta la ga saM0 6.10, 6.11 / . (dvipadI) ... udA0-nisahiM chuDu bhoyaNaM karai maNamoyaNaM / .. amarapurasuMdaraM nAma chaMdovaraM (6.10.12-13) 6. cArupadapaMkti- mAtrA 10 anta la saM0 8.25, 6.12 / ... (dvipadI) udA0 khaMDiyau dhaNu chattu mahivIDhe saMpattu / vara duvai Nau bhaMti iya cArupayapaMti / (6.12.11-12) 10 tomarekhapuSpamAlA-mAtrA 12 anta ga la saM063 / udA0-dhammu maMsabhakkhaNeNa ke vi bhaNaMti pasuvaheNa .. esa chaMdu he guNAla tomarehapupphamAla / (6.3.11-12) / 11. visiloyachanda-mAtrA 15 anta na gaNa (10) saM06.6 / (paddhaDiyA) udA0-taravArivAripUre visama sarajAlaNiviDakoTTimasugama / parisohai ruhirataraMgiNiya visiloyachanda paddhaDi bhaNiya / (9.6.7-8) 12. alilla (aDilla)-mAtrA 16 anta la la saM0 1.3, 8,10, 2.1,2,4-6, "15, 3.3,7; 4.2,3,6,8,10, 5.2,3,8,10,64,8,17, 18; 7.2, 3,5,6,13, 16, 8.2,3,5,7,8,10,14,17, 19,21,35,38 se 40, 6.2,4,5,16,19,23, 11.4, 5,7,10,11, 12.5 / TippaNa : mUla meM-8.2 ko paddhaDiyA tathA 8.5 va 810, 8.17, 38 se 40 evaM 9.16 ko pAraMdiyA athavA pAraMdiya paddhaDiyA kahA gayA hai| udA:- jahiM susarAsaNa sohiyaviggaha' kayasamarAlIkelipariggaha rAyahaMsa varakamalukkaMThiya' vilasai~ bhuvihpttprittttiy| _ (1.3.7-8) 13. troTanaka- mAtrA 16 anta la ga saM0 4.4 / udA0-sikkhAvaya cAri aNathamiyaM jo japai jIvahiyaM sumiyaM / jo kammamahIruhamohaNau chaMdo iha vuccai toDaNau / (4.4.9-10) Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / 30 ) 14. paddhaDiyA (pajjhaTikA)-mAtrA 16 anta ja gaNa saM0 1. 1, 2, 4, 9, 2. 3, 12, 14, 3. 2, 8, 11, 12, 4. 11, 15, 5. 1, 6, 6. 1,7,6, 13, 7. 10, 11, 14, 15, 17, 8. 9, 6. 17, 18, 21, 22, 200 6, 8 se 10; 11. 3,8,9, 13, 15, 12. 1,7,8, 10 / TippaNa : inake atirikta 8.-18, 30 se 34, 42, 43 tathA 9.8 meM bhI yahI chanda hai, jise vahAM 'rayaDA' nAmaka paddhaDiyA kahA gayA hai| udA0-jasu kevalanANe jagu garichu karayala-Amalu va asesu dicha / taho sambaI jiNaho payAraviMda vaMdeppiNu taha avara vi jiNiMda / / (1. 1. 11-12) 15. pAdAkulaka-mAtrA 16 (ka) sarva laghu saM0 1.5. udA.-pariyaNahiyayaharaNu guNagaNaNihi dahachahasayalu lahu ya avicaladihi / (1. 5.8) (kha) anta guru0 saM0 1, 12, 4. 5 / udA0-avareM dose ko tahiM kalao aiso chaMdo paayaaulo| (4.5. 23) (ga) anta la ga saM0 8. 11, 12, 22 / udA0-ki pi vi sakajju virayaMtiyahe tuha kAi~ huyau paisatiyahe / jai kiMpi dosu ise saMbhavai to amhaha~ rANau Niggahai / (8. 12. 9-10) 16. vilAsinI-mAtrA 16 anta la ga saM0 7. 16, 8. 16, 9. 1, 10. 2; 11. 12 / udA0-patthiu vva kuvalayavirAiyaM puMDarIyaniyareNa chAiyaM / karirahaMgasAraMgabhAsiyaM chaMdayaM kliAsisi payAsiyaM / (7. 16.9-10) Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 31 ) 17. mattamAtaMga - mAtrA 18 anta ja gaNa ( ~~~) saM0 3.5 udA0 - vAlu somAlu deviMdasamadehu levi bhattI jAevi jigehu / tIna pecchiu pucchiyau muNicaMdu mattumAyaMgu NAmeNa iya chaMdu | 18. javalI - mAtrA 20 anta la ga saM0 8.26 udA0- jai icchasi maNojjacaMcalAyA NijjharavaMta uttaMgasa ilovama-gayA / kaMcaNamaNimaUhaciMdhaiya- rahavarA sevAya asesa paNavaMti kiMkarA // 16. urvazI - mAtrA 20 anta ra gaga (--) saM0 7.7 / udA0 - caliya tucchoyarI pomavattacchiyA kaviNAmapiyA tAsu NaM lacchiyA / caliu Nissesaloo maNe tosio sahai chaMdo imo uvvasI bhAsio / 20. cappara (caupahI ) - mAtrA 20 anna la la saM0 5.4 / (3.5.8-6) 21. mandayAra - mAtrA 20 anta la ga saM0 6.6 / udA :- puNu duijjammi guNavae raibhaMjaNaM bhavabhayapariNAmapariraMjaNaM / taiyaguNavae payAsemi jaM juttau maMdAru tti chaMdo imo vuttau / (8.260, 11-12) (7.7.6-10) udA0 - dohiM vi gharahiM vivihu AharaNu laijjai dohiM vi gharahiM laDataruNihiM Nazcijjai / saccuvANu ehu NArihiM dihigArau kalahu duddhu jAmAiu tUru piyArau / (5.4.9-10) (6.6.15-18) 22. madanAvatAra - mAtrA0 20 anta la saM0 4.9; 6.20, 7.6; 8.27; 12.6 / udA0 - dIhuNhaNIsAsa puNu puNu vimellaMti pariharivi kulamaggu ummagge callaMti / tikkhayarabhAveNa NArIDa kaMpaMti sacchaMdu mayAvayAraM payaMpaMti / (406.78) Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 32 ) 23. zazitilaka-mA0 20 sarva laghu saM0 1.11 / / udA-jaya amaraNarakhayaravisaharahiM ahimahiya / jaya paramaparasayalaaisayahiM Nirusahiya / (1.11.15-16) 24. sArIya-mAtrA 20 anta ga la saM0 8.20 / udA0-bhaNu kassa tuTTho desi ThANassa. lai aja jAyaM phalaM tujjha jhaannss| . tuhuM mANiNIcittaaMbhoruhe mittu sArIyaNAmeNa chaMdo imo vuttu / (8.20.6-7) 25. maMjarI (guNamaMjarI)-mAtrA 21 anta ra gaNa (-~-) saM0 4.14 / udA0-uddhareha cakkaMkusakuMDalarAiyA addhaiMdubhAlaMkiya-NahasucchAiyA / jA saNiddhamuttAhalasaNiya suMdarI sA havei cakkavaihe piya gunnmNjrii| . (4.14.1-2) 26. rAsAkulaka mAtrA 21 anta na gaNa (2 ) saM0 8.41 / udA0-sumarami cArukavolahiM pattAvalilihaNu Isi Isi thaNapellaNu vrkuNtlghnnu| to vi Na phuTu mahArau hiyaDau vajamau - vuttu chaMdu supasiddhau iya rAsAulau / (8.41.17-20) 27. mAgavaNakuDiyA--mAtrA 22 saM07-4 / udA0-para kasu vi ma akkhasu jANahi saMDhau mai~ iha / bAhire parasuMdara iMdavAruNIphalujiha / sahasatti virattiA kapilapra mukku vnniNdo| mAgahaNa kuDiyA NAmeM eso chaMdo .. (7.4.16.22) 28. helA dvipadI-mAtrA 22 aMta ga ga saM0 6.5 / udA0 jIvavahaM Na kIrae iya muNevi samma / paru appaM sAmANayaM dIsae NichammaM / . tasu puNu kAi~ sIsae jo karei hisaa| . helA NAma duvaiyA vutta Navara esA / (6.5.15-18) Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 33 ) 29. kuvalayamAlinI-mAtrA 24 anta ga saM0 11. 16-19 / udA0-aNNa vi kiliNNai~ maDayacaDiNNai~ rddiyaaiN| aNNai~ gayavatthai~ pasariyahatthaI nnddiyaa| aNNai~ sayavayaNa piMgalaNayaNa bhubhua|i aNNai~ kimivaDDhaI bahuduggaMdha. lahu my.| (11.16.11-14) 30. zAlabhaMjikA-mAtrA 24 anta la ga saM0 7.12 / udA0-mayarakeu suhadasaNu jai Na ramemi hau~ hle| to maremi olaMbevi pAsau kNtthkNdle| jai paijja Nau pAlami to hau~ kavile lNjiyaa| chaMdu eu supasiddhau NAmeM sAlahaMjiyA / (7.12.15-18) 31. kAmalekhA-mAtrA 27 anta la la saM0 7.8 / (paddhaDiyA) udA0-kaMcaNavaMta sumaMDa koilalaliyAlAvasuhAsiNi / tarurAiya vaNe tetthu didviya rAeM NAI vilAsiNi / iya guNehiM parauNNa kAsu Na hiyavau harai Niruttiya / kAmaleha NAmeNa paddhaDiyA phuDu esa pauttiya / (7. 8. 13-16) 32. bhramarapadA-mAtrA 27 10+8+9 anta la la saM0 8.26.5-8 / (SaTpadI) udA0-jai icchahi bAlau aliNihabAlau kuvalayasAmaliu / mayaraddhayaloliu muMbhurabholiu kisalayakomaliu / / thaNabhArakkaMtiu jiyasasikaMtiu kulisakisoyariu / olaMbiyahArau jaNamaNahArau raihe sahoyariu // 33. dvipadI-mA0 28 anta la ga saM0 4.14 10-11, (gAhI kaDavaka) 5.1 Adi (pratyeka kaDavaka ke prArambha meM) udA0-gamaNuttAvalIya svvNgsmutthtthiyromraaiyaa| sA phuDu hoi puttabhattAravioyaduheNa chAiyA / / (4.14. 10-11) 34. racitA-mAtrA 28 anta la ga saM0.11.1 Adi (pratyeka kaDavaka ke Adi meM) . udA0-taho tavacaraNu Navara NisuNeppiNu Nakhai dhAivAhaNo __ aNimisaNayaNu puNu vi puNu cita bhavabhayatasiyaNiyamaNo / (11.1.2-3) 35. vijjulA- (dvipadI) racitA ke samAna 9. 7 / Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . ( 34 ) 36. SaTpadI-mAtrA 28 (10+8+10) padAMta sa gaNa (--)saM0 11. 6 / udA0-jo huMtau vaNivaru so huu muNivaru kiM vaNNiyau pii| je je galagajjiya te te raMjiya kavaNa Na kavaNa mii| __ (11. 6. 15-16) 37. zrAraNAla-mAtrA 29 (12+8+8) saM0 6.1 Adi (pratyeka kaDavaka ke (SaTpadI) Adi meM) udA0-sAhusamAhiguttao chuDu pahuttao tAma rishdaaso| vaMdaNahattie gao karivilaggao jiNaho NaM sureso / (6.1.5-6) 38. madirA-athavA latAkusuma-mAtrA 30 anta sa gaNa (--)saM0 11.2 / udA0-ithitirakkhaNausayaujjhie ThANe vasei karei damaM / ___ ehu vi jo mairA kira chaMdau ke vi bhaNaMti layAkusumaM / (11.2.21-22) khaNDa kha-varNika chaMda 39. madhyama-varNa 3 ta gaNa (--) saM0 2.7 / udA0-vaMdevi vaNNevi tatthAu haM Au eyassa chaMdassa to NAmu majjhammu / (2.7.6) 40. kAmabANa-varNa 4 ra (-~-) la saM0 3.9, 6. 11 / udA0-patthi tANa mANavANa / kAmabANA chaMdu jANa / (6. 11. 21-22) 41. siddhaka-varNa 5 ra (--) la ga saM0 9. 9 / udA-kaMpavajjiyA devpujjiyaa| ___ chaMdu siddhao supddibddho| (6.6. 11-12) 42. mauktikadAma-varNa 6 ja (--) (-) saM0 6. 14 / udA0-maNammi pariduM payAsiu chaMdu / sumottiyadAmu jaNe ahirAmu / (9. 14. 15-16) 43. somarAjI-varNa 6 ya (---) ya (~-) saM0 10-5 / udA0-kivANeNa bhIsaM hayaM tassa siisN| Narido pahiMcho pure so pitthttho| (10.5. 18-19) Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 35 ) 44. uSNikA-varNa 7 ra (-~-) ja (--) ga saM0 8.23 / udA0-jo Na kAmakhaMDio so salagghu pNddio| uhiyA Niruttao esu chaMdu vutto| (8.23.11-12) 45. pramANikA-varNa 8 ja ra la ga saM0 1.7 udA0-NarAhivANurAiNI khivesaye vilaasinnii| ___ imo suchaMdu uttao pamANiyA nnirutto| (1.7.13-14) 46. vidyunmAlA-varNa 8 sarva guru saM0 12.3 / udA0-savvesi sAhUNaM sAmI dullaMbhe loyagge gAmI / taM savvaNhU bhavvANaMdo vijjUmAlo eso chaMdo / (12.3.7.2) 46. (ka) anusAratulA varNa 8 sarvalaghu saM0 12.2 47. samAnikA --varNa 8 ra ja ga la saM0 3.10, 9.20 __udA0-kummayAra hemalAya dIhaaMgulillapAya / bhAsae NahANa paMti chaMdao samANiyaM ti / (3.10.16-20) 48. rasAriNI-varNa 10 ra ja ra la saM0 2.8 / udA0-taM suNevi siTTiNA pavuttu dullaho jayammi esu maMtu / ___jhAI citte vajiUNa taMdu jANimo rasAriNI vi chaMdu / .. (2.8.7-8) 49. indravajrA--varNa 11 ta ta ja ga ga saM0 4.13 (eka padya) udA0-kAyassa jaMghorujuyaM abhaI kAyassa diTThI taha kAyasada / pAyaMgulI kAu samAu jIe jANehi dIhAusu Natthi tIe (4.13.5-8) 50. upajAti-varNa 11 indravajrA aura upendravajrA kA mizraNa saM0 4.13 (eka padya) udA0-suveNu vINAkalahaMsavANI suvittnnaahiithnncaarupaannii| mAyaMgalIlAgai muddhasAmA . sA hoi puttAiyalacchidhAmA / / (4.13.6-12) Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 51. upendravajrA-varNa 11 ja ta ja ga ga saM0 4.13 (eka padya) udA0-pasatthajaMghoru thaNaggavittA piihhtthNgulinnkhnnettaa| suNAsa hemacchavi uccamAlA ... tiuttaraMtI sa havei bAlA // ....... - - -- (4.13.1-4) 52. AkhyAnaka-4.13-16 upendravakA ke samAna / 53. dodhaka-varNa 11 bha bha bha ga ga saM0 3.6 udA0-vaDDhai NaM vayapAlaNe dhammo vaDhDhai NaM piyaloyaNe pemmo| vaDDhai NaM NavapAusi kaMdo esu payAsiu dohaya chaMdo // (3.6.7-8) 54. niHzreNI-varNa 11 ra ja ra la ga saM 10.1 udA0-jaM vaNu vva yaMta jaMta sAvayaM jaM vaNu vva mokkhamaggadAvayaM / taM NiyacchiUNa so pahio chaMdao giseNi NAma siThThao // ___ (10.1.14-15) 55. kAmAvatAra-varNa 12 ta ta ta ta saM0 8.13 / udA0-evaM suNeUNa cittammi bhIehida NAvaMta sIsehi~ tA bhAsiyaM tehi| amhANa No erisaM kAriuM juttu chaMdo vi kAmAvayAro imo vuttu / / (8.13.7-8) 56. troTaka (toTanaka)-varNa 12 sa sa sa sa saM 2.13 udA0 -- tuha gAviu joviu jatiyau paratIre- gahIre pahuttiyayaU / NisuNevi dhuNevi siraM calio " iya chaMdu vi toDaNau bhaNio // (2. 13. 7-8) 57. ramaNI-troTaka ke samAna saM0 3.1 udA0 -bhaNio ramaNI iya chaMdu munnii| (3.1.17) Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 37 ) 58. bhujaMgaprayAta - varNa 12 na ( ~~~) na na na saM0 2.6; 12.9 udA0 - gayA mehasArIe uttu gadehA vireti vijjujjalA NAi~ mehA / Nio callio lIlae NaM suriMdo bhujaMgatpayA imo gAma chaMdo || 56 mauktikadAma - vaNaM 12 ja ja ja ja saM0 5.56 8.44 udA0- - paIvara khaTTa raI haravaNNu samappai dAijayaM sahiraNNu / vahU- varAhaM viyaMbhai kAmu payAsi chaMda mottiyadAmu / 60 vasantacatvara - varNa 12 ja ra ja bha saM0 5.6, 8.1 udA0 - sudaMsaNo Nahehi ghAu dAvae moramAhi aMge seu dhAvae / puNo ra ramaMti bevi suMdaraM iyaM pichaMdayaM vasaMta caccaraM // (5.5.14-15) (5.6.6-10) 61 vaMzastha -- varNa 12 ja ta ja ra saM0 7.1 ; tathA sandhi 7 ke pratyeka kaDaka kA Adi vada udA0 - kayAviNANAvihakajjaguttao aNeyasaMkaSpaviyappajuttao / samIha chelahae vadio imo vi vaMsa have chaMdao // 62 sragviNI - varNa 12 rararara saM0 11.14 (1.6.9-10) 63 toNaka - varNa 15 ra ja ra ja ra saM0 6.15 udA udA0 - keraNa NivvANa selo samuccAlio ke mUDhe kAlA lo jAlio / koNiruMbhei caMDaNI saMdaNaM ko vimANaM vi evaM maNANaMdaNaM || ( 7.1.11-12) (11.14.9-10) rakkha seNa gAyavAsu pesio paIharo dhAvAhaNa bAgu bhAsuro khagesaro / Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 38 ) to NisAyaro Nivassa saMgare palANao takkhaNeNa jhatti pattu vuttu chaMdu tonno| (9.15.21-24) 64 mandAradAma-varNa 15 ra ra ra ra ra saM0 11.18 udA0 - tANa kallolamAlApa vomaMgaNaM voliyaM tApa caMdakkatArAklI jhatti jhaMkoliyaM / ema saMhArakAlo akAle vi NaM pattao ema maMdAradAmotti chaMdo phuDaM vutto| __(11.18. 16-22) 65. mAlinI-varNa 15 na na ma ya ya saM034 udA0-khalayaNasirasUlaM sajjaNANaMdamUlaM / pasarai avirolaM maggaNANaM surolN| siraNaviyajiNiMdo dei cAyaM vaNiMdo vasahuyajaijutto mAliNIchaMdu vutto // (3.4.7-8) 66. citrA-varNa 16 ra ja ra ja ra la saM0 8.24 udA0-thUlasaNhapANabhUya jIvasattadAraNehiM 'lolacakkhusoyaghANa-jIhaphAsaperaNehi / ema ciMtiUNa lei suppaiNNa so vaNiMdu vuttu addhajAiyA ya esa cittu NAma chaMdu // (8.24.13-16) 67. paMcacAmara- varNa 16 ja ra ja ra ja ga saM0 10.3 udA0-mahAkasAya-NokasAyabhImasattutoDaNo ahiMsamaggu dhIsu Naggu kmmbndhsaaddnno| kutitthapaMgu mukkasaMgu tosiyANarAmaro laguttisola akkharehi chaMdu pNccaamro|| (10.3.18-21) 68. pRthivI-varNa 17 ja sa ja sa ya la ga saM0 8.37 udA0-huyAsa ahi veriNo caura jAra upekkhe| Na so suiru NaMdae garuvaAvayaM pekkhae / suduThThaNaraNiggahaM suyaNapAlaNaM juttayaM / Nivassa jai bhUsayaM puhaichaMdayaM vuttayaM // (8.37.17-20) 69. mandAkrAntA-varNa 17 ma bha na ta ta ga ga saM0 3.1 (eka padya) udA0-No saMjAdaM taruNiahare viddumaarttsohe| No sAhAre bhamiyabhamare Neva puMDucchudaMDe / Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 36 ) No pIUse hi migamade caMdaNe jeva caMde / sAlaMkAre sukaibhaNide jaM rasaM hoi kavve / (3.1.1-4) 70. dinamaNi (dhavalA ) - varNa 19 na na na na na na ga saM0 7.18 / 9 udA - kahiM mikavi ramaNi tahiM lahivi piyapharisaNaM / bahalahuyapulaya pariharai maNe raNaraNaM / maNi ghaDaNa NivaDiya jale / sahahi paDiphuriya sasahararavi va hayale / (7.18-18.15) 71. zArdUlavikrIDita - varNa 16 ma sa ja sa ta ta ga, saM0 3.1 (eka padya) udA0 - rAmo sIyavioyasoyamahuraM saMpattu rAmAyaNe / jAdA paDaMva dhAyaraTTha sadadaM gottaMkalI bhArahe / DeDAkoDiya corarajJjaNiradA AhAsidA suddhae / eka pi sudaMsaNasa caride dosaM samubbhAsidaM / (3.1.5-8) 72. zazitilaka - varNa 20 sarva laghu saM0 11.17 / udA - puNu kalai~ giligila hU~ nahi milahU~ Niru rasahU~ / aipabala halamusala puNu puNu vikhala disai~ | viNiyakho muNi calai guNaNilau | i bhaNiu dahRdahahiM lahukalahiM samitilau // (11.17.15-18) 73. caMDapAla (daMDaka) - varNa 50 na sa ya ( 8 bAra) la ga saM0 8.26.1-4 / udA - dekhiye mUla | khaNDa - viSama mAtrika chaMda 74. mukhaMgalIlA khaMDaka - mAtrA 7+27 anta ra (--) gaNa saM0 8.26. 9-10 udA0 - vara ulaM ubbhiyavivihachatta siriggiridhayavaDehi samAulaM / jasalaM jai icchahi vadi NiccucchavehiM raiya maMgalaM / 74. (ka) vidyullekhA (paddhaDiyA) mAtrA 8 + 16 saM0 2,10 75. gAthA - [] -- mAtrA 8, 14 8.14 saM0 6.1, 3-4 / udA0 - aha tahiM avasare parimita saMgheNa aseseM / ubavaNe patta tavapuMju gAi~ muNiveseM || Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 40 ) 76. [kha] mAtrA 12, 18.; 12.15 saM0 6.1, 1-2 udA0-sarasaM vijaNasahiyaM moyayasAraM pamANasiddhakhu / bhoja kavvavisesaM viralaM sahi erisaM loe|| noTa : 8.4.3-4 meM isI ko pathyA kahA gayA hai| 77. [ga]-mAtrA 12, 16 ; 12.16 .. -saM0 8.4.1-2 / udA.-avvo jeNovAeM sUhako ei teNa aannehi| dhari dhariNie NivaDatI virahamAri kiM NiThurA hohi // 78. [5]-mAtrA 12, 18 , 12, 18 saM0 4.14.5-6 / udA0-thorasumaMtharaNAsA laMjiya aha hoi thova dhaNavaMtI / jA vAyasagaisaidiTThI sA dukkhabhAyaNa kaNNA // 79. []-parapathyA-mAtrA 12, 18, 12.15 saM0 8.4. 5-6, 11-12 / lakSaNa:-prathama yati zabda ke madhya meM par3atI hai| udA-virayai DAho ahasaNeNa jasu daMsaNeNa pAseo / tassovari suvirattI mAe iha kassa Nivvahai / (8.4.5-6) 80. [ca] vipulA (i) mAtrA 12, 18 , 12, 15 [prathama aura tRtIya caraNoM kI yatiyA~ zabda ke madhya meM] saM0 8.4.7-8 / udA0--komalabAhulayAliMgaNeNa taM sokkhaM jai vi Nau havai / iha to vi suvallahadasaNeNa kiM kiM Na pajjattaM / 81. vipulA (ii) mAtrA 12, 18; 1 , 18 [prathama aura tRtIya caraNoM kI yatiyA~ zabda ke madhya meM] saM0 8.4.15-16 / udA0-abhayA vayaNaM NisuNevi paMDiyA bhaNai putti jaM kiM pi / kIrai kajjaM paribhAviUNa taM savvaM suMdaraM hoi / 82. ratnamAlA-mAtrA 13,5 anta la la saM0 6.14.13-14 / udA0-karai kIla sahu~ sahayarihiM maNaharihiM / __iya rayaNamAla paddhaDiya paayddiy| 83. dohA-mAtrA 13, 11, 13, 11 saM0 8.6 (aSTaka) udA-jANami vaNi guNagaNasahiu parajuvaIhiM virattu / para mahu aMbule hiyavaDau' NaciMtei parantu // (8.6.1-2) 84. khaMDikA-mAtrA 14, 16 anta sa gaNa (- -) saM0 4.14.3-4 / udA0-tittirasahAlAvaNiyA pArevaya sama nnrbhoynniyaa| miliyabhauha kulalaMchaNiyA sA chich| cheyallahiM bhaNiyA // Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 41 ) 85. vastu-mAtrA 15 + 27 + 26 + dohA saM0 8.36 tathA sandhi 10 meM pratyeka ___ kaDavaka ke Adi meN| udA0-vomi viyaha~ salile 'jlyrhN| gamaNAgamaNAyaraha~ pAyamaggu jai kaha va dIsai / AdasaNe paDibiMbu hatthagejjhu jai kaha va sIsai / pArayarasu jai sUimuhe iha thiru hoI Niruttu / tiyaho cittu purisaho uvari to Na calai aNurattu // (8.36.1-5) 86. citralekhA-mAtrA 16 + 8 aMta ja gaNa (--) saM0 2, 6; 8. 15 / (paddhaDiyA) udA0-taho sokkha vi ko vaNNevi sakku sakku vi asakku / paddhaDiyA NAmeM cittaleha payavisama eha / (2.6.11-12) 87. pAdAkulaka-mAtrA 16 + 10 aMta ga saM0 6.16 / udA.-so jhatti vi uDDhammuhujAo' NisuNivi taho rAo visamapao iya pAyAula zro' solaha-daha klo| (6.16.13-14) 88. maNizekhara-mAtrA 20 + 10 aMta la ga saM0 11.21 udA0-dusahajalatisae phuTei jIhAdala sarai jaNu tarutalaM / bhaNiu iya chaMdu NAmeNa maNiseharoM visamapayamaNaharo (11.21.11-12) 89. viSamavRtta-mAtrA 30 + 6 aMta ga la saM0 10.4 / udA0-uddhakesu bhImavesu Ahave ajeu kUracittuNaM kayaMtu / pINapIvaratthaNIkuraMgiNIe juttu duNNivAru moTiyAru / (10.4.14-15) (khaNDa gha--viSamavRtta varNika 90. viSamavRtta varNa 3 + 12 saM0 11.1 / ___ja ( --) + ja 4 udA0-vicittu' Na deva vi jANahiM NAricarittu / ayANu ahaM kiha jANami tAhe pamANu / (11.1.5.6) Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 42 ) 61. mAninI-varNa 8+4 saM0 11.20 / ra ja ga ga+rala udA0-NaM asAliyA samatthaM divya sattha esa mANiNI Niruttu' chaMdu vuttu (11.20-22-23) 92. viSamavRtta-varNa 12+6 --- saM0 10.7 // ja 4 + ja 2 udA0-pamattu samAMsalagattu mayaMgu karaMtu psNgu| ghaNammiNibaddha vaNammi asajme jhaso jlmjhe| (10.7.6-7) khaNDa Ga--sandhi va kaDavaka kramAnusAra chanda-yojanA . sandhi-kramAnusAra chanda-yojanA sandhi kaDavaka va chanda nAma 1. 1, 2, 4, 9 paddhaDiyA (14); 3, 8, 10 alillaha (12); 5 pAdAkulaka (15ka); 6 bhujaMgaprayAta (58); 7 pramANikA (45), 11 zazitilaka (23); 12 pAdAkulaka (15) kha / 2. 1,2,4,5, 6, 15 alillaha (12); 3, 12, 14 paddhaDiyA (14); 7 madhyama (36); 8 rasAriNI (48); 9 citralekhA (86); 10 vidhu llekhA (74 ka); 11 karimakarabhujA (2); 13 troTaka (56) / 3. 1 ramaNI (57); mandAkrAntA (69), zArdUlavikrIDita (71); 2, 8, 11, 12 paddhaDiyA (14); 3, 7 alillaha (12); 4 mAlinI (65); 5 mattamAtaMga (17) 6 dodhaka (53); 9 kAmavANa (40); 10 samAnikA (47) / 4. 1 madanavilAsa (5); 2, 3, 6, 8, 10 alillaha (12); 4 troTanaka (13); 5 pAdAkulaka (15); 7 madana (6); 6 madanAvatAra (12); 12 ANaMda (1); 13 indravajrA (46); upajAti (50); upendravajA (51); 14 maMjarI (25); khaMDikA (84); gAthA (78) / 5. 1, 6 paddhaDiyA (14); 2, 3, 8, 10 alillaha (12); 4 cappai (20); 5 mauktikadAma (59); 7 candralekhA (4); 6. vasantacatvara (60) / 1, 7,6, 13 paddhaDiyA (14); 2, 15 madhubhAra (7); 3 tomarekha (10); 4, 8, 17, 18 alillaha (12); 5 helA (28); 6 maMdayAra (21); 10 amarapurasuMdarI (8); 11 kAmavANa (40); 12 candra Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lekhA (4); 14 ratnamAlA (82); 16 pAdAkulaka (87), 19 madana (6); 20 madanAvatAra (22) / 1 vaMzastha (61); 2, 3, 5, 9, 13, 16 alillaha (12); 4 mAgadhanakuDiyA (27); 6 madanAvatAra (22); 7 urvazI (16); 8 kAmalekhA (31); 10, 11, 14, 15, 17 paddhaDiyA (14); 12 zAlabhaMjikA (30); 16 vilAsinI (16); 18 dinamaNi (70); 8. 1 vasantacatvara (60); 2, 3, 5, 7, 8,6, 10, 14, 17, 18, 19, 21, 30 se 35, 38, 36, 40, 42, 43 paddhaDiyA (14); 4 gAthA (77); 6 dohA (83); 11, 12, 22 pAdAkulaka (15); 13 kAmAvatAra (55); 15 citralekhA (86); 16 vilAsinI (16); 20 sArIya (24); 23 uSNikA (44); 24 citrA (66); 25 cArupadapaMkti (); 26 bhramarapadA (32), AvalI (18); 27 madanAvatAra (22); 28 madana (6) 26 caMDapAladaMDaka (73); 26 candralekhA (4); 36 vastu (85); 37 pRthivI (68); 41 rAsAkulaka (26); 44 mauktikadAma (56) / 6. 1 vilAsinI (16, 2, 4, 5, 16, 16, 23 alillaha (12), 3 kusuma vilAsinI (3); 6 visiloyachaMda (11); 7 vijjulA (35); 8, 17, 18, 21, 22 paddhaDiyA (14), 6 siddhaka (41), 10 mukhaMgalIlA khaMDaka (74); 11 amarapurasundarI (8); 12 cArupadapaMkti (8); 13 madana (6); 14 mauktikadAma (43); 15 toNaka (63), 20 samAnikA (47) / 10. 1, niHzreNI (54); 2 vilAsinI (16); 3 paMcacAmara (68); 4 viSamavRtta (86); 5 somarAjI (43), 6, 8, 6, 10 paddhaDiyA (14); 7 viSamavRtta (92) / 11. 1 viSamavRtta (60) 2 madirA (38); 3, 8, 9, 13, 14, 15 paddhaDiyA. . (14); 4, 5, 7, 10, 11 alillaha (12), 6 SaTpadI (36) 10 sragviNI (62), 12. vilAsinI (16); 16, 16 kuvalayamAlinI (26), 17 zazitilaka (72); 18 maMdAradAma (64): 20 mAninI (61); 21 maNizekhara (88); 22 ANaMda (1) / 12. 1, 7, 8, 10 paddhaDiyA (14); 2 anusAratulA (46 ka); 3 vidyunmAlA (46), 4 candralekhA (4); 4 alillaha (12); 6 madanAvatAra (22), 6 bhujaMgaprayAta (58) Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / 44 ) khaNDa ca-kaDavakoM ke Adi anta padya (dhruvaka yA pattA dvipadI aadi)| saMdhi kaDavakoM ke mAtrAyeM kaDavakoM ke mAtrAyeM Adi meM . anta meM ghattA catuSpadI 15+ 12= 27 x. x. SaTpadI . ..618+1229 ___x catuSpadI 15 + 12:27 06 n xsee who dvipadI 16+ 12 = 28 SaTpadI ANAla 12+ 8+ 10 = 30 catuSpadI / vaMzastha ja ta jara 13+7+14 = 34 8+14 = 22 9+ 12 = 21 13+14 = 27 13 + 16 = 24 6+6+12 % 24 10 vastu dekho (85) 11 racitA 16+ 12 = 28 12 xx SaTpadI dvipadI SaTpadI 12+8+12 = 32 Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlapATha-viSayasUcI sandhi 1 (1) paMca namokAra maMtra (2) kavi-vinaya va jambUdvIpa-bharatakSetra (3) magadha deza kA varNana (4) rAjagRha nagara varNana (5) rAjA zreNika kA varNana (6) vipulAcala para mahAvIra kA samosaraNa (7) rAjA kI vaMdana-yAtrA (8) vipulAcala-darzana (8) samosaraNa varNana (10) rAjA zreNika kA sadvicAra (11) jinendra-stuti (12) traisaTha zalAkA puruss| sandhi 2 (1) rAjA zreNika kA gautama gaNadhara se prazna (2) aMgadeza kA varNana (3) caMpAnagarI kA varNana (4) rAjA dhAIvAhana kI prazaMsA (5) RSabhadAsa seTha kI guNagAthA (6) arhadAsI seThAnI tathA subhagagopa kA guNa-varNana (7) gopa kA munirAjadarzana () paMcanamokAra maMtra kI prApti (8) NamokAra maMtra kA prabhAva (10) vyasanoM ke duSpariNAma (11) corI ke kuphala (12) gaMgAnadI kA varNana (13) gopa-krIr3A (14) nadI meM eka chUTa se phaMsakara subhagagopa kI mRtyu (15) paMca NamokAramaMtra kI mhimaa| sandhi 3 (1) seThAnI kA svapna (2) svapna-phala (3) sudarzana kA janma (4) seTha ke ghara putra-janmotsava (5) prakRti ne bhI janmotsava manAyA (6) putra kA nAmakaraNa (7) bAla krIr3A (8) bAlaka kA vidyAraMbha (9) nAnA vidyAe~ aura kalAe~ (10) zarIra ke sulakSaNa (11) yuvaka sudarzana ke prati nagara kI nAriyoM ko moha (12) nAriyoM kA anuraag| sandhi (1) sudarzana kA mitra kapila brAhmaNa (2) manoramA-darzana (3) manoramA kA saundarya (4) manoramA kA paricaya (5) kAmazAstrAnusAra striyoM ke lakSaNa (6) dezadeza kI striyA~ kaisI hotI haiM (7) nArI prakRti (8) nArI ke saMkIrNa bhAva (6) strI kI bhAva-dRSTiyA~ (10) strI kA azuddha bhAva (11) iMgita varNana (12) tyAjya striyoM ke lakSaNa (13) saubhAgyazAlI striyoM ke lakSaNa (14) striyoM ke zubha aura azubha lakSaNa (15) manoramA kI kaam-dshaa| sandhi 5 (1) manoramA kI kAmapIr3A (2) sudarzana ke pitA kI putra-vivAha sambandhI ciMtA (3) vara-kanyA ke mitAoM kI bAtacIta (4) jyotiSI dvArA lagna-zodha aura Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 46 ) vivAha (5) vivAhotsava (6) madhyAhna bhojana ( jevanAra ) (7) sUryAsta-varNana / (8) rAtri varNana (9) vara-vadhU kI kAma krIr3A (10) sUryodaya- varNana / sandhi 6 (1) RSabhadAsa kA muni-darzana ( 2 ) madyapAna ke doSa (3) mAMsa bhakSaNa ke doSa (4) madhupAna ke doSa (5) jIvoM ke bheda va hiMsA se pApa (6) amRSA Adi va guNavrata (7) sAmayika Adi zikSA vrata (8) pAtra dAna kA svarUpa aura phala (ha) rAtri bhojana ke doSa (10) rAtri-bhojana se anya saba sAdhanAoM kI niSphalatA (11) rAtri bhojana ke pariNAma (12) rAtri bhojana kA phala daridratA (13) rAtri bhojana tyAga se utpanna sukha (14) striyoM ke rAtri - bhojana ke suphala (15) striyoM ke rAtri bhojana se duSpariNAma (16) madhu-bindu dRSTAnta (15) dRSTAnta saMsAra kA rUpaka (18) seTha kA svaputra ko loka vyavahAra kA zikSaNa (16) rAjasabhA yogya AcaraNa (20) RSabhadAsa kI sudarzana ko gRhabhAra sauMpakara muni dIkSA aura svarga-gamana (21) / sandhi 7 (1) sudarzana kA sukhI jIvana (2) sudarzana para kapilA kA moha (3) kapilA kI viraha vedanA ( 4 ) sudarzana se kapilA kI bheMTa aura nirAzA (5) vasanta kA Agamana (6) nAnAvAditroM kI dhvani (7) rAjA aura prajA kI upavana-yAtrA (8) vana kI vRkSAvalI kA vilAsinI sadRza sauMdarya (6) rAnI dvArA manoramA kI prazaMsA (10) rAnI dvArA kapilA kA marma - jJAna (11) kapilA kA marma - prakAzana va rAnI kA upahAsa (12) rAnI kI kutsita pratijJA (13) udyAna kI raMgareliyA~ (14) kAnana aura kAminI vilAsa (15) premiyoM kI vakroktiyA~ (16) sarovara kI zobhA ( 17 ) ramaNiyoM kI jalakrIr3A (18) jalakrIr3ana meM Asakta nAriyoM kI zobhA (16) abhayA rAnI kA sAja-zRGgAra | sandhi 8 (1) rAjamandira kI zobhA (2) abhayA kI viraha-vedanA (3) paMDitA kA rAnI ko sambodhana (4) rAnI kA unmAda (5) paMDitA kA rAnI ko punaH hitopadeza (6) rAnI kA pratyuttara (7) paMDitA dvArA zIla kI prazaMsA (8) strI- haTha durnivAra hai ( 9 ) bhavitavyatA Tala nahIM sakatI (10) durbhAvanA kI jIta (11) paMDitA dvArA putaloM kI kalpanA (12) dvArapAloM se saMgharSa (13) dvArapAloM ko paMDitA kI dhamakI (14) dvArapAloM kA vazIkaraNa (15) sudarzana ko apazakuna hue (16) zmazAna kA dRzya (17) sAyaMkAla kA dRzya (18) kAminiyoM kI kAma lIlAe~ (16) vezyAe~ aura unake premI (20) paMDitA kA sudarzana ko pralobhana (21) abhayA ke prema kA darzana (22) paMDitA kA sudarzana ko jabardastI rAjaprAsAda meM le jAnA ( 23 ) rAnI ke zayanAgAra meM sudarzana kA dharma-saMkaTa (24) sudarzana kI dharma - bhAvanA va bhISma pratijJA Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 47 ) (25) abhayA kA prema-prastAva (26) usake prema ko svIkAra karane ke sukha (27) devoM meM kAma vikAra ke paurANika dRSTAnta (28) abhayA kI lubhAU kAma-ceSTAe~ (29) abhayA kI sudarzana ko bhartsanA (30) abhayA kA antima pralobhana aura dhamakI (31) sudarzana aura abhayA kI virodhI mAnasika dazAe~ (32) samyakcAritra kI durlabhatA (33) abhayA kA pazcAttApa (34) abhayA kA kapaTa-jAla (35) puruSa aura strI kA cittabheda (36) strI kyA nahIM kara sakatI ? (37) rAjA ko khabara aura usakA roSa (38) bhaToM kI apanI-apanI DIMga (39) khabara pAne para manoramA kI dazA (40) manoramA vilApa (41) vaha sukha-saMsmaraNa (42) idhara manoramA aura udhara sudarzana kA ciMtana (43) vyantara deva dvArA sudarzana kI rakSA (44) dharmadhyAna kA prabhAva / sandhi 9 (1) vyaMtara deva kI yuddhalIlA (2) bhaTa-bhAryAoM kI vIratApUrNa kAmanAe~ (3) rAjA ke sainya kA bhISaNa saMcAra (4) rAjA aura nizAcara kI senAoM kA saMgharSa (5) saMgrAma meM uThI dhUliraja kA AlaMkArika varNana (6) rudhiravAhinI kA AlaMkArika varNana (7) hasta yuddha (8) rAkSasa aura nareza kI paraspara garvoktiyA~ (9) donoM malloM kA yuddha (10) nizAcara rAjA ke hAthI para A kUdA (11) phira donoM rathArUr3ha hue (12) donoM kA ratha yuddha (13) nizAcara kI parAjaya va mUrchA (14) nizAcara kI vikriyAe~ (15) nizAcara aura rAjA kA vikriyAyuddha (16) nizAcara ke dugane dugane mAyArUpa (17) sudarzana dvArA rAjA kI rakSA (18) rAjA dvArA sudarzana se kSamA yAcanA (19) rAjA kA arddharAjya samarpaNa va sudazana dvArA asvIkAra (20) rAjA dvArA pralobhana tathA sudarzana kA vairAgya (21) sudarzana dvArA jIvana kI kSaNabhaMguratA kA nirUpaNa (22) saMsAra kI kSaNabhaMguratA se pUrva mahApuruSoM meM virakti ke udAharaNa (23) rAjA dvArA sudarzana kI stuti / sandhi 10 (1) jina mandiroM kA AlaMkArika varNana (5) jinendra stuti (3) vimalavAhana muni kA varNana (4) vyAghra bhIla kA varNana (5) vyAghra bhIla se saMgrAma (6) sudarzana ke pUrva janmoM kA vRttAnta (7) indriyoM kI lolupatA ke duSpariNAma (8) indriyoM ke vazIbhUta hue devoM va mahApuruSoM kI viDambanA (9) indriyavijaya ke mahA suphala (10) narajanma aura dharma kI durlbhtaa| sandhi 11 (1) rAjA dhAIvAhana kA vairAgya (2) gocarI ke samaya nagara meM sudarzana muni kI carcA (3) munidharma kA pAlana (4) sudarzana muni kI sAdhanAe~ (5) paMDitA ne devadattA ko sudarzana kA pUrvavRtta sunAyA (6) devadattA kI bhISaNa pratijJA (7) sudarzana muni vihAra karate hue pATaliputra phuNce| (8) paMDitA ne devadattA ko Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 48 ) sudarzana kA paricaya kraayaa| (6) ratna khacita kapAToM ko dekha sudarzana muni kA vairAgyabhAva (10) vilAsinI dvArA muni ko pralobhana (11) vilAsinI kI kAmalIlA va muni kI nizcalatA (12) devAMganA ke vimAna kA varNana (13) munirAja ke Upara Akara vimAna kaise sthira huA (14) devAMganA kA roSa (25) vyaMtarI kA pUrvajanma smaraNa va muni kA upasarga (16) bhUtoM aura vetAloM kI udvegakAriNI mAyA (17) mahAn upasagoM ke bIca sudarzana muni kI sthiratA (18) vyaMtarI kA ghoratara upasarga aura muni kI vahI nizcalatA (19) sudarzana kA pUrva udAharaNoM kA smaraNa aura svayaM dRr3ha rahane kA nizcaya / (20) rakSaka nizAcara vyaMtarI ko lalakAratA hai| (21) zizira aura grISma vAgoM kA prayoga / (22) nizAcara dvArA varSA vANa kA prayoga va vyaMtarI kA parAjaya / saMdhi 12 (1) mAyA gaja kA nirmANa aura usa para ArUr3ha ho surendra kA Agamana (2) indra dvArA sudarzana kevalI kI stuti / (3) indra kI stuti ho jAne para kubera dvArA samosaraNa kI rcnaa| (4) kevalI bhagavAna ke vizeSa atizaya (5) sudarzana kevalI kA upadeza va vyaMtarI kA vairAgyabhAva (6) vyaMtarI va nagarajanoM kA samyaktvadhAraNa va munirAja kA mokSagamana (7) paMcanamokAra kA mahAtmya (8) isa kathA kI zruta paramparA / (8) kavi nayanandI kI guru paramparA (10) kAvya racanA kA sthAna, rAjya va kaal| Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ NayaNaMdi-viraiyau sudaMsaNa-cariu 5 Namo arahaMtANaM Namo siddhANaM Namo AiriyANaM / Namo uvajjhAyANaM Namo loe savva sAhUNaM / / iya' paMca-NamokArai~ lahevi gou vira huvau sudNsnnu| gau mokkhahI akkhami th| cariu vara-cauvagga-payAsaNu // dhruvakaM / / jasu rUu NiyaMtau sahasaNettu huu vibhiyamaNu Nau titti pttu| jasucaraNaMguThe selarAi TalaTaliyau" cirjmmaahisei| mahi kaMpiya ucchalliya samudda Dolliya giri galagajjiya giNd| osariya sIha jaggiya phaNiMda uddhasiya jhattiNahe sasi-diNiMda / uttasiya lhasiya guru dikkariMda AsaMkiya vijAhara suriNd| jasu siddhi-puraMdhita rattiyA 10 tava-siri duI paTTaviya nnaaii| jasu kevalaNANe 11 jagu gariTTa karayala-Amalu va asesu dicha / tahI sammai-jiNahI payAraviMda vaMdeppiNu taha avara vi jiNiMda / ghattA-aha ekkahi~ diNi viyasiya-vayaNu maNe NayaNANaMdi viyappai / sukavitta 12 cAe~ porisaNa jasu bhuvaNammi'3 viDhappai // 1 10 sukavitta tA hau~ appavINu suhaDattu taha va dUre Nisiddha Niya-sattiya taM virayemi kavvu . cAu vi karemi kiM daviNa-hINu / evaMviho vi hau~ js-viludbhu| paddhaDiyA-baMdhe jaM auvvu / 1. 1 ka kha iha / 2 ka govau ; ga gha goviu| 3 ga gha huau / 4 ga gha tetti / 5 kha TalaTalia y| 6 kha ucchilliy| 7 kha maiMda; ga gha gayaMda / 8 ga gha orasiya / 6 kha osariya; ga gha orsiy| 10 kha ga gha rttiyaae| 11 kha taae| 12 ka sukahatte / 13 ga gha bhuvnnyle| 2, 1 kha tavaho / Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jayaNaMdiviraiyau [ 1. 2. 4chuDu kIrai jiNa-saMbharaNu cittatA saI ji pavaTTai mai kaviti' / jala-viMdu u NaliNIpattajuttu kiM sahai Na muttAhala-pavittu / aMtayaDa sukevali suppasiddha te daha daha saMkhay guNasamiddha / risahAI-jiNiMdaha~ titthe tAma iha hoti carimatitthayaru jAma / tahI tithe jAu kayakammahANi paMcamu jo tahi~ aMtayaDaNANi / NAmeNa sudaMsaNu tahA~ carittu pAraMbhiu AyaNNahu pavittu / varatiriya loTa pihujaMbudIrva sohAyamANa rvissi-piive| 10 dakkhiNadisAhe suramahiharAsu atthasthi bharahu jysiri-nnivaasu| devuttara-kurupAviya-visesu tatya vi. supasiddhau magahadesu / ghattA- jahi~ Naiu paohara maNahariu dIsahi~ maMtharagamaNiu / NAhahA sAyarahI saloNaho jaMtiu" NaM vararamaNiu / / 2 / / jahi~ paMDucchuvaNai~ kayaharisai~ kAmiNivayaNAi~ va aisarasai~ / daliyai~ pIliyAi~ paryamaliyai~ dhuttaulAi~ gAi~ muhgliy| jahi vesa va kalaravamuha rattiya Nittu sukarai dhaNNa suyapaMtiya / jahi chettai~ NaM pahiyakalattai~ ghaNasAsai~ mi Na meraNa catta / uvavaNAI suramaNakayaharisai~ bhaddasAla nnNdnnvnnsrisiN| kamalakorsa bhamarahi~ mahu pijjai mahuyarAha~ aha eu ji chajjai / jahiM susarAsaNa sohiyaviggaha kysmraaliikelipriggh| rAyahaMsa varakamalukkaMThiya vilasai~ bhuvihpttprittriy| pattA-vahi~ paTTaNu NAme rAyagihu atthi suraha~ NAvai Nilau / mahi-mahilaSTa Niyamuhi Nimmaviu NAIM kavolapattu tilau / / 3 / / 2 2 gha pytttti| 3 kha gha muttAhalu vicitta / 4 gha risihaaii| 5 gha tettha / 6 kha tiriyae; gha tiry| 7 kha atthIha; gha atthiihu| 8 kha tettha / 6 ka pavahai / 10 kha mnnhru| 11 ka bhNtiu| 3. 1 kha pii| 2 gha muhaguliyai / 3 ka gha dharaNa / 4 kha gha vi| 5 gha eho| 6 kha gha ssraasnn| 7 kha hu| 8 kha gha vilasahi / 6 ka surahaM vi NAhi Nilau Tideg surANAmapi na nilayaH evaMbhUtaH kha surahiM varaNaha gha surahi vaeNahi / Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1. 5. 10] sudasaNacarita ujjANavaNu va uttuMgasAlu ullsiysonnpeslpvaalu| tiyasiMdu va vibuhayaNahI maNiva raMbhApariraMbhiu sai~ grih| vammahu jiha raipIIsamiddha Nahayala parigholiramayaraciMdhu / vammahu jiha Nimmaladhammasajju upphulliyakusumasarU maNojju / aNamaMthiyauahi va rayaNaThANu maNaharaNasurAlau sirinnihaannu| aNamaMthiyauahi va apayakhohu taha divvaturayakarivarasasohu / aNamaMthiyauahi va amayajuttu - prmhihriNdukNpcttu| aNamaMthiyauahi va surahivAsu asamacchara jaNaviraiyavilAsu / ghattA-tahiM asthi kiti dhavaliyabhuvaNu riddhiza hasiyasuresaru / cellaNamahaevI pariyariu seNiu NAma Naresaru // 4 // NahamaNikiraNaaruNakayaNahayalu bhuyabala-tuliya-savala-disaMgayaulu / asarisa-kamalaNayaNu sirivahuvaru ihaNasauNaaNuNiyaphalu jiha taru / chaNasasivayaNu kusumasara-guNaharu visahara-maNuya tiyasa-tiyamaNaharu / varakalanivahahasiya-chaNa-sasaharu kaNayagauru ahiNavajalaharasaru / NiyapahavijiyadusahatavaraviyA~ aNudiNu nnviyprmphujinnvru| aliulacihuru amarakarikarakaru thirayaraguNahiM vijiyasuramahiharu / jiNavarakahiyapavaratirayaNaharu pariyaNahiyayaharaNu guNagaNaNihi dahachahasayalu lahu ya avicaladihi / ghattA-maragayamana rayaNaNiyarajaDiza thiTha Naravai siMhAsaNe / NaM NimmalatArAsaMvaliza chaNamayaMku gayaNaMgaNe // 5 // 4. 1 ka kha vivuyaNaH gha buhynnho| 2 ghaNahayara / 3 kha gha kosumasara / 4 yaha paMkti ka meM nahIM hai| 5 ka ga payarabohu / 6 ga degtiyaha sohu gha tahidiTThau rayakari tiyahusohu / 7 ka uvakaMpacattu va ukkNpvittu| 8 ga gha asamacchara / 6 ka kNti| 10 ga gha mahaevie / ___5. 1 ga gha disi / 2 kha asarisu kamalaNayaNu; gha asarisa-kamala-NayaNa / 3 kha ahaNa sauNa aNuNiya jiha phalataruH ga gha grhnn| 4 ka Niyapaha vijaya; kha ga gha nnvrviyru| 5 pratiSu 'sayala' itipAThaH / Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ NayaNadiviraiyau [1. 6.1 tahiM acchae jAma rAyAhirAo Naro ko vi tA NaM' maNANaMdu aao| NamaMsevi so jaMpae lakhamANo aho deva patto jiNo vaDDhamANo / sahAlaMkio sohae selasIme mayaMko vva nakkhattamajmammi vome / tamAyaNNiU uDhio jAma rAo tao jhatti atthANasaMkhohu jaao| ureNaM uro hArasohAdhareNaM .. samuppellio seharo sehareNaM / / maUro vva mehAgame hiTa chu rAyA hayANaMdabherI gao satta paayaa| NamaMsevi vIraM gaiMde NariMdo valaggo Nave mehi NaM puNNimido / rahA jANa jaMpANa bhiccA turaMgA payA samudde calA gaM trNgaa| gayA mehasArI uttugadehA. virehati vijjujjalA NAI mehaa| Nio callio lalae NaM suriMdo bhuyaMgappayAo imo NAma chNdo| ghattA-karimayarachattaphegAvariu turayataraMgarahalliu / dhayamAlAcalakallolayaru NaM samuhu ucchalliu / / 3 / / diNesa-assacaMcalo kahiM pi Ahao hao suriMdadaMtibhesao kareNu'phAsasaMgao suraMgaNANa dulahA suNaggakhaggaubbhaDA marAlalIlagAmiNI jiNiMdabhattipelliyA kahiM pi selasaMkaDe dhao dhae vilaggao gao gaeNa pellio khurggkhunnnnbhuuylo| javeNa Niggao to| glNtgNddeso| kahiM pi dhAio go| clcchilcchivllhaa| kahiM pi calliyA bhddaa| kahiM pi kA vi kaaminnii| hasaMti saMti clliyaa| vaNe mhaatrubbhdde| raho raheNa bhggo| bhaDo bhaDeNa vollio| 6. 1 ga gha 'to nnN'| 2 ka siilsiime| 3 ka sohaavrennN| 4 ka hiTa / 5 ghnnvo| 6 ka saariis| 7 ka bhuyNgpphaaro| 8 ka rahavalliu / 7. 1 ka ga krennu| 2 kha kholliyAH ga khulliyaa| Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1. 9.6 sudaMsaNacariu aho jhaDappimAparo Nasei esa vesro| NarAhivANurAiNI khivesae vilaasinnii| imo suMchadu uttao pamANiyA nniuttoN| ghattA-jiNadasaNammi aNurattu jaNu harise kahi~ mi Na maMtao / rehai caMduggarma mayaraharu NaM kallolahi~ jaMtA / / 7 / / 15 dIsai patthiveNa jaNamaNaharu tuMgasiharu' viulairi mahIharu / karigajiyahi~ pAhuNaM vAya koilakalaravehi NaM gaayi| varahiNIhi NaDiyahi~ gaM NaJcai NaM kuraMgauDDANahi~ vaccai / tiNaromehi~ gAi~ pulaijjai Nijjharehi NaM bahulu pasijjai / iya cADuya karei jagavaMdahINaM darisaMtu bhatti jinniNdhiiN| tihuvaNasiriha NAhu kahi~ Avai AyaoM vi kahi~ khaNu vi cirAvai / hau~ kayatthu jiNariddhivisese pabhaNaI mahihariMdu harighose / aha ko saMpayAe Nau gajai viralau NiyaguNehi para lajjai / ghattA-sakANaNa dhaNayaviNimmiyau samavasaraNu mahivAle / dIsai gayaNayale pariTThiyau mANasasaru va marAle // // dhaNusahasa paMca mahi pariharevi jahiM caudisu maMdara chAya diti mahi iMdaNIlamANikkabaddha caumANathaMbha jiNakeyaNAi~ dhayakapparukkha surahara mahaMta maMgalavvaTTha pavitta ditta - thiu joyaNekku Nahi vittharevi / sohai suvaNNasovANapaMti / joyaNapamANa gayaNayala suddha / parihA vallI vnnuvvnnaa| koTThaya maNithUha pripphurt| cau jakkha dhammacakkeNa jutta / 7. 3 ka kha phro| 4 kha ga gha. tsevi| -5 kha ga gha imo vi chaMdu vutto / 6 ga gha girutto| 8. 1 ka sihari / - 2 ka kha pyddu| 3 ka vaahi| 4 kha varahiNehi / 5 kha uDDANehi / 6 kha jinnyNdho| 7 ka aago| 8 kha bhaNai v| 6 ka kyghoseN| 6. 1 ga gha mahi / 2 ka thUvaha; ga gha thUva / 3 ka ga gha causaTThi jakkha cakkeNa jutta / Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [1. 9. 7 NayaNaMdiviraiyau mehalau tiNNi harivIDhu ruMdu tahiM sahasavattu knnyaarviNdu| tahI uvari parihiu vaDDhamANu aMgulacaukka acchijjamANu / puvvAsAsammuhu NihayataMdu saNNANavaMtu iMdAivaMdu / aNimisaarosaNIrAyaNettu NahakesaviddhitaNukAhicattu / ghattA-siyacamarachattaduMduhisahiu kusumvaassNvliyu| jiNu sahai siddhivahu DolliyahaM NAi~ vivAhaha~ caliyau / / 6 / / pecchivi jiNavaru seNiyarAe~ ciMsiu NiyamaNammi aNurAe~ / maNuyattahI phalu dhammavisesaNu' mittahI phalu hiymiyuvesnnu| vihavahA~ phalu dutthiyaAsAsaNu takahI phalu varasakaya bhAsaNu / suhaDahI phalu bhIsaNaraNamaMDaNu tavacaraNahI phalu iNdiydNddnnu| sammattahI phalu kugaivihaMsaNu suyaNahI phalu paraguNasupasaMsaNu / paMDiyamaiphalu pAvaNivattaNu mokkhahI phalu puNaravi aNivattaNu / jIhAphalu asaJcaavagaNNaNu sukaittahI phalu jinngunnvnnnnnnu| pemmahI phalu sambhAvaNihAlaNu supahuttahA~ phalu aannaapaalnnu| NANahI phalu guruviNayapayAsaNu loyaNaphalu jiNavarapayadasaNu / ghattA-iya ciMtivi pAraddhau thuNahu~ saMtuTTeNa Nari de| kailAsaselasiharammi Thiu jiha puraeu suriMde / 11 jaya amaragirivhaviya sayamahiNa jagatilaya / jaya bhaviya-sarakamaledivasayara suhaNilaya // jaya aNaha caudisu vi paDiphuriya cauvayaNa / jaya galiyamalapaDala kamaladalasamaNayaNa // 6 4 ka vivAhahuM clliu| 10. 1 kha dhammu visesnnu| 2 kha hiu miu ga hi smiy| 3 ka sakkaI / 4 ka bhIsaNa nara mNddnnu| 5 ga gha vihNddnnu| 6 ka vttnnu| 7 ga gha sphuttho| 11. 1 kha kamalasara / 2 kha pddiphuddiy| 3 ga gha dalakamala / Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 66 15 1. 12.9] sudaMsaNacariu jaya aruha kusumasaraisupaharaavaharaNa / jaya jaNaNajaramaraNapariharaNa suha-caraNa / jaya dhaNayakayasamavasaraNAgayajaNasaraNa / jaya vimalajasapasarabhuvaNayalasiyakaraNa / jaya vigayabhaya visayaraijalaNaNavajalaya / jaya sahasayarasarisapariphuriyajuivalaya / jaya rasiyasurabhurayabuhajaNiyamaNaharisa / jaya caramajiNa tiyasakayakusumaghaNavarisa / jaya amaya jhuNi-samaya-parasamaya-uvasamaNa / jaya caliya-calacamara sivaNayara-kaya-gamaNa // jaya amara-Nara-khayara-visaharahiM ahimahiya / jaya paramapara sayala-aisayahiM Niru sahiya // (sasitilao NAma chaMdo) ghattA-iya samavasaraNe seNiu sasira kayakaramauli phiu"| ciru bharahu va jiNavaru saMthuNivi NarakoTThammi vaiTThau // 11 // 12 puNu kayasuraNaravisaharasevaM pucchai seNiu gnnhrevN| jiNa cakkavai sirIhari rAyA paDihari iha kettiya' sNjaayaa| to vIrANae jaNiyANaMdo akkhai gaNaharu suNai griNdo| risaho ajio saMbhavaNAho ahiNaMdaNu sumaI pumaaho| puNu supAsu caMdappahu saMso pupraphayaMtu sIyala seyNso| vAsupujju puNu bhavatarudaMtI- vimalu aNaMto dhammo sNtii| kuMthU aru mallI mayaNAso muNisuvvau Nami NemI paaso| vaDDhamANu carimillu jiNiMdo bharaho-sayaro mhvnnriNdo| saNakumAru saMtI kuMthu yaro -Nivai subhaumo paumo pavaro / 11. 4 ka sivkrnn| 5 ga gha juivily| 6 kha crimjinn| 7 kha amiya / 8 gha uvsvnn| 6 ga gha vishrihi| 10 ka mauliya hiTThau / 12. 1 ka kittiy| 2 ka maghava / Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jayaNaMdiviraiyau [1. 12. 10jayaseNo hariseNo jAo baMbhadattu cakkI vikkhaao| 10 halaharu vijao acalo dhammo suppahu taha ya sudaMsaNu nnaamo| naMdI naMdimittu puNu rAmo paumo Navamo ciMtahi raamo| havai harI vi tiviThu duviTTho puNu suyaMbhu purusottamu sittttho| NarasIho puMDario datto .. NArAyaNu kaNho mayamatto / AsaggIo tAro mero mahukIDo NisuMbhu kyvero| palhAo bali rAmaNu sajaso caramu" jarAsaMdho pddihriso| iya tisaTuipurisaha~ supavittaM aNukameNa NisuNevi carittaM / majjhima loyANaM Niru vaMdo -- pAyAulao eso chNdo| ghattA-NayaNaMdiyasayalamahIyaleNa seNiyarAe~ gnnhru| kara mauli kareppiNu NayasiraMNa paNaviu bhattiNa gaNaharu // 12 // 20 14 ettha sudaMsaga carie paMcaNamokAraphalapayAsayare mANikaNaMditahavijasIsaNayaNaMdiNA raie asesasurasaMthu Navevi vaDDhamANaM jiNaM tao visao paTTaNaM Nayarapatthio pavvayaM samosaraNasaMgayaM mahApurANa-prAucchaNaM imANa kayavaNNaNo NAma paDhamo saMdhI smmtto| saMdhi // 1 // 12 3 ga gha vijysennu| 4 kha baMbhayattu / 5 kha umo| 6 ka sayaMbhu / 7 gha purisottmu| 8 gha myvNto| 6 ka rAvaNuH kha raamvnnu| 10 kha jasaso / 11 kha crimu| 12 kha ga gha jraasiNdho| 13 kha ga gha suvicitteN| 14 kha ga gha critteN| 15 ka gha mjjhe| 16 kha degloyA riNaya nnru| 17 ka ga gha maNahariNa / 18 ka jiNavaru / 16 kha sNthuii| Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMdhi 2 guNa bhariyai~ NANAcariyai~ NisuNevi rAe~ vuttau / paMcapayaha~ phalu kahi bhaviyaha~ lahu jeNa jema saMpattau / dhruvakaM / taM NisuNevi vayaNu jaNamaNaharu ullavei sirigottamu gaNaharu / ahI seNiya gariMda jagasuMdara jinncrnnaarviNdiNdidir| saMpayAe uvahasiyapuraMdara NiyajaseNa puuriygirikNdr| jiha Niru appamANu sAyarajalu tiha puNu paMcaNamokAraha phalu / ehau jaivi to vi Nau rakkhami saMkheveNa kiM pi taM akkhmi| Iriu arihaMta dayagehe" . jagu caudaha rajjuya ucchehe / gayaNe aNaMtANaMtatra thakkara tipavaNavalayahi~ veDhivi mukkau / heTTaSTa majhuppari sohai isa vettaasnnjhllrimddlkmu| hehae Narayavilahi~ avaraMDiu majjhay dIvasamuddahi~ maMDiu / uppari kappavihUivihUsiu loyaggu vi siddhahi~ ubbhAsiu / majmaloTa tahi~ asthi pahillau jaMbudIu aMbuhivalaillau / ekku lakkha joyaNa vitthAre sahai puNNasasibiMbAyAre / tahi~ vi majhe maMdaru kehau" thiu NaM jagaharahI thaMbhu vihiNA kriu / ghattA-suramelahI tAsu ji selahI dAhiNadisahi sumaNaharu / guNabhAsuru thiu koDIsaru bharahakhettu NaM dhaNaharu // 1 // tahi~ maNojju riddhIza samiddhau asthi desu aMgau supasiddhau / niviDaNNoNNu' bhiDiya guruajjuNa dujohaNasubhImagayakayaraNa / 1. 1 kha ga gha meM nhiiN| 2 kha jev| 3. ka NamoyArahaM / 4 ga gha arahati / 5 ka rju| 6 ga gha gynnu| 7 ga gha hitttthe| 8 ga gha siddhihiM / 6 ka jaMbUdIvaMbuhi / 10 gha ek| 11 kha majjhi suMdaru mNdru| 12 ga gha disihiN| 13 gha koDIbharu / 14 ka dhaNuvaru; gha dhaNuharu / 2. 1 ga gha nnividdonnoennu| 2 ka ajaraNa / Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ NayaNaMdivirahayau [2. 2. 3sarahabhIsavANavalichAiya bhArahasarisa jetthu vnnraaiy| suvisAlAi~ sisirasAhAla avirlsurhipsvsohaal|| taruNikAyalaggirapomaraya jahi~ uvavaNa va goulnniyr'| 5 khattasAraparisAhiya khettai~ bahu karisaNai~ lliykrjuttiN| NiyavairakkhiyAi~ diDhakacchai~ jahi~ gAmai~ saamNtsricchiN| surayaNapariyaMciyakallANai~ jahi~ jiNavarasarisai~ puraThANai~ / ghattA-rayaNAyaru NAvai sAyaru tahi~ caMpApuru chajjai / bahusuraharu vibuha-maNoharu aha suravaipuru Najjai // 2 // . 10 jalaparihasAlagouramahallu NaM samavasaraNu dhayasaMkaDillu / rAmAyaNu vva kaiyaNapagAmu lkkhnnsmeyraamaahiraamu| aha bhArahu vva gurukaNNamANu vAvariyapatthu knnbhriydonnu| aha sahai jAivittehi~ ruMdu jaigaNahi~ alaMkiu NAi~ chaMdu / mahaNasthiya maMdaratullasohu caudisu aNaMtapayajaNiyakhohu / ahavA gayaNayalu va bhamiyamittu tamaharamaMgalabuhagurupavittu / ahavA pAyAlu va NAyavaMtu maNahara pomAvaisoha diMtu / ahavA variNajai kAi~ tetthu maNirayaNAiyahu~ Na saMkha jetthu / ghattA-tahi~ rANau asthi sayANau dhAIvAhaNu NAme / maNaharaNau jaNavasiyaraNau NaM saru sajiu kAme // 3 // jo ahiNavamehuvi Nau jalamau jo somu vi adosu ujjhiyamau / sUru vi Nau kuvalayasaMtAvaNu vajjiyarayaNiyaru vi Na vihIsaNu / 2. 3 kha pomaari| 4 kha prisohiy| 5 ka NiyaNiya vairakkhiyaM / 6 ga gha surtthaannii| 7 ka vivih| 3. 1 kha smeu| 2 ka paMtha / 3 gha jAma / 4 ga gha maNahatthiya / 5 ka . bhmimittu| 6 ka buhuH kha tamaharu maMgalu / 7 kha maNaharu / 8 kha sNdhiu| 4. 1 ga gha ahiNau mehu / 2 ka ga gha jdd'mu| 3 ka pradosa / Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudaMsaNacariu vibuhavai vi jo sura Na NihAlau ajjuNaguNu vi Na gurupddikuulu| NarajeThu vi icchiyadhayaraTTau bAhubali vi jo bharahagariThThau / jo rAmu vi halaharu Nau bhaNiyau paravaMsaggi vi Nau aviNIyau / jo sAmi vi Nau IsarasaMgau sAraMgu vi puNddriysmgg| NAyaviyAraNo vi Na mayAhiu sAyaro vi Nau jhasasaMkhohiu / caurAsu vi jo akkharahiyakaru jo vivarkhavahaNu vi Nau siriharu / NIsu vi kamalacchIAliMgaNu saguNadhaNu vi Na parammuhamaggaNu / ghattA-tahI rAyahI jagavikkhAyahI abhayA NAme raannii| rai kAmahI sIyA rAmahI NaM iMdahA iMdANI // 4 // aha tahi~ rAyaseTTi dhaNariddhau risahadAsu NAme supasiddhau / caMdu va sayalau' kuvalayakatau jiNasamau vva sahai NayavaMtau / ahavA mAhau vva saviyANau amaresaravAraNu va sdaann| diNayarauggavaNu va Nihosau sisirayAlu NaM jaNiyaposau / mAhisakhIru va savvasaNehau vAsArattu va unnnnymehu| saJcAulu NaM puravaraAvaNu bhoyavaMtu phaNivai va suhaavnnu| sohai vAyaraNu va bahulakkhaNu ajjuNu iva kaNNaMtaNirikkhaNu / caDiyasarAsaNu vva suguNaDDhau mahakaikahabaMdhu va atthaDDhau / ghattA-bahulakkhaNa tahA~ suviyakkhaNa aruhadAsi NAme piy| sai iMdahI rohiNi caMdahI sahai murArihe Na siya / / 5 / / dIharacchi rayaNAvalibhAsiya aipasaNNa katilla suhAvaha NaM dhammaha~ NayarI AvAsiya / sasirehA iva kuvalayavallaha / 4. 4 ka patthiva / 5 ga gha vi.rnn| 6 ka samuggau / 7 ka sajana saMkhohiu / 5 kha vikkcha / kha gaya / 5. 1 ka kha sayala su| 2 ka gnnismu| 3 ka mAhavoH kha naaraaynno| 4 ga ghrgaai| Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jayaNadivirahayau lakkhaNavaMti ya sAlaMkAriya sukaikahA iva jaNamaNahAriya / kuMkumakappUreNa pasAhiya vaNarAi va tilayaMjaNasohiya / uayadiNesasaMjha jiha rattahu~ dohi~ vi tahu annnnonnnnaastthuN| tahI suhao NAme govAlau Navakalattu jiha bhuNbhurbholu| Niru chaMdANuvaTTi kaikavvu va kiMpurisaha~ piu meruNiyaMbu v| Naravai vva gomahisIpAlaNu ramai bhamai kANaNe kayakIlaNu / kai jiha tarupAlaMbahi~ mullai hariNu jema uDDANaI mellai / bhamararavAI va ghoraI muJcai harisolliu maUru jiha Naccai / ghattA-taMbAgaNu vaNe cAreviNu Avai gharahA maNi?ho / pahasiyamuhu govAlahi~ sahu~ vAsueu NaM goTThaho // 6 // tA tammi gehammi acchaMtu pecchaMtu khelaMtu malhaMtu jujhatu rujjhatu / sovaMtu cevaMtu ceTuMtu uTuMtu NaccaMtu vaccaMtu bhAsaMtuNAsaMtu / tUsaMtu rUsaMtu so maMtu accaMtu ghosei rUsei to seTTi sdittri| kokkei hakkei gotteNa bappeNa saMcattaappatta NikkiTTha re dhitttth| saMsAraNitthAra je kaMta te maMta taM keNa kajjeNa jittheva ttthev| ghosehi dosehi NamaMtu to vuttu goveNa bhAveNa bho NAha ArAha / mAhammi mAsammi bhImammi raNammi saMjhATa velATa NiggaMthu NaM paMthu / sokkhassa mokkhassa joggeNa maggeNa" jA diTa chu hai hiTa Thu so sAhu ArAhu / vaMdevi vaNNevi tatthAu" hau~ Au eyassa chaMdassa to NAmu majjhammu / ghattA-sumaMhataru mahu maNiciMtaza rayaNihi~ NiMda Na Dhukkiya / hiMDaMtI asai ducittI NaM saMkeyahI cukkiya / / 7 / / 13 6. 1 gha bhaMbhara / 2 ka ka vi| 3 ga va jemv| 4 kha vi; ga gha mi| - 7. 1 kha ceyNtu| 2 ka bhaavNtu| 3 ka rosNtu| 4 ka kAkei / 5 ga gha he ciTTha nnikitttth| 6 kha prtthev| 7 kha ga gha diisehi| 8 ka-NipaMthu / 9 ka joeNa / 10 ga gha joggenn| 11 ka tatthAhu / 12 kha hai| 13 ka majjhimmaH kha majjhim / Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . .. 12] sudasaNacarita saMbharaMtu sAhu NANasuddha' rAicchepTa jAmae viuddh| levi vaNhi pakkhalaMtu saMtu patto paesu taM turNtu| jAma uNha hattha be karemi vAravAra tAsu aMgi demi| tAma jhatti uggao diNesu to gao NaheNa so munniisu| paMcatIsaakkharA bhaNevi tattha he puNo ime suNevi / teNa ettha tattha uccaremi kiM pi NovahAsaNaM karemi / taM suNevi siTTiNA pavuttu dullaho jayammi esu maMtu / bhAi citta vajiUga taMdu jANimo rasAriNI vi chaMdu / pattA-jhAyahi vara paNatIsakkhara solaha paMca du ekku vi| siri muhi gale taha vacchatthali NAhikamale kamaseNa vi // 8 // 10 eyaha phaleNa guNamaNiNihANa curNstthaann| varavajarisahaNArAyaNAma sNhnnnndhaam| aTThottarasayalakkhaNaNivAsa hykmmpaas| cautIsAtisaya visesasoha uppnnnnboh| deviMdamauDamaNighaTTapAya gyrosraay| somattajittacchaNayaMdakaMti jiNavara hvNti| cakkavai cauddaharayaNasiddha vnnihismiddh| balaeva vAsueva vi mahalla paDivakkhamalla / kappAmara solahaviha mahaMta guNaiMDDhivaMta / NavaaNudisapaMcANuttarilla tihuyaNi mhll| tahI sokkha vi ko vaNNevi sakku sakku vi asakku / paddhaDiyA NAmeM cittaleha payavisama eha / 5. 1 kha degsuTu / 2 ka rAyaccheyae; kha rAecchiyA ga gha raaicchey| 3 kha viuTu, / 5 ka barAhu / 5 kha jAvaM / 6 kha tAva / 7 ka bho| . 1 ka sahayaNaH ga gha sNhnny| 2 kha gha dhiTTaH gha mauDariNaghaTTa / 3 ka soma. rAjuttA kha somittjitt| 4 ka tahuM / Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ NayaNaMdiviraiyau [2. 9.14 pattA-paMca vi guru chuDu sumarai Naru aisaya bhatti juttu| Na cirAvai mokkhu vi pAvai Nahe gamu kettiyamittau // 6 // 10 AyaNi putta sappAi dukkhu visaya vi Na bhaMti ciru ruddadattu vadu AyareNa so cchohajuttu jUyaM ramaMtu maMsAsaNeNa ahilasai majju pasarai akitti jaMgalu asaMtu mairApamattu racchaha paDei hotA sagavva sAiNi va vesa taho jo vasei vesApamatta" kayadINavesu je sUra hoMti vaNe tiNa carati vaNamayaulAI jaha Aga satta vi vasaNa vutta / iha diti ekka bharva duNirikkhu / jammatarakoDihi~ duhu jaNaMti / NivaDiu NarayaNNava visayajuttu / jo ramai jUu vhuddphphrenn| AhaNai jaNaNi sasa ghariNi puttu / Nalu taha ya juhiTillu vihuru pattu / vaDDhei dappu dappeNa tenn| jUu vi ramei bahudosasajju / te kajje kIrai tahI nnivitti| vaNu rakkhasu mAriu Narae pttu| kalaheppiNu hiMsai iTTamittu / ubbhiyakaru vihalaMghalu" nnddei| . gaya jAyava majje khayaho savva / rattAparisaNa darisai suves| so kAyaru ucchiTThau asei| NiddhaNu huu iha vaNi caarudttu| NAsaMtu parammuhu chuttttkesu| savarA hu vi so te Nau hnnNti| NisuNevi khaDakkau Niru ddrti| kiha haNai mUdu kiu tehi kaaiN| 20 10. 1 ka paayenn| 2 kha jihaH ga gha jahi / 3 kha visye| 4 ka jalu / 5 ka ga gha mAsA / 6 ka juui| 7 ka naraya / 8 kha mairAi mttu| 6 gha iTTa, mitta / 10 ka ubbhivi karu; kha ujjhavi karuH ga gha ubbhavi kr| 11 ka vihighaMghalu / 12 kha ga gha prisnn| 13 kha tahe / 14 kha gha kAsya / 15 kha vesAe matta; ga gha vaisAe sattu / 16 kha ga gha ciru| 17 ga gha gnnNti| 18 ka mukulaaii| 16 ga gha teNa / Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -2. 11. 15 ] pAraddhirantu calu coru dhiTTha Niyabhuyabale 21 bhayakUvi chU du paddhaDiya eha sudaMsaNacariu ghattA-' - pAvejjai baMdhevi Nijjai vitthArevi rahe cazcare / daMDijjai taha khaMDijjai mArijjai puravAhire ||10|| paravasurayaho aMgArayaho' iya Nivi jaNo' tAvi muDhamaNore jo parajuvai iha ahilasai virahe NaDio acchai paDio jA jAhi tuhu~ patthevi lahu uvayArasayaM juMjei sayaM 5 he suhu aidI muhu aha kA vi calA icchai abalA tU sayaM kira ramai rayaM 7 khare charahariyamaraNU kaMpaMtataNU ko virai kare Aruhi sahiUNa jae viDai Narae parayArazyA ciru khayaho gayA gahiUNa maM" parivajji tumaM bahudiNIhiM puNo saMtuTTamaNo .11 -12 10. 11 pecchevi / rAvaNa / 13 kha kiy| cakkavai Narata gaDa baMbhayattu / 20 gurumAyabappu mANai Na ichu / vaMca te avara viso chaleNa / ts freekkhu pAvei mRdu / supasiddhI nAmeM vijjaleha / sUli bharaNaM jAyaM maraNaM / corI karai u pariharai / so jIsasai gAyai hasai / u ras lahai mittaho kahai / sA ANi ghare mahu lAi ure kavi hoi saI cchai juvaI / dAvei jaNe jUrei maNe / deulasihare taha suNNahare / so suNivi saraM uvvahai DaraM / Nihuya daDai NAsai paDai / vitthAraNayaM taha mAraNayaM / 20 kha ga gha maraNai / 21 ka bhava / 22 ga gha caMdaleha / 23 kha rahu / 11. 1 gha pasuyaraho aMggAiyaraho / 5 kha go lahai suhaM / 6 ka hi 10 ka kamaraNAH kha kariNA / 2 kha ja / 3 kha maNe / 4 ka ga gha / 7 ka dhare / khAruhiya / 6 kha 11 kha ga gha gahiUriNayamaM / 12 kha paravajji / 10 hoU abuhA rAmaNa pahA | satta vivasaNA ee kasaNA" / saf girA samaNi thirA / so ghara tao surasarihe gao / 13 15 25 5 15 Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ NayaNadiviraiyau [2. 11:1ghattA-suMdarapayalakkhaNasaMgaya vimala pasaNNa suhAvaha / NAvai tiya sahai saittiya Nai ahavA sukaiha kaha // 11 // 12 papphullakamalavatte hasati' . alivalayaghuliyaalaya' kahati / dIharajhasaNayaNahi~ maNu harati .. sippiuDoTauDahidihi jaNaMti / mottiyadaMtAvali darisayaMti paDibiMbiu sasidappaNu NiyaMti / taDaviDavisAha bAhahi NaDaMti pakkhalaNatibhaMgiu pAyaDaMti / varacakkavAya thaNahara NavaMti gNbhiirnniirbhmnnaahivNti| pheNohatArahAruvvahaMti ummIvisesativaliu sahati / sayadalaNIlaMcalasoha diti jalakhalahalarasaNAdAmu liti / maMtharagai lIlae saMcaraMti vesA iva sAyaru aNusaraMti / 5 ghattA-harisiyamaNu gaMjoliyataNu suhau Niyacchivi surasari / kayarolahi~ sahu~ govAlahi~ kIlai ciru NAvai hari // 12 // 10 khaNe lihakkai thakkai dei jhaDA khaNe NAsai tAsai ei aho khaNe saMkai DhaMkai ANaNayaM khaNe dhAvai Avai NAi~ maNo aha ekku camakku vahaMtu maNe Niru kaMpai jaMpai so sahasA tuha gAviu joviu jaMtiyau NisuNevi dhuNevi siraM calio khaNe loTTai peTTai govthddaa'| kharNa kIDai pIDai NAi~ gaho / kharNa moDai lUDai kANaNayaM / khaNe dIsai NAsai NAi~ ghnno| ila-rakkhu samakkhu pahuttu khaNe / ahI calli ma khelli mhNtjsaa| paratIre gahIre pahuttiyau / iya chaMdu vi toDaNau kahio / 11. 14 ka saahiy| 12. 1 kha ga gha sahati / 2 ka dohrkkhmiinnhiN| 3 kha aNuharati / 4 sippiyauDehi gh| 5 ka pddibibiy| 6 ka bAhaDe / 7 kha bahaMti / / 13. 1 ka geddidddaa| 2 ga gha eh| 3 kha lUDai moddi| 4 ka li| 5 ka vlevi| 6 kha chNdu| Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2. 15. 10] sudaMsaNacariu ghattA-so govau Ausuthovau sumarevi pyprmetttthihiN| visabhariyahi~ NaM NAiNiyahi~ NivaDiu NaM jamadidvihi // 13 // 10 14 tahi~ jalamajjhi hithiu thANu ekku jiha gayaNu tema so uddhasukku / jiha gayaNu tema so mINajuttu jiha gayaNu tema kakkaDavicittu / jali buDDau so kerisu vihAi tahA pANaharaNu thiu kAlu nnaaii| kayajhaMpahA taM tahA hiyaza jAi vammai luNaMtu khalavayaNu nnaaii| bhiMdai uru bhakkhai puTThimAMsu khuTuMvi tahA kamme huu palAsu / uvviviru so Niu~ dhuNai aMgu jale jAli vaDiu NaM miinnsNgu| parya kara vi Na callahi tAsu kema kuNaresahI ujjaDi gAma jem| tahi~ kAli vivajevi dehasou baMdhai NiyANu lahu esa gou| ghattA-paMcapayaha~ phalu jai aAyaha~ asthi hou to vaNikulu / bahusokkhaho gacchami mokkhahI jeNa viNAsiya-kalimalu // 14 // 10 / jiha paMciMdiehi~ sohaI maNu paMcavaNNa'kusumahi jiha uvvnnu| paMcasilImuhehi jiha vammahu paMcahi~ paMDavehi jiha bhArahu / paMcANuvvaehi jiha bhaviyaNu paMcamahavaehi jiha muNigaNu / paMcapaMca bhAvagahi~ vayakkamu paMcAcArahi jiha risipuMgamu / paMcamahAkallANahi~ jiha jiNu paMcatthiyakAyahi~ jiha tihuynnu| 5 paMcahi~ maMdarehi jiha mahiyalu paMcacchariyahi jiha dANahI phlu| paMcaMge maMte jiha mahipahu paMcavihahi~ joisayahi jiha Nahu / paMcasayahi~ pamANu joyaNu jiha paMcaNamokArahi~ maraNu vi tiha / dhattA-maNu khaMcevi je paya paMca vi iya jhAyahi ANaMdiya / siddhAlau aTThaguNAlau te lahaMti NayaNaMdiya // 15 // estha sudaMsa garie paMcagamokkAraphalapayAsayare mANikkaNaMditaivijasIsaNayaNaMdiNA raie tilou visau puraM Nivai seTThi taho gehiNI puNo suhayagovaho muNisayAse puNNajagaM taraMgiNimahAjale tasu khuMTaurabheyageNa maraNaM imAga kayavaNNaNo duijao saMdhI smmtto| saMdhi // 2 // 13. 7 ga gha goviu paausuthoviu| 8 ga gha gai hAiNihe / 14. 1kha jalaho mjhe| 2 ka jlbuddu| 3 ghvmmh| 4 ka khaMDa gha khaMTa / 5 ka vurgi| 6 kha gha jaal| 7 ka kha pe| 8 ka suhaM ga gha shu| 6 kha viNAsevi / 15. 1 kha vaeNuH ga gha paMcavaraNajiha / 2 ka bhAvahiM jiha vayakamu / Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMdhi 3 1 No saMjAdaM taruNiahare vidu mArattasohe | No sAhAre bhamiyamamare Neva puMDucchudaMDe / No pIUse hi migamade' caMdaNe va caMde / sAlaMkAre sukaibhaNide jaM rasaM hoi kavve / madAkrAMtA / rAmo sIyavioyasoyavihuraM saMpattu rAmAyaNe / 3 jAdA paMDava dhAyaraTTha sadadaM gottaM kalI bhArahe / DeDa koDa' corarajaNaradA AhAsidA suddhae / No ekaM pi sudaMsaNassa caride dosaM samubbhAsidaM // zArdUlavikrIDitaM // sutaraMgahe gaMgaI gou kira jAva' jammi Nau gacchai / tA suhai jiNamai sayaNayale suttiya sivinaya pecchai / suracittaharo siharI pavaro pavaraMbuNihI pajalaMtu sihI pasarammi saI varasuddhamaI Nisi lakkhiya tasu akkhiyau 11 lai" jAhu~ varaM jiNaceiharaM .12 payaDaMti alaM siviNassa halaM ' bhaNi ramaNIya chaMdu muNI NavakappayarU amariMdagharU / suvirAiyao avaloiyao / sigghu tahiM thiu kaMtu jahiM | pabhaNei paI piya haMsagaI / avilaMbaNI bhayavaMtamuNI / calahAramaNI caliyA ramaNI / ghattA-gaya jiNaharu muNivaru pariNavevi jiNadAsina nisi diu / girivaru taru suraharu jalahi sihi iya siviNaMtaru siTThau || 1|| 1. 1 ka bibi / 2 ka halisahiNa taM kha halasahiraNa taMga selasihare / 3 kha jAdava / 4 ka gomUkalA; kha gottaMkale / 5 ga gha koliya / 6 kha sudae; ga gha suddae / 7 kha samubbhAvidaM / 5 kha jAm / 8 ka devANa gharU / 10 ka taho / 11 kha lahu / 12 ka phalaM / 5 15 Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3. 3.8] sudasaNacariu kiM phalu iya siviNayadasaNeNa hosai paramesara kahi khaNeNa / iya NisuNivi NavajalaharasareNa suNi suMdari pabhaNiu muNivareNa / uttuMge bharabhAriyadhareNa hosai sudhIru suu girivareNa / kusumarayasurahikayamahuareNa cAiu lacchIharu taruvareNa / suraramaNIkIlAmaNahareNa' suravaMdaNIu varasurahareNa / jalalaharIcuMbiyaaMbareNa guNagagagahIru rayaNAyareNa / aiNiviDajaDattaviNAsaNeNa _kalimalu NiDDahai huAsaNeNa / suMdaru maNaharu guNamaNiNikeu juvaIyaNavallahu myrkeu| NiyakulamANasasararAyahaMsu Nimmaccharu buhayaNaladdhasaMsu / uvasaggu sahevi havevi sAhu pAvesai jhANe mokkhalAhu / jiNu muNi Navevi harisiyamaNAi~ Niyagehu gayai~ viNNi vi jaNA' / govau vi NiyANe tahi marevi thiu vaNipiyauyaraNa avayarevi / ghattA-tahi gabbhana abbhaTa NAi~ ravi kamaliNidale NAvai jalu / sippiuDana NiviDama Thiu sahai NaM Nitullu muttAhalu // 2 // parahI riddhi pecchevi NaM dujaNa kasaNavaNNa jAyA viNi' vi thaga / sohai vayaNu tAhe jiyasasaharu NaM gaMdaNajaseNa aapNdduru| gai maMthara havei callaMtiha taha puNu suhuma vANi bollNtih| khaNe khaNe jaNiyapayaDataNubhaMga ___ jAyai~ sAlasAi~ attuNgiiN| dohalAi~ saMjAya eya jiNaNhavaNAi~ sudaannvivey.| pose puhurta seyapakkhana hue buhavAraNa custhitihisNjusstt| sayamisarikhe joSTa variyANaNa paDhame karaNe vauNAmapahANA / aMsai~ paMca melli NavamAsahi jaNiu tApna suu puNNavisesahi / 2. 1 ka kIlamaNohareNA ga kiilnnmnnhrenn| 2 kha uvsgg| 3 ka kaaleN| 4 ga gha NiuDae / 3. 1 kha dorinn| 2 ka veeN| 3 ka tihe kha th| 4 ka gha hae / 5 kha uv| 6 ka maMsae paDhamelli / Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yaNadiviraiyAM [3. 3. 6ghattA-pAyAlaya viulaTa jIvagaNu NivaDaMtapTa pecchevinnu| duhapAvaNisuMbhaNu dhammu saI NaM thiu Naru hoeviNu // 3 // 10 tahi vaNivaragehe cAru lacchIsusohe ai pahasiyavattA puNNakuMbheNa juttaa| maNaharapayarAI ghosamANA samAI' - milevi bahupayaTTA AgayA caTTabhaTTA / paDapaDaharavAlaM DakkakaMsAlatAlaM karaDaTivilasAlaM vennuviinnaavmaalN| NaDiyapuramaUraM dimmuhAsesapUraM gayavaimaNajUraM vajae tattha tUraM / sa ri ga ma pa dhaNI yaM kiNNarAsaMsaNIyaM amiyarasuvameyaM gAyaNADhatta-geyaM / 5 durayagai sumaMdaM saNNiyaM vammi rudai pihuthaNamuhayaMdaM NaJcaye NAriviMdaM / khalayaNasirasUlaM sajaNANaMdamUlaM pasarai avirolaM maggaNANaM surolaM / siraNaviyajiNiMdo dei cAyaM vaNiMdo vasuyajaijutto mAli gIchaMdu vutto| ghattA-vaNijeTe tuTeNiyasuyahA~ kiu jammucchau jehau / sANaMde iMde jiNavarahI jai parakIrai tehau / / / / 10 teNa puttega jaNu tuT Thu khe mahaMtehi mehehi jalu buttch| duTThapAviTThaporatthagaNu ta chu - gadi ANaMdi devehi Nahe ghuTa chu / duMduhIghosu kayatosu huu divvu phula papphulla mellei vaNu savvu / maMdu ANaMdayArI huo vAu vAvi kUvesu abbhahiu jalu jAu / gosamUhehi vikkhittu thaNaduddha eMtajaMtehi pahiehi~ pahu ru / / to diNe chaTThi ukki? kamaseNa dAviyA chaTThiyA ujhatti vaiseNa / aTTha do divaha volINa chuDu jAya tAma jA NAma jiNayAsi saNurAya / 3. 7 kha ga gha suhapAvaNu paavnnu| 4. 1 kha sumaaii| 2 ka aanyaa| 3 kha laalN| 4 ke gAyaNA tattha / 5 ka duragadayasamuI; ga gha murayAisumaMdaM / 6 kha suriNayaM / 7 ga gha mAgahANaM / 8 ga gha caaveN| 6 gha juijutto| 10 ga gha vnnisugrho|| 5. 1 kha putttth| 2 ga gha turch| 3 gha vavisu / 4 kha ukkitttthi| 5 ka jiNayAsa; gha jiraNyAsu / Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3. 7. 6 sudasaNacariu vAlu somAla deviMdasamadehu levi bhattIya jAevi jiNagehu / tI pecchiyau pucchiyau muNicaMdu mattamAyaMgu NAmeNa iya chaMdu / pattA-maMdaru jiha thiru tiha buyaNahi kuMbharAsi pnniji| mahutaNau taNau erisu muNivi muNivara NAmu rainnai / / 5 / / 10 taM suNiUNa paNaduraIso mehaNighosu bhaNei jiiso| diT Thu tae siviNaMtare sAro puttie tuMgu sudNsnnmero| kijau teNa sudaMsaNu NAmo sajaNakAmiNisottahirAmo / to jiNayAse Navivi jaIsaM cirta pahiTTha gayA snnivaas| sohaNamAse diNe chur3a dittaM baddhau pAlaNayaM suvicittaM / devamahIhari NaM suravaccho vaDDhai tattha parihiu vccho| vaDaDhai NaM vayapAlaNe dhammo vaDDhai NaM piyaloyaNe pemmo| vaDDhai NaM NavapAusi kaMdo esu payAsiu dohychNdo| ghattA-jagatamaharu sasaharu mayaraharu-jiha vaDaDhaMtau bhaavi| ____ maNavallahu dullahu sajaNaha~ puraevahIM suu NAvai // 6 // 10 taruNihi huruhullaru vuJcaMtau ghaNathaNasiharovari muccNtu| pANiyalahi kiu cuMbijaMtara ettahiM puNu ettahiM NijaMtau / karayalu vayaNakamali ghallaMtau .... kAi~ vi levi jhatti mellNtu| gayahi sattamAsahi boTijai saMvaccharajueNa muNddiji| acchai gharapaMgaNe khehaMtau aparipphuDu vayaNa bollaMtau / maMda maMda paya dharahi dharatau Neurasara jhaNajhaNiya karatau / 5. 6 khaNihadehu / 7 kha jAevi bhtiie| 8 kha tiyae vi / 6 ka mttmaatNgu| 10 ka ga gha bhnniji| -...--- 6. 1 ka ga paiTTha / 2 ga gha tAe / 3 ka kha so ahiraamo| 4 kha ga sohaNu maasu| 5 kha ga gha diNaM chuDDu vittaM / 6 ka suracittaM / 7 kha melnne| 8 kha pAusu / 6 ka tiha eyho| 7, 1 ka apripphuddu| Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ NayaNadiviraiyau [3. 7. 7ghagghara-ghavaghavararvaNa sahatau mammaNagirahi DiMbha mohaMtau / kaMcaNakaDidoraya NAsaMtau kiMkiNikaNiu suNevi vihasaMtau / calai valai paDikhalai suhAvahu jiNajammAhiseTa NaM sayamahu~ / uTThai paDai raDai suNaDai kiha vAsArattai patte sihigaNu jih| 10 ghattA-iya lIlaya kIlA tahA~ suyahA aTTa varisa gaya jAvahi / magaharaNiya ghariNita sahu~ cavai saharisu vaNivai tAvahi // 7 // kiM vitthareNa' hale kahami tujhu paDihAsai ehau maMtu mujjhu / pADhaNahI Nimitte gaMthasattha - deviNu sahasA parihANavattha / muNivarahI samappami putta tAma sahatthaviyakkhaNu hoi jaam| gurusikkhAlAva sisurta diNNa laggahi jiha ghaDae apakki kaNNa / sAmaggiraiyavajjiyaavajju bhaNu puNyahi~ ko sijjhai Na kanju / sohai parimiu mANasaNIhi sisu rAyahaMsu NaM haMsaNIhi / gaMpiNu ceIhari muNivariMdu pujiu NaM iMde jinnvriNdu| uvaNiya chattaya collaya maNoja vasubheya raiya jiNasuyahA puja / puNu lihivi siddhamAiyakameNa ghosAviu so muNipuMgameNa / lIlaNa paDhaMtu suMdaru vihAi kuMbheNa bharijai buMbhu nnaai| ghattA-pahasiyamaNu aNudiNu muNipavaru vaNivariMdaaMgaruhaho / supasatthaI satthaI vajaraI risahaNAhu jiha bharahahI / / 8 / / saMdhi caMga dhAtu liNg| lakSaNeka kavya tk| chaMda desi. NAma rAsi / diNNa dihi lukka mutttthi| 7. 2 kha ghugghur| 3 ka bhaasNtu| 4 degsae sysmhu| 5 kha jAmahi / 6 taamvhi| 8. 1 gha vitthremi| 2 kha supptth| 3 kha ga gha vajiyauvajju / / 4 ka kha ga gha mau / 5 ka murinn| 6 ka gaMthaI bahu kahai / 6. 1 ka itttthi| Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3. 10.7] sudaMsaNacarita NAyakIla bhasIla / gaMdhautti rAyaNitti / e paDhei to gunnei| pattacheya nnttttgey| paTTavaja vINavaja / khaggakuMta bRhayaMta / caMdavejha mlljujjh| suTThuramma kaTTakamma / cittayamma leyymm| dhAuvAya cuNNajoya / aggithaMbha vaarirNbh| iMdajAla pupphmaal| NArilakkha. hatthisikkha / jANamANu thakku sRnnu| chaMda jANu kaambaannu| ghattA-kayaharisahi varisahi solahahi so NavajovvarNa cddiyu| 20 mahu bhAvai NAvai hiyayaharu suravai saggahI paDiyau // 6 // jassa NIlaNiddha kesu divvauNNayaM visAlu suMdarAu bhUlayAu caMcalacchidaMdu rammu kuMDalehi~ jutta kaNNa caMpahullaNAsavaMsu suddha Niddha daMtapaMti Ayavartavittu siisu| addhyNdtullbhaalu| NaM duhaMDu kaamcaau| kIlaraM va maccha jummu / soha diti kA vi annnn| maJcaloyamajhi sNsu| mottiyANa diNNabhaMti / 9. 2 ka daMta / 3 kha lippayamma cittakamma ga gha lepakakamma / 4 ga gha vArithaMbha / 5 ka sukkhe| 10. 1 kha gha prAyavattu / 2 gha duNdu| 3 ga gha macchi / Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 pakka biMbavaNNa ho vihAdu kaMThamajbhu suThu bhAi suDahuDa jittasoyavatta hatya vacchu 'cakkalaM vihAi majjhae muTThigej suggIruNAhi sohagI do vi pINa jaMdhiyAu gUDhaguphayA sahati 6 kummAya bhAsa hA paMti 10. 11. divira suhisahiu Nayare hiMDaMtu bhAi tA sarai samuhu to taruNijU hu kavi aghADiya thaNa karei kavi bhaNai suhaya thiru thAhi tAma kAhi~ viraihu hu u daMsaNeNa kavi bhai maharAharaNa lehi kavi giravimukta ettiu kare i kavi bhai rakkhi mai~ ekkavAra sihitaviya silAiva hau~ ji tatta AharaNa kA vivarIya lei kiMNa hoMti lacchi | ribbhapuraNamiMdu | tiNirehasaMkhu NAi / suriMdahatthisuMDa / cUra samatya / cchika hammu NAi | 5 i~ vajadaMDa NaM aNaMgasappagehu / -gAI kAmarAyapIdu / UvamAvivajjiyAu / NAi~ kAmarAyamaMti / / aMgulilla pAya / chaMda samANiyaM ti / ghattA - bahubheyai~ eyai~ lakkhaNai~ avarai~ jAi~ vi gayamala hU~ / iha dIsahi~ sIsahi~ kaiyaNahi~ tAi~ tAi~ dhammo phalai~ // 10 // 11 [ 3.10.8 uDugaNasamANu sasi gayaNi NAi / surakarihi NAi~ kariNIsamUhu / iMgiu ha Na kare gharei / mahu NayaNaraMka bhavaliMti' jAma / puNuruttat kiM phaMsaNeNa / bolAvaM tihi paviNu dehi / paNa keli jiha tharaha rei / virahiM mAraMtihi NivviyAra / parakajju va tuhu~ sIyalau mitta / dappaNiyabiMba tilau dei / 4 kha ga gha cakalo / 1 kha dhavaleMti; gha dhauliti / 2 kha viraheNa marati ha / 5 kha ga gha iMdavana' / 6 kha kummarAya / 10 15 20 5. Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3. 12. 12] sudaMsaNacariu 25 ghattA - hau~ vaNNami maNNami so ji para jaM Nievi Na virAvai / rai luddhaha~ muddhaha~ loyaNaha~ macchucchallaNu dAvai // 11 // 12 pekkhevi sudaMsaNu purau jhatti kAza vi NiyakaMtahI kiya Nivitti / mellaMtI loyaNa calajhalaka ka vi lajjana kuDtariya thakka / bhuyamUlapaoharaNAhidesu ka vi payaDai moDai taNu asesu| ka vi mayaNaparavvasa bhaNai bAla hau~ sahavi Na sakkami virahajAla / aviyANatiSTa' virahAurASTra aNahiyana hiyau mai~ diNNu maay| kiM aNNahi~ bhavi varatau Na ciNNu je ehau pai daiveNa diNNu / ka vi NivasaNu lhasiyau Nau muNei iyarau virahiNiyau dhIravei / aha saccu ji Niyapayatale jalaMtu jaNu Niyai Na ummagge calaMtu / jiha maNu pasarai piyavayaNu jetthu tiha jai kara pasarahi kahava tetthu / to helapa AliMgaNu karei jaNu saya lu NiraMkusu ko dharei / ghattA he suhamai Naravai vaNisuyahI NayaNaMdiya jaNagaNahare / sA Navi tiya rattiya jA Na tahA hiMDatahI caMpApure // 12 // ettha sudaMsaNavarie paMcaNamokkAraphalapayAsayare mANikkaNaMditaivijjasIsa-NaeNaMdiNA / raie sudaMsaNaho jammaNaM sarasabAlakIlA puNo kalANiyarasikkhaNaM maNahirAmayaM jovaNaM asesapurasaMdarIjaNiyakkhohakArmigiyaI imAga kayavaNNaNo taiyau saMdhI sammattau / saMdhi // 3 // 11. 3 kha ga gha vhi| 4 gha railuddha i muddhai / 12. 1 ka avimaannNtie| 2 kha aNNabhave cira tu| 2 ka ga gha laliyae / 4 kha jiye| 5 kha piya vsi| 6 ka psri| 7 ka syN| 8 kha jaNu guNahare; gagha jaNaguNahare / Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMdhi 4 kulu balu paguNu paMDittaguNu rUvalacchi jasu Nimmalu / ArogattaNu sohaggu puNu iya mahaMtadhammahI phalu ||dhruvkN / / puri hiMDato jiNamaiputto pecchai kavilaM gunngnnvimlN| aisayarammaM kayachakkama veyaviyANaM NiJcasuNhANaM / vaMdiyasottaM diyagurubhattaM pujjiyasihiNaM tiljvhuannN| caMdaNalittaM paMDuragattaM khaMdha tisuttaM kayasirachattaM / muNiyaNimittaM dayadamacittaM piyarAyattaM dhmmaasttN| viyasiyavattaM gelaNettaM iya guNajuttaM di8 mittaM / vaNivaiutto bhUsiyagatto NehaNulaggo kNtthvilggo| harisavisaTTo chuDu ji payaTTo jA tA agge aavnnmgge| taNusomAlA diTThA bAlA duvaI esA mayaNavilAsA / ghattA-jA lacchisama taha kA uvama jAI gaiTa sklttiN| Niru Nijjiya iNaM lajjiyaiM haMsai~ mANasi pattai~ // 1 // jAhe caraNa sAruNa aikomala jAhe pAyaNahamaNihi~ vicittaI jAhe gupphagUDhimaya vihapphai' jAI laDahajaMghahi~ ohAmiu jAha NiyaMbaviMbu alahaMte pecchevi jale paiTTha rattuppala / NirasiyAi~ Nahe Thiya nnkkhttiN| uvahasiyau visesmivipphii| raMbhau NIsArau hogavi thiu / parisesiyau aMgu rikte| 1. 1 ka vinnyvinaannN| 2 kha hvnnN| 3 ka sunniy| 4 ka ga gha piyarAsattaM / 5 kha jAhi gyii| 2. 1 ka viyappaI ga gha viypphi| 2 kha uvahasiyai / 3 ka kha vippai / Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 27 4. 4.2] sudaMsaNacariu jAhe cArutivalihe Na pahuccahi jalaummiu sayasakkaru vaccahi / jAhe NAhigaMbhIrimajittau* gaMgAvattu Na thAi bhamaMtau / jAhe majjhu kisu avalonavi hari NaM tavacaraNacittu gau giridari / jAhe suromAvalie parajiya NAiNi bile paisai NaM lajjiya / ghattA-ayasai~ kaliya romAvaliya jai Navi vihi virayaMtau / to maNahareNa guruthagahareNa majjha avasu bhajaMtau // 2 // jAhe gieviNu komalavAhau bisa vi karahiM tagguNaummAhau / jAhe pANipallavai~ sulaliyai~ kaMkellIdalahi~ vi ahilasiyai~ / jAhe saddu NisuNivi ahihaviyae NaM kiNhattu dhariu mAhaviyae / jAhe kaMTha rehattayaNijiya saMkha samudde buDDa NaM lajjiya / jAha ahararAe~ viddumaguNu jittau teNa dhariu kddhinnttnnu| jAhe dasaNakatiTa jiya Nimmala sippihi te paiTTha muttAhala / jAhe sAsasurahima Nau pAvai pavaNu teNa uvveviru dhAvai / jAha vimalamuhayaMdasayAsaTa NivaDaNakhapparaM va sasi bhaas| jAhe NAsavaMse ohAsiya te sarvaka payaDai suu NAsiya / jAhe NayaNa avalopavi hariNahi vibhiehi rai baddhI gahaNahi / jAhe bhauhavaMkatte suradhaNu jittau havai teNa so NigguNu / jAhe bhAlajiu kiNhaTThimisasi havai khINu ajju vi kheyahI vasi / kesahi jATa jitta alisattha vi ruNaruNaMta rai karahiNa kattha vi| ___ghattA-somAliyarha taha bAliyaha rUTha Niyacchivi suhayaru / vibhiyamaNeNa suhRdaMsaNeNa puNu Aucchiu sahayaru // 3 // kiM tAra tilottama' iMdapiyA kiMNAyavahU iha evi thiyaa| kiM devavaraMgaNa kiM va dihI ---- kiM kitti amI sohggnnihii| 2. 4 ga gha i / 5 kha juttu| 6 kha gaMgAvuttu nn| 7 pratiSu 'ahamaI / 8 kha kali / 3. 1 kha gha ghri| 2 ka thiviruu| 3 ka prohaamiy| 4 kha baMdhiya / 5 ka muhayaru; kha vnnivru| 6 kha saiMsaNeNa / 4. 1 ka tilottm| 2 ka vei| 3 ga gha ummii| Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ NayaNaMdiviraiyauM [4. 4. 3 - kiM kati subuddhi kaiMdathuA kiM rohiNi raNa sukNtijuyaa| kiM maMdoari kiM jaNayasuA kiM vA damayaMtI caarubhuaa| kiM pIi raI aha" kheyariyA kiM gaMga umA taha kinnnnriyaa| AyaNNevi jaMpai tA kavilo he suhi mattaH kiM tuhu~ gahilo / jo sAyaradattu NihArNavaro jo kuMjarainbhu jaNattiharo / jo pAlai paMca aNuvvayaI aNNAi~ mi tiNNi gunnvvyii| sikkhAvaya cAri aNathamiyaM jo jaMpai jIvahiyaM sumiyaM / jo kammamahIrahamohaNau chaMdo iha vuccai toDaNau / ghattA-uttuMgathaNA tahA~ asthi dhaNI sAyaraseNa aNovama / tIe jaNiyA NaM suragaNiyA NAme eha maNorama / / 4 / / tahI hiyayaM vammahasaravaNiyaM havai dulakkhu juvaiahivAo kAmIyaNamaNajaNiyahiyatthe jAI aMsaya sattai~ desiu eyANaM jo jANai lakkhaM bhaddA maMdA taha laya haMsI bhaddA savvaMgehi sarUvI laya dIghaMga layA iva taNuA risivijjAharajakkhakulaMsau aNu parivADi jANasu NUNaM kheyariyANaM mairAvANaM daviNaM i8 jakkhiNiyANaM muNivi teNa suhiNA' to bhaNiyaM / jANeviNu kIrai annuraao| taM jANijjai viDagurusatthe / payai bhAva iMgiyaha~ visesiu / bhuMjai so ramaNIraisokkhaM / cauviha juvaIjAi ahaasii| maMdA thUlaMgI jaannevii| haMsi samaMsala dehe annuaa| rakkhasaaMsau hoMti asaMsau / ujjuabhAvo taavsiyaannN| bhAvai kamalAmoyasamANaM / ducarittaM laI NisiyariyANaM / 4. 4 ka rtt| 5 kha ih| 6 kha prh| 7 kha mitta huau / 8 kha ga gha hihaann| 6 kha kuMjaradattu / 5. 1 kha shinno| 2 kha alkkhu| 3 ka ga gha sNtii| 4 kha eva bhAva aggiyahi / 5 ka bhAvaM, kha ajvbhaavo| 6 kha mayarAvANaM / 7 kha deviNaicchaM / 8 kha ducariyANaM / Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4. 6.8] sudaMsagacarita kahiyai~ cau aMsaya Niruttai~ aTThavihai~ AyaNNahi sattai~ / sArasi migi riTThI sasi haMsI mahisI khari mayarI gunnbhNsii| tANaM majjhe icchiyaphAsaM sArasi Nau chaMDai piyapAsaM / ujjuasalA kIlayagehe jhinjivi marai NaDiya piyvirhe| migi Ihai piyayamasaMjoyaM baMdhavasammANaM Niru geyaM / Na muyai ThANaM riTThI dINA jaMpai pharusaM dukkhnnihiinnaa| sasi NigghiNa" parachidaNihAlI / mIliyaNayaNA hiNddnnsiilii| kamalAyarakIliNi dhayaraTThI ____ aikovAura mahisI siTThI / khari mellai hasati guruNAyaM sahai caveDaM karakamaghAyaM / mayarI diDhagAhAmisaluddhA sAhasasArA appddiruddhaa| avare dose ko tahi~ kalao eso chaMdo paayaaulo| ghattA-bho mitta puNu desIu suNu mAlaviNI" saguNAyara / kIlAharahiM girisarisarahiM vArAgasiya kayAyara / / 5 / / 25 abbuyavAsiNi tiya dhaNu leppiNu surau ramai diNamANu kareppiNu / siMdhavi AsattI piyageyahA~ dei davvu NiyapANa vi daiyahI / kosali kuDilavatta maNu appai siMhali guNavisesi para rppi| diviDi daMtarasuditi Na lajjai aMgiya vara surayahI vi Na bhjji| lADiya laliyA lAvahi~ rajjai viNNANeNa gauDi rai bhijjai / kAliMgI uvayArahi rakkhu vi" rajjai kiM Na maNuu paJcakkhu vi| sorahihaM cuMbaNarasu sallai gujari NiyakajahA~ Nau bhullai / dhutti hoi marahaTTi vilAsiNi uvayArahi vasi koNknnvaasinnii| 5. 6 kha tANa majjhe itthiya kayaphAsa gha bhaasN| 10 ka khaNa riTThI prliinnaa| 11 gha NigghiNi / 12 ka pIliyamayaNA / 13 kha luddhii| 14 kha buddhii| 15 gha maalivinnii| 6. 1 kha gha paccuya / 2 ka te| 3 gha diNi / 4 ka gehahoH kha miu gehaho; gha miugeyahu / 5 gha kuddilctt| 6 kha diviDaratta asu, gha diviDirattaprasu / 7 kha dhAra / 8 ka ji vi pujji| 6 gha lADi laliya pAlAvahiM / 10 kha virnnaanneN| 11 kha rakkha vi| 12 gha cuNbnnu| 13 kha vi Na / Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gollI AyAre Nimmacchara pADaliyA niyaguNa vitthArai jAi himavaMtiNi vasiyaraNai~ mAruyapaNaiNi bahupatyaviNi kahaMgI hiMDaNasIliya sahI sAsevijai jA puNu pittala goriya kA e aiuNha~gI rUsaikhaNe kharNa saMtasevI ghattA - aNNu vikami ehu sayalaha~ mi payaipahANa aNukkama / rajamme " thiya vAya pittasiMbhalasama" ||6|| 16 sAtivihaka AliMga sIlu dijjai ghaNu ghaNu jetti siMbhalapayaI kayalI komala aivi saha sAhAraNaka diTThe dose 7. diNe ji di / diva raivilAse kaNNADI kocchara / pArayatti purisAya sArai / komalamajjhaesati karaNai~ / .. N 7 / cala bahubho kakkasa pharusaNi / pAi~ bhuyNgii| gojIhAliya / kaDhaNapahArahi / kijjai / sAhapiMgala | kaDuse' / i~ kuraMgI / dhuttiya didi / piubhAsevI / gaMdhaviva / surau ramijjai / bhAvaiti / NisuNahi juaI / va sAmala / usoNIyala / dihi jAyae rana / kaMpai rose N / 6. 14 karaNArI / 15 gha ghara jamme / 16 gha vAiya / 17 kha gha silesama / 1 ka gha gorokAryaM kaDuyapaseyaM / 2 ka ga gha upahAra haMgI / [4.6. 3 ga gha dhutti 10 10 15 Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4. 6.5] sudasaNacarita jhatti virappai aMgu Na appi| sacce viNae~ dANe pnneN| mA kiM pi vi bhaNu tahe ghippai mnnu| chaMdu pavuttau mayaNu nniruttu| ghattA-jiha lakkhiyau tiha akkhiyau payaiu jAu vihinnnn| guNa gaMthiyau ekkahi~ thiyau tAo hoMti saMkiNNau // 7 // 25 saMkiNNau jiha payaiu' bhAsiu jAi aMsa sattai tiha desiu| cAuraMgaseNNe jiha rANau hoi tiha vi tayabhAvapahANau / so vi tivihu saMkhene vuttau suddhasuddhmissgunnjutt| so visuddhabhAu vi tipayArau jANahi maMdu tikkhu tikkhayarau / Isi Isi lajjaMkamaNihiSNa maMdabhAu jANijjai ditttthie| dihi vi tiviha maula taha luliyA avara kaDakkhavaliya prikliyaa| hiyayavihiyavaraguNaukkarise piyamANase jA pelliya harise / mauliya puNu vittharahI Na vaccaI maulA NAma diTThi" sA vuccai / ghattA-maNajAeNa aNurAeNa viyasai piyayama vcci| jale macchu jiha jA lalaI luliya diTThi sA vuccai // 8 // guruyaNaha~ majjhammi lajjaMkusaMkusiya kariNi vya aNusarai piu pemmabharavasiya / sukaDakkhavikkheva kariUNa jA valai sukaDakkhavaliya tti buhalou' sA klii| viyasai NasaMdehu piSTa diDhe muhu maliNu divasayarauggamaNe kamalasara jiha nnlinnu| uTThauDu pariphurai tharaharai maNu kema kharacaTulapavaNahau devauladhau jema / dhAvai paseo vi gaMDayale suhi jANu so tikkhabhAveNa mayagalahI NaM daannu| 5 7. 4 kha payaI jAi vi diennu| 5 ka to taDiyau / 8. 1 kha pyeN| 2 ka taha; gha tihi| 3 kha piyasamANaH ga gha viyasamANa / 4 kha vucci| 5 kha ma ula diTThi nnaameN| 6 gha jale majjha jihaM jA lalai / __6. 1 ka kou| 2 kha sNkli| 3 kha divasayari uggavariNa sari kamali / 4 kha hutttthvddi| 5 kha haupavaNa devalaha / Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gayaNaMdiviraiyau [ 4. 6.6muNi jema bhayalohagurulajja vajaMti bahulammi sasi jema aNudiyahu khijjti| dIhuNhaNIsAsa puNu puNu vi mellaMti pariharivi kulamaggu ummagge callaMti / tikkhayarabhAveNa NArIu kaMpaMti sacchaMdu mayaNAvayAraM payaMpaMti / ghattA-buhaM saMsiyau iha bhAsiyau suddhabhAu tihi bheyahi~ / duijau kahami Nau tuha rahami bhAu asuddhau eyahi // // 10 aNNadesaMgamamaNeNa gurukke dhagalohe duTumaiviyakke / dusaheNa vi savattipayaNamaNe 2 vAra vAra kaya aMtogamaNe / aipasaMga aiIsAkaraNe - kayapacchaNNadosasaMbharaNe / eyahi kAraNehi~ caMcalamaNu vahai asuddhabhAu juviiynnu| te vayaNAraviMdu viyasAvai Dhoyai hatthu NAhi thaNu daavi| bhaMpai puNu kaleNa ugghADai choDai kesabaMdhu taNu moddi| Asattau bhaNevi Naru lakkhai osarevi appANau rakkhai / so vi viyakkhaNehi~ jANijai buddhihi~ saMkiNNattahA~ Nijjai / pattA-varaNivasahi~ suvihUsaNahi~ cADuyavayaNahi~ bhoyahi / taNurUveNa paDudUeNa ghippai eha" uvAyahi~ 12 // 10 // 10 bho jigavarapayapaMkayadureha aNNamaNadukkhabhukkhAsakAma gamaNiMgiNa suNNAlAu hoi NihiMgie jaMbhAiya havei suNi gmnnnnidbhyrosnneh| NikkAma esa iMgiyahi~ NAma / valiyANaNu cAru ji prinniei| loyaNa maulai gIvA NaveI / 6. 6 ka jemi| 7 ga gha chaMdo vi mynnaavyaaro| 8 ka ga va bahu / 6 ga gha emhiN| 10. 1 gha dos| 2 kha nnvnneN| 3 kha aivsNg| 4 kha caMcalu maNu / 5 kha krenn| 6 ka paasrnn| 7 ga gha uusrei| 8 gha lkkhi| 6 ga gha he / 10 kha bhoynnhiN| 11 ga gha ehi / 12 kha eya upAvahiM / 11. 1 ka muNi ( Ti0 jAnIhi ) 2 kha ga gha vliyaasnnu| 3 kha jaMbhAvai havei / 4 ka maulaMgI mAraNavei (Ti0 jJAyate ); ga gha maulahiM gIyA evei / Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4. 12. 12] sudaMsaNacariu bhayaiMgiNa havai sudINavayaNa vevirataNu taha taralaMti NayaNa / rosiMgiTa DasiyAharu sukheu aruNacchi phuriyaNAsA suseu / NehiMgiSTa payaDai hiyayagujjha papphullAvai muhu suhaya bujjha / aNNamaNiMgiTa muhu rAyavattu gira suNNa ji darapihiyaMsa~Nettu / dukkhigiraNAsai puvvachAya NIsarai muhAu Na viyddvaay|| bhukkhigaTa khAma kavola hoti viyalai maI taha pAya Na vahati / kAmigita" choDai cihurabhAru Nissesu vi dAvai tnnuviyaaru| NikkAmigiSTa dosAi~ lei _guNa jhaMpai secchapa saMcalei / ghattA-dhUme aNalu phulleNa phalu jiha kira saMbhAvijjai / buhasaMthuyahi~ taha iMgiyahi jaNabhAu vi bhAvijjai // 11 // 10 bho mitta / pyiihiN| bhaavehi| desiyhiN| guNajutta jAIhi~ sattehi bhAsiyahi~ aMsayahi~ varadeha jANesu bahubhamaNu kayarola khalasaMga viyarAla aviyaDDha iNgiyhiN| kynneh| maannesu| annnnmnnu| dhnnlol| dumiyNg| nnihaal| soyddddh'| 11. 5 kha degcchavi phurai NAsAvaseuH ga gha ghuliya nnaasaa| 6 ga gha giri subaha / 7 ga gha degpihiyNsu| 8 kha dukkhaMgeM ; ga gha dukkhNgie| 8 gha bhukkhNgie| 10 ka maya / 11 kha ga gha kaamNgie| 12 ga gha nnikaamNgie| 13 kha saMdhiyahiM; ga gha saMghiyahi / 14 kha prAliMgiyahiM / 12 1 ka damiyaMga; ga gha dumiiNg| Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gayaNadiviraiyau [4. 12. 13 Nillajja hayakajjA jA havai sA juvi| mA ramasu prihrsu| iya chaMdu aannNdu| ghattA-karikarabhuyahA~ vaNivarasuyahI diyavaru paNae~ juttau / rahasu Na rahai avaru vi kahai thIlakkhaNu saMkhittau / / 12 / / pasatthajaMghoru thnnggvittaa| paIhahatthaMguliNakkhaNettA / / suNAsa hemacchavi uccbhaalaa| tiuttaraMtI sa havei bAlA / / ( uviMdavajA ) kAyassa jaMghorajuyaM abhadaM / kAyassa diTThI taha kAyasahaM / / pAraMgulI kAuM-samAu jiie| jANehi dIhAusu Nasthi tIe / suvennuviinnaaklhNsvaannii| / suvitta NAhIthaNa cArupANI // savitta mAnI jAtI mAyaMgalIlAgai muddha saamaa| sA hoi puttAiyalacchi dhAmA / / ( uvajAI ) savve vi rattuppalacchAya jAyA / muhaM nnhutttthaahrhtthpaayaa|| NAsuccao siMdhuradiTTi jiie| havei YNaM suhavattu tIe // ( akkhANae) 12. 2 ka 'gayataMdu jANehi' itanA adhika pATha jor3A gayA hai| 3 kha ga gha karivara kara bhuyho| 4 ka saMkittau (Ti0 prazastAH ) / 13. ka cittaa| 2 ka o visaalaa| 3 kha ga gha tiputtvNtii| 4 kha ga gha paayNguliiyaa| 5 ka savve rattu vi chAya jAya / muhaM nahAhara; kha suhattha uNcehr| 6 ka ga gha mkkhiinnii| Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4. 15, 4] - sudaMsaNacariu ghattA-visa jhasa dAma sila ddhaya poma giri goura vAmana kreN| jA uvvahai sA suhu lahai ciru ahiNaMdai Niyaghara / / 13 / / 14 uddhareha cakkusakuMDalarAiyA addhaiMdubhAlaMkiya NahasucchAiyA / jA saNiddhamuttAhaladasaNiya suMdarI sA havei cakkavaihe piya gugamaMjarI / / (maMjarI) tittirasaddAlAvaNiyA' pArevayasama nnrbhoynniyaa| miliyabhauha kulalaMNiyA sA chichai cheyallahiM bhaNiyA // (khaMDiyA) thorasumaMtharaNAsA laMjiya aha hoi thovdhnnvNtii| jA vAyasagaisaddadiTThI sA dukkhabhAyaNA kaNNA // (gAhA) ( iya tibhaMgiyaNAma chaMdo ) / jA kummuNNayacalaNa visamaMguli kharilaMboTTi khosalA / sira phalaMsuddhakesa calaloyaNa karajaMghorumaMsalA // gamaNuttAvalIya savvaMgasamuTThiyaromarAiyA / sA phuDu hoi puttabhattAravioyaduheNa chAiyA ||duvii|| (gAhIkaDavayaM ) "muhamaMsura kaDiuraNAhilomakari kaDhiNaphAsa kddhinnNgii| sA rakkhasi paJcakhaM vajasu he suhaya kiM bahutteNa // ghattA-iya gira suNevi tahI guNa thuNevi kAmANalasaMtattau / to suNNamaNu jhijaMtataNu vaNisuu Niyagharu pattau // 14 // tahi suMdari maMdira' jaivi patta kara moDai choDai kesabhAru bhUbhaMga tuMga' khaNe karei sai~ aliyau laliyau darahasei 15 sukumAlA bAlA rattacitta / gale ghallai mellai tAru hAru / sayaNIyalu komalu pariharei / sA jhAyai gAyai NIsasei / 13. 7 ka visi / 14. ka tittiracchi dAliddiNiyAH kha saddA lkkhnniyaa| 2 kha ga gha pArevaya pr| 3 ka kuDilaM ga gha kulilN| 4 ka chichai jai chellahiM / 5 ka kha jA puNu / 6 ka phuruH kha sirphur| 7 ka gAthA nhiiN| 15. 1 ka mNdri| 2 kha ga gha tu / 3 ka khaliyau / Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gayaNadiviraiyau [4. 15. 