Book Title: Siddhhem Shabdanushasan Laghuvrutti Vivran Part 03
Author(s): Mayurkalashreeji
Publisher: Labh Kanchan Lavanya Aradhan Bhuvan
Catalog link: https://jainqq.org/explore/005821/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI zaMkhezvara pArzvanAthAya namaH 7 Zhu Shi nIti-harSa-mahendra-maMgala-arihaMta-hemaprabhasadgurubhyo namaH kalikAla sarvajJa zrI hemacakrAcArya viracita zrI siddhahema zabdAnuzAsana laghuvRtti vivaraNa bhAga 3 (adhyAya-2, pAda-2-3-4) OM preraka ja paMDitavarya chabIladAsabhAI ke. saMghavI * saMpAdana kartA mayUrakAzrIjI * prakAzaka lAvaNya ArAdhanA bhuvana, pAlaDI, amadAvAda-7. zrI lAbhakaMcana Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI zaMkhezvara pArzvanAthAya namaH Shi nIti-harSa-mahendra-maMgala-arihaMta-hemaprabhasadgurubhyo namaH kalikAla sarvajJa zrI hemacankrAcArya viracita zrI siddhahema zabdAnuzAsana laghuvRtti vivaraNa bhAga 3 (adhyAya-2, pAda-2-3-4) preraka ka paMDitavarya chabIladAsabhAI ke. saMghavI * saMpAdana kartA parama pUjya AcAryadevazrI nItisUrIzvarajI mahArAja sAhebanA samudAyanA pa.pU. AcAryadevazrI arihaMsiddhasUrIzvarajI mahArAja sAhebanA AjJAvartinI pa.pU.sAdhvI zrI saMzAzrIjI ma.sA.nA ziSyA vidUSI sAdhvI zrI lAvaNyazrIjI mahArAja sAhebanA ziSyA mayUkaLAthIjI * prakAzaka zrI lAbhakaMcana - lAvaNya ArAdhanA bhuvana, pAlaDI, amadAvAda-7. Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhahemazabdAnuzAsana AvRtti - pahelI vi.saM. 2017 nakala - 500 jeTha-suda-punama mUlya :- pa3-00 rUpiyA : prAptisthAna : 1. zrI lAbhakaMcana lAvaNya [2. paM. bhAvezakumAra ravIndrabhAI dozI ArAdhanA bhavana surendrasUri jaina tattvajJAna pAThazALA 003, sRSTi epArTamenTa jhaverIvADa, paTaNInI khaDakI navA zAradAmaMdira roDa amadAvAda-380001. saMjIvanI hospITala pAse pAlaDI, amadAvAda-7. 3. chabIladAsa kesarIcaMda saMghavI 305, zatruMjaya epArTamenTa kAjInuM medAna, gopIpurA surata-395001. : saujanya : bhAgyazALIonA nAma 19500-00 lAbha-kaMcana-lAvaNya ArAdhanA bhavana jJAna khAtA taraphathI 5000-00 zrI mohanalAla sAMkaLacaMda (ha. candrakAntAbena, bhAnubena, uSAbena) 1000-00 zrI hasumatIbena punamacaMda zAha (ha. mukezabhAI, mayUrabhAI) 1000-00 eka sadguhastha taraphathI : TAIpa seTiMga : zvetA kapyuTara sAbaramatI, amadAvAda. phona : 7517403 jANyazALI, Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 3OM arham namaH | prAithana... koIpaNa grantha, mahAgrantha, pustaka ke pustikAo aMge prastAvanA - prAkkathana lakhavAnI paraMparA cAlu che. ane te atiAvazyaka che. kAraNa ke dareka pustakanAM ke granthanAM sAmAnya ke vizeSa udeza - rahasya ane tenI rUparekhA jaNAvanAra nAnI ke moTI prastAvanA hoya to ja vAMcaka vAMce eTale tenI grantha. vAMcavAnI zraddhA pragaTa thAya che. saMyamaparyAyavRddha, anubhavavRddha ane vayovRddha papU. lAvaNyazrIjI ma.sA.nA ziSyA-praziSyAo pa.pU. mayUrakaLAzrIjI, pa.pU. kairavayazAzrIjI, pa.pU. divyalocanAzrIjI, pa.pU. satata prayatnazIla prazAntayazAzrIjI tathA pa.pU. arpitayazAzrIjI ma. sAhebo vyAkaraNa viSaya kliSTa hovA chatAM ati aMrtapUrvaka, satata prayatnazIla rahIne AnaMdapUrvaka anAyAse adhyayana thaI jatuM hoya tevI rIte kalikAlasarvajJa bhagavAnuM hemacandrasUriracita siddhahemazabdAnuzAsana vyAkaraNano abhyAsa karatAM hatAM. emano A AnaMda-utsAha ane khaMta dazyamAna thatAM adhyApana karAvatAM mArA paNa AnaMda ane utsAha vRddhi pAmatAM hatAM. teozrIne A mahAgranthanuM sAmAnya abhyAsIo paNa saraLatApUrvaka anAyAsa adhyayana karI zake tevuM kaMIka vivaraNa jevuM bane ane mudrita thAya tevo bhAva cAlu abhyAsamAM huM vAraMvAra jaNAvato hato. teozrIe khUba khUba AnaMda ane utsAhapUrvaka A vAtane pUrNa bhAvapUrvaka vadhAvI lIdhI, ane te dRSTine sAme rAkhI adhyayana adhyApanamAM satata prayatnazIla rahI pa.pU. karavayazAzrIjI ane pa.pU. prazAntayazAzrIjIe lakhavAnuM zarU karyuM. temAM pa.pU. mayUrakaLAzrIjI ma. nI ane mArI satata preraNA maLatI rahI. saMdhi, paliMga, kAraka ane samAsarUpa aDhI adhyAyarUpa catuSTakavRttino prAraMbha karyo. prathama bhAga - si.he.za. laghuvRtti vivaraNamAM saMjJAprakaraNa 1-1, svarasandhi 1-2 ane vyaMjana sarvei 1-3 mudrita rUpe vi.saM. 2053 mAM bahAra pADavAmAM Avela. dvitIya bhAga - si.ke.za. laghavRtti vivaraNamAM 1-4 ane 2-1 paliMga - dareka zabdonAM dareka jAtanAM Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ja 'rAjasattA jazarAjakAyadAo jaze, saMpatti-vaibhava ane vilAsono vilaya thaze. are !!! AgaLa vadhIne kahIe to sarvavinAzI sAdhanono vinAza thaze. paNa sAhitya ane tenA upara nirbhara saMskRti to amara thaI jaze. sAhitya ane saMskRtio jo parAyA haze to ATalA samRddhizALI mane temaja gujarAtane kalaMkita karaze paNa jo te mahAgurjarezvara rAjavI taraphathI mahAgujarAtanA ja mahAvidvAnonAM haste sarjana thaelAM haze to te dezane, gurjarAdhipatine ane vidvAnone ema traNeyane mahAna yazasvI ane gauravavaMta banAvaze. gurjarezvaranI A mahatvakAMkSAe zrImAn kalikAlasarvajJa bhagavAnane protsAhita karyA. gurjarezvaranI te preraNAe prabhuzrI hemacandrasUrijInA romaromamAM racanAtmaka rasa utpanna karyo. ahIMthI siddhahemacaMdra vyAkaraNanAM akSara deha dhAraNa karavAnAM pagaraNa maMDAyA. A kAryamAM mahArAjA siddharAje jeTalI joIe teTalI sAdhana sAmagrI pUrI pADavAno nizcaya karyo. * pa.pU. hemacaMdrasUri bhagavaMtanA samayamAM jeTalA prasiddha vyAkaraNo hatAM. te je je bhaMDAromAM hatAM tyAMthI maMgAvI tapAsI lIdhA, ane darekamAMthI satya zodhavA sAthe bhASAnI dRSTie keTalI truTio che tenuM mArjana karyuM temaja abhyAsanI dRSTie A badhA vyAkaraNo karatAM kaI rIte saraLa ane saMpUrNa subodha thaI zake tene lagato cokkasa nizcaya karI mAtra eka ja varSamAM navIna vyAkaraNanuM sAMgopAMga sarjana karyuM. je vyAkaraNa mULasUtro, laghuvRtti, bRhavRtti, laghunyAsa ane bRhadmAsa Adi sahita savAlAkha zloka pramANa zuddha, saraLa ane sAMgopAMga A vyAkaraNa banavAthI gujarAtanA anya sAMpradAyika vidvAno truTi ane kliSTatAvALA potAnA vyAkaraNonI lokothI thatI upekSA ane asvIkAra joIne jhaMkhavANA paDyA ane caMdrarAhunAM nyAye te mahAna ane nirdoSa vyAkaraNanI tevA prakAranI niMdA karavA lAgyA ke je niMdA rAjAne karNagocara thaI. rAjAe zaMkita hRdaye A vAta kalikAlasarvajJa bhagavaMtane jaNAvI. teozrIe teno ukela Apyo ke ApaNuM vyAkaraNa temaja bIjA tamAma vyAkaraNo ekaThAM karI sarvanI kasoTI khAtara pANInA kuMDamAM taratA mUko. emAM je nirdeza haze te taraze ane duSita haze te DubI jaze. mUtro, ladhu pramANa zuddha, thika vidvAno Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sa . mahArAja siddharAje kalikAlasarvajJa bhagavaMtanA sarvapakSIya A nyAyane vadhAvI lIdho ane tamAma vyAkaraNone ekaThAM karyA. maMtrIo, nagarajano, sAkSaro Adi tamAma janasamakSa vyAkaraNo pANInA kuMDamAM taratAM mUkAyAM. "satyameva vinayate" e nyAye nirdoSa, zuddha ane sAMgopAMga eka ja kalikAlasarvajJa bhagavaMtanuM ja vyAkaraNa taryuM ane bIjA badhAM vyAkaraNa jaLazaraNa banI gayA. maMtrIo sahita mahArAjA siddharAja Adi guNagrAhI sarvajananA mukhamAMthI pa.pU. kalikAlasarvajJa bhagavaMta pratye jayajayArava zabdo sarI paDyA. kasoTInA eraNa upara caDhelA A vyAkaraNa upara mahArAjA siddharAjane apAra bahumAna thavAthI suvarNAkSare lakhAvI bhavya dabadabAbharyo varaghoDo caDAvI bAdazAhI bahumAna karavAmAM AvyuM. mahArAjA siddharAja A hemacaMdrAcAryanI kRtine mAthe mUkIne bALakanI jema nAcyA ane paThanapAThanano phelAvo potAnA AkhAya rAjyamAM vistAravA aneka lahiyAo besADI prato taiyAra karAvI bhAratanAM mukhya-mukhya nagaro ane gAmomAM mokalI. gujarAtanAM ane bhAratanAM hajAro mahAvidyAlayomAM adhyayanaadhyApanano AraMbha karAvI dIdho. temAM siddharAja ane pa.pU. hemacaMdrasUrijInuM nAma aMtargata rIte AvyuM ane suvarNapare kasoTImAMthI pAra utarela hovAthI A vyAkaraNanuM nAma "siddhahemacaMdrazabdAnuzAsana" rAkhavAmAM AvyuM che. pUrvAcAryonA AvA granthone prakAzamAM lAvavA tanatoDa mahenata karI pUrvAcAryonI AvI kRtione nyAya apAvanAra pUjyazrIonI jeTalI anumodanA karIe te sthAne che. pUjya sAdhu-sAdhvIjI bhagavaMtoe AvA vyAkaraNa granthone paThanapAThanamAM levAnuM rAkhavA khAsa aMtaranI vinaMtI che. pU. muni bhagavaMto ane agragaNya zrAvaka varge AvA granthonA phelAvA mATe apUrva yojanA karavI jarUrI che. parIkSAo, tene lagatAM inAmo vagerenI temaja tene lagatI vidyAzALAo - pAThazALAo vigere UbhA karavA ke je sthAnamAM roja roja adhyayana adhyApana pUrNarIte jIvaMta ane jAgRta jovA maLatAM AMtarika khUba khUba AnaMda anubhavAya. - Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vigrahapUrvaka saMpUrNa rUpo sAthe vi.saM. 2056 mAM bahAra paDyo. tyArapachI si.he.za. laghuvRtti vivaraNa bhAga 3 jemAM kAraka vibhakti prakaraNa 22 patna-SaSa 2-3 ane strIliMga prakaraNa 2-4 bahAra pADavAnuM hatuM paNa kAraka prakaraNanuM lakhANa laMbAI jatAM tene bhaviSya para choDIne siM.he.za. laghuvRtti vivaraNa bhAga-4 3-1 ane 3-2 jemAM samAsanAM vividha vigraho, artho, samAsa karanAra sUtro, pUrvapada, uttarapada vigere vistArathI 12 khAnAnA koThA sahita vivaraNa vi.saM. 2056 mAM bahAra paDyo. ane tyAra pachI atyAre jenI prastAvanA lakhI rahyo chuM. te bhAga 3 rUpe abhyAsa karanAranAM ane vyAkaraNa viSayaka ciMtakanA kakamalamAM mUkavA bhAgyazALI banyo chuM. - - A vyAkaraNanI uttamatA ane utthAna mATe saMkSepamAM paNa kaMIka jaNAvavuM jarUrI mAnuM chuM. vi.saM. 1993no samaya hato. gUrjarezvara mahArAja siddharAja mAlavarAjano vijaya meLavI nagaramAM padhAratAM nAgariko, bhAyAto, sAmaMto, saradAro, senApatio, sAhityakAro ane klAkAro sarva koI carAcaranAM AzIrvAda jhIlato kaMIka romAMca anubhavI rahyo hato. te vicArato hato... gujarAtamAM vaibhava che, vaibhava bhogavavAnAM vilAsasthAno che, saMpattionI saritAo che, lakSmInA latAkuMjo che, vidyA che, vidyAnAM sthAno che, sArA abhyAsIo che, vidyAbhyAsa karAvanArA sArA vidvAno paNa che, dharma che, dharmaprAptinAM sAdhano che, dharmio che, dharma dhurandhara dharmopadezako che. are !!! ethIe AgaLa vadhIne kahIe to evI kaI vastu che ke je pATaNamAM upalabdha na hoya !!! badhuM ja che. rAjakIya dRSTie gujarAtanA sarvazreSThatvanI jema sAMskRtika rIte bhAratanuM sarvazreSThatva prApta karavA mATe aharniza tenuM mana atitvarita banyuM rahetuM hatuM. te mAlavadezanA vijayathI ke gujarAtanI aNamola RddhithI paryApta na hato. tene na hatI pradezabhUkha ke na hatI RddhibhUkha, tene to gujarAtanuM cakravartitva prApta karavuM hatuM ane pATaNane mAnavasamRddha banAvavuM hatuM. vijayanI prazaMsA dareka sAhityakAro muktakaMThe potapotAnI kalAmAM gurjarezvara siddharAja jayasiMha sanmukha karI rahyA hatAM te arasAmAM jene Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atiIya sarasvatI che jayanI prazaMsAnAnuM samAjanA AbhUSaNa rUpa yAne bhAratanAM advitIya sarasvatI priya javAhara pa.pU. kalikAlasarvajJa bhagavAn zrImad hemacandrasUrIzvarajIe paNa gurjarezvaranAM vijayanI prazaMsAno zloka kahyo teno bhAva A pramANe che. he kAmadhenu !! tuM tArA gomayarasa (dUdha)thI pRthvIne siMca ! he ratnAkaro !!! tame motInA sAthIo pUro ! he candramA !!! tuM pUrNa kaLazarUpa banI jA ! he diggajo !!! tame sUMDha sIdhI karI kalpavRkSanAM patro laI toraNo raco ! kAraNa ke kharekhara siddharAja pRthvIne jItIne AvI rahyA che. ' A zloka sAMbhaLIne anya kavio jhaMkhavANA paDI gayA jyAre mahArAjA siddharAja potAnA manorathanI pUrNatAnI AgAhI samajI atyaMta ullasita thayA te daramyAna mahArAjA bhojanA bhaMDAramAMthI maLI Avela mahArAjA bhoja viracita "sarasvatI-kaMThAbharaNa" nAmanuM vyAkaraNa temanAM jovAmAM AvyuM. mahArAjA siddharAja eka rAtre bhikSukanA veze nagaracaryA jovA nIkaLyA te vakhate bahArathI AvelA sarasvatI kuTuMbanI dAsI sAthenAM saMskRta bhASAnA saMvAdathI avAk thaI gayA jethI temane thayuM. ke nevIna prakAranAM bhASAnA sarjanathI sArAya vizvane gujarAte eka sAMskRtika bheTa dharavI joIe ke jenuM "yAvacaMdradivAkarau" prabhutva hoya evI sAMskRtika upahAranA nirmAtA tarIke saMpUrNa yogyatAvALuM darzana temane kalikAlasarvajJa bhagavAnamAM ja dekhAyuM eTale gurjarezvara mahArAje lalATe be hAthanI aMjali karavA pUrvaka potAnA abhiprAyane nIcenA zlokathI vyakta karyo... "yazo mama tava khyAtiH puNyaM ca muninAyaka ! / vizvanoloparI guru cAra navama " he munigaNanAyaka (hemacandrasUrijI) !! vizvabharanAM lokonAM upakAra mATe nUtana vyAkaraNanI racanA karo ke jethI mane yaza maLaze ane ApazrIne khyAtinI sAthe pUNyano mahAna lAbha thaze. Aje mAro deza parAyA zabdazAstra upara jIve che. parAyA vyutpattizAstra upara gAje che. evA parAyA sAhityanI zRMkhalAone chedIbhedIne mAro deza navIna sRSTinA svataMtra sAhityathI ja jIve ane jagatamAM gAje tevuM ApaNe karavuM joIe kAraNa ke rAja jaze. rAjavIo jaze, Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dwy aMte AvA atyuttama granthonuM vadhune vadhu paThana-pAThana thatuM rahe evI zAsananA dareka vyakti potAnI pharaja samajI te kAryane dareka zakya prayatne vegavaMta banAve evI AzA sAthe viramuM chuM. uparokta lakhANamAM kAMIpaNa ajJAnavaza kSatio rahI haze tene kSamA mAMgavA pUrvaka vidvAnone sudhArI levA vinaMti che. vi.saM. 2057 vai.zu. 3 akSayatRtIyA tA. 26-4-2001 | guruvAra li. chabIladAsa kesarIcaMda saMghavI. zrIabhayasAgarajI jJAnapITha 305 / zatruMjaya epArTamenTa, gopIpUrA, kAjInuM medAna, sUrata Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3OM ahama namaH | prastAvanA karoDo zlokapramANa pratibhAsaMpanna sAhityanuM navanirmANa karanAra, prAtaHsmaraNIya parama pUjanIya kalikAlasarvajJa bhagavaMta AcAryazrI hemacandrAcArya ma.sA.nuM siddhahemazabdAnuzAsana vyAkaraNa khUba adbhuta ane ajoDa grantha che. A granthanuM adhyayana-adhyApana ApaNA zrI saMghamAM vadhatuM rahyuM che. ghaNAM badhA sAdhu bhagavaMto-sAdhvIjI bhagavaMto tenuM adhyayana karI rahyA che. temAM pa.pU. nItisUrIzvarajI ma.sA.nAM samudAyanA pa.pU. AcAryadevazrI arihaMtasiddhasUrIzvarajI ma.sA.nAM AjJAvartinI pa.pU. viduSI sAdhvIjIzrI lAvaNyazrIjI ma.sA.nAM ziSyAoe thoDAMka varSo pahelAM sUratamAM paMDitavarya zrI chabIlabhAI ke. saMghavInI pAse prastuta granthano abhyAsa karyo. paMDitavarya chabIlabhAI paNa siddhahemazabdAnuzAsana grantha para sArI mAsTarI dharAve che. teozrInI zubhapreraNAthI sAdhvIjI bhagavatone sva-para hitArthe laghuvRtti-vivaraNa karavAnI AtmapreraNA thaI ane vivaraNanuM kArya prAraMbhAyuM. temAM kyAreka prazna UbhA thAya tyAre paMDitazrI pratyakSa ke parokSa rIte patrodvArA spaSTIkaraNa ApatAM rahyA che jethI sAdhvIjI bhagavaMtonA AnaMdamAM vRddhi thatI rahI.... che. joke bhaNavuM e judI vastu che, bhaNAvavuM e judI vastu che ane lakhavuM vivaraNa karavuM e paNa judI vastu che chatAM sAdhvIjI bhagavaMtoe vivaraNanuM kAma cAlu karyuM. kAma utsAhapUrvaka AgaLa vadhyuM. prathama adhyAyanA 1-2-3 pAdanuM saMdhiprakaraNa laghuvRtti vivaraNa bhAga-1 rUpe vi.saM. 2053 mAM pUrNa karyuM. tyArabAda 1-4, 2-1 ema be pAdanuM paliMga prakaraNa laghuvRtti vivaraNa bhAga2 rUpe vi.saM. 2056. mAM pUrNa karyuM. jyAre pahelo-bIjo bhAga eka pachI eka pragaTa thatAM aneka vyakti taraphathI tene maLelo AvakAra ane enI nakalo mATe thatI mAMgaNI ja enI upayogitAnI sAkSI pUre che. tyArabAda 2-2, 2-3, 2-4 ema traNa pAdanuM kAraka prakaraNa,tvi- prakaraNa ane strItva prakaraNanAM kAryamAM vihArAdi aneka kAraNosara vilaMba thatAM vacamAM ja 3-1, 3-2 ema be pAdanuM samAsanA suMdara ane spaSTa koSTaka pUrvakanuM samAsa prakaraNanuM kArya jaldI pUrNa thaI javAthI laghuvRtti vivaraNa bhAga-4 rUpe vi.saM. 2056 mAM ja phakta Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cha mahinAnA gALA daramyAna pUrNa thayuM. je Aje eka abhyAsavargane ati upayogI banyA che trIjA bhAga mATenI mAMga paNa avAra-navAra patro dvArA AvatI rahI. je Aje abhyAsuvarganI samakSa pragaTa karI rahyA chIe. A trIjA bhAgamAM kAraka prakaraNanuM kAma 5.pU. kairavayazAzrIjI ma.sA. khaMtapUrvaka karyuM che. paM. ratibhAI cImanalAla dozI pAse jaIne cIvaTathI vAMcyuM ane paMDita ratibhAIe potAnA amUlya samayano bhoga ApI suMdara mArgadarzana ApyuM che je avismaraNIya banI raheze. sAthe sAthe natva-Satva prakaraNa tathA strIliMga prakaraNa anekakAryamAM vyasta hovA chatAM samayano bhoga ApI pa.pU. mayUrakaLAzrIjI ma.sA. tathA pa.pU. prazAMtayazAzrIjI ma.sA. paNa khUba mahenatathI karela che. AmAM padArthone saraLa rIte samajAvavAno prayAsa karyo che. bhaNanArane khUba upayogI thaze. granthanuM adhyayana sugamarIte karI zakaze. A granthanA jUdI jUdI rIte aneka prakAzano ane vivecano prakAzita thayelAM che. temAM sAdhvIjI bhagavaMtono vivaraNano A prayatna paNa atiprazaMsanIya ane anumodanIya che. prAMte traNe sAdhvIjI bhagavaMtoe A cAra bhAga rUpe vivaraNa karavA dvArA siddhahemazabdAnuzAsananA aDhI adhyAya-10 pAdanuM vivaraNa pUrNa karIne suMda2 zrutabhakti karI che. presameTara, prupharIDIMga vigere dareka kArya jAte ja karyuM che. zAsanadevatA ApazrIne zrutasevA karavAnI savizeSa zakti Ape eja abhyarthanA !!! A pustakanA chApakAma vagere dareka kAryo zrI sudezabhAIe temanI kuzaLatAthI, tIvra buddhipUrvaka, khUba suMdararIte ane atyaMta lAgaNIthI karI ApyuM che. te badala temanI paNa khUba khUba anumodanA !!!. paMDita bhAvezabhAI ravIndrabhAI dozI. zrI surendrasUrIzvarajI jaina tattvajJAnazALA amadAvAda-13. phona naM. : 7438629. Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ _divAdhyAyatha dvitIya : nAmane lagatI vibhaktio kyAM kaI vAparavI? te batAvanAruM kAraka prakaraNa . kArakanuM lakSaNasUtra - - kriyA: ram 2-2-2 artha :- kriyAmAM nimittabhUta ane kriyAnA AzrayabhUta hoya te (kartA vigere) nI kAraka saMjJA thAya che. sUtrasamAsa :- cite ti kriyA kriyAyAH hetuH ti yiAdetu: (SaSThIta.) vakaroti kRti vAram | vivecana - kAraka cha prakAre che. (1) kartA (2) karma (3) karaNa (4) saMpradAna (5) apAdAna (6) adhikaraNa... saMbaMdhanI kAraka saMjJA thatI nathI. ' saMjJAvAcaka nAma be prakAre che. sAntartha ane nirantartha nAma. kavartha = manu tiH artha: yasya tat satvartha ahIM ram e sAnvartha saMjJA che. rati ti ram = je kriyAne kare che tene kAraka kahevAya che. eTale ke je kriyAno Azraya bane che tenI kAraka saMjJA thAya che. e pramANe anvartha saMjJAnA AzrayathI ja TIkAmAM spaSTa karyuM ke kartA vigere je kriyAno hetu ane kriyAno AdhAra che tenI kAraka saMjJA thAya che. mAtra kAMIka AvIne kriyAnA nimitta rUpa banI jAya teTalA mAtrathI te nimitta jo kriyAnA AdhArabhUta na hoya to tene kAraka saMjJA thatI nathI. dA. ta. kRSNA : ghaTe joti | ahIM ghaDAne karanAra kuMbhAra che. eTale paTa karavA rUpa kriyAno Azraya kumAra bane che. te ja rIte ghaTamAM paNa karavuM kriyA che. tethI kartA ane karma baMnene kAraka saMjJA thAya. paraMtu paTa karavAmAM gadheDo mATI lAvavAnI kriyA kare che tethI te kriyAno hetu to che chatAM tene kAraka saMjJA thatI nathI. . kAraNake paTa karavA rUpa kriyAno Azraya gadheDo banato nathI. AthI ja kriyAnA hetu ane kriyAnA AzrayarUpa kartA vigerenI kAraka saMjJA Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ thAya che. paNa mAtra kriyA hetu hoya tene kAraka saMjJA thatI nathI. Rvam e saMjJA nirdeza che. yAdetuMe saMjJI nirdeza che. ziram e svabhAvathI ja napuMsakaliMga che. prazna :- A sUtrane badale 'IiPT: +Am' = kriyAnA AzrayabhUta je hoya tene kAraka saMjJA thAya. eTaluM ja sUtra lakhyuM hota to cAlata. gaurava zA mATe karyuM? javAba :- jo AvuM sUtra banAvyuM hota to mAtra kartA ja Avata. eTale kartAnI ja kAraka saMjJA thAta anyanI kAraka saMjJA na thAta. kAraNa ke amuka muLe jAyeM saMpratyayaH" | gauNa ane mukhyamAMthI mukhyamAM kArya thAya che. ahIM paNa ATaluM ja sUtra karavAthI kAraka cha hovA chatAM ekalAM kartAne ja kAraka saMjJA lAgu paData. mATe hetu mUkIne jaNAvyuM ke kartA sivAyanA bIjA je upayogI thatAM hoya teone paNa kAraka saMjJA thAya. kriyA traNa prakAranI che. ' (1) svAzrita kriyA- je kriyA karyAno potAno) Azraya karIne rahelI hoya che. dA. ta. caitra: khAte I ahIM besavAnI kriyA svayaM caitramAM ja che. ahaM svAmi | ahIM khAvAnI kriyA huM ja karuM chuM. (2) parAzrita kriyA - je kriyA anyano Azraya karIne rahelI hoya te. dA. ta. paraM ti pataMjati | ityAdi... ahIM Tane karavAmAM taMtu, mazIna vigere anya (para) padArtho kAraNabhUta che. tenA vagara para rUpa kArya thaI zakatuM nathI. temaja ghaTa karavArUpa kriyAmAM mATI-cakra-daMDa vigere padArtho kAraNabhUta che. kAraNake te padArtho vagara ghaTa thaI zakato nathI. mATe paTa-paTa baMnemAM parAzrita kriyA kahevAya. (3) ubhayAzrita kriyA - je kriyA ubhayano Azraya karIne rahelI hoya che. dA. ta. tI mocaritnathad:te be paraspara bheTe che. ahIM be vyaktine AzrayIne bheTavAnI kriyA che. mATe ubhayAzrita kriyA che. jo bemAMthI eka paNa vyakti na hota to bheTavAnI kriyA na thAta. dravyanAM samartha varam kAraka e dravyanI viziSTa zakti che. saMbaMdha (SaSThI) ne kAraka kahevAtuM nathI. kAraNake saMbaMdha kyAreya kriyAnuM Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nimitta banato nathI. vyApAra vagarano hetu te kAraka kahevAya nahIM. kartAnuM lakSaNa sUtra - svataMtra: ta 2-2-2 artha :- 4 = pote, tatra = mukhya. kriyAnI siddhimAM pradhAnapaNe je vivakSA karAya. (potAnI ja pradhAnatA hoya.) te kartA kahevAya. vivecana :- kArakanI anvartha saMzA hovAthI je kriyAnA AzrayabhUta che tenI tenI kAraka saMjJA thaze. kula cha kArakomAM pradhAnatAnI vivakSA karavI hoya to kartA kAraka ja pradhAna banaze. kAraNake kartA badhI kArakane badalI zake che. karmanekaraNane-koine paNa badalI zake paraju kartA sivAyanA anya kArako ktane badalI zakatA nathI tethI kartA vagara bAkInA badhA ja kArako parAdhIna che. mATe sUtramAM kartAne svatantra kahyo che. dA. ta. maitreba kRtaH ahIM maitra zabdane tRtIyA vibhakti karI che. kAraNa ke maitra e rtA che. kartAne detu... - . 2-44 thI tRtIyA vibhakti thAya che. koipaNa nAmanA be artha che. nAmArtha ane kArakArtha kArakArtha - caitra: grAma paMchati =caitra gAma jAya che. ahIM kriyApada dvArA kartA kArakano artha kahevAI gayo. tethI caitra no kartA rUpa kAraka artha kahevAI javAthI kartA artha kahevA mATe tRtIyA vibhaktinI jarUra nathI. parantu nAmArtha bAkI rahe che. tethI nAmArtha kahevA mATe nA prathamai.. 2-2-31 thI caitraH ne prathamA vibhakti thAya che. (2-2-31 sUtramAM vizeSa samajutI juvo.) kartAne haMmezA tRtIyA vibhakti Ave parantu ukta kartAne prathama vibhakti thAya che. karmane haMmezA dvitIyA vibhakti Ave parantu ukta karmane prathama vibhakti thAya che. evI rIte je koI paNa kAraka ukta thAya to '3$thanAmayoga: I' anya pratyayo vigere vaDe jeono artha kahevAI gayo hoya te 3jI kahevAya.' teone dvitIyA vigere vibhaktiono prayoga thato nathI. e nyAyathI dvitIyA vigere vibhaktinA sthAne che kAra prathama sthAt aa e uktithI Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2-2-31 thI prathamA vibhakti thAya che. karmanuM lakSaNa sUtra - ___ kartuLapyaM karma 2-2-3 artha:- cArga = vizeSa prApta karavA icchAya te. kriyA dvArA karyA jene vizeSa prApta karavAne Icche che tene vyApya saMjJA - arthAt karmasaMjJA thAya che. vivecana - vyApya - varSa e baMne paryAyavAcI zabda che.. praza - ahIM karmaNino artha kema karyo? javAba :- vizena mAkunuM rUzvata ti vyAkhyam vyANa zabdamAM vi + mAn dhAtune karmamAM kRtya pratyayano ya pratyaya lAgyo che. tethI karmaNi hovAthI teno artha karyo che temAM kartA ukta thato nathI mATe kartAne (TakAmAM) tRtIyA vibhakti karela che. (sUtramAM karUM ne SaSThI vibhakti karI che kAraNake kRdantanA kartAne SaSThI vibhakti thAya che.) karma traNa prakAre che. (1) nirvarya - sannAyate na"nA vA prazyate tat nirvalyam ! kAMIka navuM banatuM hoya eTale ke je asatuM hoya ane pragaTa thAya tene athavA jenI janmathI utpatti thAya tene nirvattha karma kahevAya che. dA. ta. varaM karoti = sAdaDI hatI nahIM paNa navI taiyAra karI. putra prasUte = putrano janma thAya che. (janma dvArA utpatti) (2) vikArya - prakRtyucchedena guNAntarAdhAnena vA yad vikRtimApAdyate tad virya = prakRtinA mULa padArthanA) vinAzathI athavA anya guNane dhAraNa karavAthI je vikRtine pamADAya te vikArya kahevAya. ' dA. ta. 18 hati 4 lAkaDuM baLe che. eTale ke lAkaDAno nAza ane rAkhanI utpatti thaI te vikRti. DuM tunAti = DALane kApe che. ahIM DALa laghutA rUpa anya guNane dhAraNa karavA svarUpa vikRti pAme che. tethI vikArya karma kahevAya. (3) prANa- yatra tu vikRto vizeSo nAsti tat praNam kriyA dvArA Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 jyAM koi vizeSatA prApta thatI nathI tene prApya (prApta karavA yogya) karma kahevAya. dA. ta. grAmaM ttpati / ahIM kartAnI gamana kriyA dvArA grAma rUpa karmamAM vizeSatA prApta thatI nathI. ane te prApta karavA yogya che. mATe prApya karma kahevAya. vaLI karma be prakAre che. pradhAna ane gauNa. (1) pradhAna - yadratha yiADaDaramyate tatvaSAnuM rma = jene mATe kriyAno AraMbha karAya te mukhya karma kahevAya che. dA. ta. nAM vadhi payaH / ahIM pavas mATe dohavAnI kriyAno AraMbha karAya che. mATe payam e mukhya karma ane au e gauNa karma che. (2) gauNa - murmaLa: siddhaye tu yiyA yavanyat vyApyate tad gauNaM f= mukhyakarmanI siddhine mATe kriyA dvArA je bIjAnI sAthe saMbaMdha karAya te gauNa karma. dA. ta. gopo dhenuM prAmaM nayati-AmAM mukhya karma dhenu che. ane gauNakarma grAma che. gAyane lai javAnI kriyA karavA dvArA grAma sAthe saMbaMdha karAya che. dvikarmaka dhAtu - nI-haiM-vahi-So yanA vrutti-brU-pRddhi-mikSi-vi-rudhi zAstrarthA:| pattiyAtti-vaNDi-La-graha-mathi-nipramuA dimAMnaH|| A kArikAmAM batAvela dhAtuo dvikarmaka che. temAM vuH-brU-pra-mi-ci-ruN ane zAs dhAtunA jevA arthavALA dhAtuo paNa dvikarmaka che. gAM dogdhi payaH dA. ta. anAM nati prAmam = bakarIne gAmamAM lai jAya che. gAyanuM dudha dove che. A baMne vAkyamAM anA ane payam mukhya karma che. grAma ane nau gauNa karma che. = dhAtune viSe gauNa ane mukhya karmanuM nirUpaNa - nyAdInAM karmaNo mukhyaM pratyayo vakti karmajaH / nIyate gaurdvijairgrAmaM, bhAro grAmamathohyate // gauNaM karma duhyAdInAM pratyayo vakti karmajaH / Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6 nauH payo vudghateDanena, ziSyoDaE guruLoSyate 1 karmaNi prayoganAM pratyayathI nau, haiM, p ane vadda dhAtunuM mukhya karma ukta thAya che. tethI mukhya karmane karmaNimAM prathamA vibhakti thAya che. dA. ta. nIyate gaurdinAMmam = brAhmaNo vaDe gAya gAmamAM lai javAya che. ane OM vigere dhAtunuM gauNa karma ukta thAya che. tethI gauNa karmane prathamA vibhakti thAya che. dA. ta. gau. yo yudghatenena AnAvaDe gAyanuM dudha dohAya che. adi avasthAno kartA ri (preraka) avasthAmAM vyApyuMma 2-23 thI karma banI jAya che. paraMtu badhe sthAne karma banAvavuM nathI. tethI have akhaN avasthAnAM kartAne N avasthAmAM kyAM karma karavuM ? kyAM vikalpe karavuM ? athavA kyA kartAne kartA tarIke rAkhavo te batAvatA sUtro. = vA'karmaNAmaNikkartA Nau 2-2-4 artha :- jyAM karmanI vivakSA nathI karI evAM dhAtuono aNi avasthAno je kartA te ri avasthAmAM vikalpe karmasaMjJaka thAya che. sUtrasamAsa :- 7 kiLan / (nak ta.) aLikn avasthAyAM ya: rtA sa:annikkrtaa, vivecana :- agi caitra pati = caitra rAMdhe che. -- - rid - sa: caitraM pAvayati / athavA sa: caitreLa pAnnayati . te caitra pAse raMdhAve che. ahIM karmasaMjJA vikalpe thai tethI pakSe 2-2-44 thI tRtIyA vibhakti thai. avivakSita karma - karma AvI zakatuM hovA chatAM jenI vivakSA na karI hoya te. udAharaNamAM par dhAtu sakarmaka che paraMtu ovana vigere karmanI vivakSA nahIM karI hovAthI avivakSita karma kahevAya. prazna :- ri mAM // it zA mATe che ? javAba :- 'bin dui'... 3-4-42 sUtramAMnA ri thI judo pADavA mATe g it che. nir nAmane lAge che. temaja ti: 3-3-95 thI phaLavAn kartAmAM dhAtu Atmanepada thAya te jaNAvavA mATe // it che. Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prazna :- sUtramAM marmaja dhAtu levAnAM jaNAvyA che to avivakSita karmaka TIkAmAM kevI rIte grahaNa karyuM? javAba :- 2-2-5 sUtramAM nitya akarmaka dhAtunuM upAdAna (grahaNa) karela hovAthI ahIM avivakSita karmaka dhAtunuM grahaNa karela che. ema nakkI thAya che. atra 'tu avivakSitakarmaNAmeva grahaNaM nityAkarmaNAm uttarasUtre upAdAnAt / ' sabha dhAtu - lajjA-sattA-sthiti-jAgaraNaM vRddhi-kSaya-bhaya-jIvita-maraNam / zayana kriyA ruci divyarthA dhAtava ete karma vimuktAH // gati-bodhA-''hArArtha-zabdakarma-nityA'karmaNAmanI-khAdyadi-hA _ zabdAMya-krandAm . 2-2-5 martha :- nI-khAd-ad-ve-zabdAya-krand moTara yAtune parchane gatyartha - lopArtha-mAhArArtha-2067-nitya pAtuna aNig avasthAnAM kartAne khi avasthAmAM karmasaMjJA thAya che. sUtrasamAsa :- gatizca bodhazca AhArazca iti gatibodhAhArAH / (5. 6.) gatibodhAhArAH arthaH yeSAM te gatibodhAhArArthAH / (pa.) zabda: karma yeSAM te- zabdakarmANaH / (48.) nityaM na vidyate karma yeSAM te nityAkarmANaH / (nam .) gatibodhAhArAzca zabdakarmANazca nityAkarmANazca iti gatibodhAhArArthazabdakarmanityAkarmANaH, teSAm / (5. 