5khaNe gADhiu dADhiu Alavei Niru dittahi daMtahi aharu lei| 5 maNu joyai jhAyai jahi ji jahi paDihAsai bhAsai tahi ji tahi / suMdari para thaNaharaNaviyadeha dihi ditI tI nnvsnneh| . saMbohaNu sohaNu khaNe paDhei para tAhi tisAihi maNi laDhei / / ghattA-seNiu suNai gottamu bhaNai NayaNaMdiu jgsaamiu"| buhaliNaravi jiNavaru muyavi mayaNe ko NAyAmiu // 15 // 10 ettha sudaMsaNacarie paMcaNamokkAraphalapayAsayare mANikarNaditaivijasIsaNayaNaMdiNA raie maNoharau jAiu puNu vi aMsa taha sattaI tao sayaladesiu payaibhAvadehiMgiya puNo jubailakkhaNaM viratu rAyaseTTisue imANa kayavaNNaNo cauttho saMdhI sampratto / saMdhi // 4 // 15. 4 ga gha paavlei| 5 ka kha ga joyi| 6 ka maNu joyai jahiM jahiM paDihasei bhAsaha tahi tahi kAmu ji bhnnei| 7 kha pri| 8 ka NivasaNeha / 6 kha sakhi / 10 ka paratAiti sAiti maNu laDhei kha paDitoivi sAivi maNi luDhei gha paratAhii tisAihi maNu luDhei / 11 kha jgi| 12 kha ko vi Na yAmiu / Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMdhi 5 seNiya Nivai magoramahiM ettahiM vitahi rai' kahi vi paesi Na bhAvai / ekkaNa vi viNu vallaheNa aidullaheNa jaNasaMkulu gharu vaNu NAvai / / dhruvakaM / / kamalajala geu bhUsaNavihi Na vi kaptUracaMdaNaM / asaNu Na sayaNu bhavaNu paDihAsai paviyaMbhei raNaraNaM / duvaI / / puNu puNu sA pabhaNai jaNiyatAva re re mayaraddhaya khalasahAva / chalu lahevi tuhu~ vi mahu tavahi dehu saurisahA hoi kiM juttu ehu / ruddeNa Asi tava daDa Dhu dehu bhaNu mahilaha~ uppari ko Na gohu / paMca vi mahu lAivi hiyaTa vANa aNNAu keNa haNihasi ayANa / sayavattavattaloyaNavisAla jahi jahi avaloyai kahi vi bAla / tahi tahi AvaMtau suhau bhAi suhadasaNabhariyau jagu ji nnaa'| 10 jA tahe sA tAsu vi tahi avatya ekkAsiu Nehu Na ghaDai kattha / aha ghaDai kaha va so thiru Na thAi sacchidae karayale salilu nnaaii| dhattA-Niyavi sudaMsaNu virahiyau rai virahiyau to risahadAsu maNe ciMtai / ___ jai pariNAviu hoi suo guNagaNahiM juo to vaDDhai mahu kulasaMtai / / 1 / / kulasaMtaie dhamma saMpajjai dhamne pAu khijjae / pAvakkhaNNa' bohi tApna vi puNu sAsayapuri gamijae / duvaI / / te kajje gihattha kulu maNNahi iya avattha puNu cauvihavaNyahi / to varakaNNa kA vi joijjai . jesA NaMdaNu prinnaaviji| 1. 1 ka maNoramahi tahiM rii| 2 ka padesiH kha pavesi / 3 kha parirabhei / 4 ghnnu| 5 kha lAvahi / 6 ka annnnaae| 7 ka paaloyi| 8 ka gha tahi; kha th| 6 ka khvi| 10 kha suveNa gunngnnii| 2. 1 kha paaukhyenn| 2 kha pAveviNa / 3 pratiSu gihatthu' / 4 ga gha cauhu vi| Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ NayaNadiviraiyau [5. 2. 5ahavA sArijUu khellaMte 6 bhaNiu Asi sai~ sAyaradatte / 5 jA kAyavi mahu putti havesai sA tuha gaMdaNAsu dijjesi| to vari evahiM so maggijai dei Na dei saccu jaanniji| . anbhatthaNabhaMgabhae iT chu" vi avaherahi Nara kanju sujeT Thu vi / jai vi hu erisu to vi Na kijai . mANu jeNa Niyakajju haNijjai / etthaMtari asthiya ciMtAmaNi tahi vi sakaje Ayau so vaNi / 10 ghattA-sAyaradattu visuddhajasu Niruvamu savasu lahu vaisAriyau varAsaNe / puNu Aucchiu vaNivareNa aiAyareNa aNurUvai kiya saMbhAsaNe / / 2 / / pabhaNahu NiyamaNi / kiM kijai je kaje smaagyaa| pabhaNai vaNivariMdu taM kijai vaDDhai Nehu je sayA ||duvii|| AyA kAraNeNa jeNamhai~ jANaMta vi pucchahu' taM tumhai~ / jai vi to vi saMbaMdhu kahijai kiM bahuNA vivAhu viraijjai / risahadAsu taM NisuNivi jaMpai jinnkmkmliNdidirsNpi| bAlahI jaM vivAhu phur3a jANahI taMNevau tumhai~ ji pmaannhii| vAra vAra kiM kira bolijai jaM paDivaNNau taM paalijji| jahi periyau cittu tumhArau tattha viyakku Natthi amhArau / iya NisuNevi vayaNu harisolliu sAyaradattu jhatti saMcalliu / varataMbolahatthu gau tettahI joisagaMthakusalabuhu jetthii| 10 ghattA-siriharu NAme joisiu guruyaNavasiu Aucchiu Navara vnniise| suhadasaNahA maNoramahaM varalaggu kahu teNa vi vajjariu visese // 3 // 2. 5 ka jA sAH kha meM so| 6 khatto / 7 ka tuva / 8 ka bhovarikha to vr| 6 kha saa| 10 ka savvu / 11 ka bhaMgabhayaTa cha; kha bhaMgabhai iThTha i| 12 kha dutthiy| 13 kha sukjjeN| 14 ka ga gha khaNe / ___ 3. 1 pratiSu 'acchahu~ / 2 ga gha jiNapaya / 3 ka tumheM jem| 4 kha ga gha vithkku| 5 ka kusalu bahu gha buh| 6 ga gha kahe / Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5. 5.8] sudaMsaNacariu 36 phuDu vaisAhamArsa siyapakkhA paMcami sujjavArae / jAyaNa mUlarikkhe sivajoya kavilA' karaNe sArae |duvii| sUruggamaNahI laggivi teraha ghaDiyai~ avaru vi paMcAsahiM to palahahi caDiyai~ / hosai mihuNalaggu vahuvaramaNadihiyaru taM NisuNevi vayaNu gau Niyaghara vaNivaru / lahu vivAhasAmaggi asesa pauMjiya baMdhava sayaNa iTTa ke ke Nau rNjiy| 5 dohi vigharahi cAru maMDau viraijjai dohi vi gharahi" asamu toraNu ubbhijji| dohi vi gharahi ghusiNacchaDaullau dijai dohi vi gharahi rayaNaraMgAvali kinjai / dohi vi gharahi~ dhavala maMgala gAijai dohi vi gharahi gahiru tUrau vAijai / dohi vi gharahi vivihu AharaNu laija i dohi vi gharahi lddhtrunnihinnnyciji| saccuvahANu ehu NArihi dihigArau kalahu duDu jAmAiu tUru piyaaru| 10 ||cppi chNdo|| ghattA-veDhivi taruNi taraTTiyahi samaraTTiyahi~ jaNamaNaharadhavalavAvArahi / to maMgalakalasehi Niru pahAviyau varu bhUsiu bhUsAha susArahi // 4 // parta vivAhalagarga uNNAmayakaMkaNakaru samaJciu / sira siya-kusumamauDu siyaparihaNu caMdaNalevacacciu ||duvii|| caDiNNu turaMgarma ubbhiyachatta kameNa jamAiu maMDavi pattu / aNaMtaru mAuhara:mma paiTa chu --- piyaMtaravatthasamIve vaiT chu / paloiu ANaNu pheDivi vatthu huo phalu Nettaha~ tAsu kayatthu / kare karu didvihiM diTThi pahutta pracallai kadama Dhori vakhutta / NikeyahI leviNu kaMta salIlu viNiggau NAi~ sarAu supiilu| tao tahi~ veihe majha NivAsu Niyacchiu piMgu jalaMtu huyAsu / 4. 1 kha tiuli| 2 kha ru| 3 ka vivaah| 4 ka jemAiu kha jaamaauy| 5 kha cuphii| 6 ka veDhiu trunn| 7 ka vAravArahi kha dhavaluccArahiM / 5. 1 kha siychtt| 2 kha levaNa cAru cciu| 3 kha caDevi / 4 kha loynn| 5 kha Dhoru v| 6 kha kati / Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ NayaNaMdiviraiyau [5. 5. 6payakkhiNa doNNi vi pAsahi~ diti giriMdahI NaM raviraNNa sahati / virAyahiM NaM puNu rohiNicaMda puNo tasuNAvai vijjulkNd| 10 pahiu tA maNe sAyaradattu payaMpai ema pahulliyavattu / imI tuha cholliya caMpayavaNNa kulINa mahANara diNNiya kaNNa / bhaNaMtu iNaM11 kare ghallai tou harIhI siri vva suvallaha hou / paIvau khaTTa raIharavaNNu samappai dAijayaM 12sahiraNNu vahUya-varAha~ viyaMbhai kAmu payAsiu chaMdau mottiydaamu| 15 ghattA - viraha visaMThulamattAhaM AsattAhaM tahu huu vivAhu kira jaavhiN| NaM ravi joyahu~ Aiyau pavirAjhyau* pattuvaripaesae" tAvahi // 5 // tA majjhaNNayAle Navavahuvaru iMdiyavaggamoyaNaM / suhibaMdhavajaNehi~ pariyariyau AhuMjei bhoyaNaM ||duvii|| bahuviMjaNa sohahi~ thAle thAle Nakkhatta NAi~ gayaNaMtarAle / hariNIlahariyamuggehi juttu mottiyapuMjacchavi kalamabhattu / NavakaNayarasAruNu ghiNa bhAi saMjhArAeNa mayaMku nnaaiN| khajjA Dhoiya" muhagaliya jai vi dujaNamitti va bhajati tai vi / bhajjaMta vi jaNa Na vi pariharaMti susaNeha kAsu vallaha Na hoti / vara lAvaNa moyA jaga sahati magamoyA suyaNe guNa vsNti| puNu maMDaya uvaNiya maMDalilla aisaccha pattha jigaguNahi~" tulla / puNu diNNai~ NANA timmagAi~ aitikkhai~ NAvai~ timmnnaa| pijjai dakkhArasu jagahi~ mahuru cheyallahi~ dhuttahi~ NA aharu / mahuru vi mellevi jaga titta khAi~ aNurAe~ dosa vi guNa vihAi~ / 10 5. 7 kha puru| 8 ka dasuH kha tasa / 6 ka ruha / 10 kha cholo| 11 ga gha iNi / 12 ka daaivyNsi| 13 kha chaMdu vi| 14 kha annuraayu| 15 kha paisai / 6. 1 ka iNdiymgg| 2 ka paauNjei| 3 pratiSa 'klvi'| 4 kha miyaMku / 5 ka ddhoyaa| 6 kha ga gha guliy| 7 kha bhjjt| 8 kha jaNi ga gha jaNu / 6 kha lahaMti / 10 ka sajaNa guNa hasati ga gha suyaNa va / 11 ka NAi jiNamaNahI kha iMcha jinn| Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5. 7. 19] sudaMsaNacarita dahithaTTa vi maNaharu sahai kema gehasamau piyahi~ maraTTa jema / uNhuNhu duddha, pijaMtu sahai rahasaMkiu kanju va hiyau Dahai / ghattA-jaM sarasau Ahujiyau puNu vajiyau taM bhojju virAyai kehu| 15 dhutte dhuttihi~ surau12 varu geNhivi Niru aitittiya3 vajjiu jehau // 6 // puNu parakajju jema aisIyalu jalu geNhevi sohnnaa'| kiu gaMDUsaehi~ savvehi vi muhakuharahA visohaNA / jemiyaNarAha~- sayalaha~ vi taahuuN| kappUrabhiNNu sirikhaMDu diNNu / pUyahalu paNNu taha pNcvnnnnu| varakusumadAma Dhoiya pgaam| to NavaNaveNa vrucchvenn| jaNu maNaharassa gau nniyghrss| ettahi~ diNiMdu huu teyamaMdu / NaM athavaMtu sovyvicittu| NiDDahaNaheu huyavahaho teu / mANiNi vi tAu to vahahi~ raau| NaM diNNu jhatti jANivi bhavitti / NahataruvarAsu phalu NAI tAsu / kAleNa khuDiu'' aipakku paDiu / jaNajaNiyarAu kNdrppraau| NahasirisiyAhe phaavNtiyaahe"|" ravikaNayakuMbhu lhasiyau susuMbhu / duvaI vi eha phuDu caMdaleha / 6. 12 kha puru| 13 kha Niprai tittir| ___7. 1 ka geeheviNa sohnnN| 2 kha tehiM / 3 ka visohnnN| 4 kha pUyaSalu / 5 gha te / 6 gha teNa mNdu| 7 ka sovayahi citu| 8 kha mANiriNahi rAuNaM rAyAhirAu ga gha mANiNihi tAu vo dahihi raau| 6 kha dienn| 10 ga gha kuDiu / 11 ka cNdujlaahiN| 12 ka tahasiu va / Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 ?? davira [ 5.7.20 13 20 ghattA - paharAharU Aratau saMtAjuo ravi sAyare jAma Nimajjai / pecchA kammo taNiya gai so uddhavai" Nisirakkhi " tAma gilijjai ||7|| 8 bahu paharehi" sUru atthamiyau ahavA kAi~ sIsae / jo vAruNihi~ rattu so e uggu vi kavaNuNa kavaNu NAMsa || dubaI | hamaragayabhANe varadaNu simigu katthUrINiru sAmala viNu maMgalakaraNapurAiya pecchivi bahuvara lacchivirAiya jAtA sudaMsaNu sohaMtau paDihAsai maNaiicchiya kariNita palakovari viNi vi thakkai~aha NaM sohahi N goritiyakkhai~ kara' viyara vivi ahiNavavaru aha kAmaMdhu purisu jaMNa karai - sudaMsaNo yiDDha e eNiyaMsaNaM sudaMsaNo sakAmayaM payaMpae sudaMsaNa savibhamaM kaDakkhae sudaMsaNo thaNesu hattha ghallae 7 8. 7. ghattA - caMdaNatilayahi N mahaMmahiu vigbhamasahiu Nahalagga cAru vaNa dAvai / bhuyavallIkara pallaviGa thaNaphalaNamiMu jovvaNu vaNu ghaNNau sevai // 8 // 5 ka siri / 6. 5 kha kahi / 13. ga gha bhArattu huu | 1 kha paharAhi / saMbhArA ghusiNu sasi caMdaNu / viyasiya gaha kuvalaya uDu taMdula / NisitaraTTa tahi sama parAiya / saMto se kahi~ miNa mAiya / bahuaraihare pasaMtau / viMjhakuMje' NaM kari sahu~ kariNi / 6 gha huyapaccakkhaI / 1 kha ga gha karivi / AsaNaM sari cakkahU~ / ramaNai~ hui~ pakkhai~" / 76 ng vahuyA vilajjae / taM para Neva chajjae || duvaI || 14 kha phuDu havai / 15 kha rakkhasi / 2 kha zraI / 3 kha rai / 4 gha vihu~ji / moramA kare NIvibaMdhaNaM / moramA kare kaNa pae / manoramANa samuhaM Nirikkhae / moramA kareNa taM pi pillae / 7 kha ga gha laggu / 2 ka riyacchae / 3 kha karevi / 4 kha ghaNehi / 5 10 5 Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5. 10. 12] sudaMsagacariu sudaMsaNo muhaM muheNa cuMbae maNoramA khaNaMtaraM vilNbe| sudaMsaNo diehi ho? caMpae maNoramA vi huM karaMti kNpe| sudaMsaNo Nahehi ghAu dAvae maNoramAhi aMge seu dhAvae / puNo rayaM ramati ve vi suMdaraM iyaM pi chaMdayaM vasaMtacaJcaraM / ghattA-hu~ karaMti mellaMti sara te vahuvara" DasiyAhara kesvisNtthul"| NANA karaNabaMdha karahi puNu saMvarahiNaM raNavuhi kurupaMDavabala // 6 // 10 chuDu chuDu rattacUlavAsiya kira. - chuDu pacaliya' pavAsiya / uTThiya kAyasadda bhayavevira chuDu Nillukka kosiya // duvaI // tA jagasaravarammi Nisi kumuiNi uDu' papphullakumuyaudghAsiNi / ummUliya paccUsamayaMge gamu sajiu sasihaMsavihaMge / bahalatamaMdhayAravAraNaari dIsai uyayasihara rvikesri| puvvadisAvahUhi aruNacchavi lIlAkamalu va ubbhAsai rvi| sohammAikappaphalu joyahI kosumaguMchu va gynnaasoyhii| diNasirividdumavellihe kaMdu va Nahasiri ghusiNalalAmaya biMdu v| aha cautthadiNe NavavaraittahI uNNAmau kaMkaNu choDiu thaaN|| vallahINa saha Niru kIlaMtahI icchiyakAmabhoya bhuNjth|| 10 ghattA-bahudiyahahiNayaNANaMdiyahI suu jAu tahA~ NAme sukaMtu supasiddhau / varuNiNayaNamaNaavaharaNu jagadihikaraNu paJcakSu NAI mayaraddhau // 10 // etya sudaMsa gacarie paMcaNamokAraphalaNyAsayare mANikkaNaMditaivijasIsaNayaNaMdiNA rahae alaM virahakAyarA jiha maNoramAsudarI vivAhu jiha jAyau jiha maNicchiyaM bhoyaNaM diNesassa attho jaha surayakIla sUruggamo imANa kayavaNNaNo bhamioM saMdhI phuDa paMcamo saMdhi // 3 // mo. 9. 6 ka cppe| 7 kha maNoramA vi| 8 ga gha daave| 6 ka rii| 10 ga gha bahuyavara / 11 ka visaMchala / 12 ka raNa kuNai / 10. 1 kha pavasiya / 2 kha chuddddu| 3 kha ga gha uccaasinni| 4 kha ga gha .. vhuui| 5 ka ga gha phalu / 6 ka kha kusum| 7 kha ghusiNu lulAmaya / 8 gha vikkhaayu| .. Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMdhi 6 sarasaM viMjaNasahiyaM moyayasAraM pamANasiddhaM khu / bhoja kavvavisesaM viralaM sahi erisaM loe / aha tahi~ avasara parimiu saMgheNa asese / uvavarNa pattau tavapuMju NAi~ muNiveseM // sAhusamAhiguttao chuDu pahanaoM tAma rishdaaso| baMdaNahattie gao karivilaggao jiNahI NaM sureso / / AraNAlaM / / pucchaMtahI tahI paNamiyasirAsu hidhammu kahai muNi vaNivarAsu / attAgamataJcaha~ sahahANu jaM kIrai taM sammattu jaannu| attA aTThArahadosacattu te Iriu jaM taM hoi suttu| suttu vi paravAiyaNayadulaMghu puvyAvaraaviruddhau slgghu| jIvAjIvAsavabaMdha jema saMvara Nijara mokkho vi tema / akkhiya e etahi~ tatta savva te saddahati je ke vi bhvv| Ajammu vi ke vi Na saddahati micchattahI sire kiM si~ga hoti / gau teNa Naraza saMghasiri maMti pAve kiM kattha vi hoi saMti / sammatte viNu tau ghoru vIrU cijaMtu vi Niru sosiysriiru| kiM bahuNA taM akiyatthu"jAi dujaNajaNe kiu uvayAru NAI / taruvarahI mUlu siru dhaDahI jema sArau sammattu vi vayahA tema / ghattA-iya jo maNNai so dukkhalakkha NiNNAsai / mUlaguNavvaya puNu taho muNiMdu AhAsai // 1 // 1. 1 kha moyaNaH ga gha moyaa| 2 ga gha pmaannu| 3 ka NaM jiNANa: kha jiNahaM naM; gha jiNaho NaM suresro| 4 ka tacahiM / 5 ka tatta; ga gha saccu / 6 ka tattu / 7 ka scc| 8 gha kiM sire| 6 ga gha ktthi| 10 ka sosiyariNayasarIru; kha jhijatau Niru sosiysriiru| 11 kha akayastha / 12 kha dujaNi jnni| Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6. 3.5] sudaMsaNacariu pippaladuviha uMbarA' savaDa phipharA suhumatasasamiddhA / iya paMca vi Na khajahiNeya dijahi Agame NisiddhA // saMdhijaMta bhjjgunnNttr| suhumai~ sattai~ hoMti bahuttai~ / taM jo ghoTTai so garu loh| gAyai Naccai suyaNa shiNdii| kavilai~ vaMdai vihasai kaMpai / abhaNiu jaMpai raMgai vaggai / juvaihi laggai mAu ji saMgai / bhauhau vaMkai gajai riMkai / paDai vihatthahI ratthahi~ ktthh||| cherai herai dArai maari| rujjhai bajjhai jujjhaI mujjhai / mucchAjuttahI maMDala muhe taho / muttahi~ laMdhavi puNu puNu suMdhavi / ghattA-majahI pANe jAyavakulu sayalu samattau / dukkhaparaMpara taha cArudattu saMpattau // 2 // majahA~ dosa akkhiyA tuha Na rakkhiyA saMpai vnniisaa| iha supasiddha jArisA kahami tArisA gisuNi maMsadosA // AraNAlaM // sukkasoNiehi~ jAu.... hoi maMsu psuvhaau| dissamANamavi' vihatthu jiNavarAgame dugNchu| tammi jIva saMbhavaMti diTThigoyarA Na hoti / 2. 1 ka uNberu| 2 ka diji| -3 ga gha uDhai vcci| 4 kha raTTai vaMcai gAyai nnccd|-5 karakai ( Ti. raMko bhvti)| 6 ka ddjjhi| 7. kha bajjhai jujhaDa mujjhai kujjhi| 8 ka muttiviH kha muttihiM / 6 kha sayalu vi| 3. 1 ka dissamANa sA, kha dIsamANu ma vi| Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46 [6. 3. 6 NayaNadiviraiyau jaM ji erisaM havei taM buho kahaM asei| No ahiMsa tAsu ThAI jo palaM NihINu khaai| eyacakke jo pahANu rakkhaso bgaahihaannu| so palaM asaMtu saMtu raurave marevi pattu / Asi vippa vome jaMta bhUmipaDiya taM asNt| dhammu maMsabhakkhaNeNa ke vi bhaNaMti pasuvaheNa / esa chaMdu he guNAla tomareha pupphmaal| ghattA-dhammu ji erisu to kerisu pAu bhnniji| eNa ji saggahI to NaraSTa keNa jAijjai // 3 // NigviNa' tarubhayAvaNe Niyavi kANaNe mahuyarINa chattaM / NippIlaMti mahurasaM Navara NaM visaM taM Na piyavi juttaM // AraNAlaM // jai eka vi macchiya pecchijjai bhoyarNa savvehi vi cilisijji| muhu malavalai pauru thukijai asaNu khaDu jaM taM bokijai / hA hA jaNu ayANu maimohiu ihaparaloyajama suvirohiu / macchiyANa chattaMDayavasarasu piyai lou Niru jIhiMdiyavasu aipavittu jaNu jaNahI paghosai saMpUsai" taM kiM pi Na dUsai / sui sui mahu bhaNaMtu ravau gacchai loyAyAru ehu Na Niyacchai / bArahagAmaDahaNe jaM kahiyau. pAu hoi taM je mahu vahiyau / jo puNu jIhaludhu taM pAsaI tasu puNu pAvasaMkha ko bhAsai / AsikAle saMdarasiyaduhamali jaNapasiddha huya mahubiMduya kli| 3. 2 ga gha No vahiMsu / 3 ka hoi| 4 ka mrei| 5 ka tu| 6 kha ki vi| 7 kha taamroh| 8 kha vi je / 4. 1 gha nnigghinni| 2 ga gha mhuyriiy| 3 ka piyauM / - 4 ka savvaheM / 5 ga gha vilasejai / 6 kha mlmli| 7 kha my| 8 kha jammaloya / 6 ka chattaMDayajo rsu| 10 kha jaNahi vighosai / 11 ka taM puusi| 12 ka uNa jIu .. luddha taM pAsai (Ti0 jIvaH lubdhaH); kha paayi| 13 kha kaliH ga gha degsli| Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6. 5. 20] sudaMsaNacariu ghattA-paMcuMbara sura palu mahu ee jai muccai / siriaruhAgame te aTThamUlaguNa vuccai // 4 // .. evahi paMca aNuvayA tiNNi guNavayA jnnmnnaahinnNd| ..... cau sikkhAvayA taha hoMti te jahA NisuNi he vaNiMda // AraNAlaM / / saMkheve jiNAgame jIvarAsi vutto| siddhabhavAsiya bheyahi~'duvihu so nnirutto|| aTThaguNa aNovamA siddha eka bheyaa| tasathAvara bhavAsiNo jIva duviha nneyaa|| tasa vi du tiNi cau puNo paMcakaraNa juttaa| jalathalaNahayalasamubbhavA te vi. vibuha vuttA // gabbhaya taha samucchimA saNNi iyara nnaamaa| pajjattApajattayA kammapayaDidhammA // thAvara te vi paMcahA hoMti iha nniruttaa| mahijalayaggimAruavaNapphaI aNaMtA // acchau dUra hiMsaNaM ciMtieNa duttho| NivaDiu ghoraraurave marevi sAlisittho / jIvavahaM Na kIrae iya muNevi smm| paru appaM samANayaM dIsae Nichamma // .. . tasu puNu kAI sIsae jo karei hiNsaa| helA NAma duvaiyA vutta Navara esA // ghattA-aha thAvaragaNe jai kIrai hiMsA kattha vi| Nau puNu iyaraha~ maMtosahipiudevatthu vi // 5 / / 4. 14 kha gami bhey| 5. 1 kha bhavAsiNo jIva; gha bhavAsibheyahi / 2 ka pajattayA apajattayA kammapaDidhammA (Ti. krmshitaaH)| 3 kha mAruva / 4 ka dUrehi maNaM (Ti0 badhAdikaM dUre tiSThatu, mano vyApAreNa kRttvaa)| 5 ka samANau dIsau NicchammaH kha taha ppharuppa smaanne| . 6 ka ga gaNe iha kha gariNajaha gha gamaNe iha / Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gayaNadivirahayau [6. 6.1 bIyANuvvae girA saparahiyayarA cavasu suhaya NUNaM / vasu NaraNAhu hotao Narae pattao aliyabhAsaNeNaM / AraNAlaM // NisuNi' vaNiNAha taha annuvytijje| tiNasamANaM pi paradaviNu Na harijae / / harivi rayaNAi~ vaNivarahI duhttto| marivi siribhUi Narayammi saMpatto / / aNuvaya cautthammi paratiyavivajaNaM / kuNasu caDulayaramaNapasaraparibhaMjaNaM // rAvaNAiya jasapasaraparisesiNaM / Narae gaya sayala paratiyahA~ ahilAsiNaM / gaMthaparimANu kari pNcmaannuvve| gayau phuDahatthu loheNa ciru sabbhae / paDhamaguNavae phuDaM suhaya pyddijje| disi vidisi gamaNaviraI sayA kije|| puNu duijjammi guNavae raibhaMjaNaM / bhoyauvabhoyaparimANapariuMjaNaM // taiyaguNavae payAsemi jaM juttau / maMdayAru tti chaMdo imo vuttau / / ghattA-saMkhalu rajju va visu sihi paharaNu Nau dijji| kUrai~ jIvaha~ NiyamaNe" uppekkhA kijjai // 6 // sallakasAyagArave jaNiyaraurave vajiUNa samma / samayA citte kijae saMbharijae' dosamukadhammaM / / AraNAlaM // 6. 1 ga gha nnisurinnvi| 2 ga gha aNuvayA tje| 3 kha so paraya / 4 ka kha cutthe| 5 ka pratiSu "sesnnN'| 6 ga gha laasnnN| 7 ga gha phaDahatthu / 8 ga gha subbhae: kha stte| 6 ga gha pddivje| 10 kha paharaNo vi| 11 kha maNiNa / 7. 1 kha suhu bhriji| Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6. 8. 12] sudaMsaNacariu pahilau sikkhAvau hoi ema vIyau AyaNNahi kahami jema / uvavAsu ahava NivviyaDi jANu lukkhAhAraMbilu addhmaannu| siMgAravivajaNu bhUmisayaNu caupavvahi~ kIrai NihayamayaNu / tijana sikkhAvaNa pattadANu dijjai Niyasattina suhnnihaannu| so pattu vi tivihu jiNehi siGa uttamu taha majjhimu aha kaNihu / rayaNattayapAviyaM paramalAhu vayavaMtau uttamu pattu sAhu / jo sAvau so majjhimuNiruttu avirayasammatte hINu pttu| . diDhayaramicchattamaeNa mattu - akkhiu saMkheve so apttu| ghattA-tivihahI pattahI dANeNa tivihu phalu lbbhi| . jiha purisaMtarasaMgeNa sIlu paviyaMbhai // 7 // aggila NAma baMbhaNI duhaNisuMbhaNI devi pattadANaM / jakkhakaDakkhalakkhiNI jAya jakkhiNI saMsa suraNarANaM // pattadANamAhappavisese rayaNaviTTi laddhI seyNse|.. iya muNevi parauttamapattahI dijai dANu siilsNjutthii| jiNahara ahava paMthe ahapaMgaNe karavi tAsu paDigahu tosiyamaNe / 5 suipaese uccAsaNu dijjai pAyaMburuhajuyalu dhoviji| jalu vaMdivi vihiNA aMcijai paNavijai tisuddhi bhAvijai / ema dANu jaM dijai aviyalu vaDavIu va havei taM bhuphlu| vihalu jAi kaha diNNu avatta vaviu vIu jaha uusrchettsstt| kaMcaNamaNigaNohu sayaNAsaNu ghaNu kaNu bhavaNu asaNu taha nnivsnnu| 10 dINaha~ dutthiyAha~ jaM dijaTa taM kAruNNadANu pbhnnijtt| cayavi saMgu saNNAsu karevau vutta cautthu ehu sikkhAvau / 7. 2 ghAyANahi / 3 kha kahimi / 4 ga gha jaasu| jiNahari jAijai aruha tAsu / 5 kha rukkhA / 6 ka vaDDhamANuH ga gha vatthumANu / 7 kha jutty| 8 ga gha sAvau majjhimu munni|- 1 kha vivihu vi / 8. 1 gha tmnnisuN| 2 ka ga gha jnne| 3 kha ja ga gha kih| 4 kha prptti| 5 vAviu vIu jhosrchette| Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 divira ghattA - iya sAvayavaya pAlevi Naru saggaho gacchai / calahAramaNio ramaNio ramaMtuM ciru acchai ||8|| ha tatto caivi suravaro' havai Naravaro bhuMjiUNa sokkha / puNu tavajalatattao kammacattao lahai paramamokkhaM // NisiasaNe vayai~ Na soha ditiM uvayariyai~ khalayaNe kiM karaMti / NisibhoyaNavajjaNu taha vaesu / gaDariyavA he jaNa calati / acchaMti mUDha Nau ziyamu levi / jai u muaMti tuMgIhi asaNu / agamma bhoyaNu gilaMti / ahigaralu vi darisiya palayakAlu / duppeccha roya to saMbhavati / te asaNama avasiM paDaMti / iya payau dosasaya tahi~ havaMti / 6 sArau jiha maMdaru pavvaesu u juttAjuttara maNe kalaMti ravivihure jAna bhuMjaMti to vi pasuvaha~ pumAe~ aMtaruvi kavaNu sama bhUa rakkhasa milaMti dIsaNa kiMpi malu reNu vAlu ghirihola~pamuha jai paisayaMti je huma jIva avara vi aDaMti hiyaNa aMdha daramalevi khaMta dhattA - ehau bujjhivi vari hAlAhalu visu khajjai / sIlu vivajjevi uraNihi bhoyaNu kijjai // 6 // 10 hA hA loDa mUDhau pAve chUDha muNai u hiyattaM / taNu sahasatti khijjae kiM marijjae rayaNi jai' Na bhuttaM // AraNAlaM // sahau siMhitAvaNaM 2. liyAle jAu kaNakha deha malaM maha suhabhAvaNaM / paDa bhairavatale / gaMgAjale / dhara siri guggulaM / [ 6.8.13 e. 1 ka suravaraho / 2 ka NarasokkhaM / 5 ga gha payasavaMti / 6 ka ga gha eviNu / 10. 1 kha Nisihi jaM / 2. ka uDau / 3 ka ga gha khANeM / 4 ka ghiriholi / 10 5 Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6. 11. 14] sudasaNacarita huNau tilajavaghayaM Navau diyvrsyN| jaNiya ariviggahe marau tahi~ gogghe| deu diyasAsaNaM leu gurupesnnN| kuNau haraaJcaNaM purau kayaNacaNaM / taNu ji parikhijae phalu Na sNpnje| Nisihi~ chuDu bhoyaNaM karai maNamoyaNaM / amarapurasuMdaraM NAma chaMdo varaM / ghattA-duddhahI bhariyau jiha ghaDu surabiMdu viNAsai / tiha Nisi asaNe tavahI mahAphalu NAsai // 10 // 15 jANaMta viNa vajahiM Nisiha~ bhuMjai~ ke vi je nnihiinn| te aNNahi bhavaMtare duhaNiraMtare hoMti dhaNavihINa // AraNAlaM // suTuMkhudda ghorsh| kiNhagatta rttnnett| dIhadaMta NaM kyNt| vakratuMDa oddhkhNdd| uddhakesa thUlaNAsa kaNNatuTTa paayphutttt| kANa kuMTa paMgu mNtt| hiMsaThANa mNskhaann| pAvayamma hINakamma / te havaMti nniissNti| dhammu to vi tetthu ko vi| va liMti No lahaMti / 10. 3. ka ga gha kvvccnnN| 4 kha jo moyaNaM / 5 ka suMdarI NAma chaMdo iNaM ga gha suMdarI chaMdu NAmo siri| 6 kha Nisihi asaNeNa / 11. 1 ga gha jANaMtahi / 2 ka bahulaNidda sukhudda / 3 kha hINajamma / 4 kha ga gha no krNti| 5 ka evi (Ti0 bhaagty)| 6 kha ga gha vela / Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ NayaNaMdiviraiyau [6. 11. 15sokkha jAma gapi taam| khANapANa maggamANa / caMDiyAhi aggi tAhi / se paDati to daDaMti / devi ei kiM va dei|-- kajasiddhi punnnnlddhi| Nasthi tANa maannvaann| kAmabANa chaMdu jaann| ghattA-appaudeg ahaNisu ujjamu" karevi saMtAvai / puNNavihINau aNu-mattu vi sukkhu Na pAvai // 11 // 12 vara kovINadhArayA kaluNakArayA lacchie vihINA / leviNu laTThi' karayale bhamahi~ mahiyale bhikkha maggamANA // AraNAlaM // te sukkha lukkha alahaMti bhikkh| pesaNu karaMti kiM pi vi harati / gaMjaNu sahati pANiu vahati / ghara sAravaMti payajuya nnvNti| kaNatusa lahati cUrevi payati / gharakoNa khaMti DiMbhau nndNti| Nau aJcati ridvau jiyti| kaMdalu kuNaMti Niyasiru dhuNaMti / rUsevi jaMti desahi bhmNti| siya ahilasaMti aTTe mrNti| chaMdu vi muNeha phuDu caMdaleha / 11. 7 ka ghorsdd| 8 kha toddyNti| 6 ka prAi ga gha dei jAi: devi jAi kem| 10 ka ga gha acchu| 11 kha ujau / 12 1 ka jAhi; ga gha laahi| 2 ka ruukhlkkh| 3 ga gha nnmNti| . 4 kha ga gha DibhahaM Na diti| 5 kha raMghiu jivNti| 6 ka haNaMti / 7 ka jaMpaMti eh| . Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6. 14.7] sudaMsaNacariu ghattA-iya jANeviNu je rayaNihi bhoyaNu sesahi / dosavivajjiya te diNayaru vva unbhAsahi / / 12 / / 13 saMpuNNaMgamaNaharA vimalajasaharA kamalabaMdhu teyaa| vihurasahAsavajjiyA' tiyasapujiyA iMdauThavameyA // AraNAlaM // suMdarasarIra suragirisudhIra bhIsaNasamaraMgaNe ekavIra / akhaliyapayAva gaMbhIrarAva tailokapasiddha mhaannubhaav| NiyaarikayaMta riddhie mahaMta - - mayaraddhayavya sohaggavaMta / sAuhabhaDehi dappubbhaDehi sevijahi jysirilNpddehi| mayaghummirehi gaimaMtharehi Aruhahi slkkhnngyvrehi| tosiyasurehi~ bhAbhAsurehi~ vijijahi vivihahi~ cAmarehi~ / jaNamaNaharehi~ sussarasarehi~ gAijahi~ varagAyaNasaehi / tahi~ bhAmiNIhi~ maNabhAvaNIhi~ mANijahi~ gayavaragAmiNIhi~ / .... ghattA-avaru vi jaM jaM iha kiM pi vi dIsai gayamalu / jANasu suMdara taM taM ji aNathamiyahI phalu // 13 // 14 jA juvai vi bahurasaM' cayai jaha visaM jAmiNIhi~ bhattaM / sA pAvai kulaM varaM NAi~ aMbaraM NimmalaM pavittaM / / AraNAlaM // kuDilAlaya sasivayaNa migaNayaNa / NiddhadasaNa taMbiraahara mhursr| kisalayabhuya ghaNathaNakalasa majha kis| guruNiyaMba jaNajaNiyarai hNsgi| ahiNavavelli va halahaliya komliy| 12. 8 ka vahiM / 6 ka diNayaru ka vau bhAsahi / 13. 1 ga gha vihurura ka ga gha myrddhvNt| 3 gha varanaravarehi / 4 kha maNagAmaNIhi / 5 gha iha tN| 6 ka jiyaho (Ti. jiivsy)| 14. 1 ka ga gha vivih| 2 kha bhuttaM / 3 ka yNbr| 4 ka nnii| 5 ka siddh| 6 kha bhuya lakhaNajunna / 7 ka majhi kisa / Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 gayaNadiviraiyaDa savvAvayava salakkhaNiya buhthunniy| hoi gariMdahA pANapiya NAi~ siy| lahai jANa pANa dhaya mattagaya / varaturaMga saMdaNapavara bhddnniyr| vivihakusumaphaladalaghaNaya uvvnny| karai kIla sahu~ sahayarihiM mnnhrihiN| iya rayaNamAla paddhaDiya paayddiy| ghattA-suhasaya" a~jivi vairAyavaMta tau paali| acchau iyarahI iMdahA iMdattaNu DhAlaI // 14 // kugurukudevabhattio mayapattio Nisi asaMti jaao| kaMcAiNisaricchao duNNirikkhao hoti marevi tAo // AraNAlaM / / rayabhurakuMDiu raMDiu muMDiu / ceDiu dAsiu chivrnnaasiu| visarisabhAlau buddiykvolu| cuMdhalaNetta diihrdNtu| haDDakarAlau iNglkaalu| laMbirathaNiyau asuhaavnniyu| kuMTiu maMTiu moTTiu choTriu / bahiriu aMdhiu aiduggNdhiu| pesaNasArita vippiyagAriu / hINau dINau kamme rINau / mailakuceliu klhnnsiiliu| 14. 8 ka ga gha e| 9 ka ga gha iya nnaameN| 10 kha rynnaavliy| 11 kha suhsiri| 12 kha ga TAlai / 15. 1 kha bhttu| 2 ka pattimo kha pmttu| 3 kha asNtu| 4 ka cibbira / 5 ka caDiya; kha buDiya voliu gha cuddiy| 6 ka nnettiu| 7 ka dNtiu| 8 ka kuMThiu maMThiu gha mNtthiu| 6 ka hINiu dINiu kammeM rINiu / Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudaMsaNacarita bhikkha bhamaMtiu dukkha sahati / iya ciru acchahi~ sokkha samicchahi~ / daiyahu~ " rUsahi~ appau duushi| tihuvaNarammahu~ to vi Na dhammahu~ / laggahi~ mUDhiu pAvaparUDhiu / ghattA-puNu baNiNAhe pucchiu muNivaru rahasu Na rakkhai / avaDayadiTuMte jIvahA~ duhu suhu taM akkhai // 15 // 20 caliyau ko vi tarughaNe gayau kANaNe bhillapaMthi' ptto| dhAviu tAsu gayavaro uddhakiyakaro gulugulaMtu matto // AraNAlaM // gayabhIyau NAsaMto saMto saraNaM alahaMto / jA ghippai so Naru kira kariNA NaM hariNo hariNA / tA tahi~ raNe so bappaDau peccheviNu addu| tahiM arDa laMbai taNu sapayAse laggevi diDhakAse / jAma aho joyai kira taTTho ajayaru tA dittttho| avara vi caukoNesu sadappA diTThA cau sppaa| to kiNhasiyA musaya saMkAsa kuruDahi~ spyaas| ettahi~ mAyaMge pavahate 9 tahi~ ta alahaMte / tahI aDayahI" taDi diTTho viDavI dNtennaahrnnvii| kaMpAviu tahA~ sAhahI guliu'3 mahuyari mahu galiu / so jhatti vi uDDhaMmuhu" jAo NisuNivi tahI rAo visamapao iya pAyAulao solaha daha klo| . 15. 10 ka iha / 11 ka ga gha divvahu / 12 ga gha ki pi| 13 ka tihu garajammahuH kha rmnnhu| 14 ga gha mynnaavyaaro| --15 ka ga avaDDayaH kha add| 16. 1 kha bhillipNthi| 2 ga gha dhaayu| 3 ga gha degkykro| 4 pratibu 'alahaMto iya sNto'| 5 ga gha kira so nnru| 6 ga gha bppuddu| 7 kha sayapAseM / 8 khseN| 6 kha ca vahati / 10 te tahi / 11 ga gha tddyho| 12 kha tAe tahi rosiNa so viddvii| 13 ka gAliMU kha guliyu| 14 kha muhayari ta galiu / 15 ka jhatti uDDha; kha jhaDatti uDDha / Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ NayaNadiviraiyau pattA-uDDha NiyaMtahI tahI khillavilla saMjoe~ / NivaDiu jIhahI mahubiMdu lihai aNurAe~ // 16 // [ 6. 16. 15 15 u| kuddhaM mahuyarIulaM laggae alaM tAsu svvdehe| avajasamiva kuNaMdaNe phaNi va caMdaNe dhUTha NaM kugehe // AraNAlaM // tahi~ kANaNu saMsAru NiruttaumaNuu jIu jiNaNAhe vuttr| bhillapaho ahammu uvalakkhiu vaNakari miccu vaNIsara akkhiu / aDau dehu bahudukkhaha~ bhAyaNu ajayaru NArayaNilau bhyaavnnu| 5 sappa kasAya cAri aiduddhara sahi jagu vi kahi~ chuTTai so kir| kAsataMbu Ausu maidakkhA kiNhaseya mUsaya do pkkhaa| viDavI kammabaMdhu Niru duJcalu mahubiMdu vi iMdiyasuhu caMcalu / mahuyarIu bAhiu apamANau dussahAu pIDahi~ uddhANau / jIu muNaMtu vi iya avagaNNai asuikimI asuihi rai maNNai // 10 // 10 ghattA-iya NIsArae saMsArae sArau tau pr| je bhavi bhavi kiu kalimalu NiNNAsai vaNivara // 17 // 18 jiNu vi gihatthu hotau gayacarittau Na hu lahai jhANaM / mANe viNu maNoharaM mokkhapuravaraM dulhaM NarANaM // AraNAlaM / / taM NisuNivi Nivveya-pauttau gau vaNiMdu Niyagharu saMpattau / kahai sudaMsaNAsu saMkhittau jaNapasiddha vavahAru Niruttau / NArIyaNaho dosu jhaMpijjai cittahA~ aNujAyau jaMpijaI / ajaloTa dakkhiNNau kinjai duTThArihi~ vikkamu pyddijji| guruyaNe viNau bhatti dAvijai viNae~ lacchi kitti pAvijai / 16. 16 ga gha khellivilla / 17 kha ga gha mahai / 17 1 ka bhillpNth| 2 ka lkkhiu| 3 ka bhayANaNu / 4 kha ji| 5 kha kammu / 6 ka v| 7 gha mahuyariyau / 18. 1 ka degsukhvrN| 2 kha nnivvei| 3 kha pri| 4 ka sudNsnnaau| 5 kha cittahiM / 6 gha sNpji| 7 kha guruNA / . Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudaMsaNacariDa 6. 16. 15]. sAhulou rakkhijjai sacce NimmaccharabhAveNa succe| mammillaha~ chaMde vattijjai Niyakajje kharu guru va gnnijii| gavviyAha~ paDuyau gajjijjai pAvidruha~ saMgu vi vjjijji| avaru samammu kasu Na akkhijjai saraNe paiva jIu rakkhijjai / rAulu aha deulu sevijjai kohu mANu mAyA pasamijjai / ghattA-kovaparavvasu mANaDa suTTha mAyArau / lohakkaMtau kAsu vi Nau hoi piyArau // 18 // 10 jo mammahaM Na bhAsae guNa payAsae calai chaMdu NUNaM / so devahu vi dulho hoi vallaho kiM Na mANavANaM ||aarnnaalN // avaru vi suMdara NayaNANaMdira / NaravaiaggaSTa thie olgge| paradhikkAraNu paaypsaarnnu| addhaNihAlaNu bhuhaaNcaalnnu| karakamamoDaNu aNguliphoddnnu| jaNauvahAsaNu bhaasaabhaasnnu| khAsaNu jiMbhaNu taha avtthNbhnnu| kesummohaNu aNgpsaahnnu| dappaNadasaNu apppsNsnnu| secchapa japaNu nnaasaakNpnnu| daMtaNipIlaNu / duTThau kIlaNu / AsaNapelaNu aMguvvelaNu / iTThadurgacchaNu sevAlaMchaNu / 18. 8 ka satthe / 6 kha NimmaleNa bhAveNa ga gha maNimaccharabhAveNa / 10 kha dhammeM lahu ga gha mmmilru| 11 ka guru mellijji| 12 kha pddyu| .. 13 ka maannsu| 14 kha lohukkNtu| 19. 1 ga gha thiu| 2 ka paridhi / 3 ka phuN| 4 kha kesahaM choDaNu . . . aNgpsaarnnu| 5 ga gha nnikolnnu| 6 kha aMgaviccalaNu / Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 [6. 16. 16 NayaNadiviraiyata avaru vi jaM jaM vajasu taM taM / evahi~ kANarNa bahupaMcANaNe / gaMpiNu paisami siri parisesami / buhayaNaNayaNo chaMdo mynno| ghattA-to jaMpijjai suhadasaNeNa vihasate / .... tumha parokkhae kiM mai~ gharavAse vasaMte // 19 // 20 hau~ vi sududdharaM tavaM carami hayabhavaM jiyamahAkasAyaM / tAjaNaNeNa jaMpiyaM bhuvarNa jaM piyaM bhuji NivapasAyaM // AraNAlaM // jammaNajarAmaraNabaMdhaNahaM khayakaraNu / mai sarisu jai putta tuhu~ lehi tavayaraNu // eyaM kulaM kAsu joei to vynnu| tuhu~ amha kulatilau tuhu~ purisavararayaNu // iha tuhu~ je para ekku suhihiyayadihikaraNu / pai~ muyavi ko avaru gharabhAradhuradharaNu // kariUNa AlIu gAlIu jo dei / raDiUNa taha bhoyaNaM mAya maggei // aMgaruhu so kema pariharivi tuha juttu / jiNabhavaNu jiNaNhavaNu jiNapujja jiNathuttu // kari dehi muNidANu apamANu supavittu / jiNasAsaNe jaM ji jiNavarahi iha vuttu // je ke vi kAravahi~ jiNaNilau maNaharahi / te aNNa jammammi ciru ramahi~ suraharahi // 16. 7 ka vahapaMcAnane (tti0bRhtpNcaanne)| 20. 1 gha suddha du| 2 kha to| 3 kha vilasa NiyasiyaM bhuMji / 4 ka tavai / 5 ka ga gha iy| 6 ga gha varakaraNa / 7 ka kari jnnnn| 8 kha iya / 6 kha maNidharahi ga gha maNiharahiM / Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6. 20. 26 ] sudaMsaNacariu jiNaNhavaNu je karahi~ kAravahi~ sahahahi~ / suraselasiharammi suraNhavaNu te lahahi~ // je karahi~ bhattIya samaNoja jiNapujja / suraNaraha~ visaharaha~ te hoMti iha puja // je thuNahi~ jiNaNAhu jagakamalasaramittu / dosahasajIhAhi~ tahI karai phaNi thottu // sattI bhattIya muNidANu je diti| te bhoyabhUmIhi~ suhu lahevi" divi jaMti // [mayaNAvayAro chaMdo] ghattA-puNu NayaNaMdiya paNavevi samAhiguttahA paya / jaNaNI jaNaNu vi tau karivi devaloyahI gaya // 20 // ettha sudaMsaNacarie paMcaNamokkAraphalapayAsayare mANivaNaMditaivijjasIsaNayaNaMdiNA rahae varNide gaMdaNavaNe muNivareNa AhAsiyA aNuvvayaguNavvayA taha ya cAri sikkhAvayA aNatthamiu taM jahA risahadAsasaggagamaNaM imANa kayavaNNaNo bhaNio saMdhI puNa chtttto| saMdhi // 6 // 20. 10 kha srmihru| 11 ga gha lahahiM / 12 ka rida NaMdaNavaNe; kha vaMdiUriMdAvaNe ga gha chaMdoNareMdeNavaNe / Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMdhi 7 saggahI gaTa tApna suralIlA suiisnnu| bhoyai~ bhujaMtu acchai laddhapasaMsaNu // basastha // kayA vi sattIna' supuNNu liMtao muNINa satthe suhavANa dito| kayA vi bhattIsa jiNaM thuNatao mahaMta pUrya NhavaNaM kunnto| kayA vi savvaNhuNikeya jatao jiNedatuMgAlaya kAravaMtao / kayA vi divvAharaNehi~ rAio pddhNtveyaaliyviNdsevio| kayA vi paDheM sarasaM NiyaMtao suhAvahaM geyasaraM sunnNto| kayA vi kIlAhare vinbhamaMtao maNojacojeNa piyA dmNto| kayA vi hAseNa vi rosavaMtao sucADuAlAvahi~ tosvNto| kayA vi thovaM pi hiyaM cavaMtao sukaMtaputtaM Niru sikkhvNto| kayA vi NANAvihakajaguttao anneysNkppviyppjutto| samIhae chelahae vaNiMdao imo vi vaMsatthu havei chNdo| ghattA-iya suviNoehi~ carimANaMgau acchai / NaravaiI pasAya' puNNavaMtu saMgacchai / / 1 / / varANa vANI' tiloyaraMjayA jasuttamA sIsa bhaNati sNjyaa| jaNANurAo tahA~ kAi~ sIsae suhAsuhaM loTa payakkhu dIsae // vaMsattha // lai kettiu dhammahI phalu sIsaSTa kara kaMkaNu kiM Arasi diistr| acchau daMsaNeNa phaMseNa vi hoi Nehu keNa vi NisueNa vi| 1. 1 ga gha bhttiie| 2 ka suhayANaH ga gha saha daannu| 3 ka kyNtpro| 4 kha lIlAhari / 5 kha hAsevi carai rmNtno| 6 ka maNojabhoeNa suhaM jnnNtno| 7 kha smaahihtyehlheN| 8 ka suviNoyaehi kha suviNoyaM / 6 ka pasAiya / 2. 1 ga gha virAya vaanniiy| 2 ka paarise| 3 ka varaeNa vi ga gha paraseNa vi| 4 ka ji suenn| Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7. 3. 10] sudaMsaNacarita tahI sohaggu kavila NisuNaMtiya uvarohiyahI kavilabhaTTahA piy| migaloyaNa pADalagaigAmiya kusumAuhavANahi~ aayaamiy| vAra vAra aNibaddhau jaMpai vihilaMghalu havei khaNe kaMpai / khaNe romaMcu hovi supasinjai virahu vi saNNivAyajaru nnjii| tahe sarAyamaNu disiha~ padhAvai karipayadaliu tuccha jalu NAvai / aha Na kavaNu Nehe saMtAviu pavaNe dhayavaDo vva kaMpAviu / mAlava desi gauDi" hiMdolau mahu Na suhAi bhaNahi bhAvAlau / paMcamu paMcamu saru NaM kAmahI hali sahi virahaNehu uvasAmahI / ghattA-kavilahi~ vayaNeNa sahiyaSTa" paMcamu vuttau / sabisese tAI paMcesaho saru khuttau // 2 // sudaMsaNe jAyasuhassa' luddhae parokkharAeNa rayAna muddhae / muevi NIsAsa sahelliaggae payaMpiyaM toraNakhaMbhalaggae // vaMsattha / / bahiNi majmuveyaNa Na viyANahi jai jANahi to so vi Na ANahi / jo sajaNamaNaNayaNArNadaNu suhau NAi~ goviMdahI gaMdaNu / puravarammi NIsesau gaNiyau pupphasilImuhehi~ je vaNiyau / iya varaguNu Na jAi~ so pAviu tAhi jIu phur3a aisayapAviu / tahI virahANaleNa hali mahu taNu Dajhai huyavaheNa NaM jarataNu / caMdu vi majmu maNahI No bhAvai iya muNevi kari jaM tuha bhAvai / ghattA-to sahayariyA magge jaMtau lakkhiu / ___ kavilahe vihasevi tI sudaMsaNu akkhiu // 3 // 2. 5 kha mohaamiy| 6 ka vihlNghnnu| 7 kha hoi| 8 ka Nijjai / 6 kha tahiM rAyai maNuH ga gha tAhe raaymnnu| 10 kha vddou| 11 ka ga gha mA lavesi guddii| 12 ka kha bhnni| 13 ka paMca visamasaru kaamho| 14 ga gha hl| 15 kha sahiyahi ga gha shie| 16 kha taho pNcesru|.. 3. 1 kha ga gha sudaMsaNujjAya suhss| 2 ga gha thNbhlgge| 3 ka jANai / 4 kha jo ga gha jN| 5 kha jsenn| 6 ga gha maNu / 7 kha Na vi| 8 kha taho sahita yriyaaii| 9 ka yu| Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jayaNadiviraiyau [7.4.1 paloio tANa saNiddhadiTThie payaMpiyaM cittnnuraayhitttthie| vayaMsi jaM sokkhamaNiTThadaMsaNe Na taM sugADhei parassa phaMsaNe // vaMsattha // evahi~ sahi gaMpiNu jai mahu veyaNa jANahi / piu bollivi piyayamu to mahu NilayahI ANahi / / gaya jaMpai dUi bho paMkayadalaloyaNa / tuha mittahI saMpai matthA vaTTaI veyaNa // aviyappu vaNIsaru lahu sauhayale paiTTau / suhi ettahi~ tettahi~ joyaMteNa Na diTThau / / pucchiya kahi~ kavilo acchai veynnjutto| to kavilae kAmo kara dharevi iya vutto / tuha virahaparavvasa hau~ jhINI aNudiNu kiha / iha kiNhata pakkhana mayalaMchaNalehA jiha // kiM disau Niyacchahi mahu uppari daya kijau / pariuMbivi' suhava gADhAliMgaNu diju|| Na muNai vittaMtaru kavilA raisuha vNch| saJcau AhANau atthI dosu Na pecchai // to cavai sudaMsaNu suMdari kiM tuhu~ Na muNahi / lai kahami hiyatthe gUDhamammu" mahu NisuNahi / / para kasu vi ma akkhasujANahi saMDhau maI iha / bAhiraM parasuMdaru iMdavAruNIphalu jiha // __sahasatti viratti kavilaya mukku vnniNdo| mAgahaNakkuDiyA NAme 17 eso chNdo|| ghattA-dUrayarapiyAha~ mahilaha~ "mnnsNtaavnnu| tahi~ avasara pattu mAsu vasaMtu suhAvaNu // 4 // 4. 1 kha diTThie ga gha sidie| 2 ka gi| 3 kha vaTTA ga gha vaddhae / 4 ka pviyppvseN| 5 ka vuttu| 6 ka tu| 7 kha rehaa| 8 ka jji| 6 ka priuurvi| 10 kha iya saccau uuhaannu| 11 ka guuddhmnnu| 12 kha para kAsu vi mA mkkh| 13 kha bAhiri parisuMdaru diisi| 14 kha nnaamo| 15 ka pahayiha gha pahiyaru / Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudasaNacariu suyaMdhumaMdo malayadimAruo vasaMtarAyassa puraannusaaro'| jaNaMtu khohaM hiyae viyaMbhae samANiNINaM aNu mANu subhae / jahi~ jahi~ malayANilu paridhAvai tahi tahi~ mayaNANalu uddIvai / aimuttau jahi~ viyasai muddhau chappau kiM Na hoi rasaluddhau / jo maMdAraeNa Niru kuppai so kiM appau kuDana smppii| sAmala komala sarasa suNimmala kayalI vajevi keyai Nipphala / sevai pharasu vi chappau bhullau jaM jasu ruccai taM tasu bhallau / mahamahaMtu virahiNimaNadamaNau kasu Na iTTha papphulliyadamaNau / jiNaharesu ADhaviya sucaJcari karahi~ taruNa saviyArI cccri| katthaI gijjaI varahiMdolau jo kAmIyaNamaNahiMdolau / ahisArihi saMkeyahI gammai gayavaIhi~ gaMDayalu" Nihammai / piyavirahe pahiyahi~ Dolijjai ahavA mahumAse bhullijjai / pattA-to levi karaMDu pupphaphalAvalijuttau / NaravaiatthANe lahu vaNavAlu pahuttau / / 5 / / NariMdacUDAmaNighaTTapAyaho kahei aTuMgu Navevi rAyaho / maNoja ujjANavaNaM suphulliyaM sahei bhiMgAvalie ya milliyaM // vaMsattha // dhumudhumiya mahalai~ kaNakaNiya kaMsAi~ / dumudumiya gaMbhIra duNduhivisesaaiN"| duMdumiya uMdAi~ DhaMDhaMta tiulaaii| aNavaraya salasaliya kNsaaljuylaaii| raNajhaNiya tAlAI traM ta DhukkAi~ / 5. 1 kha puraannusaaro| 2 kha aimttu| 3 kha kurai samappau ga gha kurA smppi| 4 ka nnijji| 5 kha mNddyu| 6 ka pahiyaha kha piyahi / 6. 1 kha ghiTa / 2 kha nnvei| 2 ka pelliya; kha melliyaM / 4 ka kosAI: gha sosaaii| 5. kha duMduhi Na ghosaaii| 6 ka duMdumaI uMdAiyaI; kha duMduma maUghUI ga gha duiiNmuNdaaii| 7 ka ttiulaaii| 8 ka kha ga trAM trAM sddhukaaii| . . Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ NayaNadivirahavau [7. 6.8DamaDamiya Damaruyai~ DaMData ddkkaaiN| tharathari tharatharirra karaDoha sdaaiN| jhijhijhi jhibhiMta jhikviri suhddaai| thageyugege thargadugerga takhatakhikhe pddhaaiN| kirikiriri kirikiriri taTakhuda laDahAi~ / karamilaNa jhimijhimiya jhallari viyNbhaaii| raMjaMta ruMjAi~ bhaMbhaMta bhNbhaaiN| turuturiya kAhalai~ hUhuiya sNkhaaii| eyAi~ avarAi~ bahuviha asNkhaaiN"| Niya avasaraM muNevi ANaMdapUriyahi / sahasatti vAiyai~ tUrAi~ tUriyahi~ / [mayaNAvayAro NAma chaMdo] ghattA-iya tUraNiNaDu NisuNivi aribala mujjhiya / dikkiri disapAla sayala vi huya mayaujjhiya // 6 // raveNa evaM bhuvaNaMtapUrayaM vasaMtaucchAhayara sutUrayaM / suNevi rAo harise visaTTao purAo ujjANavaNaM pytttto||vstth|| callio rAu ujANakIlAmaNo vibuhasaMsevio NAI skkNdnno| caliya aMteurAlaMkiyA rANiyA abhayaNAmi tti NaM devi iNdaanniyaa| caliu sudaMsaNo kaMtivaMto tahA kuvalayANaMdaNo chuddhahIro jhaa| caliya hiTThA maNorAma sA gehiNI NiyasusohaggaohAmiyA rohinnii| caliu tIe sukaMtAhihANo suo sahayarAlaMkio kIlaNe ucchavo / caliu seTThissa mitto jaNe sUhao kavilabhaTTo sariddhISTa NaM mAhavo / caliya tucchoyarI pomavattacchiyA kavila NAmappiyA tAsu NaM lcchiyaa| caliu Nissesaloo maNe tosio sahai chaMdo imo uThavasI bhaasio| 10 6. 9kha karaDohi / 10 ka ga gha hUhuyaI / 11 ga gha asesAI / 12 ka puuriyii| 13 kha sahasA vi vAiyahiH ga gha sahasatti vaayaaii| 14 ka parivaraH ga gha parivala / 7. 1 ghryN| 2 ka callimo dNsnno| Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7.6.2] sudasaNacarita ghattA-patteNa NiveNa NANAvihamahiruhadharNa / saMjAyau NAI devAgamu NaMdaNavarNa // // mahAsaraM pattavisesabhUsiyaM suhAlayaM skkiviNdseviyN'| sulakkhaNAlaMkariyaM suNAyayaM Niu vva rAmu vva vaNaM virAiyaM ||vNstth|| rAyahaMsagaigamaNa raMbhAjaMghoruyaaikomala / pavaralayAhararamaNa kayapasUryaNiyasaNa Niru Nimmala // aliromAvaliNiddha vitatallaNAhIsumaNohara / pINapavarauttuMgamAhuliMgaubbhAsiyathaNahara // vellIbhuyasukumAla rattAsoyapattakarasuMdara / biMbIhalaaharadala dADimabIyasudasaNANaMdira // caMpayahullasuNAsa viyasiyaiMdIvaradalaloyaNa / pomANaNa sihipicchakesabaMdhajaNamayaNukkoyaNa // caMdaNaghusiNaravaNNavaNa tilayaMjaNasupasAhaNa / kappUrAyarasoha bahubhuyaMgaseviyaharivAhaNaM // kaMcaNavaMta sumaMDa koilalaliyAlAvasuhAsiNi / tarurAiya varNa tetthu diTThiya rAe~ NAi~ vilAsiNi // iyaguNehi parauNNa kAsu Na hiyavau haraiNiruttiya / kAmaleha NAmeNaM paddhaDiyA phuDu esa pauttiya // ghattA-rAyAgamaNeNa taNuromaMciya bhAsai / Navakusumahalehi agyaMjali va payAsai // 8 // tao vayaMsIhi~ sukheDDadakkhahi anneybhaavNtrjuttilkkhhiN| sulIlae sAyaraseNaputtiyA sahei khoNi vva disAhi~ juttiyA / vaMsattha // 8. 1 ka sakkauvidaseviyaMH kha tosiyaM / 2 kha suNAiyaM / 3 ka psuunn| 4 kha citta / 5 kha dhrnn| 6 kha hrivaannr| 7 kadegvaraNa / 8 kha vi / 6 ka NAmaH kha nnaameN| 10 ka tiNa' 6. 1 ka kha mukheMdu dakkhahiM / 2 kha akhahiM / Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gayaNadivirahayau [7. 6.3pecchivi purau jati siyaseviTa salahiya sA abhayAmahaeviSTa / upahAviyabaMdhavasuhiloyaNa puNNavaMta graha vrgunnbhaaynn| etvaMtari kavilATa pavutta devi tumha iya bhaNivi Na juttu| 5 lAyaNNe sohagge uttama tuha samANa Nau raMbha tilottm| mINai sai paulomI acchara savva vi tuha vihuve Nimmacchara / tuha buddhina sarasai vi Na pujjai iya suNevi abhayATa bhnnijjii| hali sahi majhu kAi~ vaNijai putte viNu kiM NArihi~ chajjai / puttu ekkuM kulagayaNadivAyaru jaNaNimANarayaNahA rayaNAyaru / jai vi hu~ virayai jovvaNakhaMDaNu to vritiyahi putta ji prmNddnnu| te paravaNNaNu juttu ji Ayaha gaMdaNavaMtihe kayapairAyahe / ghattA-to kavilaya vuttu puttu kema eyaha huu| eyaha pai saMDha kAhe vi pAsai~ mai~ suu // 6 // hasevi' to jhatti bhaNei rANiyA Na yANae kiM pi alaM ayaanniyaa| vaNiMdaAsattamaNA viyaMbhiyA vihassa esA phuDa teNa DaMbhiyA // vaMsattha // iya vayaNahi~ kavilae mukku sAsu kiu Isi Isi NiyamuhaviyAsu / to abhayAdevina vutta ema majhu vi tuhu~ govahi hiyau kema / muhaNayaNaviyArahi bhAsaNehi iNgiytnnucettrpyaasnnehi| jANijai jaM kira prh| cittu hali taM dhuttattaNu kavaNu vutta / aisana cheilla vasati jetthu jANijjai UsasiyaM pi tetthu / to jaMpai kavilA dara hasaMti tumhaggata lajjami hau~ kahati / jai devi dehi mahu abhayadANu / to Niravasesa bhAsami kahANu / lai abhau diNNu abhayANa vuttu lakkhiyau vi rakkhahi kiM sacittu / 10 6. 3 ka gha ih| 4 ga gha vuttu| 5 ka polomii| 6 ga gha abhayA pnniji| 7 ka hali hli| 8 kha itthu| 6 ka gha vihiM / 10 kamiyahi (Ti0 jANIhi ) / 10. 1 kha ga gha hsei| 2 kha hle| 3 kha dhutattu vi| 4 kha dehi devi / Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 67 7. 12.6] sudasaNacarita ghattA-iya vayaNu suNevi abhayahi~ Nau rakkhijjai / kavilAza sagujjha rahasaMgaSTa akkhijai // 10 // imAhe kaMtassa guNA suNaMtiyA parokkharAeNa rayA ahaM thiyo / vayaMsie aggana jaMtu jANio miseNa to vAhariUNa aannio|| sattha / / chuDu raiharammi vaNivaru paiDa maI kare dharevi vuttau maNihu / payalaMtu mayaNasihi uvasamehi lai ekkavAra pahu mai~ ramehi / hau~ saMDhu teNa mahu kahiu jhatti mukkau karAu ai huya virtti'| iya kahiu gujjhu kavilAza jAma vihasevi vuttu abhayAna tAma / acchau tahI desahI taNiya vatta jahi~ tuhu~ vi chaillahi~ majmeM vutta / kiM te AloyaNabhAvasuddhi Na muNa je bollie paraho buddhi / hau~ tujjha buddhi pAe~ luhemi parahiyaNa kema Niyamai chuhemi / sahi piyayamu iha dhuttIhi tema vAhijjai paya pANahiya jema / ghattA-vayaNeNa vi teNa vaMciya tuhu~ hau~ iya muNami / gaTa salilasamUha pAlihi baMdhaNu kiM kuNami // 11 // hali hali so jiNadhammarattao dayAvaro duvvasaNehi~' ctto| sarassaImaMDiu laddhasaMsao parANa NArINa sayA Nausao // sattha / / iya suNevi abhayahe gira kavilA kuviya bollae / devi etthu jammubbhavapayai kiM ko vi mellae // .. . hINa dINa hau~ baMbhiNi sugunnsubuddhivjjiyaa| . . appasuoM AhANau NisuNaMtI Na ljjiyaa|| 10. 5 kha rahaseMgayA ga gha rhsNgi| 11. 1 kha guNaM / 2 ga gha thunnetiyaa| 3 ga gha mhNtiyaa| 4 kha ga gha aii| 5 kha huvau rtti| 6 kha mjh| 7 kha paalovrinn| 8 kha muhi jai bolliyaH ga gha jo bollie| 12. 1 gha duvvayaNehiM / 2 ga gha bbhrinn| 3 ka saguNi / 4 kha aysu| . Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [7. 12.7 yaNadiviraiyau cAyabhoyasaMjuttiya aNteurphaanniyaa| laliya jema tuhu~ sUhava garaNAhassa rANiyA // tuhu~ ji ekka suviyakkhaNa vaNNai sayalu purynno'| aichailla to jANami jai cAlehi tasu maNo // to mayaMdha ucchalliya abhayAdevi gje| - puNu vi puNu vi tuhu vayaNahi~ hAsau majjhu dije|| buddhivaMta pAraMbhahi~ jaMtaM kiM Na chjje| jaMpieNa kiM bahuNA ehau koDDu kijjae // mayarakeu suhRdaMsaNu jai Na ramemi hau~ hle| to maremi olaMbevi pAsau kaMThaMkaMdale / / jai paijjaNau pAlami to hau~ kavile lNjiyaa| chaMdu eu supasiddhau NAme sAlahaMjiyA / ghattA-iya karivi paijja abhayA marNaNa camakai / saMcArimaNAi~ vAulliya parisakkai // 12 / / vilAsahAsubbhavabhAvavattiyA' calaMti ujANavaNaM phuttiyaa| jaNaMti saMkhohu NarANa bhAvai dhaNuccayA vammahabhalli NAvai / / vaMsattha // jiha sA tiha avarAu vi sAriu kolAvaNe saMpattiu nnaari| maNaharaphuriyAharaNavihUsiya keNa vi NiyabhAmiNi saMbhAsiya / tuha raIza viNu suNNAyArau cittu Na ramai kahimi amhArau / ema muNeviNu ma cirAvija varaujANajatta sahalijau / keNa vi saha Na NIya te ruTThiya piya tosijjai mANagariTThiya / ekasi maM chalu lehi mahArau eyaho jammahA hau~ tumhArau / 12. 5 kha priynno| 6 kha mayaMDa ucchaaliy| 7 ka ramebi / 8 kha ktthi| 6 gha paiNNa / 10 ka mAulliya / 13. 1 ga gha cttiyaa| 2 gha saMpatti sunnaariu| 3. kha suhilli / 4. ka iya muNevi maNu ma cirAvijai gha ema sunnevinnu| Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7. 15.5] sudaMsaNacariu ko vi sakAmuu pAyahi~ laggai ramaNihi~ ramaNu paloyahu~ maggai / puNu puNaravi Niyacittu samappai ahavA rattu Na kiM pi viyappai / ghattA-karapallavasAra NayaNakusuma thnnphldhri| NaM mohaNavelli sohai kA vi kisoyari // 13 // 14 jahiM jahiM mattagaiMdagAmiNI Niyacchae lIlaya kA vi kAmiNI / tahiM tahiM ANa samIhamANao viyaMbhae vammahu baddhaThANao // sattha / / thaNavaTTapINapIvarasatuMga ka vi joyaI avara vi mAhuliMga / ka vi cAhai sAruNakomalAha~ aMtara rttupplkrylaahN| tahi~ ettahe tettahe bhamaru jAi katthaI chappau vi ducittu bhaaii| kAhe vi tucchoyare' romarAi huya pAyarDa mayaNabhuaMgi nnaaii| NIluppalamAlaya muddha kA vi avaloyai maragayamehalA vi| ka vi NiyagaITa haMsu vi hasei sA teNa ji piyamAgase vasei / kAza vi auvvadhANukiNISTa tikkhujalagayaNasarehi~ tIna / viddhau pariharivi aviddhu biddhu sahasA saMtosiu mayaraciMdhu / ghattA-jahi~ jahi~ piya jAi tahi~ tahi~ piyamaNu dhAvai / _ tahA tATa auvvu mohaNu diNNau NAvai // 14 // 10 layAhare piMgulayANiraMdhae bhmNtphulNdhyphullgNdheN| suNevi pArevayaMsaDhu lIlae sakAmiNIe saha ko vi kIlae // vaMsattha // NaMdaNavarNa NaraNAriu bhamaMti chalaparyaNa paropparu ullavaMti / ko vi' bhaNai katai viyasiu asou sA bhaNai avasa viyasai asou| pina miTTai~ eyai~ sirihalAi~ miTThai~ ji hoti piya sirihlaaii| 13. 5 ka phalathaNayariH kha thnnphlbhri| 14. kha jovai / 2 kha aNbru| 3 ka kha laaii| 4 ka ga gha hoi / 5 kha tucchovri| 6 ga gha paaddl| 7 kha tiyamaNu / 15. 1 ga gha phullaMdhuya / 2 kha paaraavy| 3 ka NaraNAriya / 4 ka ga gha vayaNuH kha chnnvynn| 5 kha ka vi| 6 kha eyho| 7 kha jaMti / . Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 70 NayaNadiviraiyau [7. 15.6piTa sarasahi~ uDDai vayaha~ vaMti kahi~ piyayama sarasahi vaya havaMti / pina helana visaharu hau~ taremi jai visaharu tuhu~ to hau~ Daremi / ko vi bhAsai bhAsai kati kAu' kiM piya suu kaMkaM kaMThaNAu / piSTa mahu bhAvahi~" katArayAi~ piya kasu Na i8 katArayAi~ / pina vaMkAlAvahi tuhu~ viyadRDha jai to kiM piyayama pai~ viyaTTa / 10 ghattA-pitra peccha maNoja sarasa sukomala sallai / piya erisa guNehi~ avara vi avase sallai // 15 // 16 kahiM pi' vakaM iya tattha jaMpiyaM viyaTTaloehi suhAvaNaM piyaM / kahiM pi saMgIyarasaM pauMjiyaM rasilladevANa maNaM pi raMjiyaM // vaMsattha // to NiveNa loeNa saravaraM lakkhiyaM asesaM pi maNaharaM / NIlarayaNapAlIma paviulaM kmlprimlaamiliyaliul| amaralalaNakayakIlakalayalaM cliyvliyullliyjhsulN| kalamarAlamuhadaliyasayadalaM luliykolulhliykNdlN| pIlulIlapayacaliyatalamalaM gliynnlinnrypiNghuyjlN'| aNilavihuyakallolahayathalaM tacchaleNa NaM chivai NahayalaM / patthiu vva kuvalayavirAiyaM puMDarIyaNiyareNa chAiyaM / karirahaMgasAraMgabhAsiyaM chaMdayaM vilAsiNi payAsiyaM / ghattA-saru pecchevi lou harise kahi~ mi Na mAiu / mANasasare NAI amaraNiyaru saMpAiu // 14 / / ramevi' ujANavaNammi NArio sarovare pattiu cittacorio / karati tAo jalakIle jArisA pavaNNiuM sakku Na ko vitArisA ch| 15. 8 kha vayaha pNti| 6 ka kate kaau| 10 kha suN| 11 ka bhAvae / 12 ga gha nne?ii| 13 kha viyaDcha / 16. 1 ka kahaM pi| 2 ga gha visaTTa loehiM / 3 pratiSu 'hayajala' / 4 ka maannsre| 5 ka amaru Niyaru / 17. 1 ka rmenn| 2 ga gha vaNaM viraaiyo| 3 ka kiili| 4 ka dharevi / Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7. 18.13 ] sudaMsaNacariu tahu~ pasarevi jalu paya ghare hije hi je lINau daDei cuMbe va bAladhare Ahau kareNa dUrucchale pIDimANu va mahatisAi~ " parisaMtu" NieviNu taruNi dehu kAhi vi jalavuDDahe ura NiraMbha" kAhi viramaNe pi diTThi diNNa 13 ghattA ---kAhi vithagavaTTe vaMku mahakarikuMbhe gAva ramaNa se vibhama kareI / tivaliu pihaMtu thaNahare caDeI / kAmuyaNarAsu jalu aNuharei / Asatti puNu NaM vari paDeI / puNu puNu bhamei NaM caudisAi~ " / suracitahi payabharu ghaNNu ehu / sohaMti NAi~ jali kuMbhakuMbha | Na calai NaM kaddami Dhori khuNNa" / tikkhu Nahu laggaDa | aMkusu bhagga ||17|| 18 suGaddhapattaM diyakaMtikesaraM sugaMdhajIhAmayaraMdabhAsuraM / bhamaMtaNettAli sumittabohiyaM muhAraviMdaM tahi~ tAhi sohiyaM // vaMsattha // kavi varakamalamadhumiliyama huyara ulaM / tara kavi taruNi aitarala sahari va jalaM // kahi~ vivi aruNakaracaraNa kiye paDae / bharaNa' milivi tahiM NaliNamaNa NivaDae / ghusiNarasarasiyathaNakalasa ka vi darisae / paNa parasaha piyayamaho maNu harisae / kahi~ vi aNurivipi piyahi~ muhaparimalaM / harisavasu khivai dasadisihi kara sayadalaM // Navara siracihurabharu diDhavi puNu aviralaM / karahiM jalu karivi sa vi bharai taho urayalaM / / kahiM virahasehi ucchavi ko vi aNimisaM / 71 5 10 17. 5 kha karevi / 6 kha purA / 7 kha daDevi / 8 kha tivaliu piya tuha thaNahari caDevi / 6 kha caDei / 10 ga gha sahi / 11- ka saMtu / 12 ka jala buMduhi uru / 13 kha ramaNai piya diTThi rataH ga gha ramaNae piya diTThipatta / 18. 1 ka kila / 2 ga gha guNa / 3 jalivisa vikuvi / 14 ga gha khutta / gha visu / 4 kha ga gha hirasahi I 5 10 Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 jayaNadiviraiyau [7. 18. 14piyai piyaaharu mahuyaru va kmlinnirsN|| kahi~ mi ka vi ramaNi tahi~ lahivi piyapharisaNaM / bahalahuyapulaya pariharai maNe raNaraNaM // kahi~ mi maNikaDaya taNughaDaNa NivaDiya jle| sahahi~ paDiphuriya sasahararavi va Nayale // // chaMdu diNamaNi imo|| ghattA-jalakIla karevi saravarAu Niggau jaNu / to taruNihi~ juttu abhaya pasAhai NiyataNu // 18 // 16. NiDAlaese lihio vicittao durehu jAIkaliyAna stto| kavolavaTe mayaNAhivalliyA vilehiyA cUyasumaMjarilliyA // sattha // teyavaMta kiya kaNNahi~ kuMDala rAhubhaeNa caMdaravimaMDala / NaM saraNay paiTTha migaNayaNahe NahamaNikiraNujjoiyagayaNahe // sihiNaha~ uvari hAru parigholai NahagaMgApavAhu NaM loli| aha NaM kAmapAsu bhAvAlau aha NaM mahusirIhi~ hiMdolau // thaDDhahaM purau luThaMtu NavaMtu vi majbhAsaNa lahai guNavaMtu vi| mehalAna jaM huyavahu seviu teNaM tahiM NiyaMbu saMpAviu // raNajhaNaMtu haMsaulai~ tosai maMjIrayaha~ juyalu NaM ghosai / kuMkumalittu calaNajuyalullau mai~ dulahau vi ladhu Niru bhllu|| 10 ghattA-ahA seNiyarAya kiM bahuNA mohiyasure / sayalu vi saMtuhu jaNaM gau NayaNaMdiu pure // 19 // ettha sudaMsaNacarie paMcaNamokAraphalapayAsayare mANikaNaMditaivijasIsaNayaNaMdiNA raie sudaMsaNavilAsayA kavilababhaNIchammaNaM vasaMtasamayAgame jiha paiNa-saMbaMdhayaM vaNammi jalakIlaNaM abhayAdevitaNubhUsaNaM imANa kayavaNNaNo bhaNio saMdhi phuDa sttmo"| saMdhi // 7 // 18. 5 ka rignnN| 16 1 ga gha kaliyApasatto / 2 gha thtttth| 3 kha majjhAuM vi| 4 kalillu; kha liidd| 5 ga gha duladhu lddhu| 6 kha jagu / 7 ka puravare / 8 kha chamma / 9 kha pyj| 10 ka samatto / Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMdhi 8 komalapayaM udAraM chaMdANuvaraM gahIramatthaDDhaM / hiyaicchiyasohaggaM kassa kalattaM va iha' kavvaM // Asi sudaMsaNacariyaM sarasaiza pagoviyaM kaiMdANaM / hosai NayaNANaMdo NayaNaMdi raissae jamhA // *abhayAdevi salakkhaNiyA jahi~ dIsai tahi~ ji piyaarii| sAlaMkArI kaMtijuya NAvai kaha sukaihi kerI ||dhruvk| maruddhayA dhayAvaDIya dhuvviraM pavAlaiMdaNIlajAlakavvuraM / sutArahArakuMdacaMdapaMDuraM vicittthNbhhembhittibhaasurN| sudhUmagaMdhaluddhavaMtabhAmara aNeyakouhallamohiyAmaraM / gavakkhamattavAraNehi~ rAiyaM rnnNtkiNkinniiviyaannchaaiveN| NibaddhaNiddhamottiUhadAmayaM visAlahaMsatUlatUlikAmayaM / paDhaMtakIrasAriyAmaNoharaM maNippahATa bhuuribhaannubhaahrN| aNeyabheyapupphayaMdhasuMdara svddhimaamhppjittmNdr"| parAiyA kameNa taM NikeyaNaM vasaMtacaJcaraM hi chaMdayaM iNaM / ghattA-chuvanjiya siDhilaMga huya taha Nacitta vicchAiya / juNNadevakuliyA sarisa abhayA paMDiyana paloiya // 1 // 10 ...2-- avaloivi suguNavirAiyae' kiM puttiya sayaNe paDivi thiya pucchijjai paMDita dhAiyae / kiM dIsahi ummaNi dummaNiya / 1. 1 ka ca iha gha havai / 2 ka meM yaha padya nahIM hai| 3 ga gha saloNiya / 4 kha jahiM jahiM / 5 ka kha bhaasurN| 6 kha mohibhAmaraM / 7 ga gha vimANachAiyaM / 8 ka mottiyAhaM / 1 kha haMsatUlikAya rAmayaM ga gha haMsatUlirUvakAmayaM / 10 ka bhAsuraM / 11 ghmNdirN| 12 ka chuDDu ljjiy| 13 tahavaNa citu| 14 ka kliyaa| 2. 1 ga gha sgunn| 2 ga gha ummaNa / Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jayaNadiviraiyau [8. 2. 3mahI veyaNa ei tahA ghaNiya taM NisuNevi bhaNai nnriNdpiy| 'tumhai~ amuNiu Nau kiM pi jahiM akkhami paMDiza hau~ kAi~ tahi / to bhaNai viusi kiM rahahi mahu~ Na muNemi kiM pi laI kahahi tuhuN| 5 aha bhaNai abhaya Nau tuha rahami paMDita suguM aMtaraMgu kahami / jai pAvami suhadasaNahA rai so mayaNu Na pIDA mahu karai / aha jai Na tAsu suhayahI miliya to mAra Na jIvamiANittuliya / tA caviu buhima maivatiyae karayalahi~ kaNNa jhNpttiye| puttiya jaM paiM uggIriyara bali kiu taM shrutthukkaariyu| marisai so jo pai~ NaDa sahai tuhu~ jIvahi-tAma jAma puhai / [paddhaDiyAmAma chaMdo] ghattA-so puNu paMNivaru buhattilau jiNavarakamakamalaha~ bhattau / paMcANuvyayapamuha suha~sAvayavaya dharai Niruntau // 2 // jo sammattarayaNaparimaMDiu lacchiza paNayaNIya avaruDiu / ayasayammu jo dUre vajai so kima parahA NAri pddivjii| ekke hatthaM tAluM kiM vajai kiM marevi paMcamu gaaiji| kijai aNurai taho jo maNNai jo puNu aNuNiyaMtu avagaNNai / hou suvaNNeNa vi te pujjai kaNNajuyalu jasu saMge chijja / dodisehiM rattau sumaNorama gaNami Nehu piMcuryapiMchovam / ekkadisAya suTTha ahirAme sihipiMchovameNa kiM pemme 10 // kahi~ tuhu~ kahi~ so ' kahi~ avaruMDahi dUraTThiyahA~ Nehu lahu chaMDahi / ghattA- iya NisuNeviNu tahe vayaNu abhayAmahaevi pavuccai / entahe tuhu sikkhAvayaNu uttahe vi sudaMsaNu ruccai // 3 // 10 2. 3 kha tahiM ji thiy| 4 ga gha 'abhayAmahaevi sarAuliya' yaha pATha adhika hai| 5 ga gha tumhahaM amuNiyau Na kiM / 6 kha lhu| 7 kha sunni| 8 ka kha paMcANuvvayamuddharahi / 3. 1 ga gha ayasamaggu / 2 kha privjji| 3 kha taal| 4 kha kiM NareNa / 5 kha annunnvNtu| 6 ka hijjai ga gha dijji| 7 ka behisehi ga dohi sehiM / 8 kha piMDaye / 6 kha suha ahirAmo 1 kha pemo| 11 kha kahiM so kahi tuhaM / 12 khi| 13 ka li| 14 ka ettau kha etahiM / Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8.5.2] sudaMsaNacarita 75 gAthASTakaM abbo jeNovAe~' sUhayo ei teNa aannehi| dhari dhariNiNa NivaDatI virahamAri kiM NihurA hohi // 1 // tA dhIrattaM buddhI mANo lajjA bhao sumajjAya / vihilaMghalataNukaraNo mayaNo Na viyaMbhae jAma // 2 / / (pathyA) virayai DAjhe asaNeNa jasu daMsaNeNa paaseo| tassovari' suvirattI mAe iha kassa NivyahaI / / 3 / / (parapathyA) komalabAhulayAliMgaNeNa taM sokkhaM jai vi Nau havai iha to vi suvallahadasaNeNa kiM kiM Na pajattaM // 4 // (vipulA) so ko bihoi piyayamu jeNa viNA rai Na kahi vi pddihaaii| jiha jihaM saMbohijai tiha tiha" Na viruJcae" hiyayaM // 5 // (pathyA) jeNAyaNNiyamitteNa mA hiyayammi hoi sNtoso| teNa samAsaMbaMdha ko jAgai kettiyaM sokkhaM // 6 / (parapathyA) amilatANa vi dIsai Neho dUre vi saMThiyANaM pi| jai vi hu ravi gayaNayale iha taha vi hu lahai suhu NaliNI // 7 // (pathyA) abhayAvayaNaM NisuNevi paMDiyA bhaNai putti jaM kiM pi / kIrai kanna' paribhAviUNataM savvaM suMdara hAI" / / 8 // (vipulA) ghattA-dIhu suhAvahu ciMtiyaH aJcaggalu Na bolijji| pacchuttAvaHjaM jagaI taM kiM pi kanju NaU kijaha // 4 // jAikulubbhavAha muphattihaH ekku ji kaMtu hoi kulttihe| devahi~ baMbhaNehi~ jo diNNau dhaNavihINu bahuroyakiliNNau / 4. 1 jeNovaeNa; ga jeNevAraNa / 2 kha praarmekiH| 3 ka dhari dharaNi vddNtii| 4 ka kha vihilaMtraNa / / 5 kha vaha sovri| 6 kha NidhvaDai; ga gha viyddi| 7 ka iha NayaNavallahadaMsaseza ke kN| 8 ka paDihAse18 kha jahaM jhN| 10 kha tahaM tahaM / 11 ka virce|-12 ka mAi; kha mAya / 13 ka mIletA nn| 14 ka lajja / 15 kha ga gha te suMdara hoi| 16 ka diSTa tthu| 17 kha cittiyi| 18 kha bolu Na / 19 ka jaM ji| 5. 1 kha kulbhvehi| 2 kha jN| Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 76 - NayaNadiviraiyau [8. 5. 3paMgu kuMTu dubbalu duggaMdhau kUracittu khAsaNu bhirNdhu| so muevi iyarsa vi siririddhau jai vi suriMdu aha va mayaraddhau / to vi mahAsaITa vajjivvau' bhau dakkhiNNu lohu Na karivvau~ / ... 5 seccha gehakamme suyaposaNe NAhasayaNe taha dehvihuusnne| iya meleviNu avaru Nisiddhau / tiyahi saicchAyaraNu viruddhau / amiyamahAevI pararattI koDhiM saDhiya' NaraNa saMpattI / iyarau ko gaNei puNu NAriu bahu aNastha bahu avajasagAriu / tuhu~ vi tAha~ paMthe mA gacchahi saggu muevi Narau ki vaMchahi / 10 aMgovaMga sahocchiya dAvai taM khajai jaM pariNai pAvai / / aNNu majmu taM hAsau dijai gharariddha bhikkha bhamijai / tujjhu kaMtu tihuvarNa supasiddhau sahai payakkhu NAi~" mayaraddhau / [pAraMdiya NAma paddhaDiyA] ghattA-abhayAmahAevie Navara vihaseppiNu ema pauttau / jaM pai~ jaMpiu hiyavayaNu"taM hau~ jANami mAtra Niruttau // 5 // 15 dohASTakaM jANami vaNi guNagaNasahiu parajuvaIhi~ virattu / para mahu aMbule hiyavaDau Nau ciMtei parattu // 1 // jANami hau~ uvahANaI kiM tuhu~ cavahi bahuttu / aMbiTa ko Na vi paMDiyau parauvaesa kahaMtu // 2 // jANami iha kulauttiyahi~ ekku ji Niyapai juttu / 5. 3 ga gha khiisnnu| 4 kha avru| 5 ka vajjevau / 6 ka karevau / 7 ka supyaasnne| 8 ka mynne| 6 ga gha tava / 10 kha varaNu; ga gha crnnu| 11 ka nnisddhiy| 12 kha pravattha / 13 ka kha paMtheM aagcchhi| 14 ka icchahi / 15 kha shocchaa| 16 kha majhu hAsau dijjijjai / ghari raMdhijjai; ga gha ghara rakhae / 17 ka eyarahu nnN| 18 kha vihsevinnu| 16 ka ga gha taM jANami / 6. 1 ga gha vaNivaru guNasahiu / 2 kha para muhi aMbali / 3 ka iya / Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5. 7.10] sudaMsaNacariu para hau~ mAi kiM karami tahA uppari maNu khutta // 3 // jANami parapurisahI uvari Nau kijjai Asatti / kittiu vuccai puNu vi puNu aidullaMgha bhavitti // 4 // jANami kaMtu vi mahu taNau mayaraddhau va vihAi / para mahu abbo lagga maNe Niru suhRdaMsaNavAi // 5 // jANami pai~ mohAulaza hiya-miya-sikkhA diNNa / para mai~ uvavaNu jaMtiyaza ajju ji kiya supaiNNa // 6 // kavilaya sahu~ bollaMtiyaNa mai~ tahi~ ema pavuttu / jai suhadasaNu Nau ramami to hau~ marami Niruttu / / 7 / / iya NisuNeviNu paMDiyaTa to vuttau vihasevi / khIlayakAraNi devaulu Nau juttau~ NAsevi // 8 // ghattA-rahaseM sIlu paricaNavi jaNaNiMdu kajju Nau kinjai / varasuvaNNakalasahI uvari DhaMkaNu kiM khapparu dijai // 6 // iyaraha~ divyAharaNaha~ pAsiu sIlu vi jubaihe maMDaNu bhAsiu / harivi NIya jAkira dahavayaNe sIle sIya daDDha Nau jalaNe / taha aNaMtamai sIlagurukkiya khagakirAyauvasaggaha~ cukiya / . rohiNi kharajaleNa saMbhAviya sIlaguNeNa NaiTa Na vhaaiye| hari-hali ckkvtttti-jinnmaayu| aja vi tihuyaNammi vikkhaayu| eyau sIlakamalasarahaMsiu phaNiNarakhayarAmarahiM pasaMsiu / jaNaNie chArapuMju vari jAyau~Nau kusIlu mayaNeNummAyau / sIlavaMtu buhayaNe salahijjai sIlavivajieNa kiM kijai / pattA-iya jANeviNu sIlu paripAlija pra mAtra mhaasiN| _ NaM to lAhu NiyaMtihe hale mUlacheu tuha hosai // 7 // 6. 4 kha maaye| 5 kha rattu / 6 kha kIya pynnnn| 7 ka jutta vi / 7. 1 kha juvii| 2 kha kira jaa| 3 kha sIya Na daDDhiya jalaNeM / 4 kha ho| 5 vihaaiy| 6 prijaayu| 7 ka jjae mhaasi| 8 ka NiyaMtiyahi / Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ NayaNanividhAyaka [ ...-. sIlavihINaha~ jaNi hAhAraU hosai tujha kmnnkdduyaar| sIlavihINahe siya jAesai sIlavihINahaM maraNu havesai / iya suNevi abhayAmahaeviSTa jaMpijjai roseNa pliivie| parauvaesu diMtu bahujANau sabbu ko vi sAsuija syaann| kiM bahujaMpieNa garuyArau jai vi majjhu hosai hAhArau / jai dullaha saMpai jAesai jai vi visi mahu maraNu havesai / tai vi kAsu vayaNe Nau chaDamiH raiyapaijaTa appau mNddmi| tAsu asaMgarma mahu maNu jUrai duddhasaddha ki kaMjiu puuri| ANijjau~ so suhau viyaDDa pAryaM dada vari hiyau ma daDdau / 'jai piyasaMgamu kahava Na kimAI to phuDu mai~ aireNa marinnai / (pAraddhiyA NAma paddhaDiyA chaMdo)" ghattA-paMDiya ciMtai taM suvi iya- gohagAhu kira summai / itthIgAhu tamu vi garu je1sayarAyaru jagu dummai / / / Na phiTTai peyavaNe iha giddha Na phiTTai tuMbaraNArayageu Na phiTTai dujaNe duTThasahAu Na phiTTai lohu mahAdhaNavate Na phiTTai jovvaNaita maraTha Na phiTTai vijhi mahAkarijUha Na phiTTai pAvihe pAvakalaMku Na phiTTai Ayahe jo asagAhu Na phiTTai paMkaNa bhiMgu pitttth| Na phiTTa paMDiyaloyaviveu / Na phiTTai NiddhaNacitta visaau| Na phiTTai mAraNacittu kyte| Na phiTTai vallahe cittu chu9| Na phiTTai sAsa siddhsmuuhu| Na phiTTae kAmuyacirta jhsk| suchaMdu vi mottiyadAmau ehu / 8. 1 ka jnn| 2 ga gha plevie| 3 kha saamuiy| 4 kha jai vi majjha / 5 ka mNddimi| 6 ka suddhi / 7 kha maannijji| 8 ka mAya / 9 ka ga gha meM yaha caraNa nahIM hai| 10 kha ti| 11 ka ga gha pAraMdiya paddhaDiya bhaNijjai / 12 kha vi tasu gru| 13. ga gha teN| 6.1kha pyNddu| 2 ka kamAI citte suhuncha / Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ... 19.8]. suNacari ghantA - ahavA aM z2iha jeNa kira jiha avasameva hoevau / - saM siMha teNa ji dehiNaM tiha ekageNa sahebau / / 9 / / ketti vAra vAra ciMtema suhAvipattirhi kavaNu do karemi abbhasthira Aya jasu aNujAi ehiM hoijjai puNu jaMpiyala tAna he suMdari ANami jAma pi vaNisArau. iya bhavi paMDiya gaya tetahi bhaNiH ragi satta mahu bhallA 7 10 'ketti bAra bAra bhUrijmai / ' jahi telokku visavasu bhavitihi / taNu lAyaNNavaNNasucchAyahe / tasu chaMdeNa Navara callijjai / dhIrI hohi tAma' paramesari / acchau ' ure ghulaMtu jiha hAraNa / thiyai~ payAvaigehai~ nettahi / karavi dehi maTTiyAulA / ghattA - abhayArAgI jAmaNihi mayaNaho vau sahalu karesai / tasu mApe dulahu vihiyaicchiu phalu pAvesai // 10 // 71 viNA ghaDiyA 3 tA te cakkI se NimmaviyA parihAsaha sattaviNaM harisiyaMga ramahiM sattaviNa raMgahi NaM tasahi sattaviNaM karu kareNa haNahiM sattaviNaM he viSNu muNahiM sattavivaNiAgamu jaNa hiM satta viNaM abhaya varisa hiM ( pAraMdiyANAma paddhaDiyA ) 11 paMDa pura ANivi ThaviyA' / sattaviNaM saggo sura paDiyA / sattaviNaM calahiM valahiM bhamahiM / sattaviNaM kANekkhahi~ hasahiM / sattavi viSNai~ guNahi / sattaviNaM uttamaM ghumahiM / sattaviNaM to guNagaNathuNahiM / sattavitA mara raNahiM / 6. 3 kaH gha dehaeNa / 19. 1 ka eu prakajju to vi kirakinna / 2 ga gha sAha / 3 gha acchai / icchi 3 ka raMgahi tasahi vasaha / 4. ke piyaI ( Ti0 priyAriMga ) | 5 ka gha sahau / 11. 1 ka ca / 2 ka kha prANevi ThiyA / 4 ka jANa / 5 ka vareNa saha / 76 10 5 10 Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ NayaNaMdivirahayau [.. 11.9ghattA-satta vi ANiya NiyagharahI paMDiyana saMka prisesivi|| pacchAiya ktyehi kiha jiha~ guNahi~ dosa NIsesa vi // 11 // 10 tuhikkiya thakkiya Niyagharae saMpatta pddivaavaasre| puttalau ekku Niru pahasiyae...sahasA saMcAliu viusiye| to maMdamaMda callaMtiyae puNu thAme thAme meltiye| saMjhAgama-ema karaMtiyae tahi~ paDhamadAra sNpttiye| kaTThIharammi Aucchiyae kiM eu tAma aruNacchiyae / jaMpijana rosu phuratiyaekiM eyaza tumhahu~ tattiyae / iya vayaNahi rakkhavAla kuviya paMDiyana samuhu~ bhiDiga laviya / ekku ji aNapucchivi paisarahi aNNu vi pucchiya kovau karahi / kiM pi vi sakajju virayaMtiyahe tuha kAi~ huyau~ pistiyhe| jai ki pi dosu iha saMbhavai to amhaha~ rANau nnigghi| ghattA-paisatihi~ uppariyaNau kaDDhiu paDihArihi kehau / / sayaraha~ suehi samaccharehi~ gaMgApavAhu ciru jehau // 12 // 13 phoDevi vAullao DaMbhajuttAyatA bhAsiyaM ema' aarttnnettaan| pujjA kareUNa vAullae sajja devI sagehammi jaggesae ajja / tumhehi~ bhaggo imo kalli savvANa sIsaM haNAmemi uvvUDhagavvANa / buddheNa siddheNa vAe~ khagiMdeNa khaMdeNa iMdeNa devANa videnn| jakheNa rakkheNa caMdeNa sUreNa rAeNa-NAeNa kAleNa kUreNa / hIreNa thereNa laMboyareNAvi atthIha tumhANa rakkhA Na keNAvi / 1 11. 6 kha jahi / 12. 1 gha thkkii| 2 ga gha ktttthiyhrmmi| 3 ka eyau / 4 ga gha taae| 5 kha sammuhu~ vi bhiuddi| 6 ka kha vi| 7 ka tumha kA I huaa| 8 ka pddihaarhiN| 13. kha ev| 2 ka kare jehiM / 3 ka iMdeNa devANa videNa jakheNa; sa IdeM parideNa devANa videnn| 4 ka rakSeNa caMdeNa sUreNa gAheNa / Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 81 8. 15. 5] sudasaNacariu evaM suNeUNa cittammi bhIehi~ NAvaMtasIsehitA bhAsiyaM tehiN| amhANa No erisaM kAriu~ juttu chaMdo vi kAmAvayAro imo vuttu / ghattA-kiM bahuNA vAyAvittharaNa vAullau tuhu~ ANejasu / aNNavAra aMguliya jai darisAvami to rUsejjasu // 13 // 5 iya NisuNevi vayaNu uvasaMtiya bhaNai ema paMDiya maivaMtiya / rAyaNitti' kiM hau~ Na viyANami jaNaviruddha jaM givhivi aannmi| tumhahi~ evameva hau~ gaMjiya kA vi NihINa dINa jiha laMjiya / maNNAviya puNo vi kayaGabhahi~ luNevi sIsu kiM akkhaya chubbhahi~ kiyau jai vi tumhehi~ ajuttau ekavAra mai~ khamiu Niruttau / NiyapahucaraNakamalaaNurattahI dIhAusu havehu ho putth|| amie~ tumha sIsu siMcijau~ aNudiNu NivapasAu saMpajau~ / iya kameNa satta vi maNisArai~ vasi kiyAi~ paMDiyana duvaar| ettahe vi kalimalaNiNNAsaNu aTumidiyahi~ sehi suhadasaNu / muNi Navevi uvavAsu laeviNU savvAraMbhabhAu vajevigu~ / ghattA-caliu masANahA suddhamaNu uTuMtahI vatthu vilaggau / ___NAi~ NivArai puNu vi "puNu Na vi tuhu~ uvasaggahI joggau~ // 14 // 15 kahi~ calliosi' NIsariya vAya taha chikka jAya / pakkhaliya avaru NijiyatamAla' sire chuTTa vAla / pacchai celaMcalu rosamANu kadvei saannu| huu dAhiNu kharu puNu eMtu diDa koDhiu NikiDcha / chiMdaMtu paMthu aggae sadappu gau kiNhasappu / 13. 5 kha kaauuN| 6 ka darisAvahuM; ga gha darisAvaha / / 14. 1 ga gha raaynnivitti| 2 ka jge| 3 ka NaM ; ga gha huN| 4 kha kaDihiM; ga gha gyddNbhhi| 5 ka kha tumhahiM / 6 kha jai / 7 ga gha ettAheM / 8 ka ppinnu| 6 ka svvaarNbhupaau| 10 khaNaM uttaM uvasaragahi jogau ; ga gha NaM tuhu~ / 15. 1 kha clliuunn| 2 ka gha deglu| 3 ka kha pecchai / 11 Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 82 NayaNaMdivirahayau [8.15. 6 Ayau savaDammuhu calasahAu duggNdhvaau| thovaMtare kaMTayaduma Nichi karayariu richa / thiya vAmiya kakkaDasaru karati sirva phekarati / ghattA-eyai~ taha avarai~ jAma pahe avasauNai~ puNu puNu pekkhi| aisayaNiyamAsattamaNu savvaI vaNiMdu uppekkhai // 15 // jaMtu jaMtu patto masANae ghuruhurNtsNbhddiyNsaanne| saDiyapaDiyabahudehijaMgale ghugghuvNtghuuvddamNgle| sivapamukkaphekkArabhIsaNe . kilikilNtveyaalnniisnne| pajjalaMtajAlAhuyAsaNe saainniissNkeybhaasnne| pisiyalAhaparibhamiyagiddhaeM mddykespuNjysmiddhe| huMkaraMta joiyaviyaMbhaNe mNtsttiprvijthNbhnne| viviharuMDabahumuMDamAlie sirprikkhhiNddiykvaalie| tahi bharaMtu NiyamaNe jiNesaro thiyau kAusaggeM vnniisro| (vilAsiNI NAma chaMdo) ghattA-etyaMtare dANavadalaNu sUru vi paharahi~ akamiu / pAyapasAru karaMtau vi bhaviyavvahIM vasu atthamiu // 16 // 10 mittavioe~ NaliNi mahAsai kaNNiya cUDallau Na payAsai / aisoe~ laliyaMgai~ siDhilai aliNayaNau paMkayamuhu mili| taduheNa duhiyAi~ va cakkai~ itthiyasaMgu vivajivi thakkai~ / aja vi so taheva kamu cAlaI iya paDivaNNau viralau paalii| kumuasaMDa dujaNasamadarisia mittaviNAsaNeNa meM viyasiya / 15. 4 kha siy| 5 kha gagha avsvnnii| 6 ka saddhaI (Ti0 zraddhayA ) / 16. 1 kha uThThiyau ; ga movaDiya; gha bhuvddiy| 2 ka dhuvaDahiM amaMgale / 3 kha cIyA huyaasnne| 4 ga gha sAiNiya; kha bhiisnne| 5 ka ssiyaalhaiN| 6 kha hiNddhiN| 7 kha tv| 8 kha dANavaNi ddalaNu / 17. 1 ka gha aisoenn| 2 ka dutthiya / 3 ka ga hi| 4 ka kha "viNAseNa vi| Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8. 16. 4] versa loyA yA suihara sUraho dehi~ jalaMjali NAvai Nisivellie ha maMDa chAiu sudaMsaNacariu dhattA - to sohai uggamiu he sasiara vimalapahAlau / NAvai loyaha~ darisiyara Nahasirina phalihakaJcolarDa ' // 17 // viSphuriyara taha NakkhattaNiya ru tahi N kAle pahiTThau' kAmiNIu ka vi bhaNai sahita guNarayaNakhANi sasavittihi~ kavi IsA kare I maMDI~ piurUsevi jaMtu piu harisiGa AliMgaNaha~ jAi pariraMbhavi puNu puNu kavi ghaNehi kAsu vimANiNimuhe diTThi jAi saMbhAvaM daNakajjeM diyavara / para atthamiu NataM phuDu pAvai / jalaharamA NAi~ virAiu / ( pAraMdiyA NAma paddhaDiyA ) kahi~ vicAru siMgAru karepiNu' kahi~ vi vesa vallaha avamANai kavi suraurameva saMtuTThau kahiM vi dAsi viDabhaDaho vilaggai 18 pAyaDi tANaM pupphapayaru / bhUi~ liMti thoratthaNIu / maNNAvivi vallahu katti ANi / piu kaDDhevi kesagga N dhareI / hAreNa nibaMdha kA vikaMtu / kheDDe kA vilhikevi thAi / pellai vacchatthale piu thaNehi / arise chappayati NAi~ / ( rayaDA NAma paddhaDiyA ) - ghattA - piu aNNahi~ AsattamaNu pecchevi ka vi jUraI dUva / re hi duTTha hayAsa khala hau~ pai~ Na kAi~ kiya suhava || 18 || 16 rati viDa vesa NieppiNu' paMgulo vi dhaNavaMta mANai / kUDa dammu devi viDu u / kacchahi~ dharevi bhADi puNu maggai / 17. 5 ka siriharaH kha surahara / 6 ka kha dei / 7 ghamaMDalu / 8 ga gha kacolau / 18. 1 khAI / 2 kha pahiTTiu / 3 kha maNNAvavi / 4 kha karevi / 5 kha piu pracchivi kesaggaheM karevi / 6 kha chiddeNa / 7 kha vacchatthalu / 8 gha jharai / 16 1 / 83 10 5 10 Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jayaNadiviraiyau [8. 16.5kahi~ vi vesa suMdara savvaMgahI caDyammahi~ maNu harai bhuyNgho| 5 kamasa~ addharattu gau jAmahiM maMdapayAu caMdu huu tAmahi / hA vaNiMdu uvasaggu sahesai ko taM suyaNavihuru pekkhesi| NaM iya ciMtiUNa atthamiyau aliulagavalavaNNu tamu bhamiyau / ghattA-NaM vihiNA jagaaMbarahI volevae' kiu nniilrkheN| ahavA NaM abhayahi~ taNau dosai paviyaMbhiu avajasu // 16 // 10 20 timiraM Niyacchevi paMDiya gayA tattha thiu jhANajoeNa seTThIsaro jattha / paNavaMti japei laggI payaggammi jai asthi jIve dayA tumha dhmmmmi| aNurAyavaMtIhi vidANagattIha' kari jIvarakkhA tumaM rAyapattIhai / virahAhidaTThIhe he sAmi kiM teNa Nahi hoi jIvAsa melAvamateNa / ma cirAhi e ehi ummIlaNettAi~ lahu gaMpi AliMgi somaalgttaaiN| bhaNu kassa tuTTho jiNo desi ThANasaM lai anja jAyaM phalaM tujha mANassa / tuhu~ mANiNIcittaaMbhoruhe mittu sArIyaNAmeNa chaMdo imo vuttu / ghattA-paNayasahiya kaMTaiyataNu sA rAyahaMsavarabhAmiNI / . rehai abhayadevi saguNa sakamala suvatta NaM pomiNI / / 20 / / 5 NibbhUsaNa vi suhR unbhAsai bhUsiya tihuyaNaM pi svisesi| accharAu kira suraNara mohahi~ tahe' payabaddhio vi Nau sohahi~ / sattasarAla vINa jai vAyai to muNihi~ vi mayaNajjara lAyai / rUviM diNayaro vi jA thaMbhai tehiya puNNahi~ viNu kima labbhai / sA vi tujha AgamaNu Niyacchai ehi ehi ummAhiya acchi| to vi Na kiM pi tAsu maNu bhijai kiM gaIza sAyaru khohinji| 16. 2 ka suyaNu vihuru| 3 kha gulvnnnnu| 4 ka vila ev| 5 kha gha. nniili| 20. 1 kha vidaannnnNtiih| 2 ka virahehiM / 3 kha mittenn| 4 ka gavi rvi| 5 ga gha 'taae| 6 kha deu siddhastha / 7 kha tumaM / 8 kha sarIyeNa NAmeNa / 21. 1 ka tahi kha tho| 2 kha sraaul| 3 kha muNIhi mayaNahaM jaru / 4 kha kahiM / 5 ka tumh| 6 kha tAsu ki pi / Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8. 23. 3] sudaMsaNacarita paMDiyA tetthahI AveppiNu kahiu jAma vittaMtu NaveppiNu / tAma abhayaM bhayavajiya jaMpai avaru uvAu Natthi iha saMpai / puNu vi jAhi jai kaha va Na Avai uccAevi ANi mahu bhAvai / purusAyattu tAma parikIrai daivAyattu hotu ko vArai / avasu vi vasi kijai jaM ruccai visabhaeNa kiM phaNimaNi muJcai / pattA-kiM tuhu~ AsaMkA karahi iha jo khAihai karaMbau~ / mAiza viNaDejaMtu jaNe so sai~ sahasei vilaMbauM // 21 // 22 to tAna gapi jhapiyaNayaNu lahu laiyau uccAivi mynnu| AvaMtiNa keNa vi pucchiyae dijai paDiuttaru dcchiyeN| NivabiMbahI aiaNurAyajuyA vAullau jaggesaI abhyaa| so bhaggau evahi aNNu maiM ANiu he gaMdaNa gaMpi sii| aNNeNa vi pucchiya bhattiyae so Nirasiu kiM iya tttiye| aNNeNa vuttu kahi mAtra mahu~ kahiM eha velA gaiya tuhu~ / kiM kahie~ mahu pahe chotti huA huM huM osaru saru dUra suaa| ima diti paDutaru patta tahiM paulIduvArapaDihAra jahiM / ghattA-puNu sattai~ dAraMtara paisarai viusi bhayarahiyA / NiJcalaMga paDihAra thiya NaM keNa vi bhittihi~ lihiyA // 22 // 10 23 loyacittamoyaNaM taM visevi' keyaNaM / paMDiyAna paMDio tUlipaMke chNddio| rAyaseTTiNaMdaNo sjjnnaahinnNdnno| 21. 7 kha NieppiNu / 8 kha tA prabhayA / 6 kha khAi karaMbau / 10 kha mAi viDiu jaM ti jaNi / 22. 1 kha jhaMpiyau nnynnu| 2 khyaaii| 3 ka Nivavidaho / 4 kha lgges|| 5 kha ki mAi mho| 6 kha eyii| 7 ga gha patti / 8 ga gha paulIduvAru pddihaaru| 6 ga gha sattahiM dAraMtarahiM / 10 kha sA bhayarahiyA ga gha viusina bhayauM / 23. 1 kha visei| Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jayaNaMdivirahayau [8. 23.4devasAhuvaMdaNo buuddhdhmmsNdnno| dhIrimAe maMdaro riddhie purNdro| dittie diNesaro buddhie jinnesro| bhAvaNAe NiDio kaausggsNtthio| sUhao arUsaNo ciMtae sudNsnno| kiM karemi taM piyaM jaM buhI jaMpiyaM / hA buhANa NidiraM ciMtiyaM asuNdrN| jo Na kAmakhaMDio so salagghu pNddio| uhiyANiruttaoM esa chaMdu vutto| ghattA-sappurisahI mANasu gahiru vihure viNa jAyai kAyaru / kiM suramahaNAraMbha hue majAya pamellaI sAyaru / / 23 / / re NihINa dINa jIva pAu Asavei ehi~ / appmaannmjvaannmaaskhaannkaarnnehiN|| NANavaMtasaMtadaMtadevasAhuNiMdaNehi / saMkiliTThaduTThaciTThakUradevavaMdaNehi~ // kAlakUDamissiehi dinnnnannnnbhoynnehi| vatthuvatthaitthiatthaiTTaNaTThasoyaNehi~ // kUDasAcikUDamANakUDadavvadAvaNehi / kAmakohalohamohamANaDabhabhAvaNehi~ // khIraNIrasappitellasassadhUlimIsaNehi~ / evameva jattha tatthaM hAsarosakhIsaNehi // raajvercorjaarthiikhaannucaalnnehi| desaraTugAmasImaduggaselajAlaNehi~ // thUlasaNhapANabhUyajIvasattadAraNehi~ / 23. 2 ka bhAvaNA mnnittimo| 3 ka NidiyaM / 4 ka turihayA / 5 kha vihurenn| 6 ka mellae kha Na melli| 24. 1 ga gha kUDasikkha / 2 kha bhAsaNehi / Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8. 25. 17] sudaMsaNacariu lolacakkhusoyaghANajIhaphAsaperaNehi~ // ema ciMtiUNa lei suppaiNNa so vnniNdu| vuttu addhajAiyA ya esa cittu NAma chaMdu // ghattA-jaI kahamavi uvvariu hau~ jamakaraNahI ehaTa avsr| to lesami jiNabhAsiyau tau kalle saMhue vAsaraM // 24 // 25 iya jAma vayapuNNa thiu leI supinnnn| picchevi sahasatti ciMtei nnivptti| paccakkhu zhu mAru pricttsiNgaaru| jai taNu pasAhei to jagu vi mohei| virahaggisaMtattu kettaDau mahu cittu / puNu bhaNai sacchehi nnimmiiliacchehiN| jhAehi kiM NAha uttttknnyaah| muhajittamayavAha tiyacittamayavAha bho suhaya iha jamma Nipavitti' jinndhrm| kariUNa AyAsu pAvihasi suravAsu kiM teNa sokkheNa jaM hoi dukkheNa / lai tAma paccakkhu tuhu~ mANi risukkhu| mA hohi aviyAru saMsAra taM saaru| bhuMjiyai jaM miTTha mrANiyai smnnihu| parajammu kiM diGa kaulAgame siTu / jANehi phuDu mAra lAehi kiM vaar| lIlATa paya diti gaya cAru pypNti| 24. 3 kha paTThi jAi jAppaesuH ga gha aTThi jAiyA pes| 4 ka kai / 5 kha ga gha kallANaI huya vaasre| 25. 1 gha levi| 2 ka ga gha ji| 3 kha virhmmi| 4 ga gha iya / 5 ga gha nnycitt| 6 ka mANiraM sokkhu / 7 khnnN| 8 kha / / Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jayaNadiviraiyau [8. 25. 18ghattA-he suMdara amhahi~ duhi~ vi jaIheM kAlu gmijji| to saggeNa maNorahaNa laguNa vi bhaNu kiM kijjai // 25 // 26 suhaya jai icchase' sNkhkuNdeNdunniihaarhaaraabhhiirNggNgaatrNgaavliipNddur| paDhamabiticArapaMcachasattaTThaaNNaNNa-mANikkabhUmihi bhAbhAsiyAsesadiggaMtara // vivihkusumohkiNjkksNmisskthuurikppuurkssiiryaamoydhaavNtiNdidirN| caliyatiyapAyamaMjIrajhakArasadeNa ummattaNaccatamorehi~ umbhAsiyaM maMdiraM // (caMDavAluM tti NAmeNa daMDo imo) jai icchahi bAlau aliNihabAlau kuvalayasAmaliu / mayaraddhayaloliu~ bhuMbhurabholiu kisalayakomaliu // thaNabhArakkaMtiu jiyasasikaMtiu kuliskisoyriu| . olaMbiyahArau jaNamaNahArau raihe sahoyariu // (bhramarapadoM NAma chaMdo) vararAulaM ubbhiyavivihachattasiriggiridhayavaDehi~ samAula / jaNapesalaM jai icchahi vaNiMda Niccucchavehi~ raiyamaMgala" // (mukhaMgalIlakkhakhaMDakaM) jai icchasi maNoje caMcalA hayA NijjharavaMta uttuMga sailovama gyaa| kaMcaNamaNimaUhaciMdhaiye rahavarA sevAgaya asesa paNavaMti kiMkarA // (AvalI chaMdo) ghattA-tA mai~ aNuhuMjahi suhaya iha hohi mahiyale rANau / mA saJcilau karehi tuhu~ taM "saMkhiNihikahANau // 26 // 25. 6 kha mi; ga gha duhiM jai / 26. 1 kha icchsi| 2 ga gha haarbbhgNgaa| 3 kha paMDaraM / 4 ka bhAbhAsuraM asesa diggaMtara kha tAmAsiraM desadiggaMtaraM / 5 kha caMdayalo nnaamo| 6 ka kha icchi| 7 pratiSu 'bholiu'| 8 kha bhrmrpttttaa| 9 ka kha siggiri / 10 kha rAmAulaM; ga gha rmaaulN| 11 gha nniccucchviriy| 12 kha mukhaMgalIlavalAkhaMDakaM / 13 gha samaNojja / 14 gha tuNg| 15 ka maNihi ciciy| 16 kha kuNddii| Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8. 28. 11] sudaMsaNacariu 27 he suhaya kiM Na suu paI kahimi vikkhAu parayAraahigamaNu devaha~ vi saMjAu / gorIhi vivarokkheM mayaNaggisaMtattu haru gaMga ramiuNa kelAsi saMpattu / govIhi~ loNiyahi~ daNuAri saMrattu gau Nisihi saMkeu hari surau aNuhuttu / ko kara tilottimahe virahammi richi vi Na parihariya aNuhaviya raNammi / sUreNa ahiMgamiya koMtI, uppaNNu suu bhuvarNa supasiddha NAmeNa jo knnnnu| 5 piya ramiya picchevi sirivissamitteNa sakalaMku kiu caMdu myinnhghaaenn| Ahallasarayammi goyamiNe paJcakkhu hariNiyavi sahasabhau kiu puNu vi sahasakcha / mai~ mANi iya sayalu jANevi vittaMtu mayaNAvayAro imo chaMdu NibhaMtu / ghatta-iya avara vi diTuMtasaya" deviNu marAlagaigAmiNi / bahuvihabhaMgihi~ puNu vi puNu khabbhAlai vaNivaru kAmiNi / / 27 // 10 28 jaNamaNaharaNa vraahrnn| vivihai~ leviNu NiyaDaza evinnu| bhau~hau~ vaMkai aharu vi ddNki| pIvara ghaNaghaNa ugghADai thaNa / takkhaNe govai NAhi plovi| NIvIbaMdhaNu siDhilai puNu punnu| kotala choDaI aMgaI moddi| kakkhau dAvai muhu viyasAvai / pAyaha~ lAgai puNu aaliNgi| daraNahaghaTTaNu ahrsucttttnnu| samaNiu mammaNu karai sucuNbnnu| 25. 1 kha paI supro| 2 kha devahiM / 3 kha vivropi| 4 ga gha lonnsshe| 5 kha huyarattu ga gha huu rattu / 6 kha kutiyahi / 7 ka mayapraddhaghAeNaH kha mayaiNNa vighaeNa; ga gha aimynnghaaenn| 8 kha paahill| 6 ka goyammiH kha gomiyaNa / 10 ga gha vi chaMdo imo vuttu / 11 ka sayaiM; ga gha sii| 12 kha vikkhabhAlai / 28. 1 ka jhaaddi| 2 ka vttttnnu| 3 kha saharasuvaTTaNuH ga gha sarahasuvaTTaNu / 4kha synniu| 12 Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ to i avarAha" vi jai vikhavAli dAsI saMgayAna fog dhaTTha pisuNAvatAra vaDa jaM majbhu Asu kiM devathANu puji taMbu chaMdu vittau ghantA - abhayA to vi Na osarai bahuviha uvAya ciMtaMtI / kalAsaha surasiMdhu jiha thiya pAse pAsu bhamaMtI ||28|| 29 da kiM bhairavammi bhaga ghaNaghaNe laMghevi gahaNu kurukhe pAvahi hayAsa duisayadalammi yadiviraiyau 6 ka viya cAliu / va surasaMghu / 6 28. 5 kha zravarehi / 8ko khaTThai huu / 26. 1 kha duppaTU / 5 katahu~ / 6 kha gharevi ga gha gharehi / 8 ka ga gha NivaDei / 6 ka laggai / bahubhaMgIhi vi| tai viNa cAliu~ / NaM kaTTIhuoM / ma niruttara / 2 ka ga gha tA / - docchiu tAna / siDhilAharoha / re re kirADa kahi~ 3 upaNu / bahi sato | bhANu bhANu / aharabiMbu / hirai ji rahi / viDiya tammi / rasuvA / laggahiM hi / varaviNDudham / kiM kiu samahaNu" / 10 [ 8.28.12 saha / re vaNiyadAsa / kaNakhalammi | 7 ka ga gha pacaliu / 3 ka kirirADa / 4. ka kha evaDau / 7 kha hi pakkharevi; ga gha gahirae marehi / 10 kha ga gha sagahaNu / 15 5 10 15 Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudaMsaNacarita 8. 31.2] kiM piyarapiMDu pADiu akhaMDu / NivacittadamaNi pihu laDaharamaNi / jaM Aruhehi kahi~ tuhu~ lhehi| ki pai~ ravaNNu tau ghoru cinnnnu| jeM luliyahAru uru haNahi caaru| eyahA~ vi uvari kiM bhaNami nnvri| muhu appaNo vi muttevi jovi| chaMdu vi muNeha phuDu cNdleh| ghattA-sAmeM bhee~ tuhu~" bhaNiu docchiu vi NakiM pi vi bollhi| NiyamaNi Niru asagAhu kiu jo sallaI" aja vi melahi / / 26 // 25 ajja vi hau~ acchami sANurAya jamme vi Na mellami tujjha pAya / aja vi aNuhuMjahi visayasukkhu bhaNu keNa NihAlio gaMpi mokkhu / ahavA avaherahi kahava ajju lai kallana sijjhau tujha' kajju / jai ettiya tAyA tuha Na demi. jai pai~ sagottu Na khayahu Nemi / to abhayaNAmu Na vahami varAya hau~ paggi va paivayasevi jAya / aha tujhu jai vi dAvami Na NAsu to pecchetahI savalahI jnnaasu| olaMbivi appANau~ maremi kiM bahuNA tiyaDhadRsu karemi / (rayaDA NAma paddhaDiyA) ghattA-puNu puNu ema bhaNevi Niru NivaDiya NiyasayaNi suhAviNi / NaM NAiNi NipphaMda thiya rehai NaraNAhahI bhAmiNI // 30 // to suhadasaNu ciMtai sakajju suhadasaNu ciMtai jalau NAri abhayA ciMtai Na ramiu' maNojju / abhayA ciMtai mahu huu suhaari| 29. 11 ka bho jaM mArahahi / 12 ka ji lhhi| 13 kha kaM / 14 kha sAmi bheI maI tuhu~ / 15 kha so piru / 30-1-kha tuj / 2 ka taapN| 3 ka Nahu / 4 kha vahauM / 5 kha paivaya sarivi ga gha paivai sarivi / 6 ka jai vi vimalu sujasu (Ti0 shiilyshH)| 7 ka mrevi| 8 ga gha maNe / 1 kha sayaNayane / 31. 