6.) nIzca khAdizcAdizca hvA ca zabdAyazca krandazca iti nIkhAdyadiGgazabdAyakrandAH / (8. 6.) na vidyante nIkhAdyadihvAzabdAyakrandAH yeSAM te-anIkhAdyadihAzabdAyakrandAH, teSAm / (na bAI.) viveyana :- (1) pratyartha pAtu - anyadRzanI prati, manamiyA vi. artha pAtune gatyarthaupAya che. 1. d. aNig - caitro grAmaM gacchatiH yatra mamIya che. Nig - caitraM grAmaM gamayati maitraH - bhaitra thaitrane ma Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mokale che. (2) bodhArthaka - sAmAnyathI ke vizeSathI bodha thavo evA arthavALA dhAtu. dA. ta. maLa - ziSyo thI vadhati =ziSya dharmane samaje che. f| - guru ziSya thI vAyata = guru ziSyane dharma samajAve che. (3) AhArArtha - AhAra karavo e arthamAM... dA. ta. khi| - vaTuM bona mudde = bALaka bhAta khAya che. | - mAtA vama mota mogati ja mAtA bALakane bhAta khavarAve che." (4) zabdakarmaka - je dhAtuno artha zabda pUrvakano thato hoya tevA dhAtu. A dhAtu be prakAre che. (1) zabda kriyAvALA (2) zabdakarmavALA. (1) zabdakriyAvALA - zabdarUpa kriyA che jene eTale ke je kriyA karatAM avAja nIkaLato hoya te dhAtuo. dA. ta. sati = te raDe che. ahIM raDavAnI kriyA avAja vALI che. ' a - maitro kurca jJAti maitra dravya e pramANe bole che. LiT - caitro maitra dravyuM nati - caitra maitrane 'dravya' e pramANe bolAve che. (2) zabdakarmavALA - zabda che karma jene evA dhAtuo. dA. ta. khi| - vatH velam nathIte = bALaka vedane bhaNe che. fr| - TTuM vem adhyApati - guru bALakane veda bhaNAve che. dha + rU dhAtu AtmapadI che. preraka karIe to tira' 3-3-95 thI ubhayapadI thAta. chatAM ekalo parasmapada ja karyo che te "vAhA thai tuSa'. 3-3-108 thI Li avasthAmAM mAtra pararthyapada ja thAya che. (5) nityaakarmaka - jene prathamathI ja karma na hoya, karma AvI ja na zake tevA dhAtuo nitya akarmaka kahevAya che. dA. ta. man - maitraH zete = maitra suI jAya che. nim - mAtA maitra zAti = mAtA maitrane suvADe che. gatyAdInAmiti kim ? |i - caitra: motanuM prati = caitra bhAta rAMdhe che." Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | - maitro vai2 mo pAvati maitra caitra pAse bhAta raMdhAve che. ahIM gatyarthaka vi. sUtramAM kahela arthavALo dhAtu nathI tethI La avasthAnAM kartAne upara avasthAmAM karmasaMjJA na thaI. tethI detu-rUM karo... 2-2-44 thI tRtIyA vibhakti thaI che. cAdi vana mi? zu nI - gatyarthaka che. jI hATu ane kar AhArArthaka che. je ve, zabdAya ane n - zabdakarmaka che. ATalA dhAtuonA | avasthAnAM kartAne La avasthAmAM karma thavAnI prApti hatI paraMtu sUtramAM tenuM varjana kareluM hovAthI kartAnI karmasaMjJA thaI nahIM paNa kartAnI kartAsaMjJA ja rahI. tethI 2-2-44 thI tRtIyAvibhakti thaI. 1. gaLA - caitro mAruM nathati = caitra bhAra laI jAya che. fm - maitrazailena nAgati - maitra caitra pAse bhAra levaDAve che. 2. ma - maitrIpUrva rAti - maitra puDalo khAya che. -i vaiao maitre apUrva vahiti - caitra maitrane puDalo khavarAve che. mAm - suta: motanam gatti = putra bhAta khAya che. - nananI suna molanam gAlati -mAtA putrane bhAta khavarAve che. 4. jhaLaLa - maitrazaia hate = maitra caitrane bolAve che. fo - phevatto maitrena vaia hRti - devadatta maitra pAse caitrane bolAvarAve che. 5. [- maitro vaTuM zabdAte - maitra baTu zabda bole che. citro maLa vasuMzayati -caitramaitrapAse baTu zabda bolAve che. 6. [ - caitro maitre jhati - caitra maitrane bolAve che. 51 vI TLa-vaTuH vairojI maitre rundrati =baTucaitra dvArA maitrane bolAvarAve che. mahisAyAm 2-2-6 artha :- hiMsAnA viSayamAM bhakSa dhAtunAM |i avasthAnAM kartAne f . avasthAmAM karmasaMjJA thAya che. vivecana - |i - vastIvaTa sarca kSatti = baLado ghAsa khAya che.. Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 f - maitro vatInuM sarca akSayati = maitra baLadone ghAsa khavarAve che. ahIM hiMsArthaka dhAtu hovAthI gaLu kartAne ju avasthAmAM karmasaMjJA A sUtrathI thaI che. hiMsAyAmiti kim ? mA - zizupablI bakSayati = bALaka khajUra khAya che. foLu - gananI zizunA pinkIM akSayati = mAtA bALakane khajUra khavarAve che. (ahIM khajuramAMthI ThaLiyo kADhI nAkhyA pachInI acitta khajura jANavI.). ahIM AhArArthaka pakSa dhAtu che. paraMtu hiMsAnA viSayamAM nathI. tethI gaLa avasthAnAM kartAne | avasthAmAM karmasaMzA thaI nahIM. prazna :- A sUtra zA mATe racyuM? athavA vikAra TIkAmAM zA mATe? javAba:- pUrva sUtrathI siddha hatuM chatAM A sUtranI racanA karI te niyamane mATe che. "siddha sati sAro niyamArtha: ' vakArathI niyama e karyo ke hiMsAnA viSayamAM ja pakSa dhAtunAM La avasthAnAM kartAne Li avasthAmAM karmasaMjJA thAya che. mATe uparanAM sUtrathI hiMsAbhinna AhArArthamAM pakSa dhAtune karmasaMjJA nahIM thAya. prazna - hiMsA = prANono nAza karavo te hiMsA kahevAya che, ane te to sacetana evA prANImAM ja saMbhave acetana evA saMsya mAM kevI rIte ghaTe ? temAM to prANa che nahIM? javAbaH- laya e vanaspati che je je vRddhi pAme che te jIva kahevAya. vanaspati vRddhi pAme che mATe vanaspati e jIva che. tenAM AyuSya-Indriya-baLaprANa -zvAsozvAsa ke rasa-maLanI pariNati svarUpa badhI vastu ghaTe che. temAM prANa che mATe tene khavarAvavAthI hiMsA thAya ja che. vahe praveH 2-2-7 artha - vat dhAtuno | avasthAno praveyarUpa kartA hoya to tene jaLa avasthAmAM karmasaMjJA thAya che. praveya = nitya bhAra vahana karanAra prANI vi. vivecana - maNi -vastIva pAraM vahanti = baLado bhArane vahana kare che. Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11 f- trio vastIvana mAruM vAdati = maitra baLado pAse bhAra vahana karAve che. praveya iti kim ? mAm - maitro mAruM vahati - maitra bhAra laI jAya che. fo - caitro maitre bAra vahiti = caitra maitra pAse bhAra levarAve che. ahIM maitra e praveyakartA nathI. tethI temanuM avasthAnAM kartAne ju avasthAmAM karmasaMjJA na thaI. va6 dhAtu "prApti ane prApaNa' arthamAM gatyarthaka ane "vahevuM" arthamAM nityaakarmaka hovAnAM kAraNe 2-2-5 thI temaja karmanI vivekSA na karIe tyAre avivakSita karmaka hovAthI 2-2-4 thI te dhAtunA | avasthAnAM kartAne La avasthAmAM karmasaMjJA vikalpa prApta thavAnI hatI paraMtu A sUtrathI niyama thayo ke praveya rUpa kartA hoya to ja para avasthAnA kartAne | avasthAmAM karmasaMjJA thAya che. praveya bhinna kartAne karmasaMjJA have 2-2-5 sUtrathI paNa nahIM thAya. praveya = bojAvALAM gADAM vigeremAM cAbuka vigerenAM bhayathI jeno kAryamAM upayoga karAya. evAM bhAra vahana karavAnAM svabhAvavALAM baLado vigere ne praveya kahevAya. prApti = eka sthAnathI bIjA sthAnane prApta karavuM. dA.ta. navI vati | ahIM nadI svayaM eka sthAnethI vahetI bIjA sthAnane prApta kare che. mATe ahIM vad dhAtu prApti arthamAM che. prApaNa = eka sthAnathI bIjA sthAnane prApta karAvavuM. A arthathI va6 dhAtu gatyarthakamAM AvI zake che. dA.ta. mA vati ahIM bhAra ne eka sthAnethI bIjA sthAnamAM laI javAnI kriyA bIjI vyaktine karavI paDe che. bhAra svayaM tyAM jaI zakato nathI. mATe te prApaNa arthamAM vel dhAtu kahevAya. -kornavA 2-2-8 artha:- 8 ane 3 dhAtunA Li avasthAnAM kartAne avasthAmAM karma saMjJA vikalpa thAya che. * Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 sUtrasamAsa - 2 3 rUti TurI, yoH I (Ita.Dha.) vivecana :- | - muphleza vidati = gurU dezamAM vihAra kare che. fo - sa gurUM mukha vA rezaM vihArathati = te gurU pAse dezamAM vihAra karAve che. maNi - vAta: nam Arati = bALaka bhAta khAya che. bin - mAtA vAtanuM vAstena vA ovanam gAdArayati = mAtA bALakane bhAta khavarAve che. mA - vaia: 3 mati = caitra sAdaDI kare che. Li-trazaivaM caitranavA varaM riyati = maitra caitra pAse sAdaDI karAve che. prazna:- dhAtu pahelA, pAMcamAM ane navamAM gaNanA che paraMtu ahIM TU dhAtu 1 lA gaNano hovAthI tenA sAhacaryathI dhAtu paNa 1lAM gaNano ja levo joIe. parantu prayogamAM.8mAM gaNanA rUpo batAvyA che. Avo virodhAbhAsa kema ? javAba:- tanAve 3-4-83 sUtramAM tana9i dhAtune 3 pratyayanuM vidhAna che. chatAM | dhAtu alaga lakhyo che. have jo [ ne 8 mAM gaNano tyAM gayo hoya to tanAdri mAM samAveza thaI jAta chatAM alaga vidhAna karyuM che te ja batAve che ke dhAtu svAdri (1lAM gaNa) no che. ane kR dhAtune 3 pratyaya lAgyo che. mATe pAMcamAM gaNano ane navamAM gaNano dhAtu have Avaze nahIM. prApta prApta vimArA - dhAtu gatyarthaka ane AhArArthakamAM hoya tyAre, 3 dhAtu valsanAdimAM nitya akarmaka ane zabdakarmaka hoya tyAre ra-ra5 thI karmasaMjJA prApta thavAnI hatI ane 8 dhAtu jyAre teyAti mAM vartato hoya tyAre ane 3 dhAtu sakarmaka thAya tyAre dhAtunA kartAne karmasaMjJAnI prApti hatI nahIM te baMnene vikalpa karmasaMjJaka karavA mATe A sUtranI racanA karI che. vibhAva = vikalpa. | tu varAtmane 2-2-1 artha:- huM dhAtu, pa+vat dhAtuno AtmapadanAM viSayamAM A avasthAno Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kartA Li avasthAmAM karmasaMnnaka vikalpa thAya che. sUtrasamAsa - ziza namavat rUti bhavavI, yoH I (Ita..) vivecana :- pim - kRtya nAnaM pati = nokaro rAjAne juve che. |i - ra AnA mRtyAna mRtyaMrtA rAjA nokaro pAse potAnA) darzana karAve che. (rAjA evI rIte Ubho rahe che ke nokarothI darzana thaI ja jAya.) * taya rAnA mRtyAna ahIM gaLa avasthAnuM karma te ja prerakabhedamAM fNa avasthAmAM kartA thayo che. jyAre karma pote ja kartA bane che tyAre maLI .. 3-3-88 thI smRti artha sivAyanA dhAtune kartari prayogamAM Atmapada thAya che. mana - ziSyo gurum bhavati = ziSya gurUnuM abhivAdana kare che. [i - khavAyate guru ziSya ziSyana vA = gurU ziSya pAse abhivAdana karAve che, ahIM nokarone tathA ziSyane preraka bhedamAM karmasaMnnA vikalpa thavAthI karma thayuM tyAre varSa 2-2-40 thI dvitIyA thaI. vikalpa pakSe hetu vAra... 2-2-44 thI tRtIyA vibhakti thaI. Atmana iti kim ? - pati pata kSam = rUpatarka (bahurUpI) rUpane juve che. Li - catro tati rupati rupam = caitra rUpatarkane rUpa batAve che. ahIM Li avasthAmAM kUNa dhAtune AtmapadanI prApti na hovAthI maLa avasthAmAM vikalpa karmasaMjJA thaI nathI paraMtu 2-2-pa thI nitya karmasaMjJA thaI che. dU dhAtu = jovuM jovuM, eja bodha che.) arthamAM bodhArthaka hovAthI ane ma+qd dhAtu stuti karavI arthamAM zabdakarmaka hovAthI 2-2-5 thI karmasaMjJA nitya thatI hatI. temaja kRza dhAtune tapAsavuM, jANavuM vi. arthamAM temaja ma+vat dhAtune praNAma karavo arthamAM prApti ja na hatI. te badhAne ahIM vikalpa karma saMjJA karI. Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 karmanI karmasaMnnA vikalpa - nAtha: 2-2-20 artha :- AtmapadanAM viSayabhUta nAtha' dhAtunA vyApyane karmasaMnnA vikalpa thAya vivecana :- dhanate pakSe po nAthate = thI mane thAo. (ema te icchA kare che.) ahIM 'riSi nAtha:' 3-3-36 thI nAthu dhAtune Atmapada thayuM. ane A sUtrathI AtmapadanA viSayamAM nA dhAtunAM vyApya (paNa) ne karmasaMjJA thAya tethI ja 2--40 thI dvitIyA vibhakti thaI. karmasaMjJA na thAya tyAre pakSe roSe 2-2-81 thI SaSThI vibhakti thAya che. mAtmA pratyeva - putramupanAthati para putrane pATha mATe Thapako Ape che. ahIM AziSa artha na hovAthI nAbU dhAtune Atmapada nathI thayuM. tethI nA dhAtunAM vyApya putra' ne A sUtrathI karmasaMjJA vikalpa nathI thaI. paraMtu ra-2-3 thI nitya karmasaMjJA ja thaI che. jo nAbU dhAtunAM |i nAM kartAne |i mAM karmasaMjJA vikalpa karavI hota to uparanA sUtra bheguM ja lakhI deta. paraMtu " " ti nivRtyartham) e pramANe anuvRtti aTakAvavA mATe sUtra juduM karyuM che. tethI have AtmapadanA viSayavALA nAthu dhAtunuM karma vikalpe karmasaMjJaka thaze. prazna:- nAthu dhAtu AtmapadanAM viSayavALo kyAre bane? javAba:- jyAre AzIrvAda artha gamyamAna hoya tyAre ja nAthu dhAtu 3-3-36 thI AtmapadanAM viSayavALo bane che. anya arthamAM parasmapada ja thAya. prazna:- jo 3-3-36 thI AzIrvAda arthamAM ja nAthu dhAtu Atmapada thAya che. anyatra na thAya. to dhAtupAThamAM nAthupha mAM it vyartha paDe che. javAbaH- vAta sAcI che chatAM paNa "nAthayAne e pramANe dhAtupATha karyo che te jaNAve che ke bhale AzIrvAda sivAyanA bIjA arthamAM nAthu dhAtu paramaipadamAM vaparAya paNa jyAre kRdanta karIe tyAre to AtmapadanAM ja pratyayo lagADavAM che. tethI dhAtupAThamAM rU ita sArthaka che. Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "nAtha:' sUtrathI mAMDIne 3pasadviva: 2-2-17 sudhI karmanI vikalpa karma saMjJA karI tethI 10 thI 17 sUtramAM AvatA dhAtuo mATe niyama karyo ke kAraka bhale vivaphAdhIna hoya chatAM paNa ATalAM sUtromAM AvatA dhAtuonAM mAtra karma kArakanI ja vikalpa karma saMjJA thaze. e sivAyanA bIjA kArakonI vikalpa kAraka saMjJA vivAti: rakha' e nyAyathI paNa nahIM thAya. nAtha: sUtrathI mAMDIne 17 sUtra sudhInAM sUtromAM karmanI vikalpa karma saMjJA karIne vikalpa pakSamAM SaSThI karI te pachI siddha ja hatI. kAraNa ke vivAti: raLi' e nyAyane AdhAre kArako vivaphAdhIna che. eTale karmanI vivakSA karIe tyAre dvitIyA thaze. ane karmanI vivekSA na karIe tyAre SaSThI thAya. e rIte SaSThI siddha ja hatI chatAM paNa sUtro karIne SaSThI karavAno prayatna karyo che tethI tene "yatnaja SaSThI' kahevAya che. Ama karavAno udeza e che ke samAsamAM "paSTacahnA che' e sUtramAM "yatnaja SaSThI thaI hoya teno samAsa karavAno niSedha karyo che. te "yatnaja SaSThI" nuM phaLa che. dA. ta. fpaSo nathitam mAM safthatam samAsa thavAnI prApti hovA chatAM "yatnaja SaSThI" hovAthI samAsa na thayo. mRtyarthayeza: 2-2-22 artha - smRti arthavALA dhAtunAM temaja rahyuM ane zuM dhAtunAM vyApyane vikalpa. karma saMjJA thAya che. ' sUtrasamAsaH-mRtiH 3rtha: veSAM te-mRtyathA (bahu.) mRtyaza cazca 2 (phaMza dhAtu) teSAM samAhi-mRtyarthaye, tA (samA. Dha.) vivecana - 1.mAtaraM arati, mAtu: arati = mAtAne yAda kare che. ahIM smRti arthavALA eN dhAtunA vyApyane vikalpa karma saMjJA thaI che. 2.mAtA mate, tuM maryakta = mAtA smaraNa karAya che. ahIM paNa mRti arthavALA mR dhAtunA vyANane vikalpa karma saMjJA thaI che. ahIM karmaNi vAkya che. karma ukta thavAthI 2-2-31 thI karmane prathamA thaI che. 3.fpaco, fpavo te = te ghIne cAhe che. ahIM s dhAtunA * vyApya ur ne vikalpa karma saMjJA thaI che. Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 = - te loko para zAsana kare che. ahIM z 4. loAnIche, tojAnAmITe dhAtunA vyApya loja ne vikalpe karma saMjJA thai che. A sUtra niyama kare che ke ATalA dhAtunA karma kArakanI ja vikalpe karmasaMjJA thAya. parantu anya kArakonI viklpa SaSThI thatI nathI. dA. ta. A dhAtunAM karaNakA2kanI vikalpe karaNakAraka saMjJA thAya nahIM. tena smRtam' mAM karaNa kAraka che. tyAM pakSe SaSThI nahIM thAya. prayatna pUrvaka SaSThI vibhakti thai hoya tevAM SaSyanta nAmonAM anya nAma sAthe SacayanAche, 3-1-76 thI SaSThI tatpu. samAsa thAya nahIM. ahIM 'mAtu: smRtam' e prayogamAM 'mAtaram' karma kAranI A sUtra vaDe viklpa karma saMjJA thavAthI SaSThI karavA mATe prayatna karelo kahevAya. tethI 'mAtRskRtam' Avo samAsa nahIM thAya. A sUtra na hota to samAsa karavAno prasaMga Avata. vRzaH pratiyane 2-2-2 artha :- pratiyatna pharIthI prayatna. pratiyatna arthamAM vartatA [ dhAtunAM vyApyane karma saMjJA vikalpe thAya che. = sUtrasamAsa :- punaH yataH kRti pratiyataH, tasmin / vivecana :- ghosya - gho vA 3pastute / edhAzca udakAni ca eteSAM samAhAra: rUti dhovam lAkaDAM ane pANIne saMskArita kare che. ahIM pratiyatna arthamAM 35 pUrvaka vR dhAtune pAd bhUSA samavAya... 4-4-92 thI skrUT Agama thayo che. pratiyatna arthavALAM [ dhAtunA vyApya dhoja ne vikalpe karmasaMjJA A sUtrathI thai che. tethI karmasaMzA thAya tyAre rmaLi 2-2-40 thI dvitIyA vibhakti ane karmasaMjJA na thAya tyAre 'zeSe' 2-2-81 thI SaSThI vibhakti thAya che. prApta svarUpa padArthamAM vizeSa guNAdhAna karavA mATe ane tenuM rakSaNa karavA mATe je prayatna karAya tene pratiyatna kahevAya. rujA'rthasyA'jvari-santAperbhAve kartari 2-2-13 artha :- nA = pIDA. pIDA arthavALA dhAtunuM bhAvavAcaka nAma kartArUpe thayuM Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17 hoya to khvar ane santAn dhAtune varjIne pIDA arthavALA dhAtunA vyApyane karmasaMjJA vikalpe thAya che. sUtrasamAsa :- runA artha: yasya sa:-rugADartha:,tasya / (bahu.) khvAi sattAvizva tayo: samAhAra- rikSantApi / (samA. 4.) na risantApi kRti anvarisanApi,tasya / (nak tatpu.) 'akhtarikSantAvi' samA. 6. napu. e. va. che. have tasya karI SaSThI karIe N to 'anvasintApina:' thavuM joie. ane jo ita. 4. karyo hota to pra. dvivacana puMlliMgamAM 'anvasintAnA' ane SaSThI dvivacana 'asittApyo:' thAya. paNa samA. dva. karI 'arisantAve:' karyuM che te alaukika samAsa che. lAghava mATe A pramANe ghaNAM sUtramAM karela che. athavA to 'sUtrAt samAhA / naura naurasya vA ruti ro: = roga corane pIDe che. ahIM run dhAtu pIDArthaka che. ane teno kartA 'tena' te bhAvavAcaka pat pratyayAnta che. tethI tenA vyApya 'naura ne A sUtrathI karmasaMjJA vikalpe thAya che. tethI jyAre karmasaMjJA thai tyAre rmaLi 2-2-40 thI dvitIyA vibhakti thai ane karmasaMjJA na thAya tyAre zetre 2-2-81 thI SaSThI vibhakti thai. ajvarisantAperiti kim ? AdyUnaM jvarayati santApayati vA ekalapeTAne jvara pIDe che. saMtApe che. ahIM jvar ane sattAdh dhAtunuM varjana kareluM hovAthI A sUtrathI tenA vyApyane vikalpe karmasaMjJA thatI nathI. paraMtu RtuAMpyuM rma 2-2-3 thI karmasaMjJA nitya prApta thAya che. bhAva iti kim ? maitraM rujati zleSmA - kapha maitrane pIDe che. ahIM run dhAtuno kartA 'tekhA' bhAvavAcaka pratyayAnta nathI tethI A sUtrathI viklpa karmasaMjJA na thai. paNa 2-2-3 lAgI nitya karmasaMjJA thai. = nAsa-nATa-hAtha-piyo dikSAyAm 2-2-4 artha :- hiMsA arthavALA gAm, nAT AthuM, ane vidh dhAtunAM vyApyane karmasaMjJA vikalpe thAya che. sUtrasamAsa :- gAO nAysa Athazrva vikh Sa temAM samAhAra,tasya / (samA. 4.) Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vivecana - vIrasya cauraM vA 4jJAti = corane mAre che, pIDA kare che. vIraca vA unnati - corane mAre che - vadha kare che. vauraya vIra vA sAthathati - corane mAre che - pIDA kare che. vIrajI vIraM vA vinadi = corane pIe che. hiMsAyAbitti vid? gaura vacanAnAsati - corane baMdhanathI choDAve che. ahIM hiMsA artha nathI. mATe A sUtra na lAgyuM.' prazna:- A sUtramAM hiMsAvAnuM kema lakhyuM? kAraNake uparanA sUtrathI jhA (pIDA) artha e hiMsAno ja bheda che. tethI anuvRtti ahIM Avata? javAba:- A sUtramAM hiMsAyA' na lakhyuM hota to pIDArthaka dhAtunI sAthe nimitta sAmI tarIke bhAve rinI paNa anuvRtti Avata. paNa ahIM bhAvakartA hoya to ja tenA vyApyane vikalpa karmasaMnnA thAya evuM ja mAtra nathI levuM. bhAvai bhinna anyakartAnA vyApyane paNa vikalpa karmasaMjJA karavI che. praznaH- dhAtupAThamAM to nanam e pramANe che. to ahIM nA-nA-jhAd e pramANe upAjyamAM gAkArano nirdeza zA mATe karela che? javAba:- othanta evAM nA vi. dhAtune ja grahaNa karavA che mATe upAjyamAM gAkArano nirdeza karela che. . prazna :- jo thatA ja grahaNa karavAM che to nasa-nATi-thi e pramANe sUtramAM grahaNa kema na karyuM? javAba:- nA vi. nAM prayogamAM jyAM AkAra jaNAto hoya tyAM ja A sUtra lAge che. anyatra nahIM. mATe have radyuma 3LInasat vi. mAM A sUtra nahIM lAge. ni- gyo naH 2-2-25 artha - samasta (nika), vyasta (ni ane pra) ane viparyasta (ni) evAM ni ane 9 thI para rahelAM hiMsA arthavALAM hana dhAtunA vyApyane karmasaMjJA vikalpa thAya che. sUtrasamAsa - niyaza prAza ti nijha te: (ita. 4.) Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 19 vivecanaH- cAraNya vira vA printi = corane mAre che. ahIM hiMsA arthavALo nijha pUrvaka hat dhAtu che. tethI A sUtrathI vikalpa karmasaMzA thaI che. fsAyamayeva - viInuM nina rAgAdine haNe che. ahIM hiMsA artha nathI. sUtramAM prAivyaparopamAM hiMsA' evo ja artha levo che. jyAre udAharaNamAM koI vyaktine haNavI evo artha nathI mATe A sUtra na lAgyuM. prazna:- sUtramAM ba.va. zA mATe? javAba samata, cata ane viparyata traNeya prakAre "ni ane jha' no prayoga karavA mATe ane anya upasargapUrvakana anekano prayoga thayo hoya to A sUtrathI vikalpa karmasaMnnA nathI thatI te jaNAvavA mATe sUtramAM ba.va. che. dA.ta. samata - vIrasya nipranti, gaura printi ! vyasta - caurasya cauraM vA nihanti, caurasya cauraM vA prahanti / viparyasta - caurasya praNihanti, cauraM praNihanti / anya upasargapUrvaka- vIra viprati vIra viniti . ahIM A sUtra na lAgatAM jadvyartha 2-2-3 thI nitya karmasaMzA thaI che. __ vinimeya-dyUtapaNaM paNavyavahoH 2-2-16 artha - vinimeva = kharIdavA yogya athavA levA yogya vastu. cUtapaLa = jugAramAM jItavA yogya hoya te vastu. paLu ane jIva + a + Dha dhAtunAM - vyApya evAM vinimaya ane cUtapaLa ne karmasaMjJA vidhe thAya che. . sUtrasamAsa - vinimeza cUtapazva patayoH sAhiti tat ! (samA..) pAza vyavahAra ti pakhavyavahAro tayo (Ita.ka.) vivecana - tikSma vA pAti = sonI levaDa devaDa kare che. athavA jugAra rame che. zAnAM traNa vA vyavaharati = dazano jugAra rame che athavA levaDa devaDa kare che. ahIM paN ane vyavaha dhAtunAM vyApya anukrame zata ane za ne A sUtrathI vikalpa karmasaMjJA thaI. Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 vinimeya ghUtapaNiti ?i sAdhUna pati = sAdhuonI stuti kare che. ahIM paN e stuti karavA arthamAM che. mATe tenA vyApyane A sUtra na lAgyuM. "prakRtipraphaLa svArtha pratyaktAnAnuM A prahaNam !' - prakRtinA prahaNamAM svArthika pratyayAnta paNa grahaNa thAya che. A nyAyathI paN dhAtu jAya svArthika pratyayAtta grahaNa karavo. A nyAya Atmapada viSayamAM anitya che. jemake koNa 3R- sUtramAM lakhyuM e Atmapada che. f e svArthika pratyaya che. in nuM phaLa Atmapada karavuM te che. have m dhAtu Atmapada hovA chatAM mAM huM pharIthI karyo che. te ja jaNAve che ke svArthika pratyaya lAgatAM Atmane pada viSayamAM uparyukta nyAya anitya bane che. ane m dhAtunA rUpomAM pratyaya lagADyA pachI paNa Atmane pada karavuM che tethI karyo che. have kita: kartari 3-3-22 thI Atmanepada thaze. (ahIM ATaluM prAsaMgika lIdhuM che. sUtramAM tenI jarUra nathI.), sUtramAM vacanabheda che te yathAsaMganI nivRtti mATe che baMne artha baMne dhAtumAM grahaNa karavA mATe che. upasargAd divaH 2-2-17 artha - upasargathI para rahelAM dil dhAtunAM vyApya evAM vinimaya ane sthUtapaNa ne karmasaMjJA vikalpa thAya che. vivecana :- zata zataM vA pravIti . - ahIM cha pUrvaka vivuM dhAtunAM viniya ane cUtapaLa arthavALA vyApyane karmasaMnnA vikalpa thaI. 35tti vima? zAca tIti - ahIM pra upasargapUrvaka vuiM dhAtu nathI mATe A sUtra na lAgyuM. ane ra-2-3 thI karmasaMjJA prApta hatI teno nIcenA sUtrathI niSedha karyo. tethI SaSThI vibhakti thaI che. karmanI karmasaMjJAno niSedha - 1 2-2-18 artha :- upasarga rahita vivuM dhAtunAM vyApya evAM vinimaya ane sthUtapaNane karmasaMjJA thatI nathI. Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 21 . vivecana :- zatI rIti ahIM upasarga rahita vuiM dhAtu che. tethI temAM vyApyabhUta vinimaya ane sthUtapaNane karmasaMjJAno A sUtre niSedha karyo. anya kArakane karmasaMjJA - karaNaM ca 2-2-19 artha - phil dhAtunAM karaNane karmasaMnnA ane karaNasaMjJA (yugapata) thAya che. vivecana - karaNanI karma saMjJAnuM phaLa - kakSAnuM vyakti pAsAvaDe rame che. karaNanI karaNa saMzAnuM phaLa - kSeti pAsAvaDe rame che. A baMne udAharaNamAM yugapatu karmakaraNa saMjJA hovA chatAM tenuM phaLa ekIsAthe batAvI zakAtuM nathI. mATe A baMne udAharaNa bhinna bhinna batAvyA che. paNa karmakaraNa yugapata saMjJA thAya tevuM phaLa udAharaNamAM batAvavuM che. mATe preraka vAkya jaNAve che. karaNanI karmakaraNasaMzAnuM phaLa - maitraaan | mULabheda - vaia: vyakti ! ahIM karma-karaNa saMjJA baMne ekasAthe batAvavA mATe sakSe prayogamAM karaNa tarIke tRtIyA vibhakti thaI. ane karma tarIke je vakhate karaNa che teja vakhate te karma paNa che ema mAnIne dhAtu sakarmaka gaNyo. vivuM dhAtu nitya akarmaka hovAthI mULabhedanA kartAne tti mAM 2-2-5 thI karmasaMjJA thavAnI hatI te karmasaMjJA ahIM dhAtu sakarmaka thavAthI na thaI. ane kartA tarIke tRtIyA vibhakti thaI temaja prerakabhedanA kartA tarIke maitra Avyo. eTale Akho prayoga maitraH vaiveLa bakSe tevAte maitra caitrane pAsAthI ramADe che. prazna:- ra ra e sUtramAM thI karma lIdhuM che. evuM nathI paNa karmanI anuvRtti Ave che. tyAre thI zuM lIdhuM? javAba:- thI karma ane karaNa baMneno samuccaya karyo che. have jo karma ane karaNano samuccaya karIne be saMjJA alaga-alaga rAkhavI hota to "ra vA' e pramANe sUtra karata. paNa ema nahIM karatA karyo che e ekI . sAthe karma ane karaNa thAya e vAtane sUcave che. prazna:- eka ja saMjJAmAM be saMjJAno vyavahAra kevI rIte thAya ? Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 javAba :- 'pratiSThArya saMjJA madyante / ' bhinna bhinna kArya mATe bhinna bhinna saMjJA karAya che. dA.ta. strImAM mAtRtva-patnItva vagere aneka dharmo ekI sAthe rahelAM che tema ja puruSamAM putratva-pitRtva-patitva vagere aneka dharmo ekasAthe rahelAM che. chatAM pradhAnatA koI eka dRSTie rahe che. tema ahIM karaNasaMjJAnI pradhAnatA mAnIne tRtIyA vibhakti thaI. temaja karma saMjJAnI pradhAnatA hovAthI mAtra dhAtu sakarmaka thayo teTalo vyavahAra thaze. vip nAM karaNane karmasaMjJA karIe to nIce pramANenAM prayogo thAya. mAtra karma tarIke rAkhIe to thatA prayogo * - dvitIyA (kartari) -- maitro'kSAt vIvyati / A prayogamAM karaNanI karmasaMjJA thaI ane karaNanI karmasaMjJA thavAthI karma tarIke kartari prayogamAM dvitIyA vibhakti thaI. (ahIM karaNa saMjJA hovA chatAM tenuM phaLa batAvI zakAtuM nathI.) anaT akSANAM devanam / A prayogamAM kRdantanAM karma tarIke SaSThI thaI. Atmanepada (karmaNi) - akSA: vItte / A prayogamAM karmaNi tarIke prathamA thaI. tavya akSA devitavyAH / G vat - akSA: muddevA: 1 ag - akSarevaH / kta - akSA dyUtAzcaitreNa / have tene karaNa tarIke rAkhIe to thatAM prayogo - kartari - makSIti / karaNa tarIke tRtIyA vibhakti thaI. - anaT - akSayaivanam / Ave akSIvyate / tavya van -- - akSairdevitavyam / akSa: surevaM maitreLa / Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ G ad - akSarbhUtaM caitreLa / kta akSA devanAH / have karmakaraNa tarIke rAkhIe to -- karmakaraNa tarIke rAkhIe to akSai: revayate maitrakSetre / temAM karmakaraNa tarIke tRtIyA vibhakti thaI. karma tarIke dhAtu nitya akarmaka na thavAthI mULabhedanA kartAne prerakabhedamAM 2-2-5 thI karmasaMjJA na thaI. prANikartAvALo hovA chatAM kSai: mAM karma paDeluM che. mATe dhAtu sakarmaka thavAthI 3-3-107 thI paraaipada na thayuM. adhikaraNanI karmasaMjJA adheH zID-sthAssa AdhAraH 2-2-20 artha :- dhi upasargathI yukta zIk-sthA ane As dhAtuno AdhAra e karmasaMjJArUpe thAya che. gAmamAM suve che. sUtrasamAsa :- zaur haiM sthAna Ap ca temAM samAhAraH kRti tasya / (samA. 4.) vivecana :- prAmam adhizete grAmam adhitiSThati grAmam adhyAste. gAmamAM ubhoM rahe che. gAmamAM bese che. ahIM traNeya vAkyamAM AdhAra arthamAM saptamI vibhakti thavAnI hatI. parantu A sUtrathI AdhAravAcaka grAma ne karmasaMjJA thaI tethI maLi 22-40 thI dvitIyA vibhakti thaI che. = 23 AdhAranI vikalpe karma saMzA . upAnvadhyAvasaH 2-2-24 artha : :- 3pa-anu-dhi ane Aph upasargathI para rahelAM vas dhAtuno AdhAra e karmasaMjJA rUpe thAya che. sUtrasamAsa :- 3pakSa anuzca adhizva garva temAM samAhAra / (samA. 4.) ahIM 3pa vi. upasargone zabda tarIke mAnIne (sattvamAM vartatAM hovAthI) vibhaktino lopa nathI karyo jo asattva mAM vartatA hota to vATyo sattva Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 thI avyaya saMjJA thAta. tethI vibhaktino lopa avyayasya sUtrathI thaI jAta. anya sUtromAM paNa e pramANe samajavuM. vivecana :- prAmam 35vati | grAmanuM anuvati . prAmaHdhavati | prAmAvati = gAmamAM rahe che. badanAranava prahaNam " jo dhAtu addhi (bIjogaNa) ane anAdi (bIjA gaNa sivAyanA) baMne gaNamAM hoya to anAdi nuM ja grahaNa karavuM. A nyAyathI ahIM vat 1 lAM gaNano levo. ' anu+va nA sAhacaryathI pa+vat dhAtumAM nivAsa arthane ja grahaNa karavo anya artha na levo. * vAniviza: 2-2-22 artha - mini+viNa dhAtuno AdhAra e vikalpa karmasaMzaka thAya che. sUtrasamAsaH-mapUrva niH rati miniH mane paze viniviTuM tacA vivecana :- karma - grAmapanivijo = gAmamAM praveza kare che. AdhAra - sthAne nivazo = kalyANamAM praveza kare che. sUtramAM vAta lakhela che te sAmAnyathI vikalpavALo nathI paraMtu vyavasthita vibhASAvALo che. tethI amuka prayogamAM AdhAra te AdhAra ja rahe che. ane keTalAMka prayogamAM AdhAra te karma thAya che. mini+vi nAM AdhArane kyAreka karmasaMnnA thAya to kyAreka AdhAra saMjJA raheze. mATe te jaNAvavA karma ane AdhAra baMnenA udAharaNa ApyAM che. kAlAdhva-bhAva-dezaM vA'karma cA'karmaNAm 2-2-23 artha :- akarmaka dhAtunA yogamAM kALa, mArga, bhAva (kriyA), dezavAcaka AdhAra e karmasaMnnaka vikalpa thAya che. ane vakArathI karma akarma saMjJA yugapata. | vikalpa thAya che. sUtrasamAsa - vattaza adhvAra bhAva phezaza tevAM samANI 77 I (samA..) 1 varSa rUti karma 1 (na.ya) ravidA karma yeSAM te-gavarmaLaH tevAm (bahu) Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 25 vivecana :- kALarUpa AdhAra - karma tarIke dvitIyA - mAsamAte = mAsa sudhI bese che. ahIM mAsa e kALarUpa AdhAra che. ane akarmaka evA sAm dhAtunA yogamAM che. mATe pAsa ne karmasaMjJA thaI. vikalpapakSe AdhAramAM saptamI - mAre mAte = mAsa sudhI bese che. ' jyAre karmasaMjJaka na thAya tyAre AdhAramAM saptamI vibhakti thAya che. gra kArathI karma-akarma yugapatuM - mAsamAte = mAsa sudhI besAya che. ahIM karmasaMjJA mAnIne dvitIyA thaI ane akarmaka mAnIne bhAve prayoga thayo mATe karma ukta na thayuM tethI prathama vibhakti na thaI. e paNa vikalpa thAya che tethI tenA paNa vikalpapakSe - mAsaH Ate jyAre karma saMjJA na thAya tyAre ya pratyaya bhAvamAM lAgyo. madhya rUpa AdhAra -. karma tarIke dvitIyA - zaM zete = koza sudhI suve che. vikalpa pakSe AdhAramAM saptamI - roze te = koza sudhI suve che. rakArathI karma-akarma yugapatuM -kroza vyakta = koza sudhI suvAya che. tenA paNa vikalpapakSe -oH zayyate = koza sudhI suvAya che. ' bhAva (kriyA)rUpa AdhAra - . karma tarIke dvitIyA - jokorti = gAya dohavAnA TAIme bese che. vikalpa pakSe AdhAramAM saptamI -ode mAte = gAya dohavAnA TAIme bese che. tra kArathI karma-akarmayugapatu-ovohamAcate = gAya dohavAnA TAIme besAya che. tenA paNa vikalpapakSe - to te = gAya dohavAnA TAIme besAya che. deza rUpa AdhAra - karma tarIke dvitIyA - nIte = kuru dezamAM bese che. Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vikalpa pakSe AdhAramAM saptamI - 36 gAte = kuru dezamAM bese che. rakArathI karma-akarmayugapatuM rUnuM prAcate = kuru dezamAM besAya che. tenA para vikalpapakSe - ra >>ne = kurA dezamAM besAya che. adhva-bhAva ane deza rUpa AdhAramAM paNa sarvatra kALarUpa AdhAra pramANe ghaTanA karavI. mamiti vim ? jaagzodhIta: rAtrine vize uddeza bhaNAyo. ahIM dharU dhAtu che. sakarmaka dhAtunA kALa svarUpa AdhAra evI rAtri che. akarmaka dhAtu nathI. mATe A sUtrathI vikalpa karma-akarma saMjJA thatI nathI. tethI kriyAzraya... 2-2-30 thI adhikaraNa saMjJA thaI. sadhAra 2-2-95 thI rAtrine saptamI vibhakti thaI che. kALa = muhUrta, pakSa vigere... gaSya = santavya kSetra, mAIla vigere.... bhAva = kriyA...... deza = kurUvi. , gAma, nadI, parvata vigere..... ahIM karma ane akarmanI banenI yugapa, vidhi batAvI che. eTale jayAre karma tarIke manAya tyAre karmane dvitIyA vibhakti thaze. ane karma tarIke na hoya tyAre akarma tarIke thavAthI bhAve prayoga thaze. tethI bhAvamAM ya (ca) pratyaya lAgyo che. dA.ta. mAsamAte - mAsam mAM karmasaMjJA mAnIne dvitIyA vibhakti thaI ane mAsam ne akarma saMjJAmAnIne dhAtu akarmaka gaNAvAthI bhAve prayoga thayo. jo mAtra mAM karmasaMjJA ja mAnatA to karmaNi prayoga ja thAta. bhAve prayoga na thAta. ' ahIM sUtramAM sAmAnyathI lakhyuM che tethI dhAtu nitya akarmaka hoya te levAM ane avivakSitakarmakane paNa akarmaka gaNIne levAM. karaNanuM lakSaNa - sAdhakatamaM karaNam 2-2-24 artha - kriyAnI siddhimAM je prakuTa upakAraka hoya tene karaNa saMjJA thAya che. sUtrasamAsa - sAgatiti sAme sAthayati jJati sAdhavA vahUnAM maLe kaI sAdhaka-sAdhakatamam / vivecanA:- je poLanA noti = dAnathI bhogo meLave che. - ahIM bhogone Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra7. meLavavAmAM dAna prakRSTa upakArI che mATe dAnane karaNa saMjJA thaI. tene 22-44 thI tRtIyA vibhakti thaI che. sAdhakatama = eka kriyAne sAdhanArA aneka kAraNo hoya che. te dareka karaNa saMjJaka na bane. paratu kriyAnI pUrve taratamAM ja je kArakathI kAryanI siddhi thAya te ja kAraka karaNa saMjJaka bane che mATe sAdhakatama lakhela che.kyAreka be ke traNa paNa karaNa banI zake che. dA.ta. rana pathA lIna yAti = mArga dvArA dIpakathI ratha vaDe jAya che..... A prayogamAM sApekSatAe eka paNa vinA cAlI zake tema na hovAthI traNe karaNa bane. saMpradAnanuM lakSaNa - miya: saMpradhAnam 2-2-ra artha :- kartA, karma vaDe athavA kriyA vaDe jenI sAthe viziSTa IcchApUrvaka prakarSe saMbaMdha joDe che te saMpradAna saMjJaka thAya che. sUtrasamAsa - mitte ti mayaH I varSanA samayaH ti pijhe (tu.ta.) samravI te karNa kRti saMpradAnam | vivecana :- devAya vati tte = devane baLI Ape che. . are kAryamAI = rAjAne kArya kahe che. pratye za = patinA (sukhane) mATe suve che. (pati sAthe maithunanI icchAthI suve che.) ahIM kartA baLIrUpa karma vaDe devanI sAthe, kArya rUpa karma vaDe rAjAnI sAthe ane zayana rUpa kriyA vaDe patinI sAthe viziSTa saMbaMdha joDe che. mATe teva, nana ane pati ne saMpradAna saMjJA thaI che. mATe caturthI vibhakti thaI. mano'bhilASe saMpradAnaM nAnyatra / karmanI saMpradAna saMjJA - pRdevyartha vA 2-2-26 artha :- mR6 dhAtunA vyApyane saMpradAna saMjJA vikalpa thAya che. vivecana :- puSpaSyaH puSpAba vI mRdayati = te puSpone icche che. pRd dhAtunA vyApya puSyane saMpradAna saMzA thaI tyAre caturthI thaI pakSe Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 karmasaMjJaka thaI dvitIyA vibhakti thaI. krud-duhe'sUyArthairyaM prati kopaH 2-2-27 artha :- krodha, droha, IrSyA ane asUyA arthavALA dhAtunA yogamAM kartAno jenA pratye kopa hoya te vyaktine saMpradAna saMjJA thAya che. sUtrasamAsaH - p (t) 7 duhaA IrSyA 7 asUyA 7 kRti d-druttervAMgasUyAH / (ita.bra.) v-vruttervAMgasUyA: artha: yeSAM te kRti - heAMsUvArthA:, tai:| (bahu.) vivecana :- maitrAya Rti = maitrapara krodha kare che. . maitrAya vruddhati = maitrano droha kare che. maitrAya kRti = maitranI IrSyA kare che. * maitrAya prasUti - maitranI asUyA (niMdA) kare che. ahIM kartAno maitra pratye krodha vi. che. tethI maitra ne saMpradAna saMzA thaI. caturthI 2-2-53 thI caturthI vibhakti thaI. krodha = sahanazIlatAno abhAva. droha = koIpaNa vyaktinuM kharAba karavAnI IcchA. IrSyA = bIjAnI unnati joine baLavuM. (manamAM kharAba IcchavuM.) = asUyA = koIpaNa vyaktinA guNomAM doSone ja pragaTa karavAM te. yaM prati iti kim ? manasA krudhyati manathI krodha kare che. ahIM vyakti pratye pragaTa krodha nathI mATe A sUtra lAgatuM nathI. topa kRtti vima ? ziSyasya kRti vinayArtham = ziSyanAM avinaya upara gusso che. ziSya para kharekhara gusso nathI. vyavasthA mATe gusso karavo paDe paNa te vyakti upara krodhAdi na hoya to tene saMpradAna saMjJA thatI nathI. = prazna :- sUtramAM yaM prati jopa; eTaluM ja lakhyuM che. krodhathI droha vagere bhinna svabhAvavALAM kahyAM che. to te arthavALA dhAtunA yogamAM mAtra yaM prati jova: eTaluM ja vizeSaNa kema karyuM ? yaM prati drohaH vagere paNa karavuM joIe. javAba H- sAcI vAta che. paNa krodha to koparUpa che ja paraMtu droha vigere be prakAre Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 29 thAya che. koIne krodhanA nimittathI droha vigere thAya. ane koIne anya svArtha vigerenA kAraNe droha vigere thAya che. ahIM krodhAdi nimitte droha vigere karanAra levAnA che. mATe aaN prati : e pramANe sAmAnyathI kahyuM. prazna :- krodha vi. arthavALA evuM kevI rIte grahaNa karyuM? sUtramAM to masUyA nI sAthe artha zabda joDyo che. javAba:- " jAne zyanA pUrva pratyen misavaMdhyate ' dvanda samAsane atte joDela (saMbhaLAtuM) pada pratyekanI sAthe saMbaMdha pAme che. e nyAyathI krodha vigere arthavALa paNa grahaNa karavA. karmanI saMpradAna saMjJAno niSedha - nopasa kuhA 2-2-28 artha :- upasarga pUrvaka -kUda dhAtunAM yogamAM jenA pratye krodha karavo hoya tene - saMpradAna saMjJA thatI nathI. sUtrasamAsaH-6 () 2 yudda (thu) patayaH samAhAra, tenA (samA..) vivecana - maitramiti = maitra pratye krodha kare che. " maitramiti = maitrano droha kare che. ahIM vyakti pratye krodha-droha hovA chatAM dhAtu upasarga pUrvaka che tethI saMpradAna saMjJA na thaI. ' 35titi vima? maitrAya kRdhyati-dulhati ahIM upasarga pUrvaka dhAtu na hovAthI uparanAM sUtrathI maitrane saMpradAna saMjJA thaI. caturthI vibhakti thaI. upasarga pUrvaka skUda dhAtu sakarmaka bane che. mATe dvitIyA vibhakti thaI che. upasarga vinAnA dhAtu -kun svabhAvathI ja akarmaka che. sUtramAM ba.va. tevA arthavALA dhAtune levA mATe che. apAdAnanuM lakSaNa - __ apAye'vadhirapAdAnam 2-2-29 artha :- chuTA paDavAmAM je maryAdAbhUta hoya tene apAdAna saMjJA thAya che. Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 sUtrasamAsa :- avadhAnam adhaH / apAvIyate yasmAt tad apAvAnam / vivecana :- apAdAna be prakAre che. (1) kAyasaMsarga pUrvakano (2) buddhisaMsarga pUrvakano je vibhAga tene apAdAna kahevAya che. 1. 2. vRkSAt paLa patati = vRkSa parathI pAMdaDuM paDe che. (kAyasaMsarga pUrvaka apAya) vyAghrAr viSeti= vAghathI bhaya pAme che. (buddhisaMsargapUrvakano apAya) 3. adharmAt khumukhate = adharmathI jugupsA kare che. (buddhisaMsargapUrvakano apAya) 4. 5. 6. 7. adharmAd viramati = adharmathI virame che. (buddhi saMsargapUrvakano apAya) dharmAt pramAdyati dharmathI kaMTALe che. (buddhi saMsargapUrvakano apAya) 9. = paramyastrAyate - corothI rakSaNa kare che. (buddhi saMsargapUrvakano apAya) 1 * adhyayanathI kaMTALe che. (buddhi saMsargapUrvakano adhyayanAt parAjayate apAya) 8. yavedhyo mAM rakSati = javathI gAyanuM rakSaNa kare che. (buddhi saMsargapUrvakano apAya) upAdhyAyAt antarthane = upAdhyAyathI chupAI jAya che. (buddhi saMsargapUrvakano apAya) 10. zu Ao gAyate ziMgaDAmAMthI bANa thAya che. (kAyasaMsarga pUrvakano apAya) 11. himavato nA pramati pUrvakano apAya) = = himAlayathI gaMgA nIkaLe che. (kAyasaMsarga 12. vatA: zrI zatruAya: paThyoganAni 13. jAtiyA AgrahAyaLI mATe mahine che. 14. caitrAt maitra: du: caitrathI maitra hoziyAra che. 15. mAthurA: pAyalaputraomya: atyaMtarA: loko karatAM vadhAre zrImaMta che. apAdAna traNa prakAre che. =valabhIpurathI zatruMjaya cha yojana che. kArtika punamathI mAgasara punama eka = = mathurAnA loko pATaliputranAM Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 31 nirviSTa viSayam - yatra dhAtunA upAyannakSaNo viSayo nirliMTatad = jyAM kriyA dvArA apAya lakSaNavALo viSaya batAve te dA.ta. prAmad gacchata = gAmathI Ave che. ahIM Agamana kriyA dvArA apAya lakSaNarUpa grAma che. pavam - vRkSAt paLa patati patana kriyA dvArA apAya lakSaNarUpa vRkSa (3). pAra viSayam - yatra tu dhArvintADarthIkuM svArtha tad = anya dhAtuno artha che vizeSaNa jenuM evo dhAtu jyAM svIkArAyela hoya te upAra viSaya. dA.ta. phUlAt pati = koThImAMthI rAMdhe che. (koThImAMthI cokhA laIne rAMdhe che.) ahIM vAkyamAM cokhA levAno nirdeza nathI. paNa pati dvArA koThImAMthI cokhA levAno apAya samajAI jAya che. apekSita kriyam - yatra tu kriyAvAcipadaM na zrUyate kevalaM kriyA pratIyate tad = jemAM kriyApada saMbhaLAtu nathI paNa kriyA jaNAya che te. dA.ta. vagyAzrI zatru; pa yoganAni = valabhIpurathI zrI zatruMjaya che yojana che. ahIM eka gAmathI bIjA gAmanuM aMtara kriyApada na hovA chatAM jaNAya che. A adhikaraNanuM lakSaNa - kriyAzrayasyA''dhAro'dhikaraNam 2-2-30 artha :- kriyAnA AzrayarUpa kartA athavA karmano AdhAra e adhikaraNa saMjJaka thAya che. sUtrasamAsa - mAyaNam maoNyada . ziyA: Azraya ti ziyAzraya, tasya | (SaSThI ta.) yite | kRti dharAn ! vivecana :- (1) Te te = te sAdaDI para bese che. ahIM besavAnI kriyAnA Azraya rUpa kartAno AdhAra le che. tethI tera ne adhikaraNa saMjJA thaI. cAlyAM taDutana pati = tapelImAM cokhAne rAMdhe che. ahIM rAMdhavAnI kriyAnA AzrayabhUta taDuta rUpa karmano AdhAra sthAna che. to sthAnI ne adhikaraNa saMjJA thAya che. adhikaraNa 6 prakAre che. Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 (1) vaiyim - ananyatra bhAva: viSaya: tasmai pramati vaiyim = jeno anyatra saMbhava ja na hoya te. dA.ta. vivi levAH / namatti tArajA: / muvi manuSyAH / - devono svargamAM ja vAsa hoya che. teono anyatra saMbhava ja nathI. tethI devo e svargano viSaya banyo. ane viSayanAM sthAnabhUta svarga te vaiSayika adhikaraNa kahevAya. tevI ja rIte tArA AkAzamAM ja hoya che. manuSyo pRthvI para ja hoya che. vigere... (2) maupajJeSim - dezamAtrasaMyoga: poSa: tatra mavam patttaSim dA.ta. Te Aste - kartAno kaTa para besavA dvArA eka deza mAtrano saMyoga che te upazleSa ane tenAM AzrayabhUta kaTa te aupazleSika adhikaraNa kahevAya. evI ja rIte paryaM ote / zAvAyAM tammate / gRhe tivruti / ityAdi... (3) abhivyApam - yasya Apeyena samastAvayavasaMyoga: tad-privyApakam| dA.ta. tilevu tainam - Adheya svarUpa je tela tenI sAthe AdhArarUpa talanAM samagra avayavano saMyoga rahelo che. tethI te tala abhivyApaka adhikaraNa kahevAya. evI ja rIte vRghni sarpi / vi otvam / tantupu paTaH / ityAdi... (4) sAmIpyam - yad AdheyasannidhimAtrekha viAhetuH tat-sAmIpyam / dA.ta. cAyAM poSa: I - gaMgA samIpa ghoSarUpa AdheyanuM mAtra rahevApaNuM (saMnidhi) ja che. to paNa te gaMgA e kriyAnAM hetubhUta banI mATe te sAmIpTaka adhikaraNa kahevAya. (5) naimittik - nimittam va-naimittik / dA.ta. yuddhe sannAte / kartAnI je kriyA 'sannadyate' che te kriyAnuM nimitta yuddha che. eTale yuddha e naimittika adhikaraNa kahevAya. evI rIte chAyAyAm Adyasiti / Atape vAmyati / ityAdi. (4) aupacArit - 3pavAre mavam aupAvim / dA.ta. sa me munighye tati = te mArI muThInI madhyamAM rahe che. ahIM koI vyakti muThImAM samAtI nathI. paNa te vyakti pAse dhAryuM kAma kaDhAvI zake che. te muThImAM upacAra karyo. to muSTimadhya e auvariSTha adhikaraNa kahevAya. evI ja rIte aGgulyagre karizatamAste / yo yasya priyaH sa tasya hRdaye vasati / Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 33 vibhakti prakaraNa - prathama vibhakti * nAnaH prathamaiva-di-vahI 2-2-22 artha :- e.va., ki.va. ane ba.va.mAM vartatA nAmathI para anukrame rasa (), gau, nas (ka) rUpa prathamA vibhakti thAya che. sUtrasamAsa - vaDha da vavaza tevAM sahi, tasmina ! (samA..) ahIM paNa lAghava karavAM napuM. saptamI e.va. "vana na karatAM 'vahI' karyuM vivecana - Ditya, ., guvattA, zAra, hRthvI kArako che prakAre che. (kArakamAM koIne koI saMbaMdha hoya ja che. saMbaMdha vinAnuM kAMI hotuM ja nathI. eTale) koIpaNa jAtanA saMbaMdhamAM jo kArakanI vivakSA na karIe to tyAM saMbaMdhe SaSThI vibhakti thAya che. chae kArako ane saMbaMdha koIpaNa pratyayothI kahevAI jatAM hoya to te mAtra nAma svarUpe ja rahe che. te nAmane A sUtrathI prathamA vibhakti thAya che. : "s Rpu saqje 2 3ruM prathama ratiH chae kAraka ane saMbaMdha ukta thaye chate je prathama vibhakti thAya che te batAvAya che. (1) kartA kAraka ukta thatAM thatI prathamA - junano nathati= jInezvara bhagavaMta jaya pAme che. kRSNa paraM ti= kuMbhAra ghaDo kare che. ahIM "nina ane "mA be kartA che. ane rtAmAM hetu chuM che. ra-2-44 thI tRtIyA thavAno saMbhava che. paNa gati ane ti kartari prayogamAM zita pratyayo AvatAM vartanaSNa: zat 3-4-71 thI zat pratyaya kartAmAM thAya che. tethI vuiM dvArA kartAkAraka ukta thaI jAya che. have kArakArtha kahevAI gayo paNa nAmArtha bAkI che eTale '3 vAra prathama cA !' e paribhASAthI nina ane kumAra e baMne nAmane have A sUtrathI prathama vibhakti ja thaze. tevI ja rIte jIvatuM = kRtavAnuM paNa kartAmAM thAya che. tethI kartA ukta thatAM prathamA thAya. (2) karma kAraka ukta thatAM thatI prathamA - nainena yA yite (vRn:)= jaina vaDe dayA karAya che. mArA para riyo (vRd:) kuMbhAravaDe ghaDo Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 karAyo. ahIM yA ane ghaTa e karma che tene karma tarIke dvitIyA vibhakti thavAnI hatI paNa yite mAM karmaNi prayogamAM zil pratyaya AvatAM yaH ziti 3-4-00 thI vaya pratyaya thAya che. tenAthI karmakA2ka kahevAI jAya che. jethI karmane lagatI je dvitIyA thatI hatI te na thatAM mAtra nAma rahe che. tethI te karmane prathamA vibhakti thAya. (3) karaNa kAraka ukta thatAM thatI prathamA -- dyite anena (zastraLa) kRti chevanam = A (zastra) vaDe chedAya che. chevatvam tuM (zastram) chedanAruM evuM A zastra - ahIM zastra zabda karaNa che. ane karaNa kArakane jaNAvavA mATe hetu... 2-2-44 thI tRtIyA vibhakti thAya. parantu 'rabADa'dhAre' 53-129 sUtrathI karaNa ane AdhAramAM anaT pratyaya thAya che. tethI karaNa ukta thaI javAthI have zastrane prathamA vibhakti thAya che. . dIyate asmai brAhmaNAya == (4) saMpradAna kAraka ukta thatAM thatI prathamA brAhmaNane apAya che. vAnIyaH prayam brAhmaNaH = dAna ApavA yogya A brAhmaNa.ahIM brAhmaNa zabda saMpradAna kAraka rUpa che. ane saMpradAna kArakane caturthI vibhakti thAya che. parantu vaghutam 5-1-2 sUtrathI saMpradAna arthamAM pratyaya thato hovAthI anIya pratyaya dvArA saMpradAna ukta thAya che. tethI have tene caturthI vibhakti na thatAM prathamA vibhakti ja thAya che. (pIyate tasmai nAnIya:) na (5) apAdAna kAraka ukta thatAM thatI prathamA -- viSeti asmAt vyASrAt = A vAghathI bhaya pAme che. yAna: ayam vyAghraH = bhayAnaka evo A vAgha. ahIM vyAghra zabda apAdAna kAraka rUpe che. ane tene apAdAnanAM arthamAM paMcamI vibhakti thAya che. parantu bhImAyoDapAvAne 5-1-14 sUtrathI apAdAnanAM arthamAM ana pratyayAnta nipAtana thayeluM che. mATe bhIma: ke mayAna: mAM apAdAna kAraka ukta thaI jAya che. tethI have mAtra nAma ja raheze. mATe A sUtrathI prathamA ja thaze. (6) saMbaMdha ukta thatAM thatI prathamA - (A kAraka nathI.) dhanam asti yasya = dhana che jenI pAse te. ahIM dhanavAna te saMbaMdha che. tene SaSThI thavAnI hatI. parantu tavasyA'sti... 7-2-1 thI je mattu pratyaya thAya che. te saMbaMdhanA arthane kahI de che. tethI have SaSThI nahIM thAya. graMthamA ja thaze. Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 35 dhanavAn atham = dhanavALo evo A. (7) adhikaraNa kAraka ukta thatAM thatI prathamA - bAsyate asmin ti gAsanan jenA upara besAya te Asana. e adhikaraNa kAraka rUpa che. tene AdhAramAM saptamI thavAnI hatI. parantu 'raLADa'dhAre' 5-3-129 thI ad pratyaya AdhAra arthamAM thAya che. tethI AdhAra ukta thatAM have saptamI thaze nahIM parantu mAtra nAma rahevAthI prathamA vibhakti thAya che. Amantrye 2-2-32 = artha :- Amantya viSayamAM ekavacana, dvivacana ane bahucanamAM vartatA gauNa nAmathI para prathamA vibhakti thAya che. vivecana :- de teva ! JAmanya kRti vhim ? rAnA bhava / ahIM Amantya artha nathI. tethI uparanAM sUtrathI prathamA vibhakti thaI che. rAnA bhava / udAharaNa mUkIne jaNAve che ke jo A sUtra na banAvyuM hota to de revatta ! rAnA bhava / A vAkyamAM Amantya-AmantraNa bhAvano saMbaMdha hovAthI 'zetre' 2-2-81 thI SaSThI vibhakti thaI jAta. parantu A sUtra karyuM tethI have te Apatti AvatI nathI. dvitIyA vibhakti - SaSThInAM apavAdamAM dvitIyA - gauNAt samayA - nikaSA - hA dhigantarA'ntareNA'ti yena-tenaitiIyA 2-2-22 artha :- samayA, niSA, hA, dhi, antA, antareLa, gati, yena, tena A avyayothI yukta e.va. dvi.va. ane ba.va. mAM vartatA gauNa nAmathI anukrame am-au-zam rUpa dvitIyA vibhakti thAya che. sUtrasamAsa :-- samayA 7 niSA 7 hA = dhik ca antA 7 antare 7 ati 4 yena 2 tena 6 kRti samayA-niSA-hA-thiyAntarAntarekhA'ti-yena-tenAH, taiH / (ita.&.) vivecana :- samayA prAmam = gAmanI najIka niSA rivI - parvatanI najIka nadI. Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 hA maitre vyAdhiH = are ! (zuM) maitrane vyAdhi. dhinnAbham = luccAne dhikkAra ho. antarA niSadhaM nilaM ca videhAH videho che. antareNa niSadhaM nilaM ca videhAH videho che. antareNa dharmaM sukhaM na syAt ativRddhaM kurUn mahad balam ghaNuM baLa vRddhi pAmeluM che. yena. pazcimAM gataH = je bAjuthI pazcimamAM gayo. tena pazcimAM nItaH 1 - te bAjuthI pazcimamAM laI javAyo. A sUtrathI 2-2-119 sUtra sudhI 'nauLAt' nI anavRtti jAya che. prazna :- sUtramAM ba.va. zA mATe che ? -- 1 niSadha ane nila parvatanI vacce mane dhect - niSadha ane nila parvatanI vacce yena-tena lakSya-lakSaNa bhAvaneM batAvanArA che. dharma vinA sukha thAya nahIM. kauravonAM baLane atikramIne pAMDavonuM javAba :- sUtramAM nirdeza karyA sivAyanAM yAvat-tAvat vi.nAM grahaNa mATe eTale tenI sAthe paNa dvitIyA thAya tevuM jaNAvavA mATe. = gauNanAma yasya nAmnaH akhyAtapadena sAmAnAdhikaraNyaM nAsti tad gauNam / yasya tu asti tanmukhyam je nAmanuM kriyApadanI sAthe samAnAdhikaraNapaNuM nathI. te gauNa nAma kahevAya. je nAmanuM kriyApadanI sAthe samAna adhikaraNapaNuM che te mukhya nAma kahevAya. samayA grAmas navI ahIM basti e kriyApada adhyAhAra che. yaMtra yiA na chUte tatrAstirmavantIti para pramukhyate / e nyAyathI jyAM kriyApada na hoya tyAM asti vi. kriyApada joDAya che. ahIM asti kriyApadano kartA navI che eTale samAnAdhikaraNa navI nuM che tethI navI e mukhya nAma bane ane grAma nuM samAnAdhikaraNa paNuM nathI mATe te gauNa nAma kahevAya tethI gauNa nAma grAma ne A sUtrathI dvitIyA vibhakti thaI. dvittve'dhodhyuparibhiH 2-2-34 artha :- dvirukta thayelAM atham, dhi ane 3ra thI yukta gauNa nAmathI dvitIyA Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 37 vibhakti thAya che. sUtrasamAsa - apaza gha 35ra = ti aghoDathuriyA tai: I (Ita.dhu.) yoH bhAva:-divaM, tasminuM ! vivecana :- thoDo prA grAma = gAmanI najIkamAM gAmo che. adhdhadha prAgaM grAma = gAmanI najIkamAM gAmo che. uparyuri grAmaM grAma = gAmanI najIkamAM gAmo che. ahIM sAmIgreDaghorcyuri 7-4-79 sUtrathI samIpa arthamAM dhitva thayela che. diva ni?i mo gRhastha = gharanI nIce. ahIM dvirukta thayela nathI tethI A sUtra na lAgatAM 'zeSe 2-2-81 thI SaSThI vibhakti thaI. prazna :- sUtramAM ba.va. zA mATe ? javAba:- yathAnivRtvartham ! nahIMtara yathAzcamanuddeza samAnAm nyAyathI 3ghaNuM nI. sAthe an pratyaya dha nI sAthe gau pratyaya ane sari nI sAthe s pratyaya e pramANe anukrama thaI jAta. A SaSThInuM apavAda sUtra che. . . dvitva . sarvo'bhayA'bhi-pariNA-tasA 2-2-35 artha :- talanta evAM sarva samaya, dha ane pari thI yukta gauNa nAmathI dvitIyA vibhakti thAya che. . sUtrasamAsa - sarvatra 3yaa patha parisa teSAM samAha: kRti saDamayApAra, tenA (samA. .) vivecana - sarvata: patiH vA naM vanana = gAmanI cAre bAju vano che. 3mayataH mata: vA prAtaM vanani = gAmanI baMne bAju vano che. A sUtra zeSe 2-2-81 no apavAda che. miiita... 7-2-89 thI sarva ane mAdyadriSya: 7-2-84 thI 3maya ne tanuM pratyaya thayo che. parvaH samaye 7-2-83 thI puri ane pa ne tanuM pratyaya thayo che. A SaSThInuM apavAda sUtra che. Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 lakSaNavIpsyetthambhUteSvabhinA 2-2-36 artha :- lakSaNa, vINya ane InthabhUta A traNa arthanA viSayamAM ka thI yukta gauNa nAmathI kitIyA vibhakti thAya che. sUtrasamAsa - vizena zyo ane rUti vINyam | nakSai vIrthya 2 pharthapUtaza ti nakSaLavItyamUtA, tevu (Ita. Dha.) . vivecanaH-lakSaNa-ttasthate cena taRkSa = jenA vaDe lakSyabhUta karAya che. dA.ta. vRkSama vidyu' = vRkSa tarapha vijaLI. ahIM vRkSa vaDe lakSyabhUta vIjaLI jaNAya che. tethI vRkSa e lakSaNa kahevAya. mATe A sUtrathI vRkSa ne dvitIyA vibhakti thaI. visya - vizeSekha rUchI rUti vINA tarma vINyam = vizeSa prApta karavAnI icchA te vIsA ane tenuM karma te vIsya, "vRkSa vRkSayasevA' = dareka vRkSane tuM siMca. ahIM siMcana kriyA dvArA vRkSane prApta karavAnI IcchA che. mATe siMcana karavuM te vINA ane tenuM karma vRkSa te vIsya kahevAya. mATe vRkSa ne dvitIyA vibhakti thaI. ahIM vINavAnuM 7-4-80 thI vIsAnA viSayamAM vIsAnA vyApyane dvitva thAya che. IndabhUta - navi vikSate vizeSa mAva: rUlyamAvaH taSiya rUkhUd: = koIpaNa vivakSita vizeSaNa vaDe je thayuM te sthabbAva ane teno viSaya te mUta. dA.ta. "sAputro mati' = maitra mAtA pratye sajjana che. ahIM 'sAdhu" vizeSaNa vALo maitra che tethI te ityambhAva. ane teno viSaya tenI mAtA che mATe mAtR ItyabhUta che. tethI mAtR ne dvitIyA vibhakti thaI. . prazna :- sUtramAM bahuvacana zA mATe? javAba:-thAnivRtyartham ! nahIMtara lakSaNa vigere traNano evacana, ( dvivacana ane bahuvacana sAthe anukrama thaI jAya. ahIM mare mAM nRtyantoDasa 1-1-25 sUtrathI ja ane sevA baMne padasaMjJaka thAya che. ane seksa mAM na padanI AdimAM che. mATe huM ne 6 thato nathI. Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAgini ca pratiparyanubhiH 2-2-37 artha :- svIkAra karavA yogya hoya te bhAga ane teno svAmI te bhAgI. lakSaNavisma-indabhUta ane bhAgI arthanA viSayamAM prati-ra ane manu sAthe joDAyela gauNa nAmathI dvitIyA vibhakti thAya che. sUtrasamAsa - pratiza parsa manu ti pratiparyanavaH, taiHA (ita. Dha.) vivecana :- (1) yatra mAM prati mAM ri-pAnanuM cAt tat sItAm = ahIM je mAruM che te mane Apo. - ahIM bhAgI arthamAM prati vigerethI yukta samad che mATe tene A sUtrathI dvitIyA vibhakti thaI che. (bhAgI = bhAgIdAra.) * (2) vRkSa prati-pari-kanu vA vidyut = vRkSanI pAchaLa vijaLI. (lakSaNa) (3) vRkSa vRkSa prati-ri-kanu vA sevA =pratyeka vRkSane tuM sIMca. (vINya.) (4) sAdhu maitro mAruM prati-ra-anu vA = maitra mAtA pratye sAro che. (ityabhUta). " vriti lim ? anuvanaspaDazanitA = vananI samIpe vIjaLI gaI. ahIM lakSaNa vigere artha nathI. mAtra paristhitinuM vidhAna karyuM che mATe A sUtra na lAgyuM. ' prazna:- sUtramAM bahuvacana zA mATe? javAba:- yathAzanivRtyartham | ekvacanamAM prati sAthe dvivacanamAM pari sAthe ane bahuvacanamAM manu sAthe gauNa nAmathI dvitIyA vibhakti thAya che. koI Avo artha na karI le mATe... tRtIyAnA apavAdamAM dvitIyA - te hetu-saphArthenunA 2-2-28 artha - hetu-janakahetu, saha-tulyayoga, vidyamAnatA ane upacArathI teno viSaya (kSatrapaNa sahA). hetu ane saha arthanA viSayamAM anu zI yukta gauNa nAmathI dvitIyA vibhakti thAya che. sUtrasamAsa - sahI karthaH ti sArtha: I (SaSThI ta.) hetu sArthatha hato. tamArA rUti hetusaraNAI, tasmin aa (so . Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 vivecana - hetu be prakAre che. (1) jJApaka hatu. (2) janaka hetu. 1. jJApaka hetu - kAryane jaNAvanAra je hetu te jJApaka hetu kahevAya. dA.ta. vRkSa prati vidyut = vRkSa tarapha vijaLI. ahIM vRkSa dvArA vijaLInuM jJAna thayuM eTale vijaLI rUpa kAryane jaNAvanAra vRkSa e jJApaka hetu kahevAya. 2. janaka hetu - kAryane utpanna karavAmAM je kAraNa hoya paNa jemAM kriyA na rahelI hoya te janakahetu kahevAya. dA.ta. binajhanmotsavamakhvAchinuM su0: = jInezvara devanAM janmotsava nimitte devo AvyA. (tuM.) ahIM devonA Agamanane utpanna karanAra "jInezvara devano janmotsava' che. paraMtu temAM koI kriyA rahI nathI. tethI te janakahetu kahevAya. eTale enuM thI yukta "ninananmotsava ne dvitIyA vibhakti thaI che. ahIM sUtramAM janakahetu grahaNa karyo che. fmanvavasitA senA = parvata jeTalI senA. (tuyoga.) jeTalo parvata lAMbo che teTalI senA lAMbI che. jiri e sahArtha ane manu thI yukta paNa che. tethI jari ne dvitIyA vibhakti thaI che. te prazna:- hetu be prakAre che. janaka ane jJApaka. to ahIM janaka hetu kema lIdho? javAba:- 2-2-36/37 sUtrathI zApaka hetune dvitIyA vibhakti siddha ja che. tethI A sUtramAM janaka hetune ja dvitIyA vibhakti karI che. detuthaI.... 2-2-44 thI thatI tRtIyA vibhaktino bAdha karIne A sUtre dvitIyA vibhakti karI che. utkRSTe'nUpena 2-2-39 artha:- utkRSTa arthanA viSayamAM manu ane 3 thI yukta gauNa nAmathI dvitIyA vibhakti thAya che. sUtrasamAsa - anuza 35% hato. tamArA rUti anUpa, tena aa (samA..) vivecana :- 1. manusiddhasenaM vaya: = kavio siddhasenanI pAchaLa che. (eTale ke siddhasena sarva kaviomAM caDiyAtA che) sarva e pramANe samajavuM. 2, 3SonAsthati saMgrahItADa = sarva saMgrahakAro umAsvAtinI pAchaLa che. Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 41 - evam - anumallavAdinaM tArkikAH / upajinabhadrakSamAzramaNaM vyAkhyAtAraH / karmakArakane dvitIyA - * karmakAraka saMjJA jene paNa thAya tene tafkha 2-2-40 thI dvitIyA vibhakti thAya ane jayAre karmakAraka saMjJA na thAya tyAre eNe ra-2-81 sUtra na lagADatAM dvitIyA vibhakti ja karavI che tenA mATe naugAt .... 2-2-33 vigere sUtro lAgaze. maLi 2-2-40 artha :- karmanA viSayamAM gauNa nAmathI dvitIyA vibhakti thAya che. vivecana :1. raM ti = sAdaDI kare che. ahIM sAdaDI hatI nahIM ane navI utpanna thaI che tethI te nirvarya karma kahevAya. 2. taqtAnuM prati = cokhA rAMdhe che. ahIM anya guNane dhAraNa karavA rUpa vikRti che mATe te vikArya karma kahevAya. 3. va pati = sUryane juve che. ahIM jovAnI kriyA dvArA te sUryane prApta karavAne icche che mATe te prApya karma kahevAya. 