1 kha rmiy| Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 62 suhRdaMsaNu ciMtai uvvaremi suhRdaMsaNu ciMtai kammaNAsu suhadaMsaNu ciMtaNANalA hu suhRdaMsaNu ciMtai mokkhamaggu suhRdaMsaNu ciMtai khavami kammu suhRdaMsaNu ciMtai jagu aNiccu diviraiya abhayA ciMtai suMdaru dharemi / abhayA ciMtai surayAhilAsu / abhayA ciMtai huu aMge DAhu / abhayA citai bhuMjiu Na bhoggu / abhayA citai mai~ kiu ahammu / abhayA ciMtai mahu pattumiccu / sulaha pAyAla NAyaNAhu sulaha u Navajalahare jalapavAhu sulaha karI' ghusiNapiMDu sulahau dIvaMtare vivihabhaMDu sulahau malayAyale surahivAu sulaha pahupesaNe karNau pasAu sulahau ravikaMtamaNihi~ huyAsu sulaha Aga dhammo sulaha maNuyantarNa piu kattu jiNasAsaNe jaMNa kayA vipatta ghattA - suhRdaMsaNu ciMtai hiyaI avaherahi' aDayaNasAhasu / aisayakalANahi~ sahiya- re jIva aruha ArAhasu ||31|| ( rayaDA NAma paddhaDiyA ) 32 sulahau kAmAure virhddaahu| sulaha varAya vajjalAhu / sulahau mANasasare kamalasaMDu / sulahau pAhANe' hiraNNakhaMDu / 8. 31. 3 sulahau gayaNaMgaNe uDuNihAu / sulaha IsA se jarNa kasAu / sulahau varalakkharNa payasamAsu / sulahau sukaIyaNe maivisesu / para ekku ji dulahu aipavitta / kiha NAsami' taM cArittavittu / ( rayaDA NA meM paddhaDiyA ) ghattA -ema viyapivi jAma thiu aviolacittu suhRdaMsaNu" / abhayAdevi vilakkha huyatA niyamaNe ciMtai puNu puNu // 32 // 12 31. 2 kha ramemi / 3 pratiSu 'avaherami' | 32. 1 ka kha kAsIrae / 2 kha pAkhariNa / 3.vAsu / 4. kha bahu / 5. ka sulaha sAvaraNe ( Ti0 sAvajJe mUrkhe durjane midhyAdRSTi puMsi ) / 6 ka sulahau NavakaMta mahi vAsu / 7. ga gha 'lakkhaNae / 8 ga gha dulahau / 6 ka pAmasi / 10 ka aviyalaH kha avicala / 11 kha sudaMsaNu / vi puNu / 12 kha huya niyama citai puNu 5 10 5 Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8. 34.8] sudaMsaNacariu 33 kahi~ vasaMtu kahiM uvavaNu acchai kahi~ gariMdu kIlevau~' gacchai / kahi~ hau~ tahi~ pahiTTha saMcalliya kahi~ sA DoDDi cavai harisolliya / kahi~ paMDiyana ehu vaDhu ANiu hA mai~ hoMtu kajju Na viyANiu / hA~ mai~ sA bhAvaNa bhAvijaI ___jATa maraNu baMdhaNu paaviji| hau~ kavilAza levi saMperiya paMDiyAna taiyahu~ vinnivaariy| hau~ jANaMti saMti Ayo guNa kAi~ lagga asagAheM NigguNa / saguNasarAsaNu vva jai rucai jaMNa mAi muTThihi~ ta mucci| esa pAse Nau khajjai pijjai ema vi galaDAhiyaza mrijji| parayAraM pi hoi viruyAraM dussahaNarayadukkhahakAraM / jA Na kiM pi keNa vi jANijjai tA vara ehu tahiM vi ghllijji| 10 (rayaDA NAma paddhaDiyA) ghattA -iya ciMtivi savilakkhiyaNa abhayAmahaeviza vaNivaru / cAuddisu veDhivi laiyau visavelliSTa NaM caMdaNataru // 33 / / 34 lahu ukkhivevi' saMcaliya jAma gaya rayaNi mihuru uggamiu tAma / pecchivi vihANu bAhuDiya jhatti carimaMgu sayarNa ghalliu daDatti / caMdaNahi jema lakkhaNahI ruDha dattahI ji ciru vIravaI dhitttt| pajjuNNahI jiha puNu kaNayamAla tiha sA vi vaNiMdahI huya karAla / bIiMduyArasUImuhehi~ phADiu sarIru nniykrruhehi| ghaNathaNa sahaMti lohiyavilitta ..Na kaNayakuMbha ghusiNeNa sitta / vacchayalaesu hatyahi~ haNati uTThiya hayAsa lahu iya bhaNaMti / jhasamusalu paraMgaNarattacittu . mahamAihi~ diNNau kahi~ pahuttu / (rayaDA NAma paddhaDiyA) 33 1 ga gha kIlevai / 2 ka tii| 3 kha ga gha saa| 4 ka vAsijai / 5 ka ji nnivaariy|. 6 ka prasaggahi / 7 kha evhiN| 8 ga gha NarayahaM dukkha haM kAraM / 6 kha tahiM ji / 10 ka ga gha aMjaNataru / 34. 1 ka prakkhiviH gha ukkhevivi| 2 ka caMdaNamavi jih| 3 kha vIramahi / 4 ga gha viiyNdyaar| 5 ka mahaMta / Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jayaNaMdiviraiyau [8. 34. 6ghattA-mahu laDahaMga vaNivariNa eyai~ gaMjiyai~ ployho| .. jAma Na mArai tA milivi aho dhAvahu ghAvahu~ loyahI // 34 // 10 kiyau tIna kUvArau jAmaha~' vaNivariMdu maNi ciMtai tAmahi / purisu citta ummAhiu acchai mahila avaru purisaMtaru vaMchai / purisu ratta kira NiyaDau gacchai mahila vaMkadiTThoTa nniycch|| purisu vi gADhu gADhu avaraMDai mahilacittu avarattahi~ hiMDai / purisu NehasabbhAu pauMjai mahila kavaDakUDahi~ maNu raMjai / purisu daviNu ANevi gharai ghallai mahila taM pi coreppiNu melli| purisu aNeyapayArahi~ picchai mahila aliyavayaNAi~ payacchai / purisu cittu juMjaI gharadArahI mahila hoi AsattI" jaarhii| . ghattA-katthaI kajjavaseNa puNu chur3a purisu jAi gharu chaMDivi / to ettahi~ Avai mahila gAi va harahAI hiMDivi // 35 // 10 vomi vihayaha~' salile jalayaraha~ gamaNAgamaNAyaraha~ pAyamaggu jai kaha va diisi|.. AdasaNe paDibiMbu hatthagejmu jaI kaha va sIsai / pArayarasu jai sUimuhe iha thiru hoi Niruttu / tiyahI cittu purisahI uvari to Na calai aNurattu ||1||vstu|| 5 mahila rattiya karai kAravai uvayAraviratta puNu sai~ marei mArai marAvai / acchau tA kira maraNu misasaehi~ suhiyaI dharAvaI / 34. 6 ka dhAvaho dhaavho| 35. 1 ga gha vhiN| 2 kha puriscittu| 3 ga gha purisacittu / 4 kha pravari tahiM / 5 kha purisaNehu / 6 ga gha ghari prANivi / 7 kha tahi ji / 8 ka pyaarN| 6 vayaNaI ji| 10 ka juNjui| 11 ga gha prAsattiya / 12 ka acchi| 13 khtaa| 14 ka gharihAI ji / ___36. 1 kha vihaMgayahaM / 2 kha pyddu| 3 kha bhaadNse| 4 ka hale ajjhai kha hAthi mijhu jai pyddu| 5 kha ji| 6 kha jaa| 7 kha ga gha muhiyaI (Ti0 mohitAn ) / 8 kha muhipraya dharAvahiH ga gha muhiyaehiM muhiyae dhahAvai / Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8. 36. 30 ] sudaMsaNacariu gaMjai gaMjAvei Niru bahu aNattha payaDei / sihijAloli va panjaliya parapANaha~ NivaDei / / 2 / / visama vaMkiya NIyaraya gahira bahuvibbhama bahubhamaNa uhayapakkhadUsaNapayAsiya / tIriNi jiha tiha" juvai maMdagai saloNahu' samAsiya / / sihidhUmoli va varagharahI mailiNi sAhaMkAra / visasatti va maraNuvvahaNa tikkhiya jiha asidhAra // 3 // 15 hariNasiMgaha~ vaMsamUlAha~ maMjiTThalayAjaDaha~ aMkusAha~ ahimyrdaaddhhN"| NaivalaNaha~ 14 khalayaNaha~ taha ya turayagIvaha~ sarADhaha~ // Ayaha~ pAsiu abbhahiya" baMkima Na calai jeNa / hammaI tIyahi~ tiNu va hiu kAmihi" surayachaleNa / / 4 / / 20 kavaDu callai kavaDu vollei vaMkaddhabhauhau~ karai kavaDabhAva thaNagAhi" pyddi| kavaDeM" puNu puNu dara hasai puNu vi kavaDajuya aMga moDai // kavaDe cADuyasaya disaI kavaDeM sauha krei| kavaDeM tuhu~ vallahu bhaNai kabaDeM cittu harei / / 5 / / diTThidaMsaNu" Nehu sabbhAu uvayAru cADuyavayaNu dANu saMgu vIsAsakaraNu vi / kulakaja vaDDima viNau davvaharaNu dhikkAramaraNu" vi / / iya sayala vi majjAyacuya NAri Na maNNai kema / tuccha sakalusiya bhIsaNiya pAusagiriNai jema // 6 // 30 36. 6 ga Niyara gahira gha Niya ghir| 10 kha tiha khalu / 11 ka saloNihiM / 12 ka maraNu jaNahi kha mAraNa vahaNa / 13 kha aimaira'; ga gha aimayara / 14 kha Nai calaNahaM / 15 kha abhayahiya / 16 gha hrnni| 17 ka tiNa vihiyau (Ti0 tRNaM kRtaH ); hammahi tiya teNa ji vihiu ga gha tiyahe teNa hiyau / 16 kha kAmehi ga gha kaahimi| 16 ka kvlu| 20 kha kavaDabhAi thnnhaai| 21 ka kavaleM / 22 ga gha jui aNgu| 23 kha sayaI dis| 24 ka savvahaM (Ti0 sarveSAmapi ) / 25 ka hiTThiyadaMsaNu, gha hiTThidaMsagu / 26 kha pravayAra cADaya vayaNa / 27 kha kulalajja / 28 ka ghikAraNu / Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 jayaNadiviraiyau [8. 36. 31' kavva lakSaNa takka suNighaMTa" sachaMdAlaMkAra varacaraNakaraNa siddhNtbheyiN| jIvANa suhAsuhai~" kammapayaDibaMdha aNeya / / maMtai~ taMtai~ sauNaiM etthu Na kIrai bhaMti / ekku mueppiNu tiyacariu samvai~ jANijjA 35 assarAsaha~ sIhavagyAha AsIvisavisaharaha~ kaha vi cittu vippaTa alIDhahe / aNumittu vi tiyahe puNu ko samatthu iha vsuhviiddhe|| __ gahacakku vi aMbusililu vAluyaNiyaru vicittu / kaha va pamAvae~ jANiyae Nau puNu tiyahi~ carittu // 8 // 40 khalahu~ jalaNahu~ Nahihu~ siMgiyahu~ dADhiyahu~ Naravaikulahu~ arihu~ sarihu~ mittahu~ sakavaDahu~ / bahudosahu~ mukkhahu~ vi vasaNiyAhu~ taha Thagahu~ dUvaDahu~ / kiM bahuNA vari eyahu~ vi jAijjai vIsAsu / Nau puNu aNumittu vi tiyaha jai vi hu guNaha~ sahAsu // 6 // 45 cori NigghiNi luddha calacitta mAyAviNi sAhasiNi aliyarAsi parayAramohiya / avahatthiyasIlaguNa hoi NAri sabbhAvadohiya // ___ jANaMtu vi erisa vi guNa jo tahi pattijjei / so dukkhAvaliraM piyaza tilu tilu kappijjei // 10 // muyau jasaharu tiyavisAseNa sAkeyapurAhivai devarai vi rajjAu bhaTThau / NavaNAyasahassabalu tiyavisatthu kIyau paNaTThau // 36. 26 khnnu| 30 ka sughNtt| 31 kha maraNa suhA / 32 kha baMdhaNa / 33 ka maisarosaha ga gha assarosaha / 34 ka avaloDhai (Ti* avalI); ga gha aliiddhe| 35 kha vIDhahaM / 36 ka payAra iM; kha kaha va pamAvai jo nniyi| 37 kha mukkhahahe visonniyhe| 38 ka dagaDahuM dhagaDahuM, ga gha Thavahu dhvddhu| 36 kha ehu vi / 40 kha dhitttth| 41 kha erisu guNahiM / 42 ka vho| 43 kha visaMgu / Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8. 37. 12] sudaMsaNacariu avara vi je je tiyamaihi~ jAesahi " vIsAsu / tAha tAha~ galakaMdalA laggesai jamapAsu // 11 // jema bhauhahi~ jema diTThIpa taha jiha jaMpati" gira hoi vaMka tiya tema hiyve| secchApna saMcarivi puNu vAravAra gajjei jaNavae // aliyau pukkArivi raDevi paru mArAvai dhitttth| ho ho kiM ki Nau karai tiya ruTThiya" mA diTTha // 12 // (vastubaMdhakaDavayaM") ghattA-taM kUvAra suNevi jaNu lahu sasaru sacAu padhAvaI / sUrapahAharu' taDitaralu pAusi Navajalaharu NAvai // 36 // 37 tao Nivai pucchae jaNu Nievi' dhaavNto| kahiM pi girituMgao gau vichuDe kiM mtto|| mahaMtu daviNIsaro layau kiM pi baMdiggahe / sadappu ari ko vi kiM mahu pauttaoM viggahe // 1 // kimettha NaDavekkhaNaM aha va kiM pi cojaM varaM / tao Naru NamaMtao kahai ko vi vittaMttaraM // sudaMsarNaNa devaho abhayadevi vammAsiyA / sarammi jiha pomiNI gayavareNa viddhaMsiyA // 2 // iyaM suNevi patthio arunnnnettdtttthaaho| phuraMtaNAsAuDo tivalibhAla bhNguro|| pakaMpiyasarIrao bhlseyallllo| kareNa hayabhUyalo bhaNaI ema rosillao // 3 // 36. 44 ka jaaesi| 45 ka gha jiha ji pNti| 46 ka saMvarevi (Ti. kaDachIvi ); kha secchai saMcallai vi| 47 kha pukArai rddi| 48 kha rutttthii| 46 kha baMdhA kaDavayA / 50 ga gha padhAiu / 51 ka pahAru; kha pahAhau / 37. 1 ka nnuevi| 2 kha chuttttyo| 3 kha pattau ga pahuttau ; gha kiM mahuttau / 4 ga gha hnni| Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .15 NayaNaMdivirahAu [8. 37. 13piyei mayataNDiyA kulisasUi ko ghaase| gasei visamaMjarI jalahivela ko sosae // luNei jamadADhiyA~ garuDapakkha ko bhaMjae / chaleNa bali maMDae~ mahu piyA vi ko bhuMjae // 4 // huyAsa ahi veriNo caura jAra upekkhe| . Na so suiru NaMdae garuvaAvayaM pekkhae / suduTThaNaraNiggahaM suyaNapAlaNaM juttayaM / Nivassa jai bhUsaya puhaichaMdayaM vuttaya" // 5 // - ghattA-aho aho bhaDahI turija turiu jA jAhu abhaya saahaarhu| __iyaru vi lehu lehu haNahu kharNa tilu tilu kappevi mArahu // 37 // 5 taM NisuNevi vayaNu mahivAlahI keNa vi diTTi diNNa krvaalhii| keNa vi cAu saguNu avaloiu varakalattu jiha mudviha mAiu / keNa vi asigheNuya viSphAriya' NaM kAleNa jIha NIsAriya / keNa vi vuttu NAhu jasu ruDhautasu luNemi hau~ NAsu sauTThau / keNa vi vuttu ajadiNu dhaNNau devadeva jaM pesaNu diNNau / hatthapahatthavaMtu viyaresami iMda ivva ha haNau~ dharesami / keNa vi vuttu hau~ vi jAesami ajuNu vva kaNNahI laggesami / keNa vi vuttu rAma hau~ hosami viDasuggIvahIM mANu dlesmi| keNa vi vutta mai~ vi Na pujjai suhaGasamUhu kIsa pesijjii| keNa vi vuttu gaji kiM kijai viraleM pahuI kajju sAhijjai / (pAraMdiyA NAma paddhaDiyA) ghattA-iya gajivi jasalaMpaDehi suhaDahi~ dhAvaMtahi vnnivru| veDhiu cAuddisu sahai sANahi~ NaM katthaI karivaru // 38 // 37, 5 ka visai mytNunnaa| 6 ka ddaaddhiyaa| 7 kha vaMDae / 8 ga gha aavii| 9 ka pAlayaM / 10 kha gha bhuusnnN| 11 ka chaMda vuttayaM / 12 ka aho bhaDaho bhaDaho turiu| 13 ka hnnuN| 14 kha khaNi khaNi kappivi mAraho / 38. 1 gha apphaariy| 2 ka meM yaha pUrI pakti nahIM hai| 3 kha Niu ; ghaNiva / Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8. 40.10] sudaMsaNacarita 36 jA mAraNahu~' Niyau vaNisArau tA jaNeNa puri kiu hAhArau / papphulliyarAIvasuvattihe jahiya vatta keNa vi tasa pani tujjha kaMtu NivaramaNihi~ cukkau dUsahamaraNAvatyahi~ Dhukkau / taM NisuNevi uTuMti paDaMtiya urayalu karayalehi~ tAGatiya / NayaNaMsunahi~ sihiNa sippaMtiya taNu pAseyaviMduhi~ thippaMtiya / maNipAlaMbadora guppaMtiya muhamarumiliya bhamara vAraMtiya / aidIhuNhasAsa melatiya pa uNAhayalaya vva kaMpaMtiya / hA kiM kiyau NAha jaMpatiya gaMpiNu taM paesu saMpattiya / (pAraMdiyA NAma paddhaDiyA) ghattA-sahai maNorama puNu vi puNu bhaDayaNa asesa jiNdNtii| kesaggahe AruTThamaNa paMcAli NAI kaMdaMtI // 36 / / hA hA NAha NAha pukkArai pai~ muevi mai~ ko saahaari| hA hA NAha NAha jagasuMdara saMpayATa pnyckkhpurNdr|| hA hA NAha NAha jaNavallaha amaraMgagagaNAhma Nadullaha / hA hA NAha NAha ANaMdaNa jigvriNdmhrisikyvNdnn| hA hA NAha NAha mayaraddhaya hiMsAiyadosehi~ aluddhy| hA hA NAha NAha kiM bhAviu meM parayAru gapi pai~ seviu| hA hA NAha NAha vau bhaggaukiM ghuNu vajjakhaMbhi aalgg| hA hA NAha NAha mahu~ ehau Nau sahahai citte svirohuN| . (pAraMbhiyA NAma chaMdo) jattA-jANami saMDha surAsura vi chuDu kaMtu Na keNa vi rakkhiu / __ hA hA kAsu kahemi hau~ paradukkheM ko vi Na dukkhiu // 40 // 10 36. 1 kha mAraNahiM ; ga gha - maarnnhN| 2 ka liyu| 3 ka suvattaheM / 4 ka ramaNehi / 5 kha suNevi / 6 kha pAlaMtu hAru / 7 ka meM 'aidIhueNa..... jaMpatiya' itanA pATha nahIM haiN| ------ 40. 1 kha jg| 2 kha gaNavarAha / 3 ka vajakhaMDe / 4 gha meM yaha pUrI paMkti nahIM hai| 5 ka savirohiu, kha citta / 6 kevala ka prati meN| 7 ka saMda; kha caMda / 8 ka koNa vi Na ; kha ko Na vi / Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 NayaNadiviraiyau [8.41.1 hA hA NAha sudaMsaNa suMdara somasuha / suaNa saloNa sulakkhaNa jiNamaiaMgaruha // sumarami paDhamasamAgarma virahu asaDDhalau / taha' vivAha karajoDaNu tArAmelaNau / / sumarami aNudiNu raihare gADhAliMgaNau / hAvabhAvasavilAsasuvinbhamajaMpaNa // sumarami uvavarNa saravari kayajalakIlaNau / mammaNamaNiyamaNoharu aharAvIlaNau / / sumarami NavakomaladalakuvalayatADaNau / mutsAhalahArAvalibaMdhaNachoDaNau // sumarami surahivilevaNu aMgahi bhUsaNau~ / vAra vAra maNNAvaNu spnnyruusnnuN|| sumarami chur3a chuDu calliya bahumANe bhriy| cADuehi~ saMbohiya karapallave dhariya // sumarami surahiyakesaraNiyare piMjariya / suipUraNa kiya sabhasalasuratarumaMjariya / / sumarami cArukavolahi~ pttaavlilihnnu| Isi Isi thaNapellaNu vrkuNtlghnnu|| to vi Na phuTTu mahArau hiyaDau vajjamau / vuttu chaMdu supasiddhau iya rAsAulau // ghattA-hA hA hA vihi duThTha khala khau kiM Na jAhi~ re toddiy| __Nihi dakkhAlevi majmu pai~ loyaNa puNu ki uppADiyaM // 41 // 42 jai vArivAha Nahi Nottharati' jai taru sasukka phala vittharaMti / jai mayahi~ sIha mAriya maraMti jai mayaNabANa jiNamaNu harati / 41. 1 kha tahi ; gha the| 2 ka ga gha dieNu riihre| 3 kha cuNbnnu| 4 kha ga gha bhUsaNabhUsaNau / 5 kha taasnnu| 6 ga gha sararuha kesreN| 7 ka ga gha jAsi / 8 kha dikkhaalhi| 9 ka puNu uppADiya / 42. 1 kha nnoyrNti| 2 kha sasukkha / Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5. 43. 10] sadasaNacariu jai deva NaraNa NAraiya sarga jai jaMti micchamai tihuvnnge| sammattaNANadasaNasamiddha jai saMbhavaMti saMsAri siddh| parayAragamaNu to tuhu~ karehi carimaMgi ehi~ mAriu mrehi| iya bhaNai maNArama jema jema suhadasaNu ciMtai tema tem| kasu taNau taNau kasu gharu kalattu paramatthe ko vi Na sattu mittu / saMsAru bhamate maI vi Navara aNNahi bhave eyaha~ diNNa pahara / te mahu vi tikkhapaharaNakaragga pArvavi Nimittu paharaMti lagga / bhuvaNattae vi paviyaMbhiyAsu -AvajjiyakammahI tthi NAsu / (rayaDA NAme paddhaDiyA ) ghattA-hau~ ddhappA uDDhagai rayaNattaya sNjuttu| bahuvihabajjhanbhaMtarahi~ gaMthahi~ jiNA vva paricattau // 42 // 43 puNu puNu NiyamarNa ciMtei jAma' dappubbhaDa bhaDa utthariya tAma / lai iTTadeu saMbhari bhaNaMti galakaMdale karavAlahi~ haNaMti / tahi~ avasare vitaru ekku pattu bhaNu kAsu Na dIsai sattu mittu / so sayala vi bhaDa thaMrbhavi dharei asipahara kusumamAlau krei| to tiyasahi Nahe saMjAya tuhi jayajayaraveNa kiya kusumavihi / suratADijjaMtau gayaNe bhAi duMduhi NaM akkhai ema loii| parisesivi NiyamaNe rAu dosu pAlijai kira chur3a vayaha~ lesu / suraNaraha~ pujja taM kavaNu cojju labbhai mokkhu vi aNavajju pujju / ghattA-varasammattavihUsaNaha~ bhavvayaNaha~ jiNasumaraNe / NAsai pAu asesu lahu tamu ji divAyaraviyaraNe" // 43 // 10 42. 3 gha sNsaari| 4 pratiSu 'haMsuddhappA' / 5 kha suddhagai / 43. 1 kha maNi citai ema ; ga gha maNe iya citei| 2 kha sumarivi / 3 kha gali / 4 kha hitttthi| 5 gha lei| 6 ga gha rAyadosu / 7 kha chuDDu kira / 8 ka jj| 6 ka vihasaNaM jiNavara sumaraNe / 10 ka jem| 11 ka viyaraNe tima NAsai uvasagga bahu / Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2802 NayaNadivirahayau [8. 44. 1 44 10 sududdharu' aMjaNapavyayakAu disAkaritAsaNu mehaNiNAu / sadappu vi vejmu Na dei kariMdu maNammi bharaMtaha deu jiNiMdu // 1 // pasuttu samuTThiu daMtisamIhu mahAbalu lolalulAviyajIhu / sarosu vi dei kama Na maiMdu" maNammi bharaMtaha deu jiNiMdu // 2 // tamAlamahIruhabhapaDasIsu diNesarasaNNihaloyaNabhIsu / havei pasaNNu pisAu rauddu maNammi bharaMtaha deu jiNiMdu // 3 // "viyaMbhiyavelaNahaMgaNavolu jalobbhavajIvapayAsiyarolu / athAhu vi goppayamettu samudu - maNammi bharaMtaha deu jiNidu // 4 // phuraMta phaNAmaNiruddhadiyaMtu tiloyakhayaMkaru NAi~ kyNtu| valevi Na DaMkai kUru phaNiMdu maNammi bharaMtaha deu jiNiMdu // 5 // dusaMcaratIriNipavvayaduggi asaMkhamahIruhabhIsaNamaggi / kahi~ pi Na laggai takkaraviMdu maNammi bharaMtaha deu jiNiMdu // 6 // ghieNa va sittau tivvu jalaMtu jagattau jAlahi~ NAi~ gilaMtu / sa sommu havei sihI jaha" caMdu maNammi bharaMtaha deu jiNiMdu // 7 // NimIliyabaMdhavasajjaNa cakkhu aNeyapayArapayAsiyadukkhu / vihaTTai saMkhalabaMdhu" suriMdu maNammi bharaMtaha deu jiNiMdu / / 8 / / maNohara iMdiyasohaNivAru bhyNdrsuulsilesmsaaru| paNAsai rou jahA jaru maMdu maNammi bharaMtaha deu jiNiMdu // 9 // dulaMghu raeviNu pAsayavUhu Na mArivi sakkai sttusmuuhu| kivANu vi hoi alaM araviMdu maNammi bharaMtaha deu jiNiMdu // 10 // ___(mottiyadAma ) 20 44. 1 gha suddhru| 2 ka vebbhu : kha vijhu| 3 kha bhaNaMtahaM / 4 gha samuTThiya daMtisamU hu| 5 ka gha myNdu| 6 ka meM viyaMbhiya..... deu jiNidu -yaha pUrA cauthA pada nahIM haiN| 7 ka degphaDAhi nniruddh| 8 ga gha tiloka / 6 gha dusaMcari / 10 gha jima / 11 kha ga gha vidu| 12 ka kha tahA jrviNdu| 13 ga raeppiNu pAsahi; gha raeppiNa pAsahi kUhu / Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8. 44. 22 ] sudaMsaNacariu ghattA - varakhagiMdu jbhAyaM taha~ gAruDiyA~ phiTTai visu jiha / bhavvayaNaha~ NayaNAdi jiNu sumaraMta uvasaggu tiha // 44 // 15 estha sudaMsaNacarie paMcaNamAkAra phalapayAsayare mANikkaNaMdita ivijjasIsaNayanaMdiNA raie buhIabhayAjaMpaNaM karevi kUDavAullayA sudaMsaNakhaMbhAlaNaM 4 puNu pahAe dhAddAvaNaM nariMdabhaDathaMbhaNaM" amarasAhakkAra hU~" imANa kathavaNNaNo bhaNio saMdhI phuTu aTTamo / 44. gha sAhukArakararaNaraNahe / 14 ga gha khalAvaNaM / saMdhi // 8 // 103 15 ka bhiDathaMbhaNaM / 16 ga Nahe; Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMdhi : unbhaDabhiuDI bhImamuhu bhaDathaDa thabhivi vnnivrkaarnne| vitaradeu garesarahA sIhahA~ sIhu va bhiDiu' mahAraNe // caMpApuravaraMburuhasUrahI dutttthsttukusumohcuurho| NiyapayAvabhesiyasuriMdaho jhatti dhaaivaahnnnnriNdho| jaM masANamajjhammi lakkhiyaM / caraNarehi taM evi akkhiyaM / devadeva vaNieNa raMbhiyA tumha bhicca paharaMta thNbhiyaa| to NiveNa avare vi pesiyA vitareNa puNu te vi bhesiyaa| aNNa aNNa je je viyaMbhiyA teNa bhatti te te nnisubhiyaa| tA Nivassa' sahasA NamaMtao kahai ko vi aibuddhivNto| vaNivariMdapakkhiI sasAhaso tahi~ viyaMbhae deva rkkhso| tasu vi seNu dIsai garukkao NaM samudu mjjaaymukko| taM suNevi Naravai palittao NaM huAsaNo ghiyNa sitto| jo karei tahI pakkhu tihuvaNe ajju Nemi hau~ so jamANaNe / gahiru rAyavayaNeNa vajae samaratUru khayaghaNu va gje| taM suNevi pulao visaTTao kahA~ vi Nivir3a saNNAhu tutttto| saguNu dhammu geNhaMtu dIsae muNivaro vva bhaDu ko vi siiseN| ko vi toNajuyaleNa bhAsuro ukkamei Nahe NaM khgesro| mahai ko vi jayasirivilAsiNI vutta chaMdu eso vilAsiNI / ghattA-raNarahaseNa ko vi suhaDu pavaru thaMbhu ummUlivi dhAvai / dANavaMtu thirathorakara duNNivAru suravAraNu NAvai // 1 // 15 20 1. 1 kha siNhu| 2 kha bhddiu| 3 kha ga gha kuurho| 4 kha teNa / 5 ka ga gha tAma nnivho| 6 kha vaNivariMdu, ga gha pakkhiu / 7 kha bahu / ka kha ga gha bhaase| 6 ka ga gha thiru thoru karu / Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 1. 3. 12] sudaMsaNacarita 105 bhaNai kA vi laggevi galakaMdale bhiDevi tetthu ubbhaDabhaDagoMdale / ANasu dhayavaDAo suvisAlaa karami jema ghari vNdnnmaalu'| bhaNai kA vi siMdUra paMkiya vipphuratamottiyahi alaMkiya / ANi gaMpi arikarisirasaMghaDa karami jema Niyaghara maMgalaghaDa / bhaNai kA vi kAmiNi kAmAura jai pai~ haravi Nei pvrcchr| tilu tilu luNivi dehu sai~ ghAyami tA Niruttu tiyavahu tuha lAyami / bhaNai kA vi pahukajju karejasudurayaturaMgaNiyaru ghAejasu / aribalu pabalu sayalu bali dijjasu mahu ghare vijayareha ANijjasu / ghattA-NIsesu vi balu saNNahevi sahu~ dharaNIsarehi saMcalliu / sohai pacchAyaMtu mahi juyakhaNa NaM samudu ucchalliu // 2 // 10 / calai NivabalaM dalai mhiylN| sahai NahabharaM' vahai aiDaraM // dalai phaNiulaM calai aaulN| muyai visasihiM harai jaNadihiM / / calaI jalathalaM khalai aribalaM / karai bhayarasaM sarai dsdisN|| milai hayathaDo ghulai dhyvddo| musai aMbaraM pusaIM diNayaraM / / rasai paDahao usaI krho| kamai saMdaNo bhamai bhaDayaNo / rulai rayabharoM calaI nnibhro| caDai Nahayale paDai mahiyale / / 2. 1 kha bhiddi| 2 ga gha bNdurmaalu| 3 kha vipphurehi / 4 kha Niyavau / 5 ga gha tury| 6 ka ga gha sareNa / 3. 1 ka ga gha nnhubhrN| 2 kha vishrN| 3 gha jli| 4 kha bhddthddo| 5 ka luddi| 6 kha susi| 7 kha ksi| 8 ka rulai raibhamo (Ti0 rajobhramaH); kha calaI / 6 kha rli| Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 jayaNadiviraiyau [9. 3. 13daDai kAyaro raDai gayavaro / vahaI mayajala rahai dhrylN|| kuNai parimalaM ruNaI" aliulN| . .. 15 duvai bhAsiyA kusumkliaasiyaa| ghattA-cAuraMga balapariyariu Naravai chur3a chuDu NiyaDae ddhukku| ___ettahi mAyAbalasahiu rayaNIyaru savaDammuhu thakkau // 3 // to gajai~ raNarahasunbhiNNa AbhiTTai~ nnivnnisiyrsennnn| mihuNai~ jiha romaMciyagattai~ mihuNai~ jiha taralAviyaNettai~ / / mihuNai~ jiha uddIviyarosai~ mihuNai~ jiha dhaaviymuhsosiN'| mihuNai~ jiha viraiyasaMbaMdha mihuNai jiha varakaraNamayaMdhai~ // mihuNai~ jiha vikkhittAharaNa. mihuNai~ jiha uccaaiycrnniN| mihuNai~ jiha Amelliyasusarai~ mihuNai~ jiha puNu puNu darahasirai~ // mihuNai~ jiha seullaNijalai~ mihuNaI jiha kaDDhiyakaravAla / mihuNai~ jiha Ayavacchayalai~ mihuNai~ jiha mucchana taNuviyalai~ // ghattA-to ullalai calai khalai tasai lhasai NIsasai pnnaasi| Nisiyarabalu NivasAhaNahI Navavahu jema sasajjhaya dIsai / / 4 / / 10 vitareNa taM dhIriu Niyabalu puNaravi bhiDiu ghirkyklylu| jAma tAma sahasA dhUlorau udiu balaha~ NAI viNivArau~ / / laggevi payaha~ NAI maNNAvai vihuNiu tai vi kaDitthiI pAvai / taha avagaNio vi Nau rUsai vacchatthale pellaMtu va dIsai / / duNNivAraghAyaha~ NaM saMkai diTThipasaru NaM maMDae~ ddhNki| 3. 10 ga gha mahai / 11 ka bhaNai / 12 kha i| 4 1 ka sAsaI; kha pAhAviya sosii| 2 gha sou| 3 ka ssNbhmu| 5. 1 kha gahiru / 2 ka uhaya / 3 kha vAriu / 4 kha lggu| 5 ke kaDacchaheM ; kha ga gha kaDacchahi / 6 kha maMDavi / Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6. 7. 4 ] suca mahirAmara maNi jo rahara // pihulavacchu vAhahi~ aba iMDiu / mahu abbhatthaNA vi maNijjara || gaDa gaI NaM amarahU~' dhAhAvai / ses Ai~ laggavi kaNNaMtare aharabiMbu daMtaggiIi~ khaMDita so vikAmiNIhi mA dijjau saha~ laggivirosu va dAvai dhattA- - paharaM tahiM suhaDahi~ samare takkhaNe lohiyasari NIsAriya / dAvaMtI bhau suraNaraha~" NAvai kAle~ jIha pasAriya ||5|| 6 siggiri bahuvihataruvaraNaviya e dhayacamaraciMdhakallolajuya / siyavaraturaMgapheNujja liya saMdaNasahAsagAhAvaliya // jigijigiyakhaggamINullaliya karivarakhaDakkaNiruDullaliya / rasarasiyatUrakhagapariyariya calavaliyaaMta DiMDahU~" bhariya | kuMbhayalasippiuDa paridaliya bahurayaNamolla mottiyagaliya // viDiya bhaDaviyasiya muhakamala giddhAvalialihiMDiyamuhala / taravArivAripUre visama sarajAla NiviDa koTTimasugama || visiloya chaMda paddhaDi bhaNiya / parisohai ruhirataraMgiNiya 7 10 dhattA-hau~ kulINu avagaNNiyau ucchalaMtu akulINau vuttau / dhUlIraNa NaM iya citevi appara khittau // 6 // ruhiraNa viDiya balai~ Nivi avarupparu kuviya NariMdaNisiyarA / to saNNaddha ve vi udghAiye mattagaiMdavaMdirA // asI kusumavaNNa aiduddhara paDibhayagalahaM dAruNA / dhavalavisANa piMgaloyaNajaya suMDamuhammi sAruNA // 5. 7 kha laggai ! 8 ka rNa zramarahaM + 6 gha bhuu / 10 kha surayahaM / 6. 1 kha sikkiri / 2 ga gha taravara 3 ga gha siyapavara tuMga / 4 ga gha gAhrochaliyA / 5 kha kasvara ghaDa Niru zraidulliliyA / 6 gha rasamakhima / 7 kha ghaDi 1 ka uddhoiya / 2ka maMdarA / 3 kha visAla / 4 kha zrAruNA / 27 10 w' Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 NayaNadivirahayau [6.7. 5-- pihulatteNa tikara satta ji kara tuMgatteNa mnnhraa| vevatteNa daha ji kara bhAsiya dIhatteNa NavakarA // pacchaza Naviya uNNayA aggaSTa pucchakarehiM diihraa| vaMsavirAyamANa diDha NAvai saMcArimamahIharA / / payapabbhAraNamiyavasuhAyala cuuriysylvishraa| kharakaNNANileNa NIsesa vi AkaMpaviyasAyarA // aigNbhiirbhlglgjjiybhiriysylkaannnnaa| kuMbhatthalasuteyasiMdUre aruNiyadasadisANaNA / / dhaMti valaMti ThaMti savaDammuha diti ure uratthalaM / daMtaggehi~ daMta Nibhidivi liMti kareNa karayalaM / / puNu sutiriccha hoti jujhaMti Na ThaMti khaNaM pi nnishclaa| aTThAvIsamattasaMjuttiya duvaI esa vijjulA / / pattA-to NivadaMtiSThaNisiyaraho gayavara rayaNaha~ koDiu diNNau / __puNu maggiyau paDevi thiu NAvai riNiu lei ucchiNNau / / 7 / / 8 etthaMtara mANasajAyasallu aNNahi~ gaTa ArUDhau pisllu| re re bhUgoyara pAvarAsi samaraMgaNu mellivi NAsi NAsi / / NANAvihavarapaharaNakarAha~ jA hui avattatha tuha kiNkraahN| sA tuha ma hou iya bhaNai jAma docchiu NiveNa rayaNiyaru tAma / Nau lajio si tuhu~ iya bhaNaMtu appANau kiM viNaDiu khaNaM tu / / bhUgoyareNa suviyakkhaNeNa kiM hyau Na dahamuhu lakkhaNeNa / mahu kariNA tuha kari Nihau jetthu tuha mahu samasIsI kavaNa tetthu / / aha asthi satti to bhiDu Niruttu rakkhasahI vi bhekkhasu hau~ pahuttu / (rayaDA NAma paddhaDiyA ) 7. 5 ka vikr| 6 kha vidvttenn| 7 kha dNti| 8 ga gha NibhaMdivi / 6 kha la / 10 kha te| 11 ka NivaDatIe, gaNivaDatI ; kha gha nnivdNtii| 12 kha rayaNiu ; ga gha rynnho| 13 ka mgge| 8. 1 ka pAkhdu mllu| 2 ka NANAvihadhaNu paharaNa / 3 kha vahuvai haNaMtu; ga gha NivaDiu khaNaMtu / 4 ka tuhuM muhu smsiisi| 5 gha bhakkhusu / Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sadasaNacarita 106 6. 10.5] ghattA-varamAyaMgahi~ Aruhiya galagajevi girivaraha~ thiya viNi vi duddhararosahI caDiya / NAi~ pavarapaMcANaNa bhiddiy|| 10 ve vi takkhaDA dppunbhddaa| dehabhAsurA NaM suraasuraa|| baddhamaccharA NaM snnicchraa| jujhakoccharA tosiyaccharA / / aMbuhIgirA kjjNpiraa| lacchirAmiyA seNNasAmiyA // NaM bhayAvaNA raamraavnnaa| dukkasammuhA mukkaAuhA / / ghAyaghummirA rtttimmiraa| do vi suMdarA NAi~ maMdarA // kaMpavajiyA devpujiyaa| chaMdu siddhao supaDibaddhaoM // ghattA-to rAe~ rayaNIyaraho NijjharavaMtu tuMgu kripnyclu| dIharabANahi~ chAiyau NAvai visaharehi malayAcalu // 6 // samara?' thoTaTu Aharva payaTTu mahiNA, puNaravi Nisiyarasa aiujju mokkhahi~ dhAvamANe tahi avasara paDai Na hatthi jAma aMgAhivasiMdhurai caDiu~ kema sarajAleM pUriu so dughoTu / saMpekhiya vANasayAi~ tassa / / guNaperiya muNi va sahati bANa / so jAvahANu sahasa tti tAma / / kamu dei dharAhare sITu jem| 5 9. 1 gha suppasiddhano supddibddhmo| 2 kha kayapaccalu / 10. 1 ka smrtttt| 2 ka ga gha puurivi| 3 kha ThANu rayeI ; ga ThANu raevi; gha bANu revi| 4 ka aiujaya ; ga gha priduby| 5 kha mokkhu Na dhAimANu; ga gha mokkhuNa dhAvamANu / 6 ka jA Na haNai ga gha jA hnnei| 7 kha aNNaI vrsiNdhure| 8 kha caDivi / Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 pAlAviha paharaNa pariharevi aNNoSNuppre liya kuTaparehi. kesarikame hi urapelaNehi NisiyaraNiva tahi~ jumbhaMti be vi // karagAha choDadukarehi" / ahiyAsahi" macchucchallaNehi // atulaparakama sohiyaviggaha / karivarAja" doNi vilhasiya NaM mayaNaMgaNAra kUraggaha ||10|| 11 yadiviraiya ghattA - iya jujtA sAmarisa 11 kaMcaNaNibaddhae ghagadhagiyamapiyare maNa javapayaTTae dhUvadhUmAulle khaNakhaNiyasaMkhale hilihiliyahavareM Niu caDi jAvahiM lahu avara saMda khaNuviNa hai thaka duvaiyA vajjarI dhattA - sohai prisiyararahavareNa bhUrikaNayabhAbhAsura to aMgaNA jahiyayarAmeNa apphAlio cAu' suraasura mANe Dariya 12 10. 6 ka Dhakkarehi / 10 ka mahipAsahi / 11. 1 kha ubhiyauM / 2 mghumiy| 4 iyUle / 5 ka ba vi.pA hu kha khalu vipa 12. 1 kha prapphAliya bacAu / suci / maMdakiMkiNIsare // TaTaNiyaghaMTae / mugumiyaaliu || [. 10. 6 bahuvalacaMcaleM / erise rahavare // ramiyaru tAvahiM / Aruhiu takkhaNe || samari parisakkae / amarapura suMdarI / pariaMcita caMpAhivaraharu / NAi~ divAyareNa suramahiharu ||11|| rahavarasaNAheNa / aipavarathAmeNa // ucchaliu guruNAu | Niru dharaNi tharahariya || 10 10 11 kha karikarAu | 3 ka bahubahala caMcale : kha bahucalaNa' / 6 ga gha NisiyararAhaveNa / Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1. 13. 14] .. pusaNacarita visigaya samosariya huya maNuya bhyjriy| khayaraula khalakhaliya girisihara TalaTaliya / / visahara vi salasaliya jalaNihi vi jhalajhaliya / para muvi rayaNiyaru.. kApaNDa guNaNibaru dhaNu levi so thakku . saeNa to mukku / bANohu kira jAma NisiyareNa tahA~ tAma // khaMDiyau ghaNu chattu mahivIDhe saMpattu / para duvai Nau bhaMti iya cAru payapaMti // ghattA-tahi avasari caMpAhiviNa mukka satti timiyaraho turaMtI / hiyA lagga Niru pANapiya gAi~ vilAsiNi muccha karatI // 12 // to gayaNaMgaNe caviyasurAsure mahilaparAhave suraha~ Na lajiya NisiyarurAe~ rAhuM jiMha ravi huu muhakAyaru sattipahAreM veviragattau kiha~ jIvesai kuviNa garesari laMbiyabAhahI. ko vi Na saraNau, hA ki kijai miliyasuraMgaNe / taNubhAmAsu // jaaymhaahve| / ghaNu jiha gjiy|| maNi sNksaaeN| Nijiu puNaravi // Navara nnisaayru| ai annivaareN| mucchaI pattAu / saMsau diisii|| ehaTa avasari / vnnivrnnaahhiiN| dukkar3a mrnn| kAsu kahijai // ....12.2 kha jrjriy| 3. ka para sUryavi bhaNarAva raNiyaha dhraav| 13. : 1 ke ehae paahve| 2 kha mahikAyarI 3 ke kaha meM gha kir| Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jayaNadiviraiyau [9.13. 15- iya kaha jakkhaNe Dhaharu tkkhnne| .. pasamiyaveyaNu : jAu saceyaNu // . (mayaNo NAma chaMdo ) / . ghattA-tamiyaru rAyahI dhAviyau siharihi vijadaMDu NaM Dhukkau / NANAvihahi~ viuThavaNahi~ viyarai saMgara gAi~ ghuDukkau / / 13 // Na thAi bhamaMtu mayaMgu dmNtu| turaMga haNaMtu bhaDoha vaNaMtu // rahaMga dalaMtu NareMda mlNtu| payaMgu pavaMgu khaNeNa rhNgu|| kavou kuraMgu khaNeNa turNgu| balAu caUrU khaNeNa muuru|| NaUlahi macchu khaNeNa taracchu / agAhu varAhu khaNeNa durehu / sivAlu virAlu khaNeNa marAlu // aNiMdu gaiMdu khaNeNa miNdu| mahIsu sathoDa havei khro1|| aNeyavihAi~ karei muhaaiN| aNeya sasattha viuvvaI hattha // Niyacchivi so vi Na kaMpai to vi| maNammi NariMdu payAsiu chaMdu // sumettiyadAmu --jaNe ahiraamu| ghattA-jaM jaM kiM pi purau Niyai taM taM Nivai haNaMtu Na thkki| NAi~ rAmu rAmaNasamaraM kurubali bhImu aha va parisakai // 14 // 13. 4 ka sihre| 14. 1 kha mayaMgu dlNtu| 2 kha payaMga payaMgu / 3 mayaMgu, 4 kha ga gha ulUvahi / 5 ga gha kharoTcha / 6 ga gha aNeNa vihaaii| 7 ka smtv| 8 kha viuvvnn| . Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ e. 15. 24 ] sudaMsaNacariu 15 rakkhase mukku akkhu duNNirikkhu kAlao / dhAivAhaNeNa bhUrirosiro virAlao // rakkhaseNa mukku cAru caMcalo turaMgao / dhAvANa dUsusI tikkhagao // 1 // rakkhase mukku mattu tuMgagattu vAraNo / vaha sI laMbIhu dAruNo // kkhase mukku me vomi uttharaMtao / dhAvAhaNeNa ghoru mAruo turaMtao // 2 // rakkhase cittabhANu pajjalaMtu ghittao / dhAivAhaNeNa mehu NIraviTThijuttao // rakkhaseNa mukku rukkhu sukkhu akkhalaMtao / dhAvAhaNeNa tivvu pAvao jalatao ||3|| rakkhase pattharAlu mukku selu jakkhaNe / dhAivAhaNeNa caMDu vajjadaMDu takkhaNe || rakkhase mukkuruMdu caMdu viSphuraMtao / dhAvAhaNe rAhu tappA haraMtao ||4|| rakkhase mukkutti aMdhyAru bhIsaNo / dhAvAhaNeNa bhANu bhUribhApahAsaNo || rakkhase mukku jAma sAyaro jhasAyaro / dhAvAhaNeNa tAma maMdaroM sakaMda ||5|| rakkhaseNa NAyavAsu pesio paIharo / dhAivAhaNeNa bANu bhAsuro khagesaro // toNisAyaro vissa saMgare palANao / takkhaNeNa jhatti patta cuttu chaMdu toNao // 6 // 15. 3 ka NAyabANu / 15 1 ka dhAivAhaNeNa bhUrirosiro virAlo / 2 ka mukku tattha mehu uttharaM tallo / 113 5 w' 15 20 Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 yadiviraiya [ 6. 15. 25 25 ghattA - to NiveNa Nisiyaru bhaNiu re Nillajja raNaMgaNe bhaggao / jai to kiM puNu Aiyau NAsi NAsi pai~ mArivi laggao ||15|| 16 NaravariMdu NiDArevi NayaNai~ bhallie~ haNivitA mucchAviu lahivi ceTTha pisayaho' NivapuM jigijigaMta asivijjula maNahara takkhaNeNa caMpApurapA dohAiu timiyara do dhAiya haya cayAri maru maru pabhaNaMtA aNi solaha suvirAiya battIsa vidohaMDiya jAmahi te ha takhaNeNa vitthariyau puNaviveDhi vii kema suThu vi balavaMta guNagurukku tahi~ avasare so sahasatti NaTTha saMvari viThavaNa NisiyareNa aggana Niva pacchana divvu jAi rayaNIyareNa kaDDhavikivANu jajjA hi saraNu suhRdaMsaNAsu taM suNevi saraNi gaDa galiyamANu bhai Na bhaNaI' jAma iya vayaNai~ / aha sadappu ko NAvai pAviu // dhAiu harihe NAi~ taMberamu / bhiDiya bevi NisiyaraNivajalahara // jAuhANu Au karavAle~ / do to cayAri saMpAiya // tisaro aTTha saMpattA / solaha haya battIsuddhAya // caTThi ji uppaNNA tAmahi / ( pAraddhiyA nAma paddhaDiyA chaMdo ) ghattA - majjhe pariTTiGa caMpavai sohai Nisiyahi~ surauddahi~ / viraNahi~ viuNahi~" veDhiyau jaMbUdIu va dIvasamuddahi ||16|| 17 aTThAvIsA sau utthariyau / / 1 kha veDhiu / kammahiM saMsAriu jIu jema / kiM bahuyahi laiyau' karai ekku // NaM sIhasamUha hatthi taTTu / gibhAgarma Nisi vidiNesareNa // jIva puvyaMki kammu NAi~ / to bui Nivai palAyamANu // rakkhevara aNNaho satti kAsu / jaMpai sudINu bhayakaMpamANu // 5 2 kha jA jAhi / 10 16. 1 ka puNai vi bhaNai / 2 ka Nisiyaraho ; kha Nisiyaru ; ga gha Niyaraho / 3 ga gha tamiyara | 4 ka sahevi / 5 kha vihaya / 6 ga gha aTThAvIsau sau / 7 ga gha bhatti / 8 kaviulahiM viulahi / 17. 5 Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6. 16. 5 ] sudaMsaNacariu ghattA - cayavi jou Niu rakkhiyau melAviu bhaDayaNu asibhIsaNu / avayAhi uvayAru jai ko karei melevi sudaMsaNu // 15 // so dUreM acchau' tAma rAu etyaMtare teNa NisAyareNa akkhijjai rAyaho kavaDajuttu thiya' kAmaevaucchaMge jai vi tu aggamahisi veM varAsu aMdha ANAvi vaNaMdu sUruggarma Navara vilakkhiyAna sahasA pai~ pesiya kiMkarehi tA AsaNaka muNivi etthu miMga vimAriNau maraMti sAhivi jai vi saMpattu jAma avaru anaMtaruhavivakkhu to pacchuttA karaMtu rAu ma hu kiM dosaviyAraNeNa 18. 5 kha ga khama / 16. to iNivA' uttau suddhasahAu sumaNu uvahasaNahi~ chAreM dappaNu vva ubbhAsai avaru kareNu dhiTThau pai~ rakkhi hau~ laddhaakittaNu 18 deva vi NamaMti jasu dharmma bhAu / taM balu jIvaviu sAyareNa // deva vidukkha tiyacarittu / purisaMtarutiya ahilasai tai vi // ahilAsaho gaya suhRdaMsaNAsu / thiu NiccalaMgu NaM mahihariMdu // phADivi dhAhAviu tAna / jA hamma tikkhahi~ asivarehi~ // Adevi mahU~ khilliu bhiccasatthu / amhArisa uvasaggai~ haraMti 7 ghattA - sappurisaha kiM bahugugahi~ pajjattaM dohi " NarAhiva / taDiviSphuraNu va rosu marNa mittI pahANarehA iva // 18 // 16 i~ mAyAlu Nimmaviu tAma / taM salu vii tujbhu jiM pakkhu / puNaravi maNNAvai sANurAu / taM NiNiva jaMpi vaNivareNa / 1 kha acchai / 6 ka jaMpijai / sarisa uvasa para juttau / Nicca vi NidijjaMta pisunahi / Nimmalu ahiyayaraM paDihAsaI / viNu tuha pasaraNu iTThau / pahU~ mahu diSNu rajju maNuyattaNu / 2 ka thiu / 7 ka doha 1 kha pAle / 2 ga gha parideg / 3 ka triyAriya | pahANe hA / 3 kha mi payAsai | 4 kha ba / 4 ka prakkhittaNu / 115 10 10 15 Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 NayaNadiviraiyau [6. 16.6. tuhu~ mahu baMdhu iTu suhi sajjaNu tuhu~ guNarAsi seyaAvajaNu / tuha uvayArahI bho bho suMdara paDiuvayAru Natthi jarge vaNivara / jai vi to vi kari vayaNu mahArau addha rajju bhuMjahi dihigArau / ghattA-etyaMtare jaMpai vaNiyavaru viyaliyadivasi va sokkhasayajje / suradhaNuchAyapayAsiraNa ho kiM pujjai mahu Niva rajjeM // 16 // 10 saMpayANihAlaNeNa rajaNIipAlaNeNa / sattuvaggaviggaheNa dutttthjiivnnigghenn| eyajIviyassa heu pAu ajio ameu / kA NariMda kajasiddhi bhuMji taM pirjriddhi| dUsahaM tavaM caremi haM bhavaNNavaM tremi| to bhaNei rAu ema taM tavaM karesi kem| ajae juvANabhAu NaMdaNo vi appkaau| bappa lAli pAli tAma so samatthu hoi jAma / taM pi cAru bhoya bhuMji iTTa mitta baMdhu raMji / pacchae tavaM karesu to payaMpae vaNIsu / .. __ (samANiyA) ghattA-Naravai savvayA vi jamahI bAlu juvANu viddhu Nau chuTTai / avasappiNi viseseNa jalabubvovamu jIviu vaTTai // 20 // 21 je jovvaNatta varatau karaMti te lIlA bhavasAyaru taraMti / jovvaNu puNu giriNaiveyatullu vidvatta hoi savvaMgu Dhillu / jarasihiauvvajAlaggitattu jAei sabbu saMkuiyagattu / dhaNuhu vva' Navai puTThIhi~ majbhu NiNNuNNaya'mahi gomaya amejhu| 19. 5 kha iTTa bNdhu| 6 kha gha atyi jgi| 7 ka tv| 8 kha mayaNu ; ga gha vnnivru| 6 ga viyaliyaM divamiva / 10 kha payAsieNa ho ho pujai Niva mahu rjii| 20. 1 kha karehi / 2 ga gha juvANu bhaau| 3 ga ghaNihiM / 21. 1 kha dhaNu jubv| 2 pratiSu dinnnnunny| Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6. 23. 2] sudaMsaNacariu jalu muttu rajju ahi caMpiyaM pi Na muNai visesu diTThI ke pi| jovaNu va paDiu mahiyali Niei NaM kukaikavvu paTa paTa khalei / pavaNAhau taru jiha tharaharei dupputta va sui vayaNu Na suNaMti jujjhati jA Na DiMbhayaM bhaNaMti / tA tau carevi sivahare caDemi saMsArakUrva jeM Nau paDemi / taM pemmu jaMNa payaDei desu taM bhoyaNu jaM munnibhuttsesu| sA paNNA jA Na karei pAu so dhammu jatthaM Nau DaMbhabhAu / so sakkaI jo jiNavaru thuNei ... so sUrau jo iMdiya jinnei| ghattA-divvAharaNavilevaNai~ tAvajjiya" paDihAsahi~ cNg| aiduggaMdhai~ viTTalai~ jAma Na laggahi~ maNuvaha~ aMgai~ // 21 // 22 lahioM NIlaMjasa maraNaheu tavacaraNahI gau ciru risahadeu / dikkhaMkiya taha taNuruha vi tAsu NecchaMti seva bharehasarAsu / mua gaMdaNa NisuNivi sayararAu siya sesivi sahasA savaNu jaau| surajualeM vaNNiu saNakumAra jAyau viviNNu tau carai cAru / pavvajjA pAliya rAhaveNa lakkhaNu chammAsuvvahavi tenn| pasuNAseM hosai kira vivAhu vau lei kumAru vi NemiNAhu / joivi vilINa alimeha ukka avara vi jiNa duddharatavahA Dhukka / hau~ puNu havemi evahi~ NigaMthu gau jeNa mahAyaNu so ji pNthu| ghattA-kiya paiNNa mai~ taiyahu~ je iya uvasaggahI jai chuTTesami / dikkha lemi daiyaMbariya pANipata tA hau~ bhuMjesami / / 22 // 23 to huu NaTuttaru NaM moggahu~' puNu vaNNai Naresu sapariggahu / bho vaNiMda bhAviyaparamappaya vaMdArayapaviMdavaMdiyapaya / 21. 3 kha jalamutti; ka 'mutta ahi vi saMcaMpiyaM pi / 4 kha ki vi / 5 ka ga gha mayinu / - 6 kha jaNA ddibhi| 7 ka cremi| 8 kha ga gha dosu / 6 kha jenn| 10 ka sohi| 11 pratiSu taM vajevi / 12 ka laggaI aha mnnuaNgii| . 22. 1 ka lhivi| 2 kha nnecchNt| 3 ga gha vivnnnnu| 4 ka nniil| 23. 1 ka to hu sudaMsaNAsu saggAgahu ; kha NaM gojjhahu / 10 Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 pai~ jehau jigiMdu para vuccai jaNu vAmohagahiu pAlai gharu kisi kabbADu seva maNNai varu saMpatta vivi NivasaMpaya puNu purammiNi saMpatta olaMbivi tarugrge' abhayA muya paMDiyA viniyama saMtaTThiya yadiviraiya [ 6.23. 3 Nihila vi tuha guNo ko subai / pAuNa gaNai kiM pivaMcai paru / tavaNAmeNa deI dehe jaru / dhaNu so va jo lei mahavvaya / tAvettaha karevi avarata / pAli uttare vitari huya / taha pADalihe " saMmuha lahu paTTiya / ghattA - hi jAeviNu viusi thiya devadattagaNiyAI Nikeya" / iya akkhai NayaNaMdigaNi samavasaraNe jiNaNAhaviloyaNe // 23 // 93 sarapaMca mokkAraphalapayAsayare mANikkaNaMditai vija sIsaNayanaMdiNA ra mahAsaMgara vitta siya NiveNa vaNiNAhaho samappiyA Na gihiyA abhayAviMtarI jAiyA paNAsevi buddI gayA yare pADaliuttara imANa kayavaNNaNo Navamo saMdhi samattao / // saMdhi 9 // 23. 2 ga gha gharu / 3 ga gha ei / 4 kha caei / 5 ga gha so ji / 6 ka Niva / 7 kha jaM / 8 ka karevi varatau; kha karai zravaruttau / 6 kha taruvari / 10 ka pAriutte / 11 ka pADalahe kha tahu pADalihu samuhu / 12 ka maNiyANikeyaNe / 13 kAlo | 5 10 Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMdhi 10 bhIsAvarNa tahi pavarNa' pAviyaparamapasaMseM / yatAmaNiyamANase ciMtijjei vaNIseM // dhruvakaM // maraNajammaNa salila atthAI bahukavaDAvattadhare vivizcittaduvvAyaNIsaNe / rAidosa jalayara paure ko halohavaDavaggibhIsaNeM // duggaivelAsaMvali iha saMsArasamudde / dharaNu puNe" viNu Na lahai jIu ra udde // vastu // ciMtiUNa erisaM sudaMsaNo / loyajuttu pattao jiNAlayaM / dhAvirasa kelimaMdiraM deva mANavehi laddha saMsaNo daNassa devitaM niyaM payaM asoyakkha kkhi suMdaraM jaM ho vva rohiNImaNoharaM jaM saruvva cakkiNIpasAhiyaM jaM karivva ghaMTarAvaghagghara jaM vaNuvva yaMta jaMta sAvayaM taM niyacchiUNa so pahio ruMda caMdatArAhi bhAsuraM / cAruhaMsa joicakka sohiyaM / divyakuMbha saMkhatUracAmaraM / jaM dhaNuvva mokkhamaggadAvayaM / chaMdao NiseNi NAma siTThao 10 ghattA - tahi~ suMdare jiNamaMdire NiyakulaNahayalacaMdeM / moha jiNaNAho thui ADhatta" vaNideM // 1 // jaya siya' tiyasasurama uDa maNikiraNa cuMbiya calaNa jayahi sayalatillokakhohaNa | jaya jaya kevala NA Nihi jayahi bhavvaaMburuhabohaNa || 1. kha uvavaNeM / 2 ka kavaDavata / 2 kha pavare / 5 va puNe | 6kAi cakka / 7 kha ga gha ghaMTarAya / kavaNuvva pattattu sAvayaM khasAhayaM / 10 kha diyo / 2. 1 ga gha NamaMsira / 4 gha lohakavaDaggibhIsaNe / 8 ga gha saMkhavUDhacAmaraM / 11 ga gha pAraddha / 10 15 Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 jayaNadiviraiyau [10. 2. 4jaya iMdiyapaDibhaDadalaNa jaya jANiyaparamattha / jaya jaramaraNaviNAsayara jaya jaya jaya NiggaMtha // vastu / jaya amoharavimohataNupahA dhaaurhiysvrhiyecumuhaa| jayahi paguNaguNagaNavihUsiyA~ jayahi asursurnnspsNsiyaa| jaya amANa jaya mANalakkhayA jaya akAma kaamttnnkkhyaa| jaya hi kuNayamayagalamayAhivA jaya tiloyaloyANa kayakivA / jaya supAsa AsAviNAsayA jayaM akaraNa jmkrnntaasyaa| jaya sakamala mukkamala iha thuA~ jayaho saraNa smsrnnsNjuaa| sumuNirAya gayarAyadosayA surahigaMdha surahiya alesyaa| jayahi aNaha NahaviddhivajiyA vAsupujja pujaannupujiyaa| (vilAsiNI NAma chaMdo) ghattA-jai sayalaho gayaNayalahI pAru ko vi ckmmii| to Arisu amhArisu tuha guNa vaNNivi sakkaI" // 2 // 15 5 khuhai khalayaNu muai kari dappu sappo vi Nivvisu havai visu vi amiyarUveM pavattai / sihi sIyalu saMbhavai kamu vi diMtu kesari nniytti|| kulisakaThora diDhubbhaDai~ payaNiyalai~ tuti / dhIruvasaggai~ avara vi' tuha NAmeM phiTuMti // vastu // thuNei deu mokkhaheu citti jAma hittttho| suriMdavaMdu teM muNiMdu tA NisaNNu dittttho|| tavaggitattu mohacatta siddhikNtrtto| mayANa bhaTThaNettaihu~ jallalittagattao // 1 // 2. 2 ka pramAharavimoha diNayarataNupahA ; kha pravimaUha / 3 kha saurahiya / 4 ka paguNagaNahiM ; kha sylgunngnn| 5 pratiSu 'kAmataNu akkhayA' / 6 ka jayahi / 7 ka sakamalakamalANAhasaMthuprA ; ga gha sakamalamukala iha thumaa| 8 ka samavasaraNa / 6 ka raaydesyaa| 10 gha cmki| 11 ka viriNa vi sakkai ; kha viriNavi Na sakai ; ga gha tuha puNu variNavi sakai / 3. 1 kha avyrivi| 2 kha mayANa NaTTha / 3 kha nnittichu| Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10.4.10] cari paNaTThadesu sukkalesu saMjamoha vittao / tiloya baMdhu NANasiMdhu bhavvakaMjamittao // alaMghasatti baMbhagunti suppayatta rakkhaNo / jiniMdautta- sattatatta-ohiNANa-akkhaNo // 2 // giriMdhIru dosabhIru pAvapaMkauddharo / tisaveli dukkhahuddhi-toDaNekasiMdhuro | pasaNNamutti sujjaditti sIlatoyasAyaro / pamAyaNAsu kaMdabhAsu saMjao dayAvaro // 3 // mahAkAya NokasAya bhImasattu toDaNo / ahiMsamaggu dhIsuNaggu kammabaMdhasADaNo // kutitthapaMgu mukkasaMgu tosiyANarAmaro' / lagutti solaakkharehi~ chaMdu paMcacAmaro ||4|| ghattA - samacittau jiNabhattara paripAliyarayaNattau / tavatattau mayacattau 'cAyArahi~ juttau // 3 // 4 vimalavANu NAma bhayavaMtu ahiNaMdevi vaNivareNa NayasireNa pucchaya bhavaMtara / sohaNa to raha kahai sayala vaMdevi jiNavara || jaMbudI suramahiharaho dAhiNadisaNaM' pasiddhu / gaMgAsiMdhu ha~ majjhi Thio bharahakhettu dhariddhu // asthi biMdese' laMji kosalammi bhUmipAlu NAma rAu tAsu bhAmiNI vasuMdharI tIna loyavAlu putta jAu ekka vAsarammi tAma rAyasIhavAre lou savvu patta deva deva rakkhi rakkhi kaMpamANu mANavANa viMdu patta biMbhie patthaveNa pucchio anaMtabuddhi maMti jAma 4 kha teyasatti suddhavatta / 5 kha bhavvatosiyAmaro / 1 ka 'disa kha disiya ; ga gha dAhiNi disatha / 3. 4. 3 kha loyavAla putta jAya divvakAya / 4 kha vibbharaNa / 16 vastu // mehaNAu / divvakAOM / pukkaraM tu / taM suNi // teNa tAma / 6 ka kha laghutti / 2 ga gha visayadesi / 121 10 15 20 10 5 Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 NavarNadivirahayau [10.4. 11vuttu dAhiNeNa paTTaNassa vijhabhUharammi asthi bhillu vikkamillu / vagghaNAmu kesari vva kuMbhikuMbhadAraNe pasattu rattaNettu // caMDacAvadaMDakaMDahatthu dIhadADhiyAlu kiNhadehu NA mehu| .. uddhakesu bhImavesu Ahave ajeu kUracittu ---- NaM kayaMtu // pINapIvaratthaNIkuraMgiNIpa juttu duNNivAru .... mottttiyaaru| 15 (viSamavRttaM) ghattA-so rUsai jaNu tAsai puNu paisai tahi~ mahihare / khaNe dIsai kharNa NAsai vijadaMDu NaM jalahare // 4 // 5 teNa kabje kaluNu kaMdaMti saMpattiya sayala parya' iya suNevi bhuuvaalraaeN| vuccai dara kupieNa kAi~ teNa kIraNa varAe~ / NAma aNaMtu aNatabalu daMDAhiu ANatta / so bhaDathaDayagayasahiu gau gaMjolliyagattu / / vastu // pahutto aNaMto puliMdeNa jitto / bhaeNaM paNaTho Nio tAma ruTTo / / sadappaM cavaMto balaM dhiirvNto| saciMdho sachatto sayaM bhatti patto / / karuggiNNakhaggo Na jA tassa lggo| tao loyavAlo paryapei bAlo / tumaM surasUro payAveNa suuro| mahArAyarAo Na tullo kirAo // kimAlolajIho siAlassa sIho / valaggeI kuddho tuma deva muddho|| imaM jaMpiUNaM ariM hakkiUNaM / surANaM asajhaM kayaM teNa jujhN| 2 ka bhaDakarisahiu ; ga gha thaDahayakarisahiu / 5. 1 kha saMpattI eha py| 3 kha jutto| 4 ka valaggebhi / Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10. 7. 2] sudasaNacarita kivANeNa bhIsaM hayaM tassa sIsaM / NariMdo pahiThTho pure so pittttho| (somarAI NAma chaMdo) ghattA-hayahayatharDa gayagayagharDa ubbhddbhddkyrNgnne| . __ 20 asiasiyau vihivihiyau~ maravi samaru samaraMgaNe // 5 // 5 vacchadesaSTa goTina huu sANu paMcANaNasamasarisu eka diyahi~ govIhi~ shiyo| kosaMvihi~ Aiyau paribhamaMtu jiNabhavarNa rhiyo|| jA kuraMgi hoMtI samari sA kAleNa vivaNNa / mahisi jAya kAsIvisa vANArasihi ravaNNa ||vstu|| bhavaMtare hotau Asi kirAu puNo huu jo bhallahullu barAu / mareppiNu aMgayadesi dugejma __ akaMpahe caMpahe so tahi mjh|| samiddhayaluddhayasIhapiyAhi~ huo kira NaMdaNu sIhiNiyAhi~ // kulakkhayakamma khalo hu karaMtu suyasa miseNa ya pattu kyNtu| tao suhao kayagohaNarakkhu Niyacchai kANaNe sAhu jiyakkhu // Namo arahaMtapayaM muNiUNa sudaMsaNu taM si huoM mariUNa / taveNa ji ghoruvasaggu sahevi agovamu kevalaNANu lahevi // aphAsu agaMdhu asadu acakkhu aNaMtacaukku lahIsahi mokkhu / ghattA-jA hotiya bhillahA piya puNu huya mahisi bhavaMtare / sA kAleM asarAle NivaDiya jamadaMtaMtara // 6 // 10 15 caMpapaTTaNe rajayasAmalaho jasavaihi~ vacchiNi duhiya hovi vihava aNathamiu leppiNu / 5. 5 krNjnne| 6 kha vihivsiyu| 7 ka sabaru / 6. ka ekahiM / 2 kha mrevinnu| 3 ka dusjjhe| 4 kha kulakkhau jAma khaNujakaraMtu ga gha kulakkha kmm| 5 ka khalovva ; ga gha khaloja / 6 kha suvss| 7 ka suNiUNa / 8 kha taM ji humoH ga gha taM suho| 9 ka ga gha prabhakkhu / 7. 1 kha raUyasAmalaho; ga gha rajjava sAmalaheM / 2 ka vchi| 3 kha leviNu / Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 NayaNadivirahayau [10. 7. 3jiNadhammapuNNodagaNa tujma kaMta sA huya mreppinnu|| jAesai suraNarasuii~ bhuMjivi mokkhu Niruttu / eu maI tumhaha~ akkhiyau jaM hosaI je vittu / vstu|| -- 5 pamattu samAMsalagattu mayaMgu karaMtu psNgu| ghaNammi Nibaddha vaNammi asama... jhaso jlmjjhe| khalaMtu valaMtu calaMtu Nihittu palammi pasattuM / durehu maNoharadehu ruNaMtu saMgadhu muNatu / vilINu kusesayalINu payaMgu susnnhnnvNgu| calaMtu Nahammi milaMtu pahihu huyAse paiTu / varaMgu varNate kuraMgu bhamaMtu kuraMgi ramaMtu / ' samattu sugeyahI rattu / / ghattA-iya maNavasa suhalAlasa visayAsatta haveppiNu / duhasAraNa saMsAraNa puNu hiMDaMti bhareppiNu ||jaa 10 maraNu pattau caMgu pharisartaNa - rasaNeNa subhaumu Niu gaMdhaluddha taha gaMdhamittu vi| diTThISTa sahassabhaDu suiraseNa gaMdhavvadattu vi // jo puNu paMca vi iMdiyai~ pasaraMta. Na dharei / .. so aMgArAyakaDDhaNau~ sai~ hattheNa karei ||vstu|| gayA khau deva vi cittavasilla pasiddha vi je kira mAgamahalla / Niyacchivi theru tilottimakAu maNassa vaseNa caummuhu jAu / aNaMtu vi so vi maNaM Na dharei sadappiu govaha~ goviu lei| saI taNuarddha sire surasiMdhu havei haro maNalolu mayaMdhu / asesasurAsuramatthayasUlu claaviytuNgdhraahrmuulu| 7. 4 gha emii| 5 ka tumhii| 6 kha hohi| 7 kha samAlasagattu / 8 kha thalammi psttu| 6 kha degvaMju / 10 ka aNaMteH kha varNatu / 11 ka sambhattu / 12 kha vinnu| 8. 1 kha savaNeNa 2 ka paMcaI iNdiyii| 3 kha kddddhnni| 4 ka "visalla / 5 ka shttnnu| 6 kha calAviu tuMgu dharAdharamUlu / 10 Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 125 10. 1. 15] sudasaNacarita sayA jasu chajjai lIlu vihANu vihIsaNu bhAyaru lNkphaannu| jagattayapAyaDu rAvaNu NAma NieviNu raamh| caMdahA~ raam| akhaMDasaittaNe maMDiya sIya sakAmamaNeNa hareviNu NIya / raNaMgaNe lakkhagacakkahaeNa duhaM sahiyaM Narayammi genn| pattA-bharahesahI gaMdaNu tahA Navara suloyaNaludau / dhaNaNAe~ sakasAe~ so samaraMgaNe baddhau // 8 // uttaraMtau pavarasurasarihi~ pArAsaru caliyamaNu muyavi lajja kevaTTiNaMdiNi / aliMgaI uari taha vAsu hoi tAvasu mahAmuNi // bhArahu puNu huu dovaihe kesaggahapavveNa / jiNu mellevi ke ke Na jarga viNaDiya sayale maNeNa vstu|| 5 maNaM savasaM iha jassa havei / tilo jasaM Niru tassa bhamei / parAmarakheyara seva kuNaMti . phaNiMda gariMda guNohu thunnNti| sasalla mahalla vivakkha tasaMti' dulaMgha kuviggha kayA vi Na hoti / baluddhara siMdhura aggae thaMti calaMga turaMga Na katthara mNti| sumaMta sujaMta sutaMta phuraMti sapesaNu sAsaNadeva karaMti pahANa NihANa dhaNAhiva diti abheya aNeya supAhuDapaMti / maNi? gariha suhAI ramevi varAmaru so Naru hoi mrevi| vimANe vimANe paNaTThaduhAi~ sapuja maNoja lahei suhAi~ / ghattA-huu jo puNu caMcalamaNu so duhasalile nnimmji| paralacchiu dhavalacchiu" pecchivi tilu tilu jhijai // 9 // 8. 7 ka NAmuH kha ga gha raam| 8 kha rAhavacaMdahoH ga gha sahasA caMdaho / 6 kha bhrhesrho| 6. 1 ka prAliMgiya / 2 kha domihe| 3 kha NivaDiya cavalamaNeNa / 4 ka maNaM pi vasaM saI: kha maNaM ca vasaM iha / 5 ka mahalla tilovama ti| 6 ka duvigdha / 7 ga gha kattha smNti| 8 kha kunnNti| 6 ka daMti / 10 kha supAhuDa iti / 11 kha kharalacchiu lavalacchiu / Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 NapaNadivirayau [10.1.1 10 ptaav| havai sArau meru pavvayaha~ airAvau kuMjaraha~ phaNihi~ sesu suragehu hmmhN| khorovahi sAyaraha~' suraha~ iMdu Narajammu jmmhN|| ..... taM pAveppiNu mUDhamai jo Navi dhammu karei / so sAsayasuhalacchiyahi~ aitihi kupparu dei ||vstu|| 5 chaNammi chaNammi pahiDa calei Na kiM pi vi Au galaMtu kalei / tumaM cirujIu pahiDa havei marehi suNeppiNu rosu karei / Na jANai majhu paDesai kAlu aciMtiu NAvai macchaho jAla / sihaMDihi picchu gaiMdahA daMtu mayAiNu gaMDayaasthi phuraMtu / kimIruha lohiya kaMbala je vi jaNeNa pavitta pasaMsiya te vi| muo Naru kAsu vi hoi Na iTu sabaMdhava te vi vahati anni?|| chivaMti Na NAvai kAlau sappu piyA suya takkhaNe ciMtahi~ appu / viNAsi sarIrahI jANivi thatti hiyatthe payattaNu kIrai jhatti / aho jaNe dhammu paIu ji lehu valevi meM jammaNakUrva paDehu / suNeviNu ema muNiMdahI vANi sudaMsaNe 'sIsi caDAviya paanni| 15 paDicchai dhamsu mahAguNakhANi aNaMtaru seNiyarAya viyANi / ghattA-iya gaNaharu akkhai Niru jo nnynnNdiysaasnnu| sukalAharu NaM sasaharu kuvalayapiu tamaNAsaNu // 10 // ettha sudaMsaNacarie paMcaNamokkAraphalayapayAsayare mANikkaNaditaivijasIsaNayaNaMdiNA raie kirAu puNu maMDalo suhayagou survasaNo kuraMgi mahisI tahA rajayaputti sA" vacchiNI puNo huya manoramA kahiya cAri jammatarA imANa kayavaNNaNo dahamo saMdhi smtto| saMdhi // 10 // 10. ka saayrjlh| 2 ga gha jiiy| 3 kha sunnevinnu| 4 ka kha sihaMDahiM / 5 ga gha jinndhmmu| 6 ka nn| 7 kha jammahu kUvi / 8 gha es| 6 gha sudNsnnu| 10 ka sa klaahru| 11 kha yaa| Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMdhi 11 jammataru suNevi tahA~ muNihi pAsi vnnivshe| laiyau tavacaraNu NivveieNa jaha' risahe" // dhruvakaM / / tahI tavacaraNu Navara NisuNeppiNu Naravai dhAivAhaNo / aNimisaNayaNu puNu vi puNu ciMtana bhavabhayatasiyaNiyamaNoM // racitA / / vicittu Na deva vi jANahi~ NAricarittu / ayANu ahaM kiha jANami tAhe pmaannu| jhaDitti payAsivi DaMbhu mayA mahu ptti| Nimittu lahevi sudaMsaNu so ji virattu / maNoja vivanjivi rajju va rajju spuj"| susikkha pageNhiya teNa diyaMbaradikkha / ahaM pi Na jANami iMdiyalaMpaDu kiM pi / mahaMtu Na saMkami pAu karaMtu aNaMtu / bhavissa Na jANami kattha marevi hviss| NiveNa iyaM Niyacitte viyappivi teNa asesu saputtahI Dhoiu rajju sadesu / aNiMdu diyaMbaru jAu Navevi munniNdu| piyAu huo uvvivviu' tAsu piyaau| agavva tao mauDAhiya dikkhiya savva / ghattA-avarahi kehi vi taM pecchivi vA paDivajiu / gAi~ mahAsallu vi" kehi vi micchattu vivajiu // 1 // , 20 1. 1 ka hiN| 2 kha jiha / 3 ka dharAvai NisuNeppiNu : kha Navara NisueviNu 4 ka tsiymnno|-5 ka Na deva nn| 6 ka kh| 7 kha pavANu / 8 ga gha ddeNbhu| 6 kha mii| 10 kha vi| 11 ka rajju saputta kalatta / 12 ka ssu / 13 ka khaMdhibau / 14 gha pddivjiyu| 15 kha mahAsari vi| Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 NayaNaMdiviraiyau [11. 2. 1 Naravaipamuhaehi~ savvehi~ vi tavalacchI vihuusiyaa| kiyau cautthu aNNadiNe' caMpahi~ gocariyA payAsiyA // [ racitA] jattha sirI aNuhutta tahiM pi kayaM puNa bhikkhapavittharaNaM / lohu Na lajja bhayaM Na vi gArau pemmasamaM tavacaraNaM // uccau NIcau gehu Na bhAvai jAivi paMgaNae ghle| rikkhana rikkhe bhamaMtu kameNa ji caMdu va tuMgaNahaMgaNae / / sAhusudaMsaNarUvaNiyacchaNe aMga aMgu dalaMtiyau / dhAi jovaNaittiuNAriu mehalavAma khlNtiyu|| kA vi bhaNei sahI puru khohiu Asi ahaM vivarIya thiya / eNa ji paMDu par3attaru deviNu chammiya sA kAvilassa piya // kA vi bhaNei NariMdahI gehiNi vallaha Necchiya jA abhyaa| sA vi pahATa kareviNu DhaDDhasu laMbivi rukkhi vilakkha muyA // kA vi bhaNei sakata maNorama varjavi dikkhavahU vriyaa| kiM tuhu~ muddha kaDakkhaNirikkhaNu juMjahi eNa Na saMbhariyAM // osaru osaru caMdagahillA' Ali ma Ali karehi maNe / laggi ma dhAvi vilajjapayAsaNu hAsu havesai tujha jaNe // diTThi juyaMtare ditu pagacchai acchai moNavaeNa bhisaM / ehu kahei Na ithikahataru jeNuvavajaI" kAmarasaM // sesi hAsu sukheDapaloyaNu saMgu sapuThavaraIbharaNaM / horu suDoru sukaMkaNu kuMDalu seharu lei Na AharaNaM / / ithitirakkhaNausayaujjhina ThANe vaseI karei damaM / ehu vi jo mairAkira chaMdau ke vi bhaNaMti layAkusumaM // 20 2. 1 ka cautthu tAma araNahiM dinne| 2 kha prnnhtt| 3 kha samaM pi / 4 kha dhaariu| 5 ka jovaNu ittiu| 6 ka ga gha she| 7 ga gha vivarevi / 8 kha vallaho nnicchei| 6 ga gha juMjae eNa sa sNbhriyaa| 10 kha gahilliya; ga gha ghellie| 11 kha jeNa uvji| 12 kha sesau ; ga gha sesi| 13 ga sakheDu ; gha sakheDa / 14 ka paraNe clei| 15 kha mayarAkira ; gadha kira maharA / 16 ka ko vi| Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 129 11. 4.7] sudaMsaNacariu ghattA-pure cariya karevi gau jiNamaMdiraho saikAraNu / lIlAmaMdagaI muNi laMbiyakaru NaM vAraNu // 2 // Niyaguru Navivi teNa tahi~ takkhaNe paccakkhANu ghiyN| asaNu sukhANu pANu taha sAdiM cauviha cavi taNhiyaM // [racitA] guruNA NIsesu vi kahiu jema kidiyamma sudaMsaNe paDhiu tema / paMcuttamavaya samidIu paMca paMceMdiyajau chAvAsayaM ca / loccAcelakku aNhANajuttu khidisayaNu adaMtavaNu vi nnihtt| ThidibhoyaNekkabhatteNa jutta iya aTThavIsa mUlaguNa vutta / caudaha mala battIsaMtarAya paripAlai dUrujhiyapamAya / solaha uggama maNajaNiyatosa solaha uppAyaNa hoMti dos| dasa esaNa puNu iMgAladhUma saMjoyaNa taha ya pamANa jAma / iya chayAlIsa vivajamANu acchai bhAyaMtau dhammamANu / ghattA-Na karai rai araI gau hasai Na ko vi duguNchii| hoi Na NihAvasu pujAsakAra Na vaMchai // 3 // girivarasilaha~ uvari attAvaNu deviNu giNbhyaale| puNu ghaNasamaza rukkhatale Nivasai bAhiri sisirayAlae // [racitA] ekku ji paramataccu maNe jhAyai veNNi vi rAyarosa viNivAyai / sallattayataNusalluppADaI cau kasAya dujaNa NiddhADai / paMcAsavadArai~ pariraMbhai chajIvaha~ NikAya Na NisuMbhai / satta bhayAi~ citti Nau juMjai aTTha duTTha maya dUra vajai / Navavihu baMbhaceru NivvAhai dahalakkhaNu vi dhammu ArAhai / 2. 10 ka o 'biyakaru ; gha laMbiyakaraNa / 3. 1 ka gahiyaM / 2 kha supANu khaannu| 3 kha cydi| 4 ka kirijammu / 5 kha loccaaceylu| 6 ka jutta / 7-ga gha gaMgAladhUma / 8 kha NAma / 6 ka Nau duggch| ; kha Nau ko vi duguMchai / 4. 1 kha raaydos| 2 ka sallaI tiriNa sallu va pADai ga sallattaya tiNu sallaya paaddi| Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gayaNadiviraiyau [11. 4. 8eyAraha sAvayaguNa bhAsai bArahavihataveNa taNu sosi| terahavihu carittu paripAlai caudaha bhUyagAma sunnihaali| paNNArahaha~ pamAyaha~ bIhai solaha saggaThANa Na smiihii| 10 sattAraha vi asaMyama chaMDai saMparAya aTThAraha mNddi| euNavIsa NAhasanmANa muNai vIsa asmaahiitthaann| ekkavIsa savala vi saMkhohaI taha vAvIsa parIsaha vishi| suddayaDajjhayaNa' tevIsa vi akkhai~ jiNatitthaI cauvIsa vi / paMcavIsa bhAvaNa uggovaI chanvIsa vi puhaviu~ pribhaavi| sattavIsa muNiguNa ukkarisaI aTuvIsa AyArai~ darisai / euNatIsa pAvasurya" dUraI tIsa mohaThANai~ musumuri| ekkatIsa malavAya dugaMchai jiNabattIsuvaesai~ vaMchai / ghattA-ettahi~ kusumaure jA paMDiya Asi paNaTThI / devadattapurao sA kahai kahataru tuTThI // 4 // 15 iha varabharahe aMgadesaMtare caparha dhAivAhaNo / NaravaI abhayadevisaMjuttA asthi tiloyamohaNo // [racitA] aha tahi~ risahadAsu NAmeM vaNi aruhadAsi th| saguNa NiyabiNi / tIna putta suhadasaNu jAyau huu juvANu tihuvaNavikkhAyau / sAyaraseNu asthi avaru vi vaNi sAyaraseNa NAma tahI paNayiNi / tAhe dhUya NAmeNa maNorama pariNiya suhRdaMsaNiNa maNorama / to sukaMtu NaMdaNu taho jAyau~ ettahe uvavaNammi muNi Ayau / dhammasavaNu tahI pAse suNeppiNu risahadAsu thiu dikkha laeppiNu / ' aha vahi~ asthi tAsu rAyahI hiu kavilabhaTTu NAma uvarohiu / 4. 3 ka saggaThANa smmohi| 4 kha ga gha parirakhohai / 5 ka maha ; kha muNi / 6 kha suddavaDaI umaannii| 7 ka akkhy| 8 kha bhAvaNau Na govi| 9 ka puhaiu / 10 ka muNigaNauM kresi| 11 kha paavsui| 12 ka dUrahiM / 13 kha bttiismuvesii| 5. 1 kha acchi| 2 ga gha asthi / 3 kha sUva / 4 ka taho vivAhu jAyau supraNovama / 5 kha teM; ga gha taM / 6 kha NaMdaNu saMjAyau / Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11. 6. 16] sudaMsaNacarita kavilA baMbhiNi tahA~ hiyayaTThiya sAvi sudaMsaNaramaNukaMThiya / / mittamiseNa sahie so ANiu saMDhau bhaNivi chuTTha Nau mANiu / tA vasaMte NaMdaNavaNu phulliu tahi~ Niu purayaNeNa sahu calliu / etthapa abhayama vaNu jatiNa kavilaya sahu~ sakheDa pNtitt| kiya paiNNa jai ramami Na vaNivaru to maremi' kiM NehahI dukkaru / ghattA-Aivi mahu kahiyau ma. sA puNu puNu vi NiyAriya / uTThiya pakkhajuyA kIDiya NaM phurai asAriya / / 5 / / taha gira surNavi mai~ vi vAullaya' kArAvivi Na pavaDiyA / paDivApamuhaNisiha~ paDihArahi~ saha kalahevi phoDiyA // [racitA] tA kavaDu payAsivi bhaDa saMtAsivi vaNivaru ANiyau / mai~ tAhe samappiu tI maNappiu jAma Na maanniyu|| thaNa Nahahi~ viyArevi jaNa kUvArevi sgunnviraaiyu| mArAvai jAmahi Nisiyaru tAmahi ikku praaiyu|| teM bhaDathaDa vi samara viyaMbhevi Naravai vutta kiha / olaMbiyavAhahI vaNivaraNAhahI saraNe pahA jiha // rAe~ siri diNNiya Nau paDivaNNiya vaNiNA tau laiu~ / abhayA muya taTThiya hau~ vi paNaTThiya jA viusiTa kahiu / / to vihasevi gaNiyA thovaDathaNiyA~ sahasA ullvi| kavilA mai~ jANiya abhayA rANiya Na viyakkhaNa havai / / mai~ kulaviNNANai~ karaNavihANai~ gehpvttttnnii| raimammaNa maNiya baMdhai~ muNiyai~ drnnhghttttnnii|| jo hu~tau vaNivaru so huu muNivaru kiM vaNNiyau pii| je je galaganjiya te te raMjiyaM kavaNa Na kavaNa mii| 5. 7 ka hiyayaM tthiy| 8 kha mittavaseNa / 6 kha ga gha pacchae / 10 ka mrevi| 6. 1 kha vaaullu| 2 ka kArAvevi nnivddiyaa| 3 ka saMtosivi / 4 ka maNu jNpiu| 5 kha saguNu viraaiyu| 6 kha kiyu| 7 ka maya / 8 ka to ghnnthnniyaa| 6 kha gajiya / Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 gayaNadiviraiyau [11. 6. 17tavacaraNeM viNaDiu diTThihi~ NivaDiu jai Nau vasi karami / tihuvaNaparamesari to kuMDesari pAyaggeM haNami // ghattA-huya pasiddhi Nayare tahA daMsaNammi trunniiynnu| thiu ummAhiyao divasayarahI NaM bhisiNIvaNu // 6 // 20 tA ettahe vi saguru paripucchevi suraNarakayapasaMsaNo / jiNakamakamalajuyala vaMdatau viharai muNi sudNsnno|| [racitA] risaha ajiu ahiNaMdaNu sumai vi jiNu aNaMtu sAkeyaha paNavivi / sAvasthihi~ baMdiya saMbhavajiNu krosarbihi~ paumappahu to puNu / vANArasiyahi~ pAsu supAsu vi caMdaurihi~ caMdappahu' sNsevi| pupphayaMtu kAryadihi~ sArau bhadilapuri sIyalu ji bhddaaru| sIhauraNa seyaMsu jiNesaru caMpahe vAsupujju prmesru| vimalaeu kaMpillahi~ jagaguru dhammu rayaNauri pypnnviysur| saMti kuMthu aru gayaure jiNavara mihilahi~ malli Namivi titthaMkara / rAyagehe muNi suvvau NaMdiu riTThaNemi saurIuri vNdiu| 'caramu deu tailoyaNamaMsiu vaDDhamANu kuMDalapuri saMsiu / iya viharaMtu saMtu tavatattau pADaliutti Nayari saMpattau / ghattA-tahi~ kusumaure muNi chur3a chuDu cariyAna paiTThau / tA paMDiyae lahu dhavalaharArUDhie di(c)u // 7 // muNivaru Nizavi viusi dara vihasevi sisusaargnnetthe| sakaraMgulisaNNA' dariseppiNu akkhai devayattahe // [racitA] ihu so jo caMpANayari vuttu ihu so jo jiNadAsiyaha puttu / ihu so jo purasaMkhohavaMtu ihu so jo sumaNoramahi~ kaMtu / 7. 1 ka guruH kha suguru / 2 ka ga gha caMdappaha cNduriheN| 3 kha ga gha kAkidihi / 4 ka gha rynnpure| 5 ka gayapure ; ga gha gayabare / 6 ka meM 11-12 paMktiyoM ke sthAna meM yaha eka mAtra paMkti hai-pADaliuttaNayare saMpattau / sAhu sudaMsaNu gunngnnjuttu| 8. 1 ka viyasevi ; kha vihsi| 2 ka sakaraMgulie saraNae / Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11. 6.12] ihu so jo kavilA paramamittu ihu so jeM abhayahi gAhu baddhu ihu so jo tAheNa savasu jAu so jo maraNa dukku ihu ihu ihu ihu ihu 'jasu rAe~ diSNu rajju so sudaMsaNacariu ihu so jo kavilahe chammajuttu / ihu so jo mai~ ghari Nevi chuddhu / kiM mitte kavaDapayAsireNa kiM rAe~ jaNasaMtAvireNa ihu so jo thakka mukkakAu / ihu ihu so jarUra so jo hu ma' Asi kAraNahau~ palANa so jasu upari guNamahappu ghattA -- iya vayaNAi~ surNevi gaNiyA sahasA sauhale muNi ThAu so jo puNahi~ kaha va cukku / so jo ciMtiryaparamakajju / so jo abhaya maraNau / ihu so jo guNagaNarayaNarAsi / ihu kAraNa tuhu~ malANa / hu~ vAra vAra rihi dappu / sudAsihi pAsiu / bhaNeviNu pesiu ||8|| so jasu ng mariNakha iyadi kaDhiNakavADapuDaM' niyaMtiyaM / tA muNivareNa Navara jiNapaDimA joyaThieNa ciMtiyaM // [racitA] kiM suaNe parauvahA sireNa / kiM he vipiyadAvireNa / " kiM Usarachette vAvireNa / kiM maNue~ laggakalaMkaNa / kiM sUre samaraparajjieNa / kiM dve dhamme pAvireNa kiM lacchivihINe paMkaeNa kiM kusume gaMdhavivajjieNa kiM bhicce pesaNasaMkieNa 24 kiM vve kiviNakarAsieNa kiM NIraseNa Naci NaDeNa ghattA - tikaTThehiM sihi tIriNisaya sahasahi sAyaru / kiM tue~ UraM DhaMkieNa / kiM ve lakkhaNadUsieNa / kiM sAhuNa' iNdiylNpddenn| f lahai tittI jiha tiha jIu vi bhoyatisAyaru // 9 // 8. 3 kha citai / 4 ka u ha / 5 kha saMvaNu / 7 kha vayaNa / 8ka bhAsi; kha pesiu / hakha ghosiu / 6. 1 ka phuDaM / 2 ga gha meM yaha caraNa nahIM hai / ghara U 4 kha Naci / 5 ka sAhuM 7 ka bhoyahi sAyaru ; ga bhoeM tisAyaru ; gha bhoyaha / 6 kha varaNami / 3 kha uruii ; kha ga gha sAhuhu / 6 ka rNa sAyaruM / 133 5 10 15 10 Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 jayaNadiviraiyau [11.10.1 taDicavalayaravisayasuhaparavasu hau~ bahu vihura ptto'| iya puNu puNu vi jAma kira NiyamaNi ciMtai muNi virtto|| [racitA] tAma umAkamakamaliMdidiri savilAsa avaloivi suMdari / pAsu paDhukkiya muNivaraNAhahI khamavAsahI tvlcchisnnaahh|| pabhaNai kiM appaDa duhi juMjahi / sokkhadhavakkau suMdara bhuMjahi / tau karevi suhu parabhabi labbhai gothaNu cayivi siMgu kiM dujjhai / tuhuM solahaAbharaNahi~ joggaDa malavilittu kiM acchahi jaggau / evameva kiM taNu saMtAvahi majma hiyasthavayaNu paribhAvahi / aha vA tabahu gAhu jai laggau to mANivi suhu hojasu Naggau / ramahi kiM Na mahilau komaliyau hA hA kiM tuhu~ daive chliyu| ghattA-chaNasasaharavayaNau aithoraramaNu cakkalathaNu / vinbhamacalaNayaNau mANijau vararamaNIyaNu // 10 // taM parabhave saveNa kiM labbhahi parabhau keNa dittttho| / kai~ vi diNAI jAma jIvijai mANijjai maNi?o // [racitA] je maNNiu NiyataNu NaM jarataNu iya vayaNahi~ kiM bhijai tahA~ maNu / puNu karei kayajaNamaNavinmamu hAu bhAu savilAsu svinbhmu| darasikkAra phAra AvelaNu Isi Isi mammaNu thnnpellnnu| karapahAru divvAharapIlaNu jIhAvilihaNu nnynnummiilnnu| kAmaThANu daraNahasaMghaTTaNu nnaannaakrnnbNdhpriyttttnnu| iya lahevi jasu hiyau Na bhijai tasu samANu ko muvaNe bhaNijjai / dhaNNau so ji bappa sa kaisthau bhavasamuddauttaraNasamatthaH / rayaNiu tiNi diyaha gaya jAmahi tIna vilakkhiyA muNi tAmahi / 10 10. 1 ga gha bahu vera patto / 2 kha savilAsaho prkloyi| 3 kha hiyatta / 4 ga gha hojahi / 5 ka kha ramaNIyayaNu ; mANijai vara ramaNiuramaNu / 11. 1 ga gha jirtnnu| 2 kha labbhai tsu| 3 kha gha johavilehaNu / 4 ka kaamnn| 5 ka drnnhrsNghttttnnu| 6 kha degsmuddttaarnnh| 7 ka diyasa / Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11. 13. 5] sudasaNacarita ghattA-khittu masANe kira tivihe Nivvee~ juttau / taNuuvasaggeNa thio tirayaNu Naggu vicittaH // 11 // 12 tahi~ cauvihu vi asaNu parisesivi acchai jAma munnivro| avaru vi havai tAma seNiya Niva vibhayajaNaNu vaiyaro // [ racitA] NiruvicittavittiyasathUhae' ghvghvNtghgghrsmuuhe| raNajhaNaMtakiMkiNisarAlae rnnrnntghNttaavmaale| jigijigaMtarayaNaMsujAlaeM phrhrtdhyvddvisaale| maNigavakkhamaNimayakavADae saalbhNjiyaajnniynnaadde| mattavAraNaMkiyaduvArae pttbhNgibhuruuvsaare| paMcavaNNacaMdovaDaMbare viviharayaNajhummukka bire| dhUvagaMdhavAsiyadiyaMtare gumugumNtmhuarnnirNtre| phArasUrakaraNiyaradUsaNe survimaannpaaviyvisesnne| [vilAsiNI jAma chaMdo] ghattA-iya surahare caDiya amaraMgaNa harise nncii| .. katthai ramaNamaNA chur3e chuDu jA Nahayale kvai // 12 // 13 tahI muNivarahI uvari tA suraharu thiu tharaharevi kerisN| ciru kelAsasihare muNibAlihi~ pupphavimANu jerisaM // [racitA] jiya bheDacitta bhaDabhImasamare jiha NarayavaDaNu saggAu amare / jiha mANabhaMgu jiNavara sauNNe jiha malakalaMku uttamasuvaNe / jiha mukkhaloyajhuNi payasamAse jiha kAlavAsu loyaggavArsa / 11, 8 kha ga gha Naggau cittu| 12. 1 kha vicittacitiyasupUhae ; ga gha vicittcittiysmuuhe| 2 kha rayaNaMsumAlae ; ga gha sutaale| 3 ka paadde| 4 kha amrgnn| 5 kha ghcii| 6 ga gha ramaNa chudd'| 13. 1 ka tharaharai ga gha rahavare vi| 2 kha kelAsasihari kaahiu| ..... 3 ka bhaaycittu| 4 kha suvnnnni| 5 ka pAsu / Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 NayaNadiviraiyau [11. 13. 6jiha aMdhayAru bharapasaramita jiha kukaivayaNu suMdarakavirta / jiha NhANakaraNu maNasuddhisuddhe jiha pAvaleu~ saNNANabuddha / jiha saMkilesu uvasamamahaMte" jiha raivilAsu NiNNehavaMte / maNu sottarammi jiha maNuyagamaNu jiha suddhasiddha " sNsaarbhmnnu| jiha kevalaNANaNa khANapANu" Na payaTTai muNisire taha vimaannu| 10 . ghattA-suraharu tharaharevi Nahe jaMtu jaMtu kira thak.u / Na paDiu dharaNiyale taM mahu maNe coju gurukkau // 13 // 14 / muNitavacaraNapavaramAhappe iMdu vi paDai saggaho / iyaru vi gaNai kavaNu iya jANevi jiNavaradharma laggaho // [racitA] pecchiUNaM vimANaM Nahe DolliyaM vitarIe sarosaM tao bolliyaM / keNa siMgho pasutto samAroDio keNa lacchIsaNAhIruho toddio'| keNa khaggeNa vomaMgaNo tAMDio keNa gavveNa kAlANalo phaaddio| keNa muTThI tArAhio pADio keNa kelAsi vissesaro phaaddio| keNa rAsIgao bhANavI rosio keNa ghuTreNa aMboNihI sosio| keNa sesapphaNAmaMDalo mahio keNa thAmeNa jitto raNe bhdio| keNa NivvANaselo samuccAlio keNa mUDheNa kAlANalo jaalio| ko NiruMbhei caMDaMsuNo saMdaNaM' ko vimANaM pi eyaM maNANaMdaNaM / 10 [saggiNI NAma chaMdo] dhattA-gehami sirakamalau jo majhu vimANu girohi| kAle coiyao ko acchai jo mai~ khohai // 14 / / 13. 6 kha aNdhyaartrpsr| 7 ga gha maNasiddhisiddhe / 8 kha pAvalesu / 6 ga gha saraNAsabuddhe / 10 ka sNkitessu| 11 ka mahaMtu / 12 ga gha suddhe siddhe / 13 gagha khANu paannu| 14. 1 ka toliyo| 2 ka meM yahA~ se agalI tIna paMktiyA~ nahIM haiN| 3 ga gha pRtttthoe| 4 ka phaNAmeDo moddiyo| 5 ka caMDaMsuNe sttttrN| 6 kha pi thaMbhe / 7 kaNaMdiraM ; khnnNdinnN| 8 ka sNsinnii| Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11. 16. ] sudaMsaNadharita 15 dasadisimuhai~ jAma avaloyai tA muNi diThTha, piuvaNe / sumarevi puvvajammu sihisiha viva' jhatti palitta sakkhaNe // [racitA] jammataru sumarivi vitarISTa pAraddhau ghoruvasaggu tiinn| dhari dhAvi dhAvi haNu haNu bhaNaMti cAuddisu Nisiyara kilikilaMti / cAudisu ruMDa idaDadaDaMti cAuddisu muMDai~ haDahaDaMti / cAudisu pAyava kaDakaDaMti cAudisu ajayara taDataDaMti / cAudisu masayA~ guNaguNaMti . -cAuddisu mahuliha runnurunnNti| cAuddisu ghUvarDa ghugghuvaMti cAuddisu seriha suusuvNti| cAuddisu vAyasa karayaraMti cAuddisu maMDala ghurahuraMti / cAudisu vANara kulakulaMti cAuddisu mayagala gulugulNti| cAuddisu phaNiula salasalaMti cAuddisu karaha su phikkaraMti / cAuddisu huyavaha jalajalaMti cAuddisu lohiya malamalaMti / ghattA-puNu puNaravi muNihi cAudisu bhamaMti nnisaayr"| asikalloladharA NaM khaNa ucchalliya sAyara // 15 // puNaravi avara avara bahuvesahi~ dasadisahi vi Na mAiyA / khaNe hari saraha vagdha viyaDANaNa raMraMjaMta' dhAiyA // [racitA] aNNa veyAlai~ gahiyakavAlaI etaaii| NAsiyavayakajjahI pUrivi sajjahI ditaaii| aNNai~ bheraMDai~ AmisakhaMDai~ khNtaaii| aNNai~ NarasIsaI viluliyakesai~ liNtaaii| aNga NAsohi pANipauTThahi susiyaa| aNNai~ kayakAlahI' NarakIlAlahA~ tsiyaaii|| 15. 1 ka sihisihi v| 2 ga gha gNpi| 3 ka palitta rkkhbhkkhnne| 4 kha pri| 5 kha cAuddisi / 6 ka sugyaa| 7 ka kha gulugulNti| 8 ka ghUghuya / 6 kha kaDayauMti / 10 ka bhvNti| 11 ga gha Nisiyara / 16. 1 ga gha uraruMjaMta / 2 kha aNtaaii| 3 ka puurvi| 4 ga gha pauvahiM / 5 ka kayalAhaho ; ga gha kylaalho| 6 kha nnrkNkaalho| 7 ga gha taviyAI / Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 divira aNNai~ vi abhaddahi N rAsaha saddahi rasiyAI / tori~ masivaNNai~ laMbara kaNNai~ hasiyAI || i~ vikilii~ maDayacaDiNNai~ raDiyAI / aNNai~ gayavatthai~ pasariyahattha hU~' DiyAI // aNNai~ sayavayaNai~ piMgalaNayaNai~ bahubhuaIM / aNNai~ kimiyaDDhai~ bahuduggaMdhai~ lahu mayaI // i~ apamANai~ uDDANai~ ruMDAI ! tori~ lallakai~ melliyahakkai~ muMDAI || to dADhAi~ bhiDirAi~ mattAiM / maru mAri bhai~ aMgu dhuNaMtai~ pattAI // [ 11.16.9 [kuvalayamAlaNI NAma chaMdo ] 711 ghattA - ema. viuvvaNahiM jalu thalu Nahu ruddhau bhUvahi appA jameNa NaM darisiu NANAvahi // 16 // 17 tai viNa calai samaNu' nniyjoyh| NikkaMpo agavvao / jiha kharacaDulapavaNapaDipelliu bhAsuru amarapavvao || [ racitA ] kiusajalu ghaNu caDulu he pihiyadivasayaru / aNavarayajala pavaha paridhaviya samaya' // taDayaDai taDicavalu bhau disai suraNaraha~ / khayaulaha~ mayaulaha~ vaNayaraha~ visahara ha~ / jaNu tasai taNu susai varNa visai bhayasahiu / jalathalaha~ mahiya laha~ jalu vaha paraahiu || puNu cava jaNu salu khayadi / kimavasaru / huu garuya mahipayaru caudisahi jalapasaru // kharasiyahattha hU~; ka ga gha parasiyA / 6 kha mari pabhaNaMtaI / 16. 10 ka ga gha esa / 11 ka kha bhUryAha / 17. 1 kha gha savaNa / 2 ka jalapaMkijasamaya duhaNiyaru : kha jalapavahaviyaraMtabhasamayaru / 3 gha havai / 4 ka parayahiu 5 ga gha kimivasaru / ( Ti0 jaladasvara: ) : kha huA garuya caudisihi aibahalu jalapavaru / 6 ka jalaya saru 10 65 20 5 10 Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 11. 18. 12] sudasaNacarita kahi~ calahu kahi~ valahu kahi~ jiyahu kasu kahahu / Niyasuyahi~ sahu piyahi~ kahi~ visavi dihi lahahu / / asarisahi jalalavahi~ jhalajhalai mahivalau / puNu vahai gharu NayA~ girisiharu TalaTalau / puNu kalai~ giligilai~ Nahi milai~ Niru rasai~ / aipabala halamusala puNu puNu vi khala disai~ // Nau tai vi NiyakhaNahI muNi calai guNaNilau / iya bhaNiu dahadahahi~ lahukalahi~ sasitilau / / ghattA-taNu maNu vayaNu Nirubhiyau jeNa munninnaaheN| tahI kira ko gahaNu paureNa" vi NIrapavAheM // 14 // 18 viDavIviDavaghaDaNaupphaDiyatiDikkAvaliza piMgalo / rayabharabhariyabhuvaNabhavaNoyaru puNu Nimmiu mahANaloM ||rcitaa|| jAma sAhU Na joyAu~ saMcallio dhiiro| jAma NIsesagaMtho guNAvAsu gaMbhIrao // tAma tivveNa koveNa sA viMtarI kNpiyaa| caMDa AlA tuMDeNa mellaMtiyA jNpiyaa| AsikAle masANAu ANevi mnnnnaavio| to pahAe kuvArevi DaMbheNa gaMjAvio // rakkhaseNAvi taM rakkhio ehi ko rakkhae / ema jaMpevi gaMtUNa pAyAle dukkhakkhae / bAhudaMDehi tIe dharAvIDhu uccAviyaM / teNa uccaM mahAsellacakaM pi kaMpAviyaM // 17. 7 ga gha puNu havai ghara nniyru| 8 ka khaa| 1 kha kari gilai / 10 kha dahadihahiM lahu klu| 11 kha pavareNa / 18. 1 ka uppddiy| 2 kha mhaannilo| 3 kha joyeNa; ga gha joyANa / 4 ka kha maalaau| 5 kha aannaavi| 6 ka rakkhaseNevi / 7 ka uccAiyaM ; kha muccAiyaM / Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 yadiviraiya 10 te dANogaMDA vi doyaMDa saMtAsiyA / tANa cikkArasa deNa paMcANaNA rosiyA // tehi rujataehiM disA cakka mAUriyaM " / teNa AsAgarehiM paDatehi cikAriyaM // ovaDate hi tehiM pi bhUmaMDalI DolliyA " / tAna jhalasAyarA sAyarA satta ucchalliyA | tANa kallolamAlA vo maMgaNaM" voliyaM / tAna caMdakkatArAvalI jhatti koliyaM // ma saMghArakAlo" akAle viNaM pattao / ema maMdAradAmo tti chaMdo phuDaM vRttao // ghattA - abhayAviMtarie" telokkacakku saMtAviu | muNihiM ekku viNa romu kaMpAviu || 18 || 16 ciMtai savaNu taraNi gayaNayalaho ho paNayarUsaNaM' / ma karivaraho kasu dhavalaharaho uvasamu tavaho bhUsaNaM // [racitA ] niyakulaNahayalasasi puNu citai risi suyaharaho / uttamakhamamaddava ajjau lAhau muNivaraho || savimANArUDheM vijjaladADheM ukkhavio / paMce saMgame saMjara duggame khavio // puNu vAlibhaDAraNijjiyamAra giri hasavi / ruTTheNa dasAseM bhiuDivimI se" tarphe visavi // aTThAvara tuliya to vi Na caliyau muNipavaru | taha khillAhi killiu Nau uvvelliu gayakumaru || [ 11.18. 13 18. 8kha saMtAviyaM / 9 kha kikkAra / 10 cakamAjAriyaM / 11 kha uddhadaMDe ha tehi pi bhUmaMDalaM DoliyaM / 12 kha vomaMDalaM / 13 gha eya saMsArakAlo / 14 ka vitariyae; vitaraNa / 16. 1 kha paNau bhUsaNaM / 2 ka paMceI ; ga gha paMcaNae / 4 kha hosavi / 5 ka vimAseM / 6 kha tuli / 7 ka visevi / 8 tulliu / 3 ka No ga gha Na / 15 20 10 Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11.20.8] sudasaNacarita mahihare kulabhUsaNadesavihUsaNamuNivarahiM / uvasaggaha~ sahiyai~ asura vihiyai~ khamadharahi // ciru daMDayarAe~ aisakasAe~ hUliyaI / paMcasayamuNiMda" kuvalayacaMdaI" poliyii| kayamAyAvese sIyasureseM rAhavaho / uvasaggu pauMjiu to vi Na bhaMjiu jou taho / kauravakulajohahi~ tAviyalohahiM jaM vihio| iya paMDuhi puttahi~ NiyamaNauttahitaM shio| kiu pArasaNAhahA huyasivalAhahI kusaDheNaM / uvasaggu abhaggeM" ahaNisu laggeM kamaDheNaM / / iya aNNahi~ vaNNahi~ NIsAvaNNahi~ jaivarahiM / uvasaggai~ sahiyai~ Narasuravihiyai~ guNaharahiM / / [kuvalayamAliNI NAma chaMdo] ghattA-muNihiM sakajju ciru sAhiu* sahevi uvsgg| hau~ vi pau osarami lai darisiu" ehu samaggai~ // 19 // 20 aha tahi sama bhiuDibhIsAvaNu visrissrisnnetto| sisusasisarisadADhu paharaNakaru Nisiyaru so ji pattao // [racitA] teNa hakkiyA sapAva duTThabhAva / he NihINa thAhi thAhi kattha jaahi| aja bhaja jIvamANa. lemi paann| to sadappu vitarITa vuttu tiisstt| re pisalla ehi ehi pANa lehi| keNa sAhaseNa bappa Nivviyappa / 16. 6 kha ucchalliu / 10 ga gha khamavarahi / 11 ka ha ga gha ho| 12 ka Niyamayama uttahi kha NiyamaivaMtahiM / 13 kha ahNgeN| 14 ka mahiu / 15 kha darimAuM / 20. 1 ka samarathiruH kha smi| 2 ka degddaadu| 3 ka buddhibhAva / 4 ka majhu jIvamANa ; kha jIvamANu levi pANuH ga gha levi paann| Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 NayaNadiviraiyau [11.20.6esa Naggayassa kaji mA pmji| pANa levi NAsi NAsi / re hyaasi| majha pAsi pAvarAsi kattha jaasi| esa tujha sIse sajju kaalvjj| maM paDeu duNNivAru paannhaar| ema piUNa tATa----- paannibhaash| vijjupuMju teyauggu levi khggu| AhaoM urammi tuccha pattu mucch| ceyaNA lahevi teNa -rkkhsenn| vuttu he NihINe majmu jaM asmu| NihaeNa' ghAu diNNu vacchu bhinnnnu| taM kalaMtarillu lehi ehi ehi / to pahutta lagga tassa paavnniss| NaM asAliyA samattha divva sattha / esa mANiNI Niruttu chaMdu vuttu / ghattA-Nisiyaru rosavasu saru sisiru sacAvi Nivesai / dohaggacittu" jiha dIharu sahasA saMpesai // 20 // 21 himakaNamiseNa Navara paripaMDuru saurisajasu va dhAvae / ahiNavapaNau jema viyaraMtau taNuromaMcu dAvae // [racitA] sisiravAgappahAreNa oNalliyA' vitarI bolliyaa| diTTha tau satti sahasatti dosAyarA savvadosAyarA / purisayAreNa lai cattu avalattao jai vi bhyctto| 5 hariNu kahi~ jAi vagdhIhi karma pattao Navara jiivNto| 20. 5 kha NAsi NAsi pAvarAsiH ga gha NAsi NAsi kutya jAsi / 6 ka jA ho| 7 kha uccha / 8 ka hoNe hoNe / 6 ka siddhenn| 10 ka maalinnii| 11 ka doggacitta / 12 ka piihru| ___21. 1 ka saru sajasu / 2 ga gha taNuge mNtu| 3 kha Nau ddulliyaa| 4 ga gha purisaayrenn| Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11. 22. 16] sudaMsaNacarita piyahi sIyalau jalu jAhi ajju vi gharaM jA Na toDami siraM / iya payaMpei to giMbha NAma saro mukku bhAbhAsuro / tappahAveNa dhagadhagai dhUlIsaraM bhamai raiDaMbaraM / lulai kiDi kahame susai pallalajalaM jalai dAvANalaM / dusahajalatisa phuTei jIhAdala sarai jaNu tarutalaM / bhaNiu iya chaMdu NAmeNa maNiseharo vismpymnnhro| ghattA-phalasupattasahio ujjau bhaNu kAsu Na bhAvai / dhammaguNujhiyaoM saru Na Naru bhuvaNu saMtAvai // 21 // 22 jale thale gayaNe palayasihisaNNihu giMbhasaro viyaMbhiyaM / to dara hasevi Navara NisiyaraMNa vi pAusasare NisuMbhiyaM // [racitA] so bANu apamANu / chuDu caliu~ Nahe miliu| aicaDulu ghaNavaDalu / gaDayaDai NaM pddi| mahivalama jnnnnile| taM suNevi siru dhunnevi| sihi raDai puNu nnddi| taDi pddi| giri phuDai jaNu dddi| girisihare bhukuhre| to vi pauru jlnniyru| pasaraMtu vrisNtu| kahi~ jaai| jaNa sayala - bhayaviyala / taDayaDai Nau thAi 21. 5 ga gha pallavajalaM / 6 gunnvjiyu| 7 ka Naru vi / 22. 1 ka viyaMbhae / 2 ka saro ; kha pAvasi sri| 22, 3 ka cddiu| 4 kha prbhvulu| Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jayaNadivirahavau [11. 22. 17to Dariya - thrhriy| bhAsurahI . NesarahI Nisi jematahI tem| sA NaTTha dappiTu / [ANaMdo NAma chaMdo] ghattA-muNivaroM vihiyae saMbharai pAya jinnevho| NayaNaMdiyajayaho suraNaraphaNipavihiyasevahIM // 22 // estha sudaMsaNavarie paMcaNamokAraphalapayAsayare mANikkaNaMditaivijasIsaNayaNadiNA rahae sudaMsaNamuNiyaraho kaha suNevi suradattae gharammi khaDabhAlao puNu masANe jammaMtaraM saMbharevi uvasaggaya abhayAvitarIe kaya imANa kayavaNNaNo bhaNio eyAvaho saMdhI smtto| saMdhi // 11 // 22. 5 ka munnivr| 6 ka nnpnnaannNdiy| Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMdhi 12 aha tahi~ tehae avasare sattamavAsare ghAicaukku vivaNNau / suhRdaMsaNahI muNiMdahI NarasuravaMdaho kevalaNANuppaNau // [ dhruvakaM] huu aviyalu kevalu muNihi~ NANu jAtA vara suraharaM surapahANu / dIharakaru gayavaru ANavei . -so vittharu maNaharu taNu karei / battIsai~ Asai~ NimmiyAi~ mayarattai~ Nettai~ dUNiyA / sohAruhe muhe muha a4 daMta puNu daMte daMte jalayara sahata / ekkekka thakka saravara mahaMta tahi~ saravari saravari vipphurNt| ekkekke thakkI bhisiNi amala battIsekkekkahI jAya kml| . huye kamale kamale battIsa patta tahi~ parta parta parameTThibhatta / battIsa dutIsa ThavaMti NaTTa rasakocchara acchara tnnuvistttt| ghattA-jaMbUdIvahI jettiu vittharu tettiu kiu saMvariu kari deN| tatthuvalaggivi Ae~ maNi aNurAe~ thuvvaI ema suriMde // 1 // 10 2 jaya jaNamaNahara jaya mahajasahara jaya daDhahayasara jaya varapayakaya jaya kayadayavaha jaya tamavaNadaha jaya bhavabhayaharaM / gnnnnhsshreN| jaya jlhrsr| jaya varapayaNaya / jaya tavarahavaha~ / jaya jyvnndhe| 5 1. 1 ka kha muhe atttth| 2 ka meM agale tIna caraNoM ke sthAna meM kevala ye do caraNa haiM- saravare kamAlani battIsa amala / bhisiNihe bhisiNihe battIsa kml| 3 ka tahu / 4 kha hvNti| 5 ka ga gha buccai / 2. 1 ka bhymyhr| 2 ka gunnnnhsshr| 3 kha jaya jaya dyvh| 4 ga gha tNvrvh| 6 ka vaha / 16 Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ NayaNadivirahayau [12. 2. 7 jaya bhavasayamaha jaya Nayasayamaha / jaya samadamaraya jaya vavagayaraya / [aNusAratulaM kaDuyattavajjioM savvalahu chaMdo] pattA-tuhu~ karuNANisi sasaharu kalimalatamaharu suraNaraNiyaraNamaMsiu / bhavvaMbhoruhadiNayaru guNarayaNAyaru tuhu~ jana keNa Na maMsiu~ / / 2 / / 10 taM NIrAo mANe mukko taM mohaMdhArehiM ako| taM buddho siddho NiggaMtho mittArINaM taM mmttho| taM sUrANaM sUro vIro gaMbhIro ta paaraavaaro| taM NIsaMgo taM Nittado bhattIe devANaM vNdo| teloke pujANaM pujo NUNaM kammadINaM vjjoN| taM baMdhaM mokkhaM ciMtaMto avyAvAhaM NANaM ptto| savvesi sAhUNaM sAmI dullaMbhe loyagge gaamii| taM savvaNhU bhavvANaMdo vijjUmAloM eso chNdo| ghattA-iya saMthuu sahasakkhe to lahu jakkhe baarhgnnsNjuttu| sahamaMDau caudisu kiu majjhaTa muNi thiu bhaddavIDhe malacattau // 3 // 10 siycmrjuylu| sasiduddhadhavalu alijaNiyatuTTi jaNajaNiyatosu bhAvalau divyu yatijayasou surkusumvutttti| duNduhinniyo| NaM ravi auvvu / taruvaru asou| 2. 6 ka smdyrh| 7 ka kuDumattapavajiu kha kUDavattAvaJjiu / 8 ga gha krunnaayysshru| 1 ka keNa Na NamaMsiu / 3. 1 ga gha nnoraaii| ga gha dhAre cheiko| 3. khnnN| 4. kha taM NissaMko taM nnihto| 5 ka karaNAdINaM dujo| 6 ga gha dullNghe| 7 ka vijAmAlo; kha gha vijjuumaalaa| Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12. 6. 5 ] aruhadeu dosahi~ paricattau ahiMsA lakkha guNaharu u maNNai micchattaparavvasu aANi sudaMsaNacariu 4. 5. 6. pAvANi sahi bhAi thiu jiNu samakkhu avara va ase rehati ke chaMda viha ghattA - tarhi pucchaMta saMtaha~ aiuvasaMtaha~ bhUribhattibharaNamiyaha~ / Niru saMsAravirattaha~ taggayacittaha~ kahai mahAmuNi bhaviyaha~ || 4 || 5 sumaNojje vANi / samasarAi~ / varake lakkhu / aisavisesa | jiNavaraho jema / Niru caMdaleha | risiguru NijjhAyai rayaNattau / "ggiMthu mokkhamaggu vivaru / karai pAu mohaMdhu satAmasu / bhamai mINu NaM pArAvAraNa / acchai uppajjaMtu maraMtara / suiNa dhammu jaMji aviruddhau / aha thakkai tvcrnn|' saMkai / viNa mokkhu pAvijjai / saMsArana cAIhi~ dukhAi~ sahaMta u lahai NaM maNuyajammu aha laddhau aha su hiyae u thakkai viNu taveNa Nau jhANuppajjai dhattA - to vitari uvasaMtiya bhaNai NamaMtiya muNivara ettiu kijjai / tA maharavANI muNivaraNa iya vRtta / suratirayaNArayaha~ tara havai u juttu // tuha havai para ekku sammattu malaNAsu / NissaMka pa muhaTThaguNarayaNaAvAsu // tA tA vitari lahu layau sammantu / 1 kha ga gha samaNoja / 2 kha ga gha bhattivara' / 1 ka gaNaharu / 2 kha lahaviNu / 3 khaNisuvi / 1 ka ehu / 147 mahu raurave NivaDaMtirha duNNayavaMti daya karevi ta dijjai // 5 // 10 4 ga gha caraNeM / 10 5 5. Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ NayaNadiviraiyau [12. 6.6duhaharaNu suhakaraNu paricaiu micchattu // taM suNivi acchariu puralou saMkhuhiu / saMpattu muNidaMsaNucchAharasasahiu~ // tahI NANaloyaNahI loeNa gira surnnvi| micchattu parihariu vau dhariu sNthurnnvi|| to tAza paMDiyA dugnnyvirttaan| lahu layau tavayaraNu sahu~ devyttaan|| ettahi~ vi sA suNevi kevalasamuppatti / tahI ghariNi huya arja praru cayavi sahasatti // bahudiyahi sA tAu piypmuhsuhlesN| gaya tiyasaloyammi kariUNa snnnnaasu|| avasesa kammatthiyA daDDharajju vv| tahI thokyAleNa gaya khayahI te savva / / puNu pUsapaMcamihi~ varasommavArammi / sudhagiTThaNakkhatte paharAvasesammi / muNi sahiyauvasagguM malapaDalaparicattu / ekeNa samaeNa loyagge saMpattu // [mayaNAvayAro NAma chaMdo] pattA-dosaTThArahacattau guNasaMjuttau tnnukiNcuunnaayaare| thiu NivvArNa muNIsaru mahu paramesaru deu bohi aviyAre // 6 // ahI seNiya maharAyAhirAya varapaMcaNamokAraha~ raeNa tahi~ Naru jai ko vi sahAvajuttuM pujjAvihANu sayalu vi karei khAiyasammattaNibaddharAya / jahi~ sivasuhu pattau govenn| paMca vi paya jhAyaI eyacittu / to kiM Na siddhivahu maNu dharei / 6. 2 gha bhri| 3 kha taa| 4 kha aji| 5 kha dihiM / 6 pratiSu "nniypmuh"| 7 ka sudddnnkkhtteN| 8 kha muNi sahiu uvsggu| 9 ka yaaro| 7. 1 ga gha vibddhraay| 2 ka kha shaayjutt| 3 ka tthaaiy| 4 ka mapa / Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12. 6.2] sudasaNacariu acchau taM dullahu mokkhaThAu iharata vi lahai jnnaannuraau| jaMbhAriso vi saMkarai pUya gaheM rakkhasa vasi jAyaMti bhUya / galAMDaroyasaya khayahI jati visauvavisAi~ diTTiI Na eMti / vichiya ahi mUsaya Nau DasaMti vigghai~ Na hoti dujaNa tasaMti / ghattA-iya NisuNivi magahesaru thuNivi jiNesaru giri oyarivi nnikeyho| gau maMdaragirivarathiru sohai NaM ciru bharahesaru sAkeyahI // 7 // 10 AyahA gaMthahI buhajaNiyatuhi viraiya arahatahi~ atthsitttthi| puNu gaMthasiddhi jayamaNahareNa gottamaahihANe" gnnhrenn| sohammeM jaMbUsAmieNa puNu vihudatte divigaamienn| puNu Nadimitta avarajjieNa govaddhaNeNa surpujienn| puNu bhaddabAhuparamesareNa payaDevi visAhamuNIsareNa / poDhillaeNa puNu khattieNa jayaNAmeM dhmmpvttenn| NAgeM siddhattheM saMjaeNa dihiseNeM tvsirirNjienn| puNu vijayaseNe buddhillaeNa puNu gNgdevnnaamillenn| puNu dhammaseNe NakkhattaeNa jayapAle munnijypttenn| puMDuDuvaseNeM jiyamayeNa puNu kaMsAyarie~ gybhenn| subhadde jayabhapuMgameNa lohajje sikkoDiga kmenn| pattA-gaNaharaevamuNiMdahi~ kuvalayacaMdahi~ eyahi~ avarahi~ aviyalu / AhAsiu pavayaNe jiha mai~ bhaviyarSa tiha paMcaNamokAraha~ phalu // 8 // jiNiMdassa vIrassa titthe mahaMte / mahAkuMdakuMdaNNae eNtsNte|| 7. 5 ka gy| 6 ka divihe eMti / 7 ka giriu parivi ; kha giri uvayari / 8. 1 kha goyama ahinnaanneN| 2 ka saMpubieNa / 3 ga gha payaDeviNu sAhumuNIsareNa / 4 kha pvittienn| 5 ga gha divisenneN| 6 ga gha puddhillenn| 7 ka jiymnnenn| 8 ka jsbhdd'eN| Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 jayaNadiviraiyau [12. 6. 3suNakkhAhihANo tahA pomnnNdii| puNo viNhuNaMdI tao nnNdinnNdii|| jiNuTThidhamma suraasiivisuddhoN| kayANeyagaMtho jayaMte pasiddho / / bhavaMbohipoo mhaavissnnNdii| khamAjuttu siddhatio vishnnNdii| jiNiMdAgamAhAsaNe eycitto| tavAyAraNiTThAza laddhA jutto|| NariMdAmariMdehi~ so prvrdii| huo tassa sIso gaNI raamnnNdii|| asesANa gaMthANa pArammi ptto| tave aMgavI bhavvarAIvamitto / / guNAvAsabhUo sutillokknnNdii| mahApaMDio tassa maannikknnNdii|| [bhujaMgappayAo imo NAma chaMdo] ghattA-paDhamasIsu taho jAyau jarga vikkhAyau muNi NayaNaMdi aNiMdiu / cariu sudaMsaNaNAhahA teNa avAhahI viraiu buhaahiNaMdiu / / 9 / / ArAmagAmavarapuraNivese suravaipuri vva vibuhayaNaiTTha raNaduddharaarivarasellavajju tihuvaNaNArAyaNasiriNikeu maNigaNapahasiyaravigabhasthi NivavikkamakAlahI vavagaesu supsiddhavNtiinnaamders| tahi~ asthi ghAraNayarI grih| riddhiSTa devaasurjnniycojju| tahi~ garavaipuMgamu bhoydeu| tahi jiNaharu vaDDavihAraM atthi| eyAraha sNvcchrsesu| 5 9. 1 kha sisikkhAhihANeM ; ga susaraNAhi ; gha susaehAhi / 2 ga gha dhammadhurANaM visuddho| 3 ga gha mahIvisahaNa do| 4 ka tavAraNaddhIe lkhiie| 5 kha ga gha mriNdaahivaannNdvNdii| 10. 1 ka jiNaharu paDuvivihAru ; kha jiNavarabaddha vihAru / Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 151 151 12. 10.10] sudaMsaNacariu tahi~ kevalicariu amacchareNaM NayaNaMdi viraiu kocchareNa / jo paDhai suNai bhAvai lihei so sAsayasuhu are lhei| ghattA-NayaNaMdiyahI muNiMdahI kuvalayacaMdahI NaradevAsuravaMdahI / deu deu mai Nimmala bhaviyaha~ maMgala vAyA jiNavaraiMdahI // 10 // 10 ettha sudaMsaNacarie paMcaNamokkAraphalayapayAsayare mANikkaNaMditaivijasIsaNayaNaMdiNA viraie maiMdaparivittharo suravariMdathottaM tahA murNidasahamaMDavaM tasu vi mokkhavAse gamaNaM NamopayaphalaM puNo sayalasAhuNAmAvalI imANa kayavaNNaNo saMdhI dodahamo smtto| saMdhi // 12 // iya sudaMsaNacariu smtto| 10. 2 ka sumacchareNa / 3 ga gha vacchareNa / Page #201 -------------------------------------------------------------------------- Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayanandi viracita sudarzana-carita [apabhraMza kAvya sudaMsaNacariu kA hindI anuvAda ] saMdhi 1 1. paMca namokAra maMtra loka meM sarva arahaMtoM ko namaskAra / siddhoM ko namaskAra / AcAryoM ko namaskAra / upAdhyAyoM ko namaskAra / sAdhuoM ko namaskAra / isa paMcanamokAra maMtra ko pAkara eka gvAla bhI sudarzana ho gayA aura mokSa ko gayA / usI sudarzana ke uttama dharma, artha, kAma aura mokSa rUpa caturvarga ko prakAzita karanevAle caritra kA vyAkhyAna karatA hU~ / jinake rUpa ko dekhate hue indra vismita mana ho gayA aura tRpti ko prApta na huA; jinake janmAbhiSeka ke samaya caraNAMguSTha se zailarAja sumeru bhI calAyamAna ho uThA, pRthvI kAMpa uThI, samudra uchala uThe, parvata Dolane lage, gajendra cItkAra karane lage, siMha dUra haTa gaye, phaNIndra jAga uThe, AkAza meM candra aura sUrya tatkAla ha~sa uThe, mahAn diggaja uttrasta aura lajjita ho gaye, vidyAdhara aura surendra AzaMkita hue; jinapara anurakta hokara siddhi rUpI sundarI ne mAno tapazrI rUpI dUta ko bhejA, tathA jinake kevalajJAna meM yaha samasta mahAn jagat hastAmalakavat dikhAI detA hai; aise sanmati jinendra ke caraNAravindoM tathA zeSa jinendoM kI bhI vandanA karake eka dina praphullita mukha hokara nayanAnandi ( nayanandi ) apane mana meM vicAra karane lage ki sukavitva, tyAga aura pauruSa, ina tIna ke dvArA hI bhuvana meM yaza kamAyA jAtA hai / 2. kavi vinaya va jambUdvIpa-bharata kSetra kAraNa maiM tyAga bhI kavitva meM to maiM apravINa hU~ aura dhanahIna hone ke kyA kara sakatA hU~ ? tathA subhaTatva to dUra se hI niSiddha hai / isa prakAra sAdhanahIna hote hue bhI mujhe yaza kA lobha hai / to maiM apanI zakti anusAra paddhaDiyAbaMdha meM eka apUrva kAvya kI racanA karU~ / yadi citta meM jinendra bhagavAn kA saMsmaraNa kiyA jAya, to kavitA meM svayaM hI mati pravRtta hone lagatI hai / kyA kamalapatra para par3A huA jalabindu bhI muktAphala ke samAna pavitra zobhAyamAna nahIM hotA ? RSabhAdi tIrthaMkaroM ke tIrtha meM kramazaH antima tIrthaMkara paryanta suprasiddha 20 Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 nayanandi viracita aura guNavAn daza-daza antakRt kevalI hue haiN| inameM se antima tIrthaMkara ke tIrtha meM jo karmoM kA kSaya karane vAle pAMcave antakRt kevalI sudarzana hue unhIM kA pavitra caritra maiMne prArambha kiyA hai, use suniye| ___ isa uttama tiryagloka meM sUrya aura candrarUpI pradIpoM se zobhAyamAna vizAla jambUdvIpa ke dakSiNa dizAbhAga meM devaparvatoM se yukta, jayazrI kI nivAsabhUmi bharatakSetra hai| isI bharatakSetra meM devakuru aura uttarakuru se bhI adhika vizeSatA ko prApta suprasiddha magadhadeza hai, jahA~ jala se pUrNa manohara nadiyA~ mantharagati se lavaNa samudra kI ora bahatI huI aisI zobhAyamAna hotI haiM, jaise mAnoM manohAriNI yuvatI ramaNiyAM mandagati se apane salone pati ke pAsa jA rahI hoN| 3. magadha deza kA varNana isa magadha deza meM jaise pAMDu ikSu vana ati sarasa dikhAI dete the, vaise hI harSa se yukta kAminiyoM ke mukha bhii| ikSu daMDa usI prakAra dale, pIDe va pairoM se male jAne para rasa pradAna karate the, jaise dhUtoM ke kula dalana, pIDana aura mardana se daMDita hokara mukha se lAra bahAte haiN| jahAM vezyA mukha se rAga AlApatI huI anurAga pUrvaka nRtya karatI thI, dhanyA ( gRhiNI ) bhI gAna karatI huI sundara nRtya karatI thI va madhuragIta gAtI huI (dhAnya ko kUTa-kUTa kara ) cAvala se tuSa alaga karatI thI ; tathA zukapaMkti kalarava karatI huI ( khetoM meM yA AMgana meM sUkhate hue ) dhAna ko nistuSa karate the (dhAna ko phukala kara cAvala khA jAte the ) / jahA~ kheta saghana zasya se yukta hote hue apanI maryAdA kA ullaMghana nahIM karate, jisa prakAra ki pathikoM kI viyoginI striyAM ghanI sAMse letI huI bhI apanI kula-maryAdA kA tyAga nahIM krtiiN| vahAM ke upavana ramaga karanevAloM ko harSa utpanna karate hue usa bhadrazAla yukta nandanavana kA anukaraNa karate the, jo devoM ke mana ko AnandadAyI hai| kamaloM ke kozoM para baiThakara bhramara madhu pote the: madhukaroM ko yahI zobhA detA hai| jahAM sundara sarovaroM meM apane zobhAyamAna zarIroM sahita haMsinI se krIDA karate hue zreSTha kamaloM ke liye utkaMThita aura nAnA prakAra ke patroM para sthita rAjahaMsa usI prakAra vilAsa kara rahe the, jisa prakAra ki uttama dhanuSa se susajjita zarIra, samarapaMkti kI krIr3A kA saMkalpa kiye hue, zreSTha rAjyazrI ke liye utkaMThita va nAnA bhAMti ke subhaTa pAtroM sahita uttama rAjA zobhAyamAna hote haiN| aise usa magadha deza meM rAjagRha nAma kA nagara hai, jaise mAnoM devoM kA nilaya ho, va jo mAno pRthvI rUpI mahilA ne apane mukha para kapolapatra va tilaka rUpa nirmANa kiyA ho| 4. rAjagRha nagara varNana vaha nagara U~ce zAlavRkSoM tathA ullasita lAla sundara kopaloM vAle udyAnavana ke sadRza U~ce koTa sahita, raktamaNi va sundara pravAloM se camakatA thaa| vaha Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudarzana-carita 155 buddhimAnoM ke liye usI prakAra pyArA thA, kadalI vRkSoM se bharA thA, va gariSTa thA, jaisA ki devendra devoM ko pyArA hai, rambhA apsarA se AliMgita hai, tathA svayaM garimA ko prApta hai| vahAM rati aura prIti kI khUba samRddhi thI; tathA AkAza meM vahAM kI makarAkRtti dhvajAeM phaharA rahI thIM; ataeva jo kAmadeva ke samAna dikhAI detA thA, jo rati aura prIti nAmaka deviyoM se yukta hai, aura jisa kI dhvajA makarAkAra hai| vaha nagara nirmala dharma se susajjita tathA praphullita puSpoM vAle manojJa sarovaroM ke dvArA usa manmatha ke samAna thA, jo nirmala dhanuSa se sanjita tathA puSpavANoM se manojJa hai| vaha ratnoM kA sthAna, manohara devAlaya yukta va sampatti kA nidhAna hone se usa amathita udadhi ke samAna thA jo ratnoM kA agAra, manohara surA kA Alaya tathA zrI kA nidhAna thaa| vahAM kI prajA meM kabhI kSobha nahIM hotA thA aura vaha divya taraGgoM tathA zreSTha hAthiyoM se zobhAyamAna thA, jisase vaha nagara manthana se pUrvakAlIna udadhi ke samAna thA, jisake jala meM maMthana kA kSobha nahIM huA thA; aura jo divya azva aura uttama hAthI rUpI ratnoM se zobhAyamAna thaa| amRtayukta va merUparvata dvArA utpanna kaMpa se rahita manthana se pUrva udadhi ke samAna vaha nagara mada mAna se rahita tathA soM va vAnaroM ke vizeSa upadrava se surakSita thA ! surA ke nivAsa tathA asAdhAraNa apsarA janoM ke vilAsa se yukta amathita udadhi ke samAna vaha nagara sugandhita dravyoM se yukta evaM ISyoM se mukta logoM kA krIr3Asthala thaa| aise usa rAjagRha nagara meM apanI kIrti se bhuvanamAtra ko dhavalita karanevAlA evaM Rddhi se surendra kA bhI upahAsa karane vAlA rAjA zreNika apanI celanA nAmaka mahAdevI sahita rAjya karatA thaa| 5. rAjA zreNika kA varNana vaha zreNika rAjA apane nakha rUpI maNiyoM kI kiraNoM se nabhastala ko lAla karatA thA; aura apane bAhubala se sabala diggajoM ke samUha ko tolatA thaa| vaha saba bAtoM meM asAdhAraNa thA, kamalanetra aura lakSmIrUpI vadhU kA vara thA; tathA jisa prakAra vRkSa pakSyioM ko phaladAyI hotA hai, usI prakAra vaha yAcakoM kI icchAoM ko saphala karatA thaa| usakA mukha pUrNacandra ke samAna thaa| usake zarIra ke guNa kAmadeva ke mAnoM dhanuSa kI pratyaMcA hI the jisake kAraNa vaha nAgoM, manuSyoM va devoM kI striyoM ke mana ko bhI mohita karatA thaa| vaha apanI uttama kalAoM ke samUha se kalAnidhi candra kA bhI upahAsa karatA thaa| vaha suvarNa ke samAna gauravarNa thA; aura naye megha ke sadRza usakA svara gaMbhIra thaa| vaha apanI prabhA se dussaha tApayukta sUrya kI kiraNoM ko bhI jItanevAlA thaa| vaha rAjA pratidina paramaprabhu jinezvara deva kI vandanA karatA thaa| usake bAla bhramara samUha ke sadRza kAle the; aura bAhu airAvata hAthI kI sUMDa ke samAna pracaNDa the| vaha apane sthiratA rUpI guNoM se sumerU parvata ko bhI jItatA thaa| vaha jinendra bhagavAn ke Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 nayanandi viracita kahe huye uttama ratnatraya rUpI dharma ko dhAraNa karanevAlA thaa| vaha apane parijanoM ke hRdaya ko haraNa karanevAlA tathA guNoM ke samUha kA nidhAna thaa| vaha SoDaza kalAoM se saMyukta tathA sahaja hI avicala dhairya dhAraNa karatA thaa| aisA vaha zreNika rAjA marakatamaNi saMyukta, ratnoM ke samUha se jaTita siMhAsana para virAjamAna thA, mAnoM nirmala tAroM se saMyukta AkAzarUpI prAMgaNa meM pUrNacandra sthita ho| 6. vipulAcala para mahAvIra kA samosaraNa isa prakAra jaba rAjA zreNika siMhAsana para virAjamAna thA, taba koI eka manuSya usake mana ko AnaMda denevAlA vahA~ Akara upasthita huaa| usane Akara rAjA ko namaskAra kiyA aura ucita sammAna pAkara kahA-he rAjan jinezvara vardhamAna svAmI kA yahA~ Agamana huA hai| ve vipulAcala parvata para samavasaraNa ke bIca isa prakAra zobhAyamAna haiM, jaise AkAza meM nakSatroM ke madhya candramA virAjamAna ho| isa samAcAra ko sunakara rAjA zreNika apane siMhAsana se uTha khar3A huaa| usa samaya samasta rAjasabhA meM tatkAla kSobha utpanna huaa| hAroM kI zobhA se saMyukta ura se ura aura mukuTa se mukuTa TakarAne lgaa| jisa prakAra meghoM ke Agamana hone para mayUra prasanna hotA hai, usI prakAra harSita hokara rAjA ne AnandabherI bajavAI aura vaha sAta pada Age bddh'aa| vaha vIra bhagavAn ko namaskAra karake eka gajendra para ArUr3ha huA, mAnoM navIna megha para pUrNacandra camaka rahA ho / usa samaya ratha, yAna, jhaMpAna, bhRtya aura turaMga isa prakAra cala par3e, jaise samudra meM taraMgeM cala rahI hoN| kapUra se alaMkRta mahAdehadhArI gaja aise zobhAyamAna ho rahe the, jaise vijalI kI camaka se ujjvala megha hI hoN| rAjA zreNika surendra ke samAna lIlA sahita claa| ( yaha varNana bhujaMga prayAta chaMda meM kiyA gayA hai|) hAthIrUpI makaroM sahita, chatrarUpI phena se AcchAdita, turagarUpI turaMgayukta aura ratharUpI voci sahita, evaM dhvajamAlArUpI calAyamAna kalloloM se saMyukta hone ke kAraNa baha rAjA saMkSubdha samudra ke sadRza zobhAyamAna huaa| 7. rAjA kI vaMdana-yAtrA kahIM sUrya ke azvoM ke samAna caMcala, khuroM ke agrabhAga se bhUtala ko khodatA huA cAbuka se Ahata hokara ghor3A vega se nikala rahA thaa| kahIM surendra ke hAthI arthAt airAvata ke samAna sajA huA, gaNDasthala se mada bharAtA huA, hathinI ke sAtha-sAtha gaja daur3a rahA thaa| kahIM surAMganAoM ko durlabha, caMcala netroM kI zobhA dvArA prema utpana karanevAle, nagna khagoM sahita bhayaMkara bhaTa cala rahe the| kahIM haMsa ke samAna lolAgamana karatI huI kAminI jinendra bhagavAna kI bhakti se prerita hokara ha~satI huI cala rahI thii| kahIM para parvata kI vIhar3atA yukta mahAvRkSoM se bhare hue vana meM dhvaja se dhvaja laga gayA aura ratha se ratha TakarAkara bhagna ho gyaa| kahIM Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudarzana-carita 157 eka hAthI dUsare hAthI ko dhakkA de rahA thA, eka bhaTa dUsare kA vyutkramaNa kara rahA thaa| aho, yaha khaccara jhar3apa lagAkara daur3a rahA hai| rAjA kI anurAgiNI vilAsinI strI ( rAjA ke aise dharmAnurAga ko dekhakara ) khinna ho rahI thii| ( yaha varNana pramANikA nAmaka sundara chanda meM kiyA gayA hai|) jinendra bhagavAna ke darzana meM anurakta jana harSa se kahIM bhI na mAte hue zobhAyamAna ho rahe the, jaise candrodaya hone para samudra apanI kalloloM se bar3hatA huA zobhita hotA hai| 8. vipulAcala-darzana calate-calate rAjA ne logoM ke mana ko haraNa karanevAle U~ce zikhara se yukta vipulagiri nAmaka parvata ko dekhaa| vaha parvata hAthiyoM ke garjana se aisA pratIta hotA thA jaise duMdubhI bajA rahA ho, kokiloM ke kalarava dvArA jaise gAna kara rahA ho, nAcate hue mayUroM dvArA mAnoM nRtya kara rahA ho, mRgoM kI ur3AnoM dvArA mAnoM daur3a rahA ho, tRNarUpI romoM dvArA mAnoM pulakita ho rahA ho, nijharoM dvArA mAnoM khUba pasIja rahA ho| isa prakAra vaha parvatarAja jagavaMdya jinendra bhagavAna ke prati cATutA karatA va mAnoM bhakti prakaTa kara rahA thA; aura uccasvara se kaha rahA thA ki tribhuvana kI lakSmI ke nAtha kaba Ate haiM, Akara bhI kSaNamAtra kahA~ vilamba kara rahe haiN| maiM jinendra bhagavAn kI vizeSa Rddhi se kRtArtha ho gyaa| aisA kauna hai jo sampat pAkara garjane nahIM lagatA ? viralA hI koI apane guNoM se lajjita hotA hai| indra kI AjJA se kuvera-vinirmita aura AkAza meM sthita usa bhagavAn ke samavasaraNa ko zreNika rAjA ne isa prakAra dekhA jaise haMsa mAnasa-sarovara ko dekhe / 9. samosaraNa varNana vaha samavasaraNa pRthvI se pAMcasahasra dhanuSa Upara AkAza meM eka yojana vistAra sahita sthita thaa| usakI cAroM dizAoM meM mandara chAyA de rahe the, aura suvarNa kI sopAna-paMkti zobhAyamAna ho rahI thii| pRthvI indranIla maNiyoM se paTI huI thI, aura eka yojana pramANa AkAzatala vizuddha thaa| cAra mAnastaMbha, jinaketana, parikhAvalaya, vana, upabana, dhvajA, kalpavRkSa, mahAn devagRha, koThe, maNistUpa, ye saba camaka rahe the| pavitra aSTa maMgaladravya zobhAyamAna the, aura dharmacakra dhAraNa kiye hue cAra yakSa bhii| tIna mekhalAyeM, vizAla siMhAsana, suvarNamaya sahastrapatra kamala aura usake Upara bhagavAn vardhamAna cAra aMgula Upara siMhAsana kA sparza na karate hue virAjamAna the| unakA mukha pUrva dizA kI ora thA, aura ve tandrArahita, kevalajJAna yukta, indrAdika dvArA vandya, nimeSa rahita, roSahIna, nIrAganetra, nakha aura kezoM kI vRddhi tathA zarIra kI chAyA se rahita the| zveta camara, chatra aura duMdubhi sahita puSpoM kI sugaMdha se yukta jinendra bhagavAna aise Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 nayanandi viracita zobhAyamAna the jaise mAnoM siddhirUpI vadhU kI DolI ko vivAha kara lAne ke liye cale hoN| 10. rAjA zreNika kA sad vicAra..... jinendra deva ke darzana karake rAjA zreNika apane mana meM bhatti.pUrvaka vicArane lage-manuSyatva kA phala dharma kI vizeSatA hI hai| mitratA kA phala hita-mita upadeza hai| vaibhava kA phala dIna-dukhiyoM ko AzvAsana denA hai| tarka kA phala sundara susaMskRta bhASaNa karanA hai| zUravIratA kA phala bhISaNa raNa mAMDanA hai| tapasyA kA phala indriyoM kA damana karanA hai| samyaktva kA phala kugati kA vidhvaMsa karanA hai| sajjanatA kA phala dUsaroM ke guNoM kI prazaMsA karanA hai| buddhimattA kA phala pApa kI nivRtti tathA mokSa kA phala saMsAra se nivRtti hai| jIbha kA phala asatya kI nindA karanA, sukavitva kA phala jinendra bhagavAn kA guNagAna karanA hai| prema kA phala sadbhAva prakaTa karanA va acchI prabhutA kA phala AjJA pAlana hai| jJAna kA phala gurujanoM ke prati vinaya prakAzita karanA tathA netroM kA phala jinendra bhagavAn ke caraNoM kA darzana karanA hai| isa prakAra citavana karake zreNika narendra ne santuSTa hokara stuti karanA prArambha kiyA, jisa prakAra ki kailAza parvata para sthita AdinAtha bhagavAna kI stuti surendra ne kI thii| 11. jinendra-stuti jaya ho jagatilaka jinezvara bhagavana, jinakA abhiSeka sumeru parvata para indra dvArA kiyA gayA thaa| jaya ho, he bhavyarUpI sarovara ke kamaloM ke dinakara aura sukhanilaya / he bhagavan , Apa niSpApa haiM; aura samavasaraNa ke bIca cAroM dizAoM meM Apake cAra mukha dikhAI dete haiN| Apake kamarUpI mala kA paTala vinaSTa ho gayA hai| Apake netra kamalapatra ke sadRza sundara haiN| he arahaMta bhagavan , Apa kAmadeva ke bANoM ke prahAra kA apaharaNa haiM; janma, jarA aura mRtyu kA pariharaNa tathA zuddha caritra ko dhAraNa karanevAle haiN| ApakA samavasaraNa kubera dvArA nirmita hai ; tathA usameM Aye hue saba janoM ke Apa zaraNa haiN| Apa apane nirmala yaza ke prasAra se bhuvanatala ko zveta karanevAle haiM, bhayarahita haiM, aura viSayoM ke rAga kI agni ko naye megha ke samAna vamana karanevAle haiN| ApakA prabhAmaMDala sUrya ke sadRza sphurAyamAna hai| deva ApakI duMdubhi bajAte haiM tathA Apa buddhimAnoM ke mana meM harSa utpanna karate haiN| he antima tIrthakara, Apake Upara deva puSpoM kI saghana vRSTi karate haiN| ApakI amRta dhvani dvArA svamata kA maMDana aura paramatoM kA khaMDana hotA hai| Apake Upara caMcala camara dulate haiM, aura Apa zivanagara ko gamana karate haiN| deva, manuSya, vidyAdhara aura nAga ApakI pratimahimA Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudarzana-cerita 156 pUrvaka pUjA karate haiN| jaya ho tumhArI, he paramAtman , Apa samasta atizayoM se nirantara yukta haiN| [isa kaDavaka kI racanA zazitilaka nAmaka chaMda meM huI hai|] ____ isa prakAra samavasaraNa ke bIca rAjA zreNika apane mastaka para hAtha jor3a kara harSita hue; aura prAcIna kAla meM bharata ke samAna arahaMta jinezvara kA stavana karake narakoThe meM baiTha gye| 12. vesaTha zalAkA puruSa tatpazcAt devoM, manuSyoM aura nAgoM dvArA sevita gautama gaNadhara se rAjA zreNika ne pUchA-he deva, isa avasarpiNI meM kitane tIrthakara, cakravartI, balabhadra, nArAyaNa aura pratinArAyaNa hue, yaha batalAne kI kRpA kreN| taba vIraprabhu kI AjJA se logoM ko AnaMda dene vAle gautama gaNadhara varNana karane aura zreNika rAjA sunane lge| gaNadhara bole RSabha, ajita, saMbhavanAtha, abhinandana, sumati, padma, supArtha, candraprabha, puSpadanta, zItala, zreyAMsa, vAsupUjya, bhavarUpa vRkSa ke liye hastI ke samAna vimala, ananta, dharma, zAnti, kuMthu, araha, malli, madanAzaka munisuvrata, nami, nemi, pArzva aura antima vardhamAna, ye caubIsa tIrthakara hue| bharata, sagara, madhavAnarendra, sanatkumAra, zAnti, kuMthu, araha, subhauma, padma, jayasena, hariSeNa, aura brahmadatta, ye bAraha cakravartI hue| vijaya, acala, dharma, suprabha, sudarzana, naMdI, nandimitra, rAma aura padma, ye nava balarAma hue jaano| triviSTa, duviSTa, svayaMbhU , puruSottama, narasiMha, puMDarIka, datta, nArAyaNa aura kRSNa, ye nava nArAyaNa hue| azvagrIva, tAra, mera, madhukITa, nisuMbha, prahalAda, bali, rAvaNa aura antima jarAsaMgha, ye nava pratinArAyaNa hue| ina tresaTha zalAkA puruSoM ke pavitra caritra ko anukrama se sunakara isa madhyaloka ke bIca nitarAM vaMdanIya saMghanAyaka gautama gaNadhara ko apanI rAjanIti se sama ta bhuvanatala ko prasanna karanevAle zreNika rAjA ne apane hAthoM ko mastaka para rakhakara namaskAra kiyaa| isa kaDavaka kI racanA pAdAkulaka chaMda meM huI hai| iti mANikyamandi vaividya ke ziSya nayanandi dvArA viracita paMcaNamokAra ke phala ko prakAzita karanevAle sudarzana caritra meM samasta devoM dvArA saMstuta zrI vardhamAna jinendra ko namaskAra karake viSaya, paTTana, nagara, rAjA, parvata va samavasaraNa meM AnA aura mahApurANa saMbaMdhI prazna, ina viSayoM kA varNana karane vAlI prathama saMdhi samApta / saMdhi // 1 // Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMdhi 2 1. rAjA zreNika kA gautama gaNadhara se prazna guNoM se bhare hue nAnA caritroM ko sunakara rAjA ne kahA he bhagavan, paMcanamaskAra rUpa padoM kA jisane jaisA phala prApta kiyA ho, use bhavyoM ko zIghra kahiye / isa janamanohara vacana ko sunakara zrI gautama gaNadhara kahate haiM - he jagasundara, jina- bhagavAna ke caraNAravindoM ke bhramara, sampatti meM purandara kA bhI upahAsa karanevAle, tathA apane yaza se girikandarAoM ko bhI pUrita karane vAle hai zreNika narendra, jisa prakAra sAgara kA jala atyanta pramANa hai, usI prakAra paMcaNamokAra maMtra kA phala hai / yadyapi bAta aisI hai, to bhI maiM tumase kucha rakha nahIM choDUMgA / maiM tumheM saMkSepa meM usakA vyAkhyAna karatA hU~ / dayA ke ghara arahaMta bhagavAn ne kahA hai ki yaha jagat U~cAI meM caudaha rajjU hai; anantAnanta AkAza ke bIca sthita hai; aura tIna vAtavalayoM se nIce vetrAsana, madhya meM jhAlara aura Upara mRdaMga ke nIce ke bhAga meM vaha narakabiloM se vyApta hai; madhya meM dvIpoM aura samudroM se maMDita ; Upara kalpoM ( kalpadevoM kI bhUmiyoM) kI vibhUti se vibhUSita hai; tathA loka ke agra bhAga meM siddhoM se udbhAsita hai / madhya loka meM pahalA jambUdvIpa hai, jo lavaNa samudra se valayAkAra ghirA huA hai / vistAra meM vaha eka lAkha yojana hai; evaM AkAra meM pUrNa candramA ke samAna zobhAyamAna hai / usake madhya bhAga meM mandara parvata kaisA sthita hai, jaise mAnoM vidhi ne use jagat rUpI ghara kA staMbha banAkara khar3A kiyA ho / jahA~ devoM kA melA huA karatA hai usa mandara parvata kI dakSiNa dizA meM ati manohara pratyaMcA se maNDita, dhanuSAkAra bharatakSetra sthita hai; mAnoM zAlI koTIzvara-kubera hI sthita ho / veSTita hokara mukta hai / vaha AkAra se zobhAyamAna hai / 2. aMgadeza kA varNana aise usa bharata kSetra meM manojJa, Rddhi se samRddha va suprasiddha aMgadeza hai / vahA~ ke vanoM meM bar3e-bar3e vizAla arjuna vRkSa paraspara aisI saghanatA se bhir3e hue haiM, jaise mAnoM guru droNAcArya aura arjuna paraspara yuddha meM bhir3e hoM / duryodhana aura bar3e bhImakAya gaja raNa meM aise guthe hue dikhAI dete haiM, jaise duryodhana aura bhIma gadAyuddha kara rahe hoM / zarabha aura bhISaNa vANoM ke jhuNDa aise chAye hue haiM, jaise rathoM para car3he hue yoddhAoM kI bhISaNa vANAvali se AcchAdita ho| isa prakAra aMgadeza kI vanarAji mahAbhArata sadRza dikhAI detI thii| vahAM gokuloM ke Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2. 3] sudarzana-carita 161 samUha suvizAla aura zItala dadhizAlAoM se yukta, nirantara gauoM dvArA prasRta bacchar3oM kI zobhA sahita tathA taruNI gopikAoM kA AliMgana karate hue grAma yuvakoM sahita vahAM ke upavanoM ke sadRza hI dikhAI dete the, jahAM suvizAla, zItala zAkhAlaya the, nirantara sugandhI puSpoM ko zobhA thI, tathA vRkSoM ke samUhoM para puSpoM kI raja lagI huI thii| vahAM gAvoM ke kheta uttama khAda se khUba urvara banAe gaye the| bahuta se kRSakoM se base hue the, unapara kara bhI svalpa lagAyA jAtA thaa| apane apane bhUmipati dvArA rakSita sudRr3ha kachAroM sahita the| ataeva ve grAma una sAmantoM ke samAna the jinhoMne zreSTha kSatriyatva dvArA apane kSetra ko vazIbhUta kara liyA thA, jo khUba khIMcakara bAga calAte the, jo lalita karoM se yukta the, apane-apane bhUpatiyoM dvArA surakSita the aura dRr3hatA se baddha-kakSa rahate the| vahAM ke nagarasthAna khUba ratnoM se yukta evaM saba prakAra kalyANapUrNa the| ataeva ve una jinavaroM ke samAna the, jinake garbhAdi kalyANaka devoM dvArA kiye gaye the| aise usa aMgadeza meM campApura nAma kA nagara ratnoM kA nidhAna hone se ratnAkara ( sAgara ) ke samAna zobhAyamAna thaa| vahAM aneka devAlaya the aura vaha paNDitoM se manohara hotA huA aisA pratIta hotA thA jaise vaha bahuta se vimAnoM se yukta tathA devoM se manohara devendrapurI hI ho / 3. caMpA nagarI kA varNana vaha campApura jala se bharI huI parikhA, koTa tathA gopuroM se aisA mahAn evaM dhvajAoM se aisA saMkINa thA, jaise mAnoM bhagavAn kA samosaraNa hI ho| vaha kavijanoM se pUrNa evaM lakSaNoM se yukta ramaNiyoM se aisA ramaNIka thA, jaise ki rAmAyaNa kapiyoM se yukta evaM lakSmaNa sahita rAma ke caritra se ramaNIka hai| vahAM ke nivAsI gurujanoM kI kAna ( vinaya ) mAnate the ; vahAM ke patha logoM ke gamanAgamana se vyApta the; aura vahAM anna se bhare droNa dikhAI dete the ; isa prakAra vaha mahAbhArata ke samAna thA, jisameM guru (bhISma pitAmaha ) aura karNa kA sammAna, pArtha kA vyApAra evaM kaNabhariya ? droNAcArya pAye jAte haiN| vaha jAtiyoM aura unakI pravRttiyoM ke sambandha meM aisA vizAla tathA sAdhujanoM se aisA zobhAyamAna thA jaise jAti vRtta dvArA vistRta racanA, evaM yati aura gaNoM se alaMkRta chanda ho / vaha arthI brAhmaNoM ke dvArA evaM cAroM dizAoM meM ananta prajA dvArA utpanna kolAhala se usa mandara parvata ke samAna zobhA ko dhAraNa karatA thA, jo samudra-maMthana ke lie sthApita kiyA gayA thA, aura jisake dvArA cAroM dizAoM meM ananta jalarAzi meM kSobha utpanna huA thaa| vahAM mitrajana bhramaNa karate the; aura vaha ajJAna ko dUra karanevAle kalyANakArI vidvAn gurUjanoM se pavitra thA; jisase vaha usa gaganatala ke samAna thA jahAM sUrya kA paribhramaNa hotA hai, evaM jahAM andhakAra kA apaharaNa karanevAle maMgala, budha va guru nAmaka grahoM kA saMcAra hotA hai| athavA usa nagarI meM nyAya vartA jAtA thA, aura manohara lakSmI kI zobhA dikhAI detI thI; ataeva vaha usa pAtAla ke samAna thA, jahAM nAgoM kA nivAsa hai, aura jahAM manohara 21 Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 nayanandi viracita [ 2. 4padmAvatI kI zobhA pAI jAtI hai| athavA usa nagarI kA kyA varNana kiyA jAya, jahAM maNiyoM aura ratnoM Adi kI saMkhyA hI nahIM thii| usa purI meM dhAIvAhana nAma kA jJAnI rAjA thA jo aisA manohara aura logoM ko vaza meM karanevAlA thA jaise mAnoM kAmadeva ne use apanA bANarUpa hI sajAyA ho| 4. rAjA dhAIvAhana kI prazaMsA vaha rAjA naI medhA se yukta hotA huA bhI, naye megha ke samAna jalamaya ( jar3amati ) nahI thaa| vaha soma arthAta saumya prakRti hotA huA bhI, adoSa arthAt nirdoSa evaM madarahita (nirabhimAnI ) thA; soma (candra ) ke samAna sadoSa nahIM thA; aura na somarasa ke samAna mdyukt| vaha zUra hotA huA bhI kuvalaya (pRthvImaMDala) ko saMtApa nahIM pahuMcAtA thA; jisa prakAra ki sUrya kuvalaya (kumudanI) ko santApa pahuMcAtA hai| vaha raja (pApa) samUha se varjita thA; to bhI vibhISaNa nahIM thA, jisane rajanIcara (nizAcara ) rAvaNa kA sAtha chor3a diyA thaa| vaha vibudhapati ( vidvAnoM meM zreSTha) hotA huA bhI, bRhaspati va indra ke samAna animiSa dRSTivAlA sura nahIM thA; tathA surA (vAruNI) kI ora dekhatA bhI nahIM thA, jaise bRhaspati va indra suroM (devoM) ke dRSTigocara hote haiN| vaha Arjava guNa kA dhArI hotA huA bhI, apane guru droNa ke pratikUla lar3anevAle arjuna ke samAna nahIM thaa| narazreSTha ( arthAt manuSyoM meM zreSTha ) hotA huA bhI, vaha rASTra kI rakSA kI hI icchA karatA thA; aura isa prakAra narajyeSTha ( arjuna kA bar3A bhAI yudhiSThira ) hotA huA bhI, dhRtarASTra se sneha karatA thaa| vaha bAhubali ( bhujazAlI ) hotA huA bhI, bhAratadeza bhara meM zreSTha thA, aura isa prakAra bAhubali hokara bhI, bharata se jeThA thaa| vaha rAma ( ramaNazIla ) athavA dUsaroM ko ArAma dene vAlA hotA huA bhI, haladhara ( balarAma ) nahIM kahalAtA thaa| vaha zatrukula ko nAza karane ke lie agni ke samAna hotA huA bhI, avinIta nahIM thaa| vaha svAmI hotA huA bhI, svAmI ( athAt kAttikeya ) ke samAna mahezvara kA sAthI nahIM thaa| vaha sAraMga ( sundara aMgavAn ) hotA huA bhI, puMDarIka ( kamaloM ) ko dhAraNa karatA thA jaise mAno eka sAraMga ( mRga) puNDarIka ( vyAghra ) kA sAthI bana gayA ho| vaha nyAya-vicAraka thA tathApi ati abhimAnI nahIM thaa| isI prakAra nAgoM (hAthiyoM) kA vidAraka hote hue bhI mRgAdhipa (siMha ) nahIM thaa| vaha Adara sahita hote bhI, sAgara nahIM thA jisameM machaliyAM saMkSobha utpanna karatI haiN| vaha caturoM kI AzA pUrI karanevAlA hone se caturAsya ( caturAnana brahmA ) hotA huA bhI, hAtha meM rudrAkSa mAlA nahIM rakhatA thaa| vaha binA paMkhoM ke ratha kA vAhana rakhatA huA bhI, garur3a vAhana zrIdhara ( arthAt nArAyaNa) nahIM thaa| vaha nIsa (nR+Iza-narezvara ) thA, evaM krama ( caraNoM) kI zobhA se AliMgita thA; aura isa prakAra nIza (na+ Iza-daridrI) hotA huA bhI, kamalAkSI lakSmI se AliMgita thaa| vaha guNavAn aura dhanavAn thA, ataeva paramukhApekSI nahIM thA, aura isa prakAra vaha usa Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2. 6 ] sudarzana-carita ddhA ke samAna thA, jo pratyaMcAyukta dhanuSa rakhatA huA, ( samara meM ) kabhI parAGmukha honA nahIM cAhatA / saguNa dhanuSa rakhatA huA bhI, vANoM ko ( niraparAdha ) dUsaroM kI ora nahIM calAtA thA / usa jagavikhyAta rAjA kI abhayA nAma kI rAnI thI, jo kAmadeva kI rati, rAma kI sItA va indra kI indrANI ke samAna thI / 5. RSabhadAsa seTha kI guNa-gAthA 163 usI nagara meM RSabhadAsa nAma kA suprasiddha aura dhana-saMpanna rAjazreSThI rahatA thA / vaha samasta kalAoM se sampanna thA, aura pRthvImaMDala bhara kA priya thA; ataeva vaha samasta kalAoM se pUrNa kumuda puSpoM ko praphullita karanevAle candra ke samAna thA / vaha nItivAn hone se nayoM kA pratipAdana karanevAle jainazAsana ke samAna zobhAyamAna thA / athavA, vaha vizeSa jJAnI hone se garur3avAhana mAdhava ke samAna thA ; tathA dAnazIla hone se vaha indra ke hAthI ke samAna thA jisake sadA mada marA karatA hai / vaha nirdoSa hone se usa sUryodaya ke samAna thA jo rAtri vyatIta hone para hotA hai / vaha sabako santoSa utpanna karanevAlA hone se usa zItakAla ke samAna thA, jisameM pauSa mAsa utpanna hotA hai / vaha sabakA bar3A snehI thA, ataeva usa bhaiMsa ke dUdha ke samAna thA, jisameM khUba ghI nikalatA hai / vaha unnata medhAvI ( arthAt UMcI buddhivAlA ) hone se usa varSARtu ke samAna thA, jisameM megha Upara uThe dikhAI dete haiM / vaha satya aura tyAga guNoM se yukta hote hue usa nagara kI UMcI dukAna ke samAna thA, jisameM acchA cAvala milatA hai / vaha bhogoM se yukta thA; ataeva bhoga ( phala ) yukta nAgendra ke samAna suhAvanA thA / vaha bahuta sulakSaNoM se yukta hotA huA usa vyAkaraNa ke samAna zobhAyamAna thA, jisameM zabdoM ke nAnA rUpa banAne ke niyama rahate haiM / usake vizAla netra kAnoM ke anta taka pahuMca rahe the; ataeva vaha usa arjuna ke samAna thA, jisakI dRSTi karNa kI mRtyu para thI / vaha sadguNoM se khUba sampanna hotA huA usa car3he hue dhanuSa ke samAna thA jisa para pratyaMcA lagI huI hai| tathA dhana se susampanna hone ke kAraNa vaha mahAkavi ke aise kathAbaMdha ke samAna thA, jo artha se samRddha hai / usa seTha kI bahuta lakSaNoM se pUrNa evaM bar3I vicakSaNA arhaddAsI nAma kI priya patnI thI, jaisI indra kI zacI, candra kI rohiNI evaM murArI zrI (satyabhAmA ) / 6. arhadAsI seThAnI tathA subhagagopa kA guNa varNana vaha seThAnI dIrghAkSI va zubhra dantapaMkti se udbhAsita aisI pratIta hotI thI, mAnoM dIrghakAlIna rakSA rUpI vizAla pathoM yukta va ratnatraya rUpa ratnoM kI paMkti se zobhAyamAna dharma kI nagarI hI basAI gaI ho| vaha atiprasanna, kAntiyukta aura sukhadAyI hone se kumudanI vallabhA candralekhA ( candrakalA ) ke samAna pRthvImaMDala bhara ko pyArI thI / vaha sulakSaNoM se yukta va alaMkAra dhAraNa kiye hue, logoM ke mana ko usI prakAra AkRSTa karatI thI, jaise kAvya ke lakSaNoM se yukta alaMkAra- pracura Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 nayanandi viracita [2. 7sukavikRta kthaa| kuMkuma (kezara) aura kapUra se bhUSita evaM tilaka aura aMjana lagA kara, vaha usa vana rAji ke samAna zobhAyamAna thI, jo kuMkuma, kapUra, tilaka aura aMjana vRkSoM se vyApta ho| udita dineza aura sandhyA ke samAna paraspara anurakta una donoM seTha-seThAnI kA eka subhaga nAma kA gvAlA thA, jo naI bahU ke samAna atyanta bholA thaa| vaha khUba hI apane svAmI kI icchAnusAra calanevAlA thA; ataeva usa kavikRta kAvya ke samAna thA, jo chandAnusAra calatA hai| vaha apane varga ke halke logoM ko bahuta priya thA, jisa prakAra ki kiMpuruSoM ko sumeru parvata kA pRSThabhAga priya hai| vaha gauoM aura bhaiMsoM kA pAlana kiyA karatA thA; ataeva usa rAjA ke samAna thA, jo pRthvI evaM rAniyoM kA pAlana karatA hai| vaha krIr3A karatA huA vana meM ramaNa aura bhramaNa kiyA karatA thaa| vaha bandaroM ke samAna jhAr3oM kI DAliyoM se bhUlA karatA va hariNa ke samAna uchAla bharA karatA thaa| vaha bhramara ke samAna gunagunAtI huI tAneM chor3A karatA thA, tathA harSotphulla hokara mayUra ke samAna nAcA karatA thaa| gAya bhaisoM ko vana meM carA kara, vaha anya gvAloM ke sAtha haMsamukha hotA huA, apane priya ghara ko lauTatA huA, aisA pratIta hotA thA, jaise mAnoM vAsudeva kRSNa apane gvAlabAloM sahita prasannamukha goThANa ko lauTa rahe hoN| 7. gopakA munirAja-darzana eka bAra vaha gvAlA usa ghara meM rahate, dekhate, malhAte, jUjhate, rUjhate, sote, jAgate, karate, uThate, nAcate, calate, bolate, bhAgate, prasanna hote yA krodha karate, namokAra mantra ko barAbara uccAraNa karatA rahatA thaa| ise dekha vaha samyagdRSTi seTha ruSTa huaa| usane gopa ko usake gotra va bApa kA nAma le lekara bulAyA, hAMkA mArA aura kahA-re saMtyakta, apAtra, nikRSTa, dhITha, jo maMtra ke zabda saMsAra kA tAraNa karanevAle va manojJa haiM, unheM tU kisa kAraNa jahAM tahAM ghoSita karatA aura dUSita karatA hai ? ise suna kara usa gopa ne seTha ko namaskAra karate hue bhaktibhAva se kahA-he ArAdhya nAtha, mAgha ke mahIne meM, bhIma araNya ke bIca, sandhyA ke samaya eka nimrantha muni yogya mArga se aise A pahuMce jaise mAno yoga ke mArga se sukha va mokSa ke patha hI hoN| unheM dekhakara mujhe bahuta harSa huaa| una ArAdhya sAdhu kI vandanA va stuti karake vahAM se maiM ghara aayaa| (isa chanda kA nAma madhyamavIra vilAsa hai ) / usa rAtri ko mere mana meM eka mahAn cintA ke kAraNa mujhe nIMda nahIM aaii| jaise mAnoM nidrA asatI, duScittA strI, apane saMketa se cUkakara bhaTakatI phirI ho| 8. paMcanamokAra maMtra kI prApti maiM una vizuddha jJAnI sAdhu kA smaraNa karate huye rAtri samApta hone ke samaya uThA aura agni lekara lar3akhar3AtA huA turanta usI sthAna para gayA Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2. 10 ] sudarzana-carita 165 jahA~ ve muni the| jaba maiM apane hAthoM ko uSNa karake bArabAra unake zarIra para lagA rahA thA, tabhI jhaTa sUrya kA udaya huA / taba ve munIndra paiMtIsa akSara bolakara AkAzamArga se bihAra kara gye| maiMne vahA~ una akSaroM ko suna liyA / isIlie una akSaroM kA maiM yahA~ vahA~ uccAraNa karatA hU~ / maiM kiJcit bhI upahAsa nahIM karatA / gopa kI yaha bAta sunakara seTha ne kahAisa jaga meM yaha maMtra durlabha hai / isakA tUM Alasya chor3a apane citta meM dhyAna kara / ( isa chaMda ko rasAriNI ke nAma se jAno ) / isa maMtra ko tUM uttama paiMtIsa akSaroM ke rUpa meM, yA solaha, yA pA~ca, yA do, yA eka akSara ke rUpa meM kramaza: apane sira, mukha, galA, vakSasthala, aura nAbhikamala meM dhyAna kara ! 9. NamokAra maMtra kA prabhAva isa maMtra ke phala se guNarUpI maNiyoM ke nidhAnabhUta samacaturasra saMsthAna, zreSTha vajravRSabhanArAcasaMhanana ke dhAma, eka sau ATha lakSaNoM ke nivAsa, karmarUpI pAza kA chedana karanevAle, cauMtIsa atizayoM se vizeSa zobhAvAn kevalajJAnI, devendra ke mukuTa maNiyoM se gharSita honevAle caraNoM se yukta, rAga-dveSa rahita, apane saumya 'guNa se pUrNacandra kI kAnti ko bhI jItanevAle jinavara hote haiM, caudaha ratnoM ko siddha karanevAle navanidhiyoM se samRddha cakravartI hote haiM, apane pratipakSiyoM ko jItanevAle mahAparAkramI malla baladeva aura vAsudeva hote haiM; mahAn guNoM aura RddhiyoM ko dhAraNa karanevAle solaha svargoM ke deva hote haiM; tathA nau anudiza vimAnoM meM evaM pA~ca anuttara vimAnoM meM utpanna honevAle tribhuvana meM mahAna jIva hote haiM / isa maMtra se utpanna sukha kA varNana karane meM kauna samartha hai ? indra bhI asamartha hai ? ( kaDavaka kA chaMda citralekhA nAmaka paddhaDiyA hai, jisake donoM pada viSama hote haiM) / yadi manuSya atizaya bhakti se yukta hokara paMcaparameSThi kA smaraNa kare, to use phira dera nahIM lagatI; vaha mokSa ko bhI pA jAtA hai, AkAza meM gamana to kauna sI bar3I bAta hai / 10. vyasanoM ke duSpariNAma he putra, jisa prakAra Agama meM sAtoM vyasanoM kA varNana kiyA gayA hai, vaha suna ! sarpAdika viSaile prANI asA duHkha dete haiM, kintu isI eka janma meM / parantu viSaya to karor3oM janmajanmAntaroM meM duHkha utpanna karate haiM, isameM sandeha nahIM / viSayAsakta hokara rudradatta cirakAla ke liye narakarUpI vana meM jA par3A / jo mUrkha bar3e Adara se bar3I AkulatA se juA khelatA hai, vaha kSobha meM Akara apanI jananI, bahina, gRhiNI tathA putra kA bhI hanana kara DAlatA hai| jUA khelate hue tathA yudhiSThira vipatti meM pdd'e| mAMsa khAne se darpa bar3hatA hai, aura usa darpa se madya kA bhI abhilASI banatA hai, evaM jUA bhI khelatA hai aura anya bahuta se Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayanandi viracita [2. 11doSoM meM Asakta hotA hai| isa prakAra usakI akItti phailatI hai| isIlie isakA tyAga karanA caahie| mAMsa kA bhojana karanevAlA vana rAkSasa mArA gayA aura naraka ko prApta huaa| madirA dvArA pramatta huA manuSya kalaha karake apane iSTa mitroM kI bhI hiMsA kara baiThatA hai, rAste meM bhI gira par3atA hai, tathA hAtha U~ce kara vihvalatA se nAcane lagatA hai| madyapAna se madonmatta hokara samasta yAdava nAza ko prApta hue| vezyA rAkSasI ke samAna rakta cUsanevAlI hai; kevala vaha apanA veSa sundara dikhalAtI hai| usakA jo sevana karatA hai, vaha kAyara ucchiSTa bhojana khAtA hai| vezyA meM pramatta hokara yahA~ cArudatta seTha bhI nirdhana ho gayA aura dIna veza banAkara bikhare bAloM sahita parAGmukha hokara bhAgatA phiraa| jo zUravIra hote haiM, ve zabara hokara bhI una vanamRgoM ke samUhoM ko nahIM mArate jo vana meM tRNa carate haiM, aura khar3a-khar3a AvAz2a sunakara bhI atyanta Dara jAte haiN| inheM mUrkha zikArI na jAne kyoM mAratA hai ? ina becAroM ne kyA kiyA hai ? AkheTa meM Asakta hokara cakravartI brahmadatta bhI naraka ko gyaa| caMcala aura DhITha cora apane guru tathA mAM bApa ko bhI iSTa nahIM maantaa| vaha apane bhujabala se va chala se unheM bhI ThagatA hai, aura dUsaroM ko bhii| vaha mUrkha bhaya ke kUpa meM par3akara na nIMda pAtA hai aura na bhUkha / ( yaha vidyullekhA nAma se suprasiddha paddhaDiyA chanda hai)| cora pakar3A jAtA hai, bA~dhakara le jAyA jAtA hai, evaM mAgoM aura caurAhoM para ghumAkara daMDita kiyA jAtA hai, tathA nagara ke bAhara khaMDa khaMDa kiyA aura mArA jAtA hai| 11. corI ke kuphala parAye dhana meM Asakta hone se aMgAra nAmaka cora zUlI para car3hAyA gayA aura maraNa ko prApta huaa| yaha dekhakara bhI manuSya mana meM mUrkhatA dhAraNa kara corI karatA hai, chor3atA nhiiN| jo isa janma meM parastrI kI abhilASA karatA hai vaha niHzvAseM letA hai, gAtA hai, ha~satA hai, viraha se duHkhI aura patita avasthA meM rahatA hai| jaba use prema karane nahIM milatA taba vaha apane bhitra se kahatA haihe mitra, tU jA, aura prArthanA karake zIghra use mere ghara lAkara mere ura se lgaa| vaha svayaM bhI saikar3oM upAya racatA hai| yadi koI yuvatI satI huI aura usase rAjI nahIM huI, to use sukha lAbha nahIM hotaa| vaha logoM ko apanA atidIna mukha dikhAtA hai, aura mana meM jhUratA hai| athavA, yadi koI caMcalA abalA usase rAjI ho gaI, to use lekara kisI devAlaya ke zikhara para yA kisI sUne ghara meM jAkara svayaM usase ramaNa karatA hai| vaha thor3A bhI svara sunakara Dara jAtA hai| mana meM tharrAkara zarIra se kaMpate hue, cupacApa darakatA hai, bhAgatA hai, aura giratA hai| jaba use koI hAtha se pakar3a letA hai, to vaha gadhe para car3hAyA jAtA hai, nikAlA jAtA hai, tathA mArA jAtA hai| jagat meM yaha saba sahakara, vaha ( marane para) naraka meM par3atA hai| rAvaNa Adi ajJAnI banakara parastrI-rata hue aura cirakAla ke Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2. 13 ] sudarzana-carita 167 lie nAza ko prApta hue / isa prakAra ye sAtoM hI vyasana kaSTadAyI haiM / ataH tUM saMyama grahaNa kara inako tyAga de / seTha ke ina vacanoM ko usa gopa ne apane mana meM sthira kara liyaa| phira bahuta dinoM pazcAt prasannacitta hokara eka dina vaha gopa ghara se nikalakara gaMgAnadI ko gayA / ( yaha karimakarabhujA nAma kA duvaI chanda hai) / sundara jala aura sArasa pakSiyoM se yukta, nirmala, prasanna va sukhadAyI nadI sadaiva usI prakAra zobhAyamAna hotI hai jaise sundara caraNoM va sulakSaNoM se yukta svacchahRdaya, ha~samukha, sukhakArI pativratA strI, athavA sundara zabdoM se yukta, vyAkaraNa ke niyamoM se zuddha, nirdoSa, prasAda guNayukta AnandadAyinI sukavi kRta kathA / 12. gaMgAnadI kA varNana vaha gaMgA nadI praphulla kamalarUpa apane mukha se ha~sa rahI thI / ghUmatI huI bhramarAvalIrUpI alakoM sahita ( unake gu~jAra ke rUpa meM ) bola rahI thI / dIrgha machalI rUpI netroM se mana ko haraNa karatI thI / sIpa ke puTa rUpI oSTha-puToM se dhRti ( harSa ) utpanna karatI thii| motI rUpI daMtAvali dikhalA rahI thI / pratibimbita jala ke rUpa meM vaha zazidarpaNa dekha rahI thI / taTavartI vRkSoM kI zAkhAoM dvArA nATya kara rahI thI / jala ke praskhalana rUpa tribhaMgI prakaTa kara rahI thI / sundara cakavArUpI cakrAkAra stanoM ke bhAra se namana kara rahI thii| gambhIra nIra kI bhaMvara rUpa nAbhi ko dhAraNa karatI thI / phena- puJja rUpa bRhat hAra pahane hue thI / kallola rUpI vizeSa trivalI se zobhAyamAna thI / zatadala nIlakamala rUpI nIlAmbara kI zobhA de rahI thii| jala kI khalamalAtI kalloloM rUpI kaTisUtra dhAraNa kiye hue thii| maMthara gati se lIlA pUrvaka saMcAra karatI huI vaha sAgara kI ora baha rahI thI, jisa prakAra ki vezyA apane premI kA anusaraNa karatI hai / surasari ( gaMgA ) ko aisI zobhAyukta dekhakara vaha subhaga gopa mana meM harSita aura zarIra meM romAMcita hokara, kalakala dhvani karate hue gvAloM ke sAtha kRSNa ke samAna bahuta dera taka krIr3A karatA rahA / 13. gopa-krIr3A eka kSaNa meM vaha loTatA va kisI ko trAsa detA va samAna pIr3A detA / eka subhaga eka kSaNa lukatA va jhar3apa detA thA / gvAla dala ko pITatA thA / kSaNa meM vaha chipa jAtA, nIce ko calA jAtA / kSaga meM krIr3A karatA va graha ke kSaNa meM zaMkita hotA aura apanA mukha DhaMka letA thA / kSaNa meM vana-vRkSoM kI DAloM ko mor3atA va lUTatA thA / eka kSaNa meM daur3atA aura phira vApasa AtA, jaise ki mana / eka kSaNa meM dikhAI detA aura phira vilupta ho jAtA, jaise dhana / usI samaya eka camaka ( ghabarAhaTa ) mana meM dhAraNa karake kheta kA rakhavAlA usake sammukha A phuNcaa| vaha bahuta kAMpatA huA sahasA bolA- are cala, he mahAyazasvI, khele mata / maiMne terI gauoM ko jAte dekhA hai / ve nadI ke dUsare taTa kI ora gambhIra jala meM pahuMca gaI haiN| ise suna kara apanA sira dhuna kara vaha gopa vahAM se Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 nayanandi viracita [ 2. 15cala pdd'aa| (yaha toDanaka chanda kahA gayA hai)| vaha gopa, jisakI Ayu thor3I raha gaI thI, parameSThI padoM kA ( paMcaNamokAramantra kA ) smaraNa karake nadI meM kUda par3A, jaise mAnoM vaha viSa se bharI nAginI ke mukha meM yA yama kI dRSTi meM jApar3A ho| 14. nadI meM eka khUTa se phaMsakara subhagagopa kI mRtyu vahA~ jala ke bIca eka ThUTha thA, jo Upara ko uThA aura sUkhA hone se usa gagana ke samAna thA, jisake Upara zukra (graha) kA udaya huA ho| vahAM machaliyA~ bhI thIM, aura isalie vaha mIna rAzi yukta gagana ke samAna thaa| vaha karkaza aura vicitra (phaTakara nukIlA ) thA, ataeva karkarAzi aura citrA nakSatra se yukta gagana ke samAna thaa| jala meM DUbA huA vaha khUTA kaisA dikhAI detA thA jaise mAno usa gopa kA prANa haraNa karanevAlA kAla hI khar3A ho| gopa ke gotA lagAte hI ThUTha usake hRdaya meM cubha gayA aura marma sthaloM ko aisA cIrane lagA jaise khala ke vacana / usa ThUTha ne usa ke hRdaya ko cIra DAlA aura usakI pITha ke mAMsa kA bhI bhakSaNa kara liyaa| isa prakAra usake karma se vaha ThUTha bhI mAMsa-bhakSI rAkSasa bana gyaa| gopa vihvala hokara apane aMga ko aise chaTapaTAne lagA, jaise jala ke madhya jAla meM phaMsakara machaliyoM kA samUha chaTapaTAtA hai| usake hAtha-paira calane banda ho gaye, jaise kisI duSTa rAjA kA grAma Ujar3a hokara vahAM prajA kA AvAgamana va karadAna kI kriyA banda ho jAtI hai| usa samaya gopa ne apanI deha kA zoka chor3a sahaja hI yaha nidAna bAMdhA-"yadi ina paMca padoM ( arthAt paMca parameSThI NamokAra maMtra ) kA koI phala ho to merA agalA janma usI vaNikkula meM ho, jisase maiM apane pApoM ke maila ko naSTa karake bahu-sukha rUpa mokSa ko jA skuu"| 15. paMca NamokAra maMtra kI mahimA jisa prakAra paMcendriyoM se mana zobhAyamAna hotA hai, paMcavarNa puSpoM se upavana, paMca vANoM se manmatha, paMca pAMDavoM se bhArata, paMca aNuvratoM se bhavya-jana ( zrAvaka ), paMca mahAvratoM se munigaNa, pAMca-pAMca bhAvanAoM se vrata-krama, paMca AcAroM se zreSTha RSi, paMca mahAkalyANa se jina, pAMca astikAyoM se tribhuvana, pAMca mandaroM se mahItala, pAMca AzcaryoM se dAna kA phala, paMcAGga maMtra se mahIpati, paMcavidha jyotiSI devoM se nabha, tathA pAMcasau yojanoM se pramANa yojana, usI prakAra paMcanamokAra maMtra sahita maraNa karanA bar3A zubha hai| mana ko kheMcakara jo Ananda sahita NamokAra maMtra ke pAMca padoM kA dhyAna karate haiM, ve nIti kA Ananda lete hue aSTaguNAlaya-siddhAlaya ko prApta karate haiM, aisA nayanandi kahate haiN| ___ iti mANikyanandi vidya ke ziSya nayanandi dvArA viracita paMcaNamokAra ke phala ko prakAzita karanevAle sudarzanacarita meM triloka, viSaya, pura, nRpati, seTha, usakI gRhiNI, phira subhaga gopa ke muni ke samIpa puNyArjana, nadI ke mahAjAla meM ThUTha se hRdaya vidArita hone se maraNa, inakA varNana karanevAlI dUsarI sandhi samApta / sandhi // 2 // Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMdhi 3 na to pravAla kI lAlimA se zobhita taruNI ke adhara meM, na bhauMroM ko nacAnevAle Ama meM, aura na madhura ikSu-daMDa meM, na amRta meM, na kastUrI meM, na candana meM aura na candra meM vaha rasa milatA hai, jo sukavi racita alaMkAra yukta kAvya meM prApta hotA hai| rAmAyaNa meM rAma sItA ke viyoga ke zoka se duHkha ko prApta hue, mahAbhArata meM pAMDava aura dhRtarASTra-putra ( kaurava ) niraMtara gotra-kalaha meM pravRtta hue| suddhaya kathA DheDa, cugalakhora, cora va rAjA, inakI ghaTanAoM se bharI par3I hai| kintu aisA eka bhI doSa isa sudarzanacaritra meM utpanna nahIM ho paayaa| 1. seThAnI kA svapna taraMgoM yukta gaMgA nadI se jaba taka subhaga gopa kA jIva janmAntara meM nahIM pahuMcA, tabhI zubhamati jinamati seThAnI ne apanI zaiyyA para sote hue nimna svapna dekhe :-devoM ke citta ko haraNa karanevAlA eka vizAla parvata, nayA kalpataru, amarendra kA ghara, vizAla samudra, zobhAyukta tathA jAjvalyamAna agni| prAtaHkAla vaha uttama zuddhamati satI zIghra hI vahAM gaI, jahAM usakA pati virAjamAna thaa| usase rAtri meM dekhA huA apanA svapna khaa| pati ne batalAyA-he haMsagAmini priye, lo, zIghra uttama jina mandira ko cleN| vahAM niraMtara upadeza karanevAle bhagavAna munirAja tumhAre svapna kA pUrNa phala prakaTa kara skeNge| taba vaha ramaNI apane hAra ke maNiyoM ko calAyamAna karatI huI cala pdd'ii| (isa chanda ko ramaNI nAmaka jAna kara kahA hai)| ve donoM pati-patnI jinamandira ko gaye aura vahAM muni ko praNAma karake jinadAsI ne apane rAtri meM dekhe hue girivara, kalpataru, suragRha, jaladhi aura agni-zikhA, ina svapnoM ko khaa| 2. svapna-phala seThAnI ne pUchA-isa svapna ke darzana kA kyA phala hogA? he paramezvara, jaldI khiye| yaha sunakara munivara ne naye megha ke samAna svara se kahA-he sundari, suno| tumhAre isa svapna meM dekhe gaye uttaGga aura mahAvizAla girivara ke phala se tumhArA putra sudhIra hogaa| puSparaja kI sugaMdha se bhauroM ko AkRSTa karanevAle kalpataru ke phala se tumhArA vaha putra tyAgI ( dAnazIla ) lakSmIvAna hogaa| devAMganAoM kI krIr3A se manohara uttama suragRha ke phala se vaha suroM dvArA vaMdanIya hogaa| jala kI laharoM se AkAza kA cuMbana karanevAle ratnAkara ke phala se vaha guNasamUhoM se yukta va gambhIra hogaa| atisaghana jar3atva kA vinAza karanevAle hutAzana ke svapna se vaha pAparUpI mala ko nirdahana kregaa| tumhArA vaha putra sundara manohara, guNamaNiniketa, yuvatIjanavallabha, makaraketu, apane kula rUpI mAnasarovara 22 Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170 nayanandi viracita [ 3. 3 kA rAjahaMsa, nirmatsara va buddhimAna logoM kI prazaMsA ko prApta karanevAlA hogA / phira vaha sAdhu hokara evaM upasarga sahana kara dhyAna ke dvArA mokSa prApta karegA / yaha sunakara ve donoM pati-patnI mana meM harSita hue, aura jinendra tathA munirAja ko namaskAra karake apane ghara lauTa aae| vahAM vaha gopa usa prakAra nidAna karake marane para usa seTha kI priyapatnI ke udara meM avatAra lekara rhaa| vahAM garbha meM sthita vaha aisA zobhAyamAna huA jaise AkAza meM sthita ravi, kamalinI patra para jala athavA saghana sIpa kI puTa meM anupama muktAphala / 3. sudarzana kA janma jaise dUsaroM kI Rddhi ko dekhakara durjanoM kA mukha kAlA par3a jAtA hai, vaise hI usa garbhiNI seThAnI ke donoM stana kRSNavarNa ho gaye / usakA mukha candra ko jItatA huA aisA zobhAyamAna thA, jaise mAnoM apane garbhasthita putra ke yaza se ujjvala ho uThA ho / calane meM usakI gati manda ho gaI, aura bolane meM usakI vANI sUkSma / usake AThoM aMga aise zithila ho gaye ki kSaNa-kSaNa usake zarIra meM skhalana prakaTa dikhAI detA thA / use jinAbhiSeka acche dAna Adi vivekapUrNa dohale utpanna hone lage / phira pauSa mAsa Ane para va zuklapakSa hone para caturthI tithi se saMyukta budhavAra ke dina zatabhiSA nakSatra, variyANa yoga, vavA nAmaka pradhAna prathama karaNa ke hone para va pAMca aMza chor3a nau mAsa pUre hone para, vizeSa puNya ke prabhAva se use putra utpanna huA, mAnoM jIvagaNoM ko vizAla pAtAla ( adhogati ) meM girate hue dekhakara duHkha aura pApa kA nAza karanevAlA svayaM dharma manuSya hokara avatIrNa huA ho / 4. seTha ke ghara putra janmotsava vahAM usa sundara lakSmI se suzobhita seTha ke ghara atyanta prasannamukha, pUrNa pAtra se yukta, Anandadhvani karate hue manohara prajAjanoM kI katAra baMdha gaI / nAnA pravRttiyoM vAle caTTa, bhaTTa aura purohita mila kara aaye| vahAM aise bAje bajane lage jinameM joradAra nagAr3oM kI dhvani bhI thI evaM mRdaMgoM aura kaMsAloM kI tAla bhI / karaDa aura Tivila kI dhvani bhI thI, evaM bAMsurI aura vINA kA nAda bhI thA / isa vAdyadhvani se nagara bhara ke mayUra nAca uThe, samasta dizAoM ke mukha bhara gaye aura virahiNI striyoM kA mana jhUrane lagA / sa ri ga ma pa dha nI ina sapta svaroM se saMyukta, kinnaroM dvArA prazaMsanIya amRta ke samAna gAyakoM kA gAna bhI prAraMbha ho gayA / gaja ke samAna sumandagAmI, sundara aura vizAla nitaMboM se yukta, unnata stana, candramukhI nArivRnda nRtya karane lagA / durjanoM ke zira kA zUla aura sajjanoM ke Ananda kA mUla, maMganoM ( bhikhAriyoM ) kA avirala kolAhala phailane lagA / seTha jinendra bhagavAna ko sira navA kara namaskAra karatA huA dAna dene lagA / ( yaha ATha yatiyoM se yukta mAlinI chanda kahA gayA hai / ) usa zreSTha vaNik ne santuSTa Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3. 7 ] sudarzana-carita 171 hokara apane putra kA aisA janmotsava kiyA, jaisA ki sAnanda indra dvArA jinavara kA janmotsava kiyA jAtA hai / 5. prakRti ne bhI janmotsava manAyA usa putra ke utpanna hone se logoM ko santoSa huA / AkAza meM bar3e-bar3e meghoM ne jala-vRSTi kii| nagara kA duSTa aura pApI varga trasta huA / nabha meM devoM ne harSa aura Ananda kI ghoSaNA kI / tuSTidAyaka divya duMdubhI-ghoSa huA / samasta vana praphullita ho phUloM kI varSA karane lagA / AnandakArI manda pavana calane lgaa| bAvar3I aura kUpoM meM atyadhika jala bhara AyA / gauoM ke samUhoM ne apane stanoM se dUdha girAyA / Ane jAne vAle pathikoM se mArga avaruddha ho gayA / phira janma se chaThe dina usa vaizya ne utkRSTa rUpa se jhaTapaTa chaThI kA utsava mnaayaa| jaba ATha aura do arthAt dasa dina vyatIta hue taba usa putra kI jinadAsI nAma kI mAtA anurAga sahita usa sukumAra evaM devendra ke samAna dehadhArI bAlaka ko lekara bhaktipUrvaka jinamandira ko gaI / usane munirAja ke darzana kiye aura unase pUchA / ( yaha chanda mattamAtaMga nAmaka hai ) / jaisA mandara parvata sthita hai, vaise hI budhajanoM ne kuMbha rAzi ko kahA hai mere putra kI isI rAzi kA vicAra kara, he munirAja, usakA nAma rakhA jAya / 6. putra kA nAmakaraNa seThAnI kI yaha bAta sunakara kAmadeva ko nAza karanevAle ve yatIza megha ke samAna dhvani karate hue bole- he putrI, tUne svapna meM sundara aura ucca sudarzanameru ko dekhA thA, ataeva isa putra kA nAma bhI sajjanoM aura kAminiyoM ko karNamadhura 'sudarzana' rakhA jaay| ise sunakara jinadAsI yatirAja ko namaskAra karake apane citta meM khUba harSita hotI huI apane nivAsa ko lauTa aaii| phira zubha mAsa aura zubha dina meM eka ujjvala aura suvicitra pAlanA bAMdhA gayA / usameM sthita vaha bAlaka aisA bar3hane lagA jaise devaparvata sumeru para surabAlaka, vratapAlana meM dharma, priya ke avalokana meM prema tathA nayI varSARtu meM kaMda bar3hatA hai / ( yaha dodhaka chaMda prakAzita kiyA) / jisa prakAra jagata kA andhakAra dUra karanevAlA candra, jagata meM madarUpI andhakAra phailAnevAlA makaradhvaja ( kAmadeva ) athavA jaga ke aprasannatArUpa aMdhakAra ko dUra karanevAlA makaragRha (samudra) bar3hatA huA suhAvanA lagatA hai; usI prakAra sajjanoM kA manavallabha vaha durlabha putra ratna bar3hatA huA puradeva (RSabhanAtha ) ke putra (bharata) ke samAna suhAvanA lagane lagA / 7. bAlakrIr3A tarUNI striyAM usa bAlaka ko 'hurre', 'hulla' Adi uccAraNa karake khilAne lagIM / ve use apane saghana stanoM ke zikhara ( vakSasthala ) para rakha letIM yA hAthoM meM lekara Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 nayanandi viracita [3.8. cUmane lgtiiN| bAlaka isake hAtha se usake hAtha meM jAne lgaa| jaba bAlaka usake mukhakamala para hAtha ghAlatA, taba koI use lekara jhaTa chor3a detii| sAta mAsa vyatIta ho jAne para usakA anna-prAzana karAyA gayA, tathA do varSa vyatIta ho jAne para muMDana karAyA gyaa| aba vaha bAlaka ghara ke AMgana meM khelane lagA, aparisphuTa (totale ) bacana bolane lagA, dhIre-dhIre pRthvI para paira rakhane lagA, paijanoM kI jhana-jhana dhvani karane lgaa| ghagghara ghavaghava dhvaniyAM karatA huA zobhAyamAna hone lgaa| mam-mam dhvaniyoM se anya bAlakoM ko mohita karane lgaa| sone kI karadhanI ko khIMca-tAnakara tor3ane, evaM usakI ghaMTiyoM kI dhvani ko sunakara ha~sane lgaa| vaha calatA, mur3atA va lar3akhar3AtA huA aisA suhAvanA pratIta hotA thA, jaise jinabhagavAna ke janmAbhiSeka ke avasara para zatamukha ( indra ) / vaha isa prakAra uThatA, giratA, raTatA va nAcatA thA, jaise varSA Rtu Ane para mayUra-vRnda / isa prakAra lIlA aura krIr3A karate hue jaba usa putra ke ATha varSaM vyatIta hue, taba vaha seTha apanI manohara gRhiNI se harSapUrvaka bolaa| 8. bAlaka kA vidyAraMbha he priye, maiM tujhe vistAra se kyA kahU~ ? mujhe aba yaha maMtra ( vicAra ) sUjhatA hai| par3hAne ke nimitta se grantha, zAstra, evaM peridhAna vastra bheMTa karake isa putra ko meM munivara ko tabataka ke lie sauMpa dU~ jabataka vaha zabda aura artha ke jJAna (likhane par3hane ) meM vicakSaNa na ho jaay| zizukAla meM jo guru dvArA zikSAtmaka upadeza diye jAte haiM, ve usI prakAra sthira ho jAte haiM jaise kacce ghar3e meM kaNa / ucita sAmagrI se racita va doSavarjita kaho kauna-sA kArya puNya ke prabhAva se siddha nahIM hotA ? manasvinI mahilAoM se ghirA huA vaha bAlaka aisA zobhAyamAna huA, jaise haMsiniyoM ke bIca raajhNs| isa prakAra mAtA-pitA usa bAlaka ko lekara caityAlaya meM gaye aura vahA~ munivara kI aisI pUjA kI, jaisI indra dvArA jinendra kI kI jAtI hai| manojJa chatra aura caMdovA bheMTa kiye evaM jinAgama kI aSTa prakAra se pUjA kii| phira munirAja ne 'siddhaM' Adi krama se likha-likhakara bAlaka se uccAraNa kraayaa| munirAja ke pAsa lIlApUrvaka par3hatA huA bAlaka aisA sundara pratIta huA, jaise eka ghar3e se dUsarA ghar3A bharA jA rahA ho| pratidina munipravara prasanna mana se usa seTha ke putra ko uttama zAstra par3hakara sunAne lage, jisa prakAra RSabhanAtha ne bharata ko par3hAyA thaa| 9. nAnA vidyAe~ aura kalAe~ sundara sandhi, dhAtu, liMga, aneka lakSaNa ( vyAkaraNa ), kAvya, tarka, chaMda, dezI nAma-rAzi, dRSTijJAna, lupta-muSTi jJAna, nAga-krIr3A, dAvapeMca kA cAturya, gaMdha-yukti ( arthAt nAnA dravyoM ko milAkara bhinna-bhinna sugaMdhI vastuoM kA nirmANa karanA) Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudarzana-carita 173 evaM rAjanIti / inako vaha par3hatA thA aura phira gunatA thaa| usI prakAra patracheda, nRtya, geya ( saMgIta ), paTavAdya, vINAvAdya, khaDga, kunta, vyUhayantra, candravedhya, mallayuddha, atiramaNIka kASThakarma, citrakarma, lepyakarma, dhAtuvAda, cUrNayoga, agnistaMbhana, jalastaMbhana, indrajAla, puSpamAlA, nArIlakSaNa vA hasti-zikSA, inakA jJAna prApta karatA huA vaha putra rahane lagA / ( isa. chaMda ko kAmabANa jaano)| isa prakAra harSapUrvaka solaha varSa vyatIta hone para vaha navayauvana meM ArUr3ha huaa| vaha aisA madhura pratIta hotA thA, jaise mAnoM manohara surendra svarga se A par3A ho / 10. zarIra ke sulakSaNa yuvaka sudarzana ke bAla kAle aura cikane the| sira chatra ke samAna gola thaa| bhAla divya, unnata, vizAla aura arddhacandra ke samAna thaa| usakI bhrUlatAe~ aisI sundara thIM, mAnoM kAmadeva ke dhanuSa ke do khaMDa hoN| AMkhoM kA jor3A aisA caMcala aura ramaNIka thA, jaise mAnoM do maccha krIr3A kara rahe hoN| usake kuMDaloM se yukta kAna koI anya hI zobhA de rahe the| usakA caMpA ke phUla ke samAna nAsikAvaMza mRtyuloka bhara meM prazaMsanIya thaa| zuddha aura snigdha daMtapaMkti motiyoM kI bhrAnti utpanna karatI thii| pake biMbAphala ke varNa ke ( lAla ) hoTha kyoM na lakSmI ko iSTa hoMge ? usakA vizAla mukha aisA zobhAyamAna thA, jaise mAnoM nirabhra pUrNacandra hI ho| kaMTha kA madhya bhAga aisA bhalA dikhAI detA thA, jaise mAnoM surendra ke hAthI kI do sUDeM hoN| azokapatra ko jItanevAle hAtha vajra ko cUra-cUra karane meM samartha the| golAkAra vakSasthala aisA pratIta hotA thA jaise mAnoM vaha lakSmI kA krIr3AgRha ho| bIca meM usakA kaTibhAga svamuSTi-grAhya thA, jaise mAnoM vaha vajradaMDa kA madhyabhAga ho| nAbhi kA chidra aisA sugambhIra thA, jaise mAnoM anaMgarUpI sapa kA gRha ho| usakA nitaMbabhAga aisA zobhanIya thA, jaise mAnoM kAmarAja kI pITha ho| usakI donoM sthUla jaMghAe~ to upamA-rahita thiiN| usake gUr3ha gulpha aise sundara lagate the, jaise kAmarAjA ke mNtrii| paira kUrmAkAra suvarNa-varNa aura dIrgha aMguliyoM se yukta the| usake nakhoM kI paMkti khUba camakIlI thii| ( yaha samAnika chaMda hai)| nAnA prakAra ke ye lakSaNa tathA anya jo isa saMsAra meM nirdoSa dikhAI dete haiM va kaviyoM dvArA varNana kiye jAte haiM, ve saba dharma ke phala haiN| 11. yuvaka sudarzana ke prati nagara-nAriyoM kA moha sudarzana apane mitroM sahita nagara meM ghUmatA huA aisA zobhAyamAna hotA thA, jaise AkAza meM tArApuMja sahita cndrmaa| usa samaya taruNiyoM kA muMDa usake sammukha aisA lagatA thA, jaise airAvata ke sammukha kariNiyoM kA smuuh| koI apane stanoM ko adhaughar3e karake apane mana ke bhAva ko kahatI thI, kevala hAtha nahIM pakar3atI thii| koI kahatI-he subhaga, kucha dera sthira to khar3e raho, jabataka mere Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 nayanandi viracita [ 3. 12 ye raMka nayana apane prabhu ke darzana kA pUrA sukha na lUTa leN| kisI ko darzanamAtra se hI rati-sukha mila gayA, phira punaruktArtha sparzana kI kyA AvazyakatA rahI ? koI kahatI - he manohara, mere AbharaNa le le, aura mujha bulAtI huI ko uttara de / koI bacana rahita itanA hI karatI thI ki pavana se Ahata kadalI ke samAna tharrAtI thI / koI kahatI he nirvikAra, viraha se mArI jAnevAlI merI eka bAra to rakSA kare / maiM ase tapAI huI zilA ke samAna tapta hU~, aura tU he mitra, paropakAra ke samAna zItala hai| koI apane AbharaNoM ko ulTe pahanane lagIM va darpaNa meM apane pratibiMba ko tilaka dene lagI / maiM usI kA varNana karatA hU~ aura usI ko bar3A mAnatA hU~ jise dekhakara virakti na ho, aura jo rati ke lobhI mugdha netroM ko machalI kI uchAla pradAna kare / 12. nAriyoM kA anurAga / sudarzana ko apane sammukha dekhakara kisI ne apane pati kA sAtha chor3a diyA / koI apane netroM kI caMcala jhalakeM chor3atI huI lajjA se bhIta ke pIche chipakara khar3I ho gaI / koI bahumUlya payodhara va nAbhideza prakaTa karatI va apane samasta - zarIra ko mor3atI thI koI bAlikA madana ke paravaza hokara kahatI- maiM viraha kI jvAlA ko sahana nahIM kara sktii| anajAne meM, he mAtA, mujha virahAturA ne apanA hRdaya eka hRdayahIna ko de ddaalaa| kyA maiMne anya bhava meM zreSTha tapa saMcaya nahIM kiyA jisase daiva ne mujhe yaha pati pradAna na kiyA ? koI apane khisake hue vastra kA to dhyAna na rakha pAI, kintu dUsarI virahiNI triyoM ko dhairya ba~dhAne lagI / saca hI hai ki unmArga se calatA huA manuSya apane paira ke talave kI jalana ko nahIM dekhatA / jisa prakAra jahA~ priya kA mukha hai vahA~ mana jA rahA hai, usI prakAra yadi kisI upAya se vahA~ hAtha bhI pahu~ca jAte to vaha jaldI se AliMgana kara letI / jaba sabhI loga niraMkuza hoM to nigraha kauna kare ? he zubhamati rAjan ( zreNika ), sendita janasamUha yukta caMpApura meM bhramaNa karanevAle usa vaNikaputra se anurakta na huI ho, aisI koI strI nahIM thI / iti mANikyanandi traividya ke ziSya nayanandi dvArA racita paMcaNamokAra ke phala ko prakAzita karanevAle sudarzanacarita meM sudarzana kA janma, sarasa bAlakrIr3A, punaH kalAsamUha-zikSaNa, manobhirAma yauvana, samasta pura sundariyoM meM utpanna kSobha, kAma ke lakSaNa, inakA varNana karanevAlI tRtIya saMdhi samApta | saMdhi // 3 // Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMdhi 4 1. sudarzana kA mitra kapila brAhmaNa kula, bala, praguNa pANDitya, rUpa, lakSmI, nirmalayaza, Arogya aura saubhAgya ye saba mahAn dharma ke hI phala haiN| __jinamati ke putra sudarzana ne nagara meM bhramaNa karate huye brAhmaNaputra kapila ko dekhaa| kapila guNasamUha se nirdoSa, atizaya ramya, SaTkarmazIla, veda vijJAtA, nityasnAyI, zruta ( veda ) kI vandanA karanevAlA, dvijoM aura guruoM kA bhakta, agni kA pujArI, tila aura yava kA havana karanevAlA, candana se lipta, gauravarNa, kandhe para trisUtra ( janeU ) tathA sira para chatra dhAraNa kiye, nimitta kA jJAtA, citta meM dayA aura damana sahita, pitRbhakta, dharmAsakta, prasannamukha tathA snehala netroMvAlA thaa| ina saba guNoM se yukta dekhakara sudarzana ne use apanA mitra banA liyaa| vaha bhUSitagAtra vaNikaputra bar3e sneha se use apane kaMTha se lagAkara harSa se praphullita hotA huA claa| ve donoM Age bAjAra ke mArga para cale jahA~ unhoMne eka sukumAra-zarIra bAlA ( yuvatI ) ko dekhaa| ( yaha chaMda madanavilAsa nAmaka dvipadI hai)| jo svayaM lakSmI ke samAna thI, usakI kyA upamA dI jAya ? usakI gati se mAnoM parAjita aura lajjita hokara haMsa apanI kalatra (haMsiniyoM) sahita mAnasa sarovara ko cale gye| 2. manoramA-darzana usa sundara bAlikA ke aruNa va atikomala caraNoM ko dekhakara hI to lAlakamala jala meM praviSTa ho gaye haiN| usI ke pairoM ke nakharUpI maNiyoM se viSaNNa-citta aura nIrasa ( hatotsAha ) hokara nakSatra AkAza meM jAkara Thahare haiN| usake gulphoM kI gUr3hatA se vizeSa mati-vizAla bRhaspati bhI upahAsita huA hai| usakI sundara jaMghAoM se tiraskRta hokara kadalI vRkSa niHsAra hokara raha gyaa| usake nitamba-bimba ko na pAkara hI to ratikAnta kAmadeva ne apane aMga ko samApta kara ddaalaa| usakI sundara trivalI kI zobhA ko na pahu~cakara jala kI taraMgeM apane ko sau Tukar3e karake calI jAtI haiN| usakI nAbhi kI gaMbhIratA se parAjita hokara gaMgA kA prAvateM, bhramaNa karatA huA sthira nahIM ho paataa| usake madhya arthAt kaTibhAga ko itanA kRza dekhakara siMha mAnoM tapasyA karane kA bhAva citta meM lekara parvata kI guphA meM calA gyaa| usakI sundara romAvalI se parAjita hokara mAnoM lajjita huI nAginI bila meM praveza karatI hai| usakI lohamayI kAlI romAvali kI yadi brahmA racanA na karatA, to usake manohara vizAla stanoM ke bhAra se usakA madhyabhAga ( kaTi) avazya hI bhagna ho jaataa| Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 nayanandi viracita 3. manoramA kA saundarya usakI komala bAhuoM ko dekhakara mRNAlatantu bhI unake guNoM kA umAha karate the| usake sulalita pANipallavoM kI kaMkelIpatra bhI abhilASA karate the / usake zabda ko sunakara abhibhUta huI kokilA ne mAnoM kRSNatva dhAraNa kiyA hai| usake kaMTha kI tIna rekhAoM se nirjita hokara hI mAnoM zaMkha lajjA se samudra meM jADUbe haiM / usake adhara kI lAlimA se vidrumoM kI lAlimA parAjita ho gaI, isI se to unhoMne kaThinatA dhAraNa kara lI hai| usake dAMtoM kI kAMti dvArA jIte jAne ke kAraNa nirmala muktAphala sIpoM ke bhItara jA baiThe haiN| usake zvAsa kI sugaMdha ko na pAne se hI pavana ati vihvala huA bhAgatA phiratA hai / usake nirmala mukhacandra ke samIpa candramA aisA pratibhAsita hotA hai, jaise vaha girakara phUTA huA khappara ho / usake nAsikA-vaMza se upahAsita hokara sUA apanI nAsikA ko Ter3hI banAkara prakaTa karatA hai / usake nayanoM kA avalokana karake hariNiyoM ne vismita hokara gahana vana meM apanI prIti lagAI hai| usakI bhauMhoM kI golAI se parAjita hokara hI to indradhanuSa nirguNa ( pratyaMcAhIna ) ho gayA hai| usake bhAla se jItA jAkara kRSNASTamI kA candramA kheda-vaza Aja bhI kSINa huA dikhAI detA hai / usake kezoM dvArA jIte jAkara bhauroM ke jhuNDa rUnajhuna karate hue kahIM bhI sukha nahIM paate| usa sukumAra bAlikA ke sundara rUpa ko dekha mana meM vismita hokara sudarzana ne apane mitra se pUchA / [ 4. 3 4. manoramA kA paricaya yaha tArA hai, yA tilottamA yA indrANI ? yA koI nAgakanyA yahAM Akara khar3I ho gaI hai ? athavA yaha koI uttama devAMganA hai ? athavA yaha svayaM dhRti hai, yA kRti, yA saubhAgya kI nidhi ? kyA yaha kAMti hai, yA kavIndroM dvArA stuta subuddhi (sarasvatI) ? athavA uttama kAnti se yukta rohiNI hai yA raNyA ? yaha mandodarI hai, yA janakasutA, athavA sundara bhujAoM vAlI damayantI ? kyA yaha prIti hai, yA rati, athavA khecarI ? kyA yaha gaMgA, umA athavA koI kinnarI hai ? apane mitra kI yaha bAta sunakara kapila bolA- he mitra, tuma naze meM ho, yA kisI graha ke vazIbhUta ? jo sAgaradatta dhanikoM meM zreSTha hai, jisake hAthiyoM kA bhI dhana hai, jo logoM ke duHkhoM ko haraNa karanevAlA hai, jo pAMca aNuvratoM aura anya bhI tIna guNavratoM evaM cAra zikSAvratoM tathA anastamita vrata kA pAlana karatA hai, jo jIva- hitakArI sumita vacana bolatA hai, aura jo karma rUpI vRkSoM ko kATanevAlA hai; (yaha tor3anaka chanda kahA jAtA hai) usa sAgaradatta seTha kI sAgarasenA nAma kI unnatastanI aura anupama patnI hai / usI se utpanna yaha suragaNikA ke samAna manoramA nAma kI kanyA hai / Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 177 4.6] sudarzana-carita ____5. kAmazAstrAnusAra striyoM ke lakSaNa sudarzana ke hRdaya ko manmatha ke vANa se ghAyala huA jAnakara usakA mitra kapila bolA yuvatI kA abhiprAya durlakSya hotA hai; use jAnakara hI anurAga karanA caahie| yaha bAta kAmI janoM ke mana ke hitArtha race gaye viTagurUzAstra (vAtsyAyana muni viracita kAmazAstra) dvArA jAnI jA sakatI hai| jAti, aMza, satva, deza, prakRtibhAva aura iMgita, inase vizeSita striyoM ke lakSaNoM ko jo jAna letA hai, vahI ramaNI-rati ke sukha ko bhoga sakatA hai| yuvatiyoM kI jAti cAra prakAra kI kahI gaI hai-bhadrA, maMdA, latA aura hNsii| bhadrA sarvAMga surUpavatI hotI hai| maMdA sthUlAMgI jAnanA caahiye| latA lambI aura latA ke samAna dubalI-patalI hotI hai; tathA ha~sI deha se hRSTa-puSTa aura ThiganI hotI haiN| aMza kI apekSA striyAM RSi, vidyAdhara, yakSa athavA rAkSasa, ina cAra ke kula ke aMza ko nizcayataH liye hue hotI haiN| inako anukrama se avazya jAna liijiye| tApasI arthAt RSi-kanyAe~ apane bhAva meM sIdhI sAdI hotI haiN| khecarI arthAt vidyAdhara aMza vAlI striyoM ko madirA-pAna aura kamaloM kI sugaMdha bhAtI hai| yakSiNI striyoM ko dhana iSTa hotA hai, aura nizAcarI striyoM kA lakSaNa duzcaritra hai| ye nizcaya se cAroM prakAra ke aMza kahe gye| ava ATha prakAra ke satvoM ko suniye| sArasI, mRgI, RSTi, zazi, haMsI, mahiSI, kharI aura guNabhRSTa mkrii| inameM sArasI AliMgana-priya hotI hai| vaha apane priya kA saMga nahIM chodd'tii| vaha sarala svabhAvI aura sneha se krIr3A karanevAlI hotI hai| apane priya ke viraha meM vaha bahuta duHkhI hotI hai, aura khIma-khIjha kara maratI hai| mRgI priyatama kA saMyoga, bAndhavoM kA sammAna tathA saMgIta cAhatI hai| RSTi apanA sthAna nahIM chodd'tii| dIna aura duHkha-bihIna hotI hai, kintu bolatI kaThoratA se hai| zazi nirlajja aura dUsaroM ke doSoM ko dekhane vAlI hotI hai, A~kheM mIMcakara rakhatI hai va bhramaNazIla hotI hai| haMsI kamala-sarovaroM kI krIr3A-priya hotI hai| mahiSI atyanta krodhazIla kahI gaI hai| kharI jaba ha~satI hai to jora ke kahakahe lagAtI hai, tathA capata va hAtha paira kI mAra saha letI hai| makarI dRr3hatA se AliMgana karatI hai, mAMsalolupI va sAhasI hotI hai; vaha rokI nahIM jA sktii| unameM aura bhI doSa hote haiM jinheM kauna jAna va kaha sakatA hai ? ( yaha pAdAkulaka chanda hai)| he mitra, aba deza ke anusAra striyoM ke lakSaNoM ko suniye| mAlavA kI strI saba guNoM se sampanna hotI hai / banArasI strI krIr3AgRhoM meM, parvata, nadI va sarovaroM meM krIr3A karanA pasanda karatI hai| 6. deza-deza kI striyA~ kaisI hotI haiM AbU kI nivAsinI strI dhana lekara va dina nizcita karake prema karatI hai| saindhavI arthAt sindhu deza kI strI Asakta aura gIta-priya hotI hai, tathA premI ko Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178 . nayanandi viracita [4.7. dravya va apane prANa bhI de sakatI hai| kosala kI strI kuTilatA pUrvaka mana arpaNa karatI hai| siMhaladeza kI strI guNoM meM vizeSatA rakhatI hai; kintu para-puruSa se bhI ramaNa karatI hai| dravir3a deza kI strI daMta-rasa detI nahIM lajAtI (daMtakSata bhI sahana karatI hai)| aMga deza kI strI atisurata se virakta nahIM hotii| lATa deza kI strI lalita vArtAlApa se anurakta hotI hai| gaur3I vijJAna dvArA ratirasa ko bhaMga karatI hai| kaliMgadezI strI upacAroM dvArA rAkSasa ko bhI anurakta banA letI hai| pratyakSa manuSya kI to bAta hI kyA ? soraTha deza kI srI ko cuMbanarasa priya lagatA hai| gurjarI apanA kArya sAdhanA nahIM bhuultii| marahaThI vilAsinI va dhUta hotI hai| koMkaNavAsinI upacAroM se vaza meM A jAtI hai| gollI apane AcaraNa meM nirmatsara hotI hai| karnATI rativilAsa meM kutsita pAI jAtI hai| pATaliputra kI strI apane guNoM kA vistAra karatI hai| pAriyAtra deza kI strI puruSAyata kA anusaraNa karatI hai| himavaMta deza kI strI vazIkaraNa kI vidhiyAM jAnatI haiM; aura madhya deza kI strI apane premAcaraNoM meM komala hotI hai| aba maiM ina saba striyoM ke anukrama se prakRti pradhAna lakSaNoM kA varNana karatA huuN| manuSya bhava dhAraNa karanevAlI strI tIna prakAra kI hotI hai-vAtaprakRti, pittaprakRti aura zleSma prakRti / 7. nArI prakRti vAta prakRti kI strI caMcala, bahubhojI, bahupralApinI, karkazA, kaThora evaM bhujaMgI ke samAna ati kRSNAMgI, bhramaNazIlA, tathA bahuta jIbha calAnevAlI hotI hai| aisI strI gambhIra zabdoM yukta kaThina prahAroM se sevana karanA cAhiye; zaMkA na karanA caahiye| jo pitta prakRti strI hotI hai, usake nakha piMgalavarNa, zarIra gorA va pasInA kaDuA hotA hai| usake aMga meM mRgI ke samAna ati uSNatA hotI hai| vaha kSaNa kSaNa meM ruSTa hotI aura dina-dina dhUrtatA karatI hai| use santuSTa karanA cAhiye, priya bolanA cAhiye, tathA zItala AliMgana aura zItala gaMdhavilepana denA caahiye| usake sAtha jitanA bhAve utanA ghanA ramaNa karanA caahiye| aba zleSma-prakRti kI yuvatI kA varNana suniye| vaha kadalI ke samAna komala, varNa meM zyAmala va atisnehala hotI hai| usakA zroNItala mRdula hotA hai| usakA sAdhAraNarIti se kI gaI rati dvArA santoSa ho jAtA hai| doSa dikhAI dene para vaha roSa se kAMpa uThatI hai, jhaTa virakta ho jAtI hai, aura aMga arpita nahIM krtii| taba satya se, vinaya se, dAna se, praNaya se kucha na kahiye, kisI prakAra usakA mana AkarSita kiyA jAtA hai| (yahAM nizcaya se madana nAmaka chaMda prayoga kiyA gayA hai)| striyoM kI bhinna-bhinna prakRtiyAM jaise lakSaNoM kI hotI haiM usa prakAra khaa| jaba ye guNa guMtha kara eka hI meM sthita hote haiM, tava ve saMkIrNa kahalAte haiN| Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudarzana-carita 8. nArI ke saMkIrNabhAva jo jAti, aMza, sattva aura dezI, ye cAra prakRtiyAM kahI gaI haiM, unake mela se hI strI ke bhAvoM meM pradhAna saMkIrNa bhAva utpanna hotA hai, jaise caturaMga sainya ke bIca rAjA / yaha strI bhAva bhI saMkSepa se tIna prakAra kA kahA gayA hai - zuddha, azuddha va mizra guNa yukta | vaha vizuddha bhAva bhI tIna prakAra kA jAno-maMda, tIkSNa aura tIkSNatara / kucha-kucha lajjA-krama se sampanna dRSTi dvArA usakA manda bhAva jAnanA cAhiye / dRSTi bhI tIna prakAra kI kahI gaI hai| mRdula, lalita aura kaTAkSavalita / jo dRSTi hRdaya ke uttama guNotkarSayukta harSa se apane priya manuSya kI ora prerita hotI hai, evaM mukulita hotI huI vistAra ko prApta nahIM hotI, use mRdula dRSTi kahA jAtA hai / mana meM utpanna hue anurAga se jo vikAsa ko pAtI, priyatama kI ora jAtI aura usI prakAra caMcala hotI hai, jaise jala meM machalI, vaha dRSTi lalita kahalAtI hai / 4. 10 ] 176 9. strI kI bhAva dRSTiyAM jaba koI strI gurujanoM ke bIca meM lajjA rUpI aMkuza se niyaMtrita kariNI ke samAna premabhAra ke vaza hokara apane priya kA anusaraNa karatI hai, tathA sundara kaTAkSa kA vikSepa karatI huI mur3atI hai, taba usakI usa dRSTi ko vidvAna loga kaTAkSavalita kahate haiM / jaba priya ke darzana hone para strI kA malina mukha nissandeha rUpa se usI prakAra vikasita ho jAya, jisa prakAra sUrya ke udaya se kamala sarovara meM nalina vikasita hotA hai, oSThapuTa pharaka uTheM va mana aisA tharrAne lage jaise tIvra, caTula pavana ke bega se devAlaya kI dhvajA, tathA gaNDasthala meM pasInA daur3ane lage, jaise hastI ke gaNDasthala meM 'mada bharane lagatA hai, taba, he mitra, ise tIkSNa bhAva se huA jAniye / jaba nAriyAM muniyoM ke samAna bhaya, lobha, mAna va lajjA ko tyAga karatI haiM, tathA kRSNapakSa meM candramA ke samAna pratidina kSINa hotI haiM, punaH punaH lambI uga zvAseM chor3atI haiM, tathA kulamArga chor3a kara unmArga se calatI haiM aura kaMpAyamAna hotI haiM, taba yaha unake tIkSNatara bhAva ke kAraNa samajhanA cAhiye / ( isa sundara chanda ko madanAvatAra kahate haiM ) / isa prakAra yaha buddhimAnoM dvArA kathita tInoM bhedoM sahita zuddha bhAva kahA gyaa| aba maiM dUsare azuddha bhAva kA svarUpa kahatA hU~; tujhase kucha chipAUMgA nahIM / 10. strI kA azuddha bhAva anya ke prati mahAn dveSa ko prApta hone se, dhana ke lobha se, tarka-vitarka se, dussaha sauta kA pada prApta hone se ( athavA sauta ke se), bAra bAra samIpa jAne se, atiprasaMga vA ati IrSyA karane se duSTamati pUrvaka pairoM meM namana tathA kiye gaye Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 nayanandi viracita [ 4. 11pracchanna doSoM ke saMsmaraNa se, ina kAraNoM se caMcala mana vAlI yuvatI striyAM azuddhabhAva ko dhAraNa karatI haiN| isake phalasvarUpa strI apane mukhakamala ko vikasita karatI hai, hAtha detI hai, nAbhi va stana dikhalAtI hai, DhAkatI hai aura phira madhurabhAva se ughAr3atI hai, keza bandha chor3atI hai, tanako mor3atI hai, 'Asakta ho gayA' kaha kara puruSa ko lakSya karatI hai, tathA haTakara apane ko chupAtI hai ! isa bhAva ko vicakSaNa loga hI samajha sakate haiN|- buddhi se hI yaha bhAva saMkIrNatA ko prApta hotA hai| isa bhAva se yukta strI ko uttama vastroM, acche vibhUSaNoM, cATu vacanoM, bhogoM, zarIra-saundarya tathA catura dUta ityAdi upAyoM se apanI ora AkarSita karanA caahiye| 11. iGgita varNana he jinendra ke caraNarUpa kamaloM ke bhRGga (sudarzana ), suno| gamana, nidrA, bhaya, roSa, sneha, anamana, duHkha, bhUkha, kAma aura niSkAma, ye iMgitoM ke nAma haiN| gamaneMgita se zUnyAlApa hotA hai, tathA mukha mor3akara sneha se dekhatI hai| nidrA iMgita se jamhAI AtI hai; vaha strI AMkhoM ko mIcatI aura gardana jhukAtI hai| bhaya iMgita se strI bahuta dInamukha va kampitazarIra hotI tathA usake netra-caMcala ho uThate haiN| roSa iMgita se strI apanA oMTha cabAtI va kheda pradarzita karatI hai; tathA usakI AMkheM lAla ho jAtI, nAsikA pharakane lagatI aura khUba pasInA Ane lagatA hai| sneha-iMgita se strI apane hRdaya kI gupta bAta ko prakaTa kara detI aura mukha ko praphullita karatI hai ; he subhaga ( yA suhRd ) yaha samajha lo| anamana-iMgita se mukha lAla ho jAtA, vANI zUnya ho jAtI tathA netroM meM kiMcit ana A jAte haiN| dukha-iMgita se pahale kI kAnti naSTa ho jAtI hai aura mukha se spaSTa vANI nahIM nikltii| bubhukSA iMgita se kapola kSINa ho jAte, gati vicalita hotI ( lar3akhar3Ane lagatI ) aura paira Age ko nahIM calate / kAma iMgita se strI apanA keza-kalApa chor3ane lagatI aura zarIra ke samasta vikAra dikhAne lagatI hai| niSkAma iMgita se strI doSoM ko letI, guNoM ko DhAMkatI vA svecchA se saMcalana karatI hai| jisa prakAra dhUma ke dvArA agni, tathA phUla se phala kI sambhAvanA kI jAtI hai, usI prakAra buddhimAnoM dvArA batalAye gaye iMgitoM se (strI) jana ke bhAva ko samajhanA caahiye| 12. tyAjya striyoM ke lakSaNa he guNavAna mitra, ukta prakRtiyoM, satvoM, bhAvoM, daizikoM, aMzoM tathA iMgitoM ke dvArA sundara deha va sneha karanevAlI strI ko jAniye aura maaniye| jo bahubhramaNa ho, anamanI ho, kolAhala karanevAlI ho, dhanalolupI, khala kA saMga karanevAlI, rUgNAMgI, vikarAla, nidrAlu, avidagdha, zoka-sampanna, nilajja, kAryanAzinI ho, Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4. 14 ] sudarzana-carita 181 usa yuvatI se ramaNa mata kIjiye ; use tyAgiye / ( yaha Ananda chanda hai ) / hastI ke samAna pracaMDabhujazAlI vaNikputra sudarzana ke sneha se yukta vaha dvijavara kapila ( usase ) kucha chupAkara nahIM rakhanA cAhatA thA; ataH vaha saMkSepa meM aura bhI strI-lakSaNa kahane lagA / 13. saubhAgyazAlI striyoM ke lakSaNa jisakI jaMghA, Uru va stanAgra prazasta aura vRttAkAra hoM, hAtha, aMgulI, nakha ora netra dIrgha hoM, nAsikA sundara suvarNa-varNa ho aura bhAla U~cA ho, vaha bAlA saba striyoM meM zreSTha hotI hai / jisakI jaMghA aura Uru-yugala kAka ke samAna kurUpa hoM, va jisakI kAka jaisI dRSTi, kAka jaisA zabda, tathA kAka jaisI pairoM kI aMguliyAM hoM, usakI Ayu dIrgha nahIM hogI, aisA jaaniye| jisakI vANI sundara bAMsurI, vINA va kalahaMsa ke samAna madhura ho, nAbhi aura stana sundara golAkAra hoM, hAtha sundara hoM, gati mAtaMga ke samAna lIlAyukta ho, jo bholI ho va zyAmavarNa ho, vaha bAlikA putrAdi va lakSmI kA nidhAna hotI hai / jisake mukha, nakha, hoMTha, adhara, hAtha va paira sabhI lAla kamala kI kAntivAle hoM, nAka U~cI ho aura dRSTi hathinI jaisI ho, usa bAlikA ke nizcaya hI sobhAgya hotA hai| jo strI apane bAyeM hAtha meM mRNAla, matsya, puSpamAlA, zaila, dhvajA, padma, giri, va gopura ke cinhoM ko dhAraNa karatI hai, vaha sukha pAtI hai, aura apane ghara meM cirakAla taka Ananda karatI hai / 14. striyoM ke zubha aura azubha lakSaNa jo strI UrdhvarekhA tathA cakra, aMkuza va kuMDala kI rekhAoM se vibhUSita hai, arddhacandra ke samAna jisakA bhAla hai va jisake nakha sundara kAntivAna haiM, tathA jisake dA~ta cikane motiyoM ke samAna haiM. vaha guNamaMjarI cakravartI kI priyA hotI hai / jo tItarI ke samAna zabdAlApa karatI hai, parevA ke samAna nara-bhoginI hai, jisakI bhauMheM milI huI hoM, vaha strI kula ko kalaMka lagAnevAlI aura chUchI hotI haiM, aisA vidvAnoM ne kahA hai / jisakI nAsikA moTI aura cibar3I ho vA jo paira se laMjI ho, vaha strI alpadhanavatI hotI hai / tathA jisakI gati, zabda aura dRSTi kauve ke samAna ho vaha kanyA duHkha kA bhAjana hotI hai / ( yaha tribhaMgI nAmaka chaMda hai ) / jisa strI ke caraNa kachuve ke samAna U~ce hoM, aMguliyAM viSama hoM, oMTha gadhI ke samAna lambe hoM, jo khosalA ( baunI) ho, jisake sira ke keza rUkhe aura Upara ko uThe rahanevAle hoM, AMkheM caMcala hoM, hAtha, jaMghA aura Uru mAMsala hoM, jo gamana meM utAvalI ho, va jisake sarvAMga meM romarAzi uTha rahI ho, vaha strI spaSTarUpa se apane putra aura pati ke viyoga ke duHkha se AcchAdita hotI hai| jisake mukha para mU~che hoM, kaTi, ura aura nAbhi meM bAla hoM, jisakA sparza kaThora ho, aura aMga Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 nayanandi viracita [ 4. 