4. mAM nIti grAmaK = bakarIne gAma laI jAya che. A ahIM kirmaka dhAtu che. kriyApada natti nI sAthe sIdho saMbaMdha dharAvatuM sanA e mukhya karma che. ane grAma e gauNa karma che. ahIM sUtramAM karmavAcaka gauNa nAmathI dvitIyA vibhakti thAya che. tema kahyuM che. gAma nI apekSAe agA pradhAna hovAthI tene dvitIyA vibhakti na thAya. paraMtu kriyApadanI apekSAe pradhAna karma bhale nA hoya paNa pradhAna nAma to anya vyakti che temaja mA, ane prAna baMnenuM kriyApadanI sAthe samAnAdhikaraNa nathI. tethI temanA ane grAma baMne gauNa nAma che. mATe baMnene A sUtrathI dvitIyA vibhakti thAya che. 5. kAM toSi-pa = gAyanuM dudha dohe che. (A paNa dikarmaka dhAtu che) - ahIM kriyApadanI sAthe sIdho saMbaMdha patha no che. mATe te mukhya karma ' che. ane mukhya karmanI siddhi mATe go nI jarUra che. mATe jo e gauNa Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karma che. paraMtu kriyApadanI sAthe jo ane paya baMnenuM asamAnAdhikaraNa, che. mATe baMne gauNa nAma che. tethI baMne karmane A sUtrathI dvitIyA vibhakti thaI che. kriyAvizeSaNAt 2-2-41 artha - kriyAnuM je vizeSaNa vAcaka nAma te gauNa nAmathI tiIyA vibhakti thAya sUtrasamAsa - viziSyo manena ti vizeSai | TwyAyA: vizeSAma ti kriyAvizeSaNe,tamatuM ! vivecana :- kriyAmAM je vizeSatA batAve tene kriyA vizeSaNa kahevAya. kriyA vizeSaNa te karma na kahevAya tethI tene dvitIyA vibhakti karavAnI paNa karmasaMnnaka nahIM mAnavAnA. karma mAnIe to jayAre kRdantano prayoga karyo hoya tyAre dattanA karmane SaSThI Ave. mATe tene SaSThI karavI paDe, paNa ahIM to dvitIyA vibhakti ja A sUtrathI karavI che. mATe karma tarIke na mAnavA. eTale A sUtra karmasaMnnA mATe nathI dvitIyA vibhakti mATe che. kriyA vizeSaNa e avyaya nathI paNa temAM koI pheraphAra thato nathI. mATe avyayanI vyutpatti temAM ghaTatI hovAthI avyayavat manAya che. to pati = thoDuM rAMdhe che. ahIM rAMdhavA rUpa kriyAnuM to e vizeSaNa che mATe to ne A sUtrathI dvitIyA vibhakti thaI che. (2) surva thAtA = sukha pUrvaka ubho rahe che. ahIM ubhA rahevAnI kriyAnuM vizeSaNa gula che tethI sula ne A sUtrathI dvitIyA vibhakti thaI che. - prathamAnA adhikAramAM A sUtra banAvyuM hota to zuM vAMdho hato? prathama - vaDe paNa sarva rUpo siddha thaze. javAba:- pukhyavasvamatho pati zokhane te mAryA - ahIM zokha te dvitIyAnta pada che. mATe sukhad no ra-1-32 sUtrathI vanas Adeza nahIM thAya. prathamAnta pada hota to te ane vikalpa tava Adeza paNa thaI jAta. tevuM na karatA 2-1-31 thI nitya Adeza te ja karavo che. mATe A sutrathI dvitIyA vibhakti karI che ane tethI ja dvitIyAnAM adhikAramAM A sUtra kareluM che. Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 43 prazna :- dravyanAM rUpa-kriyA vigere vizeSaNa thaI zake kAraNake dravyamAM rUpa-kriyA rahe che tevI rIte kriyAmAM kriyA ke guNa rahetA nathI. nikuMLA: muLA: jhiyA haiM rUtti / ' e zAstra vacana che. to kevI rIte kriyAnuM vizeSaNa saMbhave ? dA.ta. pANI zItala che. ahIM pANInuM zItala vizeSaNa che. paNa zItalanuM vizeSaNa bIjuM koI banI zake nahIM. tema kriyAnuM vizeSaNa banI zake nahIM. javAba :- tamArI vAta sAcI che. paraMtu sajAtIya vizeSatAnI apekSAe utkarSapaNuM dekhAya che. eka sAthe eka sarakhAM traNa ghaTa paDyAM hoya to te samaye ekabIjAnI apekSAe ratna-tta-rajItama vagere zabda prayoga thaI zake che. tevI ja rIte sajAtIya dravyanI apekSAe kriyAmAM vizeSaNa rahela che. Ama to kriyAmAM vizeSaNa rahe nahIM paraMtu A thoDuM rAMdhe che. evuM bolatA arthapattithI jaNAya che ke bIjA vadhAre rAMdhatA hovA joIe. mATe rAMdhavAnI kriyAmAM bIjA sajAtIya dravyanI apekSAe thoDuM vizeSaNa ghaTI zake. tevI rIte A khUba ja sarasa rAMdhe che. evuM bolatA anyanI rAMdhavAnI kriyA karatAM AnI sAruM rAMdhavAnI kriyA che. eTale parasparanI apekSAe eka kriyAmAM vizeSatA rahI. AvI rIte kriyAnuM vizeSaNa banI zake. anyathA yantanuM kArya ja thaI zakata nahIM. pati - rAMdhe che.. pApacyate vAraMvAra rAMdhe che. to rAMdhavAnI kriyAmAM vAraMvAra rAMdhavA svarUpa kriyA rahI. A rIte yanta pratyaya vidhi thAya che. te ja batAve che ke kriyAnuM vizeSaNa saMbhavI zake che. = SaSThI ane saptamInAM apavAdamAM dvitIyA kAlA - ''dhvanorvyAsau 2-2-42 artha :- vyApti = atyanta saMyoga. vyApti gamyamAna hote chate kALavAcI ane avAcI gauNa nAmathI dvitIyA vibhakti thAya che. sUtrasamAsa :-- Atatha acchA 6 kRti batADaDanau,to / (samA.9.) vyApanam iti vyAptiH, tasmin / vivecana :- (1) dravya -- mArUM guladhAnAH- eka mahinA sudhI goLadhANA. (Ape che.) Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 (2) guNa - mArUM vecAI = eka mahinA sudhI kalyANathI bharapura che. (3) kriyA - mAsa kathIte = eka mahinA sudhI bhaNe che. A traNeyamAM masa e kALavAcI che. "eka mahinA sudhI' e pramANe vyAti che. mATe ahIM A sUtrathI dvitIyA vibhakti thaI che. ' (1) dravya - koza risa eka koza sudhI parvata che. (2) guNa - koza kuTitA nadI = eka koza sudhI nadI vAMkI che. (3) kriyA - rozan aghatti = eka koza sudhI bhaNe che. A traNeyamAM zoza e adhvarAcI che. "eka koza sudhI' e pramANe dravyAdi sAthe vyApti che. mATe A sUtrathI dvitIyA vibhakti thaI che. vyAptAviti kim ? mAsasya mAse vA vyahaM guDadhAnAH / eka mAsamAM be divasa goLadhANA. ahIM vyApti nathI paNa be divasa ja che. tethI A sUtra na lAgyuM. zaca koze vA veze jhuritA navI == kozanAM eka dezamAM vAMkIcUMkI nadI che. ahIM paNa vyAmi nathI mATe A sUtra na lAgyuM. vyAti = svasandhinA dravyamukriyArUpAyata saMyo: = svasaMbaMdhi (kALa ane mArga)nI sAthe dravya guNa ane kriyA rUpa vaDe akhaMDa-niraMtara je saMyoga tene vyApti kahevAya che. ' A sUtrathI thatI dvitIyA vibhakti SaSThI ane saptamI vibhaktino bAdha karanArI che. tRtIyA vibhakti - dvitIyAno apavAda tRtIyA - siddhI tRtIyA 2-2-4rU artha :- siddhi = phaLa niSpatti artha gamyamAna hote chate kALa ane adhvavAcaka gauNa nAmathI rA-gAma-pis svarUpa tRtIyA vibhakti anukrame ekavacana-dvivacana-ane bahuvacanamAM thAya che. vivecanaH- (1) mAna-masADyAM-mAlairvoDaDavazyamathItam = eka mahine, be mahine athavA ghaNA mahine Avazyaka bhaNAyuM. ahIM kALavAcI mAsa zabda dvArA Avazyaka bhaNavA svarUpa phaLanI niSpatti jaNAya che. mATe ' , Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5. tRtIyA thaI. (2) jhozena - chozAkha - mRtakathItama = eka gAu, be gAu athavA ghaNA gAumAM prAkRta bhaNAyuM. ahIM adhdhavAcI vAkyamAM prAkRta bhaNavA svarUpa phaLanI niSpatti che. mATe tRtIyA thaI. siddhAviti vim ? mAsamadhIta vAra nAne pRhIta: = eka mahinA sudhI bhaNyo paNa AnA vaDe AcAra grahaNa karAyo nahIM. ahIM phaLa niSpatti nathI mATe A sUtra na lAgyuM. vAtAdhvano... ra-2-4ra thI thatI dvitIyA vibhaktinuM apavAda A sUtra che. . kartA ane karaNa kArakane tRtIyA thAya che. * jene kartA kAraka saMjJA ane karaNa kAraka saMjJA thAya che tene temaja hetune hetuM-chuM... ra-2-44 sUtra lAgI tRtIyAvibhakti thAya che. paraMtu jene kartA kAraka ke karaNa kAraka saMjJA thatI nathI paraMtu anya sthAne paNa che 2-2-81 sUtra na lagADatAM tRtIyA vibhakti ja karavI che tene siddhI tRtIyA 2-2-43 vigere sUtro lAge che. dhaSThIno paNa apavAda (incabhUtamAM) detu-va-vArasthibhUtanakSane 2-2-44'. artha - hetu = phaLane siddha karavAmAM yogya hoya te hetu. 6 ItthabhUtalakSaNa = koIpaNa prakAranI vizeSatAne prApta karela hoya te. indabhUta ane tenuM je cihna te ItyabhUta lakSaNa. A hetu kartA, karaNa ane itthabhUtalakSaNanA viSayamAM gauNa nAmathI tRtIyA vibhakti thAya che. sUtrasamAsa - phAM praveza mUta: (bApatra.)-sthabhUta: / DrathamUi: tate vena :-bhUtana: (bahu) hetuzca kartA ca karaNaM ca itthambhUtalakSaNaJca eteSAM samAhAraH-hetu# rra sthamaitannakSa, tasmin ! (samA. Dha.) vivecana - 1 hetu - nena vuktam = dhanavaDe kuLa. 2 varNa - vairena vRtam = caitra vaDe karAyuM. Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46 3 karaNa vAtrepannunAti = dAtaraDAvaDe kApe che. 4 tthabhUtalakSaLa - api tve maNDatunA chAtramadrAkSauH ? zuM te kamaNDaluthI vidyArthIne joyo ? ahIM mattu e itthabhUta lakSaNa che. - prazna :- 2-2-36 mAM ityambhuta che ane A sUtramAM paNa itthabhUta lakSaNa che temAM taphAvata zuM ? javAba:- 2-2-36 mAM itthabhUta eTale jenA pratye viziSTa prakArano bhAva che te itthabhUta ane ahIM jenA vaDe tevo bhAva jaNAya che te arthAt itthabhUtalakSaNa levAnuM che. 'chAtra' e ityamrUta che ane 'matu' e itthabhUtalakSaNa che. prazna :- sarvAjevu aaN jAra: mum / e pramANe kartA kArakane ja mukhya kahevAya che. kartA sivAyanA anya kAraka gauNa kahevAya che. to A sUtramAM kartA vAcI gauNa nAmathI tRtIyA vibhakti thAya che. evuM zA mATe kahyuM ? javAba :- caiaLa : Rta: / ahIM kriyAnI siddhimAM mukhyatA caitra nI che. tethI te kartRsaMzaka to thaze ja parantu 'yasya nAnaH JAtapavena sAmAnAdhirathaM nAsti tad gauLam' / e vacana che. ahIM kriyApadanI sAthe caitra nuM samAnAdhikaraNa nathI. tethI te gauNa nAma kahevAya che. eTale kartA tarIke pradhAna hovA chatAM nAma tarIke gauNa evAM caitra ne A sUtrathI tRtIyA vibhakti thAya che. te yathArtha ja che. upapada tRtIyA - 45 thI 47 sahArthe 2-2-45 - artha :- sahArthamAM - tulyayoga ane vidyamAnatA artha gamyamAna hote chate gauNa nAmathI tRtIyA vibhakti thAya che. sUtrasamAsa :- sahasya artha:-saddArtha:, tasmin / (Sa. tatpu.) saha artha: vidyate yasmin sa:-sahArtha:, tasmin / (bahu.) vivejhana :- (1) kriyA - putre sahaJAtaH gamana kriyAvaDe tulyayoga che. = putranI sAthe Avyo. ahIM Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 47. (2) guNa - putrena saha pUta: = putranI sAthe skUla. ahIM skUla guNavaDe tulyayoga. (3) dravya - pukha sada nomAn = putranI sAthe gAyavALo. ahIM gAya rUpa dravya vaDe tulyayoga. (4) jAti - pukha sada brAhmaNa = putranI sAthe brAhmaNa. ahIM brAhmaNarUpa jAti vaDe tulyayoga. ekenApi suputreNa siMhI svapiti nirbhayam / sahaiva dazabhiH putraiH bhAraM vahati gardabhI // eka suputra sAthe paNa siMhaNa nirbhaya thaIne suve che. ane dazaputranI sAthe paNa gadheDI bhArane vahana kare che. prazna :- vidyamAnatA hovAthI tulyayoga AvI jAya che. to pachI kema pRthapha grahaNa karyo? javAba :- ahIM sadaivaM padamAM 'rtiI' nI sAthe 10 putro hovA chatAM gadheDI bhArane vahana kare che. evI vivekSA che. to vidyamAnatA che paNa tulya yoga nathI. kAraNake tulyayoga tyAre ja thAya ke jyAre dasa putro paNa bhArane vahana karatAM hoya. eTale tulyayoga na hoya ane mAtra vidyamAnatA ja hoya to paNa tRtIyA vibhakti thAya che. tevuM jaNAvavA mATe pRtha grahaNa karyo. yadbhedaistadvadAMkhyA 2-2-46 artha :- je bhedinAM bhedo vaDe tavA (bhadivAna) nI prasiddhi thatI hoya to bhedine tRtIyA vibhakti thAya che. sUtrasamAsa - sa: maya ati rUti vAna (bahu.) tata: mAyA ti tADyA che (Sa. tapu.) yasa belAra rUti vahelA sai. I (Sa. tapu) vivecana - Waa : = AMkha vaDe kANo. pAna : = paga vaDe laMgaDo. " pratyA darzanIya = svabhAvathI suMdara. bheda - khatva unnatva nIya Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 bhedI - AMkha paga svabhAva bhedivAna - vyakti vyakti vyakti kANatvathI kANI AMkhavALA vyaktinI, khaMjatvathI laMgaDA pagavALA vyaktinI, suMdaratAthI suMdara svabhAvavALA vyaktinI prasiddhi thaI che mATe bhedi evAM AMkha-paga ane svabhAvane tRtIyA vibhakti A sUtrathI thAya taH prahavi vim ? la aa pa =kANI AMkhane jo. ahI AMkha e bhedi che. kANatva e teno bhede che. paraMtu A bheda vaDe bhedivAn nI koI vivalA nathI. mATe bhedine tRtIyA vibhakti na thaI. AkhyA iti prasiddhi parigrahArthaM tena akSNA dIrghaH iti na syAt / AkhyA e zabda prasiddhi arthane jaNAvavA mATe mUkelo che. mATe "acchA tIrSa ! AvA prakArano prayoga na thAya kAraNake bhedi je AMkha teno bheda je dIrghatva te dIrghatvathI bhedivAn nI prasiddhi thatI nathI. AMkhanA dIrghatvathI vyaktine dIrgha' evuM kahevAtuM nathI. kANI AMkhavALAne "kANo' e pramANe kahevAya che. e zabda jagatamAM prasiddha che. "dIrgha" zabda pracalita nathI mATe ahIM tRtIyA vibhaktino prayoga thAya nahIM. tA. 2-2-47 artha - "kRta che AdimAM jene evA gaNapAThamAMnA niSedhaarthavALA zabdothI yukta gauNa nAmathI tRtIyA vibhakti thAya che. ' sUtrasamAsa - mAM nA levuM te tadyA:-tai: tA: (bahu) vivecana - kRtaM tena = tenAthI saryuM. vuiM = javA vaDe karIne zuM? prazna:- sUtramAM ba. va. zA mATe? javAbaH-mAtrAnA lAghava mATe. ekavacana karyuM hota to madhena thAta tethI mAtrA vadhI jAta. saptamIno apavAda tRtIyA 48-49 kAle bhAnavA''dhAre 2-2-48 . artha :- kALa arthamAM vartatA nakSatravAcaka gauNa nAmathI AdhAramAM tRtIyA Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 49 vibhakti vikalpe thAya che. vivecana :- puNye puSye vA pAyasans anauyAt = puSyanakSatrathI yukta kALamAM khIra khAvI joIe. vhAna kRti vim ? pujye= puSyanakSatramAM sUrya. ahIM nakSatra vAcaka zabda che. AdhAra che. paraMtu kALavAcaka nathI. tethI A sUtra na lAgyuM. bhAvitti vim ? titapughepu yakSIram talane phUla AvavAnAM samaye dudha. ahIM kALavAcaka zabda che. 'AdhAra che. paraMtu nakSatravAcaka zabda nathI mATe A sUtra na lAgyuM. - AdhAra kRtti vim ? gadya puSpa viniM=Aje puSyanakSatra che te tuM jANa. ahIM AdhAra nathI karma che. mATe A sUtra na lAgyuM. 'vhAne' ane 'yAre bannene saptamI karI che. kAraNake 'gathAre' nI anuvRtti nIce laI javI che. te nI nathI laI javI. nahIMtara banneno samAsa thaI zakata. prazna :- sAmI ane tRtIyA to siddha hatI ja to A sUtranI racanA zA mATe javAba :- SaSThInA apavAda mATe. jyAre AdhAranI vivakSA na kare tyAre saMbaMdhanI apekSAe SaSThI thaI jAta. tevuM nathI karavuM mATe SaSThInA apavAda ane saptamInA vikalpa mATe A sUtranuM praNayana che. prasitotsukAvabaddhaiH 2-2-49 artha :- prasita, utsunna ane anavaddha nAmathI yukta AdhA2 arthamAM vartatA gauNa nAmathI tRtIyA vibhakti vikalpe thAya che. sUtrasamAsa :-- pravarSe sita: kRti pratiH / (tRtIyA ta.) pratitatha mutyutha khavavAtha kRti pratitotsuAvavanA,tai:| (samA.4.) vivecana :- zai: zepu vA pratiH = vALamAM atyaMta Asakta thayelo. gRheba gRhe vA illu = gharamAM ja utsuka. heze. zevu vAavavandvaH = vALamAM baMdhAyelo. prazna :- sUtramAM bahuvacana zA mATe che ? javAba :- yathAsanivRtyartham / prati thI yukta gauNa nAmathI ekavacana, Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50. utsuka thI yukta gauNa nAmathI dvivacana ane kava thI yukta gauNa , nAmathI bahuvacana thAya. Avo anartha koI na kare mATe. SaSThIno bAdha karavA mATe A sUtra che. praNita zabda guNavacana paNa che ane kriyAvacana paNa che. guNavavana - pravRSTa: sitaH (zuvata:) civavana - : : sinorvA - ahIM A be prakAramAMthI avabaddha, ane utsuka nA sAhacaryathI kriyAvacana svarUpa zabda grahaNa karavAno che. dvitIyAno apavAda tRtIyA. 50-51 vyApye dvidroNAdibhyo vIpsAyAm 2-2-50 artha :- vyApyamAM vartatA vidroNa vigere gauNa nAmathI vIsA artha gamyamAna hoya to tRtIyA vibhakti vikalpa thAya che. sUtrasamAsa - ro ronI mAnad gaNa -koNa: . (tRtIyA ta.) ddhio: phi veSAM te-dito teo -ddhioTiMga: (bahu.) vivecana - dikoLe dhArca jhIti = babbe droNa pramANa anAja kharIde che. diM kioLuM dhAnya pAtika babbe droNa pramANa anAja kharIde che. kriona nAmane "mAnam' 6-4-69 thI rU[ pratyaya thAya che. ane 'manA Dika tun 6-4-141 thI te phak no lopa thAya che. pazana pazUnIti = pAMca pAMca pazune kharIde che. ' jIruM parva para jhINAti = pAMca pAMca pazune kharIde che. pagra mAnam gaca jIruM jIn nAmane 'saphayAH'... 6-4-171 thI pratyaya thavAthI pacI thayuM. vINA mAM tRtIyA vibhaktinuM vidhAna karAyela hovAthI vIsA artha kahevAI jAya che. '3wArthanAmayoH ' e uktithI tRtIyAnta triona ane jI have kirukta thatuM nathI jayAre vikalpapakSamAM dvitIyA vibhakti karmamAM vidhAna karAyelI hovAthI dvitIyA vibhakti karIe tyAre sikta thAya che. ahIM tRtIyA vibhakti jene jene vIsA arthamAM thaI che. tevAM badhAM Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 51 zabdano samAveza kikoza mAM karI levo. mAri zabdanAM judA judA cAra artha thAya che. samIpArtha - prAmAvI popa = gAmanI najIkamAM zarUAtamAM) jhuMpaDI che. prakArArtha sevAdriya mAlyA: = devadatta vigere dhanavALA che. je je dhanavALA che te te badhAno samAveza devadattanI sAthe thaI jaze. vyavasthAartha - brahmaLatiyaH va = brAhmaNa vigere (cAra) varNo che. ahIM vyavasthA arthamAM gaNapATha Avaze. avayavavArtha - svamAdriya gRha = thAMbhalA vigere gharanAM avayavo che. di thI bArI, bAraNAM vigere jaNAI jAya che. ahIM prasArArtha levAno che. samo roDa mRta vA 2-2-52 artha - smRtithI bhinna arthanA viSayamAM san + jJa dhAtunuM je karma temAM vartatAM gauNa nAmathI tRtIyA vibhakti vikalpa thAya che. sUtrasamAsa - mRtiH ti amRtiH sman ! (nam tatpa.) vivecana - mAtrA mAtara vA saMnAnI 5 mAtAne jANe che. saMtAno mAM - teramRta 3-3-69 thI Atmapada thayuM che. matavitti vim ? mAtaraM saMgAnAti = mAtAne yAda kare che. ahIM smaraNa artha hovAthI tRtIyA vibhakti thaI nathI. 2-2-48 thI navA nI anuvRtti cAlu ja hatI chatAM ahIM pharIthI vA nuM grahaNa karyuM che te navA nI anuvRtti aTakAvavA mATe. * sUtramAM " na karatAM "mo ro' . e pramANe karyuM te sama nI anuvRtti nIce laI javA mATe... caturthIno apavAda tRtIyA - tAma: saMghalADathaLe mAtmane 4 2-2-12 artha - san + drA dhAtunAM adharma arthavALA evAM saMpradAnanA viSayamAM gauNa nAmathI tRtIyA vibhakti thAya che. ane tyAre sam + dhAtu Atmane pada thAya che. Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ para sUtrasamAsa :-- sampratIyate asmRti savAnuM, tasmin / dharmAt anapetA-dhartham / 7 dharmak ti JadhamyuM, tasmin / (nak tatpu.) :- vAsyA saMprayate AmuH = kAmI mANasa dAsIne Ape che. atharvya kRti vim ? partye saMprayati = patnIne Ape che. patnI e adharmI nathI mATe ahIM A sUtra na lAgyuM. 'vaturthI' 2-2-53 sUtrathI caturthI thaI. vivecana : prazna :- rAsyA saMprayate AmuH / ahIM sadda arthamAM tRtIyA vibhakti thaI zakatI hatI eTale ke dhana pUrvanAM saMbhogamAM rU dhAtu varte che. 'dhanaM tattvA vAsyA saha sanmutte / AvAM prayogathI dAsI nAmane saddanA yogamAM tRtIyA vibhakti thaI zakata. tethI A sUtra banAvavAnI jarUra paData nahIM vaLI AvAM prakAranAM prayogathI kriyAvyatihAranI paNa prApti thavAthI Atmanepada thaI jatuM hatuM. kriyAvyatihAra = paraspara athavA ekbIjAnI kriyAnI adalIbadalI. ahIM saMbhoga svarUpa kriyAne kAraNe dAsIne kAmuke dhana ApyuM che. AthI AivyatihAre... 3-3-23 thI Atmanepada ane 2-2-44 thI tRtIyA vibhakti bannenI prApti hovAthI A sUtranI racanA ja nirarthaka che. zA mATe banAvyuM ? javAba :- A sUtra na banAvyuM hota to (sam + ) A dhAtu sivAya tathA sam upasarga vinA ane adharmanAM abhAvamAM paNa tRtIyA vibhakti thAta. tathA saMpradAnanI vivakSAmAM caturthI vibhakti paNa thAta. AthI A sUtra banAvavAthI have niyama banaze ke jene jene caturthI thaI haze tene tRtIyA vibhakti nahIM ja thAya. tathA adharma arthamAM je vAsI zabdane tRtIyA vibhakti A sUtrathI karavAmAM Ave to te prayogamAM saMpradAnanI vivakSA karIne vAsI zabdane caturthI vibhakti nahIM thAya. anyathA vivakSAta: vhAra khi' nyAyathI eka ja prayogamAM kArako vivakSAne AdhIna hovAthI vAsI zabdane saMpradAnanI vivakSAmAM caturthI paNa thAta. tene aTakAvavA mATe A sUtranI racanA che. prazna :- sam + jJa dhAtune Atmanepada karavuM tevuM kahyuM che to ahIM to sam + X + rU dhAtu prayogamAM che to tyAM Atmanepada kevI rIte thAya ? ane dAsIne tRtIyA vibhakti paNa na thavI joIe. Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 53 ' javAba H- sAcI vAta che. paNa sam + vA dhAtuno prayoga X nAM vyavadhAna vinA thato ja nathI. ane nyAya che ke "cena nAvyavadhAnaM tena vyavahite'pisyAt ' - jyAM je varNAdi vaDe avazya vyavadhAna thAya ja che te vyavadhAnavALuM gaNAtuM nathI. tyAM tenuM vyavadhAna hovA chatAM paNa je kArya batAvyuM te thaI zake che. A nyAyathI sak + vaeN dhAtunA grahaNathI sam + X + 7 dhAtunuM paNa grahaNa thaI zakaze. sam upasarganI anuvRtti uparathI cAlu ja che ane te sUtramAM 'sam' ne paMcamI vibhakti karI che. paMcamI vibhaktithI batAvela kArya padmamyA niviSe parasya'. 7-1-104 sUtra pramANe kSam pachI tarata ja 7 Avavo joIe. paraMtu te asaMbhava hovAthI pra nAM vyavadhAna pUrvaka batAvyo che. ahIM sUtramAM nakAra lakhyo che. te bIjA kAryonA samuccaya mATe karyo che. eTale ke saMpradAnamAM tRtIyA vibhakti thAya che. ane sam + vA dhAtune te samaye Atmanepada thAya che. saMpradAnamAM caturthI vibhakti - saMpradAna kAraka saMjJA jene paNa thAya tene vaturthI 2-2-53 thI caturthI vibhakti thAya che ane jyAre saMpradAna kAraka saMjJA na thAya chatAM zeSe 22-81 thI SaSThI vibhakti na karatAM caturthI vibhakti karavI che.tenA mATe tArthe 2-2-54 vigere sUtro lAgaze. caturthI 2-2-53 artha :- saMpradAnanA viSayamAM gauNa nAmathI ekavacana, dvivacana ane bahuvacanamAM anukrame ke myAn-myam svarUpa caturthI vibhakti thAya che. vivecana :- dinAya nAM tte = brAhmaNane gAya Ape che. (karmathI saMbaMdha) patye zete / (kriyAthI saMbaMdha) SaSThIno apavAdacaturthI 54 thI 61,65,66 tAdarthye 2-2-54 artha :- 'tenA mATe A' evA prakArano saMbaMdha vizeSa hote chate gauNa nAmathI Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 caturthI vibhakti thAya che. sUtrasamAsa - tarta rU-tartham | tI pArvatatirthastanA vivecana - yUpIya TADhaka thAMbhalA mATe lAkaDuM. * kArya-kAraNa bhAva tarIke kAraNa mukhya nAma hovAthI prathama vibhakti thAya che. ane kArya gauNa nAma hovAthI caturthI vibhakti thAya che. rucikRpyarthadhAribhiH preyavikArottamaNeSu. 2-2-55 artha - Dya arthanAM viSayamAM temaja tenA arthamAM vaparAtA dhAtuthI yukta gauNa nAmathI, vikAra arthanA viSayamAM 5 temaja tenA arthamAM vaparAtA dhAtuthI yukta gauNa nAmathI ane uttamarNa arthanA viSayamAM . dhAtuthI yukta gauNa nAmathI caturthI vibhakti thAya che. sUtrasamAsa - Izva rUpiza ti vApI (ita.Dha.) yoH artha: veSAM te-viSyathA (bahu) vidhyaza ddhi ti varthadhAri, taiDA (ita.4.) preyaza viccha 3ttamafza kRti prevottamatevu (ita.ka.) vivecana - Dya - maitrAya te dharma 3 maitrane dharma game che. vikAra - mUtrAva vatte thavA = rAba mUtrarUpe pariName che. uttamarNa - caitrAya zAM zAritika te caitranA so rUpiyAne dhAraNa kare che. praya = jene game che te preya kahevAya. vikAra = eka padArtha anya rUpe pariNAma pAme te vikAra kahevAya. uttama = ya havana pravuche la che jance jhajha TAM yasya sa-rasa - jenuM RNa uttama che te. eTale ke leNadAra. adhamarNa = yaH tu dhanaM gRhNAti sa: loke adhamatvena prasiddhaH / adhamam RNaM yutha saka-dhama eTale ke devAdAra. mUtra vAte vAda-mAM mUtra e gauNa nAma che kAraNake mUtra e evA no vikAra che. pahelAM kriyAnI sAthe saMbaMdha pAme che pachI mUtrarUpa vikAra saMbaMdha pAme che. mATe gauNa nAma mUtra banaze tethI tene caturthI thaze. A sUtramAM banne sthAne bahuvacana che te bannenuM yathAsaMga' karavA mATe che. Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 55 prazna :- sUtramAM baMne sthAne ekavacanano nirdeza karavAthI paNa sAmya thavAthI yathAsaMkhya thaze ja. to zA mATe bahuvacana karyuM ? javAba :- sAcI vAta che paraMtu '-dvi-vo' nI sAthe yathAsaMkhya nathI karavuM. jo sUtramAM ekavacana kare to tenI sAthe paNa sAmya thavAthI yathAsaMkhya thaI jAta. pratyAGaH zravA'rthini 2-2-56 artha :- arthina (abhilASaka) arthanA viSayamAM prati ane Aph upasargathI paramAM rahelAM zru dhAtuthI yukta gauNa nAmathI caturthI vibhakti thAya che. sUtrasamAsa H pratizva mAk na to: samAhAra-pratyAr,tasmAt / (samA.kra.) arthayate iti arthI, tasmin / vivecana :- dvigAya mAM pratizRMkhoti AzuLoti vA mATe vacanano svIkAra kare che. = brAhmaNane gAya ApavA dhruvA mAM zrun ne yoga arthamAM tRtIyA vibhakti che. zrauti kRvu0 0 4-2-108 thI zru no zR Adeza thayo che. pratyanorguNA''khyAtari 2-2-57 artha :- bhavyAtR (vaktA) viSayamAM prati ane anu upasargathI para [ dhAtuthI yukta gauNa nAmathI caturthI vibhakti thAya che. sUtrasamAsa : pratizca anuzru tayo: samAhAra-pratyenu,tasmAt / (samA.4.) vivecana :- putre pratiikhAti AjubAti vA gurUe je kIdheluM che tene kahe che. prazna :- rUkhA e pramANe sUtramAM 'LA' nuM grahaNa zA mATe ? = javAba H- 'zu' dhAtu chaThTho gaNa ane mAM gaNano che temAM 9 mAM gaNanA TM ne grahaNa karavA mATe A sUtramAM 'LA' grahaNa karela che. kahenAra arthamAM dvitIyAnI prApti hatI. paraMtu A sUtre caturthI vibhakti karI. tethI dvitIyAnuM apavAda sUtra che. yadvIkSye rAdhIkSI 2-2-58 artha H- vIkSya = vimati (durbuddhi) pUrvaka jovuM, jhINavaTapUrvaka jovuM evA arthanA Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pada viSayamAM rAy ane z dhAtuthI yukta gauNa nAmathI caturthI vibhakti thAya che. sUtrasamAsa :- yasya vIlzyam rUti yIchyuM, tasmin / (SaSThI tatpu.) rAzi kSiza vRtti rASIzI / (ita. 4.) vivecana :- maitrAya rAdhyate kSate vA maitrane jhINavaTathI jove che. IkSitavyaM parastrIbhyaH = parastrIne vimatipUrvaka jovA yogya che. vIkSya kRti vhim ? maitramIkSa te = maitrane juve che. ahIM jhINavaTapUrvaka jovAnuM nathI mATe A sUtra na lAgyuM. = vizeSatA :- jhINavaTapUrvaka eTale ke teonA abhiprAya vagerene jovuM. te kevAM prakAranAM che tenAM bhAgyano vicAra karavo. zaMkApUrvaka jovuM vigere. kRkSitavya parastrIH / mAM je strI tarapha jovuM che te strI kevI che ? enAM abhiprAyane jANavA mATe tenA tarapha juve che. utpAtena jJApye 2-2-59 artha :-- utpAta=Akasmika nimitta, jJApya = jaNAvavA lAyaka. Akasmika nimitta vaDe zApya arthanA viSayamAM gauNa nAmathI caturthI vibhakti thAya che. sUtrasamAsa :- mya prasiddha nimitte pati kRti utpAta,tena / jJApyate kRti jJApyuM,tasmin / vivecana H-- jJA dhAtu jyAre prerakamAM vaparAya tyAre tenuM je karma te zApya kahevAya che. jJA nA prerakamAM be karma hoya che. 1. mULa vAkyanuM karma te paNa jJApya kahevAya. 2. mULa vAkyano kartA prerakamAM karma thayo hoya te paNa jJApya kahevAya. zApya prayojya = zA dhAtu jyAre prerakamAM vaparAyo hoya tyAre mULa vAkyano kartA prerakamAM karma banyo e jJApi nuM karma hovAthI jJApya ane teja mULa vAkyano kartA prerakamAM karma thayo hoya tyAre te preraka kartA vaDe prayojya=preraNA karavA yogya hovAthI te prayojya paNa kahevAya. tethI jJA no mULa kartA prerakamAM karma bane te zApya - prayojya kahevAya. Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa7 vAtAya kapilA vidhudAtapAyAtilohinI / pItA varSAya vijJeyA durbhikSAya sitA bhavet // kapila varNavALI vijaLI pavanane sUcave che. atizaya lAla varNavALI vijaLI garamIne, pILAvarNavALI vijaLI varasAdane ane saphedavarNavALI vijaLI duSkALane sUcave che. ahIM mULa vAkyanuM karma e jJApya bane che. - adde vAta nAnAma = huM pavanane jANuM chuM. (ahIM vAta karma che.) LiT - vAta nAnaoN mAM pitA vidyuta preti (jJApati) = pavanane jANatA evA mane kapila vIjaLI preraNA kare che. ahIM mULa vAkyanuM karma vAta e zAntamAM paNa karma tarIke ja rahyuM. mATe vAta e jJApya karma banyuM. ane vijaLI e utpAta che. tenA dvArA pavana e jaNAvavA lAyaka bane che. mATe utpAta vaDe jJApya evA vati ne caturthI vibhakti thaI. e rIte dareka udAharaNamAM samajavuM. tene lim ? rAH DhuM chatra yAtaM viddhi kAnam = rAjAnuM A chatra che tethI AvatA rAjAne tuM jo. ni - adam mAyAnta agAne nAnAmi = huM AvatA rAjAne jANuM chuM (mULakarma - "mAyAnta gAna'). LiT - jJa ddha chatram mAyAnta sanAnuM jJApati = rAjAnuM A chatra AvatA rAjAne jaNAve che. ahIM mULa vAkyanuM karma e binA mAM paNa karma tarIke ja rahyuM. mATe mAyAnta rogAnama' e jJApya karma banyuM. paraMtu " chatram' e utpAta nimitta nathI mATe jJApya ne caturthI vibhakti na thaI. jJApya - jJApaka bhAvanA saMbaMdhathI roSe ra-ra-81 thI SaSThI vibhakti nI prApti hatI. tenuM A apavAda sUtra che. nimitta be prakAre che. (1) janaka. (2) jJApaka. jyAM tAdarthya hoya che. tyAM janaka hetu hoya che. ahIM tAdarthyano abhAva che. mATe jJApaka hetu che. Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 zlAgha-hanu-sthA-zapA prayojye 2-2-60 artha - rastAhanuM-sthA ane za6 dhAtuthI yukta jJA-prayojayamAM vartatA gauNa nAmathI caturthI vibhakti thAya che. sUtrasamAsa - pattAya% nu sthA 2 zam 2 pateSAM samAhAra rUti rastAya nuM thAza,tena (samA. Dha.) vivecana - jJApya-prayojaya nI samajaNa uparanAM sUtramAM kahI che. dA.ta. bina - maitraH nAnAti = maitra jANe che. mULa vAkyano kartA maitra che.) fNa - pannAlAM purva caitra maitre jJApati = zlAghA karato caitra maitrane jaNAve che. (ahIM mULa vAkyano kartA e Li avasthAmAM karma banyo.) ahIM jaNAvanAra caitra che. ane jaNAvavA yogya maitra che eTale maitra e jJApya banyo. temaja vaitra preraNA karanAra che. preraNA karavA yogya maitra che mATe maitra e prayojya banyo. eTale ke bodhano Azraya maitra e jJApya che. ane teja jJApi nuM prerakanuM) karma hovAthI prayojaya paNa che. mATe mitra e jJApya-prayojya bane che. mATe A sUtrathI maitra ne caturthI vibhakti thAya che. 1. maitrAya rastA te = sva ke parane jANatA evA maitrane zlAghA (prazaMsA) karato caitra jaNAve che. 2. maitrAya nute = sva ke parane jANatA evA maitrane saMtADato caitra jaNAve che. 3. maitrAtiko= sva keparane jANatA evAmaitrane ubho rAkhato caitra jaNAve che. jhINa-cce 3-3-94 thI Atmapada. ' 4. airAva zapa = sva ke parane jANatA evA maitrane sogaMda Apato caitra jaNAve che. za-35ttane 3-3-3pa thI za Atmanepada. pyo ti viza? maitrAya mAtmAne pastAvo = prazaMsA karato evo te maitrane potAne jaNAve che. - - maitra AtmAne nAnAAi (mULa karma "gAtmAna') . fkhara - pannAtha caitra maitra mAtmAnuM jJAAti-ahIM mULa karma e to karma tarIke ja rahyuM che. eTale uparamAM jaNAvyuM te pramANe maitra e jJA- Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 59 prayogya che. paraMtu AtmAnaM e prayojya nathI. mATe Atman ne caturthI vibhakti na thai. mo'rthe bhAvavacanAt 2-2-61 artha :-- kriyA che prayojana jenuM evI kriyA upapada (samIpa)mAM hoya tyAre dhAtuthI tum pratyaya thAya. e tumartha mAM 5-3-15 thI je Rg vi. bhAvavAcakaM pratyayo thAya te bhAvavAcaka pratyayAnta gauNa nAmathI svArthamAM caturthI vibhakti thAya. = sUtrasamAsa :- bhavanuM bhAva: mAva vRtti kRti bhAvavazvanam, tasmAt / vivecana :-- pavatuM vragati kRti pAAya vragati = rAMdhavA mATe jAya che. ahIM rAMdhavu` kriyA che'prayojana jenuM evI gamana' kriyA upapadamAM hote chate rAMdhavuM arthavALA paN dhAtune 5-3-13 sUtrathI tum nI prApti che. evAM tumarthaka par dhAtune tum ne badale mAnavattanAH5-3-15 thI yag pratyaya lAgI pAja bhAvavAcaka nAma bane che. te bhAvavAcaka pA nAmane A sUtrathI caturthI vibhakti thAya che. teja pramANe yahuM vragati kRti phaLyAya vrati = yajJane mATe jAya che. tumoDatha kRti vim ? pAsya = rAMdhavAnuM. ahIM mAtra bhAva vAcaka pratyaya lAgyo che. paraMtu tumarthakamAM bhAvavAcaka pratyaya thayo nathI. mATe A sUtra na lAgyuM. bhAvavacanAditi kim ? pakSyatIti pAcakasya vrajyA = te rAMdhaze. mATe rAMdhanAranuM gamana che. ahIM yiAyAM... 5-3-13 sUtrathI paDyuM dhAtune gap pratyaya lAgI pAvaLa e r kartuvAcaka nAma banyuM che. bhAvavAcI nathI. mATe A sUtra na lAgyuM. prazna :- ahIM 'pAkane mATe A' Avo artha thato hovAthI tArthe sUtrathI caturthInI prApti to hatI to A sUtra zA mATe banAvyuM ? = javAba :-- tum nAM arthamAM kahela bhAvavAcaka Sa vigere pratyayo paNa tArdhya mAM lAgatAM hovAthI tAvaththuM ukta thAta. kAnAm ayo:' e vacanathI tAda ne caturthI na thAta paraMtu gauNa nAma hovAthI zeve sUtrathI SaSThI Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 60 vibhaktinI athavA 'rAMdhavA mATe javuM' eTale ke javAnI kriyAmAM hetubhUta rAMdhavAnI kriyA che. mATe hetuvAcaka nAma tarIke rAMdhavAnI kriyAne 2-2- 44 sUtrathI tRtIyA vibhaktinI prApti hatI teno apavAda karIne caturthI vibhakti karI che. prazna :- tumoDathai ne badale tumartha karavuM joie. zA mATe gaurava karyuM ? - tumaH nI anuvRtti nIce lai javI che mATe... nahIMtara AkhuM tumartha nIce jAya. javAba :-- dvitIyAno apavAda - 62 thI 64. gamyasyA''pye 2-2-62 artha :-- gamya = jeno artha jaNAya paNa teno zabdathI prayoga na karyo hoya tene gamya kahevAya. gamya evAM tum pratyayanuM vyApya hote chate gauNa nAmathI caturthI vibhakti thAya che. . * sUtrasamAsa :- gamyate'ti gamyuM, tasya / Apyate kRti ApyuM, tasmin / vivecana :-- chebhyaH tebhyo nA vragati = lAkaDA mATe athavA phaLa mATe jAya che. ahIM AhatuM e tum pratyayAntano prayoga nathI karyo paNa teno artha nIkaLe che. tethI tenA vyApya evAM dya ane jta ne caturthI thai. gamyasthati vim ? dhAn AhatuM yAti = lAkaDAM levAM mATe jAya che. ahIM tum no prayoga thayo che. tethI caturthI na thai. dvitIyAno apavAda A sUtra che. gaternavA'nApte 2-2-63 artha :-- gati = pagathI cAlavuM te. banAsa = nahI prApta thayelAM. gati kriyAnAM anAma karmavAcaka gauNa nAmathI caturthI vibhakti vikalpe thAya che. sUtrasamAsa :- 7 gatam ti ganAtam, tasmin / (nak. ta.) . vivecana : prAmaM prAmAya vA yAti = gAma jAya che. vipranaSTa: prasthAna the vA yAti = bhUlo paDelo mArge jAya che. Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 61 haju kartAe gAma ane mArgane prApta karyo nathI. ane gati che. tethI te gatinA anAma karmane caturthI vibhakti thai. vikalpa pakSe rmaLi 2-240 thI dvitIyA vibhakti thai. gateriti kim ? striyaM gacchati manasA merUM macchati = manathI meru strInI pAse (manathI) jAya che. para jAya che. ahIM anAma karma che paNa paga dvArA gati nathI mATe A sUtra na lAgyuM. anApta iti kim ? panthAna yAti = mArge jAya che. ahIM sAcA mArge jato hovAthI gati che paNa anAsa nathI. mATe A sUtra na lAgyuM khi 2-2-40 thI dvitIyA vibhakti thai che. prazna :- gati zabdano artha page cAlavA rUpa gamana ane jJAna artha che to mAtra gamana artha ja ahIM kema grahaNa karyo ? javAba :- jyAre gamana svarUpa artha karIe tyAre ja karma anApta hoi zake. jJAna prApta karavuM e artha karIe to karma anAma hoi zakeja nahIM kAraNake jJAna prApta karanAra prathama samaye ja jANakArI meLave che. tethI te anAma rahI zake ja nahIM ane anAma hoya to jJAnanI prApti kahevAya ja nahI. mATe ahIM tenuM grahaNa karyuM nathI. prazna :- sUtramAM mAtra anAma ja lakhyuM che. to anAma evuM karma ja zA mATe lIdhuM ? karaNa vigere kema nahIM ? javAba :- uparanA sUtramAMthI Avye nI anuvRtti ahIM AvI che. prApya vastu ja anApta hoi zake. mATe anApta tarIke rahetuM karmakAraka ja Avaze. bIjuM nahIM Ave. manyasyA'nAvAdibhyo'tikutsane 2-2-64 artha : nau vigere gaNapAThanAM nAmone varjIne man dhAtu ke jenA dvArA atiniMdA thAya tevA vyApyamAM vartatA gauNa nAmathI caturthI vibhakti vikalpe thAya che. sUtrasamAsa - nau AvI yeSAM te-nAvAya:| (bahu.) na nAvAya: kRti banAvAyaH, tebhya:| (nag. ta.) Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kara = atIva styate yena tan--atitsatam, tasmin / (bahu.) vivecana :- 7 tyAM tRLAya tRLa vA maLye = huM tane tRNa samAna paNa mAnato nathI. tRNa jeTalI paNa kiMmata nathI arthAt atiniMdanIya artha ahIM nIkaLe che. mATe A sUtra lAgI caturthI vibhakti thai ane vikalpa pakSe maMtni thI dvitIyA vibhakti thai. * manyasthati vim ? yanA nirdezathI cothAgaNano man dhAtu levAno na tvA tRLa manye / ahIM AThamAM gaNano man dhAtu che. cothA gaNano (rivArino) nathI. mATe A sUtra na lAgyuM. anAvAmyiH kRti vim ? na tvA nAva, anna, zudra, gupta, aa vA maLye * A badhA zabdo 'nau' gaNa pAThanAM che ahIM nAvAdinuM varjana karyuM che. mATe A sUtra na lAgyuM. - ttpana kRti vim ? / tvA ratna manye = huM tamane ratna samAna nathI mAnato tenAthI paNa vizeSa mAnuM chuM ahIM niMdA nathI parantu ratnathI paNa adhika mAne che. eTale prazaMsA artha che. mATe A sUtra na lAgyuM. vaLAsavaLa vim ? na tthA tRLAya maLye / yudhmo mA mRt / karaNAzraya eTale ke vastu vaDe niMdA thAya te nAmane caturthI vibhakti thAya che. tema kahyuM che. paNa jenI niMdA karAya tene caturthI vibhakti na thAya. ahIM tRNa vaDe yugbhar nI niMdA karI che. to tRLa ne caturthI thAya paNa yudhman ne caturthI na thAya. atIti vim ? tyAM tRLa maLye = huM tamane tRNa mAnuM chuM. ahIM niMdA to che paNa atiniMdA nathI. mATe A sUtra na lAgyuM. * sUtramAM banAvAliSya: mAM bahuvacana karyuM che te AkRtigaNane mATe che. bahuvacanamAkRtigaNArtham / hita - sukhAbhyAm 2-2-65 - artha :-- hita ane sudgha zabda sAthe joDAyela gauNa nAmathI caturthI vibhakti vikalpe thAya che. sUtrasamAsa :-- vivecana :- hitaM ca sukhaM ca iti hitasukhe, tAbhyAm 1 AmayAvine AmayAvinoM vA hitam = Ama rogavALAnuM hita. Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 63 caitrAya caitrasya vAM muham = caitranuM sukha. SaSThIno apavAda A sUtra che. tat--madrA-DayuSya-kSemA'rtheinA'ziSir2-2-66 artha :- hita--mu--matra--AyuSya--kSema--artha zabdo ke tenAM arthavALAM zabdothI yukta gauNa nAmathI AzIrvAda artha gamyamAna hoya to caturthI vibhakti vikalpe thAya che. sUtrasamAsa :- te 6 madra 6 AyuSya 6 kSema 2 arthatha temAM samAhAra: kRti tatakAyuSyakSemArtham / (samA. haM.) tadbhadrAyuSyakSemArthAnAm artha: yasya sa:tadbhadrAyuSyakSemArthAtha, tena / (bahu.) vivecana H- :- 1. hita pRththuM vA nIvezyo nIvAnAM vA mUyAt = jIvonuM hita thAya. 2. suvuM--zuM--zarma nA prajJAmyaH pragAnAM vA mUyAt = prajAnuM sukha thAva. 3. bhradramastu zrI jinazAsanAya zrIjinazAsanasya vA = zrI jinazAsana nuM kalyANa thAva, 4. AyuSyamastu maitrAya caitrasya vA = caitranuM AyuSya (vadho.) thAva. 5. kSemaM gUMthAt zataM nirAmaya vA zrI sahAya saddasya vA = zrI saMghanuM kalyANa, ziva, kuzaLa, pIDA rahitapaNuM thAya. 6. artha hrA prayoganuM vA mUyAt maitrAya maitrasya vA = maitranuM kArya thAva. vikalpa pakSe zetre 2-2-81 thI SaSThI thai che. - dvadvAnte zrUyamANaM padaM pratyekamabhisambadhyate * dvandva samAsane anne jaNAtuM pada pratyeka padanI sAthe saMbaMdha pAme che. (joDAya che.) eTale sUtramAM dvandva samAsane anne artha zabda che. tethI hita-surU vigere badhAM zabdonI sAthe artha zabda joDAze eTale hita-suddha vigere zabdo ke tenAM arthavALAM zabdo... e pramANe ahIM levAnuM che. madra ane kSema baMne anya sthAne ekArtha hovA chatAM paNa kSema = Apattino abhAva. ane bhadra = saMpattinuM utkarSapaNuM. e pramANeno artha bheda hovAthI A sUtramAM baMnene alaga grahaNa karyAM che. prazna :- hita ane sudgha zabdane 2-2-65 thI caturthI siddha hatI chatAM ahIM Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64 tad thI zA mATe tenuM vidhAna karyuM? javAba:- hita ane suva zabdane A sUtramAM tat padathI pharIthI grahaNa karIne niyama karyo ke hita ane sud zabdano ane tenA arthavALA zabdono yoga hoya tyAre A sUtrathI ja AzIrvAda arthamAM caturthI vibhakti vikalpa thaze. jayAre ra-2-64 sUtrathI mAtra hita ane suraNa zabdano yoga hoya tyAre AzIrvAda sivAyanA arthamAM caturthI vibhakti vikalpa thAya che. tRtIyAno apavAda caturthI- parikrayaNe 2-2-67 artha - pariyaLa = nizcita samaya sudhI (jenAthI) pagAra, bhADuM vigerethI svIkAra karAya tene parikramaNa kahevAya che. parikrayaNa vAcaka gauNa nAmathI caturthI vibhakti vikalpa thAya che.' sUtrasamAsa - rijhIyo cena tat-riyAM, tasmina .. vivecana - zatAya zahena vI parirItaH = so rUpiyAthI kharIdAyelo. ahIM zata e parikayaNa vAcaka che tethI tene A sUtrathI vikalpa caturthI vibhakti thaI che. upapada caturthI- zaktArtha-vaSaG-namaH-svasti-svAhA-svadhAbhiH 2-2-68 artha - zakta arthavALA zabda temaja vanaspati-svAda ane svadhA nAM yogamAM gauNa nAmathI caturthI vibhakti nitya thAya che. sUtrasamAsa - zaru kartha: veSAM te- zal I (bahu) : zaktArthAzca vaSaT ca namazca svastizca svAhA ca svadhA ca iti zaktArtha vaSaG nama:-svasti-svAhA-svAda, tA. (Ita. .) vivecana - 1. : pramua manne maya = malla mATe A malla samartha che. 2. vaDA = agni mATe choDeluM. 3. namoIzcaH = arihaMtone namaskAra thAva.' 4. svati banAkhyaH = prajAnuM kalyANa thAva. Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6pa 5. svAdendrAya = Indrane svAhA. 6. svadhA -pitRM: = pitRdevane svadhA. (svAhA) arthavaDhaLe nAnarthastha' arthavAnuM nuM grahaNa karAye chate anarthakanuM grahaNa thatuM nathI. ahIM nama e arthavAnuM nuM grahaNa karAyela che. tethI "namati nuM grahaNa thatuM nathI. kAraNa ke te nAmadhAtunuM rUpa banela che. jyAre namanuM avyaya che. sUtra judu racyuM te navI nI nivRtti mATe che. kyAreka samagra dezamAM vA nI nivRtti karavI hoya to sUtra juduM banAve. kyAreka eka dezamAM vA nI nivRtti karavI hoya to paNa sUtra juduM banAve. ahIM 'ti' e kalyANa vAcaka zabda hovAthI tA . ra-2-66 thI vA nI prApti hatI. paraMtu A sUtramAM "ti' zabdanuM grahaNa karavAthI have 2-2-66 thI vikalpa caturthI na thatAM A sUtrathI AzIrvAda arthamAM paNa nitya caturthI thaze. A pramANe "svata' rUpa eka dezamAM vA nI nivRtti karavA mATe pRthapha racanA karI. apAdAnamAM paMcamI vibhakti- . jene apAdAna kAraka saMjJA thAya che tene pagalAne ra-2-69 sUtrathI pazcamI vibhakti thaze. jyAre apAdAna kAraka saMjJA na thAya tyAre paNa zare ra-ra-81 sUtra na lagADatAM jene paMcamI vibhakti ja karavI che tene gADavadhI -2-70 vigere sUtro lAgaze. pazcayapavitAne 2-2-62 artha - apAdAnamAM gauNa nAmathI e.va, ddhi.va, ane ba.va. mAM anukrame si, pAs svarUpa paMcamI vibhakti thAya che. vivecana - e.va. - grAmami gacchati = gAmathI Ave che. dviva. - vorAmyam mAchati = gAyane dohavAnA be sthAnethI : Ave che. ba. va. - vinego mAchiti vanomAMthI Ave che. Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 66 SaSThIno apavAda paMcamI - 70 thI 73, 72, 78 AAvathI 2-2-70 artha :- avadhAnam kRti athi, tasmin Jadhi = maryAdA - abhividhi. avidha arthamAM bak avyayathI yukta gauNa nAmathI paMcamI vibhakti thAya che. vivecana :- ApAlaputrAd vRo meSa:| maryAdA - pATaliputra sudhI varasAda varasyo. (pATaliputramAM nahIM). abhividhi - pATaliputramAM paNa varasAda varasyo. (tenAthI AgaLa nahIM). maryAdA - pravRttasya yaMtra nizeSaH - jenI vAta karatAM hoie teno ahIM nirodha thAya. eTaleke tyAM sudhInI vAta thAya paNa tenuM grahaNa na thAya. abhividhi - maryAnA bhUtameva yA yiyA vyApyate tevA amividhiH = jenI maryAdA karI che te paNa te kriyA vaDe vyApta hoya te abhividhi kahevAya. ahIM pATaliputranI maryAdA karI che to pATaliputra varasAda rUpa kriyA vaDe vyApta hoya te... paryApAbhyAM vaye 2-2-71 - artha :-- varjya = tyAga karavA yogya... varjanIya arthamAM ri ane apa thI yukta gauNa nAmathI paMcamI vibhakti thAya che. sUtrasamAsa :-- pazci Javazrva rUti paryayI, tAbhyAm / (ita. 4.) / vivecana :- pari pAtaputrAd vRo meSaH / apavAryataputrAd vRNe meSaH = pATaliputrane choDIne varasAda varasyo. varga rUti vim ? apaNajo maitrasya = maitrano apazabda. ahIM 'apa' varjya arthamAM nathI mATe A sUtra na lAgyuM. tethI zetre 22-81 thI SaSThI vibhakti thai che. prazna :-- pari no artha cArebAju thAya. pa no artha varjana karavuM tevo thAya. have 'varSe' sUtramAM na lakhyuM hota to paNa gava nAM sAhacaryathI vRtti no paNa Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 67 varjana karavuM tevo artha thaI ja jAta. to vaLe lakhIne gaurava zA mATe karyuM? javAba :- sAcI vAta che. AvuM karavAthI sUtramAM lAghava thAta. paraMtu artha samajavAmAM muzkelI thAta. jema "mA" nA sAhacaryathI "ri no artha 'vajarya evo thAta tema "ra nAM sAhacaryathI 'pa'no artha "cArebAju evo paNa nIkaLI zakta Avo aniSTa bodha na thAya mATe sUtramAM varSe lakhyuM che te yathAyogya ja che. - yata: patinidhi-pratiddAne pratinA 2-2-72 artha - pratinidhi = mukhya vyakti sadeza jenuM kArya che te pratinidhi. pratidAna = eka vastu levI che tenA badalAmAM bIjI vastu ApavI te. pratinidhi ane pratidAna jenAthI thAya taddAcaka prati yukRta gauNa nAmathI paMcamI vibhakti thAya che. sUtrasamAsaH- pratinidhizra pratitAnaM 2 patayo samAhI: ti pratinidhipratilAna, tasmin ! (samA. .) vivecana - praduno vAsudevA prati = pradyumna kRSNano pratinidhi che. * tijo: pratimApAnanai prayacchati = talane badale Ane aDada Ape che. ahIM tala levA che tenA badalAmAM aDada Ape che. te pratidAna che. mATe pratiyukta tina ne paMcamI vibhakti A sUtrathI thaI che. mAdhyAtirthapayo 2-2-7rU artha - mAthAtA = pratipAdana karanArA. 3payoga = niyamapUrvaka vidyAne grahaNa karavI te... upayoganAM viSayamAM AkhyAtR vAcaka gauNa nAmathI paMcamI vibhakti thAya che. vivecana rUpAdhyAyari adhIre = upAdhyAya pAse bhaNe che. savAdhyAyAm mAmati = upAdhyAya pAsethI jJAna meLave che. 35thoDA rUti lim ? nadI gRti = naTane sAMbhaLe che. ahIM upayogano viSaya nathI mATe A sUtra na lAgyuM. paNa zeSe -2-81 thI Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68 SaSThI thaI che. prazna :- 2-2-69 sUtrathI apAdAnanA viSayamAM paMcamI vibhakti siddha ja hatI. kAraNa ke bolanAra vyaktithI vAkyo chuTA paDe tyAreja upayoga pUrvaka saMbhaLAya che. chatAM A sUtra zA mATe banAvyuM? javAba:- siddha sati gArabbo niyamArtha - niyama e banyoke upayoga na hoya tyAre ra2-69 thI paMcamI vibhakti have nahIM thAya. paraMtu "zeNe' thI SaSThI vibhakti thaze. dvitIyA - samI no apavAda gamyayapaH karmA''dhAre 2-2-74 artha - prayoga na karAyela hoya tevAM ya pratyayAnta zabdanA karma ke AdhAravAcaka nAmathI paMcamI vibhakti thAya che. ' sUtrasamAsa - agraNAlI | a-mya tasthA (karma.) varSa 2 mAthA patayoH mahiA rUti kaDaDabhAI, tasminA (samA. .) vivecana :- prAsatat te = mahela upara (caDIne) juve che. Asanad 9te = Asana upara besIne) juve che. ahIM saMbaMdhaka bhUtakRdanta (pU pratyayAtta) no artha che. paNa teno zabda prayoga thayo nathI mATe baMnenA anukrame karmavAcaka nAma prasiddhi ane AdhAravAcaka nAma saMta ne paMcamI vibhakti thaI che. nathaiphavi vi? prAsAtamArA zete = mahela upara caDIne suve che. sAsane vira mukta = Asana upara besIne khAya che. ahIM ya pratyayAtta no prayoga karAyelo che. mATe A sUtra na lAgyuM. prazna:- A sUtramAM upAtta viSayaka apAdAna hovAthI 2-2-69 thI paMcamI vibhakti thavAnI ja hatI. to A sUtranI racanA zA mATe? javAba :- jyAre yavanta no prayoga hoya tyAre tenA karmane dvitIyA vibhakti ane AdhArane saptamI vibhakti thAya. ane jyAre yavanta no prayoga na jaNAto hoya te samaye paNa naimittika evuM karma hAjara hovAthI yavanta na Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 69 hovA chatAM hoya tevuja manAya che. tethI yak nimitta na hovA chatAM tenA karma ane AdhArane anukrame dvitIyA ane saptamI vibhakti ja thAya. evo koI niyama banAvI de. AvAM niyamane aTakAvavA mATe A sUtrathI gamyamAna | pratyayAnta zabdanAM karma ane AdhAramAM paMcamInuM vidhAna karyuM che. prabhRtyanyArtha-dikzabda-bahirArAditaraiH 2-2-75 ' artha - prakRti arthavALAM, anya arthavALAM, di vAcaka zabdo, vahi, mAt ane phatara zabdathI yukta gauNa nAmathI paMcamI vibhakti thAya che. sUtrasamAsa - prakRtiza kanya ti kRtyanI i (ita. .). prakRtyoH gaI. thelA te - pravRtvacAI: 1 (bahu) zi : zakvADa - vikvA: prabhRtyanyAzci dikzabdAzca bahizca ArAcca itaszca iti prabhRtyanyArtha jirI-hitirADa, taiTa (Ita. 4.) vivecana :1. tata: prakRti = tyArathI mAMDIne prakRtti) 2. khAd AraNya = grISma RtuthI mAMDIne (pRcartha) 3. aca-fpatro vAmaitrAt = maitrathI judo (gara - vArtha) 4. prApAt pUrvasyAM hizi vasati = gAmathI pUrva dizAmAM rahe che. (dizA vAcaka). 5. je viccat citra = vidhyAcalathI uttara (DAbIbAju) pAriyAtra - parvata che. (dezavAcaka) 6. zcamo rAmAm pachida = yudhiSThira rAmanI pachI thayAM. (kALavAcaka). 7. vaha pramAt = gAmathI bahAra. (vada) 8. kArat prAmAn = gAmathI najIka. (nAi) 9. rUta: rAmAn = gAmathI bIjo. (phatara) prakRti = bAraNya (mAMDIne). tijJA - AmAM zabdAra zabdathI vim vAcaka, kALavAcaka ane Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dezavAcaka ema traNa prakAranAM zabdo grahaNa thaI jAya che. mAtra dizAmAM vartatA zabdo levAnA che tevuM nathI. dizA arthamAM vAcakapaNA vaDe jovAyelAM hoya tevA vid zabdane paNa grahaNa karavAnAM che. . dA.ta. pazcimo aman yudhiSida = yudhiSThira rAmanI pachI thayAM. ahIM pazcima no artha 'pachI' evo karyo che. paraMtu pazcima zabda dizA arthamAM paNa vaparAyelo jovA maLe che. tethI te vija zabda kahevAya. prazna :- maca ane phatara mAM phera zuM? javAba - aca-gaH ti prakRti vinnakSa: artha: 3 . prakRtithI vilakSaNa jagatanI koIpaNa (anya) prakRtine jaNAvavI hoya tyAre anya ke tenA arthavALA (fma-vyatiri-pRtha| vigere) zabdano prayoga thAya che. dA.ta. ko maitrA.... ahIM maitrathI anya koNa che te jaNAvyuM nathI. eTale jagatanI bIjI koIpaNa vyakti prahaNa thaI zake. itara-itara zabdo dvayorUpa lakSitayoranyatara vcnH| dazyamAna evI be vyaktimAMthI eka vyaktine alaga pADavI hoya to phatara zabda vaparAya che. dA.ta. Dutatrat maitra - ahIM caitra ane maitra e be vyakti najara samakSa che temAM caitra thI maitra itara che. tema jaNAvyuM. mArthe ra-2-78 sUtramAM vikalpa paMcamInuM vidhAna kareluM che. eTale bhArat zabdanA yogamAM to A sUtrathI paMcamI nitya thaze. tathA Ait nA arthavALAM je zabda haze tevAM zabdonI sAthe rahelAM gauNa nAmathI ra-ra- 78 sUtrathI paMcamI vibhakti vikalpa thaze. dA.ta. TU-viprada vigere prazna :- sUtramAM ba.va. zA mATe karyuM che? javAba :- sUtramAM ba.va. lAghava mATe karyuM che. jo e.va. karyuM hota to vitA'... e pramANe gaurava thaI jAta.... tRtIyAno apavAda paMcamI - 76 77,72. RNAddhetoH 2-2-76 artha - hetubhUta RNavAcaka gauNa nAmathI paMcamI vibhakti thAya che. Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vivecana - zatAtivaka = so rUpiyAnAM RNa) thI baMdhAyela. : ahIM baMdhana e phaLa che. teno hetu 100 rUpiyA che. mATe jAta ne paMcamI vibhakti thaI che. heto ritti vinma? tena va = so vaDe baMdhAyela. ahIM "zata e hetu nathI. paNa kartA che mATe A sUtra na lAgyuM. * A sUtra ra-2-4 sUtranuM apavAda che. mupAtriya navA ra-ra-77 artha - strIliMgane varjIne guNavAcaka hetubhUta gauNa nAmathI paMcamI vibhakti vikalpa thAya che. vivecana - nADyA-nAghena vA vada = jaDatAthI baMdhAyela. ahIM vAkya e strIliMgarbhinna guNavAcaka nAma che. ane baMdhAvuM te tenAM hetubhUta paNa che. mATe A sUtrathI paMcamI vibhakti vikalpa thaI. * jJAna sAnena vA muw = jJAna vaDe mUkAyelo. ahI jJAna e strIliMgabhinna guNavAcaka nAma che. ane mUkAvuM te tenA hetubhUta paNa che. mATe jJAnane paMcamI vibhakti vikalpa thaI. * riTAyAbiti vim ? DucA muw: = buddhi vaDe mUkAyo. ahIM buddhi e guNavAcaka nAma che mUkAvuM tenA hetubhUta paNa che. paraMtu buddhi e strIliMga nAma hovAthI A sUtra na lAgyuM paraMtu ra-ra-44 thI tRtIyA vibhakti thaI che. prazna - kriyAnA sAdhanabhUta je hoya tene hetu kahevAya. to kriyAnA hetubhUta 'to dareka kAraka kahevAya. to kartA kArane paMcamI vibhakti A sUtrathI ' thAya ke nahIM? javAba - na thAya. kartAno paNa jo hetumAM samAveza karavo hota to hetu- . 2-ra-44 sUtramAM mAtra hetu lakhavAthI ja tRtIyA vibhakti thaI jAta. hetu-kartu-karaNa ema dareka zabdanA alaga-alaga nirdeza karyA che teja sUcave che ke phaLanI siddhimAM je yogya hoya tene ja hetu kahevo che. kartAne hetu mAnI paMcamI vibhakti karavI nathI. teja pramANe hetu ane karaNamAM Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7ra paNa bhinnatA sUcave che. sArArthe. 2-2-78 artha - At = dUra ane najIka A arthavALAM gauNa nAmathI paMcamI vibhakti vikalpa thAya che. vivecana - dUra pramANa va = gAmathI dUra. viSe grAma-prAmastha vA = gAmathI dUra. nirja prAma-prAya vA = gAmathI najIka agAuM pramA-prAmastha vA = gAmathI najIka. prazna :- sUtramAM ba.va. zA mATe ? javAba - bahuvacana na karatAM jo ekavacana kArarthena e pramANe kare to gaurava thaI jAta. lAghava mATe ja bahuvacana karela che. sto-DA- tipAsittera 2-2-72 artha - je guNathI dravyamAM zabdanI pravRtti thAya te guNa sarva kahevAya. athavA asattva rUpe kahevAtAM dravya-guNa-kriyAne sarva kahevAya. asattva evAM karaNamAM vartatA to- - chuM ane piyara thI vikalpa paMcamI vibhakti thAya che. ' sUtrasamAsa :- to ra ma ra chUca tiparva 2 pateSAM samAhAra: to "skRtirtha, taman ! (samA. .) sarva-asattva, tana ! (nam. ta.) vivecana - stot stana vAyu = thoDA vaDe mukAyo. utpAt alpena vA mup: = alpa vaDe mukAyo. jItu phrena vI mu: = duHkha (kaSTa) vaDe mukAyo. tiyAt tivayena vI mup: = keTalAMka vaDe mukAyo. sarva ti vim ? rastona vizena hataH = thoDAM jhera vaDe haNAyo. ahIM to zabda che paNa te viSarUpI dravyamAM pravarte che. mATe paMcamI vibhakti vikalpa na thaI. Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 73 pachI vibhakti- . tRtIyAno apavAda SaSThI - 80, 86 thI 88, 2. ajJAne jJaH SaSThI 2-2-80 artha - jJAna bhinna viSayamAM jJA dhAtunuM je karaNa, tavAcI gauNa nAmathI e.va., ki.va., ane ba.va. mAM anukrame 3 mo ane gAma svarUpa SaSThI vibhakti thAya che. vivecana - Sa SaSo paNa vA nAnId = ghI vaDe pravRtti kare che. athavA ghI na hoya tene ghI mAnI oLakhe che. ahIM jJA dhAtu jJAnabhinna arthamAM che tethI SaSThI thaI. * ajJAna rUti *i? putra nAnAti = svara vaDe putrane jANe che. ahIM ajJAne artha nathI mATe karaNamAM tRtIyA vibhakti thaI. * vara - sainna nAnAti = telane ghI vaDe pravRtti kare che. ahIM paNa karaNa che tethI tene SaSThI vibhakti thaI. paNa saina e karaNa nathI karma che. tethI tene SaSThI vibhakti na thaI. karmane dvitIyA vibhakti thaI. * mazIna = citta bhrAnti vaDe padArtha yathArtha rUpe na jANe anyarUpe jANe tethI te mithyAjJAna che. mithyAjJAna eTale ajJAna. saMbaMdha SaSThI- zeSe 2-2-02 artha - karma vigerethI anya (eTale ke jene bIjI vibhakti koI sUtrathI na lAgI hoya athavA bIjI vibhakti vikalpa lAgI hoya to tenAM vikalpamAM) temaja karma vigerenI vivakSA na karI hoya tevA sva-svAmI bhAva vigere saMbaMdha vizeSa te zeSa kahevAya. tene viSe SaSThI vibhakti thAya che. vivecana - ajJa: puruSa: = rAjAno puruSa. 3rapatyaM = govALano dIkaro. (35 = jenA vaDe gAyanI pAse javAya te.) Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 1 bhASAnAm arayAt = aDada na khAvA joIe. paMcamIno apavAda SaSThI s-iriSThAt-stAdastAdasatasAtA 2-2-82 . . artha - ra rizvata, tAta, tAta, basa, tas ane At pratyayAnta evA zabdathI yukta gauNa nAmathI SaSThI vibhakti thAya che. sUtrasamAsaH- iraNan 2 tAt 2 mastAt 2 ma ra ta vat ra teSAM samANA:, tena. (samA.4.) vivecana : karNa teNe (vAsa:) - 3ra grAmasya, 3 , rAmasya = gAmanI upara, jhabbe.. 7-2-114 thI 1ra ane sthiti pratyaya ane karNa no 35 Adeza. * paramin reze (vAsa:) - pastAt prAgaTya = gAmanI bahAra. paDavA.. 7-2-116 thI stat pratyaya. pUrvazvina reze (vAsa:) - puratA prama, puda prAmarsa = gAmanI AgaLa. pUrvAzva.. 7-ra-115 thI satata ane san pratyaya tathA pUrva no pura Adeza. kSiNasyAM lisa (vA) - takSitaH prImI = gAmanI dakSiNamAM. kSaNo7-ra-117 thI tenuM pratyaya. 3racAM lizi (vAsa:) - tat prAmANya = gAmanI uttaramAM. pA. 7-ra-118 thI mA pratyaya. ravigere pratyayo che. mATe pratyaya praha tata prahA' A nyAyathI ri vigere thI yukta evuM nAma ja Avaze. ra vigere pratyayo svArthika che. dipha zabdathI vidhAna karAyelAM che. A kAraNathI tenAM aMtavALA dipha zabdo ja kahevAya. eTale 'zeSa' ra-ra- 81 sUtrathI SaSThI thatI hatI. te sUtrano apavAda mRtyacAI... ra-ra- 75 thI paMcamI nuM vidhAna karAyuM te che. ane te sUtrano apavAda A sUtra che. Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 75 dvitIyAno apavAda SaSThI - 83 thI 85 karmaNi kRtaH 2-2-83 artha - kRdantanAM karmane SaSThI vibhakti thAya che. vivecana - maiAM = pANIne sarjanAra. javAM hoda = gAyone dohanAra. ofti vim ? parakha bherA = zastra vaDe bhedanAra. tovaM paI = thoDuM rAMdhanAra. AmAM 'zana' e karaNa che. tethI SaSThI thaI nathI. paraMtu hetuMchuM ra-2-44 thI tRtIyA vibhakti thaI che. temaja bIjA vAkyamAM to' e kriyAnuM vizeSaNa che. karma nathI. tethI tene kriyAvizeSatu ra2-41 thI dvitIyA vibhakti thaI che. * dArUti vim ? purRpUrvI motanam = pahelAM bhAta khAnAra. puruM pUrvam ane A arthamAM puppUrva nAmane pUrva nena. --167 thI rUnuM pratyaya lAgyo che. ahIM bonas karma che paNa taddhita pratyayAnta evAM gurupUrvI nuM karma che. kRdantanuM karma nathI. A sUtra dvitIyAnuM apavAdarUpa che. dipovAtu: 2-2-84 artha - arvArA pratyayAtta din dhAtunAM karmane SaSThI vibhakti vikalpa thAya che. vivecana - vIrasya gaura vASir = corano dviSI) zatru. ahIM 6i dhAtune suSiAI. pa-ra-26 thI tR' pratyaya lAgyo che. vikalpa pakSe ja ra-2-40 thI dvitIyA vibhakti thaI che. . vaLa taH 2-2-83 thI SaSThI vibhakti thatI hatI teno 7sulatA... 2-2-90 thI niSedha thato hato. tene vikalpathI SaSThI prApta karavA mATe A sUtranI racanA che. vaikatra dvayoH 2-2-85 artha - kRta pratyayAtta evA rmika dhAtunA be karmamAMthI koIpaNa eka karmane SaSThI vibhakti vikalpa thAya che. (ane bIjA karmane bad: ra-ra- 83 thI SaSThI vibhakti nitya thAya che.) Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 76 = vivecana :- anAyA netA sukhaM sukhasya vA sughna deza tarapha bakarIne lai janAra. anAm anAyA vA netA sunasya = sughna deza tarapha bakarIne lai janAra. 2. rU. ahIM netA e nau dhAtunuM tRp pratyayAnta kRdanta che. ane tenA 'trughna' ane 'anA' e be karma che. jyAre trughna ne A sUtrathI vikalpe SaSThI thAya tyAre 'anA' ne nivRtaH 2-2-83 thI nitya SaSThI thAya ane jyAre 'manA' ne A sUtrathI SaSThI thAya tyAre 'suna' ne maMtti. taH 2-283 thI nitya SaSThI vibhakti thAya che. eTale kula traNa prayoga thAya che. te A pramANe..... ajAyA netA srughnam / ajAyA netA srughnasya / ajAM netA srughnasya / 'putra' e pramANe sAmAnyathI nirdeza karelo hovAthI pradhAna ke gauNa baMne karmanuM sAmAnyapaNe grahaNa thai zake che. mATe baMne prakAranAM udAharaNa ApyA che. prazna :-- ahIM ta: e Sadyanta hovAthI kyo; ne tenuM vizeSaNa kema na karyuM ? tyAM paNa be kRdantanuM ja eka karma tene SaSThI vibhakti vikalpe thAya che. te pramANe sUtrArtha ghaTe che. dA.ta. mAM traNa mettA 7 maitra:| ahIM hrA ane mettA rUpa be kRdantanuM av e karma che to tene SaSThI vibhakti vikalpe thAya. javAba H-- e pramANe na thAya. e pramANe ja karavuM hota to maMkhi to thotha vA e pramANe 2-2-83 ane 2-2-85 baMne sUtrano eka ja yoga karata. e pramANe karavAthI eka kRdantanA karmamAM nitya SaSThI thAya che. ane be kRdantanAM karmamAM vikalpe SaSThI thAya che. e pramANe samagra artha sUtrArthamAM siddha thAya che. chatAM te pramANe nathI karyuM te ja sUcave che ke graMthakArane e prakArano artha iSTa nathI. mATe sUtramAM je kahela che te pramANe ja artha karavo eTale tho: ne kRdanta nuM vizeSaNa na karatAM karmanuM vizeSaNa ja karavuM. prazna :-- rmaLi no adhikAra cAlu che. ane karmane' e pramANe karavAthI bIjA karmanI tra'"no artha 'koipaNa eka apekSA paNa rahe che. tethI Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 77 'tra' e pramANe sUtramAM kahevAye chate 'be karmamAMthI eka karmane' evAM prakArano artha samajAi ja jAya che to sUtramAM 'yo' na lakhe to paNa cAle. gaurava zA mATe karyuM ? javAba : jo yoH na lakhe ane mAtra 'tra' zabda ja rAkhe to nyAya che ke 'pradhAnApradhAnasaMnidhI pradhAne jAyeM saMpratyayaH' pradhAna ane gauNa baMnenuM kArya AvI paDe tyAre pradhAnane viSeja kArya thAya che. AvA prakAranAM nyAyathI pradhAna evAM karmanuM ja grahaNa thAta 'bemAMthI eka karmane' evo artha na thAta. athavA to gauNa nAmano adhikAra cAlu hovAthI karmanI apekSAe gauNa karma ja grahaNa thAta. pradhAna karma grahaNa na thAta. ahIM evuM nathI karavuM. pradhAna ane gauNa baMne karmane vikalpathI SaSThI bhinna bhinna rIte karavI che eTale ke pradhAnane vikalpathI SaSThI karo tyAre gauNa ne nitya ane gauNakarmane vikalpathI SaSThI vibhakti karo tyAre pradhAna karmane nitya SaSThI vibhakti karavI. e pramANeno artha karavAM mATe 'hrayo:' zabdanuM grahaNa karyuM che. temAM koi doSa nathI. kartari 2-2-86 artha :- kRt pratyayAnta dhAtu sambandhI kartAmAM vartatA gauNa nAmathI SaSThI vibhakti thAya che. = vivecana :- bhavataH AsiA Apano besavAno vAro. paryAyAdoM..... 