15kaThora hoM, vaha pratyakSa rAkSasI hai| he mitra, use chodd'iye| bahuta kahane se kyA ? isa prakAra vacana sunakara aura apane usa mitra ke guNoM kI stuti karake vaha vaNikaputra sudarzana kAmAnala se saMtapta, zUnyamana aura kSINatana apane ghara vApisa aayaa| 15. manoramA kI kAma-dazA vahA~ jaba vaha sukumAra bAlikA anurakta-citta hokara apane sundara bhavana meM pahu~cI, to vaha hAtha mor3atI, keza-kalApa chor3atI, gale meM camakIlA hAra ghAlatI aura nikaaltii| eka kSaNa meM khUba bhauheM maror3atI, komala zaiyA kA parityAga karatI tathA svayaM alIka va lalita kiMcit hNstii| vaha ( usI kA ) dhyAna karatI, gAtI, va zvAseM letii| phira eka kSaNa meM gAr3ha va dRr3ha AlApa karatI, athavA apane camakIle dAMtoM se adhara ko jora se dabA letii| vaha kucha-kucha yahA~-vahA~ dekhatI aura socatI, tathA idhara-udhara kucha ha~satI aura boltii| bar3e-bar3e stanoM ke bhAra se avanata-deha vaha sundarI naye sneha se yukta svayaM ko dhairya detI, kintu kSaNa bhara meM phira vahI suhAvanA saMbodhana (he nAtha, he svAmI, Adi ) par3hatI aura 'mujha tRSAtura kA paritrANa kIjiye' aisI mana meM raTa lagAtI thii| zreNika sunatA hai aura gautama kahate haiM ki nayanandi jagatsvAmI budha ( bhavya ) rUpI kamaloM ke ravi jinendra ko chor3akara anya aisA kauna hai, jise madana ne kleza na pahu~cAyA ho ? ___iti mANikyanandi traividya ke ziSya nayanandi dvArA viracita paMcaNamokAra ke phala ko prakAzita karanevAle sudarzanacarita meM manohara jAti, punaH aMza tathA sattva va samasta dezI, prakRti, bhAva, deha, iMgita, yuvatI-lakSaNa tathA rAjazreSThi-putra kA viraha, inakA varNana karanevAlI cauthI saMdhi samApta / saMdhi // 4 // Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMdhi 5 1. manoramA kI kAmapIr3A gautama gaNadhara kahate haiM-he zreNika rAjan , manoramA ko yahAM vahAM kisI bhI pradeza meM acchA nahIM lagatA thaa| kevala eka ati durlabha vallabha ke vinA logoM se bharA huA ghara bhI vana ke samAna pratIta hotA hai| kamala, jala se bhIgA huA paMkhA, gAna, bhUSaNavidhi, kaparacandana, bhojana, zayana yA bhavana, ye kucha bhI nahIM bhAte ; citta meM eka vyAkulatA hI bar3hatI hai| manoramA saMtapta hokara punaH punaH kahatI-re re khalasvabhAvI makaradhvaja, tU bhI chala grahaNa karake merI deha ko tapA rahA hai, kyA yaha bAta satpuruSa ke liye yogya hai ? rudra ne to terI deha ko dagdha kiyA thaa| kaho, mahilA ke Upara kauna vIra nahIM bana jAtA ? re ajJAnI, tU apane pA~coM bANoM ko mere hRdaya meM cheda kara aba dUsaroM kA kauna bANa se hanana karegA? vaha kamalapatra ke samAna vizAlalocana bAlikA jahA~ kahIM ko bhI avalokana karatI, vahA~ vahA~ use usakA premI hI AtA huA pratIta hotA / mAnoM samasta jagat sudarzana se hI bhara gayA ho| yahA~ jaisI avasthA manoramA kI thI, usI prakAra vahA~ sudarzana kI bhI thii| sneha kabhI ekAzrita ghaTita nahIM hotaa| yadi kabhI ghaTita bhI ho jAya to vaha sthira nahIM hotA, jaise chidra yukta karatala meM pAnI nahIM ThaharatA / sudarzana ko viraha-pIr3ita evaM rati-virahita dekha RSabhadAsa mana meM socane lagA-yadi merA guNagaNoM se yukta putra vivAhita ho jAya to merI kulasaMtati bar3hane lge| 2. sudarzana ke pitA kI putra-vivAha saMbaMdhI cintA kula-saMtati se dharma kA saMpAdana hotA hai, aura dharma se pApa kSINa hotA hai| pApakSaya se jJAna, aura jJAna se phira mokSarUpI zAzvatapurI ko gamana kiyA jA sakatA hai| isI se gRhastha kula ko bar3I vastu mAnate haiM, aura yaha avasthA cAroM vargoM ke liye hai| to aba koI uttama kanyA dekhanA cAhiye, jisase usake sAtha putra kA vivAha kiyA jA ske| athavA sArI-bUta (caupar3a ) khelate hue svayaM sAgaradatta ne eka bAra kahA thA-"yadi mere koI putrI utpanna huI, to vaha tumhAre putra ko dI jaaygii|" to acchA hogA ki usase aba usakI mAMga kI jAya; detA hai yA nahIM detA, isa satya kA patA bhI laga jaaygaa| prArthanA-bhaMga ke bhaya se loga apane iSTa va mahAna kArya kI bhI avahelanA ( lAparavAhI) kara dete haiN| yadyapi aisA hai, to bhI aisA mAna nahIM karanA cAhiye jisase apane kArya kA nAza ho| Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayanandi viracita [ 5.3 ( RSabhadAsa jaba isa prakAra vicAra kara rahA thA taba ) usI bIca prArthI ke lie ciMtAmaNi ke samAna vaha sAgaradatta seTha apane kisI kAma se vahAM A pahu~cA / vaNigvara (RSabhadAsa ) ne usa vizuddha yazasvI nirupama dhanI sAgaradatta ko zIghra hI uttama Asana para baiThAyA aura phira yathocita saMbhASaNa karane ke pazcAt atyanta Adara se pUchA / 164 3. vara-kanyA ke pitAoM kI bAtacIta kahiye apane mana kI iSTa bAta; jisa kArya se Apa Ae haiM, usa sambandha meM kyA kiyA jAya ? taba usa vaNigvara ne kahA- aisA kiyA jAya jisase sadaiva apanA sneha bar3hatA rhe| jisa kAraNa se hama Ae haiM use Apa jAnate hue bhI pUchate haiM / yadyapi aisI bAta hai, to bhI maiM saMbaMdha ( prasaMga ) kahatA hU~ / bahuta kahane se kyA ? vivAha racAyA jaay| yaha sunakara jina bhagavAna ke caraNa kamaloM kI bhramarasampattisvarUpa RSabhadAsa bolA- tuma to spaSTa jAnate hI ho ki bAlaka kA vivAha karanA hai, usI ko Apa pramANita ( kAryAnvita ) kIjiye / bAra-bAra to kyA bolA jAya, jo bAta Apa pahale hI svIkAra kara cuke haiM usI kA pAlana kiyA jaay| jisa bAta para tumhArA citta prerita huA hai, usameM hamArA koI vitarka nahIM hai / ( RSabhadAsa kA ) yaha vacana sunakara harSollasita huA sAgaradatta bhaTa vahA~ se cala par3A, aura hAtha meM uttama tAMbUla lekara vahA~ pahu~cA jahA~ jyotiSa grantha kA kuzala vidvAna, gurUjanoM kA bhakta zrIdhara nAma kA jyotiSI rahatA thA / usase seTha ne pUchA- sudarzana aura manoramA ke vivAha ke lie uttama lagna kahie / taba jyotiSI ne vizeSa rUpa se batalAyA / 4. jyotiSI dvArA lagna - zodha aura vivAha kI taiyArI spaSTataH vaizAkha mAsa meM, zuklapakSa kI paMcamI tithi ko ravivAra ke dina, mUla nakSatra, zivayoga, kapila karaNa meM, sUrya ke udaya hone se teraha ghar3I aura pacAsa pala car3ha jAne para mithuna lagna hogA, jo vadhu-vara ke manoM ko sukha upajAnevAlA hai / jyotiSI kI yaha bAta sunakara seTha apane ghara calA gayA / usane zIghra hI vivAha kI samasta sAmagrI ekatrita kii| bAMdhava - svajana va iSTa - mitra, kauna aise the jo prasanna nahIM hue ? donoM gharoM meM sundara gharoM meM anupama toraNa lagAye gye| donoM gharoM meM donoM hI gharoM meM ratnoM kI raMgAvalI kI gii| donoM hI gharoM meM dhavala maMgala gAna hone lge| donoM gharoM meM gambhIra tUrya bajane lgaa| donoM hI gharoM meM vividha AbharaNa lie jAne lge| donoM hI gharoM meM sundara taruNiyoM ke nRtya hone lage / yaha upAkhyAna ( kahAvata ) satya hI hai ki nAriyoM ko kalaha, dUdha, jAmAtA aura tUrya maNDapa race gye| donoM kezara kI chaTAe~ dI gii| Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudarzana-carita 185 prasannakArI aura pyArA hotA hai| jana-manohArI, dhavala vyApAra karanevAlI mAninI tarUNI striyoM ne gherakara vara ko maMgala kalazoM se khUba snAna karAyA aura bahumUlya bhUSaNoM se alaMkRta kiyaa| __5. vivAhotsava vivAha kI lagna Ane para vara ke hAtha meM sUta kA kaMkaNa bA~dhA gyaa| sira para zveta puSpoM kA mukuTa lagAyA gayA, zveta vastra pahanAe gae aura candana kA lepa kiyA gyaa| phira turaMga para car3ha kara Upara chatra lagAe hue dhIre-dhIre jAmAtA maMDapa meM phuNcaa| tatpazcAt vaha mAtRgRha meM praviSTa huA, aura apanI priyA ke antaravastra (parade) ke samIpa baitthaa| phira vastra (parade) ko haTAkara mukha kA avalokana kiyA gayA jisase use apane netroM ke kRtArtha hone kA phala milaa| kara meM kara aura dRSTi meM dRSTi pahu~cakara calAyamAna hI na hotI thI, jaise kIcar3a meM phaMsA huA Dhora ( pazu ) / vara kAntA ko lekara ghara se lIlA pUrvaka nikalA, jaise sarovara se sundara hAthI nikle| phira vahA~ vedI ke madhya meM rakhe jalate hue lAla hutAza ( agni ) ko dekhA ( sAkSI kiyaa)| vadhUvara donoM usa vedI ke AsapAsa pradakSiNA dene lage, jaise mAnoM girIndra (sumeru) ke AsapAsa ravi aura ranna zobhA de rahe hoM, athavA jaise rohiNI aura candra virAja rahe hoM, athavA jaise bijalI aura kaMda ( megh)| usa samaya sAgaradatta mana meM bahuta prasanna huA, aura praphullamukha hokara isa prakAra bolA-yaha caMpakavarNI chokarI (choTI-sI ) kanyA he kulIna mahAnara, maiMne tumheM dii| punaH yaha kahate hue usane kanyA vara ke hAtha meM de dI ki yaha nArAyaNa kI lakSmI ke samAna tumhArI suvallabhA hove| dAyaje meM usane pradIpa, ratigRha ke samAna ramaNIka khATa ( palaMga) suvarNa sahita diye| vadhU-vara meM kAma jAgRta huaa| ( isa kaDavaka meM mauktikadAma chaMda kA prayoga kiyA gayA hai)| una viraha se vihvala, matta aura Asakta vadhUvara kA jyoMhI vivAha huA tyoMhI mAnoM sUrya unheM dekhane ke lie AyA aura sabase ucca pradeza prApta karake usa para virAjamAna huaa| (arthAt madhyAhna huA ) / 6. madhyAhna bhojana ( jevanAra ) taba madhyAhna kAla meM naye badhUvara suhRd ( mitra) aura bAMdhavajanoM sahita indriyavarga ko Amoda dene vAlA bhojana karane lge| thAla-thAla meM bahuta se vyaMjana aise zobhAyamAna hue jaise AkAza ke bIca nakSatra / motiyoM ke puMja kI chavi-sahita kalama ( cAvaloM kA) bhAta banAyA gayA jo harita aura nIlamaNiyoM ke samAna harI mUMga kI dAla se yukta aura naye kAMcana ke samAna rasa sahita ghRta DAlane para aisA bhAtA thA jaise sandhyA kI lAlimA se yukta mRgAMka ( candra ) / aise khAjA parose gaye ki jyoMhI unheM mukha meM DAlA tyoMhI ve durjana-maitrI ke samAna bhagna hue| 24 Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayanandi viracita [ 5. 7kintu bhagna hone para bhI loga unheM chor3ate nahIM, kyoMki jinameM sneha (ghRta va prema ) hotA hai ve kise pyAre nahIM hote ? acche-acche lAvaNa ( namakIna ) aura modaka (miThAiyA~ ) logoM ne khUba pasanda kiye| sajana, svajana va suanna meM manamodaka ( mana ko prasanna karanevAle ) guNa hote hI haiN| phira golAkAra mAMDe lAye gye| ve ati svaccha aura pathya hone se jinendra ke nirdoSa va sumArgadarzI guNoM ke tulya the| phira nAnA prakAra ke timmaNa ( acAra caTanI ) diye gaye jo aise atyanta tIkhe the, jaise striyoM ke mana / loga madhura drAkSArasa ko aise pI rahe the, jaise chaile dhUrta adhara kA pAna karate haiN| madhura ko chor3akara loga tIkhA khA rahe the; anurAga ke kAraNa doSa bhI guNa dikhAI dene lagate haiN| thakkA dahI aisA manohara svAda de rahA thA jaise sneha yukta priyA kA mAna / garama-garama dUdha pIte bar3A acchA laga rahA thA aura hRdaya ko bhI jalA rahA thA, jaise chupakara kiyA huA kaam| jaba sarasa bhojana ho cukA, taba bace hue bhojana se logoM ko aisI virakti huI jaise dhUrta dvArA dhRttinI ke sAtha kAma krIr3A kara lene ke pazcAt ati tRpti se usakA parityAga kiyA jAtA hai| 7. sUryAsta-varNana phira parakArya ke samAna atizItala zuddha jala lekara sabhI ne gaNDUSoM ( kulloM ) dvArA mukhavivara kI zuddhi kii| bhojana karane vAle una sabhI logoM ko kapUra mizrita zrIkhaMDa diyA gayA ( candana lagAyA gyaa)| phira supArI pAna evaM sundara bar3I bar3I pacaraMgI puSpamAlAe~ dI gii| phira naye naye bar3e utsava se jana (bArAtI) apane manohara ghara lauTa aaye| itane meM hI dinendra (sUrya) maMda-teja ho gayA, va asta hote hue aisA vicitra dikhAI diyA jaise arthavAn ( dhanI ) zokacintAoM se vicitta ( udAsa ) ho jAtA hai| (usa samaya mAno DUbate sUrya se) nirdahana hetuka ( jalAnevAlI ) agni meM teja A gayA ; tathA mAninI striyoM ne bhI rAga dhAraNa kiyaa| mAnoM ( DUbate sUrya ne ) bhavitavyatA ko jAna kara nabharUpI taruvara kA phala jhaTapaTa de DAlA ho, jo yathAkAla atipakva hokara TUTa gayA aura gira par3A, evaM kAmarAga ke rUpa logoM meM anurAga utpanna karane lgaa| athavA mAnoM nabhazrI rUpI strI ke snAna karate samaya usakA ravi rUpI sundara kanaka-kuMbha khisaka par3A ho| ( yaha candralekhA nAma kA dubaI chaMda hai)| phira prahararUpI prahAroM se Ahata aura Arakta (lAla vA lohUluhAna ) huA vaha saMtApayukta ravi sAgara meM nimagna ho gyaa| (dekhiye to isa kama kI gati ko ? ) usa urdhvaloka ke pati ko bhI nizA rAkSasI ne nigala liyaa| 8. rAtri-varNana bahu-praharoM ke pazcAt sUrya astamita huA, ( mAnoM ) bahuta prahAroM se zUravIra nAza ko prApta huaa| athavA, kyA kahA jAya-jo vAruNi (pazcima dizA ) se Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5.6] sudarzana-carita 187 rakta huA, vaha vAruNi ( madirA ) meM rakta puruSa ke samAna ugra hokara bhI kauna kauna naSTa nahIM hotA ? nabharUpI marakata ke pAtra meM uttama vandanA hetu saMdhyArAga rUpI kezara, zazi rUpI caMdana, candramRga rUpI atyanta zyAmala kastUrI, vikasita graha rUpI praphulla kamala tathA tArArUpI taMdula, ina maMgalakaraNoM ( sAdhana-sAmagrI) ko lekara anurAga yukta nizA rUpI ramaNI usa samaya A phuNcii| vaha zobhAsampanna vadhU-vara ko dekha kara saMtoSa se mAnoM kahIM bhI samAtI nahIM thii| aise samaya meM sudarzana apanI manovAMchAoM ko pUrI karanevAlI vadhU se yukta zobhAyamAna hotA huA, va ratigRha meM praveza karatA huA aisA pratibhAsita huA jaise vindhyAcala ke kuMja meM kariNI ke sAtha haathii| palaMga ke Upara sthita hokara ve donoM aise rati-Asakta hue, jaise lakSmI aura nArAyaNa, athavA mAnoM gaurI aura trinetra maheza ) zobhAyamAna hoN| athavA mAnoM rati aura madana pratyakSa hue hoN| caMdana aura tilaka se mahakate hue, vibhrama-sahita nakhoM se lage hue sundara vraNadarzI, bhujAoM aura hAthoM se yukta tathA stanoM ke bhAra se namita yauvana kA, evaM caMdana aura tilaka vRkSoM se mahAmahimazAlI, bhrAntijanaka, nabhalagna sundara vRkSadarzI, latAoM va pallavoM se yukta tathA phaloM ke bhAra se jhuke hue vana kA sevana koI dhanya puruSa hI karatA hai| 9. vara-vadhU kI kAmakrIr3A nayA vara vividha vikAra karatA thA aura naI vadhU lajjita hotI thii| kAmAMdha puruSa jo na kare vaha zobhatA nahIM ( jo kare so thor3A hai)| sudarzana usake vastra ko khIMcatA, kintu manoramA nIvibaMdhana krtii| sudarzana kAmapUrNa bAteM karatA, parantu manoramA hAthoM se apane kAna jhaaNptii| sudarzana vilAsapUrNa bhAva se kaTAkSa pheMkatA, kintu manoramA sammukha nirIkSaNa hI na karatI ( A~kha se A~kha na milaatii)| sudarzana stanoM para hAtha ghAlatA, kintu manoramA apane hAtha se use jhaTaka detii| sudarzana apane mukha se usakA mukha cUMbatA, manoramA eka kSaNa bhara usameM bhI vilamba ddaaltii| sudarzana dA~toM se usake hoMTha cabAtA, manoramA huMkAra karatI aura kAMpa utthtii| sudarzana nakhoM se ghAva karatA; manoramA ke aMga meM pasInA daur3a pdd'taa| phira ve donoM sundara rati kA ramaNa karane lge| (yaha chaMda vasaMtacatvara hai / / ve vadhU-vara huMkAra karate, svara chor3ate, oMTha kATate, keza vikharAte, tathA nAnA prakAra ke karaNa-bandha ( bhogAsana ) karate aura phira saMbhalate, jaise kauravoM aura pAMDavoM ke sainya raNavyuha meM huMkAreM bharate, bANa chor3ate ( krodha se ) oMTha cAbate, keza vikharAte tathA nAnA prakAra kA zastra-baMdha karate aura phira saMbhalate the| 10. sUryodaya-varNana ___ raktacUr3a ( murage) dvArA saMketa pAkara pravAsI cala pdd'e| kauvoM ke zabda uThe aura zIghra hI bhaya se kAMpate hue kauzika ( ullU ) chipa gye| tabhI jagarUpI sarovara se tArA rUpI praphulla kumadoM se udbhAsita rAtri rUpI kumudinI ko pratyUSa Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188 nayanandi viracita [ 5.10. rUpI mAtaMga ne unmUlita kara ddaalaa| zazI rUpI haMsa pakSI ne gamana kI taiyArI kii| saghanatama aMdhakAra rUpI gaja kA vairI ravi rUpI siMha udayAcala ke zikhara para dikhAI diyaa| pUrva dizA rUpI vadhU ke lIlAkamala ke sadRza aruNavarNa ravi udbhAsita ( udita) huaa| jaise mAno vaha yoga kA saudharmAdi svargarUpa phala ho, gagana rUpI azoka kA puSpaguccha ho, dinazrI rUpI pravAla kI bela kA kaMda ho tathA nabhazrI ke bhAla kA kezaramaya lalAma vindu ho| tatpazcAt cauthe dina naye vara ko bAMdhA huA sUta kA kaMkana chor3A gyaa| apanI vallabhA ke sAtha khUba krIr3A karate hue va icchita kAmabhoga bhogate hupa bahuta dinoM ke pazcAt nayanoM ko AnandadAyI sudarzana ke putra utpanna huA, jo sukAnta nAma se prasiddha huaa| vaha taruNiyoM ke nayanoM va mana kA apaharaNa karanevAlA, logoM ko prasanna karanevAlA mAnoM pratyakSa makaradhvaja hI thaa| iti mANikyanandi traividya ke ziSya nayanandi dvArA viracita, paMcanamaskAra ke phala ko prakAzita karane vAle sudarzanacarita meM jisa prakAra manoramA atyanta virahakAtara huI, jaisA vivAha, jaisA manavAMchita bhojana huA, dineza kA asta tathA jaisI suratakrIDA va sUryodaya huA, inakA varNana karanevAlI pAMcavI saMdhi samApta / saMdhi // 5 // Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMdhi 6 1. RSabhadAsa kA munidarzana he sakhe, sarasa, vyaMjana sahita, modakasAra (mAdhurya-pUrNa ) tathA pramANasiddha ( ucita mAtrA meM pakA huA), aisA bhojana evaM kAvya-vizeSa isa loka meM virala ( durlabha ) hai| phira usI avasara para samasta saMgha se parivArita, mAnoM muni ke veSa meM tapa ke puMja sAdhu samAdhigupta upavana meM aae| taba RSabhadAsa unakI vandanA-bhakti ke lie gayA, jaise hAthI para baiThakara surendra jina bhagavAna kI vandanA ke liye gayA thaa| RSabhadAsa ke pUchane para munivara ne usa sira se praNAma karanevAle vaNigvara ko gRhastha dharma kA upadeza diyaa| Apta, Agama aura tatvoM meM jo zraddhAna kiyA jAya, usI ko samyaktva jaano| Apta vaha hai jo aThAraha doSoM se rahita ho| unhIM Apta ke dvArA jo kahA jAya, vahI sUtra arthAt Agama hotA hai| sUtra bhI aisA hotA hai jo paravAdiyoM ke nayoM se duladhya ( akATya ) ho, pUrvApara aviruddha ho, evaM zlAdhya ho| jIva, ajIva, Azrava, baMdha, saMvara, nirjarA aura mokSa, ye sAta tattva kahe gaye haiN| inameM jo koI bhavya haiM, ve hI zraddhAna karate haiN| koI inameM Ajanma bhI zraddhAna nahIM karate ( ve mithyAtvI haiM ) / aura kyA mithyAtva ke zirapara sIMga hote haiM ? isI mithyAtva ke kAraNa saMghazrI maMtrI naraka meM gyaa| kyA pApa se kahIM bhI zAnti mila sakatI hai ? samyaktva ke vinA ghora aura prabala tapa saMcaya karane se zarIra kA zoSaNa mAtra hotA hai| bahuta kahane se kyA, vaha tapa vaisA hI akRtArthe jAtA hai, jaise durjana jana ke prati kiyA gayA upakAra / jisa prakAra vRkSa kA mUla va dhar3a kA sira sArabhUta aMga hai, usI prakAra vratoM kA sAra samyaktva hai| isa prakAra jo samajha letA hai, vaha lAkhoM duHkha vinaSTa kara detA hai| isake pazcAt munIndra ne RSabhadAsa ko mUla guNavratoM kA bhASaNa kiyA (vyAkhyAna karake smjhaayaa)| 2. madyapAna ke doSa dvividha pIpala ( pIpala aura pAkara) Umara, vaTa aura phiMphara (kaThUmara), ye pAMco uduMbara sUkSma trasa jIvoM se yukta hote haiN| isalie ye pAMcoM hI na khAne yogya haiM aura na dene yogya; kyoMki inakA Agama meM niSedha kiyA gayA hai| madirA jaba sar3A kara banAI jAtI hai, taba usameM bahuta se sUkSma jIva utpanna ho jAte haiN| ise jo pItA hai, vaha manuSya ( unmatta hokara ) loTatA hai, gAtA hai, nAcatA hai ; saba janoM kI nindA karatA hai, kapiloM ( kuttoM) kI vaMdanA karatA hai, ha~satA hai, vinA bulAe bolatA hai; reMgatA hai, kUdatA hai, yuvatiyoM se lagatA hai, Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 190 nayanandi viracita [6.3mAtA se bhI saMga karatA hai, bhauMhe maror3atA hai, garjatA va reMkatA hai, vihvala hokara mArga meM jahA~ kahIM bhI gira par3atA hai, cillAtA hai, pukAratA hai, khojatA hai, phAr3atA hai, mAratA hai, ruMdhatA hai, bAdhatA hai, jUjhatA hai, tathA mUrchita hotA hai| mUrchA yukta hone para kutte use punaH punaH saM ghate haiM aura lA~dhakara- usake mukha meM mUtate haiN| madyapAna ke kAraNa samasta yAdava kula samApta ho gayA, tathA cArudatta dukha-paraMparA ko prApta huaa| 3. mAMsa-bhakSaNa ke doSa madya ke doSa kaha sunAye, tujha se chipAye nhiiN| aba, he vaNIza, mAMsa ke doSa jaise suprasiddha haiM, vaise maiM kahatA hU~, tU sun| mAMsa, zukra aura zoNita se hI utpanna hotA aura pazuoM ke vadha se hI prApta hotA hai| vaha dekhane meM bhI bIbhatsa dikhAI detA hai, tathA jinendra ke Agama meM ghRNita kahA gayA hai| usameM jIva utpanna hote haiM, jo dRSTigocara nahIM hote| jo mA~sa isa prakAra kA hotA hai, use buddhimAna kaise khAve ? jo hIna manuSya mAMsa khAtA hai, usake ahiMsA bhAva nahIM ho sktaa| ekacakra nagara meM jo baka nAma kA pradhAna rAkSasa thA, vaha mAMsa khAyA karatA thA, jisake kAraNa vaha marakara raurava naraka meM gyaa| pUrvakAla meM viSa AkAza meM gamana karate the, kintu mAMsa khAne ke kAraNa bhUmi para A pdd'e| koI pazu ke badha se va mAMsa bhakSaNa se dharma hotA hai, aisA kahate haiN| (he guNAlaya, yaha tomarekha puSpamAla nAmaka chanda hai|) yadi dharma hI isa prakAra kA ho, to pApa kaisA kahA jAya ? yadi isake dvArA svarga kI prApti ho to jIva naraka kisake dvArA jAyegA? 4. madhu-pAna ke doSa vRkSoM se bhayAnaka vana meM madhumakkhiyoM kA chatra dekhakara, nirdayI loga usase madhurasa nicor3ate haiM, jo viSa ke samAna hai| use pInA yogya nhiiN| yadi bhojana meM eka bhI makkhI dikhAI de jAya, to usase sabhI ko ghRNA ho jAtI hai| ve mu~ha banAte haiM, khUba thUkate haiM, tathA khAye hue bhojana kA bhI vamana kara dete hai| kintu, hAya, hAya, loga kitane ajJAna aura mUr3ha-buddhi haiM, tathA isa loka aura paraloka donoM janmoM ke virodhI haiM, ki ve jihvendriya ke vazIbhUta hokara makkhiyoM ke chatra ke aMDe va vasA ke rasa ko pI jAte haiN| kucha loga logoM meM ghoSaNA karate haiM ki madhu ati pavitra hai, vaha acchA poSaNa karatI hai aura kucha bhI dUSaNa nahIM krtii| madhu ko zuci zuci kahate hue loga kSaya ko prApta ho jAte haiN| ve isa lokAcAra kI ora dRSTi nahIM dete ki bAraha gAMva jalAne meM jo pApa hotA hai vahI pApa madhu nicor3anevAle ko hotA hai| phira jo jihvA kA lobhI usakA bhakSaNa karatA hai, usake pApoM kI saMkhyA kauna kaha sakatA hai ? prAcIna kAla meM duHkha aura Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 161 sudarzana-carita pApa ko prakaTa karanevAle kalikAla meM madhuviMdu dRSTAnta jana-prasiddha huA hai| pAMca uduMbara evaM madya, mAMsa aura madhu, inakA yadi tyAga kiyA jAya, to ye hI zrI arahanta ke Agama meM aSTa mUlaguNa kahe jAte haiN| 5. jIvoM ke bheda va hiMsA se pApa aba pAMca aNuvrata, tIna guNavrata tathA cAra zikSAvrata, jaise janamanAnandadAyI hote haiM, unheM, he vaNIndra, suno| saMkSepa se jinAgama meM jIvarAzi siddha aura bhavAzrita ( saMsArI ) ke bheda se do prakAra kahI gaI hai| siddha aSTaguNayukta aura anupama eka prakAra hI hote haiN| kintu bhavavAsI jIva trasa aura sthAvara ke bheda se do prakAra ke jAnanA caahiye| trasa jIva kramazaH dvIndriya, trIndriya, caturindriya aura paMcendriya ke bheda se cAra prakAra ke haiN| aura ye bhI jala, thala aura nabhastala meM utpanna hone ke kAraNa nAnA prakAra ke haiN| trasa jIva karma-prakRtiyoM ke anusAra nAnAdharmI hote haiM, jaise garbhaja tathA sammRcchima, saMjJI, va asaMjJI, tathA paryApta aura aparyApta / sthAvara jIva ananta haiM ; tathA ve pRthvIkAya, jalakAya, agnikAya, vAyukAya va vanaspatikAya ke bheda se pA~ca prakAra ke kahe gaye haiN| inakI hiMsA karanA to dUra, hiMsA ke ciMtana mAtra se pApI zAlisiktha (matsya ) marakara ghora raurava naraka meM jA pdd'aa| aisA bhale prakAra samajha kara jIvoM kA vadha nahIM karanA cAhiye, tathA dUsare jIva ko nizchala rUpa se apane hI samAna dekhanA caahiye| isa para bhI usa manuSya ko kyA kahA jAya, jo hiMsA karatA hai ? ( yaha chaMda helA nAma dvipadikA hai)| yadi kahIM sthAvara jIva kI hiMsA karanA anivArya hI ho, to bhI dUsare arthAt trasa-jIvoM kI hiMsA to mantra, auSadhi tathA pita va devakArya ke lie bhI nahIM karanA caahiye| 6. amRSA Adi aNuvrata va guNavata dvitIya aNuvrata ke anusAra, he subhaga, aisI vANI bolanA cAhiye jo nizcaya se apane lie tathA dUsaroM ke lie hitakArI ho| mithyA bhASaNa se vasu rAjA hokara bhI naraka ko prApta huaa| usI prakAra tRtIya aNuvrata meM, he vaNigvara, suna, dUsare kA tRNa samAna bhI dhana haraNa nahIM karanA caahiye| vaNigvara ke ratnoM kA haraNa karake zrIbhUti duHkha se saMtapta huA, mara kara naraka meM gyaa| cauthe aNuvrata meM parastrI kA parityAga tathA aticaMcala mana ke prasAra kA roka karanA caahiye| rAvaNAdika sabhI yaza ke prasAra ko samApta karanevAle para-strI kI abhilASa ke kAraNa naraka meM ge| paMcama aNuvrata meM parigraha kA parimANa karanA cAhiye / 'sphuTahasta' lobha ke kAraNa cirakAla ke lie naraka meM gyaa| prathama guNavrata meM, he subhaga, yaha spaSTa rUpa se batalAyA gayA hai ki dizAoM aura vidizAoM meM gamana kA sadA tyAga karanA caahiye| dUsare guNavrata meM rati tyAga tathA bhogopabhoga ke parimANa meM saMkoca karanA caahiye| tIsare guNavrata meM jo yogya hai, use maiM prakAzita Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 192 nayanandi viracita [6.7karatA huuN| ( yaha mandacAra chaMda kahA gayA hai ) / sAkala, rassI, viSa, agni va astra-zastra, inheM kisI ko denA nahIM cAhiye tathA kara jIvoM kI ora mana meM upekSA karanA caahiye| 7. sAmAyika Adi zikSAvrata raurava naraka ko utpanna karanevAle zalyoM, kaSAyoM aura madoM kA bhale prakAra se tyAga karake citta meM samatA bhAva dhAraNa karanA cAhiye, tathA doSamukta dharma kA smaraNa karanA caahiye| isa prakAra se pahalA zikSAvrata ( sAmAyika ) hotA hai| dUsarA zikSAvrata jaisA hai, use maiM kahatA hUM, suno| yA to nirvikAra upavAsa kare, athavA rUkSa AhAra, Amla AhAra vA arddhapramANa AhAra kre| sAtha hI zRGgAra kA tyAga va bhUmizayana kre| aisA cAroM poM meM kAmavikAra ko damana karake karanA cAhiye, aisA jaano| tIsare zikSAvrata meM apanI zakti ke anusAra sukhanidhAna pAtra-dAna denA cAhiye / jina bhagavAna ne pAtra tIna prakAra kA kahA hai-uttama, madhyama aura kaniSTha / jisane ratnatrayarUpa paramalAbha prApta kara liyA hai aura jo vratadhArI hai, aisA sAdhu uttama pAtra hai| jo zrAvaka hai, vaha madhyama pAtra kahA gayA hai| tathA avirata samyaktva kA dhArI hIna pAtra hotA hai| jo dRr3hatara mithyAtva aura mada se unmatta hai, vaha saMkSepa se apAtra kahA gayA hai| tIna prakAra ke pAtra ko dAna dene se tIna prakAra kA ( uttama, madhyama aura kaniSTha ) phala prApta hotA hai; jisa prakAra ki bhinna-bhinna puruSoM ke saMsarga se zIla bhinna prakAra pragaTa hotA hai| 8. pAtra-dAna kA svarUpa aura phala aggilA nAma kI brAhmaNI pAtradAna dekara duHkhavinAzinI, yakSoM ke kaTAkSoM kI lakSya tathA devoM aura manuSyoM dvArA prazaMsanIya yakSiNI huii| pAtradAna ke vizeSa mAhAtmya se zreyAMsa ne ratnoM kI varSA prApta kii| aisA jAna kara zIlasaMyukta paramottamapAtra ko dAna denA caahiye| jinamandira meM, athavA mArga meM, athavA prAMgaNa meM, santuSTa mana se usakI par3agAhanA karake zuci pradeza meM uccAsana denA cAhiye, aura usake donoM caraNakamala dhone caahiye| phira usa jala kI vandanA karake sAdhu kI vidhivat arcanA karanA caahiye| unheM pragAma karanA cAhiye aura mana-vacana-kAya kI zuddhi sahita bhAvanA karanI cAhiye / isa prakAra jo dAna diyA jAtA hai, vaha avicala tathA vaTa-bIja ke samAna bahu phalavAna hotA hai| apAtra ko diyA dAna kaisA viphala jAtA hai, jaise Usara kSetra meM boyA huA biij| suvarNa, ratnasamUha zayana, Asana, dhana, dhAnya, bhavana, bhojana tathA vastra, yaha jo kucha dIna-dukhiyoM ko diyA jAtA hai, vaha kAruNya-dAna kahalAtA hai| parigraha kA parityAga kara, sanyAsa grahaNa karanA caahiye| yaha cauthA zikSAvrata kahA gayA hai| ina zrAvaka vratoM kA pAlana karake manuSya svarga jAtA hai, aura vahAM caMcala hAroM aura maNiyoM se bhUSita ramaNiyoM kA ramaNa karatA huA cirakAla taka rahatA hai| Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 163 sudarzana-carita 9. rAtri-bhojana ke doSa svarga se cyuta hokara vaha deva uttama manuSya hotA hai aura sukha bhoga kara, phira tapa rUpI agni se tapta huA, karmarahita hokara, parama mokSa kA lAbha pAtA hai| rAtri-bhojana ke kAraNa vrata zobhA nahIM dete| khalajana ke prati kiye gaye upakAra kyA hita kareMge? jisa prakAra parvatoM meM maMdara parvata zreSTha hai, usI prakAra vratoM meM rAtri-bhojana-tyAga sArabhUta hai| kintu loga apane mana meM yogyAyogya kA vicAra nahIM karate aura gADara-pravAha se ( bher3hiyA-dhasAna, lakIra ke phakIra bana kara ) calate haiN| ve mUrkha sUryAsta ho jAne para bhI bhojana karate haiM; niyama lekara nahIM rahate / yadi manuSya rAtri kA bhojana nahIM chor3ate, to pazuoM aura manuSyoM meM antara hI kyA rahA ? rAtri ke samaya meM bhUta-rAkSasa milate haiM, aura dRSTi ke agocara rahate hue hI bhojana nigala jAte haiN| rAtri ke samaya bhojana meM mala, dhUla va bAla tathA pralayakAla dikhAne vAlA sarpaviSa, kucha bhI dikhAI nahIM pdd'taa| yadi bhojana meM ghirihola ( makkhI ) Adi kITa-pataMga praviSTa ho jAya, to adRzya roga utpanna honA saMbhava hai| aura bhI jo dUsare jIva bhramaNa karate rahate haiM, ve bhojana meM avazya hI A girate haiN| hRdaya ke andhe inheM bhI mor3a-mAr3a kara khA jAte haiM / isa prakAra ke saikar3oM doSa spaSTa hI rAtri-bhojana meM hote haiN| ise bUjha kara ( samajha kara ) halAhala viSa khAnA acchA, kintu zIla chor3a kara rAtri ko bhojana karanA acchA nhiiN| 10. rAtri-bhojana se anya saba sAdhanAoM kI niSphalatA hAya, hAya, loga kaise mUr3ha aura pApagrasta haiM ki ve apanA hita bhI nahIM jaante| yadi rAtri ko bhojana na kiyA jAya, to kyA yaha zarIra sahasA hI kSINa ho jAyegA, yA mara jAyagA ? cAhe paMcAgni tapa karo, suhAvanA pUjA-pATha karo, jalatI huI agni meM car3ho yA bhayaMkara parvata se nIce giro (bhRgupAta kro)| cAhe gajakanakhala (tIrtha ) ko jAo, cAhe gaMgAjala meM snAna karo, zarIra kA mala dUra karo aura sira meM guggula lagAo; tila jau, va ghRta kA home do, tathA saikar3oM dvijavaroM ko praNAma kro| cAhe zatruoM se kalaha karake gograhaNa meM maro, cAhe brAhmaNa dharma kA upadeza do, cAhe guru se dIkSA lo| cAhe hara ( mahAdeva ) kI arcanA karo, aura unake Age naaco| isa prakAra zarIra ko cAhe jitanA kSINa karo, kintu yadi rAtri-bhojana kiyA gayA, to phala kucha na hogaa| (yaha amarapurasundara nAmaka uttama chaMda hai|) jisa prakAra dUdha se bhare hue ghaTa ko surA kA eka bindumAtra vinaSTa kara DAlatA hai, usI prakAra rAtri-bhojana se tapa kA mahAphala naSTa ho jAtA hai| 11. rAtri bhojana ke kupariNAma jo mUkhe jAnakara bhI tyAga nahIM karate aura rAtri ko bhojana karate haiM, ve agale bhava meM niraMtara duHkha pAte haiM aura dhanahIna hote haiN| ve manuSya ati 25 Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayanandi viracita [6. 12kSudrakAya, karkaza-svara, kRSNazarIra, raktanetra, yamarAja jaise dIrghadaMta, vakramukha, chinna-oSTha, urdhvakeza, sthUla-nAsa, kanaphaTe, phaTepAMva, kAne, ThUThe ( hathakaTe ) la~gar3e, maMTa (baune ), hiMsA ke sthAna, mAMsabhakSI, pApakarma aura hInakarma hote haiM; aura hA hA zvAseM bharate haiM ( duHkha se saMtapta hote haiN| to bhI ve jIvana bhara na dharma lete aura na paate| jahAM kucha sukha dekhate haiM, vahAM jAte haiM, aura khAna-pAna mAMgate haiN| ve caMDikA devI ke Age jAkara par3ate haiM, aura gir3agir3Ate haiM:he devi, A, aura kucha kAryasiddhi de| kintu una mAnavoM ko koI puNyalabdhi to hai nahIM ( ataeva ve pAveM kaise ?) ( ise kAmabANa chaMda jaano)| puNyahIna manuSya aharniza udyama karake apane ko saMtApita karatA hai, to bhI aNumAtra bhI sukha nahIM paataa| 12. rAtri bhojana kA phala daridratA ve lakSmI se vihIna manuSya jIrNa kopIna dhAraNa kie hue, karuNA ke pAtra, hAtha meM lAThI lekara bhIkha mA~gate hue mahItala para bhramaNa karate haiN| ve sUkhI-rUkhI bhikSA bhI nahIM paate| ve preSaNa ( cAkarI) karate haiM, kucha bhI le jAte haiM; ( bojhA Dhote haiM ), garjanA sahate haiM, pAnI bharate haiM, ghara jhAr3ate-buhArate haiM, donoM pairoM ko namaskAra karate haiM; taba kahIM kucha dhAnya kA bhusA pAte haiM, use cUrNa karake pakAte haiM, aura ghara ke kone meM baiThakara khAte haiN| bAlaka unakI ha~sI ur3Ate haiN| ve aghAte nahIM, kliSTa jIvana vyatIta karate haiM, krandana karate haiM, aura apanA sira dhunate haiN| ruSTa hokara cala dete haiM, aura dezabhara meM ghUmate haiN| dhana kI abhilASA karate haiM, kintu ArtadhyAna se hI marate haiN| ( ise spaSTa candralekhA chaMda mAno ) / aisA jAnakara jo rAtri-bhojana kA tyAga kara dete haiM, ve doSa-mukta hokara sUrya ke samAna udbhAsita hote haiN| 13. rAtri-bhojana-tyAga se utpanna sukha rAtri-bhojana-tyAga kA vrata pAlane vAle saMpUrNAga-manohara, vimala yazadhArI, sUrya ke samAna tejasvI, sahasroM ApattiyoM se rahita, devoM dvArA pUjya indropama hote haiN| ve zarIra se sundara, meru ke samAna sudhIra, bhISaNa samarAMgaNa meM advitIya vIra, askhalita pratApa, gambhIradhvani, trailokyaprasiddha mahAnubhAva hote haiM / ve apane zatraoM ke kRtAnta ( kAla ), mahARddhivAna, makaradhvaja ke samAna saubhAgyazAlI hote hue darpodbhaTa va jayazrI-laMpaTa, sazastrabhaToM dvArA sevita hote haiN| ve mada se dhUmate hue mantharagati, sulakSaNa gajavaroM para ArUr3ha hote haiN| una para devoM ko bhI santoSa denevAle daidIpyamAna nAnA ca~vara Dhole jAte haiN| janamanohArI, madhura-svara, saikar3oM zreSTha gAyaka unakA gAna karate haiM, tathA manamohaka gajagAminI bhAminiyAM unakA sammAna karatI haiN| aura bhI jo kucha isa saMsAra meM nirdoSa ( sukha ) dikhAI detA hai, usa sabako, he sundara, anastamita vrata kA hI phala jaano| Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudarzana carita 195 14. striyoM ko rAtri-bhojana-tyAga ke suphala jo yuvatI bhI bahurasAtmaka rAtri-bhojana ko viSa ke samAna tyAga detI hai, vaha AkAza ke samAna nirmala va pavitra uttama kula pAtI hai| usake keza ghugharAle, candra ke samAna mukha, mRga jaise netra, snigdha ( camakIle ) dAMta, lAla oSTha, madhura svara, kisalaya sadRza bhujAe~, kalaza jaise saghana stana, kSINa kaTi evaM guru nitamba hote haiN| vaha logoM meM anurAga utpanna karatI hai| usakI gati haMsa ke samAna hotI hai| vaha naI bela ke samAna lahalahAtI va komala hotI hai| vaha samasta avayavoM meM sulakSaNa va vidvAnoM dvArA stutya hotI hai| vaha zrI ( lakSmI ) ke samAna narendra kI prAgapriyA banatI hai| use thAna, pAlakI, dhvajA va mattagaja tathA uttama turaMga, bar3e bar3e ratha, bhaTasamUha evaM vividha puSpoM, phaloM tathA patroM se saghana upavana prApta hote haiM, jahAM vaha manohara sahacariyoM ke sAtha krIr3A karatI hai| ( yaha ratnamAlA paddhaDiyA nAmaka chanda prakaTa kiyA gayA hai)| isa prakAra saikar3oM sukhoM ko bhogakara, vaha vairAgya dhAraNa kara tapa pAlatI hai, aura dUsare kI bAta kyA, svayaM indra ke indratva ko DhA detI hai ( jIta letI hai ) / 15. striyoM ke rAtri-bhojana se duSpariNAma kintu jo striyAM kuguru aura kudeva kI bhakta haiM, tathA mada se pramatta hokara rAtri bhojana karatI haiM, ve mara kara kAtyAyanI ke samAna durnirIkSya ( kurUpa ) hotI haiN| ve rati-laMpaTa, raMDI, muMDI, ceTI, dAsI, cipaTInAka, vikRtabhAla, picake gAla, cauMdhe netra, laMbe dAMta, haDDiyoM se vikarAla, koyale jaisI kAlI, laMbe stanoM vAlI evaM asuhAvanI hotI haiN| ve ThUThI, laMgar3I, moTI, choTI, baharI, aMdhI, atidurgandhI, kAmakAja mAtra karane vAlI, parAI cAkarI mAtra karane vAlI, burI lagane vAlI, hIna, dIna, karma-zithila, mailI, kucailI, kalahazIla, bhikhamaMgI hokara duHkha sahatI haiN| isI avasthA meM cirakAla taka rahatI haiN| sukha kI icchA karatI haiN| deva para ( yA apane pati para ) ruSTa hotI haiM aura apane ko kosatI haiN| itane para bhI ve mUr3ha pApa meM pha~sI huI tribhuvanaramya dharma meM nahIM lgtii| tatpazcAt vaNigvara RSabhadAsa ke pUchane para munivara ne koI bAta chipAI nahIM aura unhoMne andhakUpa ke dRSTAnta dvArA jIva ke sukha-duHkha kA vyAkhyAna kiyaa| 16. madhu-bindu dRSTAnta ___koI eka manuSya vRkSoM se saghana vana meM gayA thaa| vahA~ vaha bhaTaka gayA aura bhIloM ke mArga meM phuNcaa| vahA~ usa para eka sUMDa uThAe, gur3agur3Ate hue madonmatta hAthI ne daur3akara AkramaNa kiyaa| gaja se bhayabhIta hokara vaha manuSya bhAgA, kintu use kahIM zaraNa nahIM milaa| jaba vaha hAthI usa manuSya ko Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 196 nayanandi viracita [ 6. 17pakar3anevAlA hI thA, jaise siMha hariNa para jhapaTe, taba vaha becArA araNya meM eka andhakUpa ko dekhakara prayAsapUrvaka dRr3ha kAzatRNa ko pakar3akara usa kUpa meM laTaka gyaa| trasta hokara jaba usane nIce ko dekhA, to use vahAM eka ajagara dikhAI diyA aura usane cAroM konoM meM cAra pracaMDa sarpa bhI dekhe| vaha jisa kAza se laTakA huA thA, use eka kAlA aura dUsarA zveta, aise do mUSaka prayAsapUrvaka kATa rahe the| isI bIca vaha hAthI daur3atA huA vahAM A pahu~cA aura usa manuSya ko na pAkara, tathA usa andhakUpa ke taTapara eka vRkSa ko dekhakara, usane usa para dAMta se AghAta kiyaa| isase vaha vRkSa kAMpa gayA aura usakI zAkhA se madhumakkhiyoM dvArA saMcita mIThA madhu jharakara nIce giraa| madhumakkhiyoM kI bhinabhinAhaTa kA zabda sunakara andhakUpa meM laTake hue usa manuSya ne jhaTa apanA mukha Upara kiyaa| (yaha solaha aura dasa kalAoM se yukta viSamapada pAdAkulaka chanda hai|) jaba vaha manuSya Upara ko dekha rahA thA, tabhI khalvATa-bilva saMyogavaza ( kAka-tAlIya nyAya se ) usakI jIbha para eka madhubindu A pdd'aa| ise vaha anurAga se cATane lgaa| 17. dRSTAnta saMsAra kA rUpaka aba vaha madhumakkhiyoM kA jhuMDa kruddha hokara usakI samasta deha para A lagA, jisa prakAra ki, kUpUta ko apayaza, candana-vRkSa para sarpa tathA nIca ghara meM dhUrta A lagatA hai| isa dRSTAnta meM kAnanarUpa yaha saMsAra hai aura vaha manuSya rUpa hI jinanAtha dvArA jIva kahA gayA hai| bhilla-patha adharma kA upalakSaNa hai, tathA, he vaNIzvara, vanahastI hI mRtyu kahA gayA hai| andhakUpa yaha bahuta se dukhoM kA bhAjana deha hai| ajagara hI bhayAvanA narakavAsa hai| cAra sarpa ati durdhara kaSAya haiM, jo jagata ko Dasa rahe haiN| unase jIva kaise chUTa sakatA hai ? kAza kA puMja Ayu hai, tathA he matidakSa, kAle aura zveta mUSaka, kRSNa aura zukla do pakSa haiN| vRkSa ati duzcala karmabaMdha hai, tathA madhubindu caJcala indriya-sukha haiN| madhukariyAM apramANa va dussaha vyAdhiyAM haiM, jo usa mukha uThAe manuSya ko pIr3A detI haiN| yaha saba jAnate hue bhI jIva isakI avahelanA karatA hai, jisa prakAra ki azuci kRmi azuci meM hI rati mAnatA hai| isa prakAra isa nissAra saMsAra meM tapa hI paramasAra hai, jisake dvArA he vaNigvara, bhava bhava meM kiyA huA karmamala nAza ko prApta hotA hai| 18. seTha kA svaputra ko loka vyavahAra kA zikSaNa jinendra bhI gRhastha hote hue caritrahIna avasthA meM dhyAna ko prApta nahIM hotA, aura dhyAna ke vinA manuSyoM ko mokSarUpI manohara nagara pAnA durlabha hai| muni kA yaha upadeza sunakara, vaNIndra nirveda ko prApta ho, vahA~ se lauTA aura apane Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6. 20] sudarzana carita 197 ghara aayaa| usane apane putra sudarzana ko saMkSepa meM samasta janaprasiddha loka-vyavahAra samajhAyA / nAriyoM ke doSa DhAMkanA caahiye| jo citta meM ho vahI bAta bolanA caahiye| Aye logoM ke prati dAkSiNya (saujanya ) rakhanA cAhiye, tathA duSTa vairiyoM ke prati parAkrama prakaTa karanA caahiye| gurujanoM ke prati vinaya aura bhakti dikhalAnA caahiye| vinaya se hI lakSmI aura kIrti kI prApti hotI hai| sAdhu puruSoM kI satya, zauca va nirmatsara bhAva se rakSA karanI cAhiye / marmI janoM meM unake abhiprAyAnusAra batAva karanA caahiye| apanA kAma nikAlane ke lie gadhe ko bhI guru ke samAna mAnanA caahiye| garvIle manuSyoM ke prati unase bhI adhika garjanA caahiye| pApiSTha janoM kA saMga bhI tyAganA caahiye| apanA marma kisI ko kahanA nahIM caahiye| zaraNa meM Aye hue jIva kI rakSA karanA caahiye| rAjakula aura devakula kI sevA karanA caahiye| krodha, mAna aura mAyA kA zamana karanA caahiye| kopAdhIna manuSya tathA mAnI, bahuta mAyAcArI evaM lobhAkAnta manuSya kisI ko bhI pyArA nahIM hotaa| 19. rAjasabhA yogya AcaraNa jo apane marma ko prakaTa nahIM karatA, guNoM kA prakAzana karatA hai, evaM ThIka prayojanAnusAra calatA hai, vaha durlabha manuSya, devoM ko bhI pyArA hai, taba mAnavoM ko kyoM na ho ? aura bhI, he sundara, nayanAnandadAyI ( vatsa ), narapati ke Age usakI sevA meM sthita hote hue nimna bAteM nahIM karanA caahiye| dUsaroM ko dhikkAranA, pAMva pasAranA, adhamicI AkhoM se dekhanA, bhauheM calAnA, hAtha-pAMva mor3anA, aMguliyA caTakAnA, logoM kA upahAsa karanA, vaktRtA baghAranA, khAMsanA, jamhAI lenA, AsarA lekara khar3e honA, keza sa~vAranA, aMga sajAnA, darpaNa dekhanA, AtmaprazaMsA karanA, svecchApUrvaka bolanA, nAka phulAnA, dAMta pIsanA, duSTa krIDA ( kuceSTA ) karanA, Asana khisakAnA yA ThokanA, aMga maror3anA tathA duSToM kI nindA krnaa| inake atirikta aura bhI jo jo bAteM sevAbhAva ko kalaMkita karanevAlI haiM, una saba ko tyAganA caahiye| aba maiM to bahuta se siddhoM se vyApta vana meM jAkara praveza karatA hU~, tathA apanI samasta sampatti kA parityAga karatA huuN| (yaha budhajanoM kA nayanarUpa madana chanda hai)| isa para sudarzana ne haMsakara kahA-Apake parokSa meM mere isa ghara meM nivAsa karane se kyA lAbha ? 20. RSabhadAsa kI sudarzana ko gRhabhAra sauMpakara muni-dIkSA aura svarga-gamana maiM bhI mahAkaSAyoM ko jItanevAlA va saMsAra kA anta karanevAlA sudurddhara tapa kruuNgaa| isa para usake pitA ne kahA-he putra, tU to abhI rAjaprAsAda kA upabhoga kara, jo isa bhavana meM priya hai| he putra, yadi mere samAna tU bhI Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 198 nayanandi viracita [6.20 janma, jarA va maraNa rUpI baMdhanoM kA kSaya karanevAlA tapazcaraNa grahaNa kara legA, to phira yaha kula kisakA mukha dekhakara rahegA ? tU hI hamAre kula kA tilaka hai| tU hI zreSTha puruSa rUpa ratna hai| tU hI eka mAtra suhRdjanoM ke hRdaya ko DhAr3hasa baMdhAnevAlA hai| tujhe chor3akara aura kauna hai jo isa ghara ke bhAra rUpI dhure ko dhAraNa kara ske| jo ajJAnavaza khoTI bAteM karake gAliyAM detA hai, tathA ro-ro kara mAtA se bhojana mAMgatA hai, aise apane choTe se putra ko chor3akara jAnA kyA tere lie yogya hai ? tU abhI jinabhavana nirmANa karA, tathA jinAbhiSeka, jinapUjA va jinastuti kr| apramANa aura supavitra munidAna de; evaM jinavaroM ne jinazAsana meM jo kucha upadeza diyA hai, usake anusAra kr| jo koI manohara jina-mandira nirmANa karAte haiM, ve anya janma meM cirakAla taka devagRhoM meM ramaNa karate haiN| jo koI zraddhApUrvaka jinAbhiSeka karate haiM yA karAte haiM, ve svayaM bhI meruparvata ke zikhara para abhiSeka pAte haiN| jo bhakti pUrvaka manojJa jinapUjA karate haiM, ve isa saMsAra meM devoM, manuSyoM evaM nAgoM ke pUjya banate haiN| jo jagatarUpI kamalasarovara ke sUrya, jinendra bhagavAna kI stuti karate haiM, unakI do sahastra jihvAoM dvArA nAgendra stuti karatA hai| jo zaktianusAra, bhaktipUrvaka muniyoM ko dAna dete haiM, ve bhoga-bhUmiyoM meM sukha bhogakara svarga jAte haiN| (yaha madanAvatAra chanda hai)| isa prakAra apane putra ko upadeza dekara pazcAt sudarzana ke mAtA-pitA dharma meM Ananda mAnate hue, samAdhigupta muni ke caraNoM ko namaskAra karake tathA tapasyA karake devaloka ko ge| ___ iti mANikyanandi traividya ke ziSya nayanandi dvArA viracita paMcaNamokAra ke phala ko prakAzita karane vAle sudarzanacarita meM, vaNondra ko naMdanavana meM munivara dvArA upadiSTa aNuvrata, guNavrata tathA cAra zikSAvrata evaM anastamitavrata tathA RSabhadAsa kA svargagamana, ina kA varNana karanevAlI chaThI saMdhi samApta / saMdhi // 6 // Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMdhi 7 1. sudarzana kA sukhI jIvana pitA ke svarga cale jAne para sudarzana deva ke samAna bhoga bhogatA huA tathA zaMsA pAtA huA rahane lagA / kabhI vaha zakti anusAra muniyoM ke samUha ko zubhadAna dekara satpuNya letA kabhI bhakti se jinendra kA stavana, mahApUjana va abhiSeka karatA / kabhI sarvajJa ke mandira ko jAtA va svayaM jinendra ke ucca mandira banavAtA / kabhI divya AbharaNoM se zobhAyamAna huA stuti karate hue vaitAlikavRnda dvArA sevita hotA / kabhI sarasa nATaka dekhatA va sukhadAyI gIta-gAna sunatA / kabhI krIr3Aghara meM vicaraNa karatA huA manojJa cauja (vinoda) dvArA apanI priyapatnI ko vazIbhUta karatA / kabhI hAsya meM roSa dikhalAtA, athavA rijhAnevAle AlApoM dvArA santoSa utpanna karatA / kabhI thor3A hitakArI vacana bolatA aura apane sukAnta putra ko zikSA detaa| kabhI nAnA prakAra ke kArya meM guMtha jAtA aura aneka saMkalpa-vikalpa krtaa| isa prakAra vaha vaNIndra caturoM ke bIca manovAMchita krIr3A karatA / ( yaha vaMzastha chaMda hai ) / isa prakAra antima kAmadeva sudarzana uttama vinoda karatA huA rahane lagA, aura vaha puNyavAn rAjA kA prasAda pAne lagA / 2. sudarzana para kapilA kA moha apanI sundara vANI dvArA trailokya kA raMjana karanevAle uttama yazasvI saMyamI zikSA dete haiM / kintu jo lokapriya hai, usako kyA zikSA dI jAya ? loka meM zubha aura azubha pratyakSa hI dikhAI detA hai / dharma kA kitanA phala varNana kiyA jAya ? kyA hAtha ke kaMkaNa ko ArasI meM dekhA jAtA hai ? darzana va sparzana kI bAta chor3o, kisI ke viSaya meM sunane mAtra se hI usameM sneha ho jAtA hai / kapila bhaTTa purohita kI priya patnI kapilA ne sudarzana ke saundarya kI bAta sunI, taba vaha mRgalocanA, haMsagAminI kAmadeva ke vANoM se Ahata ho gaI / vaha bAra-bAra aTapaTI vANI bolatI, vihvala hotI va kSaNa bhara meM kAMpa uThatI / phira eka kSaNa meM romAMcita hokara pasIne se vyApta ho jAtI / ( ThIka hai ) viraha bhI eka sannipAta jvara samajhA jAtA hai / usakA sarAga mana saba dizAoM meM aisA daur3atA, jaise hAthI ke pAMva se mardita huA tuccha jala / kauna aisA hai, jo sneha se tApita aura pavana dvArA dhvajApaTa ke samAna kaMpAyamAna nahIM huA ? ( kapilA ) apanI sakhI se kahatI- "he sakhi, mujhe mAlava, dezI, gauDI va hindolA rAga nahIM suhAtA / virahI ke neha kA upazama karanevAle kAmadeva ke paMcamavANa sadRza bhAvapUrNa paMcamarAga gA / ' kapilA ke vacanAnusAra sakhI ne paMcama rAga gAyA / kintu usase aura bhI vizeSarUpa se usake hRdaya meM kAmadeva kA bANa praviSTa ho gayA / Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 nayanandi viracita [7.33. kapilA kI biraha-vedanA sudarzana se utpanna honevAle sukha kI lobhI va parokSa rAga meM anurakta usa mugdhA ne zvAseM chor3ate hue toraNa khaMbha kA sahArA lekara, apanI sahelI ke Age kahA-"he bahina, tU merI vedanA ko nahIM jAnatI, aura yadi jAnatI hai, to bhI use nahIM le AtI jo sajjanoM ke mana aura nayanoM ko AnandadAyI hai; jo aisA sundara hai, jaise mAno govinda kA putra ( pradyumna ) hI ho; jisane isa nagara kI samasta gaNikAoM ko puSpabANoM se ghAyala kara rakhA hai| aise uttama guNavAna usa sudarzana ko jisane nahIM pAyA, usa strI kA jIva spaSTataH atizaya pApI hai| usake virahAnala se, he sakhi, merA zarIra aisA jala rahA hai, jaise agni dvArA jIrNa tRNa jle| candra bhI mere mana ko bhAtA nahIM hai| yaha jAnakara aba jo tujhe bhAve so kr|" taba usa sahacarI ne mArga se jAte hue sudarzana ko dekhA, tathA ha~sa kara kapilA ko kahA ( dikhlaayaa)| 4. sudarzana se kapilA kI bheMTa aura nirAzA usa ( kapilA ) ne bhI use snigdha dRSTi se dekhA, aura citta meM anurAga se harSita ho kara kahA- "he sakhi, apane manISTa ke darzana se jo sukha hotA hai, vaha kisI dUsare ke sparzana se gAr3hA nahIM hotaa| isalie, he sakhi, yadi tU merI vedanA ko jAnatI hai, to jAkara aura priya vacana bolakara, usa priyatama ko ghara meM le aa|" sakhI gaI aura bolI-"he paMkaja-dala-locana, tumhAre mitra ke mastaka meM Aja vedanA bar3ha rahI hai|" yaha suna kara vaNigvara vinA kisI vikalpa ( zaMkA ) ke zIghra hI usake ghara ke bhItara praviSTa huaa| kintu jaba use idhara-udhara dekhane para bhI apanA mitra dikhAI nahIM diyA, taba usane pUchA ki pIr3ita kapila kahAM hai ? taba kapilA ne usa kAmadeva ko hAtha se pakar3a kara kahA-tere viraha meM paravaza hokara maiM prati dina aisI kSINa ho rahI hUM jaise yahAM kRSNapakSa meM cndrklaa| tuma dizAoM meM ( idhara udhara ) kyA dekhate ho ? mere Upara dayA kro| he subhaga, merA cuMbana karake mujhe gAr3hAliMgana diijiye| kapilA aura koI bAta samajhatI hI nahIM thii| vaha to kevala rati-sukha kI vAMchA karatI thii| yaha ahAnA ( kahAvata ) saca hai ki 'arthI doSa nahIM dekhatA' (arthI doSaM na pshyti)| taba sudarzana bolA-"he suMdari, kyA tU nahIM jAnatI, to le, apane hitArtha mere marma kI bAta suna ; kintu yaha kisI dUsare ko kahanA mata | maiM SaMDha (napuMsaka ) hUM, so jAna le| kevala bAhara se maiM indravAruNi ( indrAyana-iMdorana ) ke phala jaisA sundara dikhAI detA huuN|" isa para kapilA ne turanta virakta ho kara, usa vaNIndra ko chor3a diyaa| ( yaha 'mAgadhanakuDiyA' nAma kA chanda hai)| usI avasara para jinake pati dUra haiM, aisI mahilAoM ke mana ko saMtapta karane vAlA suhAvanA vasanta mAsa aayaa| Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7. 7 ] 201 sudarzana carita 5. vasanta kA Agamana vasaMtarAja kA agragAmI maMdasugaMdha malayAdri kA pavana hRdaya meM kSobha utpanna karatA huA prasArita hone lagA, aura mAninI mahilAoM ke mAna kA mardana karane lagA / jahA~ jahA~ malayAnila calatA thA, vahAM vahAM madanAnala uddIpta hone lagatA / jahAM sundara atimuktalatA kA puSpa vikasita ho, vahAM bhramara kyoM na rasa kA lobhI ho uThe ? jo maMdAra puSpa se atyanta kupita hotA hai, vaha apane ko kuTaja puSpa para kaise samarpita kara sakatA hai ? bhramara bhUla kara, zyAmala, komala, sarasa aura sunirmala kadalI ko chor3a kara, niSphala ketakI ke sparza kA sevana karatA hai / ThIka hai, jo jise ruce, vahI use bhalA hai / mahakatA huA tathA virahiNiyoM ke mana ko damana karatA huA praphullita damanaka kise iSTa nahIM hai ? jinAlayoM meM sundara pUjAnRtya prArambha ho gaye aura taruNa vikArayukta ( zRMgArAtmaka ) caJcarI nRtya karane lage / kahIM uttama hiMDolA gAyA jAne lagA, jo kAmI janoM ke mana ko DAvADola karatA hai / abhisArikAyeM saMketa ko jAne lgiiN| jinake pati bAhara gae haiM, ve apane kapoloM ko pITane lagIM / pathika apanI priyAoM ke viraha meM Dolane lage, jaise mAnoM madhumAsa ne unako bhulAve meM DAla diyA ho| aise samaya meM puSpoM aura phaloM ke samUha se yukta karaMDa lekara vanapAla tatkSaNa rAjA kI sabhA meM A pahuMcA / 6. nAnA vAditroM kI dhvani narendroM ke cUDAmaNiyoM se jisake pAMva ghisate the, aise rAjA ko aSTAMga namaskAra karake usa vanapAla ne kahA ki manojJa udyAnavana khUba phUla uThA hai, aura bhRGgAlI vahAM ekatra ho gaI hai, jisase vaha upavana zobhAyamAna hai / isI samaya rAjA ko mAdaloM kI dhumadhuma dhvani sunAI dI / kAMsa kanakanAne lage / vizeSa duMdubhiyoM kI gaMbhIra dumaduma dhvani ho uThI / uda dumadumAne aura tiula DhamaDhamAne lage / kaMsAla-yugala nirantara salasalAne lage / tAla raNajhaNAe aura dukkoM kI traM traM dhvani hone lagI / DamarU DamaDamAe aura DakkA DanaDanAe / karaDa-samUha ke tharatharire tharathari zabda tathA bhakkiri ( bhAMjha ) kA bhibhibhiMbhiM zabda sunAI par3ane lage / paToM ke thagedugege thagedugege, takhetakhikhe zabda sunAI diye / sundara taTakhu 'doM kI kirakiriri-kirakiriri dhvani tathA hAthoM meM liye jhallariyoM kI jhimajhima dhvani phailane lagI / ruMja raMjana, bhaMbhaM bhaMbhA, kAhala turatura aura zaMkha hUhU dhvani karane lage / aura anya bahuvidha asaMkhya tUrya, Ananda se pUrita hue vAdaka gaNa apanA avasara dekha sahasA bajAne lage / ( yaha madanAvatAra nAma kA chaMda hai ) / yaha sUrya kA ninAda sunakara zatruoM kI senAe~ mUrcchita ho gayIM, tathA samasta diggaja aura dikpAla madahIna ho gaye / 7. rAjA aura prajA kI upavana-yAtrA isa prakAra ke rava se bhuvanavyApI vasantotsAhakArI sundara vAdya dhvani ko sunakara rAjA harSa se praphullita ho uThA aura nagara se nikala kara udyAnavana kI ora 26 Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 nayanandi viracita [7. 8 cala pdd'aa| udyAna-krIr3A meM mana lagA kara rAjA buddhimAnoM sahita calatA huA aisA suzobhita huA jaise devoM se saMsevita indr| antaHpura se alaMkRta abhayA nAma kI rAnI bhI calI, jaise indrANI devI cala par3I ho| kAMtivAna, pRthvI-maMDala ko AnandadAyI sudarzana bhI calate hue aisA zobhAyamAna huA, jaise jar3A huA hIrAmaNi / apane saubhAgya se rohiNI ko bhI tiraskRta karane vAlI gRhiNI manoramA harSita huI clii| usakA sukAnta nAmaka putra bhI krIDA meM utsAha rakhatA huA, apane sahacaroM se alaMkRta hokara cala pdd'aa| seTha kA mitra, janapriya tathA apanI Rddhi meM mAdhava ke sadRza kapilabhaTTa bhI calA, aura usakI lakSmI ke sadRza, alpodarI ( kSINakaTi ), kamalapatrAkSI kapilA nAma kI priyA bhI clii| tathA samasta loka mana meM santuSTa hue cala par3e ( yaha urvazI nAmaka chanda zobhAyamAna hai)| usa nAnAprakAra ke vRkSoM se saghana vana meM rAjA ke pahuMcane se aisA pratIta huA, jaise mAnoM nandana vana meM devoM kA Agamana huA ho| 8. vanakI vRkSAvalI kA vilAsinI sadRza saundarya __ jisa prakAra mahAn svarayukta, vizeSapAtroM se bhUSita, cUne se pute hue mahala (sudhAlaya ) nivAsI, uttama kavigagoM se sevita, zubha lakSaNoM se alaMkRta aura sunyAyazIla rAjA zobhAyamAna hotA hai; tathA jisa prakAra mahAvANadhArI, vizeSa vANapatroM se bhUSita, zubha lakSaNoM kA nidhAna, sukapivRndoM se sevita, sadbhrAtA lakSmaNa se alaMkRta sunAyaka rAma zobhAyamAna hue; usI prakAra mahAsarovara se yukta, navIna pracura patroM se bhUSita, sukha kA nidhAna, sundara vAnaroM se yukta, acche lakSmaNa vRkSoM se alaMkRta, vanya pazuoM se bharA huA vaha upavana zobhAyamAna ho rahA thaa| usa vana meM rAjA ne vRkSAvali dekhI, jahA~ rAjahaMsoM kA gamanAgamana ho rahA thaa| jahA~ kadalI ke atikomala vRkSa dikhAI de rahe the| jo bar3e bar3e latAgRhoM se ramaNIka thii| jahA~ phUla phUla rahe the| jo ati nirmala thii| jahA~ bhauroM kI guMjAra ho rahI thii| jo beMtoM aura barra kI jhAr3I se atimanohara thii| jahA~ bar3e bar3e U~ce mAhuliMga ( bijaure ke vRkSa ) udbhAsita ho rahe the| jahA~ sukumAra latAe~ va sundara azoka ke lAla patte, biMbAphala, dADima ke bIje, caMpaka ke phUla, vikasita kumudinI, kamala, mayUrapiccha, caMdana, kezara, tilaka va aMjana, kapUra, bahubhujaMga, siMha, kAMcanavRkSa, sundara maMDa dikhAI dete the; aura jo kokilAoM ke lalita AlApa se suzobhita ho rahI thii| isa prakAra vaha vRkSAvalI eka vilAsinI ke samAna dikhAI dI, jo rAjahaMsa ke samAna gamana karatI hai, jisakI jaMghAe~ aura piMDaliyA~ kadalI vRkSa ke samAna atikomala haiN| jo bar3e latAgRha meM ramaNa karatI hai; tathA puSpoM ke AbhUSaNa dhAraNa kiye haiN| jo atyanta gorI hai| jisakI romAvalI bhramara ke samAna kAlI aura snigdha hai| jisakI nAbhi golAkAra aura gaharI hai| jo ati manohara hai| jisake stana, mAhuliMga ke samAna pIna, pravara aura uttaGga haiN| jisakI bhujAe~ latA ke samAna ati sukumAra haiN| jisakI Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7. 10 ] sudarzana-carita 203 hathelI raktAzoka ke pattoM ke samAna sundara hai / jisake adhara biMbAphala sadRza va dAMta anAra ke dAnoM ke samAna sundara aura AnandadAyI haiN| jisakI sundara nAsikA campakapuSpa ke samAna, AMkheM phUlI huI kumudanI ke patra samAna, mukha kamala sadRza va kezabandha mayUrapiccha ke samAna logoM ke mana ko uddIpita karanevAlA hai / jo candana aura kezara se sundaravarNa dikhAI detI hai / jo tilaka aura aMjana se bhUSita hai| jo karpUrarasa se otaprota hai / jisakI bahuta se premIjana sevA karate haiM / jo harivAhana hai, kaMcanavarNa hai, sumaMDita hai, aura kokilA ke lalita AlApa sadRza subhASiNI hai / aise guNoM se paripUrNa vaha vanapaMkti vA vilAsinI kisake hRdaya ko yathArthataH haraNa nahIM karatI ? ( yaha spaSTataH kAmalekhA nAmaka paddhaDiyA chaMda kA prayoga hai ) / rAjA ke Agamana se vaha vanapaMkti apane tRNoM dvArA tana se romAMcita pratIta hotI thI, aura apane naye puSpoM aura phaloM se mAnoM pUjAMjali prastuta kara rahI thI / 9. rAnI dvArA manoramA kI prazaMsA taba sukha-krIDA meM dakSa va nAnAprakAra ke bhAvoM va yuktiyoM ko lakSya karanevAlI sakhiyoM sahita, sAgarasena kI putrI sundara lIlA dvArA aisI zobhAyamAna huI, jaise pRthvI vikAsamAna uttama krIDAoM ke yogya evaM vividha prakAra ke dRzyoM va lAkhoM saMyogoM se pUrita dizAoM se yukta hokara zobhA dhAraNa karatI hai / use Age jAte hue dekhakara lakSmI dvArA sevita abhayA mahAdevI ne usakI prazaMsA kI"apane bAndhavoM va suhRdjanoM kI AMkhoM ko seMkane vAlI, zreSTha guNoM kI bhAjana yaha yuvatI bar3I puNyavatI hai" / isa bIca kapilA ne kahA - "he devi, tumheM aisA kahanA yogya nahIM / lAvaNya aura saubhAgya meM tumhAre samAna uttama raMbhA aura tilottamA bhI nahIM hai / menakA, zacI va paulomI, ye saba apsarAe~ bhI tumhAre vaibhava ke sAmane nirabhimAna ho jAtI haiM / tumhArI buddhi kI tulanA meM sarasvatI bhI pUrI nahIM utaratI" / yaha sunakara abhayA bolo - " he sakhi, merI kyA prazaMsA karatI hai; putra ke vinA nArI kI kyA zobhA hai ? putra hI to eka kularUpI gagana kA sUrya tathA mAtA ke mAnarUpI ratna kA ratnAkara hotA hai / yadi vaha ( apanI utpatti dvArA ) yauvana kA khaMDana karatA hai, to bhI strI ke lie putra parama maMDana hai / isalie isakI hI zreSTha prazaMsA karanA yogya hai, kyoMki vaha putravatI hai, va apane pati kI anurAgiNI hai" / taba kapilA ne kahA - " isake putra kahAM se huA ? isakA pati to napuMsaka hai, aisA maiMne kisI ke pAsa se sunA hai / " 10. rAnI dvArA kapilA kA marma- jJAna isa para ha~sakara phaTa rAnI ne kahA ki vaha kucha nahIM jAnatI, bar3I ajJAna hai / vaha vaNIndra meM Asaktamana hokara uttejita huI hogI, isIlie usane hAsya se aisA Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 nayanandi viracita [7. 11. daMbha (chala ) kiyaa| ina vacanoM se kapilA ne niHzvAsa chor3A aura kucha kucha apane mu~ha ko kholaa| taba abhayA devI ne kahA--"tU mujha se bhI apanA hRdaya kyoM chipAtI hai ? mukha aura nayanoM ke vikAroM se, bhASaNoM se tathA iMgitoM aura zarIra kI ceSTAoM ke prakAza se dUsare kA citta jAna liyA jAtA hai| taba, he sakhi, chala karane se kyA lAbha ? jahAM vizeSa catura loga rahate haiM, vahAM kisI ke zvAsa lene kA bhI patA cala jAtA hai|" taba kapilA kucha ha~sate hue bolI"tumhAre Age kahate mujhe lajjA AtI hai| he devi, tU mujhe abhayadAna de, to maiM apanI sArI kahAnI kaha sunAU~ ?" taba abhayA ne kahA- "le, maiMne tujhe abhaya diyaa| dekha liye jAne para bhI apanA citta kyoM chipAtI hai ?' yaha vacana sunakara kapilA ne utsukatA se apanI gupta bAta chipAI nahIM, aura abhayA ko utkaMThA pUrvaka khii| 11. kapilA kA marma-prakAzana va rAnI kA upahAsa isa manoramA ke kAnta ke guNoM ko sunakara maiM usa para parokSa rAga se anurakta ho gii| taba merI sakhI use Age jAte hue jAnakara eka bahAne se use mere pAsa livA laaii| jaba vaha vaNigvara ratigRha meM praviSTa huA, taba maiMne use hAtha pakar3akara premapUrvaka kahA-"he prabhu, eka bAra mujhase ramaNa kIjiye va prajvalita hotI huI merI madanAgni ko zAnta kIjiye / " taba usane jhaTa mujhase kahA-"maiM to napuMsaka huuN|" maiMne turanta usakA hAtha chor3a diyA aura mujhe bar3I virakti huii| isa prakAra jaba kapilA ne apanI gupta bAta kahI, taba abhayA haMsakara bolI-"usa deza kI bAta rahe, jahAM tU bhI chailoM ke bIca aisI bAtoM meM par3a gii| usa avalokana kI bhAvazuddhi hI kyA jisake dvArA bolI se hI dUsare kI buddhi kA patA na cala sake / maiM terI buddhi ko pAMva se kucalatI huuN| maiM apanI buddhi ko dUsare ke hRdaya meM kaise ThUsa dUM? he sakhi, catura striyAM apane priyatama ko usI prakAra vaza meM kara letI haiM, jisaprakAra paira panahI ko pahana lete haiN| tU usake bacana se bhI dhokhA khA gaI, aisA maiM samajhatI huuN| kintu jaba jalapuja vaha gayA, to aba mere pAli bAMdhane se kyA lAbha ? 12. rAnI kI kutsita pratijJA hesakhi, vaha sudarzana jinadharmAnurAgI, dayAparAyaNa, durvyasanoM se mukta, sarasvatI-bhUSita va prazaMsAprApta hote hue parAI nAriyoM ke prati sadA napuMsaka hai"| abhayA kI yaha bAta sunakara kapilA kupita huI aura bolI-"he devi, isa saMsAra meM apanI janmajAta prakRti kyA koI chor3a sakatA hai ? maiM eka hIna, dIna sadguNoM aura sadbuddhi se varjita brAhmaNI huuN| isI se apanI kAna sunI bAta sunate mujhe lajjA (zaMkA ) nahIM aaii| kintu tU tyAga aura bhogoM se yukta, antaHpura meM pradhAna va lalita aura sundara rAjarAnI hai| tU advitIya tIkSNabuddhi Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7. 14 ] sudarzana carita 205 hai, aisI samasta purajana prazaMsA karate haiM / kintu tujhe bar3I catura to maiM jAnUM, yadi tU usake mana ko calAyamAna kara de / " isa para abhayAdevI madAndha hokara uchalI aura garaja kara bolI - "terI bAtoM se mujhe bAra-bAra ha~sI AtI hai / buddhimAna jo kucha prArambha karate haiM, vaha kyA sampanna nahIM hotA ? bahuta kahane se kyA ? maiM isa kautuka ko karake hI rhuuNgii| yadi maiM kAmadeva sudarzana se ramaNa na karU~, to, he sakhi, maiM apane gale meM phAMsI laTakA kara mara jAU~gI / yadi maiM isa pratijJA kA pAlana na karU~, to, he kapile, maiM lajjita hU~ / " ( yaha zAlabhaMjikA nAmaka suprasiddha chanda hai / ) isa prakAra pratijJA karake abhayA apane mana meM camaka uThI, va calAyamAna mana se bAbalI huI vahAM se Age bar3hI / 13. udyAna kI raMgareliyAM vilAsa aura hAsya se utpanna bhAvoM kA anuvartana karate hue, rAnI calatI calatI udyAnavana meM pahu~cI / vaha logoM ke mana meM saMkSobha utpanna karatI huI aisI pratIta hotI thI, jaise mAnoM dhanuSa se chor3I huI kAmadeva kI bhallI (phAla ) hI ho / jaisI vaha, taisI aura bhI sArI nAriyA~ krIDAvana meM phuNciiN| kisI ne manohara camakate hue AbhUSaNoM se vibhUSita apanI bhAminI se kahA- "tere prema ke vinA merA zUnyAkAra citta kahIM bhI nahIM ramatA / yaha samajhakara derI mata kara / isa udyAnayAtrA ko saphala banA / " koI apanI priyA ko apane sAtha-sAtha nahIM le gayA, isase vaha rUTha gaI aura vaha usa mahAmAninI ko manAne lagA - " eka bAra mere aparAdha ko mata le ( kSamA kara ) / isa janmabhara maiM terA hI hU~ / " koI kAmuka ramaNI ke pairoM lagatA va ramaga ( jaghanasthala ) dekhane kA prayatna karatA, tathA punaH punaH apanA citta samarpita krtaa| ThIka hI hai, kAmAsakta puruSa kyA-kyA vikalpa nahIM karatA ? koI kRzodarI apane kara rUpI sundara pallavoM, nayanarUpI kusumoM evaM stana rUpI phaloM ko dhAraNa karatI huI aisI zobhAyamAna ho rahI thI, jaise vaha mohinI latA hI ho / 14. kAnana aura kAminI vilAsa jahAM-jahAM eka mattagajendragAminI lIlApUrvaka dRSTi DAlatI thI, vahAM-vahAM usakI AjJA jAnane kI icchA se manmatha sthAnabaddha pragaTa ho jAtA thA / koI vartulAkAra, sthUla, pIvara aura uttuMga stanoM vAlI kAminI dUsare mAhuliMgoM kI ora dekhane lagI / koI aruNa aura komala raktotpaloM aura apane karataloM meM bheda jAnanA cAhatI thI / vahA~ bhramara kabhI isa ora, kabhI usa ora jA rahA thA, aura isa prakAra kahIM SaTpada bhI duvidhA meM par3A pratIta hotA thA / kisI kAminI kI kSINakaTi se romarAji madanabhujaMginI jaisI pragaTa ho rahI thI / koI mugdhA kabhI nIla kamaloM kI mAlA kI ora dekhatI thI, aura kabhI apanI marakata maNiyoM kI mekhalA ko / koI apanI gati Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayanandi viracita [7. 15. se haMsa kI bhI haMsI ur3A rahI thI ; isI se to vaha apane priyatama ke mana meM basa rahI thii| kisI apUrva dhAnuSkinI (dhanurdhAriNI) ne apane tIkSNa aura ujjvala nayanarUpI vANoM se biMdhe hue (apane pati) ko chor3akara abiddha ko bedha DAlA, aura isa prakAra usane sahasA hI kAmadeva ko santuSTa kara liyaa| jahAM priyA jAtI, vahIM-vahIM priyatama kA mana daur3atA, mAnoM usane usapara koI apUrva mohana ( jAdU ) kara diyA ho| 15. premiyoM kI vakroktiyAM koI priyaMgu latAoM se saghana tathA bhramaNa karate hue bhauMroM sahita phUloM kI sugaMdha se yukta latAgRha meM, parevA kA zabda sunakara, lIlApUrvaka apanI kAminI se krIDA karane lgaa| nandana vana meM nara aura nAriyAM bhramaNa karane tathA paraspara chalavacanoM (vakroktiyoM) kA AlApa karane lge| koI kahatA-he kAnte, yaha azoka kaisA vikasita (praphullita ) ho rahA hai? vaha kahatI-'jo azoka ( zokarahita ) haiM, vaha avazya hI vikasita (prasanna ) hogaa|" he priye, ye zrIphala (nAriyala) kitane mIThe haiM ? he priya, zrIphala ( lakSmI ke phala ) mIThe hote hI haiN| he priye, tAlAboM para ( athavA apane rasoM se ) yaha bakoM ( pakSiyoM ) kI paMkti ur3a rahI hai ; priyatama, kahIM rasoM ke sAtha vrata hote haiM ? he priye, maiM isa viSadhara ( tAlAba ) ko jaldI se pAra kara sakatA hU~; yadi tuma viSadhara ( sarpa) ho, to maiM tumase DaratI huuN|' koI kahatA-'dekho, kauvA kAMva-kAMva kara rahA hai; kyA priya tumane kaM ke kaMTha-nAda suna liyA haiM ? he priye, mujhe katAra ( vana ) pradeza bhAte haiM; he priya, katA-rata ( priyAprema ) kise iSTa nahIM hotA ? he priye, tU vakAlApa meM bar3I dakSa hai ; to kyA priyatama, tuma se bhI adhika ? he priye, isa manojJa, sarasa aura sukomala zalyakI ko to dekho ? he priya, aise guNoM se aura bhI to vivaza hokara sAlate haiM ( pIr3A anubhava karate haiM ) / 16. sarovara kI zobhA kahIM vidagdha logoM dvArA isa prakAra suhAvanI pa priya vakroktiyAM bolI jA rahI thIM; aura kahIM saMgItarasa kA prayoga tathA rasika devoM kA manoraMjana kiyA jA rahA thaa| tabhI rAjA va anya logoM ne sarovara kI ora lakSya kiyA, jo samastarUpa se manohara thaa| vaha apane nIla ratnoM kI pAli ( paMkti) se ativipula dikhAI de rahA thaa| vahAM kamaloM kI sugaMdha se bhramarapuMja A mile the| devalalanAoM kI krIDA kA kalakala zabda ho rahA thaa| machaliyoM ke puMja cala rahe the, mur3a rahe the, aura uchala rahe the| kalahaMsoM ke mukhoM dvArA zatadala kamala tor3e jA rahe the; tathA Dolate hue varAhoM ke jhuNDoM dvArA jar3eM khodI jA rahI thiiN| hAthiyoM kI krIr3A se unake pairoM dvArA tale ( nIce ) kA mala ( kIcar3a ) calAyamAna Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7.18] sudarzana-carita 207 ho kara Upara A rahA thaa| kamaloM se jhar3I huI raja se jala piMgavarNa ho rahA thaa| pavana se jhakorI huI taraMgoM dvArA thalabhAga para AghAta ho rahA thA, mAnoM vaha usI bahAne nabhastala ko chU rahA ho| vaha sarovara kuvalayoM ( nIla kamaloM) se zobhAyamAna, puMDarIkoM ( zveta kamaloM ) ke samUhoM se AcchAdita, hAthiyoM, rathAMgoM ( cakravAka pakSiyoM ) tathA sAraMgoM ( cAtakoM) se udbhAsita thA, ataeva vaha eka rAjA ke samAna thA, jo kuvalaya (pRthvI-maMDala ) para virAjamAna pradhAnoM ke samUha se zobhAyamAna tathA hAthiyoM, rathoM aura ghor3oM se prabhAvazAlI ho| (yaha vilAsinI chanda prakAzita kiyaa|) usa sarovara ko dekha kara loga harSa se kahIM samAe nahIM, mAnoM devoM kA samUha mAnasa sarovara para A pahuMcA ho| 17. ramaNiyoM kI jalakrIr3A udyAnavana meM ramaNa karake citta curAnevAlI nAriyA~ sarovara para A pahu~cI ; aura vahAM ve jaisI jala-krIDA karane lagI, taisI varNana karane meM koI samartha nhiiN| vahAM sarovara meM praveza karane para, jala kAminI ke paira pkdd'taa| phira usake ramaNa pradeza meM vibhrama karatA, jahAM tahAM lIna hokara dalana karatA, tathA trivalI ko Dhakakara vakSasthala para car3hatA, mukha ko cUmakara bAla pakar3atA; aura isa prakAra vaha jala kAmI puruSa kA anusaraNa karane lgaa| hAtha se Ahata hone para dUra uchalatA, kintu Asakti se punaH Upara A pdd'taa| kAma kI tRSNA se pIr3ita huA mAnoM punaH punaH cAroM dizAoM meM ghuumtaa| use taruNiyoM ke zarIra kA sparza karate hue dekhakara deva socane lage--'yaha jala-puMja dhanya hai| kisI ke jala meM DUbane para usake AcchAdita ura aise zobhAyamAna hue mAnoM jala meM hAthiyoM ke kuMbha hoN| kisI ke ramaNa (jaghanasthala) para usake premI ne dRSTi DAlI, jo vahA~ se calAyamAna hI nahIM huI, jaise mAnoM koI DhorI ( gAya Adi pazu ) kardama meM phaMsa gaI ho| kisI ke stanapradeza meM vakra va tIkhA nakha lagA thA, mAnoM manmatharUpI hAthI ke kuMbhasthala para aMkuza kA ghAva huA ho| ___ 18.: jalakrIr3A meM Asakta nAriyoM kI zobhA vahAM sundara oThoM rUpa UrdhvapatravAlA, dA~toM kI kAMtirUpa kezarayukta, sugaMdhI jihvArUpI makaraMda se bhAsvara, caMcala netroM rUpa bhramaNazIla bhauroM sahita tathA sundara mitroM rUpa mitra (sUrya) se vikasita kAminI kA mukharUpI kamala zobhAyamAna huaa| kahIM koI taruNI atyanta taralatA se machalI ke samAna sundara kamaloM ke madhu ke lobha se bhramara-puMja dvArA Azrita jala meM tairane lgii| kahIM koI apane lAta hAtha aura paira pragaTa karane lagI, aura vahA~ bhramaragaNa unheM kamala samajhakara ekatra ho par3ane lge| koI kezara ke rasa se lipta apane stanakalaza darzAne lagI, aura isa prakAra prema se parAdhIna priyatama ke mana ko harSita karane lgii| kahIM priya apanI priyA ke mukha Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 nayanandi viracita [7. 16kI sugaMdha kA anusaraNa karatA huA harSa se dazoM dizAoM meM apane hastakamala pheMkane lgaa| aura kahIM vaha priyA bhI apane sira ke saghana kezabhAra ko dRr3ha karake apane hAthoM meM jala le usake urasthala ko bharane lgii| kahIM koI Avega se uchalakara nirmimeSa apanI priyA ke adhara kA pAna karane lagA, jaise madhukara kamalinI kA rasa pItA hai| kahIM koI ramaNI vahA~ apane priyatama kA sparza pAkara romAMcita huI apane mana kI utkaMThA kA pariharaNa krtii| kahIM usake zarIra ke saMgharSa se jala meM gire hue maNikaTaka aise zobhAyamAna hue, jaise mAnoM candra aura sUrya AkAza meM camaka uThe hoN| (yaha diNamaNi chanda hai)| jalakrIr3A karake loga sarovara se bAhara nikle| taba taruNiyoM se yukta abhayA rAnI apane zarIra ko AbhUSita karane lgii| 19. abhayA rAnI kA sAja-zRMgAra abhayA rAnI ke bhAla pradeza meM camelI kI kalI para Asakta vicitra bhramara likhA gyaa| usake kapolapaTa para AmramaMjarI se yukta kastUrI kI bela likhI gii| usake kAnoM meM camakIle kuMDala pahanAe gae, mAnoM rAhu ke bhaya se candra aura sUrya maMDala usa nakharUpI maNiyoM kI kiraNoM se gagana ko udyotita karanevAlI mRganayanI kI zaraNa meM Akara praviSTa hue hoN| usake stanoM ke Upara hAra laTakane lagA, mAnoM AkAza gaMgA kA pravAha kallole le rahA ho; athavA mAnoM vaha bhAvoM kA nidhAna kAmadeva kA pAza ho ; athavA mAnoM vasanta lakSmI kA hiMDolA ho| stabdha stanoM ke Age loTatA aura namatA huA bhI vaha hAra guNavAna hone para bhI madhya Azaya ( kaTi pradeza) ko prApta nahIM kara pAtA thaa| mekhalA ne, jo hutAzana kA sevana kiyA. isIse usake nitamba ko pA liyaa| paijanoM kI jor3I jhunajhuna zabda karatI huI haMsakuloM ko santuSTa karane lagI; mAnoM ghoSaNA kara rahI ho ki maiMne kuMkuma se lipta, durlabha aura atyanta bhalA caraNayugala pA liyaa| he zreNika rAjan, bahuta kahane se kyA, saba loga santuSTa va nayanaMdita hokara, devoM ko mohita karanevAle nagara meM lauTa aaye| iti mANikyanandi vidyake ziSya nayanandi dvArA racita, paMcaNamokAra phala ko prakAzita karanevAle sudarzanacarita meM sudarzana kA vilAsa, kapilA brAhmaNI kA chala, vasanta samayAgama para jisa prakAra pratijJA kA saMbaMdha prAyA, vana meM jalakrIDA va abhayAdevI kA zarIra-zRGgAra, inakA varNana karanevAlI saptama saMdhi samApta / // saMdhi 7 // Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMdhi 8 1. rAjamandira kI zobhA ___komala-pada, udAra, chaMdAnuvartI, gaMbhIra, arthasamRddha tathA manovAMchita saundarya yukta kalatra va kAvya isa saMsAra meM kisI ( saubhAgyazAlI ) ko hI prApta hotA hai| pUrva meM sarasvatI ne sudarzana-caritra ko kavIndroM se gupta karake rakhA thA, isIliye ki nayanoM kA Ananda prApta karanevAle nayanandi kavi hoMge, jo sudarzana caritra kI racanA kreNge| sulakSaNoM se yukta, alaMkAroM se AbhUSita aura kAMtiyukta abhayAdevI jahA~ dekho vahA~ hI aisI pyArI dikhAI detI thI, jaisI sukavi dvArA racita kthaa| vaha abhayAdevI kramazaH lauTakara rAjamaMdira meM AI, jo vAyu se kaMpita dhvajapatAkAoM se lahalahA rahA thA; jo pravAloM aura indranIla maNiyoM ke jAla se vicitra dikhAI detA thA; jo sundara tAroM, hAroM, kunda-puSpoM va candra ke samAna zubhra thA; jo vicitra stambhoM va suvarNa-bhittiyoM se jagamagA rahA thA; jahA~ madhura dhUma kI gaMdha ke lobhI bhramara bhramaNa kara rahe the, jo apanI aneka kautUhalapUrNa racanAoM se devoM ko bhI mohita kara rahA thA; jo gavAkSoM aura mattavAraNoM ( dAlAnoM) se suzobhita thA; jo runajhuna karatI huI ghaMTiyoM ke gucchoM se AcchAdita thA; jahA~ cikane motiyoM kI mAlAe~ laTaka rahIM thIM; jahA~ ha~sa ke paMkhoM ke vizAla gadde biche hue the; jo par3hate hue zuka-sArikAoM se manohara thA; jo apane maNiyoM kI prabhA se sUrya kI pracura kiraNoM kI prabhA ko bhI jIta rahA thA; jo aneka prakAra ke puSpoM kI gaMdha se sundara thA; tathA jo apanI uttugatA ke mAhAtmya se maMdara (parvata) ko bhI jIta rahA thaa| (yaha vasaMtacatvara chaMda hai)| vahA~ kSudhArahita, zithilAMgI tathA naSTacitta ( anamanI) evaM kAMtihIna abhayAdevI ko paMDitA ne aisI dekhA, jaise putAI se rahita, jarjarabhitti, jIrNacitra, va zobhAhIna purAnI devkuttii| 2. abhayA kI viraha-vedanA use dekhakara sadguNoM se sampanna paMDitA ne daur3akara pUchA--"he putri, tU bistara para kyoM par3I huI hai, aura aisI unmanI-durmanI kyoM dikhAI detI hai ? isase mujhe ghanI vedanA hotI hai / " yaha sunakara usa narendra-patnI ne kahA-"he paMDite, jahAM tumase chupI koI bAta nahIM, vahAM maiM tumase kyA kahU~ ?" taba paMDitA ne kahA-- "mujhase kyoM chipAtI hai ? mujhe kucha bhI jJAta nahIM hai, tU kaha to sahI ?" taba abhayA bolI--"maiM tujhase chipAtI nahIM huuN| paMDita sun| maiM apane antaraMga kI bAta kahatI huuN| yadi maiM sudarzana kA prema pA sakI to madana mujhe pIr3A nahIM 27 Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 nayanandi viracita [8. 3phuNcaayegaa| aura yadi usa saubhAgyazAlI kA samAgama nahIM huA, to, he mAtA, maiM jI na sakU~gI, yaha nizcita hai|" taba usa buddhimatI paMDitA ne donoM hAthoM se apane kAna DhA~kate hue kahA--"he putri, jo kucha tUne kahA, usapara meM thuthakAratI huuN| mare vaha jise tU suhAtI na ho| tU to tabataka jIye, jabataka yaha pRthvI hai| kintu vaha vaNigvara to buddhimAnoM meM zreSTha hai, jinendra ke caraNakamaloM kA bhakta hai, tathA paMca aNuvrata Adi zubha zrAvakavratoM ko dRr3hatA se dhAraNa karatA hai| 3. paMDitA kA rAnI ko sambodhana jo samyaktvarUpI ratna se alaMkRta va lakSmIrUpI praNayinI se AliGgita hai, tathA jo apayaza ke kAma ko dUra se hI tyAgatA hai, vaha parAI strI ko kaise svIkAra karegA ? anurAga usI se karanA cAhie jo use maane| kintu jo anunaya karanevAle kI avahelanA kare, to jisa sone ko pahanane se kAna TUTeM, usakI dUra se hI pUjA bhlii| maiM usI ko sneha mAnatI hU~, jo piMcuka ke paMkhe ke samAna donoM ora raMgA huA aura manorama ho| usa prema se kyA lAbha jo morapaMkha ke samAna kevala eka hI bAjU sundara va abhiramaNIka hai| kahA~ tU , aura kahA~ vaha ? AliMgana kaise bane ? tU dUravartI kA sneha zIghra chor3a de // " paMDitA kA yaha vacana sunakara abhayA mahAdevI bolI "yahA~ terA yaha sikhApana aura vahA~ sudarzana meM merI ruci ? 4. rAnI kA unmAda ___ he paMDite, jisa upAya se bane, usa upAya se saubhAgyazAlI ko mere pAsa le A, aura bhUmipara giratI huI mujhe bcaale| viraha se maratI huI ke prati niSThura kyoM hotI hai ||1||dhiirtaa, buddhi, mAna, lajjA, bhaya aura sumaryAdA tabhI taka Tikate haiM, jaba taka zarIra ko vihvala banAnevAlA madana prakaTa nahIM hotA // 2 // jisake adarzana se dAha aura darzana se pasInA AtA hai, usake Upara virakta honA, he mAtA, yaha kisase bana sakatA hai ? // 3 // yadi komala bAhu-latAoM ke aliMgana kA sukha nahIM bhI ho, to bhI yahAM apane sundara vallabha ke darzana mAtra se hI kyA-kyA nahIM mila jAtA ? // 4 // priyatama aisA koI vyakti hotA hai ki jisake binA kahIM bhI citta nahIM rmtaa| jaisA-jaisA sambodhana karAyA jAtA hai, vaise-vaise hRdaya aura bhI adhika anurakta hotA jAtA hai // 5 // jisake zravaNa mAtra se, he mAtA, hRdaya meM saMtoSa hotA hai, usake sAtha saMbaMdha se na jAne kitanA sukha prApta hogA // 3 // paraspara na milanevAle tathA eka dUsare se dUra sthita vyaktiyoM meM bhI sneha dekhA jAtA hai| yadyapi sUrya AkAzatala meM hai, to bhI isa pRthvI para nalinI ko usakA sukha milatA hai // 7 // abhayA kA bacana sunakara, paMDitA bolI-he putri, jo kArya khUba soca-bicAra pUrvaka kiyA jAtA haiM, vaha saba prakAra sundara hotA hai| jo Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8.6] sudarzana carita 211 bAta dIrghakAla taka sukhadAyI ho, bhale prakAra bicAra lI gaI ho, va ati zreSTha ho, usakA vyatikrama ( ullaMghana ) nahIM karanA caahie| aisA koI kAma nahIM karanA cAhiye jo pazcAttApa utpanna kre| 5. paMDitA kA rAnI ko punaH hitopadeza uttama jAti aura kula meM utpanna evaM guNayukta kulaputrI kA eka hI pati hotA hai, jo devoM aura brAhmaNoM dvArA diyA gayA hai; bhale hI vaha dhanavihIna ho, bahuta rogoM se grasita ho, paGgu va ThUThA ho, durbala va durgandhI ho, cAhe krUracitta, cir3acir3A, baharA va andhA ho| use chor3akara dUsarA cAhe bar3A lakSmIvAna ho, cAhe surendra ho athavA svayaM makaradhvaja ho, to bhI vaha mahAsatI dvArA varjanIya hai| satI strI ko bhaya, dAkSiNya va lobha nahIM karanA caahiye| gRhakame meM, santAna ke pAlana-poSaNa meM, pati-prema meM, tathA deha ko sajAne meM strI apanI icchAnusAra cala sakatI hai| kintu ina bAtoM ko chor3akara aura svecchAcaraNa strI ke lie niSiddha aura viruddha hai| dekho, amRtA nAma kI mahAdevI, parapuruSa meM anurakta hone ke kAraNa kor3ha se sar3I aura naraka ko gii| aura bhI striyAM bahuta anarthakArI aura bahuta apayaza kI bhAjana huI haiM, jinako kauna gina sakatA hai ? tU unake mArga se mata cala / svarga ko chor3akara, naraka kI vAMchA kyoM karatI hai ? vahI khAnA cAhiye jo paca jAya va aMgoM va upAMgoM ko svAsthyaprada ho| isake atirikta mujhe isa bAta para ha~sI AtI hai ki ghara meM Rddhi hote hue bhI bhIkha mAMgate phirA jAya / terA pati tribhuvana meM suprasiddha hai, aura aisA sundara hai jaise mAnoM pratyakSa makaradhvaja hI ho| ( paMDitA ke itanA kahane para bhI ) abhayA mahAdevI kevala ha~sakara bolI-jo tUne hitakArI bacana kahA, usa sabako, he mAtA, maiM bhale prakAra jAnatI huuN| 6. rAnI kA pratyuttara maiM jAnatI hUM ki vaha vaNigvara bar3A guNavAna hai va parAI yuvatiyoM se virakta hai| kintu, he mAtA, merA hRdaya aura kahIM lagatA hI nahIM hai|||1|| maiM bhI upAkhyAna ( upadezAtmaka dRSTAnta ) jAnatI huuN| tU kyA bahuta batalAtI hai ? he ambe, dUsare ko upadeza dene meM kauna paMDita nahIM hai ? // 2 / / maiM jAnatI hUM ki kulaputriyoM ke lie saMsAra meM eka apanA pati hI sevana karanA yogya hai| parantu, he mAtA, maiM kyA karU~, usake Upara merA mana gar3a gayA hai // 3 // meM jAnatI hUM ki parapuruSa ke Upara Asakti nahIM karanA cAhie, kintu kitanA hI punaH-punaH kaho, bhAvI ati durladhya hai // 4 // jAnatI hUM ki merA kAnta makaradhvaja ke samAna sundara hai, kintu, he mAtA, mere mana meM to sudarzana kI bAya laga gaI hai / / 5 / / jAnatI hUM ki tUne mujha mohAkula ko hita aura mita zikSA dI hai| kintu maiMne Aja upavana ko Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212 nayanandi viracita [8.7jAte hue eka bar3I pratijJA kI hai // 3 // kapilA ke sAtha bAtacIta karate hue vahAM maiMne aisA kaha DAlA hai ki yadi maiM sudarzana kA ramaNa na karUM to nizcaya hI mara jaauuNgii| yaha sunakara paMDitA ne ha~sakara kahA-eka khIle ke lie devAlaya kA nAza kara DAlanA ucita nhiiN| Avega meM Akara zIla ko chor3a, jananindya-kArya nahIM karanA cAhiye / uttama suvarNa ke kalaza para kyA khappara ( ThIkarA ) kA Dhakkana diyA jAtA hai ? // 6 // ___7. paMDitA dvArA zIla kI prazaMsA __ anya divya AbharaNoM ke pAsa meM zIla bhI yuvatiyoM kA maMDana kahA gayA hai| dazAnana jise harakara le gayA, purANoM ke anusAra, vahI sItA agni dvArA jalAI nahIM jA skii| usI prakAra zIla meM sudRr3ha anantamatI, khaga va kirAta ke upasarga se baca gii| rohiNI tIvra jala kI dhArA meM par3akara bhI zIla ke prabhAva se nadI dvArA bahAI nahIM gii| nArAyaNa, baladeva, cakravartI tathA tIrthakaroM kI mAtAe~ Aja bhI tribhuvana meM vikhyAta haiN| ve saba zIlarUpI kamalasarovaroM kI haMsinI thiiN| ataeva nAgoM, manuSyoM, vidhAdharoM aura devoM dvArA prazaMsita huii| he mAtA, jalakara rAkha kA Dhera ho jAnA acchA, kintu madana ke unmAda se utpanna kuzIla ( durAcAra ) acchA nhiiN| zIlavAna kI budhajana sarAhanA karate haiN| zIla se vivarjita manuSya kisa kAma kA? aisA jAnakara, he mahAsatI mAtA, zIla kA paripAlana karanA caahiye| nahIM to, he devi, lAbha kI abhilASA karate hue tere mUladhana kA cheda ( vinAza ) ho jAyagA / / / 8. strI-haTha durnivAra hai zIla se rahita hone para terA logoM meM karNa-kaTu 'hAya, hAya' kA kolAhala hI utthegaa| zIlavihIna kI rAjyazrI calI jaaygii| zIlavihIna kA maraNa hogaa| yaha sunakara abhayA mahAdevI ne roSa se prajvalita hokara kahA-"paropadeza dene meM saba koI bar3A jJAnI aura sayAnA bana jAtA hai| bahuta kahane se kyA ? yadyapi merA bar3A hAhAkAra ( dhikkAra ) hogA, yadi durlabha sampatti calI jAya, aura merA maraNa bhI ho jAya, to bhI, he paMDite, kisI ke kahane se maiM apanI bAta nahIM chodduuNgii| maiMne jo pratIjJA kI hai, usa para maiM apane ko dRr3ha rkkhuugii| sudarzana ke viyoga meM merA mana jhUra rahA hai| kyA dUdha kI abhilASA ko kAMjI pUrNa kara sakatI hai ? ataeva vaha sundara va vidagdha sudarzana avazya hI yahA~ lAyA jAya / paira bhale hI jala jA~ya, kintu hRdaya to na jle| yadi kisI prakAra priya kA samAgama nahIM kiyA jA sakA, to nissandeha zIghra hI merA maraNa ho jaaygaa|" yaha sunakara paMDitA vicArane lagI ki saMsAra meM 'goha kI pakar3a' sunI jAtI hai; kintu strI kA grAha (haTha ) usase bhI bar3A hai, jisake kAraNa samasta sacarAcara jagata duHkhI hai| Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8.11] sudarzana-carita 213 9. bhavitavyatA Tala nahIM sakatI isa saMsAra meM gIdha zmazAna se pRthak nahIM ho sktaa| bhauMrA paGkaja para baiThe binA nahIM raha sktaa| tumbara aura nArada kA gIta chUTa nahIM sktaa| paNDita logoM kA viveka bhraSTa nahIM ho sktaa| durjana kA duSTa svabhAva chUTatA nahIM, aura nirdhana ke citta kA viSAda dUra hotA nhiiN| mahAdhanavAna kA lobha nahIM chuutttaa| yama kI mArane kI buddhi naSTa nahIM ho sktii| yauvana meM abhimAna Aye binA nahIM rahatA, aura vallabha meM cipaTA huA citta haTa nahIM sktaa| mahAna hAthiyoM kA a~Da vindhya parvata ko nahIM chodd'taa| siddhoM kA samUha mokSa se haTatA nhiiN| pApI ke pApa kA kalaMka miTatA nhiiN| kAmI ke citta se kAma chUTatA nhiiN| isI prakAra isa rAnI kA durAgraha chUTanevAlA nhiiN| ( yaha mauktikadAma chaMda hai ) athavA jo kucha, jisa prakAra, jisake dvArA, jahA~ avazya honevAlA hai, vaha usI prakAra, usI dehadhArI ke dvArA, vahIM para ekAMga rUpa se ghaTita hokara hI rhegaa| 10. durbhAvanA kI jIta vAra vAra kitanI ciMtA kI jAya aura kitanA vAra vAra jhurA jAya ? isa vasudhAdhipa patnI ( rAjarAnI ) kA doSa bhI kyA hai, jabaki trailokya hI bhavitavyatA ke adhIna hai ? to lo, maiM bhI isa zarIra-lAvaNya ke varNa se zobhAyamAna isa sundarI kI abhyarthanAnusAra karatI huuN| jisakI anucarI hokara rahanA, usI kI icchAnusAra calanA bhI cAhiye / aisA socakara phira paNDitA ne kahA-he sundari, dhairya dhAraNa kara, jabataka maiM jAkara usa uttama vaNik ko lekara AtI huuN| vaha tere ura para laTakatA huA hAra banakara rhe| aisA kahakara paNDitA vahA~ gaI, jahA~ prajApatiyoM ( kumhAroM) ke ghara the| vahA~ jAkara usane eka cakkA calAne vAle kumhAra se kahA ki mujhe miTTI ke acche sAta putale banA de| Aja rAta ko abhayArAnI apane kAmadeva vrata ko saphala karegI, aura usake mAhAtmya se vaha apane durlabha manovAMchita phala ko prApta kregii| 11. paMDitA dvArA putaloM kI kalpanA __ taba usa cakra calAnevAle kumhAra ne putale banAye aura unheM paNDitA ke Age lAkara rkhaa| ve aise pratIta hote the, jaise mAnoM brahmA ne svayaM unheM ghar3A ho| mAnoM svarga se sAta sura A gire hoN| ve sAtoM mAnoM harSitAMga hokara khela rahe hoN| mAnoM sAtoM cala rahe hoM, Dola rahe hoM, va bhramaNa kara rahe hoN| sAtoM mAnoM raMgareliyA~ kara rahe hoM, mAnoM thiraka rahe hoN| sAto mAnoM kanakhiyA~ le rahe hoM, ha~sa rahe hoN| sAtoM mAnoM hAtha se hAtha pITa rahe hoN| sAtoM mAnoM jJAna kA vicAra kara rahe hoM; guna rahe hoN| sAtoM mAnoM abhayA ke vikalpa ko jAna rahe hoM, aura sAtoM mAnoM apanA sira dhuna rahe hoN| sAtoM mAnoM vaNik ke Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 214 nayandi viracita [8. 12 Agamana ko jAna rahe hoM, aura sAtoM hI mAno usake guNoM kI stuti kara rahe hoN| sAto mAnoM abhayA para hAhAkAra dhvani kara rahe hoM, aura sAto mAnoM usake maraNa kI raTa lagA rahe hoN| una sAtoM putaloM ko apane ghara lAkara paNDitA ne zaMkA chor3a vastra se kisa prakAra DhaMkakara rakha diyA, jisa prakAra samasta doSaguNoM ke dvArA DhaMka diye jAte haiN| 12. dvArapAloM se saMgharSa phira paNDitA cupacApa apane ghara meM rhii| pratipadA kA dina Ane para usa viduSI ne prasanna mukha hokara sahasA eka putale ko saMcAlita kiyaa| maMda maMda calate huye, sthAna sthAna para use rakhate hue, aura isa prakAra sandhyA kA samaya karate huye vaha rAjaprasAda ke prathama dvAra para phuNcii| vahA~ yaSTidhArI paharedAra ne usase pUchA-'yaha kyA hai ?' taba paNDitA ne lAla A~kheM karake roSa prakaTa karate hue kahA-'isa ciMtA se tumheM kyA ?' ina vacanoM se rakSapAla kupita huI aura paNDitA kI ora bhRkuTI tAna kara bolI-'eka to tUM binA pUche praveza kara rahI hai, aura dUsare pUchane para kopa karatI hai| apanA koI gupta kArya racane ke hetu praveza karate hue tujhe kyA ho gayA hai ? yadi isa racanA ( kArya ) se koI doSa ( aniSTa ) utpanna huA, to rAjA hameM daNDa degaa|" yaha kahakara pratihAriyoM ne praveza karatI huI paNDitA kA uparanA ( or3hanI) isa prakAra khIMca liyA, jaise pUrvakAla meM sagara ke putroM ne krodhita hokara gaMgA ke pravAha ko khIMcA thaa| 13. dvArapAloM ko paMDitA kI dhamakI isa para paMDitA ne usa putale ko phor3a DAlA, aura daMbha se lAla A~kheM karake kahA-"Aja devI apane gRha meM putale ko sajAkara usako jagAnevAlI thii| tumane isa putale ko phor3a ddaalaa| aba kala tuma saba garvIle dvArapAloM ke sira kaTavA ddaaluuNgii| aba tumhArI rakSA koI nahIM kara sakatA, cAhe vaha buddha yA siddha khagendra (garur3a ) ho, yA skanda ( kArtikeya ), indra yA devavRnda, vaha yakSa ho cAhe rAkSasa, candra, sUrya, rAjA, nAga athavA krUra kaal| bhale hI vaha nArAyaNa ho, yA brahmA ( sthavira ), athavA lambodara ; aba kisI ke dvArA bhI tumhArI rakSA nahIM ho sktii|" yaha sunakara citta meM bhayabhIta hokara unhoMne sira navAte hue kahA"hamArI aisI durdazA karAnA ucita nhiiN| (yaha kAmAvatAra chaMda kahA gayA hai) bahuta vacana-vistAra se kyA, aba tU jaba agalI bAra apanA putalA lAegI, taba yadi maiM aMgulI bhI uThAU~, to tU roSa krnaa|" 14. dvArapAloM kA vazIkaraNa dvArapAloM kA yaha vacana sunakara buddhimatI paMDitA zAnta huI aura bolI"kyA rAjanIti maiM nahIM jAnatI, jo maiM koI lokaviruddha vastu lekara AU~gI ? Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8. 16] sudarzana carita tumane mujha para yoM hI garjanA kI, tathA eka anAtha va dIna ke samAna mujhe lajjita kiyaa| aura phira daMbha karake mujhe manA rahe ho| sira kATakara usa para akSata pheMkane se kyA lAbha ? yadyapi tumane bahuta ayukta kArya kiyA hai, tathApi ekabAra maiM tumheM sarvathA kSamA karatI huuN| apane svAmI ke caraNakamaloM ke anurakta, he putro, tuma dIrghAyu ho| tumhArA sira amRta se sIMcA jAya aura tumheM dinoMdina rAjA kA prasAda prApta ho|" isI krama se paMDitA ne sAtoM maNisAra dvAra apane vaza meM kara lie| isI bIca yahA~ pApa-mala kA nAza karanevAlA sudarzana seTha aSTamI ke dina muni ko namaskAra karake, upavAsa le, evaM samasta prArambha kA parityAga karake, zuddhamana hokara zmazAna kI ora claa| kintu uThate samaya usakA vastra pha~sa gayA, mAnoM punaH punaH usakA nivAraNa kara rahA ho ki tU upasarga ke yogya nahIM hai| 15. sudarzana ko apazakuna hue kisI ke mukha se vacana nikala par3A--'kahA~ jA rahe ho| eka tarapha kisI ne chIMka diyaa| eka tamAla ko bhI jItanevAlI ( atyanta kAlI ) strI jisake sira ke bAla chUTe hue the, TakarA gii| pIche se kuttA ruSTa hokara usake vastra kA azcala khIMcane lgaa| phira usake dAhinI ora gadhA A khar3A huaa| phira usane eka nikRSTa kor3hI ko Ate dekhaa| Age eka uddhata kAlA sAMpa mArga kATa kara nikala gyaa| sammukha calasvabhAvI durgandha vAyu aaii| kucha dUra para eka kAMToM ke jhAr3a para riSTa ( kauvA) kiTakiTAtA huA baiThA dikhAI diyaa| bA~I ora eka zRgAlI karkaza svara se phekAra karatI huI baiThI thii| aise tathA aura bhI aneka apazakuna use mArga meM punaH punaH dikhAI diye| tathApi vrata meM atyanta Asakta-mana hote hue vaNIndra ne una sabakI upekSA kii| 16. zmazAna kA dRzya calate-calate sudarzana zmazAna meM pahu~cA, jahA~ kutte ghurrAte hue bhir3a rahe the| jahA~ nAnA zarIroM kA mAMsa par3A huA sar3a rahA thaa| jo ghU ghU karate hue ghugghuoM se amaGgala rUpa thaa| jo zRgAliyoM dvArA chor3I huI phekkAroM se bhISaNa thaa| jahA~ kilakilAte hue baitAloM kA kolAhala ho rahA thaa| jahA~ prajvalita agni kI jvAlAe~ uTha rahI thiiN| jahA~ zAkiniyoM kA saMketayukta bhASaNa ho rahA thaa| jahA~ pizita ( mAMsa ) ke lAbha ke lie gIdha cakkara lagA rahe the| jahA~ mRtakoM ke kezoM ke Dhera laga rahe the| jahA~ yogiyoM kI huGkAra dhvani sunAI de rahI thI, va maMtrazakti se para-vidyA kA stambhana kiyA jA rahA thaa| jahA~ vividha ruNDoM kI bahuta se muNDoM kI mAlA dhAraNa kiye huye kApAlika, mastakoM kI parIkSA karate hue ghUma rahA thaa| aise usa zmazAna meM pahu~ca kara vaNIzvara apane mana meM jinezvara Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 216 nayanandi viracita [8.17kA smaraNa karate huye kAryotsarga mudrA meM khar3A ho gyaa| itane meM hI nizAcaroM kA dalana karanevAlA sUrya praharoM ke vyatIta hone se, apanI kiraNoM kA prasAra karatA huA bhI bhavitavyatAvaza asta ho gayA ; jisa prakAra ki dAnavoM kA dalana karane vAlA zUravIra (athavA sura-deva ) bhI prahAroM se Ahata hokara, pA~va pasAra kara bhavitavyatAvaza mRtyu ko prApta hotA hai| 17. sAyaMkAla kA dRzya __ mitra ( sUrya ) ke viyoga meM murajhAI huI nalinI ke puSpa-koSa kA vikAsa usI prakAra nahIM huA, jisa prakAra apane mitra (priyatama) ke viyoga meM eka mahAsatI lajita hokara apanA cUr3AbaMdha prakaTa nahIM krtii| vaha atyanta zoka se apane lalita aMgoM ko zithila aura bhramararUpI nayanoM se yukta paMkajarUpI mukha ko malina kara rahI thii| usI ke duHkha se dukhita hokara mAnoM cakave apanI cakaviyoM kA saMga chor3akara raha rahe the| Aja bhI cakavA usI krama ko calA rahA hai| isa prakAra apanI svIkRta bAta ko koI viralA hI pAlana karatA hai| kumudoM ke samUha durjanoM ke samAna dikhAI diye, cU~ ki ve mitra ( sUrya yA suhRda ) kA vinAza hone para bhI vikasita hue| snAna karake zrutidhara, lokAcAra se, tathA dvijavara ( zreSTha brAhmaNa ) sandhyAvandana hetu sUrya ko mAnoM jalAJjalI dene lge| kintu asta ho jAne ke kAraNa spaSTataH vaha use pA to nahIM rahA thaa| rAtri kA samaya ho jAne se nabhomaMDala (andhakAra se ) AcchAdita ho gayA, mAnoM vaha meghamAlAoM se virAjita ho gayA ho| usa samaya AkAza meM apanI vimala prabhA se yukta arddhacandra udita hokara aisA zobhAyamAna huA, mAnoM nabhazrI ne logoM ko apanA sphaTika kA kaTorA dikhalAyA ho| 18. kAminiyoM kI kAma-lIlAe~ usI samaya nakSatroM kA samUha bhI camaka uThA, mAnoM AkAza-lakSmI ne puSpoM kA puMja bikhera diyA ho| aise samaya meM sthUla stanoMvAlI kAminiyA~ prahRSTa hokara apane AbhUSaNa dhAraNa karane lgiiN| koI kahatI-he sakhI, guNarUpI ratnoM ke khAna vallabha ko manAkara jhaTa le aa| koI apanI sauta kI IrSA karatI aura apane priyatama ko khIMcakara use kezoM se pkdd'tii| kisI kA priya kAMta ruSTa hokara bAhara jAne lagA, to vaha use balapUrvaka apane hAra se bAMdhakara rokane lgiiN| koI, jaba usakA pati harSita hokara AliMgana ke liye AyA, to vaha khela karatI huI chipakara khar3I ho gii| koI apane priya kA punaH punaH AliMgana kara use apane saghana stanoM se vakSasthala para capeTane lgii| kisI kI mAninI ke mukha para dRSTi par3a gaI, Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8. 21] sudarzana-carita 217 mAnoM sundara kamala para bhramarapaMkti A baitthii| koI saundaryahIna durbhAginI apane priya ko kisI anya para Asakta-mana dekhakara bhUrane lagI ki re duSTa hatAza khala vidhi, tUne mujhe sundara saubhAgyazAlinI kyoM na banAyA ? / 19. vezyAe~ aura unake premI kahIM sundara zRGgAra karake guNDe vezyA ko dekhakara TaraTarAne lge| kahIM vezyA apane premiyoM kA apamAna karatI, aura laMgar3e dhanavAna kA bhI sammAna krtii| kahIM eka guNDA ratiramaNa karake, santuSTa ho, khoTA dAma dekara lApatA ho gyaa| kahIM dAsI premI ke sevaka se saMlagna ho gaI, aura phira usakI kAMcha pakar3a kara bhAr3A mAMgane lgii| kahIM eka sAga-sundara vezyA apane hAvabhAvoM se premI kA mana haraNa karane lgii| isa prakAra kramazaH jaba arddharAtri vyatIta ho gaI, taba candra manda-prakAza ho gayA- "hAya, yaha vaNIndra upasarga shegaa| usa sajjana kI vipatti ko kauna dekhe ?" yahI socakara mAnoM candra asta ho gayA, aura bhramara-samUha tathA jaMgalI bhaise ke samAna kRSNavarNa andhakAra phaila gyaa| mAnoM vidhi ne jagarUpI vastra ko nIlI ke rasa meM DubA diyA ho; athavA mAnoM abhayA kA apayaza prakaTa hokara dikhAI dene lagA ho / 20. paMDitA kA sudarzana ko pralobhana andhakAra phailA dekhakara paMDitA vahAM gaI jahAM seThoM kA agraNI sudarzana dhyAna-yoga meM sthita thaa| vaha praNAma karate hue usake pairoM se laga gaI aura bolI-yadi tumhAre dharma meM jIvadayA hai, to tuma usa anurAgavatI, khinnagAtrI rAjapatnI ke jIva kI rakSA kro| he svAmI, jisake dvArA virahAgni se jalatI huI strI ke jIvana kI AzA na ho sake, usa melApaka maMtra se kyA lAbha ? ataeva dera mata kro| Ao, Ao, zIghra calakara usa unmIlita-netra, sukumAra gAtrI kA AliMgana kro| bhalA kaho to, jinendra santuSTa hokara bhI tumheM kauna-sI bAta pradAna karegA ? lo, Aja hI tumhAre dhyAna kA phala tumheM mila rahA hai| tuma mAninI strI ke cittarUpI kamala ke mitra (sUrya-suhRd ) ho| ( yaha sArIya nAma kA chaMda kahA gyaa)| praNayasahita, romAMcita-zarIra, saguNa, sundara caraNoM va sundara mukhavAlI rAjapatnI abhayAdevI aisI zobhAyamAna hai, jaisI jalasahita, kaMTIlI, rAjahaMsoM ko khuba apane AsapAsa bhramaNa karAnevAlI va patroM se yukta pdminii| 21. abhayA ke prema kA saMdeza abhayA binA bhUSaNa ke bhI bahuta sundara dikhAI detI hai| bhUSita hone para to vaha tribhuvana meM sarvazreSTha ho jAtI hai| kahA jAtA hai ki apsarAe~ devoM aura 28 Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218 nayanandi viracita 8.22 manuSyoM ko moha letI haiM / kintu ve usake pairoM meM bAMdhane lAyaka bhI zobhA nahIM pAtIM / yadi vaha saptasvarayukta vINA bajA de, to muniyoM ke bhI kAmajvara lA detI hai / jo apane rUpa se sUrya ko bhI stabdha kara detI hai, vaisI kyA binA puNya ke mila sakatI hai ? aisI abhayA tumhAre Agamana kI pratIkSA kara rahI hai| Ao-Ao, vaha tumhAre umAha meM baiThI hai| paMDitA ke itanA kahane para bhI sudarzana kA mana jarA bhI nahIM bhIgA / kyA nadI ke vega se sAgara meM kSobha utpanna kiyA jA sakatA hai ? vahAM se lauTakara paMDitA ne namaskAra karate hue, jaba vaha vRttAnta sunAyA, taba abhayA bhaya chor3a bolI- "aba yahAM koI dUsarA upAya nahIM hai / tU punaH usake pAsa jA / yadi vaha kisI prakAra bhI Ane ke lie taiyAra na ho, to use jabaradastI uThAkara le A; yahI mujhe bhAtA hai / maiM usake sAtha puruSAyita kruuNgii| jo bAta daivAdhIna hai, usako kauna nivAraNa kara sakatA hai ? jo ruce, use avaza ( parAdhIna ) hone para bhI apane vaza meM karanA hI cAhiye / kyA viSa ke bhaya se nAgamaNi chor3a denA ucita hai ? tU kyoM AzaMkA karatI hai ? yahAM jo koI karaMba ( kar3avI tUMbI) khAegA, vaha, he mAtA, loka meM phajIhata hotA huA svayaM viDambanA bhogegA / 22. paMDitA kA sudarzana ko jabardastI rAjaprAsAda meM le jAnA taba paMDitA ne jAkara kAmadeva svarUpa sudarzana kI AkheM jhapa dIM, aura use zIghra uThA liyaa| AtI huI use jaba kisI ne pUchA, taba usa viduSI ne uttara diyA - rAjA kI pratimA meM ati anurAga-yukta huI abhayAdevI putale ko jagAegI / kintu vaha putalA bhagna ho gayA, ataeva he putra, maiM svayaM jA kara yaha dUsarA putalA lekara AI huuN| jaba kisI aura dUsare ne bhaktibhAva se pUchA, taba usane usakA nirasana kara diyA - tumheM isa cintA se kyA ? kisI anya ne kahA - he mAtA, mujhe kaho to, tuma isa samaya kahAM gaI thIM ? vaha bolI- are, kahane se kyA lAbha? mere mArga meM chUta ho gaI, hUM-hUM, he putro, haTo, dUra htto| isa prakAra uttara dete hue, vaha vahAM pahuMcI, jahAM pauradvAra ke dvArapAla the| phira usa viduSI bhayarahita hokara prAsAda ke sAtoM dvAroM meM praveza kiyA / dvArapAla nizcala khar3e rahe, mAnoM unheM kisI ne bhIMta para likhA ho / 23. rAnI ke zayanAgAra meM sudarzana kA dharma-saMkaTa logoM ke citta ko prasanna karane vAle usa rAjaprAsAda meM praviSTa ho, paMDitA paMDita sudarzana ko gadde para lA chor3A / aise samaya meM vaha rAjazreSThIputra, sajjanoM kA AnandadAyI, devoM aura sAdhuoM kI vaMdanA karane vAlA, dharmarUpI ratha para ArUDha, dhairya meM maMdara parvata ke samAna sthira, Rddhi meM puraMdara, teja meM dinezvara tathA buddhi se jinezvara, bhAvanA meM niSThita, kAmotsarga meM saMsthita, subhaga va akrodhI-sudarzana cintana karane lagA - kyA maiM vaha premakAMDa karUM, jo paMDitA ne batalAyA hai ? hAya, hAya, Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8. 25 ] sudarzana carita 216 vaha to buddhimAnoM ke lie bar3A nindanIya hai| usakA to vicAra karanA bhI burA hai| jo koI kAma se khaMDita nahIM huA, vahI sarAhanIya paMDita hai| (yaha uhiyA nAma kA chaMda hai ) satpuruSa kA mana gambhIra hotA hai| vaha vipatti meM bhI kAyara nahIM bntaa| kyA suroM dvArA maMthana ke Arambha hone para sAgara apanI maryAdA chor3a detA hai ? 24. sudarzana kI dharma-bhAvanA va bhISma-pratijJA re nihIna-dIna jIva, tU ina kAraNoM se pApa kA Asrava karatA hai :-parigraha ke apramANa se, madyapAna va mAMsa bhojana dvArA; jJAnI, saMtoM, saMyamiyoM, devoM aura sAdhuoM kI nindA se; saMkliSTa, duSTa, DhITha aura krUra devoM kI vandanA karane se; kAlakUTa mizrita anna kA bhojana dene se; vastuoM, strI, dhana, iSTa va naSTa kA zoka karane se ; jhUThI gavAhI, jhUThe nApatola va nakalI dravya dene se; kAma, krodha, lobha, moha, mAna aura dambha kI bhAvanAoM se; dUdha meM pAnI, ghRta meM tela va anAja meM dhUla ke mizraNa se| isI prakAra jahA~-tahA~ hAsya, roSa va khIja karane se, rAjA vairI, cora, jAra tathA strI kI kathA calAne se; deza, rASTra, grAma, sImA durga va zaila ( pahAr3I vana ) jalAne se; sthUla va sUkSma prANiyoM va jIvoM ke vidAraNa se; tathA lolupa cakSu, zrotra, ghANa, jihvA, va sparzendriyoM kI preraNA se| isa prakAra ciMtana karake usa vaNIndra ne uttama pratijJA le lii| (yaha arddhajAtika citra nAma kA chaMda hai ) / yadi maiM isa avasara para yama ke AghAta se kisI prakAra ubara (nikala) gayA, to kala dina hote hI jinendra dvArA upadiSTa tapa le luuNgaa| 25. abhayA kA prema-prastAva isa prakAra, jaba sudarzana vratapUrNa supratijJA le rahA thA, tabhI rAjapatnI sahasA usakI ora dekhakara socane lagI-'yaha zRGgArahIna hote hue bhI sAkSAt kAmadeva hai| yadi yaha apane zarIra ko AbhUSita kara le, taba to samasta jagata ko mohita kara legA; virahAgni se saMtapta merA citta to hai hI kitanA ? phira vaha apanI svaccha nimIlita A~khoM sahita bolI-'tapAye hue suvarNa ke sadRza, apane mukha se candra ko jItanevAle, tathA striyoM ke citta meM mada utpanna karanevAle, he nAtha, Apa kyA soca rahe haiM ? he sundara, isa janma meM tuma atipavitra jinadharma meM prayAsa karake svargavAsa hI to paaoge| kintu usa sukha se kyA lAbha, jo duHkhapUrvaka prApta ho ? isaliye lo, tuma isa pratyakSa ratisukha kA Adara kro| tuma avicArI mata bano / - saMsAra meM vahI sAra hai, jo bhogane meM mIThA aura socane meM svamanISTa ( apanA manacAhA ) hai| dUsarA janma kisane dekhA hai ? jo kucha kaulAgama meM kahA gayA hai, usako dhyAna meM laao| he pratyakSa kAmadeva, tuma dera kyoM lagAte ho| (yaha sundara padapaMkti yukta lIlAchanda hai)| he sundara, Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220 nayanandi viracita [8. 26yadi hama donoM prema se kAla vyatIta kareM, to kaho, usa manohara svarga ko prApta karake bhI kyA kareMge? 26. usake prema ko svIkAra karane ke sukha he subhaga, yadi tU aise mandira kI icchA karatA hai, jo zaMkha, kuMda, candra, tuSAra, hIrA, gaurI va gaMgA kI taraMgAvalI ke sadRza zubhra ho; jo prathama, dvitIya, tRtIya, caturtha, paMcama, SaSThama, saptama, aSThama Adi anyAnya mANikya bhUmiyoM kI jagamagAhaTa se samasta dizAoM ko ujjvala kara rahA ho; jahA~ vividha puSpa-puoM kI kiMjalka se sammizrita kastUrI, karpUra va kezara kI Amoda se bhramara daur3a rahe hoM, tathA jo calatI huI striyoM ke pairoM ke paijanoM ke jhanakAra kI dhvani se unmatta hokara nAcanevAle moroM se udbhAsita ho| yadi tU aisI bAlikAoM kI icchA karatA hai jinake bAla bhauroM ke samAna kAle hoM, jo kuvalaya sadRza zyAmala hoM; jo makaradhvaja se Alor3ita, atyanta bholI, kisalaya sadRza komala, stanoM ke bhAra se AkrAnta, candra kI kAnti ko jItanevAlI tathA vajra ke samAna kRzodarI hoM; jo hAra laTakAye hue, logoM ke mana ko haraNa karanevAlI rati kI sahodarI hoN| he vaNIndra, yadi tU aisA uttama rAjakula cAhatA hai jahA~ sira para vividha chatra virAjamAna hoM, jo dhvajAoM se samAkula ho, logoM ko sundara dikhAI de; aura jahA~ nitya utsavoM dvArA maMgala kArya racA jAtA ho| yadi tU manojJa aura caMcala ghor3oM, mada bharate hue uttaMga zaila sadRza hAthiyoM, suvarNa aura maNiyoM kI kiraNoM se lAvita zreSTha rathoM evaM sevA meM Aye hue, va praNAma karate hue samasta kiMkaroM kI icchA karatA hai, to he subhaga, merA upabhoga kara aura isa mahItala para rAjA bn| tU usa zaMkhanidhi ke kathAnaka ko saccA siddha mata kara / 27. devoM meM kAmavikAra ke paurANika dRSTAnta he subhaga, kyA tUne kahIM yaha vikhyAta bAta nahIM sunI ? parastrIgamana to devoM meM bhI huA hai| gaurI ke parokSa meM madanAgni se saMtapta hokara hara ( mahAdeva ) gaMgA se ramaNa karane ke lie kailAza para phuNce| gopiyoM ke saundarya se sa~rakta hokara danujAri-nArAyaNa ( kRSNa ) rati kA upabhoga karane ke lie rAtri meM saMketasthala para gye| brahmA ne tilottamA apsarA ke viraha meM rIchanI ko bhI nahIM chor3A; usakA bhI vana meM upabhoga kiyaa| sUrya ne kuntI kA abhigamana kiyA, jisase use putra utpanna huA jo bhuvana meM karNa nAma se suprasiddha hai| zrI vizvAmitra ne priyA kA ramaNa kiyA, jise dekha lene ke kAraNa unhoMne candra ko mRgacihna ke AghAta se sakalaMka kara diyaa| ahalyA ke sAtha rati meM Asakta indra ko pratyakSa dekhakara gautama ne use sahastra-bhaga aura phira sahastrAkSa banA diyaa| isa samasta vRttAnta ko jAnakara tU bAta mAna le| (yaha nissaMdeha madanAvatAra chaMda hai)| Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8. 26] sudarzana-carita 221 aise aura bhI saikar3oM dRSTAnta dekara usa haMsagAminI kAminI ne nAnAprakAra ke upAyoM se punaH punaH vaNigvara ko kSobhita karane kA prayatna kiyaa| 28. abhayA kI lubhAU kAma-ceSTAe~ vaha janamanohArI vividha uttama AbhUSagoM ko dhAraNa karake usake nikaTa AtI, bhauMheM maror3atI, adhara kATatI, vizAla saghana stana ughAr3atI, aura tatkSaNa unheM chupA letI; nAbhi kI ora dekhatI, punaH punaH nIvi-baMdhana ko zithila karatI; keza chor3atI, aMga maror3atI, kaTAkSa detI, mukha vikasAtI, pAMva lagatI aura phira AliMgana karatI; dhIre-dhIre nakha ghaTTana karatI, va adhara cATatI; manamAne avyakta vacana bolatI tathA bhale prakAra cuMbana krtii| aisI va anya nAnA prakAra kI kAma ceSTAoM se yadyapi usane kSobha utpanna karane kA prayatna kiyA, to bhI vaha jinadAsI kA putra sudarzana calAyamAna nahIM huA aura aisA sthira rahA, jaise mAno vaha kASTha kA ho gayA ho| (yaha nizcaya se madana chaMda kahA gayA hai)| to bhI abhayA haTI nhiiN| vaha nAnA prakAra ke upAya socatI hI rahI, jisa prakAra svagaMgA kailAza ke AsapAsa ghUmatI rhii| 29. abhayA kI sudarzana ko bhartsanA phira vaha ruSTa ho uThI, aura DA~Tane lagI-re darpiSTha, DhITha, zithila adharoSTha vAle, pizuna ( zaitAna ) ke avatAra, re re kirAta, tUne itanA puNya kahAM kamAyA hai, jo tU santoSa bhara mere mukha kA cuMbana kara sake ? kyA tUne devasthAna kA, brahmA yA bhAnu kA pUjana kiyA hai, jo tU apane dAMtoM se mere tAmravarNa adharabiMba ko kATe va nAbhi meM rati kare ? kyA tUne aisA bhRgupAta kiyA hai, jo tU nakhoM se bhagna rati sukhadAyI mere saghana stanoM se laga sake ? kyA tUne anya janma meM uttama vaiSNava dharma dhAraNa karake gahana vana kA laMghana kara, apanA mathana kiyA hai, va kurukSetra kA grahaNa kiyA hai, jo tU , re hatAza, vaNigdAsa, mere kezoM kA grahaNa pA sake ? kyA tUne saikar3oM dukhoM kA dalana karane vAle gajakanakhala meM akhaMDa pitRpiMDa pAr3A ( diyA ) hai, jo tU nRpa ke citta kA damana karane vAle vizAla aura ramaNIka mere ramaNasthAna kA ArohaNa kare ? use tU pA hI kahAM sakatA hai ? kyA tU ne ramaNIka va ghora tapa saMcaya kiyA hai, jo tU mere laTakate hue hAra vAle sundara urasthala para AghAta kare ? isake bhI Upara aba maiM tujha se kyA kahUM ? tUM muktabhAva se ( dharma dhyAna kA baMdhana chor3a kara ) apanA mukha bhI to dekh| ( ise spaSTa candralekhA chaMda jaano)| maiMne tujhase sAma va bheda nIti se bAta kI ; tujhe phaTakArA bhI; to bhI tU kucha nahIM boltaa| tU ne apane mana meM yaha kaisA dRr3ha asA Agraha kiyA hai, jo tU abhI bhI mujha para ( kAma ke ) bANa chor3a rahA hai ? Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 222 nayanandi viracita [8. 30. 30. abhayA kA antima pralobhana aura dhamakI abhI bhI maiM tujha para anurAga rakhatI huuN| maiM janma bhara tere pairoM ko nahIM chodduugii| abhI bhI tU viSaya sukha kA upabhoga kr| bhalA, kaha to, mokSa ko kisane jAkara dekhA hai ? athavA, yadi tU kisI kAraNavaza Aja merI avahelanA karatA hai, to le, kala terA kArya siddha ( samApta ) ho| yadi itanA hI tApa maiM tujhe na daM; yadi tujhe sagotra kSaya ko na pahuMcA dUM, to meM becArI abhayA nAma hI na rakhU ( arthAt chor3a duu)| maiM aba pUrvavat pAtivrata sevI ( yA pati ke padoM kI sevikA) ho gaI / ataH yadi maiM terA nAza na kara DAlU , to saba logoM ke dekhate hue maiM apane Apa phAMsI para laTaka kara mara jaauNgii| bahuta kyA ? aba maiM strI-DhAr3hasa ( sAhasa ) karake dikhAtI huuN| marakara bhI maiM tujhe choDUgI nhiiN| phira bhI maiM terA ghora upasarga kruuNgii| isa prakAra punaH punaH khUba kahakara vaha sundarI apane zayana para jA pdd'ii| vaha rAjarAnI aisI pratIta huI jaise mAnoM nAginI niSpaMda par3I ho / 31. sudarzana aura abhayA ko virodhI mAnasika dazAeM taba yahAM sudarzana apane kartavya kA vicAra karane lagA; udhara abhayA socane lagI maiM isa manojJa kA ramaNa na kara paaii| sudarzana socatA, jala jAya yaha nArI; abhayA socatI, yaha mere sukha kA zatru huaa| sudarzana socatA, maiM ubara jAUM abhayA socatI, isa sundara ko pakar3a rkhuu| sudarzana kamoM ke nAza karane kI bAta socatA: abhayA rati abhilASA kI bAta soctii| sudarzana jJAna lAbha kI bAta socatA ; abhayA socatI, mere aMga meM dAha ho rahA hai| sudarzana mokSa mArga kI cintA karatA ; abhayA cintA karatI maiM bhoga na bhoga skii| sudarzana vicAratA ki maiM karma kA kSaya karU'; abhayA socatI, maiMne adharma kiyaa| sudarzana socatA ki jaga anitya hai; abhayA cintA karatI ki merI mRtyu A phucii| sudarzana hRdaya meM vicAratA, re jIva, tu durAcAriNI ke sAhasa kI avahelanA kara; tathA atizayoM aura kalyANakoM se yukta arhantoM kI ArAdhanA kara / 32. samyakcAritra kI durlabhatA ___ pAtAla meM zeSanAga kA pAnA sulabha hai| kAmAtura ke viraha kI dAha sulabha hai| nayA megha Ane para jala kA pravAha sulabha hai| hIroM kI khAna meM hIre kI prApti sulabha hai| kAzmIra meM kezarapiMDa sulabha hai| mAnasarovara meM kamalapaMDa sulabha hai| nAnA dvIpoM meM vividha bhAMDa sulabha haiN| pASANa se hiraNya khaMDa pAnA sulabha hai| malayAcala meM sugaMdhayukta vAyu sulabha hai| gaganAMgana meM tArApuMja sulabha hai| svAmI kA kArya kara dene para usakA prasAda sulabha hai| irSyAlu vyakti meM kapAya sulabha hai| ravikAMta maNidvArA agni sulabha hai| uttama lakSaNa zAstra Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8.34 ] sudarzana-carita 223 ( vyAkaraNa ) meM padoM kA samAsa sulabha hai / Agama meM dharmopadeza sulabha hai / sukavijanoM meM vizeSa buddhi sulabha hai / manuSya bhava meM priya kalatra sulabha hai / kintu bar3I durlabha hai, jina zAsana ke anusAra eka ati pavitra vastu, jise maiM pahale kabhI na prApta kara sakA / usa samyakcAritra ko maiM kaise naSTa kara dU~ ? isa prakAra vikalpa karatA huA, jaba sudarzana avyAkulacitta se sthita thA, taba abhayA devI vyAkula hokara apane mana meM punaH punaH socane lagI / 33. abhayA kA pazcAttApa kahA~ vasanta aura kahA~ vaha upavana rahA ? kahA~ narendra krIr3A ko gayA ? kahA~ maiM harSa sahita vahA~ ko calI ? aura kahA~ usa duSTA ne harSa se ullasita hokara vaha bAta kahI ? kahA~ se paMDitA isa mUrkha ko le AI ? hAya, maiMne isa hote hue kArya ko nahIM smjhaa| hAya, maiMne aisI bhAvanA bhAI jisase maraNa aura karmabaMdhana kI prApti hotI hai / mujhe kapilA ne jaba isa ora prerita kiyA, tabhI paMDitA ne mujhe rokaa| maiM isa ( sudarzana ) ke guNoM ko jAnatI huI bhI nirguNa hokara isa durAgraha meM kyoM laga par3I ? bhale hI koI apane guNoM ke kAraNa kAma kA viSaya hone se rucikara ho, kintu yadi vaha apane vaza kA nahIM, to use chor3a denA ucita hai; jisa prakAra ki pratyaMcAyukta dhanuSa ke sadRza bANa bhI rucikara hotA hai, to bhI cU~ki vaha muTThI meM nahIM samAtA, isalie chor3a diyA jAtA hai / isake pAsa na khAnA suhAtA hai aura na pInA yoMhI gale kI dAha se mara jAnA par3egA / paradAragamana bar3A virUddha AcaraNa hai, tathA dussaha naraka ke duHkha kA harakArA hai / ataeva jaba taka koI kucha bhI jAna nahIM pAyA, taba taka ise ( sudarzana ko ) vahIM chur3avA denA ucita hai / aisA vicAra kara ghabarAhaTa ke sAtha abhayA mahAdevI ne vaNigvara ko cAroM ora se lapeTa liyA, jaise mAnoM caMdana vRkSa viSa kI latA ne veSTita kara liyA ho / 34. abhaya kA kapaTa-jAla use zIghra uThAkara jyoMhI vaha calI, tyoMhI rAtri vyatIta ho gaI aura sUrya udita ho gayA / prAtaHkAla huA dekha vaha turanta ghabarA uThI aura usane tatkAla usa caramazarIrI sudarzana ko apane zayana para jA ddaalaa| jisa prakAra candranakhA lakSmaNa se ruSTa huI thI, tathA jisa prakAra pahale dhRSTA vIravatI datta ; va jisaprakAra kanakamAlA pradyumna se kruddha huI thI, usI prakAra abhayA vaNIndra ke prati vikala ho uThI / usane dvitIyA ke candra ke AkAra sUcimukharUpa apane hAthoM ke nakhoM se apane zarIra ko phAr3a DAlA / usake rudhira se vilipta saghana stana aise dIkhane lage, jaise mAnoM suvara ke kalaza kezara se sIMce gaye hoN| apane hAthoM se chAtI pITatI huI vaha hatAza yaha kahatI huI jhaTapaTa uThI - "yaha saMDa Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224 nayanandi viracita [8. 35musaMDA, parAMganA meM anurakta-citta, mahAmAyA kA diyA ( bhejA ) huA kahA~ se A pahu~cA ? are dekho, isa baniye ne mere sundara aMgoM ko noMca ddaalaa| jaba taka yaha mujhe mAra na DAle, tabataka, he logo, milakara daur3o, daudd'o|" 35. puruSa aura strI kA citta-bheda ___jyoM hI abhayA ne pukAra macAI, tyoM hI vaNigvara sudarzana apane mana meM cintana karane lagA-puruSa apane citta meM umAhA rahatA hai; aura mahilA anya puruSa kI vAMchA karatI hai| puruSa anurakta hokara usake nikaTa jAtA hai; to mahilA usakI ora vakradRSTi se dekhatI hai| puruSa khUba gAr3ha AliGgana karatA hai ; taba mahilA kA citta kahIM anyatra bhramaNa karatA hai| puruSa snehapUrNa sadbhAva pragaTa karatA hai; taba mahilA kapaTa mithyAcAroM dvArA usakA manoraJjana karatI hai| puruSa dhana lAkara ghara meM rakhatA hai ; mahilA use bhI curA kara rakhatI hai| puruSa aneka prakAra se pUchatA hai; to mahilA jhUThI bAteM banAkara uttara detI hai| puruSa apanI gRhiNI meM citta lagAtA hai ; aura mahilA apane yAra meM Asakta hotI hai| yadi puruSa kAryavaza ghara chor3akara kahIM jAtA hai, to utane hI meM mahilA dusare ghara meM ghUma AtI hai; jaise gAya hAroM ( khalihAnoM ) meM carakara A jAtI hai| 36. strI kyA nahIM kara sakatI ? yadi gamanAgamana karanevAle pakSiyoM kA AkAza meM, va jalacaroM kA pAnI meM caraNamArga dikhAI de jAya; yadi darpaNa meM pratibimba kisI prakAra hAtha se grahaNa karane meM A jAve; yadi pAre kA rasa suI ke mukha para bilkula sthira ho jAve; to hI strI kA citta anurakta hokara kisI anya puruSa ke Upara calAyamAna na hove // 1 // mahilA kAma ke vaza hokara na jAne kyA kyA upAya karatI aura karAtI hai| aura jaba upAyoM meM asaphala hokara virakta ho jAtI hai, to svayaM mara jAtI hai, mAra DAlatI hai yA maravA DAlatI hai| yadi maraNa kI bAta chor3a do, to vaha saikar3oM bahAnoM se apane suhRdoM ko bhI pakar3avA detI hai, vaha svayaM ko kalaGkita karatI hai aura dUsaroM ko kalaGkita karAtI hai, evaM bahuta anartha prakaTa karatI hai| vaha agni kI jvAlAoM ke puJja samAna prajvalita hokara dUsaroM ke prANoM kA ghAta karA DAlatI hai / / 2 / / yuvatI eka nadI ke sadRza viSama, vakra, nIcarata, gaharI, bahuvibhrama, ubhayapakSoM meM dUSaNa lagAnevAlI, mandagati evaM salaune (sundara puruSa va lavaNa samudra) kA Azraya lenevAlI hotI hai| vaha agni kI dhUmAvali ke sadRza uttama ghara ko mailA karanevAlI tathA sAhaMkAra ( ahaMkArayukta tathA aMdhakArapUrNa kAlI) hotI hai, evaM viSazakti ke samAna maraNakAriNI tathA talavAra kI dhAra ke samAna tIkhI hotI hai // 3 // jisa prakAra hariNa ke sIMgoM, bAMsa ke mUloM, maMjiSTha latA kI jar3oM, aMkuzoM, sapoM aura makaroM va DAr3hoM, nadI ke balanoM, khalajanoM, azvagrIvAoM tathA Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8. 36 ] sudarzana-carita 225 zaraDoM ( karakaiToM) kI vakratA chUTatI nahIM, usI prakAra unake pAsa se adhika jinakI vakratA kabhI chUTatI nahIM, una striyoM ke dvArA surata ke bahAne kAmI puruSoM ke hRdaya (prANoM ) kA tRNa ke samAna vinAza kiyA jAtA hai // 4 // strI kapaTapUrvaka hI calatI, kapaTa se bolatI vA Ter3hI bhauMheM karatI; kapaTabhAva se apane stana va nAbhi dikhalAtI, kapaTa se punaH punaH muskarAtI evaM kapaTayukta hokara apane aMga maTakAtI hai| vaha kapaTa se saikar3oM cApalUsiyA~ dikhAtI, kapaTa se saugaMdha khAtI, kapaTa se kahatI 'tumhIM mere vallabha ho, aura kapaTa se cittakA haraNa karatI hai // 5 // dRSTidarzana, sneha, sadbhAva, upakAra, cATuvacana, dAna, saMga, vizvAsakaraNa, kulakAyeM, bar3AI, vinaya, dhanakSaya, dhikkAra, maraNa ina sabhI bAtoM kI maryAdA se cyuta huI, tuccha, kaluSita va bhISaNa nArI kisa prakAra nahIM mAnatI, jisa prakAra eka chudra, malina va bhayaMkara varSAkAlIna girinadI // 6 // kAvya, lakSaNa ( vyAkaraNa , tarka, nighaNTu, chaMda, alaMkAra, siddhAnta ke caraNa aura karaNAdi bheda, jIvoM ke aneka zubha va azubha rUpa karmaprakRti ke bandhana, mantra-tantra va zakuna, ye sabhI zAstra jAne jA sakate haiM, isameM koI sandeha nahIM; kevala eka strI caritra ko chor3akara // 7 // ghor3e, gadhe, siMha, vyAghra, AzIviSa ( ajagara ) va sAMpa, inakA bhI citta kisI prakAra jAnA jA sakatA hai, kintu isa pRthvI kI pITha para kauna aisA hai, jo mithyAcAra meM pravRtta strI ke citta ko aNumAtra bhI samajhane meM samartha ho ? vicitra grahacakra, samudra kA jala, va bAlU kA puJja, inakA pramANa kisI prakAra jAna bhI liyA jAya, to bhI strI kA caritra jAnA nahIM jA sakatA // 8 // khala, agni, nakhIle, sIMgoMvAle, va DAr3hoMvAle pazu, rAjakula, zatru, saritA, mitra, kapaTI, rAtri, mUrkha, vyasanI, Thaga va dUta, bahuta kyA, sambhava hai inakA bhI vizvAsa utpanna ho jAya, to bhI strI kA aNumAtra bhI vizvAsa nahIM kiyA jA sakatA, bhale hI usameM sahasroM guNa hoM / / 6 / / nArI cora hotI hai, nirlajja, lobhI aura calacitta hotI hai| mAyAvinI, sAhasI, jhUTha kI khAna, parapuruSa-mohita va zIlaguNa-hIna tathA sadbhAva-drohiNI hotI hai| usake aise guNa jAnate hue bhI jo koI usameM pratIti karatA hai, vaha nAnA duHkhoM ko prApta hotA hai va tila-tila kATA jAtA hai||10|| strI ke vizvAsa se hI yazodhara marA, sAketapura kA adhipati devarati rAjya se bhraSTa huA, tathA nau sahasra nAgoM kA baladhArI kIcaka bhI strI kA vizvAsa karake pranaSTa huaa| aura bhI jo koI strI kI buddhi para vizvAsa kareMge, una sabhI ke galakandala meM yama kA pAza par3egA // 11 // jisaprakAra bhauhoM se, jaisI dRSTi se tathA jaise vacana bolane meM strI vakra hotI hai, usI prakAra vaha hRdaya se bhI vakra hotI hai| vaha svecchAcAra karake pazcAt logoM ke bIca bAra bAra garjatI hai| DhITha strI jhUTha pukAra macAkara aura rodana karake dUsare ko maravA DAlatI hai| hAya-hAya, strI rUThakara kyA kyA nahIM karatI ? kucha mata kaho // 12 // (abhayA kI ) usa pukAra ko sunakara, zUravIra loga zIghra hI dhanuSa aura bANoM se sajjita hokara vidyut kI tejI se daur3a par3e; jisa prakAra ki garjanA 29 Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 226 nayanandi viracita [8. 37karatA huA, indradhanuSayukta sUryaprabhAdhArI va vidyata kI camaka ko liye huye, varSAkAla meM nayA megha prakaTa hotA hai / 37. rAjA ko khabara aura usakA roSa taba logoM ko daur3ate hue dekha kara rAjA ne pUchA-"kyA kahIM giri ke samAna tuMga madonmatta hAthI chUTa par3A hai, yA koI mahAdhanI puruSa vaMdIgRha meM DAlA gayA hai, athavA koI abhimAnI zatru mere sAtha yuddha karane ke lie pravRtta ho gayA hai|| 1 // athavA yahA~ koI naToM kA tamAzA ho rahA hai athavA koI bar3A kautuka utpanna huA hai ?" taba kisI eka manuSya ne, namana karate hue, rAjA ko vRttAnta sunAyA ki jisa prakAra sarovara meM ghusa kara eka gajapati padminI kA vidhvaMsa kara DAlatA hai, usI prakAra sudarzana ne mahArAja kI abhayA devI ko kaluSita kiyA hai / / 2 // yaha suna kara rAjA lAla AkheM karake, oMTha kATatA huA, nakue phulAtA huA, bhAla para tribalI kheMca kara, bhauheM maror3a kara, zarIra se kAMpate hue, khUba pasIne se bhIMga kara, bhUtala para hAtha paTaka kara, roSapUrNa ho, isa prakAra bolA / / 3 // kauna aisA hai, jo mRgatRSNikA ko pIye, vajra kI sUI ko khAve, viSa ke phUla cabAye, samudra kI laharoM ko sukhA de, yama kI dAr3hoM ko tor3a le ( athavA yama kI dAr3hI ko noca le ) garur3a ke paMkhoM ko ukhAr3a le; evaM kauna aisA balI hai, jo chala se va balAtkAra se merI priyA kA upabhoga kara le // 4 // jo koI agni, sarpa, vairI, tathA catura jAra kI upekSA karatA hai, vaha dIrghakAla taka sukha nahIM pA sktaa| vaha zIghra hI bar3I Apatti dekhatA hai| duSTa logoM kA nigraha karanA aura sajjanoM kA pAlana karanA yogya hai, aura yahI rAjA kA bhUSaNa hai| ( yaha pRthvI chaMda kahA gayA hai ) // 5 // re re bhaTo, jaldI karo, jaldI karo; jAo, jAo; aura abhayA ko sahArA do| tathA usa parapuruSa ko pakar3o, pakar3o, pITo, aura tila tila kATa kara kSaNabhara meM mAra ddaalo| 38. bhaToM kI apanI-apanI DIMga rAjA kA yaha bacana suna kara kisI ne apanI talavAra para dRSTi DAlI; kisI ne udAra va guNavatI va muSThiprAhya kaTivAlI uttama kalatra ke samAna pratyaMcA car3he hue dhanuSa kI ora dekhA aura use apanI muTThI meM liyaa| kisI ne apanI asidhenukA ( tega ) ko camacamAyA, mAnoM kAla ne apanI jihvA nikAla kara dikhalAI ho / kisI ne kahA-'jisa para merA svAmI rUThA hai, usakI maiM oMTha sahita nAka kATa ddaaluugaa| koI bola uThA-'Aja kA dina dhanya hai, jo hamAre deva-deva ne hameM preSaNa ( kAma kara dikhalAne kA Adeza ) diyaa| maiM hAthoMhAtha ( jaldI-jaldI ) jAtA hUM aura indrajIta ke samAna usako mAra kara dhara detA huuN| kisI ne kahA'maiM bhI jAtA hUM aura jaisA arjuna karNa se bhir3A thA, vaisA zatru se jA lagatA huuN|' Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8. 41] sudarzana-carita 227 kisI ne kahA-'maiM aba rAma banatA hUM aura viTa (nakalI) sugrIva kA mAna dalana karatA huuN| kisI ne kahA-'mere liye hI to zatru paryApta nahIM, yoddhAoM kA samUha kyoM bhejA jA rahA hai ?' kisI ne kahA-'garjanA kyoM kara rahe ho, viralA hI koI aisA hotA hai, jo apane svAmI kA kArya siddha kara dikhaave|' isa prakAra garaja kara, yazalaMpaTI subhaToM ne daur3a kara vaNigvara sudarzana ko cAroM ora se aisA ghera liyA, jaise kahIM kisI bar3e hAthI ko kutte ghera leN| 39. khabara pAne para manoramA kI dazA jaba vaNigvara mAra DAlane ke liye le jAyA gayA, taba nagara meM logoM ne hAhAkAra mcaayaa| kisI ne yaha bAta usakI praphullakamala sadRza mukhavAlI patnI ko jA kahI-"terA kAnta rAjA kI patnI ke prati cUka gayA hai| isalie vaha duHsaha maraNAvasthA ko prApta huA hai|" yaha suna kara manoramA uThatI, giratI, urasthala ko hAthoM se pITatI, AMkhoM ke AMsuoM se stanoM ko sIMcatI va tana ko pasIne ke vinduoM se AcchAdita karatI, maNimaya hAroM ke DoroM ko tor3atI, mukha kI sugandhi vAyu ke kAraNa ekatra hote hue bhauroM kA nivAraNa karatI, ati dIrgha aura uSNa zvAsa chor3atI, pavana se Ahata latA sadRza kAMpatI tathA 'hAya-hAya nAtha, yaha Apane kyA kiyA ?' aisA kahatI huI, calate calate usa sthAna para phuNcii| una samasta bhaToM kI punaH punaH niMdA karatI huI manoramA aisI pratIta huI, jaisI kezagrahaNa ke samaya mana meM ruSTa huI, rudana karatI huI pAMcAlI (draupdii)| 40. manoramA-vilApa ___manoramA pukAra macAne lagI-hAya-hAya nAtha, Apako chor3a kara mujhe kauna sahArA degA? hAya-hAya, nAtha-nAtha, jagat sundara, saMpadA meM pratyakSa puraMdara / hAya-hAya nAtha, jana-vallabha, amarAMganAoM ke mana-durlabha / hAya-hAya nAtha, AnandadAyI, jinendroM aura maharSiyoM kA vandana karane vAle, hAya-hAya makaradhvaja, hiMsAdika doSoM ke nirlobhI ( tyaagii)| hAya-hAya nAtha, yaha kyA socA jo Apane jAkara para strI kA sevana kiyA ? hAya-hAya nAtha, ApakA vrata bhaMga huaa| vajra ke staMbha meM yaha ghuna kaise A lagA? hAya-hAya nAtha, isa paraspara virodhI bAta para mere citta meM bharosA nahIM hotaa| maiM jAna gaI ki samasta sura aura asura napuMsaka haiM, jaba ki kisI ne bhI mere kAnta kI rakSA nahIM kii| hAya-hAya, maiM kisase kahUM ? . parAye duHkha se koI bhI dukhI nahIM hotaa| 41. vaha sukha-saMsmaraNa hAya-hAya nAtha, sudarzana, sundara, candramukha, sujana, salone, salakSaNa, jinamati ke suputra, mujhe smaraNa AtA hai, tumhAre prathama samAgama (darzana) ke pazcAt bhArI Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228 nayanandi viracita [ 8.42. virahavedanA ; phira vaha vivAha ke samaya kA pANigrahaNa aura tArAmelana / mujhe smaraNa AtA hai vaha pratidina kA ratigRha meM gAr3ha AliMgana tathA hAva, bhAva, vilAsa aura vibhrama sahita bolacAla / smaraNa AtA hai vaha upavana ke bIca sarovara meM kI gaI jalakrIr3A, anajAne manohara avyakta vacana va adharapIr3ana / smaraNa AtA hai vaha naye komala patroM se yukta nIla kamala dvArA tAr3ana, tathA muktAphaloM kI chaTAvali kA bAMdhanA aura tor3anA / smaraNa karatI hUM vaha sugandhi dravyoM kA vilepana, aMgoM kA bhUSaNa, bAra-bAra kA manAnA tathA prema kA rUsanA / smaraNa karatI hUM vaha apanA bahumAna se pUrita hokara jaldI jaldI cala par3anA, tathA Apake dvArA premavacanoM se saMbodhita karanA aura karapallava pakar3anA / smaraNa karatI hUM sugandhi kezarapiMDa se apanA piMgalavarNa kiyA jAnA tathA bhauMroM se yukta kalpavRkSa kI maMjarI ke karNapUra banA kara pahanAye jAnA / smaraNa karatI hUM apane sundara kapoloM para patrAvali kA likhA jAnA, dhIre-dhIre stanoM kA pIr3ana va uttama kezoM kA grahaNa / itane para bhI merA vajramaya hRdaya phUTa nahIM jAtA / ( yaha suprasiddha rAsAkulaka chaMda kahA gayA ) / hAya hAya-hAya re vidhi, duSTa, khala, re tor3I (truTita bhana ), terA nAza kyoM na ho ? tUne mujhe eka nidhi dikhalAkara phira merI A~khoM ko kyoM upAr3a DAlA ? 42. idhara manoramA aura udhara sudarzana kA ciMtana yadi megha AkAza meM na car3heM, yadi sukhe vRkSa phala dene lageM, yadi mRgoM ke mAre siMha marane lageM, yadi madana ke bANa jinendra ke mana ko haraNa kara leM, yadi deva naraka meM aura nArakI svarga meM, tathA mithyAmati tribhuvana ke agrabhAga ( mokSa ) meM jAne lage; yadi samyagdarzana aura samyagjJAna se samRddha siddha bhI saMsAra meM utpanna hone lageM, to hI tU paradAragamana kara sakatA hai; aura he caramazarIrI, tU inakA mArA mara sakatA hai / jaise jaise manoramA yaha kaha rahI thI, taise taise sudarzana cintana kara rahA thA - kisakA putra, va kisakA ghara aura kalatra ? paramArtha se na koI zatru hai aura na mitra / kevala maiMne bhI saMsAra meM bhramaNa karate hue anyabhava meM ina para prahAra kiyA hogA, jisake kAraNa ye apane hAthoM meM tIkSNa zastra le, nimitta pAkara, mujhapara prahAra karane meM laga gaye haiN| tIna loka meM kahIM bhI arjita karma kA phala diye vinA nAza nahIM ho sakatA / ( svabhAva se to ) maiM ratnatraya se saMyukta, Urdhvagati, nAnAprakAra ke bAhya aura Abhyantara granthoM ( parigrahoM ) se jinendra ke samAna parityakta zuddha AtmA hU~ / 43. vyantara deva dvArA sudarzana kI rakSA jaba sudarzana isa prakAra punaH punaH apane mana meM cintana kara rahA thA, tabhI darpoTa yoddhA usapara TUTa pdd'e| ve kahane lage- 'le, apane iSTadeva kA smaraNa kara le / ' yaha kahakara ve usake gale para talavAroM ke prahAra karane lge| usI Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6. 44] 226 sudarzana-carita avasara para vahA~ eka vyantara A phuNcaa| zatru aura mitra, kaho kisakA dikhAI nahIM detA ? usa vyantara ne una samasta bhaToM kA stambhana kara diyA aura unake talavAroM ke prahAroM ko puSpamAlAoM jaisA kara diyaa| taba AkAza meM devoM ko Ananda huA aura unhoMne jaya-jaya dhvani ke sAtha puSpa-vRSTi kii| devoM dvArA AkAza meM tAr3ita duMdubhI bajane lagI, mAnoM jIvaloka meM isa prakAra ghoSaNA kara rahI ho ki yadi apane mana meM rAga aura dveSa kA tyAga karake lezamAtra bhI vratoM kA pAlana kiyA jAya, to devoM aura manuSyoM kI pUjA prApta karanA to Azcarya hI kyA, nirdoSa aura pUjya mokSa bhI prApta kiyA jA sakatA hai| uttama samyagdarzana rUpI AbhUSaNa ko dhAraNa karanevAle bhavyajanoM dvArA jinendra kA smaraNa karane para, unakA samasta pApa zIghra hI usI prakAra naSTa ho jAtA hai, jisa prakAra sUrya ke udita hone para andhakAra / 44. dharmadhyAna kA prabhAva ati durddhara, aMjanaparvata ke samAna kRSNakAya, diggajoM ko bhI trAsadAyI, megha ke samAna garjanA karanevAlA unmatta hAthI, usa para koI AghAta nahIM kara sakatA jo apane mana meM jinendra kA smaraNa kara rahA ho // 1 // sokara uThA huA, gaja kA abhilASI, mahAbalazAlI, lolupatA se jIbha ko lapalapAtA huA, sakrodha mRgendra bhI usa para apane paMje kA AghAta nahIM kara sakatA, jo apane mana meM jinendra deva kA smaraNa kara rahA ho // 2 // tamAla vRkSa ke sadRza jhapaDa ( vikarAla ) ziravAlA, sUrya ke samAna bhISaNa netroM se yukta, raudra pizAca bhI usapara prasanna ho jAtA hai, jo apane mana meM jinendra deva kA smaraNa kara rahA ho // 3 // apanI bar3hatI huI taraMgoM se AkAza kA bhI vyatikramaNa karanevAlA, jalacara jIvoM dvArA prakAzita kolAhala se yukta athAha samudra bhI usake lie gopada mAtra ho jAtA hai, jisake mana meM jinendra deva kA smaraNa ho // // apane camacamAte phaNamaNi ke dvArA digantoM ko niruddha karanevAlA, yama ke samAna trailokya ke lie kSayaMkara, krUra phaNIndra bhI ulaTakara usako nahIM DasatA, jisake mana meM jinendra deva kA smaraNa ho // 5 // duHsaMcAra nadI meM, durgama parvata para, asaMkhya vRkSoM se yukta bhISaNa mArga meM kahIM bhI cora-DAkuoM kA giroha usapara laga nahIM sakatA, jisake mana meM jinendra deva kA smaraNa ho // 6 // ghRta se sikta ke samAna tIvratA se jalatA huA, jagattraya ko apanI jvAlAoM se nigalatA huA agni bhI usake lie candra ke samAna zItala ho jAtA hai, jisake mana meM jinendra deva kA smaraNa ho // 7 // jisakI ora se bAMdhavoM aura sajjanoM ne apanI AMkheM mIMca lI hoM, jo aneka prakAra se duHkhadAyI ho, aisA sAMkaloM kA baMdhana bhI usakA vighaTita ho jAtA hai, jisake mana meM devoM ke indra jinendra deva kA smaraNa ho // 8 // manohara indriyoM ke sukhoM ko naSTa karanevAlA bhagaMdara, zUla, zleSma, Adi vyAdhiyoM se yukta roga bhI usakA maMda Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 230 nayanandi viracita [.440 ( sAdhAraNa ) jvara ke samAna naSTa ho jAtA hai, jisake mana meM jinendra deva kA smaraNa ho // 6 // durlabha pAzavyUha racakara bhI zatrudala use mAra nahIM sakatA va kRpANa bhI usake lie kamala jaisA komala ho jAtA hai, jisake mana meM jinendra deva kA smaraNa ho // 10 // jisa prakAra gArur3ikoM (maMtravAdiyoM) dvArA zreSTha khagendra (garuDa) kA smaraNa karane para viSa naSTa ho jAtA hai, usI prakAra nayanoM ko AnandadAyI jinendra kA smaraNa karanevAle bhavyajanoM kA upasarga nivAraNa ho jAtA hai| isa prakAra mANikyanandi traividya ke ziSya nayanandi dvArA viracita paMcaNamokAra phala ko prakAzita karane vAle sudarzanacarita meM paMDitA va abhayA kA vArtAlApa, kUTa putaloM ko banavA kara sudarzana ko kSobha utpanna karanA, puna: prabhAta hone para hAhAkAra macanA, narendra ke bhaToM kA staMbhana va devoM ko jayajayakAra, ina sabakA varNana karane vAlI pAThavIM saMdhi samApta / // saMdhi // Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMdhi 9 1. vyaMtaradeva kI yuddhalIlA usa vaNigvara ke kAraNa vaha udbhaTa-bhrakuTI yukta, bhayaMkara-mukha vyaMtara deva, bhaToM ke samUha kA stambhana karake mahAyuddha meM rAjA se aisA bhir3A, jaise eka siMha dUsare siMha se bhidd'e| caMpApura rUpI uttama kamala ke sUrya, duSTa zatru rUpI puSpasamUha ko cUra karane vAle tathA apane pratApa se surendra ko bhI bhayabhIta karane vAle dhAIvAhaNa narendra ko jhaTa se usake guptacara puruSoM ne jAkara vaha saba vRttAnta kaha sunAyA jo unhoMne masAna ke bIca dekhA thaa| ve bole-"he deva-deva, usa baniye ne Apake bhRtyoM ko avaruddha kara diyaa| ve prahAra karate samaya stambhita ho gaye haiN|" taba rAjA ne dUsare bhaTa bheje, kintu usa vyaMtara ne unheM bhI bhayabhIta kara ddaalaa| anya anya jo jo bhaTa prakaTa hue, ve sabhI jhaTa se hI usane niSprANa banA diye| usI samaya kisI eka buddhimAna ne sahasA rAjA ko namana karake kahA-"he deva, vahAM usa vaNigvara kA pakSapAtI koI eka bar3A sAhasI deva yA rAkSasa pragaTa huA hai| usakA bhI sainya bar3A bhArI dikhAI detA hai, jaise mAno samudra ne apanI maryAdA chor3a dI ho|" yaha suna kara rAjA krodha se jala uThA, jaise mAnoM agni para ghRta sIMca diyA gayA ho| vaha bolA-"tribhuvana meM jo koI usa vaNik kA pakSa karegA, use maiM Aja hI yama ke mukha meM bheja duuNgaa|" rAjA ke vacana se gambhIra samaratUrya bajane lagA, jaise mAno pralayakAla kA megha garaja rahA ho| usa raNabherI ko suna kara koI yoddhA aisA pulakita huA aura phUla uThA ki usakA taMga kavaca hI TUTa gyaa| koI bhaTa apanA pratyaMcA car3hA huA dhanuSa grahaNa karate, usa munivara ke samAna dikhAI diyA, jo saguNadharma kA upadeza detA hai| koI bhaTa apane donoM tarakasoM se aisA camaka uThA, jaise mAnoM khagezvara (garuDa) AkAza meM ur3a rahA ho| koI vijayalakSmI rUpI vilAsinI kI vAMchA karane lgaa| (yaha vilAsinI chaMda kahA gayA ) / koI subhaTa raNa ke Avega se eka bar3A khambhA ukhAr3a kara daur3a par3A, jaise mAnoM mada bharAtA huA, sthira aura sthUla sUDa vAlA, durnivAra airAvata hAthI pragaTa huA ho| 2. bhaTa-bhAryAoM kI vIratApUrNa kAmanAeM koI strI apane pati ke gale se laga kara kahane lagI ki vahAM udbhaTa bhaToM ke sAtha tumula saMgrAma karake suvizAla dhvajapatAkAeM lete Aiye, jisase maiM ghara kI vandanamAlAeM bnaauuNgii| koI kahatI ki Apa jA kara mere lie sindUra se lipta va camakIle motiyoM se alaMkRta, zatru ke gajoM ke siroM kA puMja lete Aiye, jisase maiM apane ghara meM maMgala ghaTa sthApita kruuNgii| koI kAminI kAmAtura huI kahane Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232 nayanandi viracita [6.3lagI ki yadi tumheM koI bar3I apsarA hara kara le gaI (yuddha meM tumhArI mRtyu ho gaI ), to maiM apanI deha ko tila tila Tukar3e karake svayaM ghAta kara lUMgI, aura isa prakAra nizcaya se tumheM strI-vadha kA doSa lgaauugii| koI kahatI-'apane prabhu kA kArya sampanna kIjiye, hAthiyoM aura ghor3oM ke samUha kA ghAta kIjiye, samasta prabala zatra-bala kI bali car3hAiye aura isa prakAra mere ghara meM vijayalakSmI ko le Aiye / ' isa prakAra rAjA apane samasta sainya ko sajA kara apane maMDalIka rAjAoM ke sAtha calatA huA isa prakAra zobhAyamAna huA, jaise mAnoM yuga ke anta meM pRthvI ko AcchAdita karatA huA samudra uchala rahA ho| 3. rAjA ke sainya kA bhISaNa-saMcAra rAjA kA sainya cala par3A aura pRthvItala ko rauMdane lgaa| vaha AkAza ko bharate hue sohane va atyanta Dara utpanna karane lgaa| vaha nAgoM ke samUha kA dalana karatA, bhIr3abhAr3a ke sAtha calatA, viSa ke bANa chor3atA aura logoM ke dhairya kA apaharaNa krtaa| jala aura sthala ko calAyamAna, zatruoM ke sainya meM khalabhalAhaTa tathA bhaya-rasa ko utpanna karatA huA vaha sainya dazoM dizAoM meM phaila gyaa| ghor3oM kI katAra mila kara clii| dhvajApaTa lahalahAne lagA aura AkAza ko chUtA huA, sUrya kA sparza karane lgaa| bheriyoM kI dhvani hone lagI, karabha zvAseM lene lagA, ratha Dhalakane lagA aura bhaTa-jana cAroM ora ghUmane lge| dhUlikApuMja ghUmane aura bahulatA se calane lgaa| vaha nabhastala meM car3hatA aura mahItala para A pdd'taa| kAyara dhar3akA aura gajavara grjaa| baha madajala bahAne va pRthvI ko kaMpAyamAna karane lgaa| usane mada kI sugandha phailAI, jisase bhramara-samUha guMjAra karane lgaa| ( yaha kusuma-vilAsikA nAma dvipadI kahI gii)| isa prakAra apane caturaMga sainya se susajjita narapati, jaise jaise nikaTa pahuMcA, taise hI vahAM rajanIcara apane mAyA nirmita sainya sahita usake sammukha A ddttaa| 4. rAjA aura nizAcara kI senAoM kA saMgharSa taba usa rAjA aura nizAcara kI senAeM yuddha ke Avega se plAvita hokara garajane aura paraspara bhir3ane lgiiN| ve senAe mithunoM ( strI-puruSoM ke jor3oM) ke samAna romAMcita-gAtra thIM va mithunoM jaisI netroM ko caMcala kara rahI thiiN| ve mithunoM jaisI roSa se uddIpita thIM, aura mithunoM ke samAna hI unake mukha se ucchavAsa daur3a rahe the| mithunoM jaise unakA paraspara saMbaMdha ho rahA thA, va mithunoM jaise hI ve nAnAprakAra ke mudrA-baMdhoM meM madAndha ho rahe the| mithunoM ke samAna ve apane AharaNa ( zastra va AbharaNa ) bakhera rahe the, aura mithunoM ke samAna paira uThA rahe the| mithunoM jaise khUba svara chor3a rahe the, aura mithunoM jaise hI punaH punaH kucha haMsa rahe the| mithunoM jaise unake bhAloM para pasInA A rahA thA, aura mithunoM ke samAna ve karavAla ( kRpANa va hAthoM se keza) khaica rahe the| mithunoM jaise ve Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 233 6. 6 ] sudarzana carita vakSasthaloM para AghAta kara rahe the, aura mithunoM jaise mUrchA se vikala-zarIra ho rahe the| taba rAjA ke sainya ke samakSa vaha nizAcara kI senA kAMpane, calane, skhalita hone, trasta hone, khisakane, zvAseM chor3ane va bhAgane lagI, jisa prakAra ki naI vadhU bhayabhIta dikhAI detI hai| 5. saMgrAma se uThI dhUliraja kA AlaMkArika varNana taba usa vyaMtara ne apane sainya ko dhIraja ba~dhAyA, jisase vaha gaMbhIra kalakala dhvani karatA huA phira se yuddha meM bhir3a gyaa| isI samaya sahasA dhUliraja uThakara mAnoM donoM sainyoM ko yuddha se rokane lgaa| vaha unake mAnoM pairoM lagakara manAne lgaa| phaTakAra diye jAne para bhI vaha kaTAkSoM se unakI kaTi para sthiti prApta krtaa| vahAM se apamAnita hone para bhI ruSTa nahIM hotA, aura vakSasthala meM preraNA karatA huA dikhAI detaa| vaha yoddhAoM ke durnivAra ghAtoM se mAnoM zaMkita hotA, aura dRSTi-prasAra ko mAnoM balapUrvaka Dhaka detaa| vaha kAnoM meM lagakara mAnoM kahane lagA ki tere jisa adharabiMba ko ratigRha meM terI manohara ramaNI ne apane dAtoM se khaMDita kiyA hai, va jisa vizAla-vakSasthala ko usane apanI bAhuoM se AliMgita kiyA hai, use aba zivakAminI ko nahIM denA cAhie, merI yaha abhyarthanA bhI maaniye| vaha kezoM meM lagakara mAnoM roSa prakaTa karatA aura AkAza meM jAkara mAnoM devoM meM hAhAkAra mcaataa| usa kSaNa samara meM prahAra karate hue subhaToM ne rudhira kI nadI bahA dI; mAnoM kAla ne devoM aura manuSyoM ko bhaya denevAlI apanI jIbha pasAra dI ho| 6. rudhira-vAhinI kA AlaMkArika varNana sigiri ke rUpa meM nAnAprakAra ke vRkSoM se namita, dhvajAoM, camaroM va cihnoM (dhvajoM) rUpI kalloloM se yukta, uttama zveta azvArUpI phena se ujjvala, sahastroM rathoM rUpI grAhoM kI paMkti se yukta, jagamagAte hue khaDga rUpI machaliyoM se kSubdha, bar3e bar3e hAthI rUpI khaDavoM ( geMDoM) se atyanta kSobhita, zabdAyamAna tUryarUpI pakSiyoM se vyApta, calabalAtI huI AMtoM rUpI DiMDa se bharI, kuMbhasthaloMrUpI zuktipuToM se cUrita, bahuta se dAMtoM rUpI ratnoM va bahumUlya motiyoM se bikharI, gire hue bhaToM ke vikasita mukhoM rUpI praphulla kamaloM se vyApta, gRddhAvali rUpI bhramarAvalI se bhramita aura mukharita, talavAroM kI dhAroM rUpI jala ke pUra se viSama tathA vANoM ke jAla rUpI sudRr3ha paTI huI bhUmi ke kAraNa sugama vaha rudhira kA pravAha eka nadI ke samAna zobhAyamAna huaa| ( yaha visiloya paddhaDiyA chaMda kahA gayA ) / 'maiM kulIna (pRthvI meM lIna ) hone para apamAnita hotA hU~, aura Upara uchalate hue akulIna ( pRthvI se asaMlagna ) kahalAtA hU~' aisA socakara, mAnoM dhUliraja ne apane ko usa rudhira kI nadI meM pheMka diyaa| 30 Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 234 nayanandi viracita [6.7 7. hasti-yuddha apane sainyoM ko paraspara bhir3e hue dekhakara narendra aura nizicara kupita hue aura sannaddha hokara, matta gajendroM para ArUr3ha ho daur3a pdd'e| ve hAthI alasI ke phUloM ke varNa ke, ati durddhara, pratipakSI hastiyoM ke lie dAruNa, zveta dAMtoMvAle, piMgala netroM se yukta tathA sUMDa ke mukha meM raktavarNa the| ve manohara hAthI moTAI meM tIna hAtha, U~cAI meM sAta hAtha, golAI meM dasa hAtha tathA lambAI meM nau hAtha the| ve pichale bhAga meM nIce ko jhuke hue, agale bhAga meM Upara ko uThe hue, pU~cha aura sUMDa se lambe tathA pITha kI rIr3ha ( merudaMDa ) se virAjamAna aura dRr3ha hote hue, calAyamAna parvatoM ke samAna zobhAyamAna the| ve apane padoM ke bhAra se vasudhAtala ko jhukA rahe the; pAtAla ke samasta nAgoM ko cUrita kara rahe the; tathA apane kAnoM ke tIvra vAyuvega se samasta samudroM ko kaMpAyamAna kara rahe the| ve atyanta gambhIra the; apanI ghora garjanA se samasta vana ko baharA kara rahe the; tathA kumbhasthala para lipta caTakadAra sindUra se dazoM dizAmukhoM ko aruNa-varNa banA rahe the| ve hAthI daur3ate, mur3ate, sammukha khar3e hote, ura se urasthala ko bhir3Ate, daMtAyoM se dAMtoM ko tor3akara sUMDa se sUMDa lapeTa lete the| phira ve tirache ho jAte, jUjhate aura kSaNamAtra bhI nizcala nahIM hote the| ( yaha aTThAIsa mAtrAoM se yukta vijjulA dvipadI hai)| phira rAjA ke hAthI ne nizAcara ke gaja para apane dAMtoM ke agrabhAga se prahAra kiyA aura phira usako girAkara usake mArga meM khar3A ho gayA, jaise mAnoM kisI sAhukAra ne apane AsAmI ( RNI) ko karor3a ratna RNa rUpa diye hoM, jinheM vApisa mAMgane para RNI usake caraNoM meM girakara raha jAye, aura sAhUkAra apanA RNa vasUla karane para ar3A rhe| 8. rAkSasa aura nareza kI paraspara garvoktiyA~ aise avasara para apane mana meM vyathita hokara vaha pizAca eka dUsare gaja para ArUr3ha huA aura bolA-"re-re bhUgocara, pAparAzi, samarAMgaNa ko chor3akara bhAga, bhAga, nAnAprakAra ke uttama zastra hAthoM meM lie hue tere kiMkaroM kI jo avasthA huI, vahI dazA kahIM terI na ho jAya ?" nizAcara ke aisA kahane para rAjA ne use phaTakArA-"tujhe aisA kahate hue lAja nahIM AtI? tU apane ko kSaNa bhara ke lie kyoM dhokhA de rahA hai ? kyA catura bhUgocara lakSmaNa ne dazAnana kA badha nahIM kiyA thA ? jahA~ mere hAthI ne tere hAthI ko mAra DAlA, vahA~ tU kyA pratispardhA karatA hai ? athavA yadi tujhameM zakti hai, to Akara mujhase bhidd'| rAkSasa ko bhI bhayabhIta karanevAlA maiM yahAM A pahu~cA huuN|" isaprakAra ve donoM uttama hAthiyoM para savAra hue durddhara roSa ko prApta ho gaye aura garjanA karate hue paraspara bhir3a gae, jaise mAnoM parvata para sthita prabala siMha paraspara bhir3a gaye hoN| Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6. 11] sudarzana-carita ___9. donoM malloM kA yuddha donoM hI bar3e akkhaDa, garva se ubhaTa aura deha se tejasvI aise pratIta hote the, jaise sura aura asura hoN| ve aise mAtsaryayukta the, jaise mAnoM zanizcara hoN| ve yuddha meM kuzala, va apsarAoM ko santuSTa karanevAle the| ve samudra ke samAna gaMbhIra dhvani yukta hote hue apane kArya kI ghoSaNA kara rahe the| ve lakSmI se abhirAma va sainya ke svAmI hote hue aise bhayAvane ho uThe, jaise rAma aura rAvaNa / ve eka dUsare ke sammukha Ae, paraspara zastra prahAra karane lage, AghAta hone para ghUmane lage aura rakta se lathapatha ho ge| ve donoM aise sundara the, jaise maMdarAcala / ve bhayavarjita aura devoM ke bhI pUjya the| ( yaha siddhaka chaMda kI sundara racanA hai)| taba rAjA ne nizAcara ke mada bharate hue vizAla hasti-pravara ko apane dIrgha vANoM se aisA AcchAdita kara diyA, jaise malayAcala viSadharoM se AcchAdita ho / 10. nizAcara rAjA ke hAthI para A kUdA vaha dIlA hAthI ThuThA hokara bhI samara meM pravRtta huaa| taba rAjA ne use apane bANoM ke jAla se pUra diyA, aura phira usa nizAcara para saikar3oM bANa calAe / ve vANa pratyaMcA se prerita hokara sIdhe daur3ate hue aise zobhAyamAna hue, jaise muni apane gugoM se prerita hokara Rju gati se mokSa kI ora gamana karate haiN| usa avasara para jaba taka apanA hAthI pAhata hokara gira nahIM pAyA, tabhI sahasA hI vaha yAtudhAna ( rAkSasa ) aMga ke rAjA ke hAthI para aisA jA car3hA, jaise siMha parvata para jA kUdatA hai| vahAM nizAcara aura rAjA, donoM nAnAprakAra ke zastroM ko tyAga kara yuddha karane lge| ve donoM kohaniyoM se, hAtha pakar3ane chor3ane va dhakkoM se, siMha ke samAna jhapaToM se, urasthaloM kI DhakeloM se, tathA eka dUsare ke pArzva meM machalI jaisI uchAloM dvArA paraspara pelApelI karane lge| isa prakAra krodhayukta va atula parAkrama se zobhAyamAna zarIradhArI ve donoM yuddha karate hue hAthI para se nIce gira par3e, jaise mAnoM gaganAMgana se do krUragraha A gire hoN| 11. phira donoM rathArUDha hue phira rAjA eka aise uttama ratha para savAra huA jo svarNa-jaTita thA, jisa para sundara cinhadhvaja uThA huA thA, jo maNiyoM kI kiraNoM se jagamagA rahA thA, jisameM maMda maMda ghaMTiyoM kA svara utpanna ho rahA thA, jo manovega se cala rahA thA, jisameM ghaMTe TanaTanA rahe the, jo dhUpa ke dhUmra se vyApta thA, jahAM bhramara guMjAra kara rahe the, jisakI sAMkaleM khanakhanA rahI thIM, jo nAnA prakAra kI halacaloM se caMcala thA tathA jisake ghor3e hinahinA rahe the| jyoM hI rAjA aise ratha para car3hA, tyoMhI vaha nizAcara bhI zIghra hI, tatkSaNa eka dUsare ratha para ArUr3ha ho gyaa| vaha eka kSaNa Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 236 nayanandi viracita [6. 12. bhI kahIM rukatA nahIM thA, aura samara meM Age bar3ha rahA thaa| (yaha amarapurasundarI dvipadI kahI gaI ) / vaha caMpanareza kA uttama ratha, nizAcara ke ratha se AkrAnta hokara aisA zobhAyamAna huA, jaise pracura suvarNa kI kAnti se camakatA huA devaparvata ( sumeru ) divAkara se AkrAnta huA (zobhatA ) hai| 12. donoM kA ratha-yuddha taba apane ratha para ArUr3ha, logoM ke hRdaya ko sukhadAyI, pravara parAkramI aMganAtha ne apane dhanuSa ko khIMcA, jisase bar3I TaMkAra-dhvani huii| sura aura asura mana meM Dara utthe| dharaNi khUba tharrA gii| diggaja pIche haTa gye| manuSyoM ko bhaya kA jvara A gyaa| khecarasamUha khalakhalA utthe| parvatoM ke zikhara TalaTalAne lge| viSadhara salasalA uThe aura samudra bhI jhalajhalA utthe| taba vaha nizAcara dUsaroM ko chor3a, pragaTarUpa se pratyaMcA car3hAkara, dhanuSa ko lekara A DaTA / taba rAjA ne usa para apanI vANAvalI chodd'ii| usI samaya nizAcara ne usake dhanuSa aura chatra ko khaMDita kara diyA, jisase ve pRthvI para jA pdd'e| ( yaha cArupadapaMkti nAmaka sundara dvipadI hai, isameM sandeha nhiiN)| usa avasara para caMpAdhIza ne turanta nizAcara para apanI zakti chor3I, jo usake hRdaya meM jA lagI aura prANapriya vilAsinI ke samAna use mUrchA utpanna karane lgii| 13. nizAcara kI parAjaya va mUcho taba, jaba AkAza-prAMgaNa meM surAMganAe ekatra thIM, sura aura asura paraspara bAtacIta kara rahe the va apane zarIra kI kAnti se prakAza phailA rahe the, tabhI mahilA ke parAbhava se utpanna hue usa mahAyuddha meM devoM se zaMkita na hokara, tathA ghana ke samAna garaja kara mana meM krodhayukta rAjA ne, nizAcara ko phira bhI parAjita kara diyA, jisa prakAra rAhu sUrya ko jIta letA hai| taba vaha nizAcara apane mukha se kAtara ho gayA va atyanta durnivAra zakti ke prahAra se, zarIra se kAMpate hue, mUchoM ko prApta ho gyaa| vaha jIyegA yA nahIM, isameM saMzaya dikhAI dene lgaa| isa avasara para jaba rAjA kopa-yukta thA, taba usa laMbabAhu vaNigvara kA koI zaraNa nahIM rahA ; usakI mRtyu A phuNcii| hAya, kyA kiyA jAya ? kisase kahA jAya ? aisI bAta jisa kSaNa cala rahI thI, usI kSaNa vaha pizAca apanI vedanA ko zAMta kara, saceta ho utthaa| vaha nizAcara rAjA ke Upara aisA daur3a par3A, jaise mAnoM parvata para vajradaMDa A par3A ho| vaha apanI nAnAvidha vikriyAoM sahita saMgrAma meM ghaTotkaca ke samAna vicaraNa karane lgaa| 14. nizAcara kI vikriyAeM nizAcara bhramaNa karate rukatA hI nahIM thaa| vaha mAtaMgoM kA dalana karatA, turaMgoM kA hanana karatA, bhaTasamUhoM ko ghAyala karatA, rathoM ke aMga aMga kA dalana Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6. 16] sudarzanana-carita 237 karatA, narendroM kA mardana krtaa| vaha pakSI kA rUpa dhAraNa karatA, phira bandara kA, va kSaNa mAtra meM cakave kaa| phira eka kSaNa meM hI vaha kapota, kuraMga yA turaMga bana jaataa| phira eka kSaNa meM balAka, cakora va mayUra kA rUpa dhAraNa krtaa| phira kSaNa meM hI nakula, sarpa, matsya yA tarakSa ( teMduzrA) bana jaataa| phira vaha vizAla vArAha kA rUpa dhAraNa karatA, aura phira eka kSaNa meM hI bhaurA ( baraM ) bana jaataa| phira vikarAla syAra aura phira eka kSaNa meM marAla bana jaataa| phira sundara gajendra aura phira eka kSaNa meM mRgendra bana jaataa| va phira vaha moTA bhaiMsA, gadhA yA UMTa bana jaataa| vaha aneka prakAra ke muha vanAtA, va aneka samartha hAthoM kI vikriyA krtaa| to bhI use dekhakara, narendra apane mana meM kaMpAyamAna nahIM huaa| (yaha logoM ko abhirAma mauktikadAma chaMda prakAzita kiyA gyaa)| rAjA jisa kisI bhI rUpa meM use apane sammukha dekhatA, usa usa para prahAra karate rukatA nahIM thA, jaise mAnoM rAvaNa ke yuddha meM rAma va kauravoM ke sainya meM bhIma vicaraNa kara rahA ho| 15. nizAcara aura rAjA kA vikriyAyuddha rAkSasa ne eka durnirIkSya kAlA mUSaka chor3A; usa para dhAIvAhana ne atyanta ruSTa viDAla chodd'aa| rAkSasa ne sundara caMcala turaMga chor3A; dhAIvAhana ne usa para tIkSNa sIMgoM vAlA bhaiMsA chodd'aa| rAkSasa ne vizAlakAya mattahAthI chor3A; dhAIvAhana ne laMbI jIbhavAlA dAruga siMha chodd'aa| rAkSasa ne AkAza meM uThatA huA megha prakaTa kiyA; taba dhAIvAhana ne turanta hI ghora pavana calA diyaa| rAkSasa ne prajvalita agni prakaTa kI; dhAIvAhana ne jalavRSTi yukta megha prakaTa kiyaa| rAkSasa ne sUkhA askhalita vRkSa prakaTa kiyA; dhAIvAhana ne jalatA huA pAvaka chodd'aa| jisa kSaNa rAkSasa ne pattharoM se pUrNa zaila prakaTa kiyA; usI kSaNa dhAIvAhana ne pracaMDa vajradaMDa chodd'aa| rAkSasa ne vizAla sphurAyamAna candra chor3A; dhAIvAhana ne usakI prabhA ko haraNa karanevAle rAhu ko chodd'aa| rAkSasa ne jhaTa se bhISaNa andhakAra chor3A; to dhAIvAhana ne aneka kiraNoM se prakAzamAna bhAnu chodd'aa| jaba rAkSasa ne matsyapUrNa sAgara prakaTa kiyA, tabhI dhAIvAhana ne kandarAoM se yukta maMdara parvata prakaTa kiyaa| rAkSasa ne pradIrgha nAgapAza preSita kiyAH dhAIvAhana ne apanA camacamAtA huA garur3a rUpa bANa chodd'aa| taba vaha nizAcara rAjA ke sAtha yuddha karate karate saMgrAma se bhAga gayA, aura tatkSaNa phira lauTa aayaa| ( yaha toNaka chaMda kahA gyaa)| taba rAjA ne nizAcara se kahA- "re nirlaja, yadi tU raNAMgaNa se bhAgA, to phira lauTakara kyoM AyA ? bhAga jA, bhAga jA, nahIM to maiM tujhe mAra ddaaluuNgaa|" 16. nizAcara ke dugane dugane mAyArUpa jaba rAjA ne A~kheM phAr3akara ye vacana kahe na kahe, tabhI nizAcara ne bhallI kA prahAra karake use mUcchita kara diyaa| athavA kauna abhimAnI hai, jo Apatti meM Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 238 nayanandi viracita [6.17 nahIM par3atA ? phira cetanA prApta karake vaha nRpazreSTha usa pizAca para aisA TUTa par3A, jaisA hAthI siMha ke prati daudd'e| apanI bijalI ke samAna camacamAtI huI talavAroM se manohara nizAcara aura nRpa donoM meghoM ke samAna bhir3a gye| ekakSaNa meM caMpApurI ke rAjA ne usa yAtudhAna para talavAra se AghAta kiyA, jisase usake do Tukar3e ho gye| kintu aba rAjA para do nizAcara AkramaNa karane lge| rAjA ne una donoM ko bhI kATa DAlA, to cAra nizAcara bana gye| jaba rAjA ne una cAroM ko mArA, taba mAro mAro kahate hue jhaTa krodhapUrNa ATha nizAcara bana gye| rAjA ne ATha ko mArA, to solaha camaka uThe / solaha ke mAre jAne para battIsa daur3a pdd'e| jyoMhI una battIsoM ko do Tukar3e kiye, tyoMhI cauMsaTha utpanna ho gye| jaba ve cauMsaTha mAre gaye, to tatkSaNa eka sau aTThAIsa vizAlakAya nizAcara uTha khar3e hue| una atiraudrarUpa nizAcaroM se ghirA caMpApati aisA zobhAyamAna huA, jaisA dugane dugane dvIpa-samudroM se AveSTita jaMbUdvIpa / 17. sudarzana dvArA rAjA kI rakSA una nizAcaroM ne punaH punaH rAjA ko kaisA veSTita kiyA, jaisA karmoM ke dvArA saMsArI jiiv| koI kitanA hI balavAna va guNoM se gauravazAlI kyoM na ho, yaha bahutoM se AkrAnta hone para akelA kyA kara sakatA hai ? ataeva usa avasara para vaha rAjA vahA~ se bhAga gayA, jaise siMhoM ke samUha se trasta huA haathii| taba nizAcara ne apanI vikriyA ko sameTa liyA, jisa prakAra ki grISma Rtu kA Agamana hone para dineza rAtri ko saMkucita kara letA hai| Age Age rAjA daur3atA aura usake pIche pIche vaha vyaMtara deva, jisaprakAra ki pUrvopArjita karma jIva kA pIchA karatA hai| taba usa rajanIcara ne apanA kRpANa khIMcakara, bhAgate hue rAjA se kahA-"tU usa sudarzana kI hI zaraNa meM jaa| anya kisakI zakti hai jo terI rakSA kara sake ?" yaha sunakara rAjA galitamAna hokara sudarzana kI zaraNa meM gayA aura atidIna bhAva sahita bhaya se kAMpate hue bolA ( apane prANadAna kI prArthanA kii)| taba sudarzana ne apanA yoga chor3akara rAjA kI rakSA kI, va talavAroM se bhISaNa yoddhAjanoM se use chudd'aayaa| apakAra karanevAle ke prati bhI upakAra kare aisA sudarzana ko chor3a dUsarA kauna hai ? 18. rAjA dvArA sudarzana se kSamA yAcanA vaha rAjA to dUra rahe, jisakA dharma meM bhAva ho use deva bhI namana karate haiN| isI bIca usa nizAcara ne AdarapUrvaka samasta sainya ko jIvita kara diyaa| phira usane rAjA se vaha kapaTayukta strIcaritra kI bAta kahI, jo devoM ko bhI durlakSya hai| yadyapi kAmadeva kI godI meM bhI baiTha jAya to bhI strI anya puruSa kI abhilASA karatI hI hai| terI agramahiSI isa atisundara sudarzana para mohita ho gii| usane Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6. 20 sudarzana-carita 236 andhere meM isa vaNIndra ko uThavA maMgAyA, kintu vaNIndra sumeru ke samAna nizcala zarIra rhaa| taba sUryodaya hone para ghabarAI huI rAnI ne apanA zarIra phAr3a liyA aura hAhAkAra macA diyaa| sahasA tere dvArA preSita kiMkaroM se jaba sudarzana tIkSNa talavAroM se mArA jAne lagA, taba maiMne apane Asana ko kaMpAyamAna hone se saba vRttAnta jAna liyaa| phira maiMne yahA~ Akara tere bhRtya-samUha ko kIlita kiyaa| jo caramazarIrI hote haiM, ve mArane se marate nahIM, aura hamAre jaise deva unake upasagoM kA haraNa karate haiN| jaba tU susajjita hokara yahAM AyA, taba maiMne apanA mAyArUpI sainya nirmANa kiyaa| anantara vipakSiyoM ko mArane kA jo vRttAnta hai, vaha, he nRpati, tere bhI pratyakSa hai| taba rAjA pazcAttApa karatA huA punaH bhatti.pUrvaka sudarzana ko manAne lagA-mujhe kSamA kro| mere doSoM kA vicAra karane se kyA lAbha ? yaha sunakara vaNigvara ne kahA-he rAjan satpuruSa ke bahuta guNoM se kyA, usake do hI guNa paryApta haiM-arthAt usake mana meM roSa bijalI kI camaka ke samAna kSaNasthAyI aura maitrI patthara kI rekhA ke samAna cirasthAyI hote haiN| 19. rAjA kA arddharAjya samarpaNa va sudarzana dvArA asvIkAra taba rAjA ne kahA-satpuruSa ke upazama hI parama yogya hai| vaha aisA zuddha svabhAva aura svacchamana hotA hai ki dUsaroM ke upahAsa se va durjanoM kI niMdA se, kSAra dvArA darpaNa ke samAna udbhAsita hotA hai; tathA nirmala hokara aura bhI adhika camaka uThatA hai| maiM tumhArA apakAra karake DhIThatA se Akara tumhAre caraNoM kI zaraNa meM praviSTa huA huuN| mujha apakIrti kamAnevAle kI tumane rakSA kI hai| tumhIM ne mujhe yaha rAjya aura manuSya jIvana pradAna kiyA hai| tumhIM mere bandhu, iSTa, suhRd va sajana ho| tuma guNoM kI rAzi va zreya kA arjana karanevAle ho / he, he, sundara vaNigvara, tumhAre upakAra kA isa jagat meM koI pratyupakAra nhiiN| yadyapi bAta aisI hai, to bhI merI eka bAta maanie| Apa mere sukhakArI Adhe rAjya kA upabhoga kiijiye| isa para usa vaNigvara ne uttara diyA-"Dhalate hue dina kI sukha-sAmagrI ke samAna indra-dhanuSa kI kAnti ko prakAzita karanevAle rAjya se, he rAjana, mere mana kI kyA abhilASA pUrNa hogI ? 20. rAjA dvArA pralobhana tathA sudarzana kA vairAgya saMpatti kI samhAla se, rAjanIti ke pAlana se, zatruvaMza ke sAtha yuddha se va duSTa jIvoM ke nigraha se eka jIvanamAtra ke lie amita pApa kA upArjana kiyaa| isase, he narendra, kauna sI kAryasiddhi huI ? ataeva tU hI isa rAjya Rddhi kA upabhoga kr| maiM to dussaha tapazcaraNa karUMgA aura bhavasamudra ko pAra kruuNgaa|" taba rAjA isa prakAra bolA-"tU tapa kaise karegA ? abhI bhI terI yuvAvasthA hai aura terA putra bhI bahuta choTA sA hai| isalie, he tAta, usakA lAlana-pAlana Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 240 nayanandi viracita [6. 21. kara, jaba taka vaha samartha na ho jaay| aura tU bhI sundara bhogoM kA upabhoga kara, evaM apane iSTa, mitra va baMdhuoM ko sukhI bnaa| tatpazcAt tapasyA karanA / " taba usa vaNigvara ne kahA-he rAjan , sarvadA hI yama se koI nahIM chUTatA, cAhe vaha bAla ho yA yuvA yA vRddha / vizeSataH isa avasarpiNI kAla meM jIvana pAnI ke budabude ke samAna kSaNabhaMgura hotA hai| 21. sudarzana dvArA jIvana kI kSaNabhaMguratA kA nirUpaNa jo koI yauvana meM uttama tapa dhAraNa karate haiM, ve sahaja hI bhavasAgara se tara jAte haiN| yauvana pahAr3I nadI ke vega ke tulya hai jo zIghra samApta ho jAtA hai| vRddhatva se sArA zarIra DhIlA ho jAtA hai| jamarUpI agni kI apUrva jvAlAoM se saMtapta hokara samasta gAtra sikur3a jAtA hai| pITha kA madhya bhAga dhanuSa ke samAna Ter3hA ho jAtA hai| nIcI-UcI bhUmi, gobara Adi apavitra vastu, jala va mUtra, va paira ke nIce rassI yA sA~pa, inakA dRSTi ke dvArA koI antara hI dikhAI nahIM pdd'taa| vRddha puruSa ( kamara jhukA kara ) mAnoM mahItala para apane gire hue yauvana ko DhUr3hatA hai, aura kukavikRta kAvya ke samAna pada pada para skhalita hotA hai| vaha pavana se Ahata vRkSa ke samAna tharrAtA hai, aura usake kAna duSputra ke samAna koI bAta sunate hI nahIM haiN| isalie jaba taka bAlabacce paraspara lar3ate-bhir3ate va kahate-sunate nahIM haiM, tabhI taka maiM tapazcaraNa karake motarUpI gRha meM jA caDhU'gA, jisase punaH saMsArarUpI kUpa meM na pdduu| prema vahI hai jo dveSa prakaTa na kre| vahI bhojana hai jo muniyoM ke AhAra se zeSa rhe| vahI prajA hai jo pApa na karAye, aura vahI dharma hai jisameM koI daMbhabhAva na ho| vahI satkavi hai, jo jinavara kA stavana kre| vahI zUra hai jo indriyoM ko jiite| divya AbharaNa aura vilepana tabhI taka sundara dikhAI dete haiM, jabataka ve manuSya ke zarIra meM lagakara atyanta durgandhI aura viTTAla ( dUSita ) nahIM ho jAte / 22. saMsAra kI kSaNabhaMguratA se pUrva mahApuruSoM meM virakti ke udAharaNa pUrvakAla meM RSabhadeva ne nIlAMjanA ke maraNa kA hetu pAkara tapazcaraNa grahaNa kiyaa| unake anya putra bhI bharata cakravartI kI sevA karanA pasanda na karake dIkSita ho gye| sagara rAjA apane putroM ke maraNa kI bAta suna kara, rAjyazrI ko chor3a sahasA zramaNa ho gayA / devayugala dvArA varNana sunakara sanatkumAra virakta ho gayA, aura tapasyA karane lgaa| rAghava(rAma) ne bhI chaha mAsa taka lakSmaNa (ke mRtaka zarIra ) ko lie phirane ke pazcAt pravrajyA kA pAlana kiyaa| pazuoM kA vadha karake unakA vivAha hogA, aisA sunakara hI kumAra neminAtha ne munivrata dhAraNa kara liyaa| aura bhI dUsare jinendra bhramara ke samAna kAle meghoM ko vilIna, va ulkApAta huA dekha duddhara tapa meM pravRtta ho gye| maiM bhI isI prakAra nirgrantha hotA hai| jisase mahApuruSa Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6. 23] . sudarzana-carita 241 jAMya vahI paMtha hai ( mahAjano yena gataH sa panthAH ) / maiMne usI samaya pratijJA kara lI thI ki yadi isa upasarga se chUTa gayA, to maiM digambarI dIkSA le lU~gA aura pANipAtra meM ( hAthoM meM ) bhojana kruuNgaa| 23. rAjA dvArA sudarzana kI stuti sudarzana ke isa prakAra vacana sunakara gUMge ke samAna niruttara huA vaha saparigraha nareza isa prakAra varNana karane lgaa| paramAtma kI bhAvanA karanevAle, vaMdAraka-vRnda dvArA vaMditapada, he vaNIndra, tumhAre sadRza puruSa hI to jinendra kahalAtA hai| tumhAre samasta guNoM kA varNana kauna kara sakatA hai ? loga mohagrasta hokara gharagRhasthI kA pAlana karate haiN| ve kucha bhI pApa kA vicAra nahIM krte| dUsaroM ko dhokhA dete haiM; kRSi, kabAr3a va sevA ko hI acchA mAnate haiM; tapa ke nAma se unake zarIra meM jvara car3ha AtA hai| (aisA loka svabhAva hote hue bhI ) jo koI prApta huI apanI sampadA kA tyAga kara mahAvrata letA hai, vaha dhanya hai| (isa prakAra sudarzana kA guNagAna karake ) jaba rAjA nagara meM vApisa AyA, taba isI bIca, rassI kI phAMsI banAkara aura vRkSa se laTakakara abhayA ne AtmaghAta kara liyaa| isa prakAra marakara vaha pATaliputra nagara meM vyaMtarI utpanna huii| paMDitA bhI apane mana meM saMtrasta hokara, zIghra hI usI pATaliputra kI ora bhAga gii| vahA~ pahu~cakara paMDitA devadattA gaNikA ke ghara rahane lgii| isa prakAra samavasaraNa meM jinendra ke pratyakSa, nayoM kA Ananda lenevAle gautama gaNi ne vyAkhyAna kiyaa| iti mANikyanaMdi vidyake ziSya nayanandi dvArA viracita, paMcaNamokAra ke phala ko prakAzita karanevAle, sudarzanacarita meM, mahAsaMgrAma samApta ho jAne para, rAjA kA vaNigvara ko rAjyazrI samarpita karanA, sudarzana dvArA usakA grahaNa nahIM kiyA jAnA, abhayA kA marakara vyaMtarI utpanna honA, va paMDitA kA pATaliputra nagara meM jAnA, inakA varNana karanevAlI nauMvI saMdhi samApta / // saMdhi 9 // Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMdhi 10 1. jina-mandira kA AlaMkArika varNana usa bhayAnaka zmazAna meM parama prazaMsA ko prApta karake vaha vaNIzvara sudarzana apane tAmasa rahita mana se cintana karane lagA-jahAM maraNa aura janma rUpI athAha jala bharA hai, jisameM bahuta sI kapaTarUpI bhaMvareM vidyamAna haiM, jahAM nAnAprakAra ke cittarUpI ghora vAtoM kI dhvani ho rahI hai, jo rAga aura dveSa rUpI jalacaroM se bharA huA hai, jo krodha va lobha rUpI bar3avAnala se bhISaNa hai, evaM durgati rUpI laharoM se yukta hai, aise isa saMsArarUpI raudra samudra meM jIva puNyoM ke binA dharmarUpI ratna kI prApti nahIM kara paataa| devoM aura mAnavoM kI prazaMsA prApta karanevAlA sudarzana isa prakAra cintana kara va putra ko apanA gRhastha pada dekara logoM sahita jinAlaya meM phuNcaa| vaha jinAlaya azoka vRkSa tathA yakSa aura yakSiNiyoM se sundara thA ; jaise mAnoM kuvera kA kIr3A-mandira ho, jo zoka rahita yakSa yakSiNiyoM se sundara dikhAI detA hai| vaha rohiNi ( sopAna paMkti ) se manohara tathA bar3e-bar3e caMdovoM va unake sitAroM se dedIpyamAna hotA huA AkAza ke samAna dikhAI det| thA, jo rohiNI nakSatra se manohara tathA pUrNacandra evaM tArAoM se prakAzamAna ho| jo cakrezvarI devI se alaMkRta tathA pavitra yogiyoM ke samUha se zobhAyamAna hotA huA usa sarovara ke samAna thA, jo cakavA-cakaviyoM se sundara va uttama haMsayUgaloM ke samUhoM se zobhAyamAna ho| vahAM ghaMToM kI gharghara dhvani evaM divya kuMbha, zaMkha, tUrya aura cAmaroM kI zobhA ho rahI thI, jisase vaha eka hastI ke samAna pratIta hotA thaa| vahAM zrAvakoM kA gamanAgamana ho rahA thA; ataeva vaha eka vana ke samAna pratIta hotA thA, jahAM zvApada ( vanyapazu ) Ate-jAte dikhAI dete haiN| vaha mokSa-mArga dikhAne vAlA thA, ataeva vaha eka dhanuSa ke samAna thA, jo vANa chor3ane ke mArga ko lakSya karatA hai| usa jinAlaya ke darzana kara sudarzana bahuta haSita huaa| (yaha niHzreNI nAmaka chaMda kahA gayA ) / usa sundara jinamandira meM, apane kularUpI nabhastala ke candra vaNIndra ne, moha ko jItanevAle jinendra kI stuti prArambha kii| 2. jinendra-stuti namaskAra karate hue devoM ke mastaka para ke mukuToM ke maNiyoM kI kiraNoM se cumbitacaraNa, bhagavan , tumhArI jaya ho| he samasta trailokya meM dharma kI halacala macAne vAle, jaya ho Apa kii| jaya-jaya, he kevalajJAnanidhi / jaya ho, he bhavyarUpI kamaloM ko praphullita karanevAle sUrya / he indriyarUpI zatru-yodhAoM kA dalana karanevAle, jaya ho| he paramArtha ko jAnanevAle jaya ho / jaya ho, jarA aura maraNa kA vinAza krnevaale| jaya-jaya-jaya, he nirgrantha dev| jaya ho ApakI, jo nirdoSa sUrya kI kiraNoM ke samUha ke sadRza zarIra kI prabhA ko dhAraNa karate haiM, Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10.3] sudarzana-carita 243 dhAtuoM se rahita haiM, sva-para hitakArI haiM, evaM caturmukhI haiN| jaya ho ApakI, jo prakRSTa guNasamUhoM se vibhUSita haiM, va asuroM, suroM va manuSyoM se prazaMsita haiN| jaya ho, he ameya kevalajJAna ke dhArI; jaya ho, he mAna ke kSayakArI; jaya ho, he niSkAma mdnvinaashii| jaya ho, he kunayarUpI hastiyoM ke siMha / jaya ho, he trailokya ke logoM para kRpA krnevaale| jaya ho, he lobha ke vinAzaka supArzva / jaya ho, he niSkarma va yama ke dUtoM ke traask| jaya ho, he mokSalakSmI se saMyukta, malarahita, saMsAra meM stutya / jaya ho, he saMsAra ke AzrayadAtA va samavasaraNa se sNyukt| he sumunirAja, rogadveSa rahita, sugandha prasAraka, suroM ke hitakArI va lezyAoM se hIna / jaya ho, he niSpApa bhagavan , nakhoM kI vRddhi se rahita, he pUjyoM ke pUjya vAsupUjya bhagavan / yadi koI samasta AkAzatala ke pAra jA sake, to hI hamAre jaisA AparaMparAnuyAyI, Apake guNoM kA varNana kara sakatA hai| 3. vimalavAhana muni kA varNana he bhagavan , Apake nAma grahaNa mAtra se khalajana kSubdha ( bhayabhIta ) ho jAtA hai, hasti apanA darpa chor3a detA hai, sarpa bhI nirviSa ho jAtA hai, va viSa bhI amRtarUpa se pravRtta hone lagatA hai| agnizItala ho jAtA hai va kezarI AkramaNa karatA huA bhI ruka jAtA hai| vajra ke samAna kaThora dRr3ha va udbhaTa pairoM kI ber3iyAM TUTa jAtI haiM, tathA anya ghora upasarga bhI miTa jAte haiN| isa prakAra jaba sudarzana citta meM harSita hokara, mokSa ke hetubhUta jinendra deva kI stuti kara rahA thA, tabhI usane vahAM surendra dvArA baMdanIya eka munirAja ko baiThe dekhaa| ve munirAja tapa rUpI agni se tapAye hue, moha se tyakta, va siddhirUpI kAntA meM anurakta, madoM se rahita, netroM ko iSTa evaM zarIra ke maila se lipta the // 1 // unakA dveSa naSTa ho gayA thA, zukla lezyA prakaTa ho gaI thI aura ve saMyamoM ke samUha rUpa dhana ke dhArI the (arthAt bar3e tapodhana the)| ve trailokya-bandhu the, jJAna-sindhu va bhavyarUpI kamaloM ke mitra ( sUrya samAna hitaiSI ) the| ve alaMdhya zakti ke dhArI the, brahmayogI the, prayatnapUrvaka jIvoM kI rakSA karanevAle the, evaM jinendra dvArA kahe gae sAta tattvoM kA avadhijJAnapUrvaka bhASaNa karanevAle the // 2 // ve girIndra ke samAna dhIra, doSoM se bhIru, tathA pAparUpI paMka se uddhAra karanevAle the| ve duHkharUpI phUloM ko dhAraNa karanevAlI trizalya rUpI bela ko tor3ane meM eka advitIya hastI the| ve prasannamUrti, sUrya ke samAna dedIpyamAna, zIlarUpI jala ke sAgara, pramAdoM ke vinAzaka, megha ke samAna gaMbhIra-dhvani, saMyamI va dayAparAyaNa the // 3 // ve mahAkaSAya va nokaSAya rUpa bhISaNa zatruoM ke vinAzaka, ahiMsA mArga ke avalaMbI, jJAnI, nagna, va karmabandha ko chor3anevAle the; evaM kutIrtha ( adharma ) meM paira nahIM rakhate the, parigrahoM se mukta the tathA manuSyoM aura devoM ko santoSa denevAle the| ( yaha laghu-guru krama se tIna vAra solaha arthAt ar3atAlIsa akSaroM se yukta paMcacAmara chaMda hai)||4|| ve muni Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 244 nayanandi viracita [ 10.4 zAnta-citta, jina-bhakta, ratnatraya-paripAlaka, tapa se tapta, madarahita aura paMcAcAra se yukta the| 4. vyAghra bhIla kA varNana una vimalavAhana nAmaka munirAja kA abhinandana karake namaskAra karate hue, vaNigvara sudarzana ne unase apane bhavAMtara puuche| munirAja ne usase koI bAta chipA kara nahIM rkhii| ve jinavaroM kI vaMdanA karake saba vRttAnta batalAne lge| isI jaMvUdvIpameM sumeruparvata kI dakSiNa dizA meM, apane madhya meM gaMgA aura sindhu nadiyoM se yukta, prasiddha va dhana-samRddha bharatakSetra hai| usake vindhya deza ke kosala pradeza meM meghanAda bhUmipAla nAmakA rAjA thaa| usakI bhAryA vasundharI se lokapAla nAmakA divyazarIra putra utpanna huaa| eka dina rAjamahala ke siMhadvAra para saba loga isa prakAra pukAra karate hue Ae-" he deva, he deva, rakSA kIjie, rakSA kiijie| isa prakAra kAMpate hue manuSyoM ke samUha ko dekhakara va unake vacana sunakara, vismita ho rAjA ne apane anaMtabuddhi nAmaka maMtrI se puuchaa| usane kahA ki rAjadhAnI se dakSiNa dizA kI ora vindhyaparvata meM eka parAkramI bhIla rahatA hai, jisakA nAma vyAghra hai| vaha siMha ke samAna madonmatta hAthiyoM ke kuMbhoM ke vidAraNa meM prasakta rahatA hai, rakta-netra hai, hAtha meM pracaMDa cApadaMDa aura bANa lie rahatA hai, laMbI dAr3hI rakhatA hai, va megha ke samAna kAle zarIravAlA hai| usake bAla Upara ko uThe va bikhare huye haiN| vaha bhayaMkara veSa rakhatA hai, yuddha meM ajeya hai aura yamarAja ke samAna krUracitta hai| vaha bar3e-bar3e sthUlastanoMvAlI kuraMgiNI nAmaka bhAryA se yukta hai| vaha dunivAra va moTe AkAra kA hai| vaha roSa karatA hai, logoM ko trAsa detA hai aura punaH usI parvata meM praveza kara jAtA hai| vaha megha meM bijalI kI chaTA ke samAna kSaNa meM dikhAI detA va kSaNa meM hI lupta ho jAtA hai| 5. vyAghra bhIla se saMgrAma isI kAraNa yaha samasta prajA karuNa krandana karatI huI yahAM AI hai| yaha sunakara bhUmipAla rAjA ne kupita hokara kahA-"vaha kSudra kyA kara sakatA hai ?" phira unhoMne apane anaMta nAmaka anaMtabalazAlI senApati ko AjJA dii| vaha pulakitagAtra hokara apane bhaTasamUha va ghor3oM aura hAthiyoM sahita cala pdd'aa| anaMta senApati vahAM phuNcaa| kintu pulinda ne use jIta ddaalaa| anaMta bhayabhIta hokara bhAga aayaa| taba rAjA ruSTa huaa| vaha garva se bolA aura usane senA ko dhIra dhaayaa| phira vaha apane dhvaja-cihnoM va chatra sahita jhaTa se svayaM vahAM gyaa| kintu usakA hAtha apane nagna khaGga para na par3A, tabhI usake putra lokapAla ne kahA-"Apa zUroM ke zUra haiM, pratApa se sUrya samAna haiM, va mahArAjoM ke bhI rAjA haiM, yaha kirAta Apake tulya nhiiN| kyA koI siMha kuddha hokara jIbha lapalapAtA huA, eka syAra para AkramaNa karatA hai ? he deva, Apa (vyartha) moha meM par3a gaye Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10.7] sudarzana-carita 245 haiN|" itanA kaha kara usa bAlaka ne zatru ko hAMkA mArA aura aisA yuddha kiyA jo devoM ko bhI asAdhya ho| usane apane kRpANa se usa kirAta kA sira kATa liyaa| rAjA prasanna hokara apane nagara meM lauTa aayaa| usa samarAMgaNa meM ghor3oM ke samUha ke mAre jAne para, gajapaMkti ke naSTa ho jAne para, tathA udbhaTa bhaToM kA mardana ho jAne para, vidhivazAt talavAra se kaTakara, marakara vaha zabara 6. sudarzana ke pUrva janmoM kA vRttAnta vatsadeza meM eka gvAle kA kuttA huaa| vaha siMha ke samAna bhayaMkara thaa| eka dina vaha gauoM ke sAtha kozAmbI meM AyA va paribhramaNa karatA huA jinamandira meM Akara raha gyaa| aura jo kuraMgI nAma kI zabarI thI vaha yathAkAla marakara kAzIdeza kI vArANasI nagarI meM eka sundara mahiSI huii| bhavAMtara meM jo kirAta thA, aura phira jo becArA zvAna huA thA, vaha marakara, durgrAhya aMgadeza meM, akaMpa caMpApurI ke bIca, krodhazIla va lobhI siMhanI nAmaka siMha kI priyA kA putra huaa| vaha khala kulakSayakArI karma karane lagA, mAnoM putra ke bahAne yamarAja hI A gayA ho| tatpazcAt vaha gauoM kI rakSA karanevAlA subhaga ( gopAla) huaa| usane vana meM indriyoM ko jItanevAle sAdhu ke darzana kiye aura namo arahatAdi pada kA jJAna prApta kiyA, jisake phalasvarUpa vahAM se marakara tU sudarzana huA hai| aba tU ghora upasarga sahakara, tapa ke dvArA anupama kevala jJAna prApta kara, sparza, gaMdha, zabda, va cakSurahita ananta-catuSTaya va mokSa prApta kregaa| aura jo vaha bhIla kI priyA thI, tathA dUsare bhava meM mahiSI huI thI, vaha karAla kAla ke vaza, yama ke dAMtoM ke bIca pdd'ii| 7. indriyoM kI lolupatA ke duSpariNAma vaha caMpAnagara ke zyAmala nAmaka rajaka kI yazovatI nAmaka bhAyAM kI vatsinI nAmaka putrI huii| vaha vidhavA ho gaI, taba usane anastamita-vrata dhAraNa kara liyA, jisake phalasvarUpa, jainadharma ke puNyodaya se, marakara, terI priya bhAryA manoramA huii| vaha bhI deva aura manuSya gati ke sukhoM ko bhogakara nizcaya se mokSa jaavegii| isa prakAra maiMne tujhe jo honevAlA hai, aura jo ho cukA, vaha vRttAnta kaha sunaayaa| madonmata, mAMsala-gAtra mAtaMga, sparza indriya ke vazIbhUta hokara, saghana vana meM pakar3A jAtA hai| mIna, agAdha jala ke bIca uchalate-kUdate va calate hue mAMsa meM prasakta hokara ( rasanA indriya kI lolupatA se ) pha~sa jAtI hai| sundara zarIra bhauMrA runajhuna karatA huA, sugaMdha ke lobha se, kamala para baiThakara nAza ko prApta hotA hai| cikanA, navIna aMgadhArI pataMga AkAza meM ur3atA huA, harSa se, camakIle padArtha se AkRSTa ho, agni meM praveza karatA hai| tathA sundara kuraMga vana ke bIca bhramaNa karatA va mRgI se ramaNa karatA huA, madhura gIta se AkRSTa ho, jIvana ko samApta kara baiThatA Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 246 nayanandi viracita [ 10.8. hai| isa prakAra mana meM vazIbhUta ho, sukha kI lAlasA se, viSayAsakta ho, marakara jIva punaH isa duHkhapUrNa saMsAra meM bhramaNa karate haiN| 8. indriyoM ke vazIbhUta hue devoM va mahApuruSoM kI viDambanA __sparza indriya ke vaza se caMga maraNa ko prApta huA, tathA rasanA indriya ke kAraNa subhauma nRp| usI prakAra gaMdha kA lobhI gaMdhamitra, dRSTi ( cakSu indriya) ke kAraNa sahastrabhaTa va zravaNendriya ke rasa se gaMdharvadatta, maraNa ko prApta huye| jo koI apanI pAMcoM indriyoM ko prasAra karane se nahIM rokatA, vaha svayaM apane hAtha se aMgAra khIMcane kA kAma karatA hai| jo prasiddha va mahAmAnI deva kahe jAte haiM; ve bhI citta ke vazIbhUta hokara kSaya ko prApta huye| brahmA tilottamA kI kAya ko dekhakara, mana ke vazIbhUta ho, caturmukha ho gyaa| jo ananta kahA jAtA hai, vaha bhI apane mana ko na roka sakA ; usane bhI unmatta hokara gopoM kI gopayoM ko grahaNa kiyaa| mahAdeva satI (pArvatI ) ko apane Adhe zarIra meM tathA sira para surasiMdhu (gaMgA) ko baiThAe hue hai| isa prakAra vaha bhI mana kA lobhI va madAndha huA hai| jo samasta suroM aura asuroM ke mastaka kA zUla thA, jisane U~ce parvata ( kailAza) ko jar3a se hilA diyA thA, jisakI lIlAe~ va kAma-kAja, sadaiva zobhAyamAna the, jisakA bhrAtA vibhISaNa thA, vaha laMkA kA pradhAna, jagattraya meM prasiddha rAvaNa, rAmacandra kI akhaMDasatItva se maMDita patnI ko dekhakara mohita ho gayA, aura kAmavAsanA-yukta mana se usako hara le gayA; jisake phalasvarUpa vaha raNAMgaNa meM lakSmaNa ke cakra se mArA gayA aura naraka meM par3akara duHkha sahane lgaa| usa bharatezvara ( arkakIrti ) kA putra bhI sulocanA ke lobha meM par3a gayA, jisake kAraNa vaha kaSAyavaza, meghanAda dvArA samarAMgaNa meM bandhana ko prApta huaa| 9. indriya-vijaya ke mahA suphala mahAn gaMgA ko pAra karate hue, pArAzara ne calita mana ho, lajjA chor3a, kevaTa kI kanyA kA AliMgana kiyA, jisase usake garbha meM tapasvI mahAmuni vyAsa utpanna hue| draupadI ke kezagraha ke prasaMga se mahAbhArata huaa| isa prakAra isa jaga meM, isa mana (kAmAsaktamana ) ke dvArA kauna-kauna viDambita nahIM hue, kevala eka jinendra ko chodd'kr| isa saMsAra meM jisakA mana apane vazIbhUta ho gayA, usakA trailokya meM yaza bhramaNa karane lagatA hai ; manuSya, deva aura vidyAdhara usakI sevA karate haiM, tathA nAgendra aura narendra usake guNasamUha kI stuti karate haiN| vidveSI mahAna zatru usase trasta ho jAte haiM, tathA kutsita vighna usake kadApi durladhya nahIM hote| balavAn, uddhata hAthI usake Age khar3e rahate haiM, aura caMcala ghor3e kahIM samAte nahIM haiN| usake acche-acche maMtra, yaMtra aura taMtra sphurAyamAna ho jAte haiM, va zAsanadevatA usake saba kAma karate haiN| dhanI loga use apane Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudarzana-carita 247 use anekoM abheda (akSaya ) upahAra prApta manovAMchita mahAn sukhoM kA upabhoga kara marane ke pazcAt aura vahAM vizAla vimAna meM duHkharahita, pUjya va manojJa kintu jo koI caMcalamana hotA hai, vaha duHkharUpI jala meM parAI lakSmI va parAI sundara striyoM ko dekhakara tila - 10. 10] zreSTha dhana-bhaMDAra arpita karate haiM / hote hai vaha manuSya uttama deva hotA hai, sukha prApta karatA hai / DUba jAtA hai; vaha tila khIjhatA hai / 10. narajanma aura dharma kI durlabhatA parvatoM meM zreSTha meru parvata hai| kuMjaroM meM airAvata, nAgoM meM zeSanAga, prAsAdoM meM devagRha, sAgaroM meM kSIrodadhi, devoM meM indra aura janmoM meM narajanma zreSTha hai / aise narajanma ko pAkara jo mUrkha dharma nahIM karatA, vaha zAzvata sukha rUpI lakSmI (mokSa) ko Ate hue kuhanI detA hai ( dhakkA dekara nikAlatA hai ) / isa durlabha manuSya janma ko pAkara bhI jIva sukhadAyI dharma kA cintana nahIM karatA / kSaNa-kSaNa harSa mAnatA huA calatA hai, va apanI galatI huI Ayu ko kucha nahIM samajhatA / 'tuma cirajIvI ho' sunakara bar3A harSita hotA hai / 'mara jAvo' sunakara roSa karatA hai| jAnatA nahIM ki kAla mujha para usI prakAra akasmAt A par3egA, jisa prakAra matsya ke Upara jAla / camacamAte hue mayUra ke paMkhoM ko, gajendra ke dAMta ko, mRga ke carma ko, gaiMDe kI asthi ko, kRmiruha ( rezama ) se banI loiyAM va kaMbala, ina saba ko logoM ne pavitra mAnakara prazaMsA kI hai / mRtaka manuSya kisI ko iSTa nahIM hotA / usake nijI bAMdhava bhI use aniSTa samajha bAhara nikAla dete haiM / use chUte bhI nahIM haiM, jaise mAnoM vaha kAlA sAMpa ho / usa kSaNa priya patnI va putra, apanI mAtra cintA karate haiM / ataeva zarIra kI sthiti ko vinazvara jAnakara jhaTapaTa, Atmahita meM prayatna karanA cAhiye / re manuSyo, dharmarUpI pradIpa ko lo, jisase lauTakara punaH janmarUpI kUpa meM na giro / isa prakAra munIndra kI vANI sunakara sudarzana ne apane hAthoM ko sira para car3hAyA aura tatkAla mahAguNoM kI khAna dharma ko svIkAra kiyA / he zreNika rAjan, aisA jAno / isa prakAra gautama gaNadhara ne usa nayoM se prasAdayukta zAsana kA vyAkhyAna kiyA, jo nizcaya hI sundara kalA ( samyakjJAna ) se yukta hai, samasta bhUmaMDala ko priya tathA ajJAna kA nAza karanevAlA hai, jisa prakAra ki candra sundara kalAoM kA dhArI, kumudinI ko priya tathA andhakAra kA vinAzaka hotA hai / iti maNikanandi traividya ke ziSya nayanandi dvArA racita, paMcaNamokAra ke phala ko prakAzita karane vAle sudarzanacarita meM, kirAta, phira zvAna, phira subhagagopa aura phira sudarzana, evaM kuraMgI, phira mahiSI, phira vatsinI nAmakI dhovIkI putrI, aura phira utpanna huI manoramA, isaprakAra kathita cAra janmAntara, inakA varNana karanevAlI dasavIM saMdhi samApta // saMdhi // 10 // Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMdhi 11 1. rAjA ghAIvAhana kA vairAgya vaNigvara sudarzana ne una munirAja ke pAsa se apane pUrvajanma kA vRttAnta suna kara, saMsAra se virakta ho, tapazcaraNa dhAraNa kara liyA, jisa prakAra ki prathama tIrthakara bhagavAna RSabhadeva ne kiyA thaa| unake tapazcaraNa kA samAcAra suna kara apane mana meM saMsAra ke bhaya se trasta ho ghAIvAhana rAjA ekaTaka dRSTi lagA kara punaH punaH cintana karane lgaa| "nArI kA caritra bar3A vicitra hai, jise deva bhI nahIM jAna, skte| maiM ajJAnI usake pramANa ko kaise jAna sakatA hUM? merI patnI jhaTapaTa daMbha prakAzita karake mara gii| isa nimitta ko lekara vaha sudarzana virakta ho gayA, tathA usane manojJa rAjya ko rajju ke samAna chor3akara, supUjya va suzikSya (saMyamAtmaka) digaMbarI dIkSA grahaNa kii| aura maiM indriya-laMpaTa hotA huA kula bhI nahIM samajha rahA huuN| maiM mahAn aura ananta pApa karatA huA zaMkita nahIM hotaa| jJAta nahIM, maiM mara kara bhaviSya meM kahAM utpanna houugaa|" isa prakAra apane citta meM vicAra karake usa rAjA ne apane samasta deza kA rAjya apane putra ko de diyA aura munIndra ko namaskAra karake svayaM nirdoSa digaMbara muni ho gyaa| usakI samasta priya patniyAM bhI udvigna ho uThI aura phira ve sabhI, he mukuTadhArI nareza ( zreNika ), garva chor3a dIkSita ho gii| yaha saba dekhakara dUsare kitane hI logoM ne vrata dhAraNa kiyA aura kitanoM ne mahAzalya ke sadRza mithyAtva kA parityAga kiyaa| 2. gocarI ke samaya nagara meM sudarzana muni kI carcA una narapati pramukha samasta muniyoM ne caturtha vrata ( caturthabhakta rUpa upavAsa ) dhAraNa kiyA, aura phira anya dina campAnagarI meM tapalakSmI se vibhUSita (muni dharmAnusAra ) gocarI pragaTa kii| jahAM para unhoMne rAjyazrI kA upabhoga kiyA thA, vahIM para aba bhikSAcaraNa kiyaa| unake na lobha thA, na lajjA, na bhaya aura na abhimAna / unako yadi prema thA to tapazcaryA se| pratyeka sAdhu ucca va nIca gRha kA vicAra na kara, ghara ke prAMgaNa meM pahuMcatA va kramazaH eka mArga se dUsare mArga meM bhramaNa karatA, jisa prakAra ki candra vizAla nabhAMgana meM Uca-nIca grahoM kA vicAra na kara kramazaH pratyeka nakSatra meM bhramaNa karatA hai| sudarzana muni kA saundarya dekhane ke lie, yauvanavatI nAriyAM eka dUsare ke aMga se aMga kA gharSaNa karatI huI, va mekhalA ko skhalita karatI huI daur3a pdd'ii| koI bolI-"he sakhi, pahale bhI isa ( sudarzana ne ) nagara ko kSobhita kiyA thA va kapilabhaTTa kI priyA viparIta bhAva meM pravRtta huI thI, kintu isane-'maiM to napuMsaka hUM' aisA pratyuttara de kara usako bhulAve meM DAla diyaa|" koI bolI-"isane narendra kI vallabhA abhayA kI bhI icchA Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11. 4] sudarzana-carita 249 nahIM kI, jisase usane prabhAtakAla meM DhoMga racA, aura aMta meM lajjita ho, vRkSa se laTaka kara AtmaghAta kara liyaa|" koI bolI- "isane apanI kAntA manoramA ko chor3a kara, dIkSA rUpI vadhU kA varaNa kiyA hai| he mugdhe, tU kyoM isakI ora kaTAkSa se nirIkSaNa karatI hai ? vaha terI ora dhyAna nahIM detaa| rI candragRhIta ( bAvalI ), dUra haTa, dUra htt| he sakhi, he sakhi, isako apane mana meM mata basA; usake pIche laga kara mata daudd'| isase kevala logoM meM terI nirlajjatA kA prakAzana aura upahAsa hogaa|" sudarzana muni apanI dRSTi cAra hAtha Age pRthvI para dete hue calate va atyanta maunavrata se rhte| ve aisI strI-kathA nahIM karate, jisase kAmarasa kI utpatti ho| unhoMne hAsya, ratipUrvaka avalokana, parigraha, apanI pUrva rati ke smaraNa kA parityAga kara diyA hai| ve aba sundara lar3iyoM yukta hAra, sundara kaMkana, kuMDala va zekhara Adi AbharaNa dhAraNa nahIM krte| ve strI, tithaMca va napuMsakoM se rahita sthAna meM vAsa karate va indriyoM kA damana karate haiN| (yaha makarAkRti chaMda hai| ise koI latAkusuma bhI kahate haiN|) nagara meM caryA karake ve muni lIlApUrvaka maMda gati se hastI kI sUDa ke samAna hAthoM ko nIce laTakAe hue smRtikaraNavaza ( sAmAyika ke kAla kA dhyAna rakhate hue ) jinamaMdira ko ge| ... 3. munidharma kA pAlana vahAM jina mandira meM usane apane guru ko namaskAra karake, tathA azana, khAna, pAna evaM svAda, ina cAroM prakAra kI tRSNA ko chor3a, tatkSaNa pratyAkhyAna grahaNa kiyaa| guru ne jisa prakAra kahA, usI prakAra sudarzana ne samasta kRti-karma kA paThana kiyaa| pAMca uttama vrata, paMca samiti, pacendriya jaya, SaDAvazyaka, kezalauca, acelakatva, asnAna, kSitizayana, adaMtavaNa, sthiti-bhojana aura eka bhakta, ye aTThAIsa mUla guNa kahe gae haiN| caudaha mala aura battIsa aMtarAya, inakA vaha (sudarzana ) pramAdarahita pAlana karane lgaa| solaha udgama ke, solaha utpAdana ke daza eSaNA ke, evaM iMgAla, dhUma, saMyojana evaM pramANa, ina chayAlIsa doSoM ko chor3atA huA vaha dharmadhyAna karatA huA rahane lgaa| vaha na rati karatA aura na arati, na hAsya aura na jugupsA, vaha na nidrA ke vaza hotA, aura na pUjA-satkAra kI vAMchA krtaa||3|| 4. sudarzana muni kI sAdhanAeM sudarzana grISma kAla meM parvata kI zilA ke Upara AtApana yoga karatA, varSAkAla meM vRkSa ke nIce, evaM zItakAla meM bAhara khule meM nivAsa krtaa| vaha apane mana meM eka paramatattva kA dhyAna karatA; tathA rAga aura dveSa, ina do kA nivAraNa krtaa| zarIra ke kAMToM rUpa tIna zalyoM ko dUra krtaa| cAra kaSAya rUpa durjanoM kA nirdalana krtaa| pAMca Asrava-dvAroM kA nirodha krtaa| chaha jIva-nikAyoM kI hiMsA na krtaa| saptabhayoM ko apane citta se yojita nahIM 32 Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 250 nayanandi viracita [11. 5. krtaa| ATha madarUpI duSToM ko dUra se tyaagtaa| nau prakAra ke brahmacarya kA nirvAha krtaa| dazalakSaNa dharma kI ArAdhanA krtaa| gyAraha zrAvakaguNoM kA bhASaNa krtaa| bAraha prakAra ke tapa se apane zarIra ko sukhaataa| teraha prakAra ke caritra kA paripAlana krtaa| caudaha prakAra kI jIvarAziyoM para dayAdRSTi rkhtaa| pandraha prakAra ke pramAdoM se bhaya khaataa| solaha svarma sthAnoM kI icchA na krtaa| satraha prakAra ke asaMyamoM ko chodd'taa| aThAraha saMparAyoM kA mardana krtaa| unnIsa nAha (ghammakahA) ke adhyayanoM tathA asamAdhi-sthAnoM kI jAnakArI prApta krtaa| ikkIsa zabala doSoM kA maMthana karatA, tathA bAIsa parISahoM ko sahana krtaa| sUtrakRtAMga ke teIsa adhyayanoM va caubIsa jaina tIrthaMkaroM kI vANI kA vyAkhyAna krtaa| paccIsa bhAvanAoM kA udgopana krtaa| chabbIsa pRthviyoM kI paribhAvanA krtaa| muniyoM ke sattAisa guNoM kA utkarSa krtaa| aTThAisa prakAra ke AcAra prakaTa krtaa| unatIsa pApazrutoM ko dUra rkhtaa| tIsa moha ke sthAnoM ko cakanAcUra krtaa| ikatIsa mala vAdoM ( dUSitavAdoM ) se ghRNA karatA, tathA battIsa jinopadezoM kI vAMchA karatA thaa| idhara kusumapura meM jo paMDitA bhAga kara AI thI, usane devadattA ke samakSa prasannatA se yaha kathA kahI / 5. paMDitA ne devadattA ko sudarzana kA pUrvavRtta sunaayaa| isI uttama bharatakSetra ke aMgadeza meM campA kA rAjA dhAIvAhana hai, jo abhayAdevI se saMyukta tathA trailokya kA mohaka hai| usI caMpA nagarI meM RSabhadAsa nAmakA vaNik rahatA thaa| usakI ahaMdAsI nAma kI guNavatI bhAryA thii| usake sudarzana nAmakA putra utpanna huA, jo yuvA hone para tribhuvana meM vikhyAta huaa| vahIM para sAgarasena nAma kA eka dUsarA vaNika rahatA thA, jisakI sAgarasenA nAma kI bhAryA thii| usakI manoramA nAma kI sundara putrI kA vivAha sudarzana ke sAtha huaa| unake sukAnta nAmakA putra utpanna huaa| isI bIca upavana meM eka muni aaye| usa muni ke pAsa dharmazravaNa karake, RSabhadAsa ne jinadIkSA le lii| usI nagara meM kapila bhaTTa nAma ke rAjA kA priya purohita rahatA thaa| usakI kapilA nAma kI manISTa bhAryA thI, jo sudarzana se ramaNa karane ke liye utkaMThita huii| usane apanI sakhI ke dvArA, mitra ke bahAne, sudarzana ko apane pAsa bulA liyaa| sudarzana ne apane ko napuMsaka kahakara usase chuTakArA pAyA, aura usane bhI usakI icchA chor3a dii| phira vasanta Rtu meM naMdanavana phUla uThA, aura rAjA purajanoM ke sAtha vahA~ ko claa| yahA~ abhayamatI rAnI ne vana ko jAte hue va kapilA ke sAtha krIDApUrvaka bAtacIta karate hue, yaha pratijJA le lI ki yadi maiM usa vaNigvara ke sAtha ramaNa na karU~ to AtmaghAta kara luuNgii| prema meM kyA duSkara hai ? rAnI ne ghara Akara yaha bAta mujhase khii| maiMne use punaH punaH rokaa| kintu vaha paMkha lagI cIMTI ke sadRza kSudratAvaza uttejita ho camaka utthii| Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11.7] sudarzana-carita 251 6. devadattA kI bhISaNa pratijJA usakI bAta sunakara, maiMne bhI putale banavAe, aura unheM pragaTa nahIM kiyaa| phira pratipadA Adi tithiyoM meM rAtri ke samaya dvArapAloM ke sAtha kalaha karake, maiMne unheM ( putaloM ko ) phor3a ddaalaa| phira kapaTa prakAzita karake va bhaToM ( dvArapAloM ) ko DarAkara, maiM usa vaNigvara ko le AI aura use rAnI ko samarpita kara diyaa| usane use bahuta mnaayaa| kintu jaba vaha nahIM mAnA, taba rAnI ne apane nakhoM se apane stanoM ko noMca, va logoM ko pukAra kara, usa guNavAna ko maravA DAlane kA prayatna kiyaa| kintu usI samaya vahA~ eka nizAcara prakaTa ho gyaa| usane rAjA ke bhaTasamUha ko stambhita kara diyA aura phira yuddha karake rAjA se kahA ki tU usa lambitabAhu vaNigvara ke zaraNa meM praviSTa ho| rAjA ne usa vaNik ko apanI rAjyazrI denA caahaa| kintu usane use svIkAra nahIM kiyA, va tapa dhAraNa kara liyaa| abhayA ne trasta hokara AtmaghAta kara liyA, aura maiM bhAgakara yahA~ A gii| jaba paMDitA ne isa prakAra vRttAnta sunAyA, taba usa sthUlastanA gaNikA ne ha~sakara sahasA kahA-"maiM samajhatI hU~ ki vaha kapilA (brAhmaNI ) va abhayArAnI ( isa kArya meM ) dakSa nahIM thiiN| karaNabaMdha, prema-pravartana, ratikarma, evaM komalatA se nakha-ghaTTana Adi mere kula ke vijJAna haiM, aura maiM ina saba kalAoM ko jAnatI huuN| jo vaha vaNigvara thA, so munivara ho gayA, aisA tU ne kyoM varNana kiyA ? jo-jo gale se garajate the, aise kina-kina ko maiMne apane meM anurakta nahIM banAyA ? yadi maiM use dRSTi meM par3ate hI tapazcaraNa se bhraSTa kara, apane vaza meM na karU~, to, he tribhuvana-paramezvari, kuNDezvari, maiM tere caraNoM ke Age apanA balidAna kara duuNgii|" nagara meM prasiddhi huI aura sudarzana ke darzana ke lie yuvatI striyA~ aisI mohita ho uThIM, jaise sUrya ke udita hone para kamalinI-vana / 7. sudarzana muni vihAra karate hue pATaliputra pahu~ce ___ isI bIca yahA~ apane guru se pUchakara, devoM aura manuSyoM dvArA prazaMsita sudarzana muni jinendra ke caraNakamala-yugaloM kI vandanA karate hue, vihAra karane lge| unhoMne sAketa meM jAkara RSabha, ajita, abhinandana, sumati aura ananta, ina tIrthakaroM ko praNAma kiyaa| zrAvastI meM saMbhava jinendra kI vandanA kI, aura phira kauzAmbI meM padmaprabha kii| phira banArasa meM pArzvanAtha aura supArzvanAtha kI, tathA candrapurI meM candraprabha bhagavAna kI stuti kii| kAkandI meM bhagavAna puSpadaMta, bhahilapura meM bhaTTAraka zItalanAtha, siMhapura meM zreyAMsa jinezvara, caMpA meM paramezvara vAsupUjya, kAmpilya meM jagadguru vimaladeva, ratnapurI meM devoM dvArA namitacaraNa dharmanAtha, gajapura meM zAnti, kunthu aura arahanAtha jinavara, mithilA meM malli aura nami tIrthakara, tathA rAjagRha meM munisuvrata, evaM zaurIpura meM unhoMne ariSTanemi kI vandanA kI, va kuNDalapura meM trailokya namita antima tIrthakara varddhamAna kA abhinandana Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 252 nayanandi viracita [ 11. 5. kiyaa| isa prakAra vihAra karate hue, tapa se tapAe hue sudarzana muni pATaliputra nagara meM Akara phuNce| vahA~ ve munirAja kusumapura meM caryA ( bhikSAcaryA ) ke lie praviSTa hue / taba dhavalagRha ke Upara car3hI huI paMDitA ne unheM akasmAt dekhA / 8. paMDitA ne devadattA ko sudarzana kA paricaya karAyA usa viduSI ne munirAja ko dekhakara, muskurAte hue apane hAtha kI aMgulI se bAlamRganayanA devadattA ko saMketa dikhAkara kahA - " yahI vaha hai jo caMpAnagarI meM prasiddha huA / yahI hai vaha jinadAsI kA putra / yahI hai vaha, jisane usa nagara meM kSobha utpanna kara diyA thA / yahI usa sundarI manoramA kA pati hai / yahI vaha kapila bhaTTa kA parama mitra hai / aura yahI hai vaha, jisane kapilA se chala kiyA thA / isI meM abhayA ne apanA mana Asakta kiyA thA / aura isI ko maiMne ghara meM lAkara DAla diyA thA / yahI hai vaha, jo usake vaza meM nahIM AyA aura yahI hai jo apane zarIra kI Asakti chor3a ( dhyAna meM ) sthita rahA / isI maravA DAlane ke lie bhejA gayA, aura vaha apane puNya ke kAraNa kisI prakAra baca gayA / isI ko rAjA ne rAjya diyA, kintu yaha paramakArya ( mokSa -sAdhana ) kehI cintana meM lIna rahA / yahI hai vaha jo apane saundarya se kAmadeva hai, aura yahI vaha hai, jo abhayA ke maraNa kA kAraNa huA / yahI hai vaha, jo usI samaya zramaNa ho gayA / yahI hai vaha, jo guNarUpI ratnoM kI rAzi hai / yahI hai vaha, jisake kAraNa maiM vahAM se bhAgI / aura yahI hai vaha jisake lie tU mlAna huI hai / yahI vaha mahAguNazAlI hai, jisake Upara tU bAra-bAra apanA garva karatI hai / " ina vacanoM ko sunakara gaNikA ne apanI dAsI ko apane pAsa se - " zIghra hI prAsAda ke nIce muni ko ThaharAyo," aisA kaha kara bhejA / 9. ratnakhacita kapAToM ko dekha sudarzana muni kA vairAgyabhAva phira maNiratnoM se khacita dRr3ha va kaThina kapAToM ke palloM ko dekhakara, munivara jina - pratimA yoga meM sthita hue cintana karane lage - " jo mitra kapaTa kare, usase kyA lAbha? vaha kaisA sajjana, jo dUsaroM kA upahAsa kare ? vaha kaisa rAjA, jo logoM ko saMtApa de ? vaha kaisA sneha, jo apriya pragaTa kare ? pApakArI dharma kI prApti se kyA lAbha? Usara kSetra meM bIja bone se kyA ? saundarya-vihIna kamala kaisA ; va kalaMka lagA manuSya kaisA ? vaha phUla kaisA jo gaMdharahita ho, aura vaha zUra kaisA jo samara meM parAjita ho ? jo sauMpe kArya meM zaMkA kare, vaha sevaka kaisA ? aura vaha turaMga kaisA, jisakA urasthala DhakA huA ho ? kRparaNa ke hAtha meM par3e hue dravya se kyA lAbha ? vaha kaisA kAvya, jo lakSaNoM ( vyAkaraNa zuddhi va alaMkAra Adi sAhitya ke guNoM) se dUSita ho ? nIrasa Ta ke nRtya se kyA lAbha? vaha kaisA sAdhu jo indriya- laMpaTa ho ? jisa prakAra ani tRNa va kASTa se, tathA sAgara lAkhoM nadiyoM se tRpti nahIM nahIM pAtA, usI prakAra tRSNAtura jIva bhI bhogoM se saMtuSTa nahIM hotA / Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11. 12] sudarzana-carita 253 10. vilAsinI dvArA muni kA pralobhana maiM bhI bijalI se bhI adhika capala viSayasukhoM ke paravaza hokara, bahuta vipattiyoM meM pdd'aa| isa prakAra jaba sudarzana muni virakta bhAva se apane mana meM punaH punaH vicAra kara rahe the, tabhI umA ke caraNa-kamaloM kI bhramarI, vaha sundarI unakI ora vilAsapUrNa dRSTi se avalokana karatI huI una munivaranAtha ke pAsa AI, jo kSamA ke nivAsasthAna va taparUpI lakSmI se saMyukta the| vaha kahane lagI-"tU apane ko dukha meM kyoM DAla rahA hai ? he sundara, sukhasamUha kA bhoga kr| tapa karake to sukha dusare bhava meM prApta kiyA jAtA hai| gau ke thana ko chor3akara sIMga ko duhane se kyA lAbha ? tU solaha AbharaNoM ke yogya hai ; phira tU mala se lipta aura naMgA kyoM rahatA hai ? kyoM tU vyartha hI apane zarIra ko saMtApita kara rahA hai ? mere hitArtha vacana para vicAra kr| athavA, yadi tujhe tapa kA Agraha hI laga gayA hai, to bhI tU sukha bhogakara, pIche nagna ho jaanaa| tU komala mahilAoM kA ramaNa kyoM nahIM karatA ? hAya-hAya, tU kaisA deva se chalA gayA hai ? are, pUrNacandravadanA, atisthUla nitamboMvAlI, cakrastanI, vilAsa-caMcalanayanA, sundara ramaNIjanoM kA upabhoga kr|" 11. vilAsinI kI kAmalIlA va muni kI nizcalatA "tU tapa se parabhava meM kyA pAegA ? parabhava kisane dekhA hai ? kyoMki jIvana thor3e se dinoM kA hai, ataeva manovAMchita bhogoM ko bhoganA yogya hai ?" kintu jisane apane zarIra ko jIrNa tRNa ke samAna mAna liyA thA, usakA mana ina vacanoM se kaise bhida sakatA thA ? taba phira vaha sundarI logoM ke mana ko mohita karanevAle hAva, bhAva, vilAsa aura vibhrama prakaTa karane lgii| kucha sItkAra, bahuta kucha zarIra kI maTakana, dhIre-dhIre kAma-ceSTA, stana-pIDana, hAthoM se prahAra ( aMgasparza ) sundara adharoM kA pIr3ana ( kATanA ), jIbha se cATanA, AMkheM mIMcanA, kAmamudrA grahaNa karanA, dhIre-dhIre nakhoM kA saMghaTana, evaM nAnA bhogamudrAoM kA viparivartana, ye saba pAkara bhI jisakA hRdaya nahIM bhidA, usake samAna isa bhuvana meM kauna kahA jA sakatA ? vahI purUSa dhanya hai, kRtArtha hai aura bhavasamudra ke pAra karane meM samartha hai| isa prakAra jaba tIna rAtri-dina nikala gae, taba usa sundarI ne nirAza hokara muni ko zmazAna meM jAkara DAla diyaa| vahAM muni zarIra ke upasarga ke kAraNa trividha nirveda se yukta, ratnatraya dhAraNa kiye hue va nagna tathA udAsIna-citta hue sthita rhe| ---- 12. devAMganA ke vimAna kA varNana vahAM jaba ve muNivara caturvidha AhAra kA tyAga kiye hue sthita the, tabhI, he zreNika rAjan, eka dUsarI vismayajanaka ghaTanA utpanna huii| vaha atyanta vividha Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 254 nayanandi viracita [11. 13. prakAra ke citroM tathA gola stUpAkAra zikhara se yukta, ghaggharasamUha (ghAgharA parikara ?) se ghava-ghava zabda karatA huA, ghaMTiyoM ke svara kA rUnajhun zabda karate hue, TanaTanAte hue ghaMToM se yukta, jagamagAte hue ratnoM kI prabhA se prabhAsamAna, phaharAte hue dhvajapaToM se vizAla, maNimaya gavAkSoM va maNimaya kapAToM se yukta, nRtya karatI huI zAlabhaMjikAoM se susajjita, dvArapara mattavAraNoM ( oToM) se aMkita, patrAvali ke nAnArUpa AkAroM se sundara, pacaraMge caMdove se saMyukta, nAnA ratnoM ke jhUmakoM se jhUlate hue, dhUpa kI gaMdha se dizAoM ko suvAsita karate hue, gumagumAte hue bhauMroM se ghire, tIvra sUryakiraNoM ko parAjita karate hue, deva-vimAna se bhI adhika viziSTa, aise vimAna meM car3hakara eka devAMganA harSa se nAcatI ghUmane kI icchA se nabhastala meM jAtI huI pragaTa huii| 13. munirAja ke Upara Akara vimAna kaisA sthira huA jaba vaha vimAna munivara sudarzana ke Upara pahuMcA, taba vaha tharrA kara aisA sthira ho gayA, jaise pUrvakAla meM kailAza parvata para bAli muni ke Upara puSpaka vimAna sthira huA thaa| jaise kAyaracitta manuSya bhaToM ke bhISaNa saMgrAma meM pravRtta nahIM hotaa| jaise deva kA svarga se naraka meM patana nahIM hotaa| jaise supuNyavAna jinavara ke sammukha mAnavikAra kI pravRtti nahIM hotii| jaise uttama suvarNa meM malakalaMka nahIM rhtaa| jaise mUrkha logoM kI vANI padoM ke samAsa meM pravRtta nahIM hotii| jaise yama kA pAza lokAgra meM vAsa karanevAle siddhoM para nahIM cltaa| jaise sUrya ke prakAza meM aMdhakAra nahIM A paataa| jaise kukaviyoM kI racanA sundara kavitva meM pravRtta nahIM hotii| jaise mana kI zuddhi se zuddha muni kI snAna karane meM pravRtti nahIM hotii| jaise pApa kA lepa samyajJAnI puruSa meM utpanna nahIM hotaa| jaise upazamadhArI meM saMkleza bhAva utpanna nahIM hotaa| jaise sneha-hIna vyakti meM rativilAsa nahIM cltaa| jaise mAnuSottara ke Upara manuSya-gamana nahIM hotaa| jaise zuddha siddha meM saMsArotpatti nahIM hotii| tathA jisa prakAra kevalajJAnI meM khAnapAna rUpa pravRtti nahIM hotii| usI prakAra vaha vimAna munIzvara ke sira para se Age nahIM bar3ha skaa| vaha devavimAna nabha meM calate calate tharrA kara sthira ho gyaa| kintu phira bhI vaha bhUmi-tala para nahIM girA, yahI mere mana meM bar3A Azcarya hai| 14. devAMganA kA roSa muni ke tapazcaraNa ke pravara mAhAtmya se candra bhI AkAza se A giratA hai; phira dUsare kisI kI to gaNanA hI kyA hai ? aisA jAna kara jinavara-dharma meM laganA caahiye| apane vimAna ko AkAza meM Dolate hue dekhakara, vaha vyaMtarI roSapUrvaka bolI-"kisane sote hue siMha ko rauMdA hai ? kisane nArAyaNa kI Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11. 16] sudarzana-carita 255 nAbhi se utpanna kamala ko tor3A hai ? kisane khaDga se vyomAMgana ko tADita kiyA hai ? kisane garva se kAlAgni ko phAr3A hai ? kisane muSTi se candra ko girAyA hai ? kisane kailAza meM vizvezvara (mahAdeva ) para dhAr3A mArA hai ? kisane rAzigata zanizcara ko ruSTa kiyA hai ? kisane cUTa se samudra ko sukhAyA hai ? kisane zeSa nAga ke phaNAmaMDapa kA mardana kiyA hai ? kisane apanI zakti se raNa meM bhadra hAthI ko jItA hai ? kisane sumeru parvata ko calAyamAna kiyA hai ? kisa mUrkha ne kAlAnala ko prajvalita kiyA hai ? kauna aisA hai, jo sUrya ke ratha ko roke ? aura kauna hai vaha, jo isa manAnandadAyI vimAna ko roke ? jo koI vimAna kA nirodha karatA hai usakA maiM sira rUpI kamala tor3a luugii| kauna aisA kAlaprerita hai, jo mujhe kSubdha karanA cAhatA hai ? 15. vyaMtarI kA pUrvajanma smaraNa va muni kA upasarga phira jaba usa vyaMtarI ne dazoM dizAoM meM avalokana kiyA, taba use zmazAna meM munirAja dikhAI diye| unheM dekha use apane pUrva janma kA vRttAnta smaraNa ho AyA, aura vaha jhaTa se agni kI jvAlA ke samAna prajvalita ho utthii| pUrva janma kA smaraNa kara usa vyaMtarI ne muni kA ghora upasarga karanA prArambha kara diyA-"pakar3o, daur3o-daur3o, mAro-mAro" kahate hue nizAcara cAroM dizAoM meM kilakilAne lge| cAroM dizAoM meM raMDa daDadar3Ane lage, muMDa har3ahar3Ane lage, aura ajagara tar3atar3Ane lge| cAroM dizAoM meM mazaka (macchara ) gunagunAe, bhaure ruNaruNAe, ullU ghU ghR karane lage aura bhaiMse sU sU karane lge| kauve karakarAe aura kutte guragurAne lge| vAnara kulakulAne aura hAthI gur3agur3Ane lge| sarpa salasalAne, aura UMTa phikkAra karane lge| cAroM dizAoM meM agni kI jvAlAe uThane lgiiN| cAroM dizAoM meM rudhira jhalajhalAne lgaa| muni ke cAroM ora punaH punaH khaDga dhAraNa kiye hue nizAcara ghUmane lage, mAnoM pralaya ke samaya kalloladhArI sAgara uchala rahe hoN| 16. bhUtoM aura vetAloM kI udvagakAriNI mAyA phira ve nizAcara nAnA veza dhAraNa karake, dazoM dizAoM meM aise phaile ki mAte ( samAte ) nahIM the| ve eka kSaNa meM siMha, zarabha, va vyAghra rUpa vikarAla mukha banA kara, rU-rU karate hue daudd'e| anya vetAla kapAla lekara Ae, aura unheM muni ke vrata ko naSTa karane ke lie unake Age DAlane lge| anya bhairuMDa mAMsa ke Tukar3e khAne lage, aura anya keza laharAte hue narazIrSa ( manuSyoM kI khopar3iyAM ) lene lge| anya apane nAzApuToM se, oThoM se hAtha ke prakoSThoM dvArA susakane lge| dUsare mare hue narakaMkAla ke lie tRSita ho utthe| koI abhadra gadhoM ke svaroM se reMkane lge| dUsare syAhI ke samAna kRSNavarNa va lambakarNa haMsane lge| Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 256 nayanandi viracita [11. 17. dUsare lohU se lathapatha mRtazarIroM para car3hakara cillAne lge| anya galita-vastra ( nagna ) hokara va hAtha pasAra kara nAcane lge| anya sau mukha, lAla AMkheM aura bahuta sI bhujAoM ko banAkara aae| anya kIr3oM se pUrNa ati durgandhi banakara zIghra mara ge| anya raMDa banakara apramANa ur3Ane mArane lge| tathA anya muDa banakara lalakAreM aura hAMke chor3ane lge| anya bar3I-bar3I DAr3hoM va vikarAla bhRkuTiyoM se yukta madonmatta hue, mAro-mAro kahate hue, va aMga para tAla ThoMkate hue A phuNce| isa prakAra kI vikriyAoM dvArA bhUtoM ne jala, thala, va AkAza ko bhara diyA, mAnoM yamane apane ko nAnArUpoM dvArA dikhalAyA ho| 17. mahAn upasargoM ke bIca sudarzana muni kI sthiratA itanA hone para bhI zramaNa sudarzana apane yoga se vicalita nahIM hue| ve usI prakAra niSkaMpa va agarva ( nirvikAra ) bane rahe, jisa prakAra ki prakAzamAna sumeru parvata tIkSNa va capala pavana ke AghAta hone para bhI aDola banA rahatA hai| taba una nizAcaroM ne AkAza meM aisA capala megha utpanna kiyA, jisase jala barasane lagA, sUrya Dhaka gayA; tathA nirantara jalapravAha se matsya aura magara saba ora daur3ane lge| vaha megha capala bijalI yukta tar3atar3Ane tathA devoM, mRgoM, vanacaroM tathA viSadharoM ko bhayabhIta karane lgaa| loga trasta hone lage, zarIra sUkhane lagA, aura ve bhayarahita vana meM praviSTa hone lge| jala meM, thala meM, mahItala para atyadhika jala bahane lgaa| phira saba loga kahane lage-"kyA pralaya ke dina kA avasara A gayA ? cAroM dizAoM meM pRthvI ko bharatA huA mahAn jala prasAra ho gyaa| kahAM calo, kahAM bhAgo, kahAM jio, aura kisase kaho ? apane putroM tathA priyAoM sahita kahAM praveza karake sukha pAo? asAdhAraNa jalavRSTi se mahImaMDala jhalajhalA utthaa| ghara aura nagara bahane lge| parvata zikhara TalaTalAne lge| phira ve duSTa kalakalAne, gilagilAne, AkAza meM milane evaM ghora dhvani karane lage, tathA bAra-bAra atiprabala hala va musala dikhalAne lge| kintu itane para bhI vaha guNanidhAna muni apane kSaNa ( dhyAna ) se vicalita nahIM huaa| (yaha daza-daza laghu mAtrAoM dvArA zazitilaka nAmaka chaMda kahA gayA ) / jisa muninAtha ne apane tana, mana va vacana kA nirodha kara liyA, usako bhalA mahAn jalapravAha se hI kaise vazIbhUta kiyA jA sakatA hai ? 18. vyaMtarI dvArA ghoratara upasarga aura muni kI vahI nizcalatA phira usa vyaMtarI ne aisA mahAn anala nirmANa kiyA jo vRkSoM kI zAkhAoM ke paraspara saMgharSaNa se utpAdita sphuliMgoM se lAlavarNa ho rahA thA tathA jisane dhUli ke bhAra se samasta bhuvanatala ko bhara diyaa| kintu jaba isase bhI vaha dhIra sAdhu apane yoga se vicalita nahIM huA, aura vaha apane samasta parigraha ko chor3a, guNoM kA AvAsa va gaMbhIra banA rahA, taba vaha vyaMtarI tIvra kopa se kAMpa uThI, Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11. 16] sudarzana-carita 257 aura apane mukha se pracaMDa alApa chor3atI huI bolI-"pUrva kAla meM bhI maiMne tujhe zmazAna se maMgavAkara mnaayaa| phira prabhAta hone para pukAra macAkara daMbha se terA apamAna kraayaa| usa samaya eka rAkSasa ne Akara terI rakSA kii| kintu aba kauna terI rakSA karatA hai ?" aisA kahakara vaha akSaya duHkhapUNe pAtAla meM gaI aura apane bAhudaMDoM se usane dharApITha ko U~cA uThA liyA, jisase U~cA mahAparvatacakra bhI kaMpita ho gyaa| isase apane gaMDoM meM mada bahAte hue hAthI bhI saMtrasta ho uThe, aura unake cItkAra zabda se siMha ruSTa ho utthe| siMhoM kI dahAr3a se dizA-cakra ApUrita ho gyaa| isase sAgara paryanta girate hue diggajoM ne cItkAra chodd'ii| unake gira par3ane se bhUmaMDala Dolane lgaa| usase jhala (taraMgoM) yukta sAtoM sAgara uchalane lge| unakI kallola-mAlA dvArA vyoMmAMgana kA ullaMghana ho gyaa| isase candra, sUrya va tArAmaMDala jhaTapaTa jhakajhora gye| isa prakAra mAnoM akAla ( asamaya ) meM hI pralayakAla upasthita ho gyaa| (isa prakAra yaha maMdAradAma chaMda spaSTa kahA gyaa)| abhayA vyaMtarI ne trailokyamaMula ko saMtApita kara ddaalaa| tathApi vaha usa dhyAnastha muni ke eka roma ko bhI kaMpita na kara paaii| 19. sudarzana kA pUrva udAharaNoM kA smaraNa aura svayaM dRr3ha rahane kA nizcaya vaha zramaNa cintana karane lagA-"sUrya gaganatala kA bhUSaNa hai| praNaya-roSa sneha kA, mada karivara kA, kalaza dhavalagRha kA, aura upazama tapa kA bhUSaNa hai|" vaha apane kularUpI nabhastala kA candra RSi punaH socane lagA, ki zrutadhara munivara ko kisa prakAra uttama kSamA, mArdava va ArjavabhAva se lAbha huaa| apane vimAna para ArUr3ha vidyudRr3ha vyaMtara ne saMyamI ko durgama paMcanadI saMgama para kSobha pahu~cAyA, kintu vaha saMyamI kSubdha nahIM huaa| phira kAmadeva ko jItanevAle bAli bhaTTAraka ko dazAnana ( rAvaNa ) ne ruSTa hokara, va bhRkuTi kheMcakara, parvata se utarakara va usake tala meM praveza kara, aSTApada parvata ko utthaayaa| kintu phira bhI vaha munizreSTha calAyamAna na huaa| usI prakAra gajakumAra khIloM se kIle jAne para bhI udvelita nahIM huaa| parvata para kulabhUSaNa munivaroM ne eka asura dvArA kie gae upasarga sahe aura kSamA dhAraNa kii| prAcIna kAla meM daMDaka rAjA ne atyanta kaSAya ke vazIbhUta hokara pRthvImaMDala ke candra pAMca sau munIndroM ko zastroM se halA aura yaMtroM se pelaa| sItAMgadeva ne mAyA veza banAkara rAghava (rAmacandra ) kA upasarga kiyA, to bhI vaha unakA yoga bhaMga nahIM kara skaa| kaurava-kula ke yoddhAoM ne taptaloha se jo upasarga kiyA, use AtmasaMyama meM pravRtta pAMDuputroM ne sahana kiyaa| duSTa zaTha kamaTha ne abhaMgarUpa se lagAtAra dina-rAta pArzvanAtha kA upasarga kiyA; kintu unheM usase mokSa kA hI lAbha huaa| isI prakAra anyAnya guNadhArI yativaroM ne IrSArahita bhAva se manuSyoM aura devoM dvArA kiye gaye upasargoM 33 Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 258 nayanandi viracita [ 11. 200 ko sahana kara svakArya siddha kiyA thaa| una samasta muniyoM ne jo Adarza dikhalAyA hai, usase maiM bhI vicalita nahIM houuNgaa| 20. rakSaka nizAcara vyaMtarI ko lalakAratA hai aise samaya meM vahAM bhRkuTi se bhISaNa, asAdhAraNa roSapUrNa netrayukta, dvitIyA ke candra sadRza DAr3hoM vAlA, hAthoM meM zastra lie vahI nizAcara A phuNcaa| usane hAMka lagAI-"rI pApini, duSTa buddhi, nihIna, Thahara-Thahara; aba tU kahAM jAyagI ? athavA tU abhI jItI huI bhAga jA, nahIM to tere prANa le luuNgaa|" taba usa vyaMtarI ne darpa ke sAtha kahA-"re pizAca, aa-aa| le mere prANa / are mUrkha, tU kisa sAhasa se aisA vicArahIna ho rahA hai ? isa nagor3e ke lie pramAda mata kr| maiM tere prANa le luuNgii| re hatAza, bhAga jA, bhAga jA! kintu re pAparAzi, aba tU mere pAsa se kahAM jAyagA? tere sira ke Upara yaha sajA huA durnivAra, prANahArI kAlavajra kyA na par3e?" aisA kahakara usa vyaMtarI ne apane hAtha meM vidyutapuMja rUpI teja va ugra khaGga lekara usake urasthala para prahAra kiyA, jisase vaha nizAcara alpa mUrchA ko prApta ho gyaa| kintu punaH cetanA prApta karake usa rAkSasa ne kahA "rI nihIna vyaMtarI, mujha para tUne jo nirdayatA ke sAtha asAdhya AghAta kiyA, usase merA vakSasthala bhida gyaa| aba usakA kucha badalA le| A aa|" phira usane usa pApinI para prabala divya zastra chodde| kintu ve saba use asAra ( niSteja ) hokara lge| taba usa nizAcara ne roSa ke vazIbhUta hokara apane dhanuSa para dIrgha zizira bANa rakkhA, aura use sahasA chor3a diyA ; jisa prakAra koI duHkhI-citta hokara apane sira ko hAtha para rakkhe aura dIrgha ThaMDA svara chodd'e| 21. zizira aura grISma vANoM kA prayoga vaha ati zveta vANa aisA daur3A, jaise mAnoM himakaNoM ke miSa se kisI satpuruSa kA ati ujjvala yaza prasAra kara rahA ho| tathA usane aisA romAMca pragaTa kiyA, jaise mAnoM vaha abhinava praNaya kara rahA ho| usa zizira vANa ke prahAra se bhidakara vaha vyaMtarI bolI-"yaha sahasA zIta kI vAdhA utpanna karanevAlI, sarva doSoM kI khAna terI zakti maiMne dekha lii| tU puruSakAra ( paurUSa ) se varjita hai| yadyapi tU bhayatyakta hokara apalApa (pralApa ) kara rahA hai, kintu vyAghrI ke paMje meM par3akara hariNa jItA huA kahA~ jAyagA ? abhI bhI tU , jabataka maiM terA sira nahIM tor3atI tabataka, apane ghara bhAga jA, aura zItala jala pii|" aisA kahate hI usa vyaMtarI ne apanI prabhA se camakatA huA grISma nAmaka bANa chodd'aa| usake prabhAva se dhUli-pravAha dhagadhagAne lgaa| raja kA bavaMDara ghUmane lgaa| kIcar3a meM zUkara loTane lgaa| kuMDI kA jala sUkhane lagA, aura dAvAnala jalane lgaa| dussaha jalatRSNA se jihvAdala phUTane lagA, aura loga tarutala kI zaraNa lene lge| Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11. 22] sudarzana-carita 256 ( yaha apane viSama padoM se manohara, maNizekhara nAmaka chaMda kahA gyaa)| phala ( tIra kA agrabhAga) aura sundara paMkha sahita sIdhA vANa tathA dAna va supAtroM sahita nara, kahA~, kise nahIM suhAtA ? parantu dhanuSa kI pratyaMcA se chUTA huA zara, aura dharmaguNa se hIna nara, bhuvana ko saMtApa detA hai // 21 // 22. nizAcara dvArA varSA-vANa kA prayoga va vyaMtarI kA parAjaya vaha grISma zara, jala meM, sthala meM, va gagana meM pralaya kI agni ke samAna pragaTa huaa| taba usa nizAcara ne bhI kucha ha~sakara use varSAvANa se vinaSTa kara ddaalaa| vaha apramANa vANa jaba calA, to AkAza meM jA milaa| usake kAraNa ghanapaTala atyanta caMcala hokara gar3agar3Ane lagA, mAnoM vaha pRthvImaMDala para, va logoM ke gharoM para gira rahA ho| use sunakara, apanA sira dhunate hue, agni ronecillAne va nAcane lagA, tar3atar3Ane lagA aura taTa para girane lgaa| parvatoM ko phor3ane va logoM ko DarAne lgaa| to bhI parvatoM ke zikhara para, bahuta se kandarAoM meM vaha pracura jalasamUha prasAra karatA huA va barasatA huA rukatA nahIM thaa| samasta jana bhayavikala hue kahA~ jAya~ ? taba vaha vyaMtarI usa nizAcara se DarI aura tharrAI ; evaM vaha dapiSTa bhAgI, jisa prakAra ki prakAzamAna sUrya ke sammukha nizA naSTa hotI hai| taba vaha munivara apane hRdaya meM vidhivat nayoM ke vyAkhyAna se jagat ko Anandita karanevAle, devoM, manuSyoM tathA nAgoM se sevita jinadeva ke caraNoM kA smaraNa karane lgaa| isa prakAra mANikyanandi traividya ke ziSya nayanandi dvArA viracita paMcaNamokAra phala ko prakAzita karane vAle sudarzanacarita meM, sudarzana muni kI kathA suna kara devadattA kA apane ghara meM unako kSobha pahuMcAnA, phira zmazAna meM apane janmAntara kA smaraNa kara abhayA vyaMtarI dvArA upasarga kiyA jAnA, inakA varNana karane vAlI gyArahavIM saMdhi samApta / // saMdhi 11 // Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMdhi 12 1. mAyA-gaja kA nirmANa aura usapara ArUDha ho surendra kA Agamana tatpazcAt vahAM usa avasara para sAtaveM dina manuSyoM aura devoM ke vaMdanIya, sudarzana munIndra ke ghAticatuSka (cAra ghAtiyA karma ) kA vinAza ho gayA, aura unhe kevalajJAna utpanna huaa| jaba una munirAja ko avikala kevalajJAna huA, taba devaloka meM surendra ne eka dIrghazuMDa gajavara ko AjJA dii| usane suvistIrNa, manohara zarIra dhAraNa kiyaa| usane battIsa mukha banAye aura unake dUne arthAt cauMsaTha madarakta netra / pratyeka zobhA-sampanna mukha meM ATha-ATha dAMta the, aura phira pratyeka dAMta meM eka-eka jalacaroM se zobhAyamAna mahAn sarovara thaa| pratyeka sarovara meM eka-eka nirmala kamalinI thI, aura pratyeka kamalinI meM battIsa kamala the| pratyeka kamala meM battIsa patra the, aura pratyeka patra para parameSThI bhakta, rasabhAva meM kuzala, zarIra se vikasita battIsa battIsa apsarAe~ nRtya kara rahIM thiiN| karIndra ne jitanA jambUdvIpa kA vistAra hai, utanA apane zarIra kA vistAra kiyaa| usa gajendra para ArUr3ha hokara surendra AyA aura apane mana meM anurAga sahita isa prakAra stuti karane lgaa| 2. indra dvArA sudarzana kevalI kI stuti jaya ho, he janamanahArI; jaya ho, he bhvbhyhaarii| jaya ho, he mahAyazadhArI; munigaNarUpI nabha ke candra / jaya ho, he kAmadeva ke sudRr3ha vinAzaka / jaya ho, he meghadhvanikAraka ; jaya ho, he uttamapada ko prApta va zreSThoM dvArA caraNoM meM nmskRt| jaya ho, he dayA ke patha ko nirmANa karane vAle ( ahiMsopadezaka) jaya ho, he taparUpI ratha ke vAhaka / jaya ho, he andhakArarUpI vana ke dAhaka / jaya ho, he nayarUpI jala ke hRda (kuNDa ) / jaya ho, he saikar3oM bhavoM kA mathana krnevaale| jaya ho, he indra nmit| jaya ho, he zama aura dama meM rt| jaya ho, he raja ( karmamala ) se rahita / he bhagavana, Apa karUNArUpI rAtri ke candra haiM, kalikAla ke mala rUpI andhakAra ko haraNa karanevAle haiM, devoM aura manuSyoM ke samUhoM dvArA vaMdita haiM; bhavyarUpI kamaloM ke divAkara haiM, aura guNoM ke ratnAkara haiN| he bhagavan, jagat meM kauna aisA hai, jo ApakA mana meM smaraNa na karatA ho ? 3. indra kI stuti ho jAne para kuvera dvArA samosaraNa kI racanA Apa nIrAga haiM, aura mAna se yukta haiN| Apa moharUpI aMdhakAra ke lie sUrya haiN| Apa buddha hai, siddha haiM, nigrantha haiN| Apa mitroM aura zatruoM ke lie madhyastha haiN| Apa zUroM meM zUravIra haiN| Apa ( jJAna ke ) gaMbhIra pArAvAra haiN| Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12.5] sudarzanana-carita 261 Apa niHsaMga haiM, Apa niStandra haiM, devoM dvArA bhakti se vaMdanIya haiN| Apa trailokya ke pUjyoM ke bhI pUjya haiM; tathA nizcaya hI karmarUpI parvatoM ke vajra haiN| Apane baMdha aura mokSa kA cintana kiyA hai, aura avyAbAdha jJAna ko prApta kiyA hai| Apa samasta sAdhuoM ke svAmI haiM va durlabha lokAgra (mokSa ) ke gAmI haiN| Apa sarvajJa haiM, aura bhavyoM ke lie AnandabhUta haiN| (yaha vidyutmAlA chaMda hai)| isa prakAra kevalI sudarzana muni kI indra ne stuti kii| tatpazcAt zIghra hI kuvera yakSa ne bAraha gaNoM ( bhAgoM ) se yukta caturdika sabhAmaMDapa nirmANa kiyA, aura usake madhya meM bhadrapITha para karmamalarahita muni virAjamAna hue| 4. kevalI bhagavAn ke vizeSa atizaya candra va dugdha ke samAna dhavala do camara, devoM dvArA bhauMroM ko tuSTi utpanna karanevAlI puSpa-vRSTi, logoM ko prasanna karanevAlA duMdubhi-ghoSa, apUrva ravi ke samAna divya bhAmaMDala, tInoM jagat kA zoka dUra karanevAlA azoka vRkSa, tathA pApa kA nAza karanevAlI sumanojJavANI, inase yukta vaha uttama kevalajJAnI muni aisA zobhAyamAna huA, jaise mAnoM sAkSAt jinendra samosaraNa meM virAjamAna hoN| aura bhI samasta vizeSa atizaya usI prakAra pragaTa hue, jaise jinavara ke hote haiN| ( ise nizvayata: candralekhA chaMda jaano)| vahA~ ati upazAnta va bahuta bhakti ke bhAra se nimita, evaM saMsAra se virakta, unhIM meM citta lagAnevAle bhavyajanoM ke pUchane para ve mahAmuni unheM isa prakAra upadeza dene lge| 5. sudarzana kevalI kA upadeza va vyantarI kA vairAgyabhAva doSoM se rahita arahaMtadeva, RSi guru, tathA ratnatraya kA dhyAna karanA cAhiye / ahiMsA-lakSaNAtmaka dharma hI guNakArI hotA hai| usameM bhI uttama mokSamArga nirgrantha dharma hI hai| yaha bAta mithyAtva ke paravaza huA jIva nahIM mAnatA, aura vaha mohAndha va ajJAnI huA pApa karatA hai| yaha jIva anAdi-nidhana hai, aura vaha saMsAra meM usI prakAra bhramaNa karatA hai, jaise samudra meM mchlii| cAroM gatiyoM meM duHkha sahatA huA vaha utpanna hotA, aura maratA rahatA hai| vaha manuSya-janma nahIM paataa| yadi pA hI jAya, to usa dhame ko nahIM sunatA jo virodha rahita hai| yadi sunatA bhI hai, to use hRdaya meM nahIM rkhtaa| aura yadi rakhatA hai, to tapazcaraNa se DaratA hai| tapa ke vinA dhyAna utpanna nahIM hotA aura dhyAna ke vinA mokSa nahIM prApta hotaa| (muni kA yaha upadeza sunakara ) vaha vyaMtarI bhI upazAnta ho gaI aura namana karatI huI bolI "he munivara, itanA kIjiye ki raurava naraka meM giratI huI durnayavatI mujhe dayA karake tapa kI dIkSA diijiye|" Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 262 nayanandi viracita [ 12.7 6. vyaMtarI va nagarajanoM kA samyaktvadhAraNa va munirAja kA mokSagamana taba madhura vANI dvArA munivara ne isa prakAra kahA-"deva, tithaMca va naraka ke jIvoM ko tapa yogya nahIM hotaa| kintu tere liye niHzaMkAdi ATha guNarUpI ratnoM kA nidhAna eka samyaktva hI pApanAzaka ho sakatA hai|" taba usa vyaMtarI ne duHkhahArI aura sukhakArI samyaktva turanta dhAraNa kara liyA, aura mithyAtva ko chor3a diyaa| isa Azcarya ko sunakara nagara ke logoM meM khalabhalI maca gaI, aura ve munidarzanotsAha ke rasa sahita vahA~ A phuNce| una logoM ne jJAnadarzI muni kI vANI sunakara, mithyAtva kA parityAga kara diyA, aura unakI stuti karake vrata dhAraNa kara liyaa| taba usa paMDitA ne bhI durnIti se virakta hokara, devadattA sahita usI samaya tapazcaraNa dhAraNa kara liyaa| yahA~ unakI gRhiNI ( manoramA ) bhI, kevala jJAna utpanna hone kI bAta sunakara, turanta ghara chor3a AryikA ho gii| phira vaha bahuta dinoM taka pItAdi zubha lezyA yukta sanyAsa pAlana karake devaloka ko gii| sudarzana kevalI kI jo karmasthitiyAM ( cAra aghAtiyAM karma ) avazeSa rahI thIM, ve saba bhI jalI huI rassI ke samAna thor3e kAla meM hI kSaya ko prApta ho gii| phira pauSa mAsa kI paMcamI tithi ko uttama somavAra ke dina, dhaniSThA nakSatra meM eka prahara zeSa rahane para ve muni upasarga sahana kara, va karmamala paTala ko tyAga kara eka samaya mAtra meM loka ke agrabhAga ( mokSa ) para jA phuNce| vahAM ve munIzvara, aThAraha doSoM se rahita, guga-saMyukta, apane pUrva zarIra se kiMcit nyUna AkAra se nirvANa meM sthita ho ge| ve paramezvara mujhe avikArarUpa se bodhi pradAna kreN| 7. paMcanamokAra kA mAhAtmya kSAyika samyaktva meM apanA anurAga bAMdhanevAle, he mahArAjAdhirAja zreNika, jahAM uttama paMcanamokAra meM rata hokara, eka gvAle ne zivasukha prApta kara liyA, vahAM yadi anya koI bhI manuSya zuddhabhAva se yukta hokara, ekacitta se pAcoM padoM kA dhyAna kare, aura samasta pUjAvidhAna bhI kare, to vaha kyoM na siddhi rUpI vadha ke mana ko AkarSita karegA ? athavA, yadi usa durlabha mokSa sthAna ko rahane diyA jAya, to bhI isa saMsAra meM hI vaha logoM kA anurAga prApta kara letA hai| yadi koI maMdakriya AlasI bhI vidhivat pUjA kare, to graha, rAkSasa va bhUta usake vaza meM ho jAte haiN| pUjA ke prabhAva se galagaMDAdika saiMkar3oM roga kSaya ho jAte haiM, tathA viSa va upaviSa dRSTi meM bhI nahIM Ate ; bicchU, sAMpa va mUSaka nahIM Dasate, vidhana nahIM hote, aura durjana bhaya khAne lagate haiN| yaha upadeza sunakara, magadhezvara jinezvara kI stuti karake, vipulAcala parvata se utara kara apane rAjabhavana ko lauTa gaye, aura vahAM aise zobhAyamAna hue jaise pUrvakAla meM maMdaragiri ke sAmane sthira bharatezvara sAketa meM zobhAyamAna hue the| Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudarzana-carita 8. isa kathA kI zruta- paramparA isa grantha kI budhajanoM ko tuSTi denevAle artha ( kathAvastu ) kI sRSTa arahantoM ne kI thI / phira usa kathA kI granthasiddhi, janamanohArI gautama nAmaka gaNadhara ne aura anukrama se sudharma va jambUsvAmI, ( ina tIna kevaliyoM) ne, phira svargagAmI viSNudatta ne, phira nandimitra, aparAjita, surapUjita govarddhana aura phira bhadrabAhu paramezvara ( ina pAMca zruta- kevaliyoM) ne, phira vizAkha munIzvara, proSThila, kSatriya, dharmapravarttaka jaya, nAga, siddhArtha muni, tapazrI - raMjita dhRtisena, vijayasena, buddhila, gaMgadeva aura dharmasena ( ina gyAraha dazapUrviyoM) ne, phira nakSatra, jaya ko prApta jayapAla muni, pAMDu, manovijayI dhruvasena aura bhayarahita kaMsAcArya ( ina pAMca ekAdazAMga dhArakoM) ne, aura phira narazreSTha subhadra, yazobhadra, lohArya aura zivakoTi ( ina cAra ekAMgadhAriyoM) ne, isa krama se ina saba pRthvImaMDala ke candra gaNadharadeva munIndroM ne, tathA anya muniyoM ne avikala rUpa 'jaisA pravacana meM bhASita kiyA hai, taisA hI maiMne yaha paMcanamaskAra maMtra ke phala kA kathana kiyA / 12. 10 ] 263 9. kavi nayanandi kI gurU- paramparA mahAvIra jinendra ke mahAn tIrtha meM, mahAn kundakundAnvaya kI kramAgata paraMparA meM sunakSa (nakSatra) nAma ke AcArya hue / tathA tatpazcAt padmanandi, phira viSNunandi, phira nandinandi hue / tatpazcAt jinopadiSTa dharma kI zubharazmiyoM se vizuddha aneka granthoM ke kartA, samasta jagat meM prasiddha, bhavasamudra kI naukArUpa mahA vizvanandi hue / tatpazcAt kSamAzIla saiddhAntika vizAkhanandi hue / unake ziSya hue gaNI rAmanandi, jo jinendrAgama kA upadeza dene meM ekacitta the, tapazcaraNa niSTha rUpa labdhi se yukta the, evaM narendroM aura devendroM dvArA AnandapUrvaka vaMdanIya the / unake ziSya mahApaNDita mANikyanandi hue jo azeSa graMthoM ke pAragAmI, tapasvI the, aMgoM ke jJAtA, bhavyarUpI kamaloM ke sUrya, guNoM ke nivAsabhUta evaM trailokya ko AnandadAyI the / unake prathama ziSya hue jagavikhyAta va aniMdya muni nayanandi / unhoMne isa budhajanoM dvArA abhinandita abAdha sudarzananAtha ke caritra kI racanA kI / 10. kAvyaracanA kA sthAna, rAjya va kAla vanoM, grAmoM aura puravaroM ke niveza, suprasiddha avantI nAmaka deza meM surapatipurI ( indrapurI) ke samAna vibudha ( devoM yA vidvAnoM ) janoM kI iSTa gauravazAlI dhArA nagarI hai| vahAM, raNa meM duddhera zatru rUpI mahAn parvatoM ke vajra, Rddhi meM deva aura asuroM ko Azcarya utpanna karanevAlA, tribhuvana -nArAyaNa- zrIniketa upAdhidhArI narendra- puMgava bhojadeva haiM / usI nagara meM apane maNiyoM ke samUha kI prabhA se sUrya Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 264 nayanandi viracita [ 12. 10. ke prakAza ko phIkA kara denevAlA eka bar3A vihAra jinamandira hai| vahIM nRpavikramakAla ke (vi0 saM0) gyAraha sau saMvatsara vyatIta hone para, kuzala nayanandi ne amAtsaryabhAva se, yaha kevali caritra rcaa| jo koI ise par3he, sune, bhAvanA kare yA likhe, vaha zIghra hI zAzvata sukha kA lAbha paave| pRthvImaMDala ke candra, naradevAsura-vaMdya nayanandi muni ko, deva nirmalamati deveM evaM bhavyajanoM ko jinendra kI maMgalavANI pradAna kreN| iti mANikyanandi vidya ke ziSya nayanandi dvArA viracita paMcaNamokArake phala ko prakAzita karanevAle sudarzanacarita meM gajendra kA vistAra, suravarendra ko stuti tathA munIndra kA sabhAmaMDapa, unakA mokSavAsagamana, namokAra padoM kA phala aura samasta sAdhuoM kI nAmAvalI, inakA varNana karanevAlI bArahavIM saMdhi samApta / saMdhi // 12 // iti sudarzanacarita samApta Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudaMsaNacariu TippaNa sudaMsaNa cariu kI cAra upalabdha pratiyoM meM se ka prati meM pracuratA se sarala saMskRta va kahIM kahIM hindI, gujarAtI evaM saMskRta mizrita gujarAtI athavA gujarAtI, mizrita saMskRta bhASAoM meM TippaNa prati ke patroM meM Upara-nIce, dAhine-bA~yeM cAroM ora likhe hue milate haiN| kha prati meM bahuta thor3e tathA gha meM yatra-tatra TippaNa haiM, jinheM isI meM sammilita kara liyA gayA hai| inake saMpAdana meM pratyeka kaDavaka ke Adi meM saMdhi va kaDavaka saMkhyA de dI gayI hai| . saMdhi-1 1-1. 3. iha-jagati / 5. jsu-viirsvaaminH| 5. Na titti pattu-tRpti na praaptH| 6. selarAI-zailarAjameruH ttlttliyu-clitH| jmmaahiseijnmaabhisseke| 8. uttsiy-uttrstH| 10. rattiyAi-raktayA nAiM-utprekSate / 13. vayaNu-mukham / viyappai-vikalpate / 14. cAeM-tyAgena / viDhappai-gacchati, vyApnoti / 1-2. 1. appviinnu-aprviinn| caau-tyaagH| daviNa-dravyam / 3. viraemiracayAmi / auThavu-apUrva / 4. kIrai kriyate / sNbhrnn-sNsmrnnN| saiM-svayaM / mai-mati / 8. taho-carama tiirthkRtH| 6. Ayannaho-AkarNayat / 10. pihu-pRthu / 11. mahiharAsu-meroH / 13. naI u-ndyH| 1-3. 1. puMDucchavaNaiM-puMDekSuvanAni / 2. dhutta-dhUrta / 3. vesa va-vezyeva / nnittusu-nistussN| suypNtiy-shukpNktiH| 4. mereN-mryaadyaa| 6. kamalakosekamalagarbhe, kamalamadhye / 8. vilasai-vilasati / 6. surahaM vi Nahi Nilau-surANAmapi na nilayaH evNbhuutH| 1-4. 1. sAla-prAkAraH vRkSAzca / soNa-rakta pesala-manojJa / pavAla-vidrumaH kisalayazca / 2. tiyasiMdu va-tridazendra iva / vibuhayaNamaNiThu-vibudhajanAnAM mano'bhISTaM / raMbhA-keli, kadalI, devAMganA c| 4. dhamma-dharmaH dhanuzca / amayaamRtaM, pakSe mokssH| kusumasara-puSpabANa, pakSe kusumairupalakSitAni sarAMsi / 8. uahi va-udadhiriva / paramahihariMda ukkaMpacattu-meruriva pararAjAnAM bhayatyaktaH / Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 266 TippaNa 1-5. 9. Naha - nakha / aruNakaya-raktakRta / Nahayalu-nabhaH / gayaulu - gajakulaH / 2. sikhivahuvaru-lakSmIvadhUvaraH / ihaNa - sauNa - aNuNiya-phalu - yAcakapakSidattaphalaH / ahaNa - aghana / 3. visaharu - dharaNendra / tiya- strI / 4. varakalanivaha - varakalAnivaha, dvisaptatikalAH / saru - zabdaH / 5. Niyapaha - nijaprabhA / tava - tApa / raviyaru - ravikaraH / 6. thirayaru-sthirataraH / 7. tirayaNaharu - ratnatrayadhArakaH / 10. saMvalie- AveSTite / 1-6. 3. sahA-sabhA; selasIme - parvata sIni / 5. seharo - bhujazikharaM / 6. hiTThahRSTaH / 7. valaggo - caTitaH / navemehi-navamedhe / puNNimiMdo - pUrNacandraH / 8. payaTTAmArge pravRttAH / taraMgA - kallolAH / 6. gayA- gajAH / 10. Nio - nRpaH / chatta-chatra / taraMgarahilliu - laharIyuktaH / 1*7. 1. diNesa assa- caMcalo - dinezAzvavat caMcalaH / 2. Ahao - calitaH / hao - iyaH / 3. bhesao-bhISakaH / esao-dezakaH / 4. phAsa - sparzaH, maithunaM / 5. suraMgaNANa dullahA - surAMganAnAM durlabhAH / 6. selasaMkaDe - zailasaMkaTe / 10. dhao dhae vilaggaodhvajo dhvaje vilagnaH / pharo - pharakaH / Nasei - nazyati / 13. garAhivANurAiNInarAdhipAnurAgiNI / NamaMtao - namana / 16. jaMtao - gacchan / 1-8. 1. patthaveNa - rAjJA / 2. payaDu NaM vAhai prakaTaM vyAhvayati / 3. barahiNIhi - mayUraiH / vazcai - vrajati / 4. tiNaromehi- tRNaromabhiH / pasijjai - prasvidyati / 6. tihuvaNasirihi nAhu tribhuvanazriyo nAthaH / Avai - Agacchati / C. mahivAle - zreNikena / sakkANae - indrAjJayA / 1-9. 1. hi nabhasi / 2. chAya- zobhA / 4. jiNakeyaNAi~ - jinagRhANi / parihA-parikhA / 5. dhaya dhvajA / hara-gRha / 6. maMgaladavvaTTa - 'gAra kalazAdi / 7. mehalau - mekhalA / harivIdu-siMhAsanaM / sahasavattu sahasrapatraM / 8 acchijjamANuaspRzyamAnaH / 6. taMdu - AlasyaM / 10. ha - nakha / chAhicattu chAyAtyaktaH / 11. bahu-vadhu | paMkti 6 meM pAThAMtara : (ka) cau jakkha dhammacakkeNa jutta = (kha) causaTThi* jakkha-cakkeNa jutta 1-10. 2. hiyamiyavasa - hitamitopadeza / 3. sakkaibhAsaNu - satkavibhiH saha bhASaNaM / 5. vihaMsaNu - vidhvaMsanaM / 6. aNiyattaNu-- anivarttanaM / supahutta ho-- rAjJaH phalaM / 6. paya-pada / 11. puraeu vRSabhaH / Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudarzana-carita 1-11. 1, sayamahiNa--iMdreNa / 5. isu-baann| 6. saraNa-smaraNaM, ciNtaa| 6. jalayajalada / 10. sahasayara-sUrya / juivalaya-dyutivalaya, bhaamNddl| 11. suramurayadevaduMdubhiH / 17. sasire svazirasi / pahiTThau-prahRSTaH / 1-12. 1. gaNahara-gautama / 2. sirii-blbhdr| 5. sNso-prshsyH| 8. carimillu jiNiMdo-caturviMzatitamaH jinH| 6. nnivi-nRptiH| 10. vikkhAodvAdazacakriNaH 12. paumo-padmaH / 14. nnaaraaynn-lkssmnn| 16. AsaggIo Adi-azvagrIva-tAraka-meraka-madhusUdana-madhukrIDa-nisuMbha-bali-rAvaNa-jarAsaMdhAH -iti nv| 18. vNdo-stutyH| saMdhi-2 2-1. iMdidira-bhramara / 8. jagu-jagat / 6. thakkau-sthitaH / tipavaNa-vAtatraya / 10. heTTae majjhuppari-adhaH, madhye, Urdhva / 12. kpp-svrg| 13. jaMbUdIbuhivalaillau-jaMbUdvIpaH samudraveSTitaH / 14. puNNa-vattalaH / 16. selaho-zailasya / dAhiNa-dakSiNa / guNabhAsuru-jyAyuktaM / dhaNu-dhanuH / 2-2 guru-ajjuNa-gAMgeyaH tRtIyapAMDavaH kukubhavRkSazca / gaya-gajakumAraH gajazca / 3. sarahabhIsa-rathena saha bhISmaH, sarathaH gaaNgeyH| bhArahasarisa mhaabhaartsddshaa| vANAvali-varaNe vRkssH| 4. suvisAlAI sisirasAhAlaIupavanasadRzAni gokulAni, zebhanavividhasukumArapatrAdiyuktAH shaalvRkssaaH| 5. tarunikAyalaggira pomAraI-tarUNAM samUhe lagnAni padmarajAMsi / 10. Najjai-jJAyate / 2-3 2. kaiyaNa-kapiH kavizca / 3. bhAraha vva-bhAratamiva / vAvariya-vyApRta / paMtha-pArtha, arjun| 5. paya-prajA / annNt-naaraaynn| 7. NAyavaMtu-nAgasahitaM, pakSe nyAyayuktaM / 10. sru-shrH| sajjiu-mRSTaH / 2-4 1. jaDamau-jalamayaH, jddmy| somu vi-cNdro'pi| 2. rynniyrurjniicr| 3. Na NihAlau-animiSo n| 4. NarajeTa Thu vi-yudhiSThiro'pi / pasthivadhayaraduu-rAjahaMsaH / 8. caurAsu-caturAsya brahmA / akkharahiyakaru-akSamAlA, rAjJaH pakSe pAzarahitakaraH / 6. NIsu-narezvaraH, daridrI ca / Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 268 TippaNa 2-5. 1. thiN-cNpaapuryo| 2. gaNisamau vva-gaNadhara iva / jayavaMtau-nayavAn / 3. saviyANau-savijJAnaH, pakSe sagaruDayAnaH / 4 uggavaNu-udgama / paosaupuSTiH pauSamAsazca / 6. AvaNu-rakSaNaM / 9. aruhdaasi-jinmtii| 10. si-scii| siy-shrii| 2-6. 5. uayadiNesa saMjha jiha rattau-udita sUrye yathA saMdhyA rktaa| 6. tahozreSThinaH / 9. kavi jiha-kapiryathA / pAlaMbahi-prarohaiH / tNbaagnnu-go| 2. cevaMtu-jagrAhAna / 3. so maMtu-sa maMtraH namaskAraH, accaMdu-atyaMtaM / 4. gotteNa-nAmnA / sNctt-rhit| 6. NammaMtu-naman / bho NAha ArAha-he ArAdhyanAtha shRnnu| 7 mAhammi maasmmi-maaghmaase| pNthu-maargaaH| 8. joeNayogena / hiTcha-hRSTaH / 6. majjhimma-vIravilAsa aMta laghuH / 2-8. 1. rAyaccheyae jAmae vibuddha-rAtrichede yAme vibuddhH| 2. vaNhu-vahina / 6. seNa-kAraNena / 6. solaha [akkhara]-arahaMta siddha Airiya uvajjhAya sAhu / paMca [akkhara]-a si A u saa| du[sada]- arahaMta siddh| ekka (sahaarahaMta, aha, oM, hrIM, a| 2-9. 5. ghaTa-ghRSTa / 6. somatta-saumya c| 2. vajjarisahasaMhaNaNadhAmavajravRSabhanArAcasaMhananadhAma 14. Na cirAvai-saMsAre ciraM na tiSThati / 15. Nahe gamu kettiyamettau-AkAzagamanaM kiyanmAnaM / 2-10. 1. AyaNNa-AkarNaya / 2. sappAi dukkh-srpaadiduHkhN| 5. jUuprathamavyasanaM / 6. cchohajutta-kSudhAdoSeNa yuktH| 7. vihuru pattu-kaSTaM prAptaH / 6. jUu vi-dyUtamapi / sajju-sahitaH / 13. racchahe-rathyAyAM, maarge| 15. vesveshyaa| rattAgharisaNa-raktAkarSaNA / 16. taho jo vasei-tasyAH gRhe yo vasati / ucchidrAu asei-ucchiSTaM aznAti / 20. tinn-tRnn| khaDakkau-khaDakhaDATa / 21. mau-mRgaH / 25. chUdu- kSiptaH / 26. rahe-rathyAyAM / 2-11 1. paravasurayaho-paradravyaratasya / aNgaaryho-aNgaarcaursy| iya Niyaviiti dRSTvA'pi / 5. ANi-Anaya / mahu-mama / 6. suNavi-zrutvA / rayaM-rataM / srN-svrN| 14. tuma-tvaM gopH| samaNi-zravaNe krnne| 15. surasarihe-gaMgAyAM / 16. paya-payaH padaM c| Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudarzana-carita 266 2-12 2. mINahi-matsyaiH / dIharakkhamINahi maNu haraMti-strI api dIrghalocanairmano harati / sippiyauDehi-zUktibhiH / 4. sAhabAhaDe-zAkhAbAhuM / 5. NAhi-nAbhi / 6. ummii-lhr| 8. vesA iva-vezyA iva ndii| sAyaru-sAdaraM sAgaraM ca / 9. gaMjoliya-ullasita / suhau-subhagaH gopaH / sursri-gNgaa| 2-13 1. jhaDA-bhaDAgaDatI / 3. ANaNayaM-mukhaM / 4. ghaNo-megha / 5. lai rakkhasamakkha-pRthivyAM rAkSasaH pratyakSaH / pahuttu-prAptaH / 5. ilarakkha-gopAlaH / 6. sopAdapUraNe / 10. visa-pAnIyaM / ( ka ) visabhariyahiM gaMgANaiyahiM vA paatthH| 2-14 2. kakkaDa-karkaTarAzi, kaThoratA ca / 4. jAi-jAtaH / 5. palAsu-rAkSasaH / 6. udivaviru-hallitaH san / 7. pae-jale / 6. Ayaha~-eteSAm / 2-15 2. paMcasilImuhehi-paJcabANaiH / vmmhu-kndrpH| 7. paMcaMgeM maMte-paJcAGgamantreNaH (1) pradhAnabuddhi (2) dravyabhaNDAra (3) svakIyabuddhi (4) viSamasthAnaka (5) cturnggsenaa| 8. paMcasayahiM pamANu joyaNu jiha-paJcazatalaghuyojanairmahAyojana yathA zobhate / saMdhi 3 3-1. zArdUla vikrIDita [chaMda / gomUkalA-rAjyabhraSTAH / 7. DeDA-TaMTA / DeDAkoDiya [corarajjaNiradA]-DheDhavADAnI koDi havI bhArate / AhAsidA suddhA-kiM bhUte bhArate (?) suddhae-vacchasudaye zAstre / 9. jAva jjami Nau gacchai-yAvajjIvaH mukto na bhavati / 10. sayaNayale-zayyAtale / saviNaya-svapnAn / 11. kappayarukalpataruH / 13. pasarammi-prabhAte / kaMtu-ahahAsaH / 15. jAhu-AvAM yAvaH / 18. jinndaasie-jinmtyaa| 16. surhru-devgRhN| 3.2. 1. paramesaru kahi-kathaya he svAmin / 3. bhara-bhAra / 4. caaiu-tyaagii| haru-ghara / 12. govo-gopaH / vaNipiuuyare-vaNipriyAudare / 13. tahiM gabbhaetasyAH garbhe / abbhae NAI ravi-abhre raviriva / 14. sippiuDae-zUktipuTe niviDe / Nitullu-anupamaM / 3-3. 2. jiysshru-jitcndrH| 3. tihe-tasyAH / 4. tnnubhNgii-trivliibhNge| 6. pose-pauSa mAse / buhavArae-budhavAre / 7. sayabhisa-satabhiSA nakSatra / Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 270 TippaNa 3-4. 1. thiN-ttr| aiphsiyvttaa-atiprhsitvktraa| 2. maNaharapayarAI ghosamANA-manoharapadarAjI jlpmaanaa| milevi-militvaa| AnayA-AnatA / caTTabhaTTA-bhaTTakAH / 4. dimmuhAsesapUra-diGmukhAzeSapUraM / 6. duragadayasamudda saNNiyaMdviradagatigAminI saamudrikruupsvii|| vammara-manojarudraM / 8. cAya-tyAgaM / vasuhaya jai-aSTa yati / 6. vaNijeThe-vaNikamadhye jyeSTha / Niyasuyaho kiu jammucchauvRSabhadAsena svakIyaputrasya janmamahotsavaH kRtH| 10. jai-jagati / 3-5. 1. teNa putteNa jAeNa-tena putrena jAtena evaMbhUtaM jAtaM / 20. porasthagaNata/nagaralokagaNaH trastaH / 3. phulla-papphulla mellei vaNu savvu-RtupuSpa sarvatra / 4. aannNdyaarii-sugndhshiitl| 5. pahiehiM pahu ruddha-pathikaiH paMthaH ruddhaH / 6. ukkiTThakamaseNa-utkRSTamahotsavaH kRtH| vaiseNa-vRSabhadAsena / 7. sANurAya-sAnurAgaH / 10. buhayaNahi-jyotiSazAstrajJaiH / 3-6. . 1. paiTTharaIso-prakRSTaratIza:kandarparahitaH / 5. sohaNamAdiNe-zobhamAnamAse pakSe dine vAre nakSatracandrabale / pAlaNayaM suracitta-suvarNazRkhalAnUM ratnajaTitaM rUpAnI dorI, momAnA jhuMbaka (guj.)| 6. mhiihr-meru| suravaccho-kalpavRkSaH / tattha-pAlana / 6. sasaharu jiha-candramAvat / 10. sihigaNu-mayUrasamUhaH / gRhinnyaa| 12. maNahariNie ghariNie-manohaO 3.8 1. paDihAsai...majjhu-mama pratibhAsate mNtrvicaarH| 2. parihANu kthu deviNu-paridhAnavastraM dtvaa| 3 sadattha-zabdArtha / 4. gurusikkhAlaNa-laggahigurUNAM zikSA bAlatve dattA lagati / 5. sAmaggiraiya-sAmagrIne sAlagrahaNArtha melitA (guja0 sN0)| 6. sohai parimiu mANasaNIhiM-sudarzanakumAraH strIbhiH veSTitaH zobhate / 8. uvaNiyachattahacollaha-upanItAni chatrANi celAni ca baddhA / vasubheya-aSTabheda / suyaho-zrutasya / 6. so-sudrshnH| 3-9. " saMdhi ...lig-pNcsNdhidhaatupaatthliNgaanushaasn| lakkhaNekka-indrazcandraH kAzakRtsna:-pizalI-zAkaTAyana:-jainendraH-kAlApaka-sArasvata-rUpamAlAdi / 3. chNddesideshbhaassaa| nnaamraasi-jyotissk| 4. lukkamuTThi-muTThiSTi] grAhyavastujJAnaM / 6. rAyaNitti-rAjanItiH / 6. vINAvajja-vINavAdya / 10. vuuhdNt-ckrvyuuhaadircnaa| 11. cNdvejjh-cndrvedhvidyaa| 14 leyayamma-lepakarma / dhaauvaaydhaatuvaadH| 15. vaarirNbh-jlstmbhn-rnnvidyaa| 17. gArilakkha-strINAM Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 271 sudarzana-carita lkssnnsaamudrik| hthisikkh-gjpriikssaa| 18. jANamANu-yAnazivikAdinAM mAnaM / 20. sukkhae-saukhyena zuSka iva / 1. jassa-yasya......niraya lkssnnaani| aayvttvittsiisu-chtraakaarvRttmstkN| 3. duhNddu-dusskrN| 4 cNclcchidNdu-cNclaakssiidvndvN| daMdu-(gha) yuglN| 6. macculoya-manuSyaloka / mottiyANa diNNa bhaMti-muktAphalAnAM bhrAnti dadati / 6. Nirabha-AtAbhra / bhAi-bhAti / 12. vatta-patra / 13. vacchu-vakSasthala / ckklN-vishaalN| hammu-gRha / 18. gUDhaguppha-DhIMcaNA gUDha [ chipe hue gulpha] ! 16. kummAyAra-kUmokAra pAdanau pATalI (guja.)! 20. NahANa paMti-nakhAnAM zreNi / 3-11. 1. suhishiu-suhRtshitH| bhAi-bhAti / 2. sarai samuhu-Agacchati sanmukhaM avalokanArtha / 3. maNaiMgiu kahai Na kare dharei-kAmavAJchA na kathayati kumArasya haste dhrti| 4. dhavaliMti-dhruvaM tRptiM prApnuvanti / 5. ruttattheRtuutsave[ratotsave bhogasamaye / 7. girivimukka ettiu karei-girivAe pAmuktA bubAravaM kurvanti / pvnnhy-vaayuhtaa| 10. dappaNi NiyabiMbae tilau dei-darpaNaM gRhItvA lalATe tilakaM dadAti / 12. loyaNaha~-locanAnAm / 3-12 3. ka vi payaDai-kApi prakaTI karoti / 5. annhiye-anNge| 11. he Naravai-he zreNika / sA Na vitiya rattiya jA Na taho-yasya sudarzanasya sarvAH striyaH raktAH jAtAH / puSpikAH-imANa kayavaNNano-eteSAM kRtavarNanam / saMdhi-4 4-1 1. kulu balu......-yasya sudarzanasya mahAdharmasya phalaM uttamakulaM parAkramAdi varNyate / 3. kavilaM-rAjJaH purohitaM / 4. kaya chaha kamma-deva pUjA, brAhmaNAnAM bhakti, gAyatrImaMtrajApa, para ... ... AdikasaMyamavratavidhAnaM / viNayapavinANaM-vinayavijJAnaM, vinayavAn / nninycsunnhaannN-sdaasusnaanN| 7. dayadamacittaM-dayA, paJcedriyadamaneSu cittam / piyarAsatta-pitR, pituH AjJAdhInaM / 9. Nehalulaggo-snehena anulagnaH / kaMThavilaggo-kapilamitrasya kaMThe vilagnaH / 10. harisavisaTTo-harSeNa pulakitaH / chuDu ji payaTTo-yadA'gre calitaH, pravRttaH / aavnnmgge-httttmaarge| 11. diThThA bAlAevaMbhUtA manoramA nAmnI ratiH sudarzanena dRSTA iti sambandhaH / 12. jA lacchisamayA manoramA lkssmiismaanaa| tahi kA uvama-tasyAH kA upamA / gaie-gamanena / 12-13. sakalattaI NiruNijjiyaI......... 'mANasi pattaiM-strIsahitAH haMsAH gatyA nijitAH; sakalatrAH rAjahaMsAH mAnasaraH prAptAH / Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 272 TippaNa 4-2. 1. jAhe caraNa sAruNa aikomala - yasyAH manoramAyAH caraNau pAdau raktau komalau ! 2. jAhe pAya 'vicittaI - yasyAH manoramAyAH pAdayoH nakhamaNivicitratAM nirIkSya / he Thiya NakkhattaI - tiraskRtAni iva nabhasi sthitAni nakSatrANi / 3. jAhe guppha-yasyAH manoramAyAH gUDhagulphA: / uvahasiyaDa vippaimayA vizeSamatiH vipraH maMtrI jitaH, athavA mativikalpaH / 4. raMbhau - kadalIgarbhastambhaH / 5. alahaMteM- alabhamAnena kaMdarpeNa / raikaMteM - kaMdarpeNa / 6. tivali - udare rekhAtrayaM / jalaumbhiu - jalaurmI, laharI / sayasakkaru vaJcahiM- zatakhaMDatvaM gacchati laharI samudre praviSTA vA ! 8. jAhe majjhu kisu- -yasyAH manoramAyAH madhyapradeza: kaTivibhAgaM saMkIrNa / 6. suromAvalie parajjiya NAiNi bile paisai - romAvalyA parAjitA nAginI bile praviSTA / 10. Na vi vihi virayaMtara - vidhAtA viracitA na yadi / 11. gurutha -gariSTastanAH / majjhu-madhyapradeza | avasu- avazya / ........ 4-3. 1. jAhe 'bahiu - yasyAH manoramAyAH komalabAhU dRSTvA kamaladaMDa latA iva / bisa-mRNAla / karahi - karoti / taggugaummAhau - bhujA guNavAJchA karoti / 2. kaMkellidalahiM vi ahilasiyaI - azokavRkSapatraiH vAJchitau / 3. ahihaviyae mAhavie-abhibhUtayA parAbhavaM prAptaM duHkhaM prAptayA kokilayA / 5. vidumapravAlAH / kaDhiNattaNu - kaThinatvam / 7. jAhe sAsa surahi-yasyAH mukhe shvaassugNdho| u thiruvi dhAvas - sthiro na gacchati zIghraM dhAvati / 8. muhayaMdasayAsae - mukhacandrAzrayeNa / NivaDaNakhappara vva sasi bhAsae - ghaTadviguNaM dvikhaNDaM khaparamiva candraH zobhate / 6. sarvaka payaDa suu NAsiya- zukAH savaGkAH nAsikAH prakaTayanti / 10. vibhiehiM vismitaiH / gahaNahiM - vaneSu / 11. suradhaNu jittau - indradhanuH jitam / jA bhAli "sasi - yasyAH manoramAyAH bhAlasthalena kapolena jitaH candraH kRSNASTamyAH / 12. kheyaho - AkAze / 13. kesahiM jAe jitta alisattha vi-yasyAH manoramAyAH mastakaiH kRtvA bhramarasamUhaH zeSanAgo vA pAtAle gamaH [gataH ] | 14. somAliya ta bAliyahe rUu niyacchavi - sudarzanena evambhUtAyAH manoramAyAH rUpaM nirIkSya kapilamitra pRSTaH / muhayaru - mohakaraM / 15. vibhiyamaNeNa - vismitamanasA / sahayaru - kapilaH / 44. 1. kiM NAyavahU - kiM vA nAgakanyA ghaTate he mitra / 2. devavaraMgaNa - devasya apsarA / dihI - dhRti / amI- eSA / sohaggaNihI - saubhAgyanidhIva / 3. kaIdathuA - kavIndrastutA / 5 pIi-raI - prIti-rati kaMdarpasya bhAryA / kheyariyA - kiM vA vidyAdharI / 6. kavilo -purohitaH / he suhi - he sudarzana / 7. NihANa-nidhAne / ibbha- dhanADhyaH / 11. uttuMgatharaNA... sAyaraseNa - tasya sAgaradattasya bhAryA sAgara senA asti uttuMga - kaThinastanA / 12. tIe jaNiyA - sAgarasenayAnayA putrI janitA / Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudarzana-carita 273 4-5. 1. to hiyayaM tasya hRdayaM cittAbhiprAyaM jJAtvA / vammahaM saravaNiyaM - kandarpazarena vraNitam / suhiNA - suhRtkapilena / to- tataH, tadanaMtaraM tasmAt kAraNAt / 2. dulakkhu-durlakSyaH ajJAtaH / ahivAo - abhiprAyaH / jANeviNu kIrai aNurAoyuvatInAM abhiprAyaM jJAtvA sa anurAgaH strINAM abhiprAyaM [ jJAtvA karttavyaH ] | 3. hiyatyeM - hitArthena / viDagurusatyeM - kAmazAstreNa kAmIgurukathitena / 4. payai-strINAM prakRti vAtapittAdi / 5. eyANaM jo jANai lakkhaM - etAsAM saptAnAM yaH kAmI lakSa jAnAti / 6. bhaddA layahaMsI - catuHprakArA yuvatInAM jAtiH - 1. bhadrA 2. mandA 3. latA 4. haMsI / mandAjAti sthUlAMgA / 7. bhaddA savvaMgehi saruvI - sarvAgeSu svarUpA bhadrAjAti / 8. dIrghagalayA - tADalatAdIrghAGgA / samaMsala deheM aNuA - samAMsalA dehe paripUrNA, supuSTadehA / 6. asaMsau - aprazastaH / aNu parivADIe - anukrameNa / 10. NUNaM - nUnaM nizvayena / ujjua - saralapariNAma / 11. kheyariyANaM - vidyAdharINAM aMse / mairAvANaM - madirApAnaM / bhAvai - icchati / bhAvai kamalA - kamalapuSpAdika vallabhAM vidyAdharINAm / 12. daviNaM iTuM jakkhaNiyANaM-dravyaM vallabhaM yakSiNINAM aMzataH / ducaritaM - vyabhicArI ca lampaTaM ca / 13. aTUvihaI AyaNNai saMtai-strINAM aSTavidhA saMtati kathyate / 14. sArasI 'mayarI - etAsAM svabhAvAH sAraMsI pakSiNI, mRgI, kAgaDa, zazalI, mahisI, gadda bhI, makaramacchI / 15. tANaM majjhe - tAsAM madhye / piyapAsa - priyapArzva sArasapakSI vat / 16. ujjuasIlA kIlayaNe heM - krIDanasnehena udyamazIlA / bhijivi marai Naviya piyavirahe - bharttuvirahena bhUrayitvA bhUrayitvA marai, priyavirana dukkhitA satA / 18. Na muyai - na jAnAti, na jalpanaM, na muMcati kSaNamAtraM / riTThI - kAgaDI / paralINA - parapuruSeSu lInA raktA vA parAdhIna svabhAvA / pharusaM - kaThina / 19. NiNi - nirdayA, nirguNA vA / pIliyamayaNA - madanapIDitA / 20. kI liNi- krIDanazIlA / dhayaraTThI- haMsI / ai kovAura - ati kopAtura 21. guruNAyaM - guruzabdam / sahai caveDaM karakamaghAyaM capeTA hastapAdaghAtaM sahate kharI / 22. gAhAmisa- grAhyamatsyaH / sAhasasArA - sAhasavatI / appaDiruddhA - niraMkuzA, AjJArahitA / 23. ko kalao - kaH jJAto / 24. desIu - dezodbhavAH / kIlAharahiMkrIDAgRheSu 25. vANAra siya kayAyara - vANArasI dezodbhavAstrIkRtAdarA / 4-6. 1. abbu- arbuda ; diNamANu kareppiNu - divasasaMrUpAM kRtvA ramatI / 2. AsattI piyagehaho... vi daiyaho - priyagRhe [A] saktA dravyaM nijaprANAnapi bhatuH dadAti / 3. kuDalavattu maNu appai - vakracittena hRdayaM arpa[ya]ti ; guNavisesi pararappai - parapuruSaM prati ramati guNaiH kRtvA rajyate ; rUpa - yauvana - vacanabalAdiguNAH / 4. diviDi... Na lajjai - draviDa dezajastrImukhAzleSaM cumbanaM dadatI na lajjate / varasurayaho jivi pujjai-bharttA : suratakAle vA bharttA suSThu raktasya manyate / 5. lADiya... raMjai - lADadezajastrI manohara vacanaiH rajyate / viNNANeNa... bhijjaivijJAnena kRtvA gaDadezajA strI rati ramyate [ ramate ] / 6. kAliMgI uvayArahiM rakkhu 35 Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 274 TippaNa vi-kaliMgadezajastrI upakAraiH dravya-vastra-muktAphalAdikaiH rakSyA rkssnniiyaa]| rajjai....paccakkhu vi-upakAraiH kRtvA manuSyaH pratyakSaM kiM na rajyate, apitu rajyate [0ta eva] / 7. gujjari Niyakajjaho Nau bhullai-gurjarI strI svakIyakArya karoti svkiiykaaryaat| 9. gollI AraNAri jimmacchara-golavADI strI rUpa-yauvana-dhanAdi[9]nirmatsarA n| raikliAse kaNNADI kocchara-bhogakrIDAyAM karNATastrI caturA-DAhI surtkaale| 10. pADaliyA NiyaguNa vitthAraipATalIputradezajastrIH svakIyaguNamahimA vistArayati / pArayatti-pArayAtrikasya strii| purisAyu usArai-puruSasya AyuH utsArayati, parapuruSe rktaa| 11. himavaMtiNi-hemAcalajA savAlakhI strii| vasiyaraNaI-vazIkaraNa kAma [kAryAtha]koTala-jaDI-mUlI [?] / komalamajjhaesatiyakaraNaiM-komalamadhyadezaH strINAM karaNaH / 12. kahami-he pradhAnapuruSa ! strINAM prakRtiH svabhAvaM kathayAmi anukrameNa / payaiprakRtiH / 13. sA vi tiviha-sA prakRtiH tridhaa| ky-kRtaa| vAyapittasiMbhalasama-vAta-pitta-zleSmA prakRtiH / 4-7. 2.bahuyapalAviNi-vAcAla lava lava karai (guj0)| kkksphrsinni-krkshsprshaa| 3. kiNhaMgI-kRSNAGgI / gojIhAliya-gojihvAsadRzI / 5. sA saddagahIrahiM kaDhiNa. pahArahiM sevijjai-sA vAyuprakRtistrI zabdagambhIraiH kaThinaprahAraiH sevyate / 7. pittala-pittaprakRtimatI strI / NahapiMgala-nakhapiGgalA / 8. gorIkAyaM-gauravarNazarIrA cmpkvtii| kaDuyapaseyaM-kaTukaprasvedaM / 10. rUsai-kopai kAma-kopa karai, gagajAM karai (guj0)| 11. piu bhAsevI-priyavacanena bhASayA / 15. siMbhalapayaizleSmaprakRti strI / juaI-yuvatI / 16. kayalI-kadalIvat / 17. mau-mRdu / sonniiylbhg| 17. sAhAraNakae-sAdhAraNakRte ratibhogaH kriyate / dihi-dhRti / 20. jhatti virappai-zIghra viraktA bhavati / 21. dANe paNaeM-puSpatAmbUlapakvAnnadAnena [prnnyen]| 24. lakkhiyau lakSitAH jJAtAH / akkhiyu-kthitaaH| payaiu jAu vibhinna u-yAH prakRtayaH vibhinnAH pRthak pRthak prakRtayaH mizrAH bhavanti / 25. saMkiNNau-mizrAH / 4-8. 1. saMkiNNau..........desiu-yathA prakRtayaH mizrAH tathA jAti, aMza, santati, deza ete mizrAH / bhadrA, mandA, mizrA / latAhaMsI jAti mizrA / 2. cauraMga (seNNa)-azva, hasti, ratha, padAti / tiyabhAvapahANa-strIbhAvena pradhAna / 4. piyArautriprakAra / maMdu tikkhu tikkhaurau-strINAM zuddhabhAvaH tridhA-mandabhAvaH, tIkSNabhAvaH, tIkSNatarabhAvaH / 5. Isi Isi lajjaMkamaNiTThie-ISat ISat locana manovallabhe gholayati / maMdabhAu jANijjai diTTie-mandabhAvaH strINAM locanena kRtvA jJAyate / 6. didi tiviha-dRSTi triprakAza / maula taha luliyA-mukulA dRSTi, lulita dRSTi kaTAkSa / parakaliyA- parajJAtA, catureNa jJAyate / 7. hiyayavihiyavaraguNaukkariseM-hRdayakRtabhartuH guNotkarSeNa harSeNa / piyamANase jA pelliyahariseM-yA dRSTiH harSeNa preritA priyamanuSyaH vallabhaH bhartA / 9. aNurAeNa-prItyA / viyasai piyayame vaccaipriyatame dRSTe sati vikasati vAraM vAraM / Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudarzana carita 275 4-9. kariNivva-hastinIva / 2. sukaDakkhavaliyatti-sukaTAkSacalanaM kopi budhaH kalayati / 3. viyasai........'muhamaliNu-mukhamalinaM priye iSTa vikasati / 4. uTThauDa tharaharahi-oSThapuTaM sphurati / devaula dhau jema-devagRhadhvajA iva / 5. dhAvA paseo vi gaMDayale-priya dRSTe sati gaNDasthale prasvedaM dhAvati utpadyate / mayagalaho gaM dANuhastinaH dAnamiva / 6. aNudiyahuM-anudinaM, ahorAtri, nirantaraM / 7. diihunnhdiirghossnn| 6-7. muNi jem"vjjti| pariharivi""callaMti-munayaH yathA bhayalobha-guruNAM lajjA etAn varjayanti muzcanti tathA striyaH kulamArga muktvA unmArga calanti / bahulammi.........khijjati-kRSNapakSe yathA candraH dine dine kSINo bhavati tathA striyaH kSINAH [bhavanti] ityrthH| 6. bahusaMsiyau suddhabhAu-bahubhiH janaiH prazaMsitaH shuddhbhaavH| 10. duijau kahami-dvitIyaH azubhabhAvaH kathayAmi / bhAu asuddhau eyahiM-etaiH kRtvA strINAM azuddhabhAvo pariNAmo bhavati / 1. aNNadesa ........."gurukkai-etena anyadezagamanalobhena itthaM yuktyA azuddhabhAvo bhavati / duTThamai-duSTamati / 2. dusaheNa-duHsAheNa / sabacipamamamaNesapatnIpadanamanena / vAra vAra'...."aMtogamaNe-vAraMvAraM kRtaM bAhyagamanena gRhe gRhe bhramantyA azuddhabhAvo bhavati / 3. aipasaMga ....... karaNeM-andhapuruSasya atiivprsnggen| pacchaNNadosasaMbharaNa-vyabhicArAdidoSasmaraNena / 5. teM-senAzuddhabhAvenaiva karoti / NAhi-nAbhau / 6. kaleNa-vijJAnena / 7. AsapraNau bhaNevirtAraM samIpaM jJAtvA, yadi samIpaM bhartAraM pazyati anya bhaNitvA utsArayati / 8. saMkiNNattaho Nijjai-mizratvaM prApyate shuddhaashuddhbhaavH| 9-10. varaNivasammahiM.......... "ghippai eha uvAyahi-etaiH kRtvA strINAM mizrA zuddhAzuddhabhAvo bhavati / etaiH upAyaiH kRtvA etAsAM mizrabhAvaH gRhyate / 10. paDu dUeNa-paTadarzanena / 1. dureha-dvirephaH / muNi-jAnAhi / 2. bhukkhA-kSudhAgni / 3. gamaNigiegamaneGgitayA yasyAH striyaH gmncessttyaa| suNNAlAu-vRthAjalpanaM / valiyANaNu pariNiei-pazcAt mukhavalanaM kRtvA pazyati / cAru-vAraM vAraM / 4. NihiMgie jaMbhAiya havei-nidreGgitayA, yasyAH nidrAlakSaNena bagAi (bagAsI-jamhAI) kri| loyaNamaulaMgI mANaveI-mukulitalocanA jJAyate / 5. bhayaiMgie-bhayeGgittayA, bhayalakSaNena / sudINavayaNa--dInamukhA dInavacanA vA / vevirataNu-kamiphtazarIrA strI / taslati prayaNalocanaM taraDAvai [taralAyati / 6.rosiMgie-yasyAH yuvatyAH [kodhegistaM] krodhalakSaNaM vidyate tasyAH krodhlkssnnyuvtyaaH| sukheu-sukhedaH / phuriyaNAsa-nAkAparaDai, nAkapharakAvai (guja.) / suseu-susvedaH / 7. hiMgie-snehetiyA] snehalakSaNayA liyaa| 8. muharAyacattu-mukharAgarahitA, mukhklaarhitaa| gira suNNa-zUnyaM vacanaM jatpati / 6. dukkhigie-duHkheGgitayA] duHkhalakSaNavatyA / NAsai puvvachAya-pUrva Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 276 TippaNa zobhA nazyati / NIsarai-niHsarati / 10. khAmakavola-kSINakapola / viyalai maya[vigalati madaH] madarahitA / 11. Nissesu vi dAvai taNuviyAru-samastazarIraguptasthAnaM darzayati / 13. dhUmeM aNalu saMbhAvijjai-yathA dhUmena kRtvA vaizvAnaraM jJAyate / 14. iMgiyahi-iGgitaiH, lakSaNaiH, ceSTAbhiH, cihnaH / jaNabhAu bhAvijjai-lokAnA bhAvaH jJAyate / 4-12. 1. bho mitta-bho mitra ! etaiH kRtvA strINAM lakSaNaM jAnIhi / 2. jAIhiM payaH IhiM-jAtibhiH prkRtibhiH| 3. bhAvehi-bhAvaiH / 7. jANesu-jAnIhi / 8. bahu bhamaNu-bahubhramaNa / 10. khalasaMga-durjanasaGgA / damiyaMga-damitAGgA / 11. NihAlanidrAluH / 12. aviyaDa-avidagdhA mUrkhA / soyaDDa-zokAvya / 15. mA ramasu-evambhUtA mA ramasva / 17-18. diyavaru vaNivarasuyaho thIlakkhaNu kahai-[dvijavaraH] kapilaH sudarzanasya strIlakSaNaM kathayati / 18. saMkittau-saMkIrtanaM / 4-13. 1. pasattha-prazasta / jaMghoru thaNaggavittA-jaGghA, uru-hRdayaH, thaNagga-stanAgra, vRttAH prazastAH yasyAH 2. piih-prdiirghaaH| 4. ti uttaraMtI havei-strISu utkRSTA bhavati / 5. kAyassa-kAkasya / jaMghorujuyaM abha-jaGghA uruyugmaM abhadraM / 6. kAyasaha-kAkazabdaM / 7. kAu-kAkaH / jIe-yasyAH / 8. dIhAusu Nasthi tIe-tasyAH dIrghAyurnAsti / 10. suvitta-vRttAkAra, pANI-hasta / paMkti 8 para uddharaNa : lmbodrii-sthuulshiraa-rktaakssii-pingglocnaa| patinopArjitaM dravyaM anyena saha bhakSayet / / 12. puttAiyalacchI-putrAdikalakSmI / 13. savve ratta vi chAya jAya-sarvAH raktachAyAH ysyaaH| 14. NAsuccao-nAsA uccastarA / siMdhura-hasti / jiie-ysyaaH| 15. suhavattu-saubhAgyatva, saubhAgya / 17-18. visa-jhasa-dAma........"ciru ahiNaMdai Niyaghare-yasyAH [vAme] kare zeSanAga, matsya, mAlA, zilA, dhvajA, kamala, giri, gopurANi [cihnAGkitAni bhavanti sA nijagRhe ciraM] varddhamAnA bhavati dhana dhAnyaputrAdi[nA] ! 4-14. 1. uddhreh-uurdhvrekhaa| raaiy-kml| 3. tittiracchi-[ tittirAkSI] tittirapakSInA sArakhI [sadRza] dRSTi / pArevaya...."bhoyaNiyA-pArApatavat narabhoginI lampaTA bhvti| 4. chicchai-kulaTA strii| 5. thorasumaMtharaNAsA-sthUlanAsA, vakranAsA, nAsikAmukhamadhyagAH tAH sarvAH duHkhitAHjJeyA dhnshiilvijitaaH| lNjiyaalnyjikaa| thovdhnnvNtii-stokdhnvtii| 6. vAyasagai-saha-diTThI-kAkagati yasyAH, zabdaH dRssttishc| 8. kummunnnnclnn-kuurmonntcrnn| khosalA-hasvA, vAmanI / 10. uttAvaliya-zIghra / 11. sA phuDu 'chAiyA-putra-bhartRviyogena chAditA / Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudarzana-carita 277 14. iya gira suNevi-kapilasya vacanaM strIvarNanaM tathA lakSaNaM zrutvA / tho-tsyaaH| 15. suNNamaNu-asAvadhAna / jhijjaMtataNu-zarIra jhurantam dhUjantam / vaNisuu-sudarzanaH / paMkti 3-6 para uddharaNa (1) piGgAkSI-kUpagallI-khara-paruSa-ravA sthUla-jacordhvakezI / raktAkSI-vakranAsA-praviraladazanA"... ''tAlvoSThajilA // zU..."GgI-seGgitacU kucayugaviSamA vAmanA cAtidIrghA / kanyaiSA varjanIyA sukhadhanarahitA duSTazIlA ca nityam // (2) mRdaGgamRgajaGghA ca mRgAkSI ca mRgodarI / haMsagatyA samA nArI rAjapatnI bhaviSyati / 4-15. 1. tahi~.... patta-yadyapi mandiraM prAptA mnormaa| sukumAlAbAlArattacitta-campAnagayoM sAgaradatta-sAgarasenA, tayoH putrI manoramA sudarzanadarzanAt kAmapIDitA sati svagRhe gatA evaM karoti / 5. gADhiu...''Alavei-gADhaM dRDhaM yathA AlApaM vilApaM karoti / 6. joyai-yojayati / 7. thaNahara-stanabhAra / Naviya-nata / 8. saMbohaNu para tAhi tisAihi-he prANanAtha ! he svAmin ! he vallabha ! he sudarzana ! trAhi trAhi ! rakSa rakSa ! mAM manoramAM iti bhagati / laDhei-mahAti, kroti| 9. buhnnlinnrvi-budhkmlsuuryH| 17. muyavi-muktvA / aayaamiuaanaamitH| puSpikA:- jaaiu-jaatyH| sandhi -5 5-1. uddharaNa- 1. tahi~ je NamaMti Na sIsaM kassa vi bhuvaNe vi je mhaasuhgaa| rAgaMdhA-galiyabalA rulaMti mahilANa calaNajuyale // 1. pesi-prdeshe| 2. ekkeNa vi viNuvallaheNa-ekena vallabhena sudarzanena vinaa| 5. saa-mnormaa| 6. saurisaho-supuruSasya zUrezvarasya / 7. tava daDadu dehu-tava deho bhasmasAt kRtaH / gohu-nrH| 8. paMcavANa-unmAdana, mohana, zoSaNa, santApana, maarnn| 9. sayavatta"."visAla-zatapatravat vizAlalocanA 10. suhau-subhaga, sudarzana / suhadasaNa...'NAi~-jagat sudarzanena bhRtamiva / 11. tAsu-sudarzanasya; jA tahi.." "tahiM avattha-yA avasthA tasyA manoramAyAH vartate, sA avasthA tasya sudarzanasya tatra vrtte| ekkAsiuNehuNa ghaDai-ekAzritaH : ekavastUni ekajane sneho na ghttte| 13. giyavi-dRSTvA / rai virahiyau rtivirhitH| 14. pariNAviu hoi-pariNIto bhavati / mahu-mama / Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 278 TippaNa 5-2. 2. tAe-tena bodhinaa| 5. khelNteN-kriiddtaa| 6. kAya vi-kA'pi / 8. abbhatthaNa-abhyarthanA / avaherahi-avadhIrayati, anAdaraM krotiH| 9. atthiyyaack| 11. uddharaNa-dadyAt saumyAdRzaM vAcamabhyutthAnamathAsanaM / zaktyA bhojana-tAmbUlaM zatrAvapi gRhAgate / / ehyAgaccha samAzrayAsanamidaM kasmAJcirAdRzyate / kA vArtA atidurbalosi bhavAnprItosmi te darzanAt / / evaM nIcajane pi kartumucitaM prApte gRhaM sarvadA / dharmo'yaM gRhamedhinAM nigaditaH prA laghusvargadaH / / 5.3. 1. pabhaNahu-kathyatAm / Niya maNiThu-nijamano'bhISTaM kAryam / 3. oyA. neNamhai~-yena kAraNena vayaM aagtaa| 5. iMdidirasaMpai-bhramarasampat / 6. bAlaho" jANaho-bAlayoH putrI-putrayoH vivAhaH karttavyaH / 7. pddivnnnnu-anggiikRtm| 8. viyakku Nasthi-vitarka-vicAraH nAsti / 10. tNbolhtthu-taambuulhstHshresstthii| joisgNthkuslu-jyotisskgrnthkushlH| 11. joisiu-jyotiSkaH / gusthaNavasiumurujanavazIkRtaH / 1.2. suhadasaNaho-sudazanasya / varalaggu kaho-varalagnaM kathaya / teNa vi-zrIdhareNa [nAmnA ] jyotiSkena / / 5-4. 1. sujavArae-[sUryavAre] ravivAre / 2. sivajoyae-zivayoge / mUlarikkhemUlanakSatre / paMkti 1-4:- vaizAkha[mAse] zuklapakSe paJcamyAM tithau ravivAre mUlanakSatre kaulavakaraNe ziva nAma yoge ghaTI-divase pala 45 mithunalagnavahamAne lagnaH [sthApitaH] / 10. saccuvahANu-satyaH pAkhyAnaH essH| 11. samaraTTiyahi~ taraTTiyahi - sagarvAbhiH striibhiH| 5-5. 1. samaJciu-[ samarcitaH] puujitH| 2. siyaparihaNa-zvetaparidhAnaH / bAuharammi paiThu-mAtRgRhe prvissttH| 7. Nikeyaho-gRhAt maNDapAt / leviNu kaMta viNiggau-kAntAM bhAryA gRhItvA, bhAryA skandhe kRtvA vinirgtH| sarAu sapIlusarovarAt hstiiv| 9. payakkhiNa... .. diti-pradakSiNAM dvAvapi paarshvyorddto| 9. giriMdaho....."sahaMti-udayAdrau-parvate ratnAdevIsametaH sUrya iva zobhate / 10. vijulkNd-vidyut-meghau| 14. paIvau-pradIpAH / khtttt-plyngkH| samappahasamarpayati / 16. AsattahiM-AsaktayostayoH / 1. iMdiyavaggamoyaNaM-[ indriyavargamodanaM ] . paJcendriyANAM AnandakArI bhojanam / 2. aahuNjei-bhungkte| 4. kalavibhattu-kalamazAlino odanam / Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudarzana-carita 279 8. moyA - [ modakAH ] modakasamUha / maNamoyA - manamodakAH / 6. uvaNiya - upanItAH / 10. NANA timmaNAi~ - nAnAprakArazAkAni / timmaNA hU~ - strImanAni [strImanAH ] | 13. maraTTa - garvaH / 14. rahasaMkiu - ekAnte kRtam duSTakAryamiva / 15. keharakIdRzam / 16 gehivi rui - susaMgrahItvA / aitittie - atitRptyA / 5-7. 3. jemiyaNarAha~-bhuktanarANAm / 5. pUyahalu - pUgaphala: / paNNu - [parNaH ] pAna | 10. NaM atthavaMtu sovayavicittu yaH arthavAn na ca padArthavAn sa vrateSu citto bhavati, sUrya pakSe astAcale varttate udgama astaMgamana-pratijJAcitto / 11. NiDuhaNaheu - nirdahana hetu / huyavahaho teu - vaizvAnarasya tejaH / 12. mANiNi vitAupazcima [dizA] striyaH / rAu - rAgaH / 13. jANivi bhavitti - kAlena bhavitavyatAM jJAtvA strISu puruSamilanaM bhaviSyati [ iti] bhavitavyatAM jJAtvA / 14. gahataruvarAsu phalu - gaganavRkSasya phalam / 16. jara jaNiya rAra - lokAnAM rAgamutpAdyaH / kaMdapparAukandarpasya rAgapuJja iva sUryaH vA kandarparAjA / 17 - 18. siritiyA ravikaNakuMbhu lhasiyara - namaH zrI striyaH raviH kanakakumbha iva patitaH pazcima dizAyAm / 19. hasiritiyAhi caMdujjalAhiM iti vA pAThaH / 20 paharAhau Arantara saMtAvajuo-catuH prahAraiH [praharaiH] hataH AraktaH santApayuktaH / ravi sAyare jAma nimajjai [ sUryaH] pazcimasamudre patati yAvat / 21. so uddhavai - urddhavam patat sUryaH / NisiM rakkhasie - rAtri rAkSasyAH / 5-8. 4. gaha 1. sUra - parAkramI, sUryazva; atthamiyau - maraNaM astaM ca / 2. jo vAruNihiM rantu yaH vAruNyAM dizAyAM raktaH sUryaH san / vAruNI-madyaM, sUrya pakSe pazcima dizA / kavaNuNa kavaNu NAsae - kaH kaH na nazyati, apitu nazyati eva / 3. NahamaragayabhAyaNunabhomarakatabhAjanaH / saMjhArAu ghusiNu - sandhyArAga eva kezaraH / maGgala, budha, bRhaspati nakSatrANi / kuvalaya - kamalAni / 5. maMgalakaraNurAiya NisitaraTTi parAiya - maGgalakaraNArthaM prItyA rAtristrI AgatA / 6. NaM saMtosa kahi mi Na mAjhya - rAtristrI santoSena [ kutrApi ] na mAtA [mAntI ?] vistAraM prAptA / 7. bahuae juu raihare paisaMtau - vadhvA yuktaH ratigRhe pravizan; yatra samA ca vadhUvara ratigRhe yAti tatra samA ca rAtristrI sAmagrIM kRtvA vardhApanArtha AgatA / 8. paDihAsai - pratibhASate / kariNie-kariNyA / 6. siricakkahUMzrI [ cakreNa ] - nArAyaNa iva / 10. gori - tiyakkha hU~ - gaurI-Izvarau / raimayaNa hU~ - ratirAmImadanau / payakkhai~ hui~ - pratyakSau jAtau / 11. caMdaNatilayahiM mahamahiu - vanapakSe candanavRkSa tilakavRkSaiH mahimATa: / NahalaggacA ruvaNa dAvai-nabho lagna cAruvRkSavanaM dApayati darzayati, [ vadhUpakSe ratikrIDAyAM ] nakhalagnacAruvaNaM dApayati / 12. jovvaNu vapu ghaNNaGa sevai - yaH sudarzanaH manoramAyAH yauvanavanaM sevate sa dhanyaH / uddharaNa :- bAhudvandvamRNAlamAsyakamalaM lAvaNyalIlAvatI zroNI-tIralatA ca netra- sapharI dhammilla-se [zai]vAlayaM [kaM ] / Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 280 TippaNa nArINAM stana-cakravAkayugalaM kandarpadAvAnale dagdhAnAmavagAhanAya vidhinA nArI-saro nirmitam / / 5-9. 1. karai viyAra viviha ahiNavavara-navInavaraH nAnAprakAravikAraM karoti / NavavahuyA vilajjae-navInavadhU manoramA lajjati / 2. aha kAmaMdhu"..'Neva chajjaeatha kAmAndhapuruSaH yat vikArAdikabhogaM na karoti tat paraM na zobhate / 3. Niyacchae-nirIkSate, AkarSati / NiyaMsaNa-vastra, paTolacIra, pautAmbara / NIvibaMdhaNa-nIvibandhana / 4. sakAmayaM payaMpae-sakAmukaM vacanaM prjlpte| 8. diehiM hoTTha cappae-dvijaiH [dantaiH] kRtvA manoramAyAH oSThaM adharaM capyate / 5-10. 1. chuDu chuDu' ........ pavAsiyA-prabhatakAlasya cinhaM jAtaM / pacaliya pavAsiyA-pracalitAH pathikAH / 2. uTriya kAyasaha-kAkazabdAH utthitAH / jillukka kosiyA-adRzyAH jAtAH [kauzikAH] ghuukaaH| 3. uDu.... 'uddhAsiNi-nakSatrANyeva kumudAni Urva aashritaani| 4. ummUliya paccUsamayaMgeM-[pratyUSamAtaGgena] prabhAta hastinA rAtrirUpiNI kamalinI padminI unmuulitaa| 5. bahala. ''ari-bahula andhakAra eva gajendraH zatru sUryaH / 6. liilaakml-kriiddaakml| 7. sohammAI ............ joyaho-saudharmAdikalpaphalayogyasya / gayaNAsoyaho-gaganAzokasya / diNasiri....... kaMdu va-divasalakSmI tasyAH vidrumavallayAH kanda iva sUryaH / Nahasiri....."biMdu va-nabho lakSmyAH lalATe kezaratilaka iva sUryaH / 8. varaittaho-varasya / 12. taruNi......"haraNu-yuvatInAM sINAM locn-hRdyhaarii| jaNadihikaraNujanAnAM lokAnAM santoSakArakaH / mayaraddhau-makaradhvajaH] kandarpaH, kAmaH / puSpikA :- virhkaayraa-virhkaatraa| sandhi 6 6-1. 1. moyayasAraM pamANasiddhaM khu-maryAdAsahitaM bhojanaM Agame niSpanna / 3. parimiu-[parimitaH] maNDitaH / 6. karivilaggao NaM sureso-karicaTita (ArUDha) indra iva / 8. attAgama......."sadahANu-AptAgamatattvAnAM shrddhaanN| 10. tattu vi paravAiyaNayadulaMghu-mithyASTivAdinAM nayazAstrANAM duHsAdhya[tA]-durladhyatA[m] Agamya [teSAM paravAdinAM tattvazraddhAnaM durlabhaM / 12. akkhiya e e tahiM saca savvaetAni tattvAni AkhyAtAni etaiH satyaM sarve / 13. kevi-[ke'pi] mithyAdRSTayaH / 14. gau seNa... 'maMti-Andhradeze dhAnyakanagaraH, rAjA dattaH, saMghazrI nAma mantrI, ekadA AvAsoparirAjA mantriNA vicAraM kurvan AkAze cAraNamuni yugmaM dRSTvA na shrdddhaanH| 16. taM akiyatthu jAi-tapaH kRtaM niSphalaM bhavati / 17. taruvaraho mUlutarormUlaM yathA sAraM / paMkti 14 para uddharaNa : Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudarzana-carita 281 . jalacandro mataH sAGkhyaiH bhautikaM gRhadIpavat / cArvAkaiH paJcabhUtAtmA viprairghaTa-caTakavat / / 6.2. 1. suhumattasasamiddha-[sUkSmatrasasamRddhAH] suukssmjiivbhRtaaH| 2. Neya-naiva ! 6. taM jo ghoTTae-yaH pumAn madyapivati / 7. kavila-[kApilaH] cArvAk [sAGkhya]? 8. abhaNiu jaMpai-ayogyavacanaM jalpati / raMgai-raGgate, krIDati / 9. mAu ji saMgai-mAtR saha saMGgaM karoti / 11. vihatthaho-viklavaH / 14. mNddl-shvaanH| 3. sukkasoNiehiM jAu-zukrazoNitAbhyAM jaatN| 4. vihatthu-bIbhatsa / duguMcha-[jugupsitaM] ninditam / 6. erisaM-IdRzam / asei-bhakSati / 8. eyacakke jo pahANu-ekacakrapure bakarAkSasAbhidhAnaH / 9. asaMtu saMtu-aznan bhakSan san / 10. Asi vippa vome jaMtu-pUrva viprAH vyomni AkAze yAnti sma / 1. bhyaannnne-bhyaanke| Niyavi-dRSTvA / mahuyarINa chatta-madhukarINAM chtrm| 3. macchiya-makSikA / pecchini-dRshyti| cilisijai-dUSyate / 5. ayANu maimohiu-matimohita ajnyaanii| 6. jIhiMdiyavasu-jihvendriya [vazaH] lmpttH| 8. sui sui-[zuci zuci atipavitra / khau gacchai-[kSayaM gacchati] maraNaM prApnoti / 9. bArahagAmaDahaNe jaM kahiyau-(bhAgavate) uddharaNa : na grAhyANi na deyAni SaTvastUni ca paNDitaiH / agnirmadhu viSaM zastraM madyaM mAMsaM tathaiva ca / / saptaprAmeSu patyAmagninA bhasmasAt kRte / tasyetajjAyate pApaM madhuvindRya bhakSaNAt / / 11. Asi kAle-pUrvakAle, zAstre puraanne| saMdarasiyaduhamali-[saMdazita] duHkhamalinakAraNaM, paapkaarnnN| 6-5. 4. siddha bhavAsiyabheyahi~-siddha-bhavAzritabhedAbhyAM, siddhajIvarAziH saMsArI jIvarAzizca / 6. bhvaasiyo-bhvaashryinH| 10. kammapayaDidhammA-[ karma prakRti dharmAH] krmshitaaH| 14. duttho-dusthaH, duHkhii| 15. Na kIrae-na kriyate / 17. tasu kAI sIsae-tasya kiM kathyate / 20. iyaraha-[itarANAm] trasAnAm / piu devatthu vi-pitR-devatAnimittam / 6-6. 1. saparahiyayarA-sva-parahitakarA vaannii| 5-6. siribhUi vaNivaraho rayaNAI harivi-zrIbhUti[nAmnA nRpatiH] samudradattasya [vaNigvarasya] paJcaratnAni [hRtvA] gRhItvA / 8. caDula...."bhaMjaNaM-capalataramanaH prasAraM paribhaJjanaM kuru / 9. parisesaNaMnAzanam / 12. sabbhae-zvabhre nrke| 16. raibhaMjaNaM-[ratibhaJjanaM] prItinAza / 19 saMkhalu-[zRGkhalA ] dora / Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 282 TippaNa 6-7. 1. sallakasA yagArave - zalyatraya, gAravatraya, kaSAyacatuSkaM / sammaM - sAmAyikaM / 2. samayA citte - samatA citte, sarva sAvadyavirato'smi / do mukammaMnirdoSadharmaM smaryate / 5. mayaNa - madana / 6. suhanivANu - puNyanidhAnapAtraM / 6-8. 9. Usarachetta - USarakSetre / 10. kaMcaraNamaNi - gaNohu sayaNAsaNu uddharaNa :gaumaM gajavAjino bhUmimahilAdAsI - tilasyandanam / sadgehaM pratibaddhamantradazadhA dAnaM zaThaiH kIrttitam // taddAtA kugatiM pravrajatvA pura hiMsAdisaMvaddhanAt / * netApi vacaM sadA tyaja budhaiH nindyaM kalaGkAspadam // 12. cayavi - tyaktvA / 6-9. 1. caivi - cayutvA / 3. uvayariyaI khalayaNe kiM karaMti - durjanaloke upakAraM [kRtaM ] yathA vRthA yAti / 7. tuMgIhi rAtriSu / 8. tahi~ samaye - rAtrisamaye / 11. aDaMti - aTanti gacchanti jIvAH / 11. eviNu pataMti - Agatya jIvAH patanti / 14. sIlu vivajjevi - dayAM varjayitvA / 6-10. 6. guggulaM - kaSAyA 1. ta ''khijjae - tanuH durbalo bhavati / 3. mahau suhabhAvaNaM - zubhabhAvanAM dhyAna jApAdikaM karotu vRthA / 5. karaNakhala - tIrtha / mbaram / 7. Navau-namatu / 8. goggahe - gograhe / 6 deu - daMdatu / pesaNaM[preSaNa ] AjJA / 10. kavvaJccaNaM - kAvyapUjanaM / - 11. taNu ji parikhijjae - etaiH kRtvA zarIraM kSIyate / 6-11. 1. ke vi- midhyAdRSTayaH / 6. paMgu-maMTa - vAmanaH lolaH / 16. maggamANayAcamAnaH / 17. pAThAntaraH- caMDiyAhiM aggimAhiM ThellitAhi-caNDikAbhiH khIbhiH [preritAH] ThellitAH patanti / 23. saMtAvai - duHkhaM prApnoti / 6-12. 1. kaluNakArayA - karuNAkArakAH / 7. payaMti - pacanti / 6. rihau jivaMti - kAkavat jIvati / 12. siya- zrI / 14. iya jANeviNu vajjahiM - iti rAtribhojana[sya ] bahUn doSAn jJAtvA ye [ rAtribhojanaM ] varjayanti / 15. pAThAntaraHdiyaru vva va bhAsahiM- vapuH bhAsante, bhAskara iva zobhante / 6-13. 2. tiyasapujjiyA - [ tridazaiH ] devaiH pUjyAH / iMda uvva - indrasadRzAH / vidurasahAsavajjiyA - [ vidhura] kaSTAnAM sahasra [varjitAH ] rahitAH / 6. sAuhabhaDehiM - sAyudha Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudarzana-carita 283 bhaTaiH / dappubbhaDehiM-darpoTaiH] huGkAramAnaiH / sevijahiM-sevyante / 7. AruhahiMcaTanti / 10. mANijjahi-bhogyante / 11 jiyaho-jIvasya / 12. aNathamiyaho phalu-rAtribhojana[tyAga]sya phalam / 6-14. jA juvai viviharasaM cayati-yA yuvatiH evaMbhUtaM rAtribhojanaM tyajati sA evaMbhUtA jAyate / jaha visaM-yathA viSa hAlAhalaM muzcati tathA rAtribhojanaM muzcati / 3. kuddilaaly-kuttilalkaaH| 4. siddhadasaNa-snigdhadazana / 5. bhuya-bhujA / majjhaMkisa-madhye kRshaa| 6. jaNiya rai-utpAdita saukhyaa| 7. velli va hlhliyphlphlitvelliishshaa| 8. buhathaNiya-budhaiH vidvadbhiH stutaa| 9. pANapiya[prANapriyA] vallabhA kaantaa| 14. shyrihiN-shcriibhiH| 15. suhasaya jivisukhazatAni bhuktvA / vairAyavaMta tau pAlai-vairAgyavatI bhUtvA tapaH pAlayati ! 6.15. 1-2 kugurukudeva...ityAdi-yAH yuktyAH rAtribhojanaM kurvanti tAH evambhUtAH bhavanti jJeyAH / 1. mypttio-md[prmttaaH]mttaaH| 2. kaMcAiNi saricchaokAtyAyanIsadRzAH 3. rayabhurakuMDiu-rata[bhAra]vihvalAH, bhogena vihvalAH, lampaTAH bhavanti / 4. cibbiraNAsiu-[cipaTI] naasikaa| 5. visarisabhAlau-visadRza[bhAlAH]mastakAH 11. pesnnsaariu--prgRhvtaaryaaH[1]| vippiygaaru-vipriykaarikaaH| 6-16. __2. uddhaMkiyakaro-UrdhvakRtaM zuNDAdaNDam / 4. jA ghippai...kariNA-yAvat [sa naraH] gajena gRhyate / hariNA-siMhena / 5. aDau-andhakUpaH / 7. aho joyaiadhaH vilokte| 6. kiNhasiyAbhUsaya-kRSNazvetamUzakau / kuruDahiM-chettu lagnau 12. galiu-galitam / 13. taho rAo-madhukarINAM ravaH / 15. khillavillasaMjoeMhalana[calana] saMyogena / 16. jIhaho-jihvAyAm / 1. mahuyarI-[madhukarI madhumakSiA / 4. miccu-mRtyuH| 5. bhAyaNu-bhAjanaM sthaanm| 7 maidakkha-he mtidkssH| 8. duccaju-duzcalaH / 12. je-[yena] tpsaa| bhava bhava NiNNAsai-bhave bhave kRtaM pApaM nirnAzayati / - 1. gayacarittau-[gatacaritraH] cAritrarahitaH dIkSAM vinaa| 4. sNkhittusNkssiptH[sNksseptH]| 5. annujaayu-anujaatm| 6. ajjaloe . kijjaiAryaloke dAkSiNyaM kriyate / 6. mammilahaM chaMdeM vattijjai-marmiNAM chandena vartanam / NiyakajjeM...gaNijjai-svakIyakAryeNa gardabhaH guru iva gnnyte| 10. pdduyuprkttm| 13. mAyArau-mAyArataH] kpttii| 14. kAsu vi piyArau Na hoikasyApi vallabhaH na bhavati / Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 284 TippaNa 1. jo mammaI Na bhAsae-yaH puruSaH pareSAM marmANi duHkhakArI vacanaM na bhASyate / calai chaMdu-nRNAM chandena calati / 4. thie-sthite / 15. iTThaduguMchaNuiSTAnAM nindA / 18. parisesami-tyaktvA [tyajAmi ?] / 6-20. 1. hayabhavaM-hatasaMsAram / 2. NivapasAyaM-nRpaH prasAdam / 7. tuhu~ ekku suhi ekaH tvaM suhRt sajjanaH / suhihiyaya dihikaraNu-asmAkaM [suhRt / sajjanAnAM tvaM hRdysntosskrH| 10. mAya maggei-mAtaraM yaacte| 11. aMgaruhu-putraH / 14. jaM vuttu-yat kulaM kathitam / 24. divi-svrge| 26. jaNaNI jaNaNu vi tau karevivRSabhadAsa-ahaMdAsI dIkSAM tapaM kRtvA / sandhi 7 7-1. 1. suralIlA-indralIlayA / 3. supuNNu liMtao-puNyaM upArjana samIcIna puNyaM gRhNan / muNINa satthe-munInAM vRndessu| suhyaann-shubhdaanH| 7. sarasaM-zRGgArahAsya-karuNAdi nvrsshitm| NiyaMtao-pazyan / suhAvahaM...suNaMtaosukhAvahaM gItasvaraM zRNvan / 8. kiilaahre-kriiddaagRhe| maNoja . damaMtao-manojJa AzcaryeNa bhogena priyAM manoramAM harSa santoSaM dadan / 9. sucADu...tosavaMtao maNoja bhoyeNa suhaM jaNaMtao ityapi paatthH| 12. samIhae-ceSTate ; chelahaechekAnAM caturANAM madhye sudarzanaH zobhate / 13. suviNoyahi-suSThuvinodaiH / carimAgaMgau-caramazarIraH caramakAmadevo vA / 7-2. 1. varAe vANIe tiloyaraMjayA-yasya sudarzanasya viziSTatayA vANyA vacanaiH kRtvA trailokyaraMjitaH / jasuttamA...saMjayA-yasyAgrataH uttamAH ziSyAH saMyatAH yatayaH bhaNanti / 2. taho...sIsae[tasya sudarzanasya saubhAgyaM kathaM varNyate / 4. acchau .. varaeNa vi-viziSTadarzanena tiSThatu / hoi Nehu...NisueNa vi-kenApi[saha] zrutena sati sneho bhavati, tahiM tasya saubhAgyaM kathaM-varNyate / 6. aayaamiy-piidditaa| 7. vihlNghlu-vihvlaa| 8. Najai-[jJAyate]nIyate, gaNyate / 6. disihiM padhAvaidikSu dhAvati / NAvai-iva / 10. aha Na...saMtAviu-snehena kRtvA kaH lokaH na santApitaH / 12 paMca visamasaru kAmaho-[kAmasya paJcamarAgaH kRtH|| 7-3. 1. suhassa luddhae-saubhAgyasya lubdhyaa| 1-2. muddhae muevi NIsAsamugdhayA niHzvAsaM muktvA / 5. NIsesau gaNiyau-gaNikA: strIjanaH samagrastriyaH / puppha...vaNiyau-puSpavANaiH yena sudarzanena vraNitA jarjaritA / Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudarzana-carita 285 7.4 2. vayaMsi-[vayasyA] he sakhi / 5. gaya-[gatA] gtvaa| 6. tuha...veyaNatava mitrasya kapilasya mastake vedanA vardhate / 7. aviyappu-avikalpavazena / 16. AhANau-AkhyAnakam / hiyatthe-hitArthena, satyArthena / 19. saMDhau maI ihaahaM napuMsako'smin bhave / 23. dUrayarapiyANa-dUratarapriyANAm / 7-5 1. malayaddimAruo-[malayAdrimArutaH] malayAcalavAtaH / 2. sa mANiNINaM ... subhae-vasantaH malayAcalavAyurvA abhimAninInAM yuvatInAM abhimAnaM TAlayati / 4. jahiM-vasantamAse / chappara-bhramaraH / 5. jo maMdAra...kuppai-yo mandArapuSpe kupyati, yo mandAraM tyajati / pakSe mRdu-komala-saralasvabhAve puruSa yaH kupyati / kuDA-kuTakoTakI puSpe / 6. keyai-ketakI / 6. jiNaharesu...sucaJcari-jina[gRheSu] prAsAdeSu prArabdhA puujaa| 11. ahisArihiM....gammai-[abhisArikAbhiH] kulaTAbhiH strIbhiH saGketasthAnaM puruSaM prati gmyte| gayavaIhi-gata patikAbhiH]bhartRkAbhiH strIbhiH / 12. piya-priyA / pahiyaha Dolijai-pathikAnAM kAmaduHkha utpadyate, gamanaM kriyate / 14. Naravai-dhAtrIvAhana / 2. supphulliyaM-phalitaM puSpitam / 3. dhumudhumiya mahalaI-gamanAvasaraM jJAtvA evaMbhUtAni vAjitraiH [vAditraiH] vAdya-vAdyAni [vAdyAni vAditAni / 7-7. 7. hitttthaa-hRssttaa| 7.8. 1. saraM-sarazca zaraH / pattavisesabhUsiyaM-patraM vAhanaM parNAni ca, nRtyapAtramaNDitaH / suhAlayaM -zubhAlayaM, sukhAlayaM / sakkaiviMdaseviyaM-zaka-upendreNa nArAyaNena lakSmaNena sevitam ; pakSe-pakSibhiH [satkavivRndaivA] sevitam / 2. suNAyayaM-nAgAzca nyAyaH / Niu vva-nRpa iva / 3. raMbhA 'komala-kadalIvat komalajaGghA, uru, vanapakSe rambhA kdliivRkssH,| 4. pavaralayAhara-kadalIgRhaM ramyaM AvAsam / pasUNa-[prasUna] / piyNsnn-vstr| 6. sihi-[zikhi] myuur| 11. caMdaNa...... vnnnnkeshrcndnaimnohrvrnnH| 12. bahubhuyaMga seviya-kAmIpuruSaiH saH sevitA vaa| harivAhaNa-azvavAhana, siMhavAhanazca / 13. sumaMDa-balAtkAraH, pksse-sthuulH| 14. taru"....."rAeM-tatra vane rAjJA tarurAjiH vezyA iva [dRSTA] 17-18. rAyAgamaNeNa agdhaMjali va payAsai-dhAtrIvAhanarAjA Agate vanazreNivezyA arghapAtraM prakAzata iv| 7-9. " 1-2. vayaMsIhi sAyaraseNaputtiyA sahei-sakhIbhiH saha manoramA zobhate / 4. upahAviya"..... "tRpti nItAH bAndhava-suhRdAM locanAni yayA mnormaayaaH| Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 286 TippaNa puNNavaMta eha-eSA manoramA puNyavatI putrvtii| 5. kavilAe pavuttau-kapilayA brAhmaNyA abhayA mahAdevI prati uktam / 7. mINai-menakA / sai-zacI / 8. pujjaiprApnoti / 8. puttu jaNaNi ....... rayaNAyaru-putraiva mAtuH mAnaH ratnasya ratnAkaraH 10. Niyahi-jAnIhi / 12. teM-[tena] kAraNena / Ayahi-etasyA mnormaayaaH| NaMdaNavaMtahiM-putrasaMyuktAyAH pai-pati / 14. rAyahe....." maI suu-kasyApi pArthe mayA zrutaM [ya] manoramAyAH bhataH SaNDhaH vartate / 7-10. 1. raanniyaa-raajnyii| 2. ddNbhiyaa-vnycitaa| 4. majhu.........hiyau kemamamAne hRdayaM kathaM gopysi| 7-11. 1. imAhe kaMtassa-asyAH manoramAyAH [kAntasya] bhartaH / 2. vayaMsie aggae sakhyA agre / 4. payalaMtu-prajvalantam / 9. chuhemi-kSipAmi / 10. dhuttIhi-dhUrtAbhiH vAhijjai-Da[dahyate / pANahiya-[upAnaha] bundelI meM panahI / 7-13. 4. etthu-asmin bhave ahaM brAhmaNI / 6. NisuNatI na lajjiyA-zravaNaM kArayatI ahaM na lajjitA / 8. laliyA-caturA, dgdhaa| 10. ai chailla to jANami dhUrttA caturabuddhi jAnAmi / 11. mayaMdha-madAndha / 14. koDDu-kautUhalam / 20. saMcArimaNAI-anya vArtA upAyaka lgnaa| mAulliya-paNDitA dhaatrii| 7-13. 2. bhaavi-diiptivtii| dhaNuccA vammahabhalli-dhanuSarahitA [manmatha] kandarpasya bhilli iva] 3. saariu-saaraaH| NAriu-nAryaH manoramA kapilAdi / 4. keNa vikenApi puMsAM, Niya bhAviNi-nija bhAminI] strii| 7. piya tosijjai-bhAryA bhattaNA santoSyate / 8. maaN-maa| 9. pAyahiM-strINAM pAdayoH / 10. rattu-kAmAtura. pumAn / Na kiM vi viyappai-kiM na karoti / 7-14. 2. ANa samIhamANao-AjJAM vAJchan / 3. thaNavaTTa"""satuMga-stanavRttaH [pIna] ktthin-sthl-uttugH| 5. katthaI chappau-kutrApi ssttpdo| 6. kAhe...... romarAi-kasyAH [api] vanitAyAH tucchodare romarAji / paaydd-prkttiibhuutaa| 6. muddha-mugdhA / 8. sA teNa" 'vasei-sA strI kathayati he priya bhartuH tena kAraNena mAnasarovare vsti...."| 6. auvvadhANukkiNIe-[apUrvadhAnuSkinyAH [apuurvbhryuglvtyaaH]| 10. avidhu vidhu-aviddhaH puruSaH viddhaH kaTAkSabANaiH / 11. piya jAi-bhAryA yuvatI yAti [gacchati / taho..."dhAvai-bhattu : manaH tatra yAti / 12, taho / 'NAvai-tasya puruSasya tayA bhAryayA apUrvamohanaM dattam / Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudarzana-carita . 287 7-15. 1. layA... "NiraMdhae-latAgRhe kiM bhUte vallIgRhe ? pItavarNe randhra-chidrarahite] 4. sA bhaNai... 'asou-strI bhaNati he bhartaH svAmin yaH azokaH zokarahitaH sa [avazya] vikasati / viyasai-[vikasati hasati / 5. sirihalAiM-zrIphalAni, nArikelaphalAni, lakSmIphalAni puNyaphalAni mRSTAni [miSTAni bhavanti / 6. vayaha[bakAnAM] pakSiNAM / kahiM ....."havaMti-he bhattu: svAmin prANanAtha sarasaiH rasayuktAnAM kiM vratAni bhavanti / 7. visaharu-viSadharaH hRdaH, srpH| 8. ko vi....""kAuko'pi bhASati he priye he kAnte kaH kaH kaM kaM [kRtvA] bhASate / suu-zrutam / kNtthnnaauknntthnaadH| kaMtArayAI-vanAni, kAntAratAni / 7-16. 3. to NiveNa' ...."maNahara-tadanantaraM dhAtrIvAhanarAjJA samastalokena nandanavanamadhye sarovaraM evaM vidhaM [manoharaM] dRSTam / 6. kl-mnojnyH| 8 aNilavihuya[anilavidhUta] vAyadhunita / 10. karirahaMga-cakravAkaH / 2. pavaNNiuM.....tArisA-tAdRzI jalakrIDAM varNayituM kopi na zaknoti / 7. tisAiM-tRSAbhiH / 9. uuru-stnau| 10. kAhi..."diNNa-kasyA api striyAH [ramaNe] bhartari dRssttidttaa| 7-18. 1. suTaThuddhapattaM-zobhanoSTArddhapatram / diya datta / 2. kahiM vi-kasmin sthaane| 4. aitrl-atiivcplstrii| 6. tahi-raktahastapAdeSu kamalaM jJAtvA / 7. ghusinnrs-keshrrs| 10. muhaparimalaM harisavasu..."sayadalaM-harSa prAptaH bharttA hastAt kamalaM kSiptvA striyAH mukhaparimalaM [pivati] grahNAti / 13. ko vi-[ko'pi pumAn / 15. piyphrisnnN-priysprshnm| 16. bahala . "raiguNaM-ratigaNaM [degguNaM] bahulabhUtaM zrAntaH [zrAntA ?] san pariharati / 17. taNughaDaNa-zarIrasaMghaTTanena strIbhartAbhyAm / 18. sahahi zobhate / 20. to taruNihiM...."NiyataNu-yuvatIbhiH saha abhayA [ sarovarAt ] niHsatA nijazarIraM prasAdhayati maNDanaM karoti / 7-19. 1. durehu... ... .."sattao-jAtipuSpakalikAyAM saktaH [dvirephaH] bhramaraH / 5. sihiNahaM uvari-stanayoH upari / 7. mahusirohiM-[madhu] vasantazriyaH / 7. thaGgraha .........."guNavaMtu vi-kaThinastanayoH agre loTyamAnaH naman san [guNavAnapi hAraH] madhyasthitiM na lbhte| 8. mehalAe. ... ..."saMpAiu-mekhalayA yat hutabhuk sevitaH tapaH kRtaH [tena] tapasaH phalena abhayAnitambaH praaptH| 9. maMjIra......"ghosai, calaNajuvalullaudulahau... .... 'bhallau--mayA mIrayugmena labdhaM samIcInaM [durlabhaM] caraNayugmaM [iti] ghoSayati iva / 12. gau NayaNaMdiu puravare-nyAyena varddhitaH lokaH campApure AgataH / puSpikA :-- paiNNasaMbaMdhayaM-pratijJAsambandhakam / Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 288 TippaNa sandhi 8 3. Asi-pUrva / sarasaie'......"kaiMdANaM-sarasvatyA pragopita kavIndrANAm / 4. gynnaannNdo-locnaanndkaarii| raissae jamhA-yasmAt racayiSyati / 7. maruddhayA dhayAvaDIya-maruddhRtadhvajA [patAkA] paTI [k]| 15. vicchAiya-nistejaH / 16. juNNadeva........" sarisa-jIrNapuSpakalikAsadRza, jIrNadevagRha vA jIrNadevamUtiH / paMDiyae-paNDitA nAmnyA dhaayaa| 8-2. 1. saguNavirAiyae-catura [dagdhAM] DAhAM punaH kalAvijJAnaprAptAM abhayAm / 5. Na muNemi-na jAnAmi / kahahi-kathaya / 8. Nittaliya-pratijJA / 9. buhie maivaMtiyae-buddhimatyA pnnddityaa| 10. paI uggIriyau-tavasA [udgIritaH-udgINa] kthitm| 8-3. 1. lacchie .... avaruMDiu-praNayinyAH lakSmyAH manoramabhAryAyAH shobhitH| 2. ayasayammu-apayazakarmaH-pApakarmaH, parastrIgamanam / kiM........."paDivajjai-parastrIM kathaM aGgIkaroti |3.ki...'gaaijji-ythaa [mRtvA mRtakAgre pazcamarAgAdikaM vRthA tathA yaH prItiH snehaM na dharati tena saha priitivRthaa| 4. jo puNu..... .."avagaNNai-yaH sudarzanaH anyanitambinI avagaNayati, anyastrINAM sanmukhaM na pazyati / 5. hou........ chijjai-tena suvarNena pUryatAM [alaM] bhavatu yena karNayugmaM [chidyate] truTyate, tathA tena [saha] snehena bhogena prItyA [vA] kiM kriyate yena [yayA prItyA. vA] lokAnAM madhye apayazaH [jJAyate bhavati vaa]| 6. bedisehi...... piMchovamu-dvAbhyAM dizAbhyAm] ubhayoH pArzvayoH rakta-manohara-ramya-sumanorama-mayUrI pRccheva snehaH ramyaH / ekka......"kiM pemmeM-mayUrapRcchopamena ekapArthAbhirAmena premNA kim / 8. kahi......."so-tvaM raktA sa viraktaH / dUraTThiyaho ....."chaMDaitvat abhayA sakAzAt dUrasthitasya sudarzanasya sneha-prema muzca sva] 10. ettahi'.. ..... "ruccai-[atra] tava zikSAvacanaM rucyate [tatra] sudarzano'pi rucyate kiM bhunaa| 1. avvo-ambe / ei-Agacchati / ANeha-Anaya / 3-4 tA lajjA mao...Na viyaMbhae jAma--kula-mAtA-pitA-zvastu lokAnAM lajjA-bhayaM-sumaryAdA tAvat yAvat madano na [vijabhbhate] vistarati / 5. virayai....pAseo-yassa sudarzanena adarzanena mama zarIre kAma]dAho viracyate zarIraM kAmAgninA dahyate tasya sudarzanasya darzanena prasvedaH jaayte| 6. Nivvahai-kathayati / 7-8. komala....pajattaM-tasya sudarzanasya AliGganasaukhyaM yadyapi na bhavati tathApi taM dRSTe sati yatsaukhyaM nayanAbhyAM kRtvA Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudarzana-carita / 286 jAyate tena kiM kiM na paryAptam na puurnnm| 6. so ko pi...paDihAi-sa kaH priyatamaH bhavati yena priyatamena vinA ratisaukhyaM kathamapi na [pratibhAti prtibhaaste| 11. jeNAyaNNiyamitte-AkarNita-zrutamAtreNa yena sudarzanena prANavallabhena / Na mAina mAti / 12. saMbaMdha-AliGganam / 14. vihu-vidhu[sUryaH] / lahai....pomiNIkamalinI padminI sukhaM labhate dRSTa sati / 16. paribhAviUNa-[paribhAvayitvA] vicAraM kRtvA / 17. suhAvaha ciMtiyau-[sukhAvahaM] sukhaprApakaM ca manasi cintanIyaM vacanaM / accaggalu-atyagram , atyadhikam / 8-5. 1. jAi...kulauttihe kulavantInAM zIlaguNasahitAnAM[kula]putrINAM ekaiva [kAntaH]bhartA bhavati / 2. devahi...diNNa u-devabrAhmaNasAkSIkRtvA yAH pariNatIH 6. secch-svecchaa| nnaah-naathH]bhrtaa| 7. tiyhi-striyH| 10. tAha~-tAsAM asatInAm / 11. taM khajai...pAvai-tat saukhyaM bhuGkte yatsaukhyaM bharcaH sakAzAt prApyate / 13. mayaraddhau-[makaradhvajaH] kAmadevaH / 15. jaM pai~ jaMpiu-yat tvayA jalpitam / 8-6. 1. gunngnnshiu-smyktvvrtdhaarii| 2. para mahu...parattu-parantu]madIyaM hRdayaM mama vaze nAsti / 3. uvahANa-dRSTAntAni / 4. ko Na...uvaesa kahaMtupareSAM upadezAn kathayan kaH paNDito n| 10. vAi-vAtaH / 12. supaiNNasupratijJA / 17. rahase...pariccaevi-ekAnte zIlaM tyktvaa| 8-7. 1. pAsiu-pArzvastha / juvaihe-yuvatInAm / mNddnnu-aabhrnnm|2. nniiy-niitaa| 3. aNaMtamai-aGgadeze campApure zreNika[sya] priyadattA bhAryA aGgavatI putrI anntmtii| 5. mAyau-mAtaraH / 7. jAyau-[jAtaH] janitaH / 8-8. 3. pliivie-prjvlityaa| 4. sayANau-[sujAnakaH] jJAtA, caturaH / 5. hAhArau-apakIrti / 10. aireNa-[acireNa] zIgheNa / 8-9. 1. peyavaNe-pretavane / gijjhu-gRddha-rAkSasaH / 5. jovvaNaitte-yauvanatva / 8. Na phiTTai ... asagAhu-[asyA]: eteSAM asanAhaH na [sphiTati] gacchati / / 8-10. 1. akajja-[akArya] pApakArya, adharma / 2. kavaNu' ...."pattihe-vasudhAdhipapalyAH] dhAtrIvAhanasya bhAryAyAH kaH doSaH apitu na / 5. tAe-tayA pnnddityaa| dhIrI hohi-sthirA bhavatu / 6. acchau....."hArau-sudarzanaH tava hRdaye [dolAyamAna hAramiva vasatu] AliGganaM dadatu / 7.piyai~-priyANi / geha-gRhANi / payAvai Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 260 TippaNa [prajApatiH] kumbhkaarH| 8. mttttiyvaaullaa-mRttikaapurussaaH| 6. jAmiNihe[yAminyAm ] raatrau| mayaNaho vau-madana[sya vratam / 10. tasu mAhappe-[tasya] madanavratasya maahaatmyen| 8-11. 2. paDihAsahiM-pratibhAsante, zobhante / 3. harisiyaMga-harSitAGgAH, pramoda praaptaaH| ramahiM-ramanti, krIDanti / 4. tasahi-trasyante ! 6. viyappu muNahiMvikalpaM jAnanti / 8. tAhai..."raNahiM-tasyAH abhayAyAH maraNaM kathayantIva / 9. saMka parisesavi-zaGkAM [parizeSayitvA] tyaktvA, niHzaGkaM bhUtvA / 8-12. tuhikkiya thakkiya-[tUSNIkRta maunaM kRtvA sthitA] / 6. rosu phurNtiyerossjaajvlymaanyaa| 7. rakkhavAla kuviya-rakSapAlo kupitH| 8. aNapucchaviapRSTvA / 9. sakajjavirayaMtiyahe-svakArya [viracyamAnayA ], kurvntyaa| 10. suehi-sutaiH| 8-14. 2. ANami-AnayAmi / 4. kayaDaMbhahiM-kRtapAkhaNDaiH / 2. chuTTa bAla-vimuktakeza [kalApA] / uddharaNaH-- kahiM...."Adi-vimuktakeza-kASAyaiH nagnendhana-bubhukSitaiH / ___kubjAndha-vandhyA-rajakaiH dRSTaH siddhirna jAyate / / 3. saannu-shvaan| 8. vaamiy-vaamn| 10. uppekkhai-apazakunAnavagaNayati / 8-16. 4. sAiNI-zAkinI, DAkinI / sasaMkeya bhAsaNe-tAsAM saMketakathanaM yatra [smshaane]| 6. thaMbhaNa-stambhanam / 9. akkmiu-aakraantH| 10. vasu-vazaH 1. kaNNiyacUDullau-karNikAbharaNaM 2. aliNayaNau-bhramaralocanam / 3. cakkai~-cakravAk / ithiyasaMgu vivajivi thakkaI-[strIsaGgaM vivarjayitvA sthitAni] cakravAkAH cakravAkInAm saGgaM tyaktvA sthitAni / ajavi-adyApi / kmu-anukrmH| 8-18 ___1. tAsu-nabhaHzriyA / 1. phiddu-prhRssttaa| 4. savattihiM-sapanyAH / kesaggakezAgram / 6. AliMgaNaha~-AliGganAtha / kheDDeNa-hAsyena / 8. kAsu vi-kasyApi / Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudarzana-carita 261 8-19. , 1. viDa vesa NieppiNu- [viTAH] kAmIpuruSAH vezyAM nirIkSya vezyArtha yuddha[ kalahaM] kurvanti / 4. kacchahiM dharavi-kakSaM dhRtvaa| 5. cdduymmhicaattukrmbhiH| 6. vilevae-vilepanArtham / 8-20. 1. tattha-tatra smazAne / 4. Nahi. ..maMteNa-melApaka[sahasaGgamaM] antareNa jIvAzA na bhavati tsyaaH| 8-21 2. tahi...sohahi-tasyAH abhayAyAH pAdabaddhA api na zobhante apsarasaH / 4. tehiy-taadRshii| 6. nniie-ndyaa| 10. purusA... kIrai-puruSArthatvaM pauruSatva] tAvat kriyate 11. avasu-avazyam / 12. khAihai-khAdiSyati / 13. viNaDejaMtuviDambanaM [kriymaannH]| 8-22. 3. Nivavidaho...juyA-nRpavRndasya nRpavandyasya vA dhAtrIvAhanasya[rAjJaH] ati[anurAga] priitiyuktaa| 5. Nirasiu-[nirastaH] tiraskRtaH / 6. kahi mAekathaya he maatH| 8-23. 1. visevi keyaNaM-pravizya niketnN| 2. tulapaMke-palya paryaGke / 6. buhIya-viduSyA pnnddityaa| 14. sur'...."rNbhe-devmnthnaarmbhe| 8-24. 1. pAu Asavei-pApaM Azravati / 2. majjavANa-madyapAna / 13. thUlasaNhapANabhUya-[sthUla-slakSNa prANabhUtAH] taravaH-dvi-tri-caturindriyAH prANabhUtAH smRtAH / jIvAH paJcendriyAH proktaaH| eSAH sattvAH prkiirtitaaH| 14. soya-zrotra / 15. suppaiNNa-[sa] pratijJA / 17. uvvariu-uvRttaH [uddhRtaH] / jamakaraNaho[yamakaraNAt ] upasargAt / 18. saMhue vAsare-[sambhUte saMjAte dine / 1. vayapuNNa-vratapUrNau / 2. Nivapatti-nRpapatnI abhayA mahAdevI ! 3. ehu mAru-eSaH [mAraH] kandapaH / paricattasiMgAru-[parityaktazRGgAraH] zRGgArarahitaH proSadhasthaH ekavastre sthitaH / 5. kettaDau-kiyanmAtram / 6. sacchehiM NimmIliacchehi-svacchAbhyAM]nirmalAbhyAM nimiilitaakssaabhyaaN| 7. uttttknnyaahuttptknkaabhH| 6. muhajittamayavAha-mukhajitamRgavAhaH cndrH| tiyacitta myvaah-striicittmRgvyaaghrH| 9. nnipvitti-atipvitre| 10. kariUNa AyAsujinadharme [jinadharmapAlane AyAsaM ] klezaM kRtvaa| 12. mANi-mAnasva ! 15. parajammu kiM diThu-[parajanmaH] parabhavaM kena dRSTam / 16. payapaMti-padapaMkti / Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 262 TippaNa 8-26. 1. suhaya jai icchase...ityAdi, tA mai~ aNuhuMjahi-he subhagasudarzana yadyevaMbhUtaM mandiraM icchasi tarhi mAM abhayAM prati ramasva / 6. aliNiha-alinibha / 10. samAulaM-[samAkulaM] vyAptam / 12. NijjharavaMta gayA-kapole madakSarantAH gjaaH| 8-27. 1. suu- zrutaM / kahiMmi-kutrApi / vikkhAu-vikhyAtam / 3. govIhiM loNimahenavanItamayAbhiH gopAGganAbhiH saha zrInArAyaNo sukha-bhogaM bhuGkte / daNuyAridanujArinArAyaNaH / hari-gRhe / 6. mayaaddha-[mRgArddha] candrasya mRgaH / sirivissamitteNa-zrI vizvAmitreNa / 7. Ahalla...ityAdi uddharaNa: kimu kuvalayanetrAH santi no nAkanAryaH tridazapatirahilyAM viprabhAyoM sa yAsIt / hRdayatRNakuTIre dIpyamAne smarAgnA vucitamanucitaM vA vetti kaH paNDito'pi // 7. hri-indrH| 8. mai~ mANi-mAmanubhava [mAM bhuGkSasva] / 9. diTThata saya-dRSTAntazatAni / 10. khambhAlai-kSobhaM karoti / 8-28. 2.NiyaDae-[nikaTe samIpaM Agatya / 5. gopai-gopayati / NAhi palovaisvakIya nAbhipradeza prlokyti]| 6. siDhilai-zithilayati / 11. samaNiuM mammaNu-kAmodrekakArI vacanaM jalpati / 14. NaM kaTThI-kASThastambhavat / 8-29. ___1. docchiyu-nirbhsitH| 3. pisunnaavyaar-[pishun]durjnaavtaar| 6. devthaannu-iishvrH| 6. bhairavammi-bhairavajhampAyAm [bhRgupAte / 10. risuhvhaahi-rtisukhaavhaabhiH[stnaiH]| 11. ghnn-paassaann| 14. kurukhette gahaNukurukSetre tIrthe gamanam / 15. hayAsa-he duSTacitta hatAza / 16. gayakaNakhalammigajakanakhale tIrthe / 17. piyarapiMDu pADiu-pUrvajebhyoH piNDadAnaM pUrNa dattam / 28. pihulaDaharamaNi-[pRthula] vistiirnn[mnojny]kttiprdeshe| 21. uru-hRdaya / 26. asagAhu-[asadAgrahaH] durAgrahaH / sallai-zalyati / mellahi-mucca[sva] / 8-30. 3. ahavA...bhajja-athavA kathaM]mama anAdaraH karoSi ady| 5. paggi dropadI(1) / 'hau~ paggi va paI vaisevi jAya' vA paatthH| 7.tiyaDhaGsu-strIsAhasa / 8. sayaNi suhAviNi-sukhakArI[zayane]zayyAyAm / 6. NiphaMda-[niSpanda] nishclaa| Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudarzana-carita 263 ha. avaherami aDayaNasAhasu-strIsAhasaM anAdaraM karomi pApasamUha nAzayAmi vaa| ___1. sulhu-sulbhH| 6. sAvaNNe jaNe-sA'vajJe mUrkhe durjane mithyAdRSTi puMsi / ksaau-kssaayH| 8-33. 2. tiN-tdaa| 4. sA bhAvaNa-kubhAvanA / jAe-[yayA bhAvanayA kuvaasnyaa| 6. asagAha-asadAgraha, kdaagrh| 8. ema vi--etena prakAreNa / 6. parayAraM-[paradAra] parastrIbhoktA [puruSa], parapuruSalampaTA strii| 8-34. 2. baahuddiy-nivRttaa| 3. caMdaNahi-candranakhA, shuurpnkhaa| lakkhaNalakSmaNa / 5. bIiMduyArasUImuhehi-dvitIyAcandrAkArazUcImukhai khaiH| 9. laDahaMgaI komalaGgAni ! 8-35. 8-36. 1-2. vome vihayahaM pAyamaggu jai kaha va dIsai-vyomni vihagAnAM pAdamArgaH yadi kathamapi dRzyate / salile jalayarahaM gamaNAgamaNAyAraha-salile jalacarANAM jIvAnAM gamanAgamanakArakAnAm / 4. paary-paard| sUimuhe-zUcImukhe / 8. misasaehiM-miSazataiH chdmpaakhnnddshtaiH| muhiyaI-mohitAn suhatAn / 9. payaDei-prakaTayati / 11. NIyaraya-nIcaratA, [nadI] pakSe nimagnA / 12. uhayapakkha-ubhayapakSa, ubhayataTa / 19-20. AyahaM pAsiu...."surayachaleNa-yathA eteSAM pArve vakratA tathA strINAm ; vakrAbhiH strIbhiH kAmI [puruSaH] tRNavat gaNyate ; kAmIpuruSaH surata miSena hanyate / abbhahiu baMkima-abhyastA abhyadhika vakratA / tiNa vihiyau-tRNakRtaH / 24. kavaDeM savvaI karei-sarvamapi yat kArya karoti tat kapaTena / 26-30. iya samalu vi. 'maNNai kema, pAusagiriNai jema-sakalametan mayodA rahita-pAvasa giri nadI sadRza na manyate / 38. vasuhavIDha-[vasudhApITha] pRthviimnnddl| 40. payArae-prakAreNa / 45. Nau puNu aNumittu vi tiyahe jAijjai vIsAsu--strINAM stokaM paramANumAtramapi vizvAsaH notpadyate na kriyate ! 45. sambhAvadohiya-sadbhAvena drohii| 49-50. jo tahi pattijjei so dukkhAvaliyaM-IdRzI yuvatIstrINAM yaH pumAn pratIti vizvAsaM karoti saH dukhazreNI prApnoti / 54. NavaNAyasahassa balu-caNikputrasya sptshsrbhttaaH| 56. jema"...diTTIe-yathA ete vakrAH tathA striyaH hRdaye vkraaH| 61. sasaru-sacAu-[sazaraH sacApaH]cApa-sahitaH dhanuH / 62. tdditrlu-vidytkrvaalH| 8-37. 4. ari ko vi...viggahe-kiM ko'pi zatruH mamopari agrataH prApta / 5. nddvekkhnnN-nttprekssnnN| 6. vammAsiyA-marmAzritA, kadarthitA, viddmbitaa| 13. Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 294 TippaNa kulisasUi-[kuliza]vajrazUcI, vjrmyshuulii| ghAsae-prAsayet / 16. chaleNa... muMjae-pAkhaNDena parAkrameNa balAtkAreNa kaH samarthaH madIyAM bhAyA~ bhuGkte [bhoktu] / 18. Na so suiru gaMdae-sa pumAn dIrghakAlaM[suciraM]na nandate na tisstthti| 19. suduSTanaranigrahaM, sajjanapratipAlanaM / 20. jai bhuusyN-jgtirbhuussnnN| 8-38. 3. asidhenuy-asidhenukaa-churikaa| 6. hattha...viyaresami-hasta-prahastavAn vistaaryaami[vicrissyaami]| iMda ivva...dharesami-indrajitavat, yathA indrajitena hanumantaH dhRtaH tathA ahaM sudarzanaM dharemi / 7. ajuNu vva...laggesami-yathA arjunaH saMyAme[saMgrAme] karNanarendreNa lagnaH tathA ahaM sudarzanena lagnAmi / 10. gaji kiM garjanA kim / viraleM...sAhijai-viralena puruSeNa svAminaH kArya kriyate sAdhyate]; 12. saannhiN-shvaanaiH| ___1. jA...liyau-yAvat mAraNArtha smazAne grahItaH[nItaH] / 5. sihiNa -stanau 6. maNippalaMba-maNipAlamba / 8-40. 8. ehau-IdRk / 9. jANami saMdu-ahaM jAnAmi tvaM parastriyAM SaNDhaH nasapuMkaH / chuDu...rakkhiu-he kAntaH tvaM zIlavAna evaM] jJAtvA[api kathaM] kenApi na rakSitaH / 8-41. 3. asaGkalau-dRDham / 8. mammaNamaNiya-maNitaH kAmodrekazabdaH / viilnnupiiddnN| 14. cADuehiM saMbohiya-[cATukaiH sambodhitA] cATukAravacanaiH kRtvA maanyitaa| 16. suipuraNu...maMjariya-[zruti karNa pUrNa kRtaM [bhramaraguJjita] azokavRkSasya maJjaryA AropitA [iti smarAmi / 21. khau kiM Na jAsi-kSayaH kiM na yAsi / 22. Nihi dakkhAlevi-nidhiM nidarzya / 8-42. 1. jai...NottharaMti-yadi cet meghAH gagane na bhavanti, na varSanti, tahi tvaM parastrIgamanaM karosi / ha. pAvevi Nimitta-parastrInimitta prApya / 8-43. 6. loi-loke| 7. vayahale-taphaleSu / 10. tamu ji divAyaraviyaraNe[divAkaravicaraNe]sUryodaye prakAze yathA andhakAraM na dRzyati tathaiva jinasmaraNe bhavyAnAM pApasamagra[samUha]mapi na dRzyate [nAvaziSyate] 8-44. 1. aMjaNapavvaya-aMjanAcala [degprvt]| 2. sadappu kari-[sadapaH]karIndraH madonmattaH gjH| 3. pasutta -samuTThiu-prasuptaH smutthitH| 20. kivANu: [kRpANaH] khddgH| Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudarzana-carita 265 sadhi-6 9-2. -- 1. goNdle-sNgraame| 10. juyakhaga-yugakSaye kSayakAle / 9-3. 8. musai-mRSati vyApnoti / pusai-spRzati / 9. usai karahao -ucchavasi, trasyati / karabhaH uSTraH zabdaM karoti / 11. raibhamo-rajobhramaH / 14. rhi-kssunnnnti| NivasAhaNaho-nRpasainyAt / 3. vihuNiu-vidhUnitaH, raja uddddaapitaa| kaDasthi-kaTi / 3. gAhAvaliya-madhyAvalI / 4. khagapariyariya-[ khagaparicarita ] pakSiNAM kolAhalena privaaritaa| 10. ruhiraNaiha-rudhiranadyAm / 9-7. 8. saMcArimamahIharA-[mahIdharau] aJjanAcalau parvatau clitau| 13. diti ure utthalaM-urasi urasthalaM-hRdayena hRdayaM ddtau| 17. NivadaMtiyanRpa [ dantinA ] hstinaa| rayaNa-[ radana ] danta / 9.8 ____3. hui-bhUtA, jaataa| 4. docchitu-duguJchitaH [ jugupsitaH ] / 8. bhekkhasu-bhayakRt / 9-9. ___ 9. rattatimmirA-[ rakta ] rudhirAdi-kSaratau bhUtau / 13. karipaJcalumahAna hsti| 9-10. 1. mrtttt-ahNkaar| thoha-samarthau / Ahave payaTTa-[Ahave pravRttau] saMgrAme prvissttau| 5. aMgAhiva-[ aGgadezAdhipa ] dhAtrIvAhana / 8. ahipaashi-abhipaadhaiH| maccha-matsya / 9-11 2. dhagadhagiyamaNiyare-[dhagadhagitamaNikaraiH ] ratnakiraNa jagamagAhaTa ! 3. maNujavapayaTTae-manovegI ghoTako yoktitau, pavanavegIrathaH, vAyuvegena pravRtte rathe Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 296 TippaNa 2. jaNahiyayarAmeNa-[ janahRdayarAmeNa ] lokAnAM hRdypriyH| 8. suyvi-shrtvaa| 9-13. 4. surhN-raaksssaat| 5. Nisiyaru rAeM Nijjiu-[ nizAcaraH] vyantaraH rAjJA [nira ] jitH| maNi sakasAeM-krodhasahirona citten| 9. vevira-kampita / 15. iya kaha jakkhaNe-IdRzI vArtA AkAze vartate yat kSaNe ydaa| 18. ghuDukkaDa-ghaTotkacaH / 9.14 2. vaNaMtu-vraNayan / 5. kvou-kpotH| 8. durehu-bhramaraH / 10. miNdu-mRgendrH| 1. akkhu-uMduraH / 2. virAlao-[ bilAraH ] maarjaarH| 9. cittabhANu-[ citrabhAnuH ] vaishvaanrH| . 9-16. bhallie~"mucchAviu-rAkSasena bhallena [kuntena] hatvA rAjAnaM mUcchitaH / 3. lahivi ce?-[ceSTA ] cetanAM prApya, sAvadhAnaM bhUtvA tNbermu-mRgH| 6. dohAiu-dvighAkRtaH / 9.17. 4. giMbhAgame yathA [ grISmAgame ] grISmakAle jyeSTha ASADhe / 5. divyu-devH| 6. Niya-rAjA; mellAviu bhaDayaNu-subhaTajanAHmocAvitAH / 9.18. 16. mittI pahANarehA iva-satpuruSAnAM maitrI pASANarekhA vatacalA [ dRddhaa]| 9-19. 2. sumaNu-[ sumanaH ] nirmalacittam / 3. chaareN-bhsmnaa| 6. seya AvajjaNu-zreyAvarjakaH / 10. suradhaNu chAyApayAsireNa rajje-sUryodaye chAyAsadRzena raajyen| 9.20. 11. savvayA--sarvadA; vidhu-vRddhaH / Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudarzana-carita ___297 9-21. - vidvatteM-vRddhatvena; Dhillu-zithilam / 4. Navai-namati / diNNuNNayamahigomaya amejjhu-viSTAyAH unnatiM dadAti / 6. jovaNu paDiu mahiyalu Niei -yauvanaM patitaM nirIkSyate / pae pae khalei-pade pade skhalati / 7. dupputtuvaduSTaputravat; suivayaNu Na suNaMti-vRddhAvasthAyAM karNebhyo na zRNoti / jujhaMti jANa DiMbhaya bhaNaMti yAvat DimbhakAH na vadanti, vRddhAvasthAyAM putrapautrAdikAH kalahaM kurvanti / 10. desu-dveSaH / 11. paNNA-prajJA, buddhiH / 9-22. ____2. taNuruha-bharata-bAhubali Adi / 8. NigaMthu-nigranthaH / 4. saNakumAru-sanatkumAraH caturtha cakravartI / 9-23. 4. jaNu-anye lokAH, vaamoh-striismuuh| 6. saMpatta vi caevisampadA rAjyaM tyktvaa| 10. viusi-[viduSI] pnndditaa| 11. gaNigautama [ gnndhrH]| sandhi-10 10-1. 2. gayatAmase- gatatAmase bhAve ] nirmalacitte / 4. duvvAyadurvAt / 11. jaMNaho vva-yat jinAlayaM AkAzavat shobhte| rohinniimnnohrN-niHshrennistvdhirohinniitymrH| 12. saruvva-sarovaravat / 10.2. 6. dhaaurhiy-sptdhaaturhit| kAmataNu-dedIpyamAnazarIram / akkhayA[ akSaya ] kSayarahita / 9. myaahivaa-mRgaadhipaa| 10. akaraNa-zubhAzubha krtvyrhitH| 12. dosyaa-dvess| 14. pAru ko vi cakammai-alokAkAzasya pAraM prApnoti / 15. tuha guNa vaNNivi sakkai-tava guNAn varNayituM zaknoti / 10-3. 1. khuhai khalayaNu-[ kSubhati khalajanaH ] he jina tava nAmnA durjanAH kSubhyanti tava sevakAH bhavanti / 9. mayANabhaTThu-aSTamadAt bhraSTaH / NettaiThu -bhavyAnAM locanAnAM iSTaH vllbhH| jallalitta gattao-sarvAGgamalaviliptaH / 10. desu--dvessH| 11. tiloyabaMdhu-[trailokyabandhu ] trailokyAnAM prANinAM hitakArakaH / 12. alNghstti-pshcaacaarprkttnkaarii| 14. paMkauddharobhavyAnAM pApakardamAt uddharaNaH niSkAsanaH / 16. pasaNNamutti-[prasanna ] 38 Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 268 TippaNa aadeymuurtiH| sujjditti-dvaadshaaditytpittejH| 17. pamAyaNAsu-pramAdanAzakaH / kaMdabhAsu-megha [ garjana ] vat bhASA, svrgrjnaa| 18. sttushtru| 16. dhIsu-dhImAna trijJAna sahitAn / 10.4. 2. ahinnNdevi-vnditvaa| 3. so rahasu Na"sayalu kahai-muniH sudarzanasya rahasyaM [ bhedaM ] na rakSati, [ sakalaM ] yathArtha kthyti| rAyasIhavAre". pukkaraMtu-sarvalokaH phUtkAraM kurvan rAjasiMhadvAre prAptaH / 11. patthiveNa[pArthivena ] bhUmipAlena / 13. vikkamillu-vikramavAn / 14. pasattuprasaktaH / 22. so-bhillaH vyaaghrH| 105. kaluNu-[ karuNaH ] kAruNyotpAdakaH / 4. daMDAhiu-daNDAdhipaH / aNattu-AjJaptaH / 5. gaMjolliyagattu-ullasita - romAJcita zarIraH [ gAtraH] / 6. pahutto aNaMto-anantasainyaiH sahagataH; puliNdenn-byaaghenn| 13. siAlazRgAlaH / 21. asiasiyau--[ asiasitaH ] khddgchinnH| vihivihiyau -[vidhivihitaH ] kmnnaakRtH| marevi samaru samaraMgaNe-evambhUte saMgrAme vyAghrabhillaH mRtH| 10-6. 1. goTThie-[goSTayAM ] gothule, govRndgopaalgRhe| 6. bhlhullushvaanH| 8. sIhapiyAhi~-siMha nAmnA puruSaH, bhAryA siMhI, tayoH putraH subhaga nAmnA gopH| 9. kulakkhayakammakaraMtu-kula kSaya [kArI ] karma kurvan / khalovva-khala iva / 11. sudaMsaNu taMsi huo-tvaM sudarzano jAtaH / 14. degpiy-kurnggii| 10-7. 1. rajayasAmalahA-zyAmalanAmnA rajakasya yazovatI bhAryA, tayoH putrI vtsinii| 2. vihava-vidhavA / aNatthamiu-[anastamitaM rAtribhojana [virati] niyama grahItvA / 3. sA huya-manoramA jaataa| 4. jAesai suraNarasuhaI a~jivi mokkhu Niruttu-suranarasukhAni bhuGktvA nizcitatayA mokSaM gamiSyati -prApsyati / 6. pamattu-vimalavAhanamuniH sudarzanAgre kathayati [ yat ] jIvaH paJcendriyANAM vazavartI san saMsAre bhramati, ekaikena indriyeNa jIvaH duHkhaM prApnoti / samAMsalagattu karaMtu pasaMgu-maMsilagAtraH hastI prasaGga hastinyA saha sparzabhogaM karaNArtha vanamadhye bandhanaM prApnoti / 7. palammi-mAMse / 9. payaMgu-pataGgaH cakSurindriyavazavI san / 10. aNaMte- vane sammattu-samAptaH / 12. duhasAra-duHkhAnAM [ sAre ] samUhe / Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudarzana-carita . 264 10-8. 2. subhaumu-subhaumacakravartI ; Niu-nRpaH / 5. aMgAraDDhaNauMaGgArAkarSaNaM karoti / 6. gayA khau deva-devAH api kSayaM gtaaH| cittavasilla cittsy-vshvrtinH| 7. theru-[ sthaviraH] tpsvii-brhmaa| 8. govahaM goviugopAnAM gopikaaH| 6. sursiNdhu-gnggaa| 10. asesa "sUlu-evambhRto rAvaNaH manovazavatti-[tvAt kSayaM-vinAzaM prAptaH ], dharAharamUlu-[dharAdharamUla: ] kailaashprvtH| 12. raam-raamaa| 15. bharahesaho gaMdaNu-[ bharatezasya nandanaH ] arkakIrtiH / suloyaNa-sulocanA jayakumAreNa varitA [ vivaahitaa]| 16, ghaNaNAeM-[ghanavatnAdena-svareNa ] jayakumAreNa / 10.9. 4. dovi-draupdii| 13. vimANe-mAna-saMkhyA rahite / 10-10. 1. havai"pavvayaha~-yathA parvatAnAM [ madhye ] meruH sAro bhavati, tathA ( 3.. Narajammu jammahaM ) janmanAM madhye narajanma eva sAram / 2. airAvau kuMjaraha-yathA kuJjarANAM madhye erAvaNo sAraH; suragehu hammahaM-hANAM madhye suragRhaM [ sAraH ] / 7. chaNammi chaNammi" calei-[kSaNe-kSaNe ] rAtri-divase dhanArtha kAntArtha prahRSTaH san bhramati / 8. tuma "havei-tvaM ciraMjIvI-dIrghAyuH bhavatu [ iti ] kenApi evaM kathitena prahRSTaH bhavati / 10. mayAiNu-mRgAjinaH mRgacarma / gaMDaya asthi-gaNDakAsthi / 14. hiyatthe-hitArthe, AtmArthe / 15. lehu-gRhNIdhvaM; Na jammaNakUve paDehu-yathA janmakUpe na patati / 18-16. jo-NayaNaMdiyasAsaNu sakalAharu-yaH pumAn nayanandiH jinezvaraH tasya zAsanamaGgIkaroti sa kalAdhArI-jJAnavAn bhavati / 19. kuvalayapiu-pRthvIvalayaH priyam / sandhi-11 11-1. 17. huo khaMdhivvau tAsu piyAu-dhAtrIvAhanasya rAjJaH vallabhAH AyikAH jaataaH| 18. mauDAhiya dikkhiya-mukuTAdhipAH rAjAnaH diikssaangkitaaH| 19. avarahi paDivajjiu-aparaiH katipayaiH lokaiH tAn vairAgyaM prAptavAn dRSTvA zrAvakavratAni grahItAni / 11-2. 2. cutthu-upvaasH| 4. Na vi gArau-na garvaH / pemma-prema, mohana / 5. uccau Niccau gehu-ucca-nIca-gRham / 6. rikkhaNaNahaMgaNae-yathA candramA nakSatre nakSatre bhramana krameNa zobhate AkAze tathA sudarzanaH muniH gRhe gRhe bhramana zobhate / Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TippaNa 10. paMDu - napuMsaka / chammiya - chalitA vaJcitA / 17 bhisaM bhRzaM atizayena / 18. - jegu kAmarasaM - yena strIkathAntareNa kAmarasaM utpadyate / 19. - sesiu hAsuhAsya muktam / hAsu-raIbharaNaM - hAsyena avalokanaM strIpUrvaratasmaraNam / 11-3. 300 3. kidiyammu - [ kRtikarma ] kriyAkANDa / 7. caudaha mala - Naha - roma-jaMtu - aTThi-kaNa-kuMDaya - ruhira-maMsa- cammANi phala-phulla-bIya-malocchinnamalA cohasA hoMti / 11-4. 3. paramataccu - [ paramatattva ] jIvasvarUpaM zuddhaM nirmalasvarUpaM kevalajJAnakevaladarzana svarUpam / 4. tamu sallu va pADai vA pAThaH / 11. sattAraha asaMyama - paMcAsava veramaNaM paMceMdiyaNiggahaM kasAajao / tihi daMDehiM viratto sattArasaMyamo bhaNio || saMparAya aTThAraha 11-5. 9. hiu - purohitaH / 11. saMDharaM - napuMsakaH / 13. sakheDu - sahAsyam / 11-6* jai dasaghammA pavayaNamAdaTTharasa saMparAyaguNA / tehiMto ji viramaNaM asaMparAI ti NiddiTTha // 9. siya- zrI / 10. maya - mRtA / 11-7. 11.8. 2. saNNa-saMjJayA / 8. maraNaho cukku-maraNAccyutaHmuktaH / 12. viakkhaNa - vicakSaNA / 11- 9. kiM mitteM kavaDapayAsireNa kiM sAhuNa iMdiyalaMpaDeNa-kapaTa prakAzakena mitreNa kiM tathA indriyalampaTena sAdhunA kim / 11-11. 11-10. 1. vihura - kaSTa / 3. tAma didiri - pArvatIcaraNakamalabhramarI / 4. khamavAsaha-kSamAsthAnakasya / 8. hiyatthavayagu - hitArthavacanaM athavA stanau mukhaM / 5. AvellaNu - AveSTanam / 10. tIe - tayA / 11-12. 3. vittiyathUhae - va lastUpe / amaraMgaNa - [ amarAGganA ] vyantarI / 7. duvArae - dvAre; sArae - sAre / 11. Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudarzana-carita 301 11-13. 3. bhAyacitta-kAyarasya cittm| 4. jiha' 'jiNavara-yathA mAnabhaGgaH jinena pravarttate; sauNNe-sapuNye / 9. maNusottarammi"gamaNu-mAnuSottaraparvate yathA manuSyagamanaM naasti| 8. bhadio-bhAdreyaH kRssnnH| 4. toliyo-noTitaH / 11.15. 6. pAyava-pAdapAH vRkSAH / 8. ghughuva-ghUvaDa / 13. muNihe-muneH sudarzanasya / 11-96. 12. gatavatthai~-gatavastrANi nagnAni / 11-17. 1. samaNNu-zramaNaH digmbrH| 2. amarapavvao-[ amaraparvataH ] meru / 4. jalapaMkiya-[jalapaGkita ] cikRta / vaNayaraha-vanacarANAm / 10. jlysrjldsvrH| 12. NiyasuyahiM sahu~ piyahiM-nijasuhRdabhiH [ tathA ] priyAbhiHsaha / 11-18. 8. veyNdd-gjaaH| 11-19. 1. savaNu-[zramaNaH ] muniH ;. 1-2 taraNi gayaNayalaho, upasamu tavahI bhUsaNaM -yathA sUryaH gaganasya bhUSaNaM, tathA tapasaH bhUSaNaM [ upazamaH ] kssmaa| 3. suyadharahA-zrutadharasya / 6. paMceNai saMgama-paJcanadIsaGgame, saMjau-saMyataH, muniH| 8-9 visavi aTThAvau tuliyau-pravizya aSTApadastulitaH / . 10. khillahiM-kIlakaiH / 24. smggiN-smgrtH| 11-20. 5.-lemi-laatvaa| 9. Naggayassa kajji nagnasya kArye / 14. paannibhaaepaannibhaage| 24. degzaru-bANa / sisiru-candrabANa / 11-21. 11-22. , 1. palayasihisaNihu-[ pralayazikhisannibhaH ] prkRssttaagnisdRshH| 18. NesarahA-sUryAt / puSpikA suradattA-devadattayA veshyyaa| Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 302 TippaNa . sandhi-12 12-1... 3. surapahANu-[ surapradhAnaH ] indrH| 5. AsaI-AsyAni mukhAni; Nettai~-netrANi / 6. jalayara sahata-jalacarA shobhntH| 12. clggvi-cttitvaa| 12-2. 3. daDhahayasara-dRDhahatasmaraH-[ dRDhatayA-samUlatayA hataH smaraH yena kevalinA sudarzanamuninA ] / 5. kayakaya-dayavaha-kRtakRtyaH, dayAvahaH / 6. NayavaNavahanyAyajalapravAhaH / 7. 'maha-matha [ naH ]. Nayasayamuha-natazatamukhaH / 12-3. ____3. gaMbhIro taM pArAvAro-samudrAt gmbhiirH| 5. dujjo-durjayaH / 12-4. 4. paaraavaare-smudre| 12-6. . 15. tAra-dve paNDitA, devadattA / 20. suddhaddhaNakkhatte-[ zuddha ] ArdrA nksstre| 12-7. 12-8. 7. dihisenne-dhRtisenen| 12-9. 12-10. 3. duddhr-durddhr| Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabda-koza ( yahA~ kevala viziSTa zabdoM kA saMgraha kiyA gayA hai ) avaruMDia-(de) prAliGgita, hi .. aMgAraya-praGgAraka, aMgArA 2.11.1 vyApta 2.1.11 aMgiya-aGgikA, aGgadezIyA strI 4.6.4 avahatthiya-apahastita, parityakta 8.36.48 aMtayaDa-antakRta ( kevalI ) 1.2.6 /avahera-avahelaya hiM . 5.2.8 'NANi-antakRt kevala jJAnI 1.2.8 aviNIya-avinIta 2.4.5 aMbula-mAtR 8.6.2 avirola-avirala . . . 3.4.7 aMsaya-aMza+ka 4.5.4 avvo-mAtR ( sambodhane ) 8.4.1 aggila-agralA brAhmaNI 6.8.1 asagAha-asadAgraha, kadAgraha 3.3.6 pracchara-apsarA 7.6.7; 8.27.4 asaDDhalana-asAdhya + ka, 8.413 accharima-pAzcarya 12.6.7 asamacchara-asama ( anupama ) acchijamANa-A+chid+zAnac 1.68 + apsarA, . 1.4.8 praDa-kUpa 6.16.6 asarAla-( de ) karAla .10.6.15 aDaya-kUpa+ka . 6.16.11 asAliya-asAra+ka, niSteja 11.20.23 aDayaNa-(da) kulaTA, vyabhicAriNI 8.31.6 ahamma-adharma 8.31.7 aNathamizra-anastamita ( vrata) 10.7.2 prahAsI-AbhASitAH 4.5.6 aNaha-anagha, niSpApa 1,11.3 ahivAa-abhiprAya 4,5.2 atthaDDha-arthADhya, arthapracura 2.5.8 ahihaviya-abhibhUta 4.3.3 paddhajAiyacitta-ardhajAtikacitrachanda8 24 16 'A' abbuyavAsiNi-arbudavAsinI (strI) 4.16.1 pADhatta-Arabdha 3.4.5, 10.1.17 abbo-mAtR ( sambodhane) 8.6.10 pANaMda-pAnanda abbhahima-abhyadhika 3.5.4. (chanda) 4.12.16, 11.22.20 amarapurasuMdara-chanda 6.10.13 /ANava-pA + jJApaya vei 12.1.4 rI 6.11.10 / prANA-prAjJA 110.8 aruha-arhan , arhanta 8.31.10 prAbhiTTa-(de) bhiDanAi 6.4.1 praloDhA-(de) mithyAcAriNI kulaTA 8 36.37 pAmelliya-prA + mukta .6.4.6 allallama-Ardra + A + ka 8.37.11 Ali-vayasyA, sakhI .. 12.2.15 avaDayadiTuMta-pravaDa ( = kUpa ) bhAvalI-chanda 8.26 12 dRSTAnta 6.15.20 AvellaNa-Avartana, zarIra ko avarattara-(da) anutApa, pazcAttApa 6.23.7 maTakAnA 11.11.5 avaruMDa-(de) AliGga i . 8.35.4 pAsAsaNa-pAzvAsana 1.10.3 (dvi0 pu0 eka0) 8.3.8 Asi-pAsIta Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 304 zabda-koza prAsikAla-pAsIt + kAla, VuttharaMta-ava + stR + zatR 6.15.7 (bhUtakAla ) 6.4.11 uddhasiya-ut + hasita 1.1.8 pAhANapra-AkhyAnaka 7.12.6 uppADiya-utpATita 8.41.12 /Ahaja-A + bhuj jei 5.6.2 uppekkha-ut+pra+IkS i 8.15.10 ubhija-ud + bhR ( kamaNi ) degi 5.4.6 iMgala-iGgAla, koyalA 6.15.7 ubbhiya-Udhvita 5,53 iMgAla-praGgAra, koyalA 11.3.6 umA-( tatsama ) pArvatI 4.4.5 iMdidira-bhramara 5.3.5 ummAyau-unmAdita 8.7.7 iMdidiri-bhramarI 11.10.3 ummAha-unmAtha, umAha, utsAha 4.3.1 iDDhivaMta-Rddhivanta 2.6.6 ummAhima-unmAthita, unmatta 8.35.2 ilarakkha-ilA ( bhUmi ) rakSaka 11.6.20 kheta kA rakhavAlA 2.13.5 ummo-UrmoM 2.12.6 iharata-iha + atra, asmin saMsAre 12.7.5 ullala-ut + lal degi 6.4.6 ullava-ut + lap degvei 2.1.3 Irima-Irita, kathita 2.1.8 uvarohipa-uparodhita 21.5.6 IsarasaMgau-IzvarasaGgataH, mahezvara uvahANa-upAkhyAna 8.6.3 ___saGgataH 2.4.6 /ubvara-ud + vR remi 8.31.3 IsAsa-IrSyAlu 8.32.6 ubvaria-udvRtta 8.24.17 uvvasI-urvazau ( chanda ) 7.7.10 uMda-vAdya 765 ubiviru-udvigna 2.14.6 uMbara-udumbara phala 6.2.1 uvigvia-udvigna 11.1.17 /uggova-ut + gup i 11.4.15 ujvellima-udvelita 11.16.10 ugghADai-ut + ghaT + Nic ujvevirU-udvigna 4.3.7 . i. .. 4.10.6 ; 8.28.4 usa-ut + zvas degi 6.3.6 ucchaMga-utsaGga, kor3a , goda6.18.4 /ucchala-ut + cal glevi (ktvA ) 718.13 UraM-ura 11.68 ucchalaNa-uchalanA 3.11 12:6.10.8 Usarachetta-USarakSetra 6.86 11.6.5 ucchallima-ucchalita 1.6.12 : 6.2.10; . ya 1.1.7, 7.12.11 : 11.15.12 ekkasi-ekazaH, ekavAra 7.13.8 ucchalliyA-(strI0) ucchalitA 11.18.18 ekkAsima-ekAzrita, ekapakSIya 5.1.11 ujaDa-(de) ujAr3a 2.14.7 eNhi-idAnIm 11.186 uDDANa-uDDayana, ur3Ana, ur3anA 2.6.6 etahi-(apa) itas , idhara 748 uhiyA-USgikA (chanda ) 8.23.11 ettahe-(apa ) itas , idhara 8.3.10 uttasiya-uttrasta, bhayabhIta 1.1.6 eyacakka-ekacakra ( nagara) uttahu-( de ) tatra, udhara 8.3.10 evaDa-(apa) iyat , itanA 8,36.4 Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4.2.4 sudarzana carita 305 'o kaNina-kvaNita ( dhvanyA ) 3.7.8 proNalliyA-(de) apanudita, bhidA kaNa-kaNa 3.8.4 hRyA 11.21.3 kaNNamANu-(i) ( de ) vinayazIla, Volaga-ava + laga 9 ___ kAna ( lajA ) yukta (ii) . . (prAtmane) 6.16.4 karNa+mAna ( sammAna) 2.3.3 movaDaMta-bhava+ pat + zatR 11.18.17 kaNNADI-karNATI strI .. 4.6.6 osara-apa + su mi 11.16.24 katthaI --kutracit 7.5.10 8.35.6 prosaria-apamRta 1.1.8 katthara-kutracit . 10:6.6 bohAmina-adhaH (adhama ) kRta, kappavihai-kalpavibhUti... 2.1.12 tiraskRta mohAmiyA-(strI0 ) adhaHkRtA /kappa- klRp , kATanA paivi 8.37.22 tiraskRtA 7.7.6 kappina- klup (karmaNi) jei 8.36.50 pohAsiya-upahasita 4.3.6 kabbADa-(de) kabAr3Ipana . 6.23 5 kayarola kRtarola, kRta kolAhala 4.12,6 kaittha - kRtArtha 11.11.6 karajoDaNa-karayojana, hAtha milAnA : kaiyaNa (i) kapijana ( ii ) karaNa-premAcAra 4.5.11, 8.41.4 kavijana 2.3.2 karaDa-vAdya 3.4.3 kaulAgame-kolAgama 8.25 15 karaDoha- karaDa+prodha, karaDa kaMkellI-kaGkeli, azokavRkSa - 4.3.2 vAdya samUha kaMcAiNi-kAtyAyanI 6 15.2 karayara-karakarAya (dhvanyA) rati 11.15.6 katilla-kAnti + matupa 26.2 karayariu-karakarAyita (dhvanyA ) 8.15.7 kaMda-( de ) megha 10.3.17 kalaMtarilla-kalAntara + matup kakkaDa-karkaTa, karkaza 8.15.8 byAjayukta 11.20.20 kakkaDa-(i) karkaTa ( ii ) kala-kalay degi 4.6.2 karkarAzi ( karkanakSatra) 2.14.2 kaluNa-karuNa 6.12.1 kakkhau-kakSa, (hi. kokha ) 8288 kalla-kaltha, AgAmI kala 8.24.188.30.3 kaccolaa-kaccolaka ( saM0 kacelaka ), kavaDakUDa - kapaTa kUTa 8.355 pyAlA, kaTorA 8.17,10 kanvuraM-karbura, citra-vicitra . 8.1.7 kaTThIhara-kASThadhara, paharedAra 8.12 5 kassIraya-kazmIraja, kezara 8.26.3 ; pra kaDakaDa-kaDakaDa ( dhvanyA0 ) 8.32.3 DaMti 11.15.6 kahANana-kathAnaka 7.10.6 kaDakkha-kaTAkSa 4.8.6 kAmavANa-chanda 3,9.16 ; 6.11.22 kaDidoraya-kaTidoraka, kaTisUtra 3.7.8 kAmaleha-kAmalekhA ( chanda) 7.8 16 /kaDDha-kRSa DaDhei 8.15.3; kAligI-kaliGga dezavAsinI strI 4.6.6 DDhevi 8.18.4 kiDi-kiri, zUkara 11.21.10 kaNakariNaya--karaNakvaNita ( dhvanyA0) 7.6.3 kittima-kiyat , kitanA 8.6.8 kaNabhariya-kaNabhRta 2.3.3 kidiyammu-kRtikarma 11.3.3 Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 306 kirADa --- kirAta kirikiriri - dhvanyA0 / kilakila - kilakilaya ( dhvanyA0 ) 'laMti philikilaMta - kilakilay ( dhvanyA ) + zatR kuMTa - kuSTa, hastarahita kuMTiu - kuSTita, TUTI strI kuDDaMtariya - kuDyAntarita kuNa - kR i kupparu-kUrparaH kuhanau mAranA ( nAmadhAtu ) dhakkA denA kRt / kuruDa - kRt, kATanA hi kulakula - kurukurAy ( dhvanyA0 *laM ti kuvalayamAliNI - chanda ) zabda-koza 8.29.3 7.6.12 6. 10.7; 10.10.5 6.16.6 11.15.4 kUDaa - kUTa, jhUThA kUDasAkhi - kUTasAkSI, jhUThI sAkSI 8.16.3 6.11.e 6.15.6 3.12.2 6.3.15 11.15.10 11.16.18; 11.16.22 / kuvAra - (de ) pukAra macAnA revi ( ktvA ) kusaDha - ku + zaTha - kusumavilAsiyA duvai - kusumavilAsikA dvipadI chanda 11.15.8 11.16.16 9.3.16 8. 16.3 8.24.7 8.35.1 kUvAra - ( de ) pukAra V/ kuvAra - ( de ) pukAra macAnA revi ( ktvA ) ttara - kiyat, kitanA keyaNa - ketana, dhvajA kevaTTiNaM diNi- kaivarttanandinI , keha - kIdRk kIdRz 2.1.158.12.11 koMkaNavAsiNI - koM karaNavAsinI strI 4.6.8 kocchara - (de ) kutsita 4.6.66 12.1.10 kocchara - ( de ) kuzala 6.6.4; 12.10.7 koTTima - kuTTima, baMdha bhUmi 8.6.7 ko-koSThaka, koThe koDiya - (de ) pizuna koDa - (de ) kautuka koDha - kuSTha roga, kor3ha koTi-kuSThina, kor3hI kosali - kozala dezavAsinI stro khaMca -- khaMbha - stambha - kRS * 'cevi 'kha' khajA - khAdya, khAjA khaDakka - khaTatkRta ( dhvani ) - karpara, kapAla / khambhAlana - kSobhay i khappara - ka 1.6.5 31.7 7.12.14 2. 15.6 7.3.2 5.6.6 2.10.20 4.3.5 ; 8.6.18 8,27.10 11.10.4 khama - kSamA khari - kharI ( strI vize0 45.1.4 khalakhaliya - khalakhalita ( dhvanyA0 ) 6. 12.6 khavAliu - kSobhita 11.6.5 8.25.5 khIsaraNa - (de ) khIMsanA, bhUranA 1.9.4 khuMTa - ( de ) khUMTa, iMTha khuDi - kSud + kta truTita khuNNa-kSaNNa, bhagna 10.62 8.5.8 8. 15.4 4.6.3 khutta-kSuNNa, nimagna. zrAsakta khuttana - ( dekho Upara ) kheDDU - khela, krIr3A khoNi-kSoNi, pRthivI / khA-khAd ihai khAsaraNa---kAs* khAMsanA khAsaNa:- ( vize0 ) kAsanaH, khAMsane vAlA / khija-- kSi, kSINa honA 'e ( zrAtmane0 khilla - kIla ) 5.2.1 11. 16.15 khillavilla - (de) khalvATa - bilbanyAya 6.16.15 khillina - kIlita 6.18.6 khiva - kSip i 7.18.10 khIlaya - kIlaka 8.28.13 8.2112 6.16.6 8.5.3 8.6.16 8.24.10 2.14.5 57.15 7.17.10 8.6.6 7.2.14 8.18.6 7.6.2 Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudarzana-carita 307 khosalA-(de0 ) dantula strI 4.14.8 gurukkiya-gurukRta, mahAn 8.7.3 khohitra-kSobhita 11.2.6 /gulagula-gulagulAya deglaMti 11.15.10 gulagulaMta-gulagulAy + zatR 6.16.2 gauDi-gauDa dezavAsinI strI. 1.6.5 gulipa-/glai, mathita, vilor3ita 6.16.12 gaMjaNa-garjanA 6.12.5 goMdala-( de ) samUha ? 62.1 gaMjAviya-gAvita, apamAnita 11.18.8 goTThi-goSThI 10.6.1 gaMjiya-gaJjitA, tiraskRtA 8.14.3 gotaMkalI - gotrakalaha gaMjiya-gaJjita, pIr3ita 8.34.6 gollI-gaulya dezIyA 4.6.6 gaMjoliya ( de ) romAJcita 2.12.6 goha-bhaTa, yoddhA '5.1.7 gaMboliya-( de ) romAJcita 10.5.5 gohayAha-godhanAha, goha kI pakar3a 8.8.11 /gaDayaDa-gaDagaDAya (dhvanyA0) i 11 22.6 'gha' gaDariyapavAhe-(de) gaDDarikA ghaJcara--gharghara (dhvani) 3.7.7 . 10.1.13; pravAha, bher3adhasAna . 66.5 11.12.3 gayakaNakhala-gajakanakhala ( tIrtha ) dhaTTaga-gharSaNa 8.28.10, 6.11.10 6.10.5, 8.26.16 ghaTTa-ghRSTa, gharSita 7.6.1 gayaNayala-gaganatala 1.8.10 /ghalla-(de) kSip degi galagaMDaroya-galagaNDaroga, gaNDamAlA 12.7.7 - e pAtmane galagajiya-galagajita 11.6.16 /ghallaMta-( de ) kSip + zatR 3.7.3 galaDAhiya-galadAha 8.36.8 ghallima-( de ) kSipta 8.34.2 gahila-grahila, bhUtAviSTa 4.4.6 /ghallija-( de ) kSip ( karmaNi ) gArau-gaurava 12.2.4 i . 8.33.10 gAlI-gAli, gAlI 6.20.6 ghavaghava-ghavaghavay (dhvanyA0 ) 3.77 gibha--grISma 11.4.1 ghavaghavaMta-ghavaghavay+zatR 11.12.3 gibhAgama-grISmAgama 6.17.4 ghAsa-pras dege ( svArthe prAtmane) gila-gila nigalanA deglaMti 6.6.8 8.37.13 /giligila-gilagilAya ( dhanyA) citta-- kSipta 6.15.6 12.17.15 pippa-graha degi 4.7.22 gilija-gil ( karmaNi ) degi 5.7.21 e ( Atmane0 ) 4.10.10 ; 6.16.4; guggula-guggula 6.10.6 8.36.37 gujari-gurjarI, gurjara dezIyA 4.6.7 ghirihola-( de ) makkhI 6.6.10 gujjha-guhya 4.11.7 ghugghu-ghughUyU (dhvanyA0 ) guNaguNa-gunagunAya ( dhvanyA0) ghu ghU dhvani degvati 11.15.8 . ti 11.15.7 ghucha-ghaSTa 3.52; 11.14.7 /gumaguma-gumagumAy + zatR 11.12 6 ghuNa-ghuNa, dhuna 8.40.7 gumagumiya-gumagumAyita 6.11.4 ghummira-dhurNa + ira ( tAccholye ) gurukkau-guru + ka (svArthe) mahAn 11.13.12 6.13.7, 6.6.6 Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabda-koza ghurahura-dhurughurAya ( dhvanyA0 ) catta-tyakta .. 6.1.6 11.15.6 / camakka-camat+kR0 i 7.12 19 VghurahuraMta-ghuraghurAy + zatR 8.16.1 camakka-camatkAra, pAzcarya 2.13.5 Vghula-cUrNa, i 6.3.7 calajhalaka-caJcala+jhalaka 3.12.2 VghulaMta-cUrNa + zatR 8.10.6 cava-vac i 8.332; 11.17.6 ghuliya-dhUNita 2.12.1 / cavaMta-vac+zata 7.1.10 ghusiNa-ghusUNa, kuMkuma, kezara cavizna-ukta 8.2.6 5.4.7, 8.32.3 ___caveDa-capeTA, tamAcA 45.21 ghUvaDa-ghUka, ullU 11.15.8 caTTa-( de ) nimagna, lIna 8.6.5 VghoTTa-pA, pAna karanAi 6.2.5 cApa-tyAga 1.1.14 cAiu-tyAgI 3.2.4 caumANathaMbha-caturmAnastambha 1.6.4 cADDaya-cATuka, prazaMsA 1.8.5; 4.10.6 cauvagga-caturvarga-dharma, artha, kAma, cArudatta-vyakti nAma 2.10.17, 6.2.17 mokSa 1.1.4 cArupayapaMti-cArupadapaMkti chaMda caMga-(de) sundara, caMgA 6.21.13 8.25.17, 6 12.12 caMDavAlu-caNDapAla (chanda) 8.26.4 cAha-vAJcha degi 7.14.4 caMdaleha-candralekhA ( chanda) 5.7.16 ciMdhaDaya-cihnita. lAJchita 8.26 12 6.12.13 / 8.26.24; 12.4.11 cikAriyaM-cItkRtaM caMdavejha-candrabedhya ( zastra vidyA ) 3.6 11 /cijaMta-ci+zata, cIyamAna 6.1.15 caMdovaDaMbara-candropaka+ADambara ciNNa-cIrNa, Acarita, anuSThita caMdovA yukta 11.12.8 3.12.6 : 8.26.20 jaMpiya-(de) AkrAnta, cAMpA huprA 6.21.5 cittalehapaddhaDiyA- citralekhA cakkala-cakrAkAra 3.10.13 paddhaDiyA chanda 2.6.12 caccara-catvara . 2.10.27 citta-citra ( chanda ) 8.24.16 caccAri-carcarI ( nRtya ) 7.5.6 cilisija-( de ) ghRNA karanA caTTaNu-(de) cATanA 8.28.10 "i ( karmaNi ) /caDa-(de) A+ruha degu .. (vidhi0 ) .. 6.10.4 cihUra-cikura, keza 4.11.11, 7.18.11 V caDa-( de ) pA+ruh caDei 7.17 4 cuMdhala-( de ) cundhApana ( akSiroga) 6.2.1.8 yukta 6.156 / caDAviya-prA + ru+ktvA 10.10.15 cukka-(de) bhraSTa 11.8.8 caDiya-ArUDha 6.10.5, 6.11.7, cukkiya--( de ) bhraSTa, 2.7.11, 6.7.3 ... ya 2.5.8% 6.8.6; 11.12.11 cUDalla-( de ) cUDAbandha 8 .17.1 caDiyau-ArUDha 36.20 /cUrebi-cUraya , cUrNay + ktvA 6.12.7 caDiNNa- mArUDha 5.5.3 ; 11.16.11 cetu-( de ) jAgR+zata, caDDuyamma-cATukarma 8.19.5 jAgate hue 2.7.2 caDemi Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudarzana-carita tot coja-( de ) pAzcarya, camatkAra cheilla - cheka, catura, vidagdha 7.10.7 8.37.5; 11.13.12, 7.1.8 cheyalla-cheka 4.14.4, 5.6.11 collaya-colaka, candovA 3.8.8 Vchera -(de) cillAnA i 62.12 chela-chaka 7.1.12 chailla-(de) vidagdha, catura 7.11.7; 7.12.10 choTTipra-( de ) choTI 6.15.6 VchaMDa-charda, muc i 11.4.11; deghi V choDa-( de ) choTay i 4.10.6 ; 8.3.8 ; degmi 8.8.7 4.15.2 chaDipra-chadita, mukta, parityakta 8.23.2 8.28.7 / chaDivi-charda + ktvA 8.35 6 choDaNa ( de ) chor3anA 8.41.10; 9.10.7 chakkamma-vaidika SaTkarma 4.1.4 choDina ( de ) choTita, mukta 5.10.6 Vchaja-( de ) rAja , zobhanA i 1.3,6; chotti-( de ) chUta 8.22.7 2.2.6, 7.6.6; 10.8.11 ; dege cholliya-( de ) choTI sI chokarI 5.5.12 9.2; 7.12.13 chamma-chama, chala 11.8.5 jaMgala-jaGgala 2.10.11 ; 8.16.2 chammiya--chadrita, chalita 11 2.10 jaMpa - jalp degi charahariya-(de) charaharita 2.11.10 jaMpaNau-jalpanam chAiya-chAdita 7.16.6 ppija-jalpa.(karmaNi) degi 6.8.3 chAvAsaya-SaT aAvazyaka ( karma ) 11.3.4 / pira- jalp + ira chAhi-(de) chA~ha, chAyA 16.10 (tAccholye ) 6.6.5 chichai-(de ) asatI, kulaTA 4 14.4 jaMbhAiya-jRmbhAyita, jRmbhita, chikka-chotkRta, choMka 8.151 jaMbhAI 4.11.4 chija-chid degi 8.3.3 jaMbhArisa - jRmbhanazIla, pAlasI 12.7.6 chiva-( de ) spRza i 7168; jagahara-jaga+gRha 2.1.15 . chivaMti 10.10.12 1/jagga-jAgR, jaggesai 8.22.3 chinvara-( de ) cipaTI jaggesae 813.2 chuTTa-(de) chuTita, mukta 8.15.2, 11.5.11 jaggiya jAgRta 1.1.8 VchuTTa-(de) chuT degi 6.17.6, 6 20.11 jamAima-jAmAtR ka ( svArthe ) 6.226 . jAmAtA, jamAi chuTakesa-muktakeza 2.10.18 jalajala-jvalajvala lati 11.15.13 chuDDu--( de ) yadi 1.2.4 jalamau-(i) jalamaya (ii) chuddha-( de ) kSipta 11.8.6 aumati 2.4.1 chuTTahIrA-( de ) maNijaTitahIrA 7.7.5 jAI-jAti Vchubha-kSam hiM 8.144 jAuhANa-jAtudhAna, rAkSasa 6.16.5 Vchuha-kSip chuhemi 7.11.6 jAhi-yAvat 9.16.6 chUDhau--kSipta 6.10.1 jAmAiu-jAmAtR degka chUDhu-kSipta 2.10.25 jAvahANa-jAtudhAna 6.10.4 __chuTTasami Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabda-koza jigajigaMta- jigjigAya jhija-kSidegi ... 10.6.15 (dhvanyA0)+ zatR 6.16.4 / jhijivi--kSi + ktvA 4.5.16 / jigijigaMta- jijigAy + jhimijhimiya - jhimijhimita (dhvanya0) 7.6.13 zatR 11.12 5 jhINI-kSINA ( strI0 vize0) 7.4.11 / jiNa-ji, jiNei 6.21.12 / bira-(de) prA + lamb + ira . juivalaya-dyutivalaya 1.11.10 (tAcchIlye) 11.12.8 1/jhuMja-yuj juMjei 2.11.6; jhuriNa-dhvani- 1.11.13 ; 11.13.5 -- juMjahi 11.2.14 jhummukka - ( de ) jhUmakA 11.12.8 juSNa-jIrNa, jUnA, purAnA 81.16 mUrija-(de) smR. (karmaNi, i 8.10.1 juhiThilla --- yudhiSThira / 2.10.6 V/ jUra-jara, bhUranA i 8.8.8; 8 18.6 TaNaTagiya-TanaTanita ( dhvanyA0 ) 6.11.3 /jUra -ja, jUrei 2.11 7 V TaraTara-(dhvanyA0 ) TaraTarAnA jemiya-jemita 5.7.3 prati 8.16.1 jehau - (apa0.) yAdRk , yAdRz 8.12 12; TalaTaliu-TalaTalita 11.14.16 6.23.3 TalaTaliya-TalaTalita........... 6.12.6 joa-( de ) dRz , joei 6.20.5 TalaTaliyau-TalaTalAyita; 1.1.6 joya-yojaya i . 4.15.6 Tivila-vAdya jovaNaittipa-yauvanavatI 11.2.8 jovina--( de ) dRSTa 2 13.7 13-sthA, ThaMti 6.7.13 Thaga--Thaka, jhakoliya-( de ) jhakajhorita 11.18.20 VThava-sthApay vaMti 12.1.10 / jhapa-pA + cchAdaya degi. 4 11.12 ThaviyA-syApitA 8.11.1 VjhaMpa-jhamp , gotA lagAnA 2.14.4 jhapaDa-(de) vikarAla, vizAla 8.44.5 /DaMka-daMz i 8.28.3 ; 8.44.10 jhaMpatiya-prAM + cchAday + zatR DaMDaMta-(dhvanyA0) DamaDamAyamAna 7.6.8 ' (strI0 vize0) ... 8.2.6 DaMbha-dambha 8.13.1 8.24.8% jhaDappima-(de) jhaDapa, jhapaTa . 1.7.12 sIla-dambhazIla . . 3.6.5 jhaDA-(de) jhaDapa, jhapaTa 2.13.1 DabhiyA-dambhitA, chalitA 7.10.2 jhaNajhariNaya-bhaNajhariNata (dhvanyA0) 3.7.12 Dakka-vAdya jhalajhala-jAjvala i 11.17.13, DamaDamiya-(dhvanyA0 ) DamaDamita 7.6.8 ... laMti 11.15.12 Dara - ( de ) dar tras Daremi .. 7.15.7 jhalajhaliya-jAjvalita 6 12.7 Dara-dara, bhaya, trAsa .. 2.11.6 jhatti-jhaTiti, jhaTapaTa .. 4.7.20 / Dariya-trasta 6.12.4 jhAraNa-dhyAna :: 11.3.10 Disa-daMz , DasaMti - 12.7.8 jhijhita-(dhvanmA) jhanajhanAte hue 7.6.10 DasiyA-daSTA ( strI0 vize0) 5.6 11 jhikkiri-vAdya .:. 76.10 DahaNa-dahana 6.4.6 Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudarzana carita DAhu-dAha, jalana 8.31.5; 8.32.1 degNANa-jJAna -1.1.11 DiMDa-( de ) phena . 6.6.4 NAyavaMta-(i) nAgavanta ( ii ) Dibhaya-DimbhakAH ( bahu0 ) bAlaka 6.21.8 nyAyavarata 2.3.7 Dullasiya-dolAyita, kSobhita 1.6.3 NAviyAraNa--(1) nAgavidAraNaH .. DeDa-(de) DheDa. kauve ke samAna (ii ) nyAyavicAraNa: ... 2.4.7 duSTa puruSa . . 3 1.7 raNAvai-(apa) iva 2.11.17 ; 7.17.12 DoDDi-(de) duSTA brAhmaNI . 8.33.2 /Nija -nI degi ( prAtmane0) 4.10.8 VDolija-dolaya (karmaNi) i 7.5 12 |nniddddh-nir + daha degi. . .. 3.2.7 Dolliya-dolita 11.14.3 /NiDDAra-( de ) aA~khe phADanA Dolliya - ( de ) DolI, zivikA, __ revi (ktvA) 6.16.1 pAlako ( strI0 vize0) 1.6.12 Nitulla-niStulya, anupama .. 3.2.14 DoliyA-dolitA 11.18.17 Nittuliya-( de ) nizcaya se .2.8 NityAra-nistAra ( ka ) .. 2.7.5 VDhaMka-(de ) chAdaya degi 2.13.3 ; 6.5.5 / NiddhADa-nir + dhATaya 11.4.4 DhaMkaNa-( de ) chAdana, DhakanA 8.6.18 /NippIla-niSpID lati 6.4 2 DhaMkina-(de) chAdita - 11.6.8 /NiyaMti-( de ) dRz + zatR .... VDhaDhaMta-(dhvanyA0) DhamaDhamAtA hA 7.6 5 _ (stro0) 2.12.2 ; deghe (SaSThI) 8.10.7 DhaDDhasu-(de) DhADasa, sAhasa /giyaccha- ( de ) dRz degcchivi .. 11.2.12 4.3.14 ; degcchevi 6.13.15 .8.20.1 DhaDhDhara-(de.) rAkSasa, pizAca VDhAla-(de) DhAlanA,nIce girAnA 6.14.16 Niyacchina-( de ) dRSTa 5.5.8 /NiyaDDa-ni + kRS dege ( svArthe , Dhukka-DhAkita, upasthita 6.6.8 : 6.107; . Atmane) ... 11.8.8 NirU-(apa nitarAM, nirantara / pani nirantara Dhukkau-Dhaukita .. 3.3.17 , 6.13.13 1.11.16, 4.15.5 dukkiya-Dhaukita 2.7.10 giruMbha-niruddha, AcchAdita 7.17.6 Dhoia-hokita, arpita 11.1.15; /NirUbhai-ni + rUdha bhei 11.14.5 ya 5.6.6 NirUtau-( de ) nizcita + ka ... Dhora-( de ) baila, Dhora 5.5.6 ; 7 17.10 (svArthe ) / .. 8.2.13 ....... 'Na' NirUtiya-( de ) nizcita rUpa se - 7.8.15 VNaja-jJa degi ( prAtmane0 ) jillukka-(de) nilIna 5.10.2 2.2.10, 7.2.8 NivaDa-ni + pat Dei 8.36.10 VNaDa-naT i 11.12.6; /Nivvaha-nirva+ha i 8.4.6 NaDei 2.10.13 NivvAha-nira + vaha i .. 11.4.7 VNDaMti --naT + zatR ( strI0) 2.12.4 NivviyaDi-nirvikRti, nirvikAra .. 6.7.4 Dina-(de) vaJcita, vipratArita, Nisubha-ni + zumbha i. 11.4.5 ... khedita 2.11.4 ; degtha 4.5.16 NisubhaNa-nizumbhanaH, nAza karane. Nala-nala ( vyaktivAcaka ). 2.10.7 . vAlA .. . 3.3.10 Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 312 zabda-koza NisubhiyaM-nizumbhita 11.22.2 tuMDa-tuNDa, mukha 11.18.6 Ni subhiyA-nizumbhitA ( strI0) 6.1.8 tuhikkiya-tUSNIka 8.12.1 jiseNi-ni: zreNi chanda 10.1.15 turuturiya-turuturita ( dhvanyA0 ) /NihAla-nibhal i 11.4.6 tUradhvani 7.6.15 NihAlaa-nibhAlaka (i) dRSTivAlA tehi-(apa0 ) tatra 7.4.8 (ii ) dekhane vAlA 2.4.3 toDaNapra-troTanaka chanda 2.13.8, 4.4.10 NihAlaNa-nibhAlana 1.10.8 toDago-troTanaH, bhedana karane vAlA 10.3.18 NihAlI-NibhAlI, dekhane vAlI 4.5.16 toDia-troTita 11.14.4,degya 8.41.21 NIyaraya-nIcarata 8.36.11 toga-toNaka chanda 6.15.24 tomareha-tobharekha chanda 6.3.12 taMberama-stamberama, hastI 6.16.3 takkara-taskara 8.44.12 tha - sthA, thaMti 10.6.8 takkhaDa-( de ) akkhar3a, uddhata 66.1 thaMbhiya-stambhita 6.1.6 takhetakhikhe-(dhvanyA0 ) takkhA thakka-(de) sthita 36.18, 3.12.2 ; vAdyadhvani 7.6.11 6.12.6; 12.1.7 taTada-vAdya 7.6.12 thakka-(de) sthA degi 2.13.1, 12.5.7; /taDataDa-taDataDAya ( dhvanyA0 ) 5.8.6 8.17 13; dege (svArtha DaMti 11.15.6 prAtmane) 11.6 VtaDayaDa-taDtaDAya i 11.17.5; thakkau-( de ) sthita 2.1.6 / 6.3.18 11.22.10 1187; 11.13.11 tattiya-(de) tatparatA, cintA 8.22.5 kiya-( ) sthita 8.12.1 taraTTi-( de ) pragalbha strI, prauDhA thagedugege-(dhvanyA0) 7.6.11 nAyikA 5.4.11 ; 5.8.5 thaDa-( de ) ThaTha, yUtha, samUha 10.5.5 tAmahiM-( apa0 ) tAvat 6.16.6 thaDA-( de ) yUtha, dala 2.13.1 ti-iti 3.10.20 thaDDha-stabdha, nizcala, garviSTha 7.19.7 tiula-vAdya thaNa-stana 8.26. 78.28.4 tiDDikka-( de ) sphuliGga 11.18.1 thaNavaTTa-stanavRtta 7.17.11 titti-tRpti 1.1.5 yatti-sthiti 10.10.12 tipavaNavalaya-tripavanavalaya 2.16 tharatharira-(dhvanyA0) 7.6.6 timmaNa-(de) pracAra-caTanI 5.6.10 tharahara-(de) tharrAnA i 4.64; timmira-tim+ira ( tAcchIlye) rei 3.11.7, ravi 11.13.1; AI, lathapatha ___ 'revi 11.13.11 tiyaDhaDhDhasu-strIDhADhasa, strIsAhasa 8.307 thA-sthA i 8.18.6, hi tuMgI-(de) rAtri 6.6.7 (prAjJA0 ) 10.20.4 tuma-truTita 6.1.15 thAma-sthAna 8.12.3 VtuTTa-T TaMti 10.3.4 thAma-bala, parAkrama 6.12.2; 11.14.8 Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudarzana-carita 313 thAla-sthAla, bar3I thAlI 5.6.3 diNamaNi-dinamaNi chanda 7.18.18 thina-sthita 8.25.1 diviDi-dravir3I, dravir3a dezIyA 4.6.4 thI-strI 4.12.18, 8.24.11 dihi-dhuti (devI) 4.4.2 thui-stuti 10.1.17 dihi-dhRti 4.15.7 Vthukija-thUt + kR ( karmaNi ) degi 6.4.4 dihikaraNu-dhutikaraNa 0, dhRtikAraka 6.20.7 ; VthuNa-stu hiM 8.11.7 ; thuNei 6.21.12 gArau-dhRtikAraka 6.16.8 VthuNaMta-stu+zata 7.1,4 duMdumiya-duMdumita (dhvanyA0) 7.6.5 VthuNahu~-stu+tumun / 1.10.10 / dugaMcha- jugups degi 11.4.18 // thuNiya-stuta 6.14.8 duguMchai 11.3.11 thutthukkAriyana-thUt thUtkArita 8.2.10 dugaMchu-jugupsanIya, ghRNita 6.3.4 Vthunva-stu i 12.1.12 duguMchaNa-jugupsA, ghRNA 6.16.15 thUlasaNha- sthUla + slakSya 8.24.13 dughoTTa-(de ) hasto 6.10.1 thUha-stUpa 11.12.3 dutyiya-duHsthita 1.10.3 thoTu-(de) hUMThA 6.10.1 dumadumiya-(dhvanyA0 ) dumadumita, thotta-stotra duMdubhI zabda 7.6.4 6.20.22 thova-stoka 7.1.10 dumiyaMga-dAvitAMgA, ( strI. vize0 ) thovana-stoka, thor3A 2.13.6 pIr3itA~gA 4.12.10 thovaDa -( de ) sthUla 11.6.11 /dumbha-dU, dAvay degi 8.8.12 duhaMDa-dvikhaNDa 310.3 12.1.5 daiyaMbariya-daigambarika, digambarI 6.22.10 dUNiya-dviguNita diDa-dalay daDei 7.17.4; / 8.36.43 8.18.6 daDa-( de ) darakanA, kAmpanA i dUhava-durbhagA, abhAginI 2.11.8 2.11.10, 6.3.13, 1122.11 deula -devakula diDa-( de ) gir3agir3AnA, daDaMti 6.11.18 devuttara-kuru-devakuru evaM uttara daDatti-(de ) jhaTapaTa, turanta 8.34.2 kuru ( porANika bhogabhUmiyA~ ) 1.2.12 diDadaDa-( de ) daDadar3AnA DaMti 11.15.5 desi-dezI chanda 3.6.3 damayaMti-damayantI ( devI ) 4.4.4 desina-dezita, kathita 4.5.4 dara-ISat 4.15.4, 6.6.12; 10.5.3 docchima-( de ) phaTakArA gayA 8.26.25; dahachahasayalu-dazaSaTsakala, solaha, 1.5.8 yau 6.8.4 dahitha1-dadhithUtha, dahI kA thakkA 5.6.13 dohaMDiya-dvikhaNDita 6.16.6 dAijaya-deyaka, dAyaja, daheja 5.5.14 dohaya-dodhaka chanda dADhiya - daMSTrina, dAr3havAlA 8.36.42 dohAiu-dvidhAkRta, dvikhaNDita 6.16.6 dAva-- darzaya degi 4.11.11 dohiya-drohikA, drohiNI nArI 8.36.48 dAvei 2.11.7 dAva-dApaya mi 8.30.6 dhagadhaga-dhagadhagAya i 11.21.6 'dAvija-darzay ( karmaNi ) degi 6.18.7 ghaDa-(de ) dhar3a 6.1.17 dUvaDa 4. Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 314 zabda-koza 7.11.10 dhaNA-dhanyA, patnI 4.411 paddhaDiyA-baMdha-paddhaDiyA chanda 1.2.3 dhavakkau-- de) samUha 11.10.5 pamAriNayA-pramANikA chanda 1.7.14 Vdhavala-dhavalaya liti 3.11.4 /pamella-pra+muca i 8.32.14 dhAuvAya-dhAtuvAda 3.6.14 payaMpa - pra+jalpa degpaMti ( bahR0) 4.6.8 ghANukkiNI-dhAnuSkinI,dhanuSadhAriNI 7.14.6 payakkha pratyakSa 6.18.12 dhAhAva-(de) hAhAkAra macAnA i 6.56 payavisama-padaviSama, viSamapadI chanda 2.6.12 dhAhAviyau-(de) hAhAkAra macAyA 6.18.7 /parighola-pari+ghUrNa, i 7.19.5 VdhuNa-dhU + zatR ( strI0) 6.12.10 parigholira-pari+ghUrNa +ira VdhuNa-dhU hiM 8.11.6 (tAcchIlye ) 1.4.3 dhuttiya-dhUrtA 4.7.10 paricaia--parityakta 12.6.6 dhuttI-dhUrtI paricatta-parityakta 8.25.3 dhumudhumiya-(dhvanyA ) dhumadhumita 7.6.3 parisakka-pari+vaSk degi 7.12.20; Vdhuvvira-dhU+ira ( tAcchIlye) 8.1.7 e (Atmane) 6.11.6 /dhovija-dhAva (karmaNi) degi dhonA 6.8.6 palAsa- 1) pala+aza, rAkSasa 2.14.5 'pa' palitta-pradIpta 11.15.2 paija-pratijJA, paija 7.12.16 ; 8.8.7 palittapo-pradIptaH, kruddhaH . 6.1.12 paiNNa-pratijJA 8 22.6 paviyaMbha-pra + vijRmbha degi 6.7.12 ; /paisara-pra+ viz revi 7.17.3 5.1.7 paIha-pradIrgha 4.13.2 pasara-( de ) prAtaH 3.1.13 pauma-padma, balarAma 1.12.12 paharAhana-prahAra + pAhata 5.7.20 paulIduvAra-pratolIdvAra 8.22.8 pahillaa-(de) prayama, pahalA 2.1.13 paMcacAmara-chanda 10.3.21 /pahucca-pra+bhU , pahu~canA hiM paMca-NamokkAra-paJcanamaskAra 1.1.3 4.2.6 pagAma-prakAma, atyartha, pratyanta 5.7.6 pahRttapa-prabhUtaH; prAptaH 7.6.15 pageNhiya-pragrahItA ( strI0) 11.1.10 pahRttiyaU-prabhUtA, prAptA ( strI0 ) 2.13.7 paggiva-prAka+iva 8.30.5 pattiyA-prabhatA. prAptA 7.13.1 paJcala-(de) samartha, zaktizAlI 6.6.13 patta-prabhUtaH, prAptAH 8.34.8; 6.8.8 . pacchuttA-pazcAttApa 6.18.13 pahalliyavattu-praphullitavaktra 5.5.11 pachaviya-prasthApita 1.1.10 pADaliyA-pATalikA, pATaliputra/paDa-pat , paDemi 6.21.8 vAsinI 4.6.10 paDihAsa-prati + bhAs degi 3.8.1 pADila-pAtitaH 8.2617 paDhukkiya-praDhokita 1110.4 pAyaphuTTa-pAdasphuTita, phaTe pAMva 6.11.8 paNNA-prajJA 6.21 11 pattija-prati+i ( karmaNi ) pAyAulaya-pAdAkulaka chanda pratItikaranA, vizvAsakaranA i 8.36.46 1.12.18 ; 4.5.23 paddhaDiyA-chanda 8.30.7:8.315. pAradiyA paddhaDiyA chanda 8.10. 88.38.10% 8.32.10 8.33.10 / 8.34.8 8.36.8; 8.40.8 Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudarzana-carita pAraddhiyA paddhaDiyA-chanda 6 .16.10 phuDa-sphuTa , bhraMz degi 11.22.11 pArayatti--pAriyAtrI, pAriyAtra phuDa-sphuTa, spaSTa, vyakta 8.25.16 dezIyA nAyikA 4.6.10 phuDahatya - sphuTahasta (vyakti nAma) 6.6.12 piMcuya-picuka vastu vizeSa ) 8.3.6 /phekkara-phet+kR zRgAla kI pittala-pitta + la ( matup ) ___ phetkAra rati ( bahu0) 8.15.8 pitta prakRti nAyikA 4.7.7 phekkAra-phetkAra 8.16.3 piyAraa-priyatara, pyArA 5.4.10, 6.18.14 /pheDa-spheTaya degDivi ( ktvA) 5.5.5 /pilla-kSip e (svArthe Atmane0) 5.6.6 /phoDa-sphoTaya Devi ( ktvA ) 8.13.1 pisalla-pizAca .8.1 : 11.20.7 phoDaNa - sphoTana 6.16.7 piha-pRthu. vistIrNa 1.2.10 phoDiya-sphoTita 11.6.2 puMDariya-puNDarIka (1) vyAghra (2) kamala 2.4.6 baMdaga hatti-vandanA + bhakta bannA +bhakta 6.1.6 puMDucchu-puNDa + ikSu 3.1.2 baMbhayattu-brahmadatta (eka cakravartI) 2.10 22 /pukkaraMta-pUrva + kR + zatR 10.4.8 bagAhihANa---baka + abhidhAna /pukkAra-pUt + kR rivi (ktvA) 8.36.56 baka nAmaka rAjA Vpuja-pUraya i 7.6.8 bappa-( de ) mUkha 11.20.8 puraeu-purAdeva, AdinAtha tIrthaMkara 1.10.11 bappaDau-( de ) becArA purisAyau-puruSAyata, viparIta rati 4.6.10 bAhRDiya-( de ) lajita, bhayabhIta 8.34.2 pUyahala - pUgIphala 5.7.5 /bujjha-budh + u (vidhi0) 4.11.8 peTTa-( de ) piTTay , pITanA i 2.13.1 buDau-buDita, magna 2.14.3 pellaMta-pra+Iray + zatR 65.4 /bokkija-( de ) vam ( karmaNi ) - pellima-preritaH 1.7.11 degi ulTI karanA 6.4.4 pelliya-preritA ( strI0) 4.8.7 boTija-(de) bhuja + Nic pomaraya - padmaraja, parAga 2.2.5 anna prAzana karAnA i 3.7.4 VbollaMti-vad + zatR ti (striyAm) 3.3.3 phaMsaNa-sparzana 3.11.5 /bolla-vad hi (dvi0 pu0 eka0) 8,26.25 /pharaharaMta - pharapharAya+zatR 11.12.5 bollina- ukta 7.11.8; degya 11 14.3 ; pharusa-parusa 4.14.6 ___ vyA (strI0) 11.12.3 VphADa-pATaya, sphATaya, phAr3anA Vbolija-vad ( karmaNi ) 'i 5.3.7 'Divi 6.18.7 phADia-sphATita 8.34.5; 11.14.5 7.6.14 phiphara-( ) phiphara ( kaThUmara) bhaMbhA-vAdya 6.2.1 bhaddA-bhadrA nAyikA 4.5.6 /phikkara-phet + kR, phetkAra / . karanA raMti ( bahu0) 11.15.11 bharaha-bhArata, bharata kSetra - 1.2.11 /phiTTa-bhraMz i 8.6.1 ; phuTei 11.21.11 bhalahalla -- ( de ) bhauMkane vAlA ___TuMti ( vaha0) 10.3.5 arthAt kuttA 10.6.6 8.41.14 phuTa-sphuTita . bhallama-bhadra+ka 7.16.10 ta Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 316 zabda-koza bhramarapada-chanda 8.26.8 maMDina-maNDita, zobhita , 2.1.11 bhADi-bhATikA, zulka, bhAr3A 8.19.4 maMdayAra mandacAra chanda 6.6.18 bhANavI-(de) zanizcara 11.14.7 maMdara-mandara parvata 2.1.15 bhiuDa-bhrakuTI 8.12.7 maMdA-mandA nAyikA bheda 4.5.6 /bhiDa-( de ) bhir3anA Devi (ktvA) 6.2.1 maMdAradAya-chanda 11.18.22 bhiDipra-(de) bhir3a gayA 6.1.1; maMdoari-mandodarI 4.4.4 9.5.1 ; 2.2. maccha matsya 3.11.12 degya 6.8.10 ; 6.16.4 majhaesatiya-madhyadeza strI bhiDu-( de ) bhir3a jAo (prAjJA) 6.8.8 madhyadezIya nAyikA 4.6.11 bhuMbhurabholapa-( de ) atyanta bholA 2.6.6 majhamma-madhyama chanda 2.4.6 bhuMbhurabholiu-( de ) atyanta bholI 8.26.6 maDaya-mRtaka, murdA 8.16.5 bhuyaMgappayAa- bhujaGgaprayAta chanda 1.6.10 mariNathaha-mariNastUpa 1.6.5 bhurakuMDia-( de ) lampaTa ( strI0 ) 6.15.3 maNisAiI-maNiyukta, maNimaya 8.14.8 bhallau-bhraSTa bhUlA huA 7.5.7 mariNasehara-maNizekhara chanda 11.21.12 'bhullijai-bhraMz , bhram ( karmaNi ) /maNNAva-man + Nic i 65.3 ; bhUlanA i 7.5.12 6.18.13: bhekkhasa-( de ) rAkSasa-ripu, bhayadAtA 6.8.8 vivi ( ktvA ) 8.18.3 bheDacitu-(de) bhIrucitta, kAyara 11.13.3 maNNAvaNa-manAvana, manAnA 8.41. 2 maNNAvipra-mAnita, manAyA bherUDa-(de) bherUNDa, cItA 11.16.5 11.18.7; ya bhesaa-bheSakaH, DarAnevAlA 8.14.4 1.7.3 bhogga-bhoga padArtha /maNija-mana ( karmaNi ) , 8.31.6 ___degi (bidhi0 ) mattamAyaMga- mattamAtaGga chanda 3.5.6 mairAkira-makarAkRti chanda 11.2.22 mammaNa-manmana, avyakta vacana maila-malinaya degi 8.17.2 8.41.8 ; 11.6.14 maila-malina, kuceliu mailI mammaNa-(de ) roSa 8.28.11; 11.11.5 6.15.13 mammilla-marma + illa ( matupA) ) mauDa-mukuTa .10.2.1 marmo jana 6.18.6 maMgaladavvaTTha-maGgaladravya + aSTa 1.6.6 mayaraNa-madana chanda 4.7.23, 6.1616 maMTa-(de) baunA .. 6.11.6 8.28.15, 6.13.16 maMTiu-( de ) baunI 6.15.6 mayagAvayAro-madanAvatAra chanda 4.6.8; maMDa -( de ) rokanA, manAnA dege 6.20.24 8.27.8 (svArthe Atmane) 8.18.5 maya gavilAsA madanavilAsA maMDa-(de) balAtkAra 8.37.16 ; 6.5.5 dvipadI chanda maMDaya-( de ) mAMDA, chapAtI 5.6.6 mayarI-- makarI nAyikA bheda 4.5.14 maMDalilla-maNDala + illa ( matupArthe ) maraTTa-( de ) garva, ahaMkAra, mAna golAkAra 5.6.13; 8.6.5 kucailI Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudarzana-carita marahaTThi-mahArASTrI, mahArASTra dezIyA moTTiu-(de) moTI strI 6.15.6 nAyikA 4.6.8 moTTiyArU-moTe prAkAra vAlA 10,4.15 mila-mRd , malanA, mardana karanA /moDa-moTaya i 2.133, 3.12.3 ; levi ( ktvA) 6.6.12 4.10.6. 4.15.2 ; 8.36.23 milavala- (da) (muMha) banAnA i 6.4.4 mottiyadAma-mauktikadAma chanda 5.5.15 ; mahakaikahabaMdhu-mahAkavi kathAbandha 2.5.8 8.6.8 mahalla-mahat 2.6.8 mora-mayUra 8.26.4 mahArau-asmAkam . 8.41.16 mahisI-mahiSI nAyikA bheda 4.5.14 raiDaMbara-rajADambara, dhUli bavaNDara 6.153 mahubiMduya-madhubindu + ka (svArthe) 6.4.11 raMDia-raNDitA vidhavAkRtA 2.1.7 mAiya -- mAta, samAyA hA 7.16.11 / rakkha-rakSa mi ( u0 pu0) 21.7 mAgahaNakkaDiyA-mAgadhanakkuTikA chanda 7 4.22 raccha-rathyA 2.10.13 mANasaNI-mAnasvinI, mAninI 3.8.6 / raDa-raT i 3.7.10, 11.12.6; mANiNI-mAninI chanda 11.20 23 Devi ( ktvA) 8.36.56 mAruyapaNaiNi-mArutapragayinI, raDiya-raTita, raTana 11.16.11 vAta prakRti vAlI nAyikA 4.7.1 / raNa-raNa (dhvani) hiM (bahu0) 8.18.8 mAlaviraNI-mAlavinI, mAlavadezIyA / raNajhagaMta-raNajhagAya + zatR nAyikA 7.16.6; 11.12.4 4.524 raNajhariNaya-raNajhariNata 7.6.7 mAliNI chanda --mAlinI chanda 3.4 8 raNaraNa-raNaraNa ( dhvani ) 68.3, 11.14.1 5.1 4 mAhappa-mAhAtmya migi-mRgI nAyikA bheda 45.14 / raNaraNaMta-raNaraNAy + zatR 11.12.4 raNNa-raNyA ( devI ) 4.4 3, 5.5.6 micca-mRtyu 8.31.8 raNa-araNya muMDa-- muNDa, zira 2.7.7. 8.27.4 11.15.5 muMDija-muNDay ( karmaNi ) degi 3.7.4 Vrappa-ram i 4.6.3 ramagI-chanda 3.1.17 mukhaMgalIlakkhakhaMDaka-chanda 8.26.10 rayaDA-chanda 8.188; 8.30.7, 8.31.8; ?/musa - mRS , spRz i ? 6.3.8. musumUrai-bhaJi 8.32.10; 8.33.10, 8.34.8 11.4.17 rayaNamAla paddhaDiyA-ratnamAlA mera- ( de ) mirA, maryAdA 1.3.4 paddhaDiyA chanda / mella -- muc i 8.35.6 ; mellei 3.5.3 ; 6.14.14 rayaNiyaru-rajanIcara, rAkSasa 2.4.2 e (Atmane0) 7.12.4 ; degmi 8.30 1; ravaNNa-ramaNIka 8.26.20; 10.6.5 deghi ( vidhi0) 8.26.26 rasAriNI-chanda 28.8 /mellaMta-muc + zatR. 3.7.3 Vraha-( de ) raha ( vas ) /mellaMtiyae-muc + zatu tiya __ rahanA i 4.12.18; 6.3.14; ( striyAMm ) 8.12.3 10.4.3 meha-megha 2.4.1 raha-( de ) rakS chipAnA hi mogga-mUka 6.23.1 (dvi0 pu0 eka0) 8.2.5 Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 316 zabda-koza rahasa-rahasya 10.4.3 laMjiya-lajitA ( strI0) 8.14.3 - rahiya-( de ) rahA, ThaharA 1063 laMjiya-( de ) lUMjI, laMgar3I 4.14.5 rAmaNa --rAvaNa, dazamukha 2.11.12 laMjiyA-lajitA ( strI0) 712 17 rAma - balarAma 1.12 12 Vlagga-la 6.26; rAsAula--rAsAkulaka chanda 8.41.20 laggesai ( bhavi0) 836.55 Vrika - ( de ) reMkanA ( dhvanyA ) laDaha-(de) ramya, sundara 4.2.4 ; 54.6 ; 6.2.10 .8.26.18 ; 8.34.6 ridhi-RkSI, strI bhAlU .8.27.4 - laDha-(de) raTa lagAnA, laDhei 4.15.8 riTTha-riSTa, kauvA 8.15.7 laya-latA nAyikA bheda 4.56 riTThI-riSTI nAyikA bheda 4.5.14 layAkusuma-latAkusuma chanda 112 22 riNiu-(1 ) RgI ( 2 ) RNa 6.7.18 lala-laD , vilAsa karanA i 48.10 rINau-rINa kSarita, pIr3ita 6.15.12 Vlallakka-( de ) lalakAranA degI /rUjaMta-ru + zatR 11.18.15 (baha0 ) ruMDa-- ruNDa, dhar3a8.16.7 , 11.15,5 ruMda-( de ) vizAla,vistIrNa 2 3.4 ___ lahu-laghu, zIna 8341 2.11.5 3.10 6.6 15.15 10.1.11 lA- lAgaya degi ( vidhi0) lADiya-lATadezIyA nAyikA 45.6 rubhiya-ruddha lukkamuTThi-luptamuSTi-vidyA 3.6.4 / ruruMjaMta-ruru ( dhvanyA0 ) lukla - rUkSa, rUkhA 67.4 6 12.3 + zatR 11.16.2 lugata-lU + zatR 214.4 rujjhata-rud + zatR 2.7.1 -lula-luT degi 11.21.10 V ruNa-(dhvanyA) ruNaruNAnA degi 6.3.15 -luha-mRja , pauMchanA, kucalanA /ruNaruNa-dekho Upara ruNaruNa degNaMti hemi 7.11 6 ? ( de ) 11 15.7 1/lUDa-luNTa lUTanA i 213.3 /rugaruNaMta -ruNaruNAya + zatR leyayamma-lepyakama 3.6.13 bhramaroM kA ruNaruNAnA 43.13 loTTa- luTh , svap , loTanA i ruddadatta-rudradatta 2.10.4 . 2.13.1; 6.2.5 /rula-(de) lur3ha i 6.3 11 loNiya-- lAvaNya, saundarya 8.27.3 rusaNa-roSaNa, roSa karanA 11.161 /lola-luT , kallola karanA degi 7.16.5 /reha-rAja haMti ( bahu0) 12.4.10 lhasiya-srasta 6.10.10 rola-(de) kolAhala 8.44.7 lhasiyau-srasta 3.12.7; 5.7.18 rosigi-roSa + iGgita 411.6 lihakka-( de ) lup , ni + lI chipanA __degi 2.13.1 degevi (ktvA) 8.18.6 lai-le, macchA, ThIka Vlai-lA, laiyau-pAkrAntaH 6.17.2; vaiTuu-upaviSTa 1.11.18 ; 5.5.3 grahItaH, 11.1.2 vaiyara-vyatikaraH, prasaGga, vRtAnta 11.12.2 laMji-(de) pradeza 10.4.6 vairAyare-vajrAkara, vajra kI khAna 8.32.2 8.2.5 Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vau -- vavA nAmaka kararaNa ( jyotiSIya) 3.3.7 vaMsatthu - vaMzastha chanda 7.1 12 vazva - brajahiM (bahu0 ) 42.6 vajara - (de ) vac "i 38. 12 5. 312 vari kathita vajarI - kathitA vihAru - ( de ) bar3A vihAra vaDDama - (de ) bar3AI, zlAghA mUrkha - (de ) mUka, varaNarakkhasa - vanarAkSasa vaDha - vayaMsi vayasyA varasakkaya -- vara ( sundara ) + saMskRta variyA - variyAga, jyotiSIya yoga rasaraNa - (de ) hAhAkAra dhvani karanA hi (bahu0 ) valaillau - valayAkRtaH, valayAkAra veSTita valagga - zrArUDha vasaMtacaccara - vasantacatvara chanda vahAiya-vAhitA ( strI0 vahA vAlla - (de ) putalA vAlla - (de ) putalA ) vAlliya - vyAkulA, bAvalI sudarzana-carita .1110 12.105 8 3628 8 33.3 2 10 11 7.11 2 1903 337 karanA, le jAnA, DhonA i viuraNa - dviguNa, dugunA 8 11.8 2.1.13 1.67 5610 8.74 8.10.8 8.13.1 8.22 3 ; degya 1161 ~ vAhii - vah ( karmaNi ) dhAraNa N 8.1.14 ( strI0 ) vAmo- vyAmoha, moha vArANasIya - vArANasI nagara vArirubha - jalastambhana vidyA vAvira-vApita, boyA dRzrA vAsAratta -- varSARtu vAsArattu - varSARtu 2. 5.5 / vAha-vyA + h + UNa ( ktvA ) 7.11.2 vichiya - vRzcika, bicchU vibhaya - vismaya 7.11.10 6. 16.2 vichuTTa - vi + chuTita, chUTa gayA vijulA duvai - vijulA dvipadI chanda vijuleha - vidyullekhA chanda vijamAla - vidyunmAlA chanda viTTala - viTAla, dUSita viDagurusatya -- viTaguruzAstra, vAtsyAyana kAmazAstra 316 viruyAra - virUpa + zrAcAra, 12.7.8 4.3.10 8.37.2 6.7.16 2.10.26 123.8 6.2114 4.5.3 1.1 14 viDhappa -- zrarja i -- viDia - vinaTita, viDambita 6 8.5; 11.6.17; ya 10.6.5 viNaDejaMta - vi + nay ( karmaNi ) + zatR vitthAraNya - vistAraNa + ka viddAga - vidrANa, mlAna, khinna vipphai - ( de ) vizAla 4.2.3 vibuhavai - vibudhapati, bRhaspati, indra 2.4.3 virAlo - biDAla, mArjAra 6 15.2 virAva - vi + raJja, virakta honA i 311 11 viruddha AcaraNa viraha - vi + rAj virehaMti 1.66 ( bahu0 ) vilakkha - vilakSa, lajita, vyAkula 8.32.12 vilAsiNi- vilAsinI chanda 7 1611 ; 7.12.20 6.23.4 8.16.8, 6.1.18; 10.2.13 ; 11.12.10 4 5.25 3. 6.15 visaTTa - (de ) vikasita 4.110 12.1.10 11.9.5. visaTTaa - ( de ) vikasita 7.7.2 6.1.15 3.7.10 visiloya - chanda 6.68 8.21.13 2 11.11 8.20.3 8.33.6 vihaMsaNu - vidhvaMsana, nAza 1 10.5 V vihaTTa - vi + ghaTTay i (grAtmane) 8.44.16 vihatya - vIbhatsa 6.3.4 6.2.11 vihatya - vihasta, vyAkula, vyagra vihapphai - bRhaspati 4.2.3 Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 320 zabda-koza vihalaMghala-vihvalAGga. vyAkula 2.10.13, saMpUsa -- saM + poSaya i 6.4.7 7.2.7 , 8.4.4 saMbhaDiya-( de ) saMbhiDita, bhir3e hue 8.16.1 vihRNi-vidhUta, unmUlita, 5/saMbhara-saM + smR i 11.22.21 ____ukhAr3A huA, ur3A huA 6 .5.3 /saMbharaMta-saM + smR + zatR 2.8.1 viharaM-vidhura, vikala, vyAkula 3.1.5 sabharaNu-saMsmaraNa 1.2.4; 4.10.3 vihura vidhura, vipatti, vihvalatA 8.16.7; /saMbhari-saM + smR ( AjJA0) 8.43.2 8.23.13 /saMbharija-saM + smR (karmaNi) dege 6.7.2 vIrAga-vIra ( mahAvIra saMvariu-vistRta ? 12.1.11 tIrthakara ) + AjJA 1.12.3 sakkAra-satkAra 11.3.12 vIlaNa-pIr3ana, mardana 8.41.8 sakheDa-sa + khela, krIDApUrvaka 11.5 13 vuccaMta-vad + zatR 3.71 saggiNI-sragviNI chanda 11.14.10 vuDiya-bruDita, DUbe hue, arthAt saccAula-satya + tyAga + la (matupa) picake ( kapola ) 6.15.5 satya evaM tyAgavanta 2.56 vejha-vedhya ( vidyA) 8.44.2 saJcilapra-satya + lama (vat) saJcA 8.26.14 veDha-veSTa vi ( ktvA) 5.4.11, saDiya-zaTita, sar3A huA 8.16.2 . Dhivi 2.1.6; 8 33.12 saNehala-sneha la ( matupa ) snehI 4.7 17 veDhipa-veSTita 6.17.1 degya 6.16.12 saha-zlakSNa 107.10 velli-vallI, latA 8.178 satta-satva 4.5.4 vesara-vesara, azvatara, khaccara 17.12 sabbha-zvabhra, naraka 6.6.12 volliya-vyutkrAnta, ullaMdhita 11.18.16 samaraTTa-sa + garva, darpayukta 6.10 1 volINa-gata, vyatIta 3.5.7 samaraTTiya-sa + garva (strI0) mAninI 5.4.11 vola-(saMjJA) ullaMghana karane vAlA 8.44.7 / / samasIsI-( de ) spardhA, barAbarI 9.8.7 Vvolevae-boDay ( DubAnA )+ samAgiya-samAnikA chanda 3.10.20 ( tumun ) 8.16.6 samANiyA-samAnikA chanda 6 .20.10 Vvolla-vad degllei 836.21 samAroDigra-(de) rauMdA gayA 1114.4 vollipa-vyutkrAnta, ullaMdhita 1.7 11 samuppellima-samutkSipta, samutpIr3ita 1.6 5 sammai-jiNaho-sanmati jina, saittiya-satI strI 2.11.17 mahAvIra tIrthakara 1.1.12 sauTuu-sa + poSTa + ka 8.38.4 sayabhisa-zatabhiSA nakSatra 3.3.7 sauha-zapatha 8.36.34 sayamaha-zatamakha-indra 1.11.1 saMkhala-zRGkhalA 6.6 16 sayasakkara-zatazarkara, zatakhaNDa 4.2.6 saMghasiri-saMghazrI nAmaka maMtrI 6.1.14 sayANaa-sa + jJAna + ka, sujAna 88.4 saMThiya-saMsthita 8.4.13 sarADha-zaraDa, kRkalAsa, giragiTa 8.36.18 saMtaThThiya-saMtrasta ( strI.) 1.23.. salagdha-lAdhya 6.1.10 saMthuNa-saM + stu Nevi (ktvA) 12.6.10 salasala-(de ) salabalAnA, saMthuya-saMstuta, kathita 4.11.14 laMti ( bahu0) 11.15.11 Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ salasaliya - ( dhvanyA0 ) salasalita, salasalAnA 7.6 6 ; 6.12.7 salahaja - zlAgh (karmaNi) i 8.78 76.3 salahiya - nAghita / salla - (de ) priya laganA 'i savaDammuha - (de ) sanmukha savilakkha - sa + vailakSya sasajjhayasa + sAdhvasa sasi - zazi-nAyikA bheda sasitila - zazitilaka chanda sudarzana-carita 6 3.18; 9 7.13 8.3311 6.4.10 4.5.14 4,67 ? 8 156 : / saha - rAj degi / sahalija - saphalaya ( karmaNi ) u ( vidhi0 ) saMhalli - sahelI, makhI ? sahocchiya - saha + utthita, sahonnata svAsthya sAiNI - zAkinI ( vyantarI ) sAgo - zATanaH, vinAza karane vAlA sAdi - svAdya padArtha sArasi - sArasI - nAyikA bheda sArIya - chanda 1.11.16 ; 11.1718 3.2 14; 7 136 7.3.2 sukheDDu -- 1.2 5 suDora - su + dora-sundara lar3iyA~ suraNa -- zru deg i rj N ~ suragaDa - su + naTa sudaMsaNa - sudarzana nAyaka suddayaDa - sUtrakRta, sU kRtAGga supaiNa - supratijJA 8.5.11 816.4 10.3.16 11 3.2 45.14 8208 sAla-vAdya dhvani 3.43 7.1218 sAla haMjiyA - zAlabhaJjikA chanda sAlisiyo - zAlisikya ( maHsya ) 65.14 sAsuigra - sa + zrutika, jJAnavAn 8.8.4 8.40.1 / sAhAra - saM + dhAray i / sAhAra - saM + dhAraya hu ( AjJA0 ) sigiri - ( de ) siggiri sikkara, sakA 8.37.21 2.24 sAhAla - ( de ) dadhizAlA yukta siMdhavisaindhavI, sindhu deza kI nAyikA 46.2 siMbhalapayai - zleSmaprakRti, (strI0 ) kapha prakRti vAlI nAyikA 47 15 siMhali- siMhalI, siMhasa deza kI nAyikA 4.6 3 e6 17 ( ? ) / siDhila - zithilaya i 8.172 8.28.6 siDhila - zithila 8.262 ? siddha-siddhaka chanda 66.12 / saMgha - (de) sUMghanA 'rghavi ( ktvA ) 6.215 sukaikahA - sukavikathA - 2.63 sukaita - sukavitva 1.10.7 sukhANa - su + khAdana, sundara khAnA 11.32 sukheDa -- sa + krIDA, vilAsapUrvaka, ratapUrvaka V supAhUDa - su + prAbhRta supIla - su + gaja, sundara hasti sumattiyadAma - su + mauktikadAma chan / summai - zru i ( grAtmane 0 ) surola - su + rola, kolAhala 321 suhavatta - subhagatva, saubhAgya sUra - ( 1 ) zUra ( 2 ) sUrya / sUsuva - ( dhvanyA ) sU sU karanA "vaMti ( bahu0 11.2.16 76.1 11.2.20 1.123 3.7.10 1 12.11 11414 8612 10.6.11 55.7 14.16 8.5.11 3.47 4.1316 2.4.2 11.15.8 81810 683 10.5.16 4.1212 sUhava - subhaga, saubhAgyazAlinI seyaMsa- zreyAMsa (nRpati ) somarAI - somarAjI chanda soyaDDha --- zokADhya, zokAkula soraTThi - saurASTra, saurASTra deza kI nAyikA 46.7 solaha dahakalaya visamapaa pAyAula - SoDazadazakalAviSamapada - pAdAkulaka, 16 mAtrAoM kA viSamapadI pAdAkulaka chanda 53.6 6 1614 Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 322. zabda-koza halA-halA, sakhI 3.81 haMsI-hamI nAyikA bheda 4.56, 4.5 14 hiMDa-hiNDa bhramaNa karanAi 835.4 ; hakka-( de ) hA~ka, hukAra 11.16.16 Divi ( ktvA ) 835.10 / hakka-( de ) hAMkanA, pukAranA /hiMDaMta-hiNDa + zatR 3.12.12; 4.13 kiUga ( ktvA) 105 16 hiDaMtI-hiNDa + zatR + degtI hakkAra-(3) prAkAraNa, hAMka 833 6 striyAm 27.11 iliyA-AhatA ( strI0) 11206 hiMDiya-hiNDita, bhramita 8.16.7 haDahaDa-(dhvanyA0 ) haDahaDAya, himavaMtiNi-himavantinI, himavAna haDahaDa dhvani karanA 'DaMti deza kI nAyikA 4 6.11 (bahR0) 11 15.5 hilihiliya-( de ) hinahinAte / haDDa-(de) hAr3a, asthi 6 15.7 hae ( ghor3e) 1116 hatyapahatyavaMta-hasta-prahasta + vanta haru hallaru -- (de harra / hulla harSa dhvaniyoM 3 7.1 (vAn ) hAthoMhAtha 8.38.6 hRlla - (de) phulli-puSpavatI (bela) 10.3.15 hamma harmya, gRha, prAsAda 10.102 haliya-( de hUlita, hUlA gayA, Vhammai-han 'i 8 36.20 ; 6.188 zastroM se bhedA gayA 11.16 13 harahAi-( de ) carAgAha 8.35.10 hUhuzya-(de) zaMkhoM kI hU hU dhvani 7.6.15 harisollibha-harSa+ullina ( de ) heTTha-pradhas , nIce . 2110 ullasita 536 helA-duvaiyA-helA nAyaka dvipadikA halahaliya- ( de ) kampita, lahalahAtI huI 6 147 hoTu-proSTha 3.108, 5068 Page #372 -------------------------------------------------------------------------- _