53-120 thI lAgelAM " pratyayAnta evAM gaN dhAtu sambandhI kartRvAcaka bhavat ne A sUtrathI SaSThI vibhakti thai che. tarIti vim ? vRddhe zAyiA = gharamAM suvAno vAro. ahIM kRt pratyayAnta zI dhAtunuM gRha e kartavAcaka nAma nathI. paraMtu vRdde e adhikaraNavAcaka nAma che mATe A sUtra na lAgyuM. dantanAM prayogamAM katRvAcI zabdathI hetu..... 2-2-44 thI tRtIyAnI prApti hatI teno apavAda A sUtra che. dvihetorastryaNakasya vA 2-2-87 artha :- strIliMga adhikAramAM vidhAna karAyelAM jJa ane La ne varjIne kartA Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 ane karma baMnenI SaSThInAM kAraNabhUta kRdantanAM kartAmAM vartatAM gauNa nAmathI SaSThI vibhakti vikalpe thAya che. zaMsi pratyayAt 5-3-10pa thI jJa pratyaya thAya che tenuM ane bhAve 5-3- 112 thI La pratyaya thAya che. te baMnenuM varjana karela che. sUtrasamAsa :- dRorvetuH kRti heitu:, tasya / (Sa. ta.) = azva kharce tayo: samAhAra: rUti agam / (samA. 4.) zriyAt aLam kRti smRgam / (sa. ta.) na smULam kRti askyaLam, tasya / (nam. ta.) vivecana H-- vivitrA mUtrALAM kRti: AcAryaya--AvAryeLa vA = AcAryanI sUtronI racanA vicitra hoya che. ahIM 'vRtti' e strIliMgamAM vidhAna karAyelA a ane kha sivAyano 'tti' pratyaya che. yAM hriH 5391 thI tti pratyaya lAgyo che. ane te kRdanta che. tenA kartA 'AvArya' che. ane 'sUtra' e karma che. tethI 'AvArya' ne tara 2-2-86 thI ane 'sUtra' ne rmaLi taH 2-283 thI SaSThI vibhakti thavAthI prApti che. tethI te vRtti ubhayane SaSThI vibhaktinAM kAraNarUpa banI tethI kRtinAM kartavAcaka nAmane A sUtrathI SaSThI vibhakti vikalpe thai. pakSe hetu...... 2-2-44 thI tRtIyA vibhakti thai che. dvihetorityekavacanaM kim ? Azcaryamodanasya pAko'tithInAM ca prAdurbhAvaH Azcarya che bhAtanuM raMdhAvuM ane atithI nuM Agamana... = ahIM 'pAda' e par dhAtune mAvATM: 5-3-18 thI dhak pratyaya lAgI banyo che. ane 'prAdurbhAva' mAM mU dhAtune patra pratyaya lAgyo che. eTale baMne kRdanta banyAM. 'pA' e kRdanta 'ovana' rUpa karmane mATe rmatiH 2-2-83 thI SaSThInI prAptimAM kAraNabhUta che. temaja pradurbhAva e kRdanta 'atithI' rUpa kartAne mATe R 2-2-86 thI SaSThInI prAptimAM kAraNabhUta che. paraMtu A sUtramAM 'dilhetoH' je ekavacanamAM mUkyuM che te jaNAve che ke kartA ane karma bannenI SaSThInAM kAraNabhUta ekaja kRdanta hoya to ja kRdantanAM kartAne SaSThI vibhakti vikalpe thAya che. jyAre ahIM kartA Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ane karma baMnene mATe judAM judAM kRdanta che tethI te pachI vibhaktinAM kAraNabhUta che mATe A sUtra lAgyuM nathI. macAvati phi...? viSi maitraNa vAvyAnAm = maitranI kAvya karavAnI icchA. ahIM viSa ( nuM icchAdarzaka kRdanta) ne zani pratyayAt pa-3-105 thI pratyaya lAgyo che. tethI A sUtra na lAgatAM rira-ra-86 thI nitya SaSThI vibhakti thaI. viI vaitrI 18nAma = caitranI lAkaDA kApavAnI kriyA. ahIM Ave pa-3-122 thI mad dhAtune strIliMgamAM vihita "gha' pratyaya lAgyo che. tethI A sutra na lAgatAM taMrira-2-86 thI nitya SaSThI vibhakti thaI che. kRtyasya vA 2-2-88 artha - kRtya pratyayAntanA kartAmAM vartatA gauNa nAmathI SaSThI vibhakti vidhe thAya che. kRtya pratyaya--tavya, manIya, ya, vacam ane dhya[. vivecana - vaya-tava vA kRtyaH = tAre caTaI karavI joIe. -vRSi... pa-1-42 thI vI. vayA tava vA vArtha Ta = tAre caTaI karavA yogya che. Rva. 5- 1-17 thI , vaiyA-tava vA vartavya: vaTa, vaiyA-tava vA varaNIyaH Ta = tAre caTaI karavA yogya che. tevyAnI 5-1-17 thI tavya, manIya. taiyA--tava vA ya va = tAre caTaI ApavA yogya che. ya vAtaH 51-28 3. kRtya pratyayAnta 'tya' vigere nA kartAne A sUtrathI SaSThI vibhakti vikalpa thaI. vikalpapakSe hetu-sUrNa... ra-ra-44 thI tRtIyA vibhakti thaI che. ahIM tatra vigere pratyayathI karma ukta thayuM che. mATe vara e ukta thavAthI tene nAna:. 2-2-31 thI prathamA vibhakti thaI che. SaSThIno niSedha - 89 thI 94 nomayoeto ra-2-02 artha - kRtya pratyayAntanAM SaSThI vibhaktinAM kAraNabhUta kartA ane karmane baMnene Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 80 : SaSThI vibhakti thatI nathI. vivecana - netavyA prAmamanA maitraNa = maitra vaDe bakarI gAmamAM laI javA yogya che. ahIM "tavyA' e 'tavya kRtya pratyayAtta kRdanta che. tethI tenAM karmavAcaka gauNa nAma "rAma' ne vRta: ra-ra-83 thI ane kartAvAcaka gauNa nAma maitra ne rtari 2-2-86 thI SaSThI vibhakti thavAno yoga hato. teno A sUtre niSedha karyo. tethI prAma' ne na ra2-40 thI dvitIyA vibhakti ane "maitra' ne hetu-.... ra2-44 thI tRtIyA vibhakti thaI che. 'manA' e pradhAna karma hovAthI tene SaSThInI prApti hatI ja nahIM. tene nAnaH prathamai... ra-2-31 thI prathama vibhakti thaI che. prazna - ahIM kRtya pratyayAnta saMbaMdhI SaSThI vibhaktinA hetubhUta kartA ane karma baMnemAM SaSThI vibhaktino niSedha karyo paNa A sUtramayo thI dvikarmaka dhAtane viSe ja prApta evI pachI vibhaktino niSedha kare che kAraNa ke dvikarmaka dhAtune viSe ja kartA ane karmane SaSThI vibhaktinI prApti che. tyAM nitavya rAmamanA maitraNa ' ahIM banI ne mATe kAryano AraMbha karAya che. mATe "manA' e mukhya karma che. ane te tatra pratyaya vaDe ukta thaI jAya che. mATe tene nAmArthe prathamA thAya che. SaSThI vibhakti thatI ja nathI. temaja "vaya nA mAdhyatipana sAmAnadhavaSe ati tad mukyam !' e uktithI ahIM nA nuM kriyApadanI sAthe samAnAdhikaraNa che. tethI nA e mukhyanAma banyuM. ane "kauna mukyoH mudde zArve saMpratyayaH' e nyAyathI mukhyane viSeja kArya thAya. tethI gauNa rAma ne viSe paNa pachI no prasaMga nathI. mATe A sUtrathI kartAmAM ja SaSThI vibhaktino niSedha karavo yogya che. ethI ubhaya zabda dvArA kartA ane karma baMnene SaSThIno niSedha karavo yogya nathI. javAba :- nA. e pramANe na thAya kAraNake tefkha ra-ra-40 thI karmamAM dvitIyA vibhakti thAya che. paraMtu kRdantanA prayogamAM na vRtaH ra2-83 thI dvitIyA vibhaktino bAdha karIne pachI vibhaktinuM vidhAna karyuM che. to je pramANe varSamAM 2-2-40 thI mukhya karmane dvitIyA vibhakti karIe chIe tema gauNa karmathI paNa Aja sUtrathI dvitIyA vibhakti thatI Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hatI. jo mukyo... nyAya tyAM anitya banyo. teja pramANe ahIM fNa kRta: ra-ra-83 thI SaSThI vibhakti paNa thaze. mATe sUtramAM 3maya thI kartA ane karmanuM grahaNa karI SaSThI vibhaktino te baMnene je niSedha karyo che te yogya ja che. tRnudantA'vyaya-kasvAnA'tRz-zatR-Gi pavit uttarthastha ra-2-10 artha:- jhUna, 3 kArAnta, avyaya saMjJaka, su, bAna, atRrI, zag, ki in ane vat arthavALA A badhAM pratyayAnta kRdantanAM karma ane kartAne SaSThI vibhakti thatI nathI. vivecana :1. tu pratyakAnta-vavitA nAnApavAvAna = mANasonI niMdA karanAra. Drana zIta-tha. 2-27 thI tRna pratyaya lAgyo che. 2. jo pratyayAta - cImanabhuTa = kanyAne zaNagAranAra. prAtha.. pa-2-28 thI 3 pratyaya lAgyo che. zraddhAsustatvam = tattva pratye zraddhA rAkhanAro. zI zraddhA-nidrA... 5-2-37 thI gAtu pratyaya lAgyo che. avyayasaMsa pratyayAta - svI = kaTa karIne. prakSiAne 5-4-47 thI vA pratyaya lAgyo che. bo bojuM vrati = bhAta khAvAM jAya che. kriyAya kriyAthayAM53-13 thI tuma pratyaya lAgyo che. vatvAnuman 1-1-35 thI vAtum baMne pratyayo avyaya saMjJaka banyA che. 4. su pratyayAta - goDhane vivAnuM = bhAta rAMdhyo. tatra su. 5-2-2 thI su pratyaya lAgyo che. 5. mA pratyayAta - vApa: = sAdaDI karI. tatrasu.. pa-ra-ra thI vana pratyaya lAgyo che. maye vimAna: = malayane pavitra karanAro. pUrcagaH zAna: 5-2-23 thI zAna pratyaya lAgyo che. Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pta 82 ne pavamAna = bhAtane rAMdhato. trAnA.... -ra-ra0 thI 3mAnam (kAna) pratyaya lAgyo che. caitrena paMDyAna: = maitra vaDe raMdhAto. zatrAnA. -ra-ra0 thI mAnad pratyaya lAgyo che. magza prAnta - adhIyaMtatvArtham = tattvArtha sUtrane bhaNato. dhArIle..... 5-2-25 thI atR pratyaya lAgyo che. 7. zata pratyakAnta - 8 lun = sAdaDIne karato. trAnazA vesthati. 5-20 thI patR pratyaya lAgyo che. 8. hipratyakAnta - pariSahAna sAhira = pariSadone sahana karanAro. 3ii sAdi. 5-2-38 thI ki pratyaya lAgyo che. 9. pratyayAta - ravo natti = sAdaDI karavA mATe jAya che. fwyAyAM zivAyAM... 5-2-13 thI 6 pratyaya lAgyo che. 10. nartha pratyayAnta - rUSatvara: ye mavaMtA = ApanA vaDe sAdaDI sahelAIthI banAvI zakAya tema che. susvISata ... pa-3-139 thI ravat pratyaya lAgyo che. sujJAnaM tattva tvayA = tArA vaDe tattva sArI rIte jANI zakAya tema che. za ba... pa-3-141 thI khalarthaka mana pratyaya lAgyo che. A badhAM udAharaNamAM kta pratyayAnta hovAnAM kAraNe vai2i pamAna: udA. mAM ane uttartha pratyayAtta nAM baMne udA.mAM kRtu pratyayAntanAM kartAne kartari ra-2-86 thI SaSThI vibhaktinI prApti hatI ane anya sarve udAharaNamAM kRtu pratyayAntanAM karmane vaLagRta: ra-2-83 thI SaSThI vibhaktinI prApti hatI teno A sUtre niSedha karyo che. tethI kartAne hetu -2-44 thI tRtIyA vibhakti thaI. ane karmane Li 2ra-40 thI dvitIyA vibhakti thaI che. ___ ktayorasadAdhAre 2-2-91 artha - vartamAnakALa ane AdhAra sivAyanA arthamAM je 4 ane jIvatu tenA karma ane kartA baMnene SaSThI vibhakti thatI nathI. Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrasamAsa - a $ ti zai, tayo (ekazeSa) bIjAM 4 thI jIvatu nuM prahaNa karela che. sarva dhArtha patayo sahIta rUti sAdhAram ! (samA. 4.) ne satAdhAram rUti satAdhAra, tasmin (nam. ta.). vivecana - to maitreDa = maitra vaDe sAdaDI karAI. pvatu 5-1-174 thI 4 pratyaya thayo che. - tivAna = te gAma gayo. 5-1-174 thI jIvatu pratyaya thayo che. A baMne vAkyamAM bhUtakALano artha nIkaLe che. mATe SaSThI vibhakti na thaI. gAthA rUti vima? jaNAM nitaH = rAjAonI pUjA kare che. jJAnecchaDa ... 5-2-92 thI vartamAnakALanAM arthamAM pratyaya lAgyo che. tethI tenA karmane A sUtra na lAgatAM 2-2-83 thI SaSThI vibhakti thaI che. rUa sajUnAM pautam = AmAM sAthavAne pIdhuM. ahIM mAryA zvAgaDathAre pa1-12 thI AdhAra arthamAM ru pratyaya lAgyo che. tethI tenA karmane A sUtra na lAgatAM SaSThI vibhakti thaI che. * 2-2-83 ane -2-06 sUtranuM A apavAda sUtra che. vA klIbe 2-2-92 artha :- napuM. mAM 4 pratyayanA kartAne SaSThI vibhakti vikalpa thatI nathI. (eTale ke vikalpa thAya che.) vivecana - cUraca cULa vA nRtam = more nRtya karyuM. ahIM vastIve : - 3-123 thI 4 pratyaya lAgyo che. corasavAre ra-2-91 thI SaSThI thavAnI na hatI. teno vikalpa niSedha karavAM A sUtranI racanA karI che. kAraNake "nAmane tiviziSTa sthApi him ' e nyAyathI # pratyayavALA pe. strI. napuM. badhAM ja kRdanto kartA-karma ane bhAvamAM AvI jAta. jyAre A sUtranI racanA karavAthI bhAvamAM 4 pratyaya napuM. mAM ja thaze. prazna :- 2-2-91 sUtrathI kartA ane karma baMnenI anuvRtti AvatI hatI. Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 84 chatAM ahIM vikalpe niSedha mAtra kartAmAM ja karyo. Ama kema ? . javAba : bhAve prayoga mAtra karma rahita avasthAmAM ja thAya. tethI kRdantanuM karma hovAnI saMbhAvanA ja nathI. mATe kartarinI ja anuvRtti ahIM Avaze. na nI anuvRtti nIce lai javAnI hovAthI ahIM paNa 7 nI anuvRtti rAkhI che. bAkI koi bIjuM prayojana nathI. akamerUkasya 2-2-93 artha :-- m dhAtu sivAyanA 3 pratyayAnna kRdantanA karmane SaSThI vibhakti thatI nathI. sUtrasamAsa :- 7 mi:-ami:, tasya ame vivecana : mon abhijJApu: = bhogonI abhilASA karanAra. ahIM nasapata-56: 5-2-41 thI sad pratyaya lAgyo che. 2-2-83 thI SaSThInI prApti hatI. teno A sUtrathI niSedha thavAthI khi 2-2-40 thI dvitIyA vibhakti thai. ameiita vim ? vAsyA: AmuH = dAsIno kAmI. ahIM m dhAtune zU-ma--ma.... 5-2-40 thI g pratyaya lAgyo che. tenuM A sUtramAM varjana kareluM hovAthI maLi taH 2-2-83 thI SaSThI vibhakti thai che. - ahIM sUtramAM karmamAM SaSThI vibhaktino niSedha karyo tema kartAmAM SaSThI vibhaktino niSedha kema na karyo ? prazna : javAba :-- ahIM sam pratyaya lAgI kartA ukta thai jAya che mATe kartAne SaSThI vibhaktinI prApti ja nathI tethI niSedha karyo nathI. eSyadRNenaH 2-2-94 artha :- bhaviSyakALanA arthamAM ane RNa arthamAM batAvelAM phan pratyayAnta nAM karmane SaSThI thatI nathI. sUtrasamAsa H-- eSyacca RNaM ca SyavRtte / (ita. 4.) vyAyo: kRt ti SyavRon, tasya / (SaSThI ta.) vivecana :- prAmaM gamI AgAmI vA = gAmamAM janAro athavA AvanAro. ahIM vasyaMti gamyAdriH 5-3-1 thI bhaviSyakALanAM arthamAM 3LAvi thI Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 85 rUnuM pratyaya thayo che. tethI zani vRti: ra-ra-83 thI SaSThI vibhaktinI prApti hatI. teno A sUtre niSedha karyo. tethI ja ra-2-40 thI dvitIyA vibhakti thaI. zai (AyI = so ApanAro. ahIM bina vADaDavavA ... 5-4-36 thI RNa arthamAM gan pratyaya lAgyo che. tethI varmaLa : 2-2-83 thI SaSThI vibhaktinI prApti hatI teno A sUtre niSedha karyo. pratiti zin ? sAdhu tAyI vittI = sArI rIte dhananuM dAna karavAvALo. ahIM sAthI 5-1-155 thI bina pratyaya thayo che. chatAM RNa artha ke bhaviSyakALa artha nathI mATe A sUtra lAgyuM nathI. vaLi vRtaH 2-2-83 thI SaSThI vibhakti thaI che. rUd anubaMdha vagarano grahaNa karyo che tethI niranuvaMdhaprado sAmAnya praNam'. athavA "arU dI'... e nyAyathI zabdanuM svarUpa grahaNa karavAthI rUnuM svarUpavALAM tamAma pratyayo AvI zake. tethI bina nuM grahaNa thaze. 'nistuvanyaprahane sAnuvacce pram e nyAya RNArthamAM pravarte nahIM. kAraNake RNArthamAM rUnuM pratyaya Avato nathI. bina pratyaya ja Ave che. adhikaraNamAM sAtamI vibhakti * jene adhikaraNa kAraka saMjJA thAya che tene satadharaLa ra-ra-95 thI saptamI vibhakti thAya che. jyAre adhikaraNa kAraka saMjJA na thAya tyAre ra-ra-81 sUtra na lagADatAM saptamI vibhakti ja karavI che. tene navA... 2-2-96 vigere sUtro lAge che. sa dhavAra 2-2-16 artha - adhikaraNa arthamAM e.va., ddhi.va. ane ba.va. mAM anukrame hi , su svarUpa saptamI vibhakti thAya che. vivecana - Te mAte = sAdaDI upara bese che. - aupazleSika adhikaraNa. ravi sevA = svargamAM devo - vaiSayika adhikaraNa. tijovu taitan = talamAM tela. - abhivyApaka adhikaraNa. Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 86 gurau vasati = gurunI najIka rahe che. - sAmIpyaka adhikaraNa. yuddha saMnadghati = yuddhanAM nimitte laDe che. - naimittika adhikaraNa. anudre zitam = AMgaLInAM Terave so hAthI. - aupacArika adhikaraNa. navA sujathaiH kAle 2-2-96 artha :- sunarthaghna (vAra arthavALA) pratyayAnta nAmathI yukta kALa svarUpa adhikaraNamAM vartatA gauNa nAmathI saptamI vibhakti vikalpe thAya che. sUtrasamAsa :- suv artha: yelAM te-sukhA:, tai:| (bahu.) = vivecana :- dvini ano vA muphte = divasamAM be vAra khAya che. ahIM di zabdane vA2 arthamAM dvi-nni... 7-2-110 thI suv pratyaya lAgyo che. vikalpa pakSe zeve.2-2-81 thI SaSThI vibhakti thai che. padmatvo mAse mAsasya vA mukte = mahinAmAM pAMca vAra khAya che. ahIM padman zabdane vAra arthamAM vAre tvam 7-2-109 thI tvak pratyaya lAgyo che. tethI A sUtrathI saptamI vibhakti thai che. vikalpa pakSe zetre 2-2-81 thI SaSThI vibhakti thai che. jAta kRti vim ? diH hAMsyapADyAM mu = be vAra kAMsAnI thALImAM khAya che. ahIM dvi zabdane vAra arthamAM sunna pratyaya lAgyo che. vAMsyapAtmAM AdhAra arthamAM paNa che. paraMtu kALa svarUpa adhikaraNa nathI. mATe A sUtra na lAgatAM uparanA sUtrathI nitya saptamI vibhakti thai che. uparanA sUtrathI saptamI vibhakti adhikaraNamAM siddha ja hatI. vikalpa pakSe zetre 2-2-81 thI SaSThI vibhakti paNa thAya che. AvI rIte siddha hovA chatAM A sUtra niyamane mATe racyuM che. 'siddhe sati Arambho niyamArtha:' niyama e karyo ke surya pratyayAnta kALa svarUpaja adhikaraNa vAcaka nAmathI 2-2-81 thI SaSThI thAya. paraMtu kALasvarUpa adhikaraNa vAcaka nAma na hoya to 2-2-81 thI SaSThI vibhakti na thatAM nitya saptamI vibhakti ja thAya. tethI ja prati udAharaNamAM 'zeSe' thI SaSThI vibhakti nathI thai paNa uparanAM sUtrathI nitya saptamI ja thai che. Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upapada saptamI 87 kuzalA - ''yuktenA''sevAyAm 2-2-97 artha :-- Ata ane Ayuo A be zabdathI yukta AdhAravAcaka nAmathI AsevA - arthamAM saptamI vibhakti vikalpe thAya che. AsevA = tatparatA. A sUtrasamAsa :- kuzalazca Ayuktazca etayoH samAhAraH iti kuzalAyuktaM, tena (samA. 4.) - vivecana :- rAto vidyAyAM vidyAyA vA = AyuktaH tapasi tapaso vA = tapamAM joDAyelo. vidyAmAM kuzaLa. A baMnemAM AsevA artha gamyamAna che. tethI A sUtrathI vikalpe saptamI thai pakSe zeSe 2-2-81 thI SaSThI thai che. AsevAyAmiti kim ? kuzalazcitre na tu karoti citramAM kuzaLa che. paraMtu citra dorato nathI. ahIM citra karato ja nathI to tatparatA artha kevI rIte gamyamAna thAya ? mATe A sUtra na lAgyuM. = = Ayu: gau: zare, bhASya yuo: gADAmAM baLada joDAyo che. paNa ' kheMcIne joDAyelo che. svecchAthI joDAyo nathI. mATe A baMne vAkyamAM 'AsevA' artha gamyamAna na hovAthI A sUtra na lAgatAM saptadhirane 2-2-95 thI nitya saptamI thai che. 'AsevA' rUpa adhikaraNanI vivakSA na hoya tyAre nitya sakSamI karIne niyama karyo ke 'AsevA' artha na hoya tyAM zeSe thI SaSThI nahIM thAya. SaSThI vibhaktino apavAda-- svAmIsvarAdhipati - dAyAda sAkSi pratibhU prasUtaiH 2-2-98 artha :-- svAmina, ghara, adhipati, vAyAva, sAkSin, pratimU ane prasUta zabdothI yukta gauNa nAmathI saptamI vibhakti vikalpe thAya che. sUtrasamAsa :- svAmI ca Izvarazca adhipatizca dAyAdazca sAkSI ca pratibhUzca prasUtazca kRti svAmIzvAdhipatinAyAsAkSipratimUtrasUtA:, tai:| (ita. 4.) vivecana :-- golu thavAM vA svAmI = gAyono mAlika. gopu navAM nA ghara = gAyono svAmI. Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ goSu gavAM vA adhipatiH goSu gavAM vA dAyAdaH = rojI navAM vA sAkSI = gAyono sAkSI. golu thavAM vA pratimU: = gAyono sAkSI. gopu navAM vA prasUtaH = gAyomAM janmelo. (vAcharaDo.) sUtramAM bahuvacana zA mATe ? javAba H-- lAghava mATe. nahIMtara prabhUtaeNna e pramANe ekavacana karavA jatAM gaurava thai jAya. prazna : 88 gAyono svAmI. gAyono bhAgIdAra. = ahIM badhe svAmI sevaka bhAva saMbaMdhanAM kAraNe nitya SaSThInI prApti hovAthI saptamI vibhaktinI vikalpe prAptinAM vidhAna mATe A sUtra che. dvitIyAno apavAda- - vyApye ktenaH 2-2-99 sUtra hra pratyayathI para phan pratyayAnta nAmanA- karmamAM saptamI vibhakti thAya che. sUtrasamAsa :- t r kRti jhen-sya. (paM. tatpu.) vivecana :- aSItam anena-mathItI vyAjarane = vyAkaraNane bhaNanAro. phTas anena - phI yaze = yajJa karanAro. A baMnemAM phAveH 7-1-168 thI nru pratyaya thI paramAM lAgyo che. tethI te baMnenuM vyApya (karma) 'vyAraLa' ane 'yajJa' ne saptamI vibhakti thai che. neti vim ? dhRtapUrvI Tam = pahelAM caTAi banAvanAro. vRta pUrvam anena kRti kRtapUrvI / ahIM pUrvamanena 7-1-167 thI n pratyaya tapUrva ne lAgyo che. paraMtu chaeN thI paramAM n nathI. mATe A sUtra na lAgatAM meLi 2-240 thI dvitIyA vibhakti thai che. sUtramAM vyApyanuM grahaNa kareluM hovAthI judo adhikAra cAlu thayo. tethI athavA uparanAM sUtrathI A sUtra bhinna banAvyuM tethI vA nI anuvRtti aTakI gai. Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyA vibhaktino apavAda-- 89 tadyukte hetau 2-2 - 100 artha :- karma vaDe saMyukta evA hetu vAcaka gauNa nAmathI saptamI vibhakti thAya che. sUtrasamAsa :- tena (vyAplena)yu: kRti taghuttta:-tasmin / (tR.ta.) vivecana :- narmaLi dIpinuM tti vantayonti jJaram / kezeSu camarIM hanti sImni puSkalako hataH // cAmaDA mATe vAghane haNe che. be dAMtane mATe hAthIne haNe che. vALane mATe camarI gAyane haNe che. aNDakoSa vRSaNa mATe kastUrImRga haNAyo. dIpina, vuDDA, camarI, puna rUpa karmanI sAthe anukrame narma , vanta, za, sIman rUpahetu joDAyelAM che. tethI hetuvAcaka nAmane saptamI vibhakti A sUtrathI thai che. tavrutta kRti vim ? vetanena dhAnya junAti= vetana mATe anAja kApe che. ahIM dhAnya rUpa karmanI sAthe vetana rUpa hetu joDAyelo nathI. bhinna che mATe A sUtra na lAgyuM. tethI hetu... 2-2-44 thI tRtIyA vibhakti thai che. tena (tavrutta mAM) thI vyApyane levAnuM che. hetu = nimitta kAraNa. ahIM viziSTa nimitta icchanIya che. mAtra (sAmAnya) nimitta nahIM. nahIMtara vetanena dhAnya nunAti / ' ahIM 'dhAnya' rUpa karmanI sAthe 'vetana' rUpa nimitta joDAyeluM che. tethI tene saptamI vibhakti thai jAya paraMtu viziSTa nimitta nathI. tethI tene karaNa tarIke tRtIyA vibhakti ja thAya che. SaSThIno apavAda saptamI 101 thI 105, 111 SOD apratyAdAvasAdhunA 2-2-101 artha :- prati vigereno prayoga na karAyo hoya to asAyu zabdathI yukta evA gauNa nAmathI saptamI vibhakti thAya che. sUtrasamAsa : - pratisarvisya sa:-pratyAviza (nag. ta.) ne pratyAvi:-apratyAviH, Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 90 tasmin. (bahu.) 7 sAdhuH-asAdhu:, tena. (na. ta.) vivecana :- * masAdhumaMtro mAra = mAtA pratye maitra sAro nathI. apratyAviti vim ? asAdhumaitro mAtAM prati, patti, anu, mi vA = maitra mAtA pratye sAro nathI. ahIM prati vigere no yoga hovAthI cAlu sUtrathI saptamI vibhakti na thai. tethI dvitIyA vibhakti nakSa... 2-2-36 ane mAiina... 2-2-37 thI thai. prazna :- sAdhu = sadAcAra. ahIM Avi zabda vyavasthA arthamAM che. mi no yoga hoya tyAre 2-2-36 sUtrathI, prati vigere no yoga hoya tyAre 2- 2-37 sUtrathI inthabhUta arthamAM dvitIyA siddha ja hatI chatAM A sUtramAM prati vigere nuM varjana zA mATe karyuM ? javAba :- te be sUtramAM asAdhu zabdano prayoga karAyo hoya ke na karAyo hoya to paNa dvitIyA vibhaktinuM vidhAna kareluM che. paraMtu ahIM prati vigere no prayoga na hoya tyAre ja asAdhu zabda yukta nAmane saptamI ja karavI che. ahIM Avi vyavasthA arthamAM che. eTale Avi thI prati--pa--ianu--abhi cAraneja grahaNa karavAnAM che. sAdhunA 2-2 - 102 - artha :- prati vigere no prayoga na karAyo hoya tyAre sAdhu zabdathI yukta evAM gauNa nAmathI saptamI vibhakti thAya che. vivecana :- sAdhu caitro mAtari = maitra mAtA pratye sAro che. apratyAdAvityeva - sAdhurmAtaraM prati pari anu abhi vaa| sAdhu zabdanI anuvRtti nIce lai javA mATe uparanAM sUtrathI A sUtra bhinna karyuM che. nipuNena cA'rcAyAm 2-2-103 artha H-- prati vigere nAM aprayogamAM nipuNa ane sAdhu zabdathI yukta evA nAmathI jo pUjAno viSaya hoya to saptamI vibhakti thAya che. vivecana :- mAri nipuna: sAdhu aaN = mAtA pratye nipuNa che, sajjana che. arcAyAmiti kim ? nipuNo maitro mAtuH / mAtA eva evaM purNa manyate = Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 91 ahiM mAtA ja maitrane nipuNa mAne che. hakIkatamAM maitrano mAtA pratye AdarabhAva nathI. mATe A sUtra na lAgyuM tethI "rA' ra-2-81 thI SaSThI vibhakti thai. apratyAdAvityeva - nipuNo maitraH mAtaraM prati pari anu abhi vA / prati vigereno yoga hovAthI A sUtra na lAgyuM. * A sUtra SaSThInA apavAdabhUta che. prazna:- ahIM 3 kArathI sAdhu zabdanuM grahaNa zA mATe karyuM? sAdhunA 2-2 102 sUtrathI ja maryA ane mana nA viSayamAM saptamI vibhakti siddha ja hatI. ahIM pharIthI zA mATe grahaNa karyuM? javAba :- A sUtramAM 3 nA viSayamAM sAdhu zabdane grahaNa karela hovAthI pUrvokta sUtramAM mana nA viSayamAM saptamI no niSedha karIne mAtra tattvAkhyAna nA viSayamAM je saptamI vibhakti kare che. tattvAkhyAna - sAputro mAtari = maitra mAtA pratye sAro che. ahIM mAtra tattvanuM kathana ja karyuM che. sava-manai evo koI artha gamyamAna nathI mATe sAdhunA 2-2-102 thI saptamI vibhakti thaI che. ga viSaya - sAputro mAtari maitra mAtA pratye sajajana che. ahIM sarva loko maitrane mAtA pratye sArA vartanavALo che. evuM mAne che. eTale ahIM ja artha gamyamAna che. mATe nipuna 2..... 2-2-103 thI saptamI vibhakti thaI. mana viSaya - sAdhumaitra: tuM: = maitra mAtA pratye sAro che. ahIM mAtra mAtA ja evuM mAne che. vastutaH evuM nathI. sveze'dhinA 2-2-104 artha - 4 = mAlikInI vastu, za = mAlika fdha thI yukta sva = zitavya ane pheza nA viSayamAM gauNa nAmathI saptamI vibhakti thAya che. sUtrasamAsa - svaza zaza patayoH samAhAra-veza, tamina (samA. 9.) vivecana - mAdhevu khi: = magadha dezano mAlika zreNika che. (3). Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 92 adhizreNike magadhAH = zreNikano magadha deza che. (A) A sUtra SaSThInuM bAdhaka che. prazna :- AdhAra Adheya bhAvathI 'sakSadhirane' thI saptamI thavAnI ja hatI to A sUtranI racanA zA mATe ? javAba H-- sva--svAmIbhAvathI SaSThI paNa thAta. teno bAdha karavA mATe A sUtra che. A sUtra mAtra dhi no yoga haze tyAre ja lAgaze. upenA'dhikini 2-2 - 105 artha :- iin - adhika che jene athavA jemAM te. 35 vaDe yukta adhini vAcaka gauNa nAmathI saptamI vibhakti thAya che. sUtrasamAsa :- dhim asmin-adhini, tasmin ! vivecana :- padyArthI droLa; = khArIthI (eka) droNa adhika che. ahIM dhroLa e 'dhira' che ane hArI e 'iija' che mATe hArI ne saptamI vibhakti thai. * ahIM khArI e moTuM mApa che droNa e nAnuM mApa che. mATe khArI SijI kahevAya. dA.ta. 'ekamaNane dazazera' eTale ke maNa upara dazazera thayuM. eTale maNa karatAM dazazera vadhAre thayuM tethI 'maNa' e adhi ithayuM 'dazazera' dhi thayuM tema ghArI upara eka Drona che. eTale khArI karatAM droNa adhika thayuM mATe dvArI e adhi ithai. droLa e lArI no solamo bhAga che. prazna :-- * ahIM paNa je adhi che te asthiviSTha nI upara che. mATe Adheya--AdhAra nI vivakSAmAM saptamI siddha ja che to pachI sUtranI racanA zA mATe ? javAba H-- anya vibhaktino bAdha karavA mATe. yadbhAvo bhAvalakSaNam 2-2-106 artha :-- bhAva kriyA. jenA saMbaMdhI kriyA bIjI kriyAnuM lakSaNa thatI hoya tAcI gauNa nAmathI saptamI vibhakti thAya che. = sUtrasamAsa :-- yasya bhAvaH rUti yaddhAva: (SaSThIta.) lakSyate anena kRti-lakSaLam| bhAvasya lakSaLas kRti (Sa. ta.) Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 93 vivecana H-- gopu vudghamAnAsu gata: = gAya dohavAte chate te gayo. gAya saMbaMdhI dohavAnI eka kriyA te gamana kriyA (anya kriyA)nuM lakSaNa bane che. (jaNAve che.) ahIM gAya saMbaMdhI kriyA che mATe 'nau' ne saptamI vibhakti thai. 'sudAmAnApu' te 'jovu' nuM vizeSaNa che mATe tene saptamI vibhakti thai che. itthabhUta lakSaNathI tRtIyA vibhakti thatI hatI te tRtIyAno apavAda A sUtra che. sati saptamI karavA mATe A sUtra che. gamye'vano'ntenaikArthyaM vA 2-2 - 107 - na artha :-- te gamyuM eTale ke teM zabdano prayoga na karAyo hoya paNa artha jaNAya. adhvano'nta koi eka maryAdita sthAnathI koi eka maryAdita sthAna sudhIno vivakSita je mArga tenI samApti. jAta gamyamAna hote chate madhvan vAcI nAma saMbaMdhI je kriyA te bIjI kriyAnuM lakSaNa thatI hoya tyAre tenAM antavAcI nAmanI sAthe eka vibhaktivALo vikalpe thAya. = sUtrasamAsa :-- : artha: yasya sa:-Artha: (bahu.) ekArthasya bhAvaH - aikArthyam. vivecana :- vIthumata sAMdhANyuM vAri yonanAni = gavIdhumathI cAra yojana gaye chate sAMkAzya Ave che. ahIM mArgavAcI nAma 'navISuma' e niyata sthAnathI anya niyata sthAna sAMkAzya che. cAra yojananA mArganI samApti sAMkAzyamAM thAya che. tethI 'sAMjAya' e mArgano anta kahevAya. have cAra yojana javAnI kriyAthI sAMkAzyanI prApti svarUpa anya kriyAnuM jJAna thAya che. ane 'vatur yona' e mArgavAcaka nAma che. tenuM antavAcI nAma evu 'sAMAzya' che. eTale sAMkAzyane prathamA vibhakti thai che. to vatur yonana ne paNa prathamA vibhakti thAya che mATe aikArtha thayuM. pakSe uparanA sUtrathI saptamI vibhakti thAya che. jemake - Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 94 gavidhumataH sAMkAzyaM caturSu yojaneSu / gata rati ?i pu rUti vA pratItI mA mUt ! jyAM gatArtha na hoya paraMtu dagdhArtha ke luNArtha jaNAto hoya tyAM A sUtra nathI lAgatuM tethI saptamI vibhakti ja thAya che. mukhya ti ?i ja prayo mA bhUta-jyAre vAkyanI aMdara ta no prayoga karyo hoya tyAre A sUtra nathI lAgatuM. dhdhana ti ?i tivayA mohAyanI mAse - kAratakI punamathI eka mahine mAgasara punama Ave che. ahIM mArgavAcaka zabdo nathI. tethI A sUtra na lAgyuM. gati vima? : vALuM bUiteSu monana=Aje amane cAra gAu gaye chate bhojana maLyuM. ahIM cAra gAu gaye chate e mArga saMbaMdhI gamana kriyA jaNAya che ane bhojana kriyAnuM lakSaNa paNa che. paNa bhojana e mArganuM attavAcI nAma nathI mATe A sUtra na lAgyuM. saptamIno apavAda chI __SaSThI vA'nAdare 2-2-108 artha - jenA saMbaMdhI kriyA bIjI kriyAnuM lakSaNa thatI hoya ane anAdara gamyamAna hoya to SaSThI vibhakti vikalpa thAya che. sUtrasamAsa - mada- anAvala, taminA (nam. tatpa) vivecana - rataH novaca - rUti to vA pravrAgat = loka raDate chate dIkSA aMgIkAra karI. ahIM lokonI ravAnI kriyA e dIkSA levAnI kriyA sUcave che ane mohanA vazathI loko raDe tenA kAraNe rudanano Adara karavAno na hoya mATe rudanano anAdara paNa che tethI A sUtrathI vikalpa SaSThI thaI SaSThI na thAya tyAre pakSe cAvo... 2-2-106 thI saptamI vibhakti thaI che. paMcamIno apavAda pachI ane sAmI saptamI cA'vibhAge nirdhAraNe 2-2-109 artha - nirdhAraNa = jAti-guNa ane kriyA vigere vaDe samudAyathI eka dezanuM Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 95 buddhi vaDe judu karavuM te nirdhAraNa. vimAna = je samudAyathI eka dezanuM juduM pADavuM te deza. ane te samudAyathI kathaMcit eka hoya te avibhAga. avibhAga gamyamAna hote chate nirdhAraNanA viSayamAM gauNa nAmathI SaSThI ane saptamI vibhakti thAya che. sUtrasamAsa :- 7 vibhAga:- vibhA:, tasmin (nag. tatpu.) vivecana :-- kSatriyo tRLAM mRtyu nA sUraH = manuSyomAM kSatriyo zUravIra che. kRSNA navAM gopu vA vastukSI = gAyomAM kALIgAya ghaNAM dudhavALI che. dhAvato yAtAM yAtsu vA zIvratamAH = cAlanArAomAM doDanArAo atyaMta utAvaLA che. yudhiSThira: zreSThatama: gurUnAM rUSu vA = yudhiSThira kauravomAM zreSTha che. ahIM A badhA vAkyomAM prathamamAM jAti, bIjAmAM guNa, trIjAmAM kriyA ane cothAmAM AdithI saMjJA vigere vaDe samudAyamAMthI eka dezanA aMzane bhinna karela hovA chatAM samudAya sAthe kAMika aikyatA dharAve che mATe A sUtrathI saptamI vibhakti ane SaSThI vibhakti thai. avimAna kRtti vim ? maitra: caitrAt TuH = caitrathI caitra hoziyAra che. ahIM caitrathI maitra judo pADyo paraMtu avibhAga nathI mATe A sUtra na lAgatAM 'pazcamyapAvAne' 2-2-69 thI paMcamI vibhakti thai che. cakAro yasmAt paraH prayujyate tat sajAtIya eva saJcinoti // nyAyathI saptamI sAthe mUkAyelA 6 thI uparathI SaSThI nI anuvRtta AvI che. A sUtra paMcamInA apavAdabhUta che. upapada sakSamI ane paMcamI-- kriyAmadhye'dhva - kAle paJcamI ca 2-2 - 110 artha :- be kriyAnI madhyamAM je mArga ane kALa tAcI gauNa nAmathI paMcamI ane saptamI vibhakti thAya che. sUtrasamAsa :- z2iyA 7 z2iyA 1 rUti vei (eka zeSa) viyormadhyas kRti 'yiAmarthya, tasmin (SaSThI. tatpu.) Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6 udhvA 2 Hza to samAhI:- adhvA, tasmina (samA. .) vivecana - DhoLyamikvANa: zAt oze vA narTsa viti = ahIM rahelo A bANAvalI eka koza rahela lakSyane vadhe che. ahI rahelo" ane "lakSyane vadhe che. A be kriyAnI vacce adhvavAcaka nAma koNa che tethI tene paMcamI ane saptamI vibhakti thaI. mAM mutvI muniryAt de vA modbl = muni Aje khAIne be divase khAze. ahIM "Aje khAIne" ane "khAze" e be kriyAnI vacce samaya vAcaka zabda che tethI tene paMcamI ane saptamI vibhakti thaI. prazna :- koNe sthitaM ttasthaM vidhdhati temaja kAyade pUrve sati mo. A baMne vAkyamAM adhikaraNamAMja saptamI vibhaktinI prApti che. ane rAt, nitya sthita narTsa viththati A vAkyamAM ya pratyayAnta "ni:mRtya" nuM karma roza' che mATe paMcamI vibhaktinI prApti adhyaya.... ra-2-74 sUtrathI che ja. chatAM A sUtranI racanA zA mATe karI? javAba - A baMne vAkyamAM anukrame kriyA-kAraka saMbaMdha ane AdhAra-Adheya saMbaMdha hovAthI SaSThI vibhaktinI paNa prApti hatI. tenA niSedha mATe A sUtranuM praNayana che. * sUtramAM vakArathI uparathI saptamI vibhaktinuM grahaNa karela che. adhikena bhUyasaste 2-2-111 artha - alpa pramANane jaNAvanArA "thavA nA yogamAM pUN (vadhAre) pramANavAcI gauNa nAmathI saptamI ane paMcamI vibhakti thAya che. vivecanaH-dho drona: hAsya vArtA vA = eka khArImAM eka droNa vadhAre che. dhirUDhaH e arthamAM 3fdha zabda nipAtana thayo che. tene kartAmAM ane karmamAM $ pratyaya lAgyo che. adhyAti caM -dhI e pramANe jyAre kartAmAM dhaka zabda vaparAya che tyAre te 'spIyovALI' kahevAya che. ane je 3adhyAdAne sIdhA e pramANe jyAre karmamAM dha zabda vaparAya che tyAre bhUyovavi kahevAya che. ahIM dhoLa: zabda kartAmAM vaparAyela hovAthI ampIyovALI = alpapramANane batAvanAro evo dhi zabda che. temaja tenAthI yukta Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ evuM vArI e pUyovAvI gauNa nAma che. tethI pUyovAthI evAM savArI zabdathI saptamI ane paMcama vibhakti thaI. vAnu nAnuvartate / kArathI kheMcelI anuvRtti pachInAM sUtrone anusaratI nathI-mATe sUtramAM te mUkIne strIliMga dvivacana dvArA uparathI saptamI ane paMcamI vibhakti grahaNa karI che. ahIM madha ane pavi sambandhamAM zere thI SaSThI vibhakti thAya che. tathA dhana zabdane karmamAM dvitIyA vibhakti thAya che. te banneno bAdha karanAra saptamI ane paMcamI vibhakti A sUtrathI karAI. upapada tIyA' tRtIyAlpIyasaH 2-2-112 artha - pUr (vadhAre) pramANane jaNAvanArA dhana nA yogamAM anya pramANavAcI gauNa nAmathI tRtIyA vibhakti thAya che. sUtrasamAsa - dayocce pram alpa-spIDa, tAt | vivecana : - fdhavA ravAle drona = khArI droNathI adhika (moTI) che. ahIM dhA ravAjI e karmamAM dha zabda vaparAyo che. mATe mUyovAthI = ghaNA pramANane batAvanAra thai zabda che. tenAthI yukta mIyovAthI droLa rUpa gauNa nAmathI tRtIyA vibhakti thaI che. kartA rUpa gauNa nAmathI tRtIyA vibhakti siddha ja che. chatAM pachI vibhaktino bAdha karavA mATe A sUtranI racanA karI che. upapada paMcamI ane tRtIyA pRthagnAnApaJcamI ca 2-2-113 artha - pRtha ane nAnA zabdathI yukta gauNa nAmathI paMcamI ane tRtIyA vibhakta thAya che. sUtrasamAsa - pRtha 3 nAnA vati pRthanAnA, tAgAm (ita. .) vivecana - pRtha maitrAt maitrena vA = maitrathI (caitra) judo che. nAnA caitra vaiaLa va = caitrathI mitro judo che. ' Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 98 pRtha ane nAnA zabda jyAre anya arthavALAM hoya tyAre mRtyacArya... 2-2-75 sUtrathI paMcamI siddha ja che. A sUtrathI tRtIyAnuM vidhAna karAyuM. temaja asahAya arthamAM paMcamInA vidhAna mATe A sUtranI racanA karAI che. * vakArathI uparathI tRtIyA vibhakti lIdhI. upapada dvitIyA ane paMcamI Rte dvitIyA ca 2-2-114 artha - te' zabdathI yukta gauNa nAmathI dvitIyA ane paMcamI vibhakti thAya che. vivecana - Rte gharSa vad vA vRtaH suvam = dharma vinA sukha kyAMthI? * ahIM vakArathI uparathI paMcamI vibhakti lIdhI che. upapada kRtIyA ane dvitIyA- ' vinA te tRtIyA ca 2-2-115 artha - "vinA' zabdathI yukta gauNa nAmathI tRtIyA dvitIyA ane paMcamI vibhakti thAya che. vivecana - vinA vAta vAtati vAna vA = pavana vinA. * te e strIliMga dvivacanathI uparathI dvitIyA ane paMcamI vibhakti grahaNa karI che. vakArathI tenuM kArya batAvyuM che. upapada tRtIyA ane pachI tulyAstRtIyA-SaSThyau 2-2-116 artha :- tunya arthavALA zabdathI yukta gauNa nAmathI tRtIyA ane pachI vibhakti thAya che. sUtrasamAsa - sucoDartho jevAM te - sujAtha, saiA (bahu.) * tRtIyA pachI vati tRtIyApaSTa (ita. Dha.). vivecana - mAtrA mAtu: vA tuH = mAtAnI samAna. ' Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 99 mAtrA mAtu: vA. samaH = mAtAnI samAna. * artha zabda sUtramAM lakhela hovAthI paryAyavAcI zabda paNa grahaNa karavA. prazna :-- 'tulyArthe: vA' ATaluM sUtra banAvyuM hota to paNa cAlata kAraNa ke uparathI tRtIyAnI anuvRtti Avata ane pakSe SaSThI vibhakti 'zeSa' sUtrathI siddha ja hatI chatAM gaurava zA mATe karyuM ? javAba :-- chatAM sUtramAM 'tRtIyA--pachyo' lakhyuM che te saptamI vibhakti no bAdha karavA mATe che. svAmIzvathiti... 2-2-98 thI svAmI vigere zabdonI sAthe saMbaMdha dharAvatA zabdane saptamI vibhaktinI prApti hatI teno bAdha karavA mATe A sUtra racyuM che. upapada dvitIyA ane SaSThI dvitIyA-SaSThyAvenenA'naJceH 2 -2-117 artha :- nA pratyayAnta an ne varjIne anya nA pratyayAnta thI yukta evAM gauNa nAmathI dvitIyA ane SaSThI vibhakti thAya che. sUtrasamAsa :- dvitIyAva pachI 6 kRti dvitIyASacau / (ita. 4.) 7 agni: kRti anazci:, tasmAt (nag. tatpu.) = vivecana - pUrvaLa prAmaM grAmasya vA gAmathI najIka pUrva dizAmAM. ahIM bavUre naH 7-2-122 sUtrathI pUrva ne na pratyaya thayo che. * asmAt grAmAd pUrvAdik adUrA ramaNIyA / asmAt grAmAt adUraH pUrvo dezaH ramaNIyaH / asmAt grAmAt adUraH pUrvaH kAlo ramaNIyaH / najIkamAM rahelAM deza--kAlakSetramAM vartatAM pUrvAti thI na pratyaya thAya che. manoiita vim ? prAr prAmAN = gAmanI najIka pUrva dizAmAM. ahIM pra+mac nuM prAk thayeluM che. tene nA pratyaya lAgyo che. paraMtu 'stuvanna:' 7-2-123 thI na no lopa thai gayo che. chatAM paNa teno sthAnivadbhAva thato hovAthI na nI hAjarImAM je kArya thAya te ja kArya tenI gerahAjarImAM (lup thayAM pachI) paNa thAya che. mATe ahIM sUtramAM tenuM varjana kareluM hovAthI prAma ne A sUtra na lAgyuM. 2-2-75 thI Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1OO paMcamI vibhakti thaI. upapada tRtIyA vigere sarva vibhakti hetvathaistRtIyAdyAH 2-2-118 artha : - hetu = nimitta. hetu arthavALA nAmathI yukta evA gauNa nAmathI tRtIyA vigere vibhakti thAya che. sUtrasamAsa - tora reSAM te - hetvaryA, taiDA (bahu.) '' tRtIyA mA pAsAM tA:- tRtIyAdhA: 1 (bahu.) vivecana - tRtIyA - dhana hetunA vati | caturtha - ghanA hetave vasati | paMcamI - dhanADhetoH vati | SaSThI - naya hetoH vasati , saptamI - ghane retI vasati | eja pramANe yunena nimitte vALanavA vigere paryAyavAcI zabdothI yukta nAmathI tRtIyA vigere vibhakti thAya che. prazna :- nIcenA sUtrathI hetvarthanA yogamAM sarva vibhakti thAya che to sarva vibhaktimAM tRtIyA vigere badhI vibhakti antargata AvI ja jAya che. eTale nIcenA sUtrathI siddha ja che to A sUtra zA mATe banAvyuM? javAba:- ' ma rtha nIcenuM sUtra sarvAdi gaNapAThamAM jaNAvelA zabdone ja lAge che. paNa jayAre sarvAdi na hoya tyAre sarva vibhakti na karatAM tRtIyA vigere vibhakti karavA mATe ja A sUtranI racanA karI che. traphaLAddhato ra-2-76 thI hetubhUta RNavAcI gauNa nAmathI paMcamI vibhakti thatI hatI. temaja guNAtriya navA ra2-77 thI hetubhUta jJAnAdi guNavAcI gauNa nAmathI paMcamI vibhakti vikalpa thatI hatI. paraMtu hetubhUta RNavAcI ke guNavAcI gauNa nAma hoya athavA na hoya paNa heta arthavALA nAmathI yukta evuM gauNa nAma hoya to tyAM paMcamI vibhaktino bAdha karIne tRtIyA vigere vibhakti ja karavA mATe A sUtra che. * dhana vigere zabdone ane hetvarthaka zabdone vizeSya-vizeSaNano bhAva Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 101 hoya toja A sUtra lAge che. anyathA A sUtra lAgatuM nathI. upapada sarvavibhakti sarvA sarvA 2-2-222 artha - hetu arthavALA gauNa nAmathI yukta sarvAdithI sarva vibhaktio thAya che. sUtrasamAsa :- sarva: mAriyastha :- sarvAti, tasya . (bahu) vivecana - prathamA - vo hetu yAti = kyA hetuthI jAya che? dvitIyA - hetuM yati | tRtIyA - vena hetunA yAti caturthI - nai relave yAti . . paMcamI - smAtoH yati SaSThI - zu deto. yatti saptamI - mana retI cAlatA jyAre sarvAdi zabdano anya zabdanI sAthe bahuvrIhi samAsa thAya tyAre anyapada pradhAna banI jAya che tyAre sarvAdi gauNa banI jAya che. tethI jaLa murayo mudde vArthe saMpratyayaH' A nyAyathI anyapada pradhAna hoya tyAre A sUtra nathI lAgatuM paraMtu karmadhAraya samAsamAM lAge che. kemake te anyapada nathI banatuM. pUrvanAM sUtrathI tRtIyA vigere vibhakti thatI hatI A sUtra sarva vibhakti karavA mATe che. asattvArAdarthAt TA-asi-Dyam 2-2-120 artha - kArat = dUra ane najIka. maratva= padArthamAM nahIM vartatA asattvabhUta At arthavALA nAma thI , si, Di ane kam thAya che. sUtrasamAsa - sarvasattva, tasmAn ! (nam. tapu) mAik artha carcA :-Arata, tAt ! (bahu) mahatve ArthilArI, tAt ! (saptamI tapu.) Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 tra 2 kariza Diza mam temAM samAhika rUti 1 (samA. .) vivecana - sUraNa tUcahna TUra dUraM vA grAmasya prImad vA vasati = gAmathI dUra rahe che. gatina antivat tti khti vA grAma grAmastha vA vasati = gAmathI najIka rahe che. e pramANe vipraNa, pyAsa vigere paryAyavAcI zabdomAM paNa jANavuM. mArarthiH rara-78 thI paMcamI ane vikalpapakSamAM 2-2-81 thI SaSThI thatI hatI. paraMtu ekalo mAratuM zabda hoya tyAre paMcamI vibhakti ja thAya.' sarva kRti zik? tUti va pADa = mArga dUra che. athavA mArga najIka che. ahIM tUra ane tika e mArgavAsI che. e rasto to najare dekhAya che mATe te sattva nathI. tethI A sUtra na lAgyuM. nauM nI anuvRtti vibhaktinI sAthe cAlI AvatI hatI. ahIM tra vigerenuM grahaNa karyuM tethI tRtIyA vigere vibhaktio nathI rahI tethI tenI sAthenAM jaLa zabdanI anuvRtti paNa aTakI gaI. jAtyakhyAyAM navaiko'saMkhyo bahuvat 2-2-121 / artha - jAtinuM kathana hote chate eka vacanamAM vartamAna padArtha saMkhyA vAcaka vizeSaNa rahita hoya to bahuvat vikalpa manAya che. sUtrasamAsa - nAteH bAraDyA ti nAtyAdhyA, taman ! (paMcamI tatpa.) na vidyate saMdhyA thI ta: - kyA ! (bahu.) vahu va vahuvat | vivecana - saMpanna thavA, saMpanno thavA = java thayAM. ahIM yava eka jAti che ane saMkhyAvAcaka zabdathI rahita che tethI yava ne bahuvacana vikalpa thAya che. gAtIti mi ? vaia: - ahIM caitra e jAtivAcaka zabda nathI vyakti vAcaka che. mATe A sUtra na lAgyuM. mAdhyAyamati lim ? vAyupratikRtika vAra = kAzyapanI mUrtine kAzyapa kahevAya che. paNa mUrtie kAzyapa jAti tarIke gaNAtI nathI. mATe A sUtra na lAgyuM. saMdhra rUtti vim ? paze vadi saMpanna: sumikSa vati = eka cokho Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 103 pAke to sukALa kare che. ahIM trIdi zabdane saMkhyA sUcaka para zabdanuM vizeSaNa lagADeluM che tethI A sUtra na lAgyuM. . . gati - ahIM nAti zabda nathI levAno paNa jAtinuM kathana karatAM hoya tevA nAmo levAnA che. tethI yava e jAtinA kathanane kahenAro che tethI tene A sUtra lAgyuM che. saMpanna ne A sUtra nathI lAgyuM. paNa tenuM vizeSaNa hovAthI gAtyartha bahuvacana thAya che tethI tenA vizeSaNa ne paNa bahuvacana thAya che. ' . avizeSaNe dvau cA'smadaH 2-2-122 artha :- ekavacana ke dvivacanamAM vartamAna ane vizeSaNa rahita evAM 3 ne bahuvat vikalpa thAya che. sUtrasamAsa - viziSTate mane rUtti vizeSaNam vizeSAMti - vizeSAM, tasminA (nagna. tatpa) " vivecana - AvAM kUva:, vaye jhUma: = ame be bolIe chIe. mAM dravAmi, vaye tUma = huM boluM chuM. vizeSa kRtti vim ? AvAM kUvaH = ame be gArga (garga gotranA) bolIe chIe. sadaM tro bravIki = huM caitra boluM chuM. A banne prayogamAM mAvA nuM kAryo ane ardanuM caitra e vizeSaNa che tethI A sUtra na lAgyuM. eka-aneka svabhAvavALAM AtmAnA aneka svabhAvanI vivakSAmAM bahuvacana thaI zakatuM hatuM paraMtu vizeSaNa sahita hoya tyAre bahuvacanano niSedha karavA mATe A sUtranI racanA karI che. - hanI prokavaca che 22-223 artha:- nakSatra arthamAM vartamAna prabhunI ane proSa A be zabdo dvivacanamAM hoya to bahuvat vikalpa thAya che. sUtrasamAsa - junI 3 prokavA va to samAhI: ti ta7 (samA. ) vivecana - pUrve pacI , te pUrvA puna: = pUrvA phalyunI nakSatra Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 " kyAre che? #aa pUrve che ke, mahA pUrva projhapalAda = pUrva proipadA nakSatra kyAre che? ja ti ? junIpu nAte ti pacI je = phalyunI nakSatramAM janmelI be kanyA. ahIM dvivacanamAM vartamAna evo prabhunI zabda nakSatra arthamAM vartamAna nathI tethI A sUtra na lAgyuM. pUrvA phAlganI ane uttarAphAlyunI zabda dvivacanamAM ja vaparAya che. gurAvekazca 2-2-124 ardha-gura= = gauravane yogya hoya te arthamAM vartato zabda jo ekavacana ke dvivacanamAM hoya to bahuvatu vikalpa thAya che. viveyana-yuvo gura, sUrya gurava = tame be guru. paNa e pitA, te ne pitta = A mArA pitA. mUlArkaH zrUyate zAstre, sarvakalyANakAraNam / adhunA mUlarAjastu, citraM lokeSu gIyate // mUla nakSatramAM sUrya sarva lyANanAM kAraNabhUta che tema zAstramAM saMbhaLAya che. Azcarya che ke hamaNAM to mULarAjA lokane viSe sarva kalyANanAM kAraNarUpa che. tevuM gavAya che. (c) lakSaNa sutro che kArakanuM lakSaNa sUtra - yadetuM: ravam 2-2-1 kartA kArakanuM lakSaNa sUtra - svatanyUH vartA -2-2 karma kArakanuM lakSaNa sUtra - dvyartha varSa 2-2-3 karaNa kArakanuM lakSaNa sUtra - sAdhavata raNam -ra-24 saMpradAna kArakanuM lakSaNa sUtra - mafmayaH saMpralam 2-2-25 apAdAna kAranuM lakSaNa sUtra - mAdhApAnama 2-2-29 Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 105 adhikaraNa kArakanuM lakSaNa sUtra - riyADaDayA .. 2-2-30 kArakanI anya kAraka paNe thayelI saMjJA ane tenA sUtro1. kartA kAraka - anya koIpaNa kArakane kartAkAraka tarIke saMjJA thatI nathI. 2. karma kAraka - kartAnI karma saMjJA thAya che. 0 vADakAmaLo ra-ra-4 jati-jodhADAnArtha-saddha-nityAnI.2--5 0 ghahiMsAyAm 2-2-6 (c) vaheH praveH ra-2-7 (c) hRornavA 2-2-8 dRzyamavatorAtmane ra-29 karmanI vikalpa karma saMzA thAya che. 7 nAthaH rara-10 . 7 mRtyartha tA: 2-2-11 7 : pratiya ra-2-12 0 gADarthasthAizvari-satAve vari ra-2-13 cha nAnA-piSo hiMsAvAn 2-2-14 niyo naH 2-2-15 (c) vinimeya ghUtAM paNa evoH 2-2-16 7 35divaH 2-2-17 karmatvane karma kAkano ja niSedha karatuM sutra0 ra-2-18 karaNanI karma saMjJA thAya che. vaUia 2-2-19 saMpradAnanI karma saMjJA thatI nathI. apAdAnanI karma saMjJA thatI nathI. adhikaraNanI karma saMjJA thAya che. gadheDa zI zAkaDAM mAdha: ra-ra-20 Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 7 DAnvadhyArvasa: 2-ra-21 0 vAganiviza: ra-ra-rara 0 tApAva-4 vADavA vAgavAn 2-2-13 3. karaNa kAraka - anya koIpaNa kArakanI karaNa kAraka tarIke saMjJA thatI nathI. 4. saMpradAna kAraka - kartAnI saMpradAna saMjJA thatI nathI. karmanI pradAna saMjJA thAya che. - 7 pRdevyartha vA 2-2-26 7 heDya-sUryadaiva prati : rara-27 karmanI saMpradAna saMjJAno niSedha karatuM sUtra - 7 no sat zrI ra-2-28 , karaNanI saMpradAna saMjJA thatI nathI. apAdAnanI saMpradAna saMjJA thatI nathI. adhikaraNanI saMpradAna saMjJA thatI nathI. 5. apAdAnakAraka - anya koIpaNa kArakanI apAdAna kAraka tarIke saMjJA thatI nathI. 6. adhikaraNakAraka - anya koIpaNa kArakanI adhikaraNa kAraka tarIke saMjJA thatI nathI. vibhakti prakaraNa 7 prathamA vibhakti - ukta nAmathI prathamA thAya che. nAnaH prathamaiva-dinadI 2-2-31 ja mAnya ra-2-32 upapada prathamA - sa sarvaH 2ra-119 dvitIyA vibhakti - karmakArakane dvitIyA thAya che. cha maLi 2-2-40 (c) kriyAvizeSaNAt 2-2-41 Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 107 paraMtu jo karmakAraka ukta thAya to nAnaH... -2-31 thI prathama vibhakti thAya che. upapada dvitIyA - Rte ditIyA ra ra-2-114 (c) vinA te tRtIyA = rara-115 dvitIyA-STacA-venevADanaH 2-2-117 (paMcamIno apavAda che.) sarvale sarva 2-2-119 tRtIyAnA apavAdamAM dvitIyA - hetu sArthonunA ra-ra-38 caturthInA apavAdamAM dvitIyA thatI nathI. paMcamInA apavAdamAM dvitIyA thatI nathI. SaSThInA apavAdamAM dvitIyA - nausamayA...ra-2-33 divaeNDathoDaNubhiH 2-2-34 , ja samApiraNA taNA 2-2-35 0 lakSaNa vIpsyetthambhUteSvabhinA 2-2-36 0 pAuni pra-iparyanubira--37 0 3 na 2-2-39 : saptamInA apavAdamAM dvitIyA - tADambanAvyasaura-ra-ra tRtIyA vibhakti-kartAkArakane tRtIyA thAya che. (c) hetu--ratyapUtannakSane 2-2-44 0 karaNa kArakane tRtIyA thAya che. - 2-2-44 , paraMtu jo kartA ane karaNakAraka ukta thAya to nAna. 22-31 thI prathamA vibhakti thAya che. upapada tRtIyA - sAthe 2-2-45 yar dvaiitavArA 2-2-46 0 tRtIyAnvIya: 2-2-112 7 pRtha-nAnA pazcamI 2 2-2-113 Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vinA te tRtIyA 6 2-2-115 tulyArthe tRtIyA--no 2-2-116 7 hetvarthetRtIyAghA: 2-2-118 7. sarvAre sarvA: 2-2-119 dvitIyAno apavAda tRtIyA-- siddhau tRtIyA 2-2-43 7 vyApya oiLAvimyo vIkhAyAm 2-2-50 108 UsamojJo'smRtau vA 2-2-51 caturthIno apavAda tRtIyA rAma: saMprane'dharmAM Atmane 6 2-2-52 paMcamIno apavAda tRtIyA nathI. SaSThIno apavAda tRtIyA - hetu tuM khetyamUtakSine 2-2-44 - ahIM ityamrUta tarIke SaSThIno apavAda che. saptamIno apavAda tRtIyA - hAle mAtravADaDare 2-248 (c) praptitotsuADavavandre 2-2-49 caturthI vibhakti - saMpradAna kArakane caturthI vibhakti thAya che. 7 caturthI 2-2-53 paraMtu jo saMpradAna kAraka ukta thAya to nAna..... 2-2-31 thI prathamA vibhakti thAya che. upapada caturthI - zahA--vaSad... 2-2-68 7 hetvarthetRtIyAdA: 2-2-118 7 sarvAre sarvA2-2-119 dvitIyAno apavAda caturthI-- zamyasyA'vye 2-2-62 tenarnavADanAme 2-2-63 7 manyasyAnAvAgyio'tibhane 2-2-64 tRtIyAno apavAda caturthI - pariyaLe 2-2-67 Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 109 paMcamIno apavAda caturthI nathI. SaSThIno apavAha yaturthI - tAdarthe 2-2-54 0 ruci kRpyartha dhAribhiH preya-vikArottamaNeSu 2-2-55 0 pratyAGaH zruvANini 2-2-56 0 pratyanorguNA''khyAtari 2-2-57 0 yadvIkSye rAdhIkSI 2-2-58 0 utpAtena jJApye 2-2-58 0 zlAgha-hanu-sthA-zapA prayojye 2-2-60 (c) tumo'rthe bhAvavacanAt 2-2-61 0 hita-sukhAbhyAm 2-2-65 . . 0 tad bhadrA-''yuSya-kSemA-'rthA'rthenA''ziSi 2-2-66 samIno apavAda caturthI nathI. * paMyamI vimati - na 24ne paMyamI vimati thAya che. 0 paJcamyapAdAne 2-2-68 paraMtu lo. mAhAna 12% 65 thAyatI nAmnaH... 2-2-31 thI prathama vibhakti thAya che. * 655paMyamI - kiyAmadhye'dhva-kAle paJcamI ca 2-2-110 0 adhikena bhUyasaste 2-2-111 0 pRthag-nAnA paJcamI ca 2-2-113 0 Rte dvitIyA ca 2-2-114 (c)- vinA te tRtIyA ca 2-2-115 0 hetvaSaistRtIyAdyAH 2-2-118 (c) sarvAdeH sarvAH 2-2-118 dvitIyAno savA paMyamI - gamyayapaH.... 2-2-74 tRtIyAno apavAda paMcamI0 RNAddhetoH 2-2-76 Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 0 guNAdastriyAM navA 2-2-77 0 stokA'lpakRcchra-katipayAdasatvekaraNe 2-2-78 caturthIno apavAda paMcamI nathI. SaSThIno apavAha paMyamI - AGAvadhau 2-2-70 .. 0 paryapAbhyAM varSe 2-2-71 0 yataH pratinidhi-pratidAne pratinA 2-2-72 0 AkhyAtaryupayoge 2-2-73 0 prabhRtyanyArtha-dikzabda-bahirArAditaraiH 2-2-75 0 ArAdathaiH 2-2-78 samIno apavAha paMyamI - gamyayapaH karmA''dhAre 2-2-74 SaSThI vibhakti - saMbaMdhe SaSThI vibhakti thAya che. 0 zeSe 2-2-81 paraMtu saMoiy : 65t. thAya to nAmnaH... 2-2-31 thI prathama vimanti thAya che. 0 7556 5ThI - tulyArthaiH... 2-2-116 0 dvitIyA-SaSThyAvenenA'naJce: 2-2-117 (paMyamIno apavAda che.) 0 hetvarthestRtIyAdyAH 2-2-118 / (c) sarvAdeH sarvAH 2-2-118 dvitIyAno apavAda pachI0 karmaNi kRtaH 2-2-83 (c) dviSo vA'tRzaH 2-2-84 0 vaikatra dvayoH 2-2-85 tRtIyAno apavAha SaSThI - ajJAne jJaH SaSThI 2-2-80 0 kartari 2-2-86 0 dvihetorastryaNakasya vA 2-2-87 0 kRtyasya vA 2-2-88 Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturthIno apavAda SaSThI nathI. paMcamIno apavAda SaSThI - -izcit--stAvaktAvasatamAtA 202082 saptamIno apavAda SaSThI - pachI vADanAre 2-2-108 maMzitaH 2-2-83 thI SaSThI thavAnI hatI teno niSedha karatAM sUtra - 0 nomayordatoH 202189 - 7 vRnnuvantA-vyaya... 2-2-90 yosavAdhAre 2-291 ame sya 2-2-93 111 7 vRonaH 2-294 saptamI vibhakti - adhikaraNamAM saptamI vibhakti thAya che. - sakSadhirane 2-295 7 navA sunathai: jAte 2-2-96 0 AlADaDyuttenA'sevadhAm 2-2-97 (viklpa) paraMtu jo adhikaraNakAraka ukta thAya to nAna.... 2-2-31 thI prathamA vibhakti thAya che. upapada saptamI -- hrazannADayuonA'sevAyAm 2-2-97 yatrAvo mAtra lakSaLam 2-2-106 7 yiAmadhyeDaghna--Ate padmamI 6 2-2-110 0 adhionamUyaste 2-2-111 hetvarthestRtIyAghA: 2-2-118 7 sarvAne sarvA: 2-2-119 ja dvitIyAno apavAda saptamI - vyApya naH 20299 tRtIyAno apavAda saptamI - taghutte hetau 2-2-100 caturthIno apavAda sakSamI nathI. paMcamIno apavAda sasamI - sakSamI nAvimAne nirdhArane 2-2-109 SaSThIno apavAda saptamI Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 0 svAmIsvarAdhipati-dAyAda-sAkSI-pratibhU-prasUtaiH 2-2-88. 0 apratyAdAvasAdhunA 2-2-101 sAdhunA 2-2-102 0 nipuNena cA'rcAyAm 2-2-103 0 sveze'dhinA 2-2-104 0 upenA'dhikini 2-2-105 0 adhikenabhUyasaste 2-2-111 Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // am // dvitIyAdhyAyasya tRtIyaH pAdaH namas-puro teH -7-5-SThi 2: saH / 2-3-2 artha :- gatisaMjJaka evA namas ane pur nA r no d, v, p ane paramAM hoya to maiM thAya che. sUtrasamAsa :- namajja pustra tayo: samAhAra kazca khazca pazca phazca eteSAM samAhAraH vivecana :- namasTsa = namaskAra karIne - - namapura, tasya (samA.4.) lapama, tasmin (samA.4.) namas + - prAzane 5-4-47 thI vattA pratyaya. namas + ? + tvA -- sAkSAvati... 3-1-14 thI gatisaMjJA, tivavanya..... 3-1-42 thI tatpu. sa., anaga.... 3-2-154 thI tyA no thavu. namas + + yak -- hrasvasya tA... 4-4-113 thI pachI t Agama. namas + + t + yam - soH 2-1-72 thI r nor namastya - A sUtrathI r no s Adeza thavAthI namaskRtya thayuM. puraskRtya = AgaLa karIne. purostamavyayam 3-1-7 thI gatisaMjJA, anya sAdhunikA namaskRtya pramANe. gateriti kim ? namaH kRtvA = namaH zabdanuM uccAraNa karIne. ahIM namas e avyaya nathI, paraMtu zabda che. dvi. e.va. no abh pratyaya lAgIne banato jIv 1-4-59 thI mam no lopa thayo che. tethI gatisaMjJAnA abhAvamAM A sUtra na lAge. 5 pAtte... 13-53 thI visarga thayo. athavA hra dhAtunA yogamAM 3-1-14 thI gatisaMjJA vikalpe thAya che tethI jyAre gatisaMjJA na thAya tyAre visarga thAya che. tisraH puraH karoti = traNa nagarane kare che. ahIM purU e zabda che tethI gatisaMjJA thatI nathI, tethI A sUtra nathI lAgyuM. Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 namaspurasaH ane kakhapaphi A baMne padomAM ekavacananI samAnatA che chatAMpaNa ''yathAsaMdhyamanuvezaH samAnAm" e nyAya ahIM lAgato nathI kAraNa ke nyAyamAM to saMkhyA vaDe ane vacana vaDe ema baMne rIte samAna kahyuM che. jyAre ahIM sUtramAM vacana vaDe samAna che paNa saMkhyA vaDe samAna nathI kAraNa ke namas ane puras be che. jyAre --p- e cAra che. 1 thI 7 sUtro r no s kare che. timo vA | 2-3-2 artha :- gatisaMzaka tiras zabdanA r no d, v, p ane r para chatAM s vikalpe thAya che. vivecanaH- tiraskrRtya, tila hratya = chupAvIne. tiras + ; - *o navA 3-1-10 thI gatisaMjJA, prAzcAtte 5-4-47 thI vA pratyaya. tis + + tvA tivavanya... 3-1-42 thI tatpu. samAsa, ane anaga:... 3-2-154 thI tvA no yar Adeza. - hrasvastha.... 4-4-113 thI ne aMte te Agama. tis + + ya tiras + Sa - soH 2-1-72 thI s no D tirar + kRtya - - - A sUtrathI r no s thavAthI tiraskRtya thayuM. vikalpapakSe r no s Adeza na thAya tyAre : pavante... 1-3-53 thI visarga thavAthI tti nRtya thayuM che. gaterityeva - tiraH kRtvA kASThaM gataH = lAkaDAne tihu~ (vAMkuM) karIne - artha :- pus zabda saMbaMdhI vivecana H- puMotiH = pus + niH gayo. ahIM tiras zabda 'chupAvavuM' evA arthamAM nathI tethI gatisaMjJaka na thavAthI A sUtra na lAgyuM. paNa r no visarga thayo che. - puMsaH / 2-3-2 r no , v, p ane para chatAM s thAya che. purUSa koyala. pumAMzcAsau jotijja kRti / padmasya 2-1-89 thI pu nA s no lopa. Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 115 pukh + vitaH - pumo'zi... 1-3-9 thI puN nA m no r ane pUrvanA - varNa upara anusvAra. - * A sUtrathI r no s thavAthI puotiH / traNeyanI puMr + tiH puMsA dvrAta: ~ pusvAta: = purUSa vaDe khodAyelo. puMsa: pA: - puMAH = purUSanuM rAMdhavuM. puMsa: jAm - puMtam = purUSanuM phaLa. - sAdhanikA pUrvavat. prazna :- pumo'zis... .1-3-9 sUtramAM g nAM r ne badale s kema na karyo? s karyo hota to A sUtra racavuM na paData, to prakriyA lAghava thAta. javAba :- jo r kare to A prayogamAM to vAMdho na Ave paNa puMzrvaraH prayoganI siddhi na thAta. jo pum nA m no s karyo hota to 6-Ta-te... 1-37 thI r no v nA yogamAM z na thAta tethI puN nAM m no s na karatAM rR karyo che. ziro'dhasaH pade samAsaikye / 2-3-4 artha :- eka samAsamAM ziras ane as nA r no par zabda para chatAM s thAya che. sUtrasamAsa :- ziAE athatha tayo: samAhAra: ziveDatha:, tasya (samA.6.) sya bhAva: - pevayam| samAsasya pevayaM - samAsaivayam, tasmin (ja.ta.) - G vivecana :- zirasaH zirasi vA patram -- ziraspalam mastakanuM sthAna. sohaH 21-72 thI s no thaI A sUtrathI r no s thayo. adhasaH padam-adhaspadam = nIcenuM sthAna. - = samAkSetti vim ? ziH pavam, adha:patam - ahIM pavaeN zabda paramAM hovA chatAM samAsamAM nathI, mATe A sUtra na lAgyuM. = paramaziraH, paramazirasi padam aikya iti kim ? paramaM ca tad zirazca paramaziraHpadam zreSTha mastaka upara sthAna. ahIM samAsa che. paNa eka samAsamAM nathI mATe A sUtra na lAgyuM. prathamathI eka samAsamAM AvyA hoya to nimitta ane nimittI baMne A sUtra lAge. Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ artha :- eka samAsamAM avyaya sivAyanA zabdanA akArathI para rahelAM 6 no kR, kam, kaMsa, kumbha, kuzA, karNI ne pAtra nA k-kh-p-ph para chatAM s thAya che. sUtrasabhAsa :- kA ca kamizca kaMsazca kumbhazca kuzA ca karNI ca pAtraJca eteSAM samAhAraH - kRkamikaMsakumbhakuzAkarNIpAtram, tasmin ( sabhA. 4.) na avyayam - anavyayam, tasmin (naJ ta.) vivezana :- ayaH karoti - ayaskRt = tuhAra. * 116 ataH kR- kami kaMsa- kumbha-kuzA - karNI pAtre 'navyayasya / 2-3-5 yazaH kAmayate - yazaskAmaH yazanI IcchA karanAra. * payasaH kaMsaH * * - * ayasaH kumbhaH ayaskumbhaH * ayasaH kuzA ayaskuzA = lokhaMDanI jheza. ayaH iva karNau yasyAH sA - ayaskarNI = soppaMDa ThevA (bhabhuta) anavANI. ayasaH pAtram - ayaspAtram = lokhaMDanuM pAtra. - - = payaskaMsaH = hUdhanuM pAtra. = lokhaMDano ghaDo. ata iti kim ? vAraH pAtram - vAH pAtraMm = pAezInuM pAtra. vAr bhAM A thI paramAM r che paNa Ja thI paramAM nathI mATe A sUtra lAgatuM nathI. anavyayasyeti kim ? svaH karoti - sva:kAraH = svarga DaranAra nahIM svar e avyaya che mATe A sUtra lAgatuM nathI. = samAsaikya ityeva - upapaya:kAra dUdhanI sabhIpabhAM (artha) DaranAra. ahI nimitta-nibhittI kheDa samAsabhAM nathI bhATe yA sUtra na sAyaM. "nAmagrahaNe liGgaviziSTasyA'pi grahaNam" - se nyAyathI strIliMga vigeremAM pAe jA sUtra lAgI rADe. chA.ta. ayaskumbhI, payaspAtrI. prazna :- kam nA grahAthI kaMsa nuM graha tha zakta ubha } kam dhAtune 4 sa pratyaya lAgIne kaMsa jane che, to kaMsa nuM alaga grahaza zA bhATe yaiM ? 4vAja :- ahIM kam ne sa N pratyaya sagADyo che te uNAdi no che. tethI Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAvayovyutpannanAmani e nyAyathI vaMsa e avyutpanna nAma bane che tethI arthavane nAnarthastha e nyAyathI anarthaka evA vaMsa nuM grahaNa na thAya paNa levuM che tethI sUtramAM saMta nuM alaga grahaNa karyuM che. 1lA. pratyaye . 2-3-6 artha - avyaya sivAyanA zabdanA rU no pratyaya saMbaMdhI hU-- para chatAM zuM thAya che. vivecana -nityaM paDa - pAm = kharAba dUdha. ahIM nijo pAm - - 3-4 thI nijo arthamAM pathar ne paNa pratyaya lAgyo che. pratyaya saMbaMdhI | para chatAM A sUtrathI ya nA { no zuM thayo. pad parikSamAM paya: - payam = dUdha jevuM. matavAle. 7-311 thI pa ne spar pratyaya lAgI A sUtrathI rU no zuM thayo che. kutsitam "majJAta vA payaH - patham = kharAba dUdha, alpa dUdha, ajJAta dUdha. tsitA.... 7-3-33 thI pa ne | pratyaya lAgI A sUtrathI rU no jU thayo che. - traNeya udAharaNamAM to 2-1-7ra thI no ru thayA pachI A sUtra lAgyuM che. manAvyacceceva - nityaM vada-sva pAm = niMdita svarga. ahIM svat avyaya che. tethI pAra pratyaya paramAM hovA chatAM paNa A sUtra na lAgyuM. A sUtramAM avyavIbhAva sivAyanA avyayanuM ja varjana kareluM che tethI papathati " A UdAharaNamAM no zuM thayo che. anya pratyayono abhAva hovAthI ahIM sUtramAM "pratya" e pramANenA padathI pANI, varU, varu ane vAstha e cAra pratyayonuM ja grahaNa karela che. ahIM pArA-va- e pratyayo ja grahaNa karavAnAM che, zabdo nahIM. dA.ta. pati pA: (baMdhana), patha: vanyUH (AcAra), pati m (mastaka) A arthavALA pAza vigere zabdo grahaNa karavAnAM nathI. Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 * che. zrAve. 2--7 artha - avyaya sivAyanA zabdanA 2 nA ja runo mArga pratyaya para chatAM huM thAya che. vivecana - payaH pharjIta - payAti = te pANIne icche che. A arthamAM pathar ne tiyAyA. 3-4-22 thI 4 pratyaya lAgyo. sAru ra-1-7ra thI pathar nA s no thaI A sUtrathI ja nA r no thayo. riti ki? adaH vAsthati = te divasane icche che. ahIM mULa sahana zabda che, tene kam pratyaya lAgI teno lopa thayo che ane je suri 21-7pa thI mana nA 7 no thayo che tethI ahIM ru no ? nathI paraMtu 1 no che mATe A sUtra lAgyuM nahIM. paNa pitAno... 1-3-53 thI visarga thayo che. vAca pratyaya para chatAM pratyaye ra-3-6 thI runo zuM siddha ja hato chatAM A sUtranI racanA niyamane mATe karI che. niyama e karyo ke vAgya pratyaya para chatAM ja nAM ja rU no zuM thAya che. anya sno s thato nathI. prazna :- ahIM 4 nA runo zuM vaya pratyaya para chatAM ja thAya evo niyama na thaI zake? javAba:- nA, e viparIta niyama che kAraNa ke varjali .. 3-ra-48 sUtramAM varvastra prayogamAM 4 pratyaya para chatAM paNa 4 nA no r karela che tethI koIpaNa pratyaya para chatAM 4 nA runo zuM thaI zake che. mAtra vAga pratyaya para chatAM ja thAya tevuM viparIta na mAnavuM. prazna :- jo "pratya" 2-3-6 sUtra na karyuM hota ane ahIM ja " vAgye ra" AvuM sUtra karyuM hota to zuM vAMdho Avata? kema ke 3 kArathI rUpu nI anuvRtti AvI zake che ane varSa nA prahaNathI vAga' pratyaya para chatAM ru nA rU no suM thaI jato hovA chatAM 'va' nuM punaH prahaNa karavAthI niyama paNa thaI ja jaze, chatAM baMne sUtranI alaga racanA zA mATe karI ? javAba - barAbara che, paraMtu navasa: pAzam - tha:pAm = loDhAnuM baMdhana. ahIM pAzam e pratyaya nathI paNa zabda che. jo "pratya" sUtranI Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 119 racanA alaga nakarI hota to ahIM paNa huM no thaI AvA prakAranA sUtranI racanAthI te 4 no thaI jAta ane "gayappA" evo aniSTa prayoga thAta, visarga na thAta. paNa "ya pAzam' e pramANe prayoga karavo che tethI sUtranI racanA bhinna karI e sArthaka che. nAbhinItayo : -rU-8 artha :- pratyaya saMbaMdhI - hU-- para chatAM nAmI svarathI para rahelAM huM no, ane grAmya pratyaya para chatAM nAmI svarathI para rahelAM nA ja ? no 6 thAya che. vivecana :- nityaM I - fSAzam = kharAba ghI. {Sat masimA ke dhanuSyajyam = dhanuSa jevuM. A baMnenI sAdhanikA 2-3-6mAM jovI, paNa A sUtrathI no jU thayo che. thanuM pradaraNam gaNya - thAnu = dhanurdhArI. dhanu - praharaNan 6-4-1ra thI rU|. thanuNa + - varSovarSa... 7-4-71 thI [ nA rU no lopa. dhanur + 3 - vRddhi: sva. 7-4-1 thI dhanur nA Adi svaranI vRddhi. ghAnun + 3 - soH 2-1-7ra thI 5 no ru. dhanura + - A sUtrathI rUno 6 thatAM dhAnu thAya. fpa phajIta - pAti = ghI ne icche che. sAdhaniko ra-3-7mAM jovI, paNa A sUtrathI 4 nA rno | thayo che. prathama traNa udAharaNamAM pratyaya saMbaMdhI va6 para chatAM nAmI svarathI para rahelAMno ane caturtha udAharaNamAM rAkhya pratyaya para chatAM nAmI svarathI para rahelAM 2 nA rno 6 thayo che. nAmina rUti vim ? ya m - ahIM nAmI svarathI paramAM nathI paraMtu thI paramAM che mATe A sUtra na lAgyuM. cheH vasAvA phatyeva - rin Duta - jI - ta. ahIM nAmI svara che paraMtu tenI paramAM jano nathI. huM no sAmAnya che mATe A sUtra Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 ... nAyuM. 59kakha... 1-3-5 thI ra no- ka thayo.. . nirdabahirAviSprAduzcaturAm / 2-3-9 . artha :- nir, dur bahis, Avis, prAdus bhane catur 206nA r no k-kh p-ph 52 chatAM S thAya che. sUtrasamAsa :- nizca duzca bahizca Avizca prAduzca catur ca-nirdurbahirAviSprAduzcaturaH, teSAm (Sd..) viveyana :- nitarAM kriyate - niSkRtam = atyaMta. A. - klIbe ktaH 5-3-123 thI kta pratyaya. * duHkhena kriyate - duSkRtam = 50 . * bahi: pIyate - bahiSpItam = para pIvAyuM. gatyarthA'karmaka...5-1-11 thI kta pratyaya. AviH kriyate - AviSkRtam = 422 Ay. prAduH kriyate - prAduSkRtam = prA2 rAyaM. * caturNI pAtrANAM samAhAraH - catuSpAtram = yAra pAtro samudAya. prazna :- sUtramAM bahuvacana zA mATe karyuM che? sum :- nir bhane dur AAthI nis bhane dusY As! 421 // bhATe. suco vA / 2-3-10 . martha :- suc pratyayAnta. zahIna ra no k-kh-p-ph 52 7di S (ase thAya che. viveyana :- dvau vArI karoti - dviSkaroti = 2 pA2 43 che. dvi - dvi-tri-caturaH...7-2-110 thI suc pratyaya. dvi + suc + si - avyayasya 3-2-7 thI si no do5. dvi + suc - soru: 2-1-72 thI s no ra dvir + karoti - // sUtrathA ra no S - dviSkaroti... vise55 - raH kakha...1-3-4 thI mUlIya - dvi- karoti. Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 121 tenA vikalpapakSe - 2: po...1-3-53 thI visarga thavAthI di: ti. vatuti = cAra vAra phaLe che. vatur + jJati - dvi-tri-catuH...7-2-110 thI suv pratyaya. vatur + suv + sa avyayasya 3-2-7 thI si no lopa. vatur + suv () rAtmaH 2-1-90 thI s no lopa. vatur - ahIM sup no lopa thavA chatAM paNa teno sthAnivadbhAva mAnavAthI vatur ne suv pratyayAnta ja manAze. mATe A sUtrathI r no vikalpe ch thAya tethI vatuti thAya. vikalpa pakSe vatu)(ti - vatu. pati. sAdhanikA pUrvavat. - anguunta fany? feerfa = Q quz zud . ahIM --- paramAM nathI paraMtu 6 paramAM che, tethI te...1-37 thI r no s thayo che. vesuso'pekSAyAm / 2-3-11 artha :- jo sthAnI ane nimittanI paraspara apekSA hoya to s ane s pratyayAnta zabdanA r no -y-p-d para chatAM s vikalpe thAya che. sUtrasamAsa :- aa aa yo: samAhAra: susa, tasya (samA. 4.) vivecana :- pi: jveti - sarpiyeti = te ghIne kare che. - ahIMr no r karavAno che to 6 sthAnI che ane k nA nimitte karavAno che eTale e nimitta che ane "je kare che te ja ghI che ane je ghI che.tene ja kare che.' mATe sarpiN ane jyaMti te baMne paraspara ekabIjAnI apekSA rAkhe che, tema ja sarpise phas pratyayAnta zabda che. tethI pim + mam - banato jIv 1-4-59 thI am no lopa thayA pachI soH 2-1-72 thI pim nA snor thai, A sUtra lAge che tethI sarviti bane che. vikalpapakSe : la... 1-3-5 thI sarvi ti thAya che. te ja pramANe dhanuSvAvati dhanu x svAti = dhanuSyane khAya che. A r pratyayAnta nAma che. apekSAyAmiti vim ? paramapi 'm = zreSTha evo ghIno kuMDa. - Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Saa 32bA. : * * 122 paramaM ca tad sarpizca - paramasarpiH. paramasarpiSaH kuNDam - paramasarpi- kuNDam. ahIM safpa ane kRSNa baMne pada eka bIjAnI apekSA rAkhatA nathI mATe A sUtra na lAgyuM. cAnI = jenuM kArya karavAnuM hoya tene sthAnI kahevAya. nimitta = jenA kAraNe kArya thAya tene nimitta kahevAya. s pratyaya uNAdino che tethI tenA sAhacaryathI paNa pratyaya paNa tyAtnio grahaNa na karatAM uNAdino ja grahaNa karavo. pratyayApratyayo pratyayacaiva praha" - e nyAyathI huM ane 3 pratyaya tarIke ja grahaNa thaze. tethI punaH vasati A prayogamAM A sUtrathIno 6 nahIM thAya. maiAriye2-3-22 artha - nathI vidyamAna kriyArUpa pravRttinimitta jenuM evA tulya adhikaraNavALA padamAM rahelAM rU-3 pratyayAttanA rU no v-- para chatAM 6 thato nathI. sUtrasamAsaH-pa: artha ya sa - pArtha, tasmina (bahu) vidate kriya thI sa:- kriyA, tasmina (nam bahu.) vivecana :- sa Atam = kALuM ghI. ahIM vAta e guNavAcaka che, kriyAvAcaka pada nathI tema ja sapanuM ane e baMne para tulya adhikaraNavALA che. tethI A sUtra nA 6 no niSedha kare che mATe che vaha. 1-3-5 thI 2no jillAmUlIya Adeza thaI sAtam thayuM. ahIM vAta zabdane tAt 7-3-19 thI pratyaya lAgyo che. yajIvItam = pILo yajJa. ahIM pItA e guNavAcaka pada che, kriyAvAcaka pada nathI. temaja yagu ane pati baMne tulya adhikaraNavALA che tethI A sUtre nA 6 no niSedha karyo mATe G..1-3-5 thI no upabAnIya Adeza thavAthI ya vItam thayuM. * ahIM pIta zabdane nIta-pItAm 6-2-4 thI 3 pratyaya lAgyo che. pAI ti vim ? uSNue, x 9 = ghInA ghaDAmAM. Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 123 ahIM samAna adhikaraNa nathI mATe A sUtra na lAgyuM tethI vesuso...23-11 thI r no Sa viklpa thayo. adriya kRti vim ? piyite, pi x yite = ghI karAya che. ahIM kriyArupa pravRttinimitta che mATe A sUtra nathI lAgatuM. paNa vesuso...2-3-11 thI r no kh viklpa thayo. samAse 'samastasya / 2-3-13 artha :- jo nimitta ane nimittI eka ja samAsamAM hoya ane pUrve koipaNa padanI sAthe samAsa nahIM pAmelA evA pha-s pratyayAntanA r no -v-p-d para chatAM v thAya che. = - sUtrasamAsa :- samasyate sma - samastam. 7 samastam - alamastam, tasya (nak ta.) vivecana :- vi: jumma: - sammiH = ghIno ghaDo. dhanuSaH phalam thanum = dhanuSyanuM phaLa. ahIM pit ane dhanur e pUrve koipaNa padanI sAthe samAsa nahIM pAmeluM evuM nimitta che. tema ja kkha ane ttta e nimittI che tethI sohaH 2-1-12 thI s no s thai A sUtrathI r no v thayo che. samAsa kRti vim ? titu sarvi: pivatvamum = ghI raho, tuM pANIne pI. ahIM pit nI pachI piN no v che, paNa samAsa nathI mATe A sUtra na lAgyuM. alamastaskRti vim ? paramapi: blum = zreSTha ghI no ghaDo. ahIM piN no parama e padanI sAthe pahelAM samAsa thayelo che mATe A sUtra na lAgatAM 2 vAtte... 1-3-53 thI visarga thayo. prAtuputra-yiH / 2-3-44 artha :- prAtuLutra vigere ane anukrame karAyelAM bh ane s nipAtana thAya che. sUtrasamAsa :- prAtubutraza jI - prAtununnau (ita. 4.) prAtuputrI mati: yelAM te (bahu.) vigerenA r no -v-p-r para chatAM Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 vivezana :- bhrAtuH putraH - bhrAtuSputraH = lAIno putra. RtAM vidyA... 3 - 2 - 37 thI aNup samAsa thayo ane A sUtrathI g nipAtana thayo. paramaM ca tad yajuzca - paramayajuH . paramayajoH pAtram - paramayajuSpAtram = zreSTha yajJanuM pAtra nahIM jA sUtrathI Su nipAtana thyo.. kaH kaH ane A sUtrathI k nipAtana thayo. - kaskaH Doza oza - vIpsAyAm 7-4-80 thI. dvitva thayuM = kasmAt - kutaH / kutaH kutaH AgataH - kautaskutaH = pryAMthI jhyAMthI khAvyA ? kim + si - kimadvyAdi... 7-2-88 thI tas pratyaya. kim + tas + si - ito'taH kutaH 7-2-80 thI kutas nipAtanaM. kutas + si vIpsAyAm 7-4-80 thI dvitva. kutaskutas + si tata Agate 6-3-148 thI aN pratyaya. - - kutaskutas + aN + si - vRddhiH svare... 7-4-1 thI khAddisvaranI vRddhi. kautaskutas + aN + si - prAyo'vyayasya 7 - 4-65 thI aMtya as no lopa . . kautaskut + a + s - soruH 2-1-72 thI s no i. kautakut + a + s - yA sUtrathIr no s.. kautaskutas - soruH thIr ane thavAthI kautaskutaH thayuM che. prazna :- sUtramAM bahuvacana zA mATe karyuM che ? 4vAja :- "AkRtigaNArtham " - anya prayogomAM patra bhyAM Satva - satva sAM hoya to A sUtrathI thayA che ema samajavA mATe bahuvacana che. padAnte... 1-3-53 thI visarga nAmyantasthA - kavargAt padAntaH kRtasya . saH ziD-nAntare'pi / 2-3-15 artha :- nAmI, annasthA ane vargathI para padanI madhyamAM rahelAM Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 125 koipaNa sUtrathI vidhAna karAyelo s (ta sakAra) athavA koipaNa sUtrathI vidhAna karAyelA Adeza vigeremAM aMtargata rahelA s (tastha sakAra) no kh thAya che. tema ja nAmI-aMtasthA- varga ane s nI vacce zat ane g nuM vyavadhAna hoya to paNa s no v thAya che. kRta sakAra koipaNa sUtrathI karAyelo mAtra sakAra. dA. ta. tad nuM SA - AmAM t no s thayo che. == takSNa sakAra = koipaNa sUtrathI thayelAM Adeza, pratyaya vigeremAM aMtargata rahelo sakAra. dA. ta. ''JaziA'' mAM As no is Adeza thayo che, temAM s aMtargata che. '"navIpu'' mAM je suk pratyaya lAgyo che temAM 6 aMtargata che. sUtrasamAsa :- nAmI 7 antA 2 varvAzca temAM samAhAra - nAmyantasthAvartam, tasmAt (samA. dru.) ziy. 7 natha - zihnau (ita. 4.) zihnAbhyAm antaram - zihvAntaram, tasmin. (pR.ta.) vivecana H- AziSA = AzIrvAda vaDe. AzAste kRti nivar. ahIM zAs nA Av no is Adeza thavAthI AziSA thayuM. A s AdezamAM svastha kahevAya. tethI nAmI svarathI para kRtastha s no A sUtrathI s thAya che mATe ''AziSA'' thayuM. navIyu = nadIomAM. sthau'samau...1-1-18 thI suv pratyaya lAgyo tethI suk pratyayamAM s kRtamya kahevAya mATe nAmI svarathI 52mAM 2helAM s no A sUtrathI dh thayo. e pramANe - vAyupu - vAyu + sub. vadhu - vadhU + sup. pitRSu - vistR + su. gopu - go + sup nauSu - nau + su. SA - tad + tti - ArdraH 2-1-41 thI 6 no a. etaa + si eta + si - suvasyA...2-1-113 thI pUrvanA a~ no lopa. taH sau saH 2-1-42 thI t no s. Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 hastra + s - At 2-4-18 thI AvuM pratyaya. Gga + Ja + s - samAnAnAM... 1-2-1 thI Ja + A = A. paisA + s - vIryacAr... 1-4-45 thI 6 no lopa. paisA - A sUtrathI nAmI svarathI para ta s no kh thavAthI ''vA'' thayuM. siSeve - sen = sevA karavI. sek + 5 (parokSA A. trI. pu. e. va.) - dirghAtu.... 4-1-1 thI dvitva. sen sev + 5 - vyajjanasyA...4-1-44 thI anAdi vyaMjanano lopa. dUsvaH 4-1-39 thI dvitva pUrvano svara hrasva. sesev + s silek + 6 tethI sivene thayuM. 1 A sUtrathI nAmI svarathI para rahelAM s no dh thAya che - siSetre - ahIM dhAtupAThamAM pevRk (818) dhAtu che. teno SaH soyai... 2-3-98 thI r no s thAya che tethI kRta sakAra kahevAya tethI A sUtrathI s no 4 thayo che. gIjuM - ri = vANI. r + suv - zeH supi : 1-3-57 thI r ja rahe. ri + supu - pavAtte 2-1-64 thI 6 thI pa2mAM vyaMjana hote chate tenI pUrvano nAmI svara dIrgha thAya - cauluM. A sUtrathI r aMtasthA hovAthI lU no v thavAthI auvuM thayuM. hajju - has = vyaMjana hav + sup ahIM t aMtaHsthAthI 52mAM 2helAM s no s thavAthI hallu thayuM. zakSyati - zab = sahana karavuM. zak + smRti, j thI para s no p. phlu - k + suk - vargIya evA 6 thI para s no p. zihvAntarepa - viSNu - pis = ghI. pik + sup. A sUtrathI nAmI svara ane s nI madhyamAM zat evA s nuM vyavadhAna hovA chatAM sup nA s no v thayo. . sarpis + khur - sohaH 2-1-72 thI s no sarpir + khur - za-1-se... 1-3-6 thI r no 5 para chatAM s thavAthI viSNu thayuM. Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 127 yaISi - jhuluM = yajurveda. + nan - napuMca ziH 1-4-55 thI { no zi. gun + za - purva pram 1-4-69 thI 6 nI pUrve - Agama. vagun + - hartA. 1-4-86 thI nI pUrvano svara dIrtha. " nUn + DuM - A sUtrathI nAmI ane sa nI vacce nuM vyavadhAna hovA chatAM huM no 5. vagUnya + rU - ziDanusvA: 1-3-40 thI zid para chatAM na no anusvAra thAya che tethI tUSi thayuM. pAtta rUti vim ? dhikSetra = dahIM vaDe siMcanAra. ahIMnAmI pachI che paNa te padanI AdimAM che, padanI madhyamAM nathI mATe A sUtra na lAgyuM.. tati mi? vilam - ahIM nAmI svara pachI je che te zabdano zuM che, kRta sakAra nathI mATe A sUtra na lAgyuM. prazna :- sUtramAM na nuM grahaNa zA mATe karyuM che? no zi para chatAM anusvAra te ja thAya che ane anusvAranuM grahaNa zit nA grahaNathI thai ja jAya che, che. to 6 nuM puna grahaNa kema karyuM? javAba:- anusvAra to 5 ane baMnenA thAya che. zi nA grahaNathI baMne prakAranA anusvAranuM grahaNa thaI jAya, paNa ahIM meM no anusvAra thAya che tene grahaNa karavo nathI, dA. ta. puMsu ! mAtra nAM anusvArane ja grahaNa karavo che mATe nuM punaH prahaNa karyuM che. prazna :- tigAma, tiSa vigeremAM A sUtra lAge ke nahIM? javAba:- nA, na lAge. kAraNa ke jo A sUtrathI ja karavo hota to prathamathI ja sUtramAM ti ne badale tivR karata. paraMtu tevuM na karatAM tiruM karyuM che tethI vidhAna sAmarthyathI ja huM no jU na thAya. samAre stuta: ra-rU-26 artha :- agni zabdathI para rahelAM sut nA s no samAsamAM zuM thAya che. Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 vivecana :- agnim stauti kRti ri - anidbhut = agninI stuti karanAra. agni + stu - ri 5-1-148 thI pi pratyaya. - agni + stu + pi - dusvasya haiM....4-4-113 thI r Agama. agni + stut + pi kahyun...3-1-49 thI tatpu. samAsa. samAsamAM agni thI para rahelAM stut nA s no A sUtrathI s thAya che. niSut - taLasya...1-3-60 thI 6 nA yogamAM r no v thavAthI aniMdyut thayuM. - - agnistur mAM s no p karavAnA prasaMge nRtyantosaSe 1-1-25 thI padasaMjJA thatI hatI tethI stut no s padanI madhyamAM na rahetAM padanI AdimAM thAta mATe uparanA sUtrathI s no p na thAta paraMtu padanI AdimAM rahelAM s no v karavA mATe ja A sUtranI racanA karI che. ahIMthI mAMDIne 2-3-58 sUtra sudhI nAmyantasyA...2-3-15 sUtrano adhikAra cAle che. aniMdbhut mAM chut dhAtu ja dhAtupAThamAM che. teno paH soyai...2-3-98 thI z no s thayo che tethI te s kRta sakAra che. jyotirAyurthyAM ca stomasya / 2-3-17 ! artha :- byotisa, Ayur ane agni zabdathI para rahelAM htoma zabdanA s no samAsamAM y thAya che.. sUtrasamAsa :- jhyotiza AyujI - khotiyupI, tAbhyAm (Ita.&.) vivecana :- byotiSaH stoma:-jyoti:prema: jyotino samudAya - AyuSa: stoma: - Ayu:thremaH = AyuSyano samudAya ane skromaH agniSTomaH agnino samudAya. = = ahIM pacayatnA..3.1.76 thI tatpu. samAsa thayo. A sUtrathI samAsamAM stoma nA s no p, ane tavasya... 1-3-60 thI r nA yogamAM t no s thayo che. samAsa ityeva - jyotiH stomaM yAti = prakAza samudAya tarapha jAya che. Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 129 ahIM samAsa nathI mATe A sUtra lAgatuM nathI. sUtramAM = samuccaya arthamAM hovAthI nakArathI ani zabda grahaNa karyo che. ahIM htoma mAM kRta sa kAra nathI ane padanI AdimAM che tethI s no v thavAnI prApti na hatI paNa A sUtranI racanA karI tethI s no p thaI zakyo. mAtR-pig: svasuH / 2-rU-8 artha :- samAsamAM mAtR ane pitR zabdathI para svarR nA s no kh thAya che. sUtrasamAsa :- mAtA = pitA 6 tAyo: samAhAraH-mAtRpitai, tasmAt (samA.4.) vivecana :- mAtuH svasA-mAtRvasA mAsI. ahIM 3-1-76 thI samAsa thayo che, samAsa thayA pachI A sUtrathI s no S thayo. e ja pramANe. pituH svasA - pitRSvasA phaIbA. = = anupi vA / 2-3-2deg artha :- mAtR ane pitR zabdathI para rahelAM svarlR nA s no v viklpa thAya che. sUtrasamAsa :- 7 vidyate jIv yatra vivecana :- mAtu:ghnasA, mAtu svA pitu: khvasA, pituHsvasA = phaIbA. = - aNup anupa, tasmin (nak ta.) mAsI samAsamAM ahIM padma... 3-1-76 thI tatpu. samAsa; svarR-patyoAM 3-2-38 thI alp samAsa, ane A sUtrathI s no v thayo che. s no v pUrvasUtrathI siddha hovA chatAM vikalpe karavA mATe A sUtranI racanA karI che. ni-nAH nAte jozane / 2-3-20 -- artha :- kuzaLatA gamyamAna hote chate tti ane navI zabdathI para snAta nA s no samAsamAM dh thAya che. Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TOO sUtrasamAsa :- nizca nadI ca etayoH samAhAraH ninadI, tasyAH (sabhA.dva.) viveyana :- niSNo niSNAto vA pAke = rasoI 42vAmAM hoziyAra niSNAti iti niSNaH / ni + snA upasargA... 5-1-56 thI Da (a) pratyaya. ni + snA + Da(a) - Dityantya... 2 - 1 - 114 thI aMtyasvarAhino sopa. nisna si A sUtrathI s no p. - niSna + si - raSRvarNAnno... 2-3-93 thI nU no . niSNa + s - soruH 2-1-72 thI s nor - niSNa + r ra padAnte... 1-3-43 thI visarga thavAthI niSNaH thayuM. niSNAti iti niSNAtaH / - - ni + snA gatyarthA'karmaka... 5-1-11 thI kta pratyaya. ni + snAta A sUtrathI snA nAM s no p. ni + nA + ta- raSRvarNAnno... 2-3-93 thIM n no N - niSNAtaH thayuM. nadISNo nadISNAto vA prataraNe = nahI taravAmAM duzaNa. nadyAM snAti iti nadISNaH / nadI + snA sthA-pA-snA... 5-1-142 thI ka (a) pratyaya. nadI + snA + ka(a) - iMDet pusi... 4-3-94 thI snA nA A no lopa. nadI + sna + si 2JA sUtrathI s no S. nadIna + si - raSRvarNAnno... 2-3-63 thI n no . nadISNa + si soruH 2-1-72 thI s no r. nadISNa + rraH padAnte... 1-3-43 thIr no visarga. nadISNaH / - nadyAM snAti iti nadISNAtaH / - - - - nadI + snA gatyarthA'karmaka... 5- 1 - 11 thI kta pratyaya. nadI snA + k + si nadISnA + ta si - khA sUtrathI s no - S. raSRvarNAntro... 2-3 - 63 thI n no N. Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 131 navISNAta + m - soH 2-1-7ra thI 6 no tIta + 6 - ra palAte.. 1-3-53 thI 6 no visarga. navIuntaH | kauzala iti kim ? nitarAM snAtaH - nisnAtaH / nadyAM snAtaH iti navIH H strotanA dUte = je pravAha vaDe taNAya che. ahIM kuzaLatA artha gamyamAna nathI mATe A sUtra na lAgyuM. te nAtiya sUtre 2-2-22 artha :- sUtra" artha gamyamAna hote chate prati thI para rahelAM nati nA no samAsamAM zuM thAya che: sUtra = ativyApti vagere doSothI rahita, zuddha, nirdoSa evuM vyAkaraNAdinuM sUtra. athavA prakSAlana vaDe ujvaLa, majabuta evuM je sutara te sUtra - Avo artha gamyamAna hoya to. vivecana - pratiSThAta sUi = nirdaSTa evuM vyAkaraNanuM sUtra. A sUtrathI nI 6 ane ravo . 2-3-63 thI 6 no . pratyayAntopAdAnaM kim ? pratisnAtR sUtram / ahIM nagvI pa-1-48 thI tRt pratyaya lAgyo che. te pratyaya nathI mATe A sUtra lAgatuM nathI. A sUtramAM "nAta nuM grahaNa ne karyuM hota to tR pratyayAtta nA ne paNa A sUtra lAgata. prazna :- sUtramAM te pratyayAtta nA nuM grahaNa zA mATe karyuM? javAba:- pratyayAnitaranivRtyartham - anya pratyayanI nivRttine mATe te pratyayAnta nA nuM grahaNa karyuM che. jo # pratyaya sahita nAta nuM grahaNa na karyuM hota to navamA gaNano je nA vikaraNa pratyaya lAge che tenuM paNa grahaNa thaI jAta. A nAnI nAnA ra-rU-22 artha - sUtra viSayaka saMjJA hote chate prati thI para rahelAM nAna nA huM no Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAsamAM dh thAya che. vivezana :- pratisnAti anena pratiSNAnaM. prati + snA karaNAdhAre 5-2-128 thI anaT pratyaya. prati + snA + anaT - kha sUtrathI s no SU. prati + + anaT - raSRvarNAnno... 2-3 - 63 thI n no N. pratiSNAnam / nandyAdibhyo'naH 5-1-52 thI ana pratyaya thAya che bhane ramyAdibhyaH... 5-3-126 thI pe| anaT pratyaya lAgI rADe che. - 132 - veH straH / 2-3-2.3 artha :- saMjJAnA viSayamAM vi thI para rahelAM skrU nA s no samAsamAM r thAya che.. vivezana :- vistaraNam iti viSTaraH / viSTaraH vRkSaH = vRkSavizeSa. vi + stu - yuvarNa... 5-3-28 thI al pratyaya. vi + stR + al - // sUtrathI s no.. vi + S + a + si - tavargasya... 1-3 - 90 thI S nA yogabhAM t no T. viSTR + a + si - nAmino guNo... 4 - 3 - 1 thI RR no guNa ar viSTara + s soruH ane ra padAnte... thI viSTaraH / vistaraNam iti viSTaram / viSTaram pITham = savAnuM Asana sUtramAM stra che te stu nuM SaSThI je. va. che. - abhiniSTAnaH / 2-3-24 artha :- saMjJAnA viSayamAM atri ane nis thI para rahelAM stAna nA s no samAsamAM karAyelo 5 nipAtana thAya che. viveyana :- abhiniHstananam iti abhiniSTAnaH = A visarganI saMjJA che. abhi+nis+stAna khA sUtrathI stAna nA s no .. abhi+ nis+StAnaM - tavargasya... 1-3-60 thI v nA yogabhAM t no T. Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 133. minisa+Ana - mAvA . 5-3-18 thI pam (). nis + ina + dham (ga) - phora 2-1-72 thI 6 no , nirNana++fsa - vyatyaye tun vA 1-3-56 thI 6 no lopa. fmanina + +fsa - suci... 2-1-113 thI pUrvanA 5 no lopa. nirNana + - sora ane 2 pAne... thI panizana: (vipuH sthira aa 2-3-ra1 artha:- saMjJAnA viSayamAM vi ane yutha thI para rahelAM sthira nA { no samAsamAM 6 thAya che. sUtrasamAsa - vizva yudhiya patayoH sanAdA-vidhA, tAt (samA..) vivecana - vi - viki = saMjJAvizeSa. vi + sthira - A sUtrathI s no . vi + ucchada - tavazya. 1-3-60 thI nA yogamAM 6 no rUtethI vijhiTa thayuM. ahIM devArthe 3-2-8 thI vibhaktinAM lopanI prApti hatI paraMtu ahIM sUtramAM ja vi e pramANe nirdeza karelo hovAthI sUtra sAmarthyathI alurU samAsa thayo che. vi e nuM saptamI e.va. che. dha sthira - chida - saMjJAvizeSa. sAdhanikA pUrvavat . ahIM -canA.... 3-ra-18 thI alu, samAsa thayo che. pa e saptamI e.va. che. atya: I 2-3-26 artha: saMjJAnA viSayamAM nAmI, aMtasthA ane tene varjIne anya 4 vargIya varNathI para rahelAM huM no tenI paramAM hoya to samAsamAM thAya che. sUtrasamAsa - vati , tAt (na. ta.) vivecana - senAyAM yastha sa - raSeiH = saMjJAvizeSa. zrI senAmAM : - zrIpeDa = saMjJAvizeSa. dara ane zrI zabdanA nAmI svarathI para s che, tenI paramAM 5 che, Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 saMjJAno viSaya che ane samAsa paNa che tethI A sUtrathI senA zabdanA s no 6 thayo. rakRvatro ..ra-3-63 thI 6 no zuM thayo. aka iti kim ? vizvak vyApinI senA yasya saH - vizvaksenaH = cArebAju jenI senA patharAyelI che te. ahIM va nI paramAM zuM che mATe A sUtra na lAgyuM. bhAdito vA / 2-3-27 artha:- saMjJAnA viSayamAM nakSatravAcI rUkArAnta zabdathI para rahelAM huM no r para chatAM samAsamAM 6 vikalpa thAya che. vivecana -divALI senAyAma thI sa athavA hiSya rUva senA thI ta: - phi9: I vikalpapakSe hinaH = saMjJAvizeSa. dina + sena - revata-riNAt 2-4-ra6 thI strIliMgamAM 3 pratyaya. + DI + sena - marya kyAM suja 2-4-86 thI 3 no lopa. hin + + sena - cApo... 2-499 thI svara hRsva. hiLi + sena - A sUtrathI ? pachI rahelAM huM no 6 vikalpa thAya. dipi + pena - ravRvatro.. 2-3-63 thI 6 no [. phiLiH | viklapakSe rohitiH phata vi mi? punarvasu senAyAM vasya : - punarvasukha = saMjJAvizeSa. ahIM rU thI para huM nathI paNa 3thI para zuM che mATe A sUtra lAgatuM nathI paNa atyAre ra-3-26 thI nitya thayo che. vi--zani-pasthita cA 2-2-28 artha:- samAsamAM vi, 3, zani ane pari thI para rahelAM sthita zabdanA sa no thAya che. sUtrasamAsaH- viza kuza mizra pazci pateSAM samANA: - vivuM niri, tasmata (samA.Dha.) ahIM samAhAradvandramAM napuM. paMcamI e.va. "ri thavuM joIe paraMtu sUtralAghava karavA mATe paM.nuM paMcamI e.va. karyuM che. A lAkSaNikatA che. Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 135 vivecana - vipravRps tam athavA vInAm (fr) nam - viNatam = dUranuM sthaLa athavA pakSIonuM sthaLa. kutsita thatama athavA H (zavyAM) thatam - zukanam = kharAba sthaLa. zamInAM tham - zaniSThatam = zamIvRkSanuM sthaLa. auSyio .. 2-4-19 thI rahI ane thApo... 2-4-99 thI hrasva. * pati patnam - parijhanam = cAre bAjunuM sthaLa. ahIM cAremAM A sUtrathI { no 6 ane va sya ... 1-3-60thI 6 nA yogamAM 6 nAM rU thayo che. vijhana vagere zabdonA grahaNathI "nA" no adhikAra aTakI gayo che ane uttarasUtramAM "a" zabdanuM grahaNa che tethI tyAM paNa "nAni"no adhikAra nahIM cAle. pere -rU-22 artha:- "gotra" artha vAcya hote chate samAsamAM ja zabdathI para rahelAM thatA zabdanA no thAya che. * vivecana - gavRtta ya la: - pikatam = saMjJAvizeSa = te nAmanA eka RSi. A sUtrathI sa no 6 thayo, tavaNa...1-3-60 thI 6 nA yogamAM no rU thayo che. lokamAM AdyapurUSo apatya paraMparAne pravartAvanArA che eTale jenA nAma vaDe apatya saMtati vyapadezane pAme che te gotrapurUSo kahevAya che. go-blA-DaDabda-savyA-05-di-tti-mUni -zetu-zag mika-maNipunivahiMpame-vive-sthA 2-3-20 artha -no, savA, mANva, savya, apa ki, tri, bhUmi, na, zevuM, rAhu, ku, a sa, pu ivahiM para ane vivi zabdothI para rahelAM za zabdanA s no 6 thAya che. sUtrasamAsa :- joza makhvAza nAkhya% savyagra agni diza triza bhUmizca nizca Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 . zekuzca zaGkuzca kuzca aGguzca maJjizca puJjizca bahizca parame ca divizca eteSAM samAhA-svAgavu....vivi, tasmata (samA.8) ""i - ahIM lAvavA mATe 2-3-28 sUtranI jema A sUtramAM paNa napuM. paMcamI e.va. na karatAM puliMga paMcamI e.va. karyuM che. vivecana - 1. jAvaH titi spina - gojham = gokuLa - gAyano vADo 2. avAyAM titi - sva8: = mAtAnI pAse rahenAra. 3. mAkhya titi - mANva8: = chupAvanAra. * * 4. sacce titi - savyA8: = DAbI bAju rahenAra.. 5. pa titi - 8: = kharAba rIte rahenAra. 6. dayo titi - dika: = bemAM rahenAra. 7. viSa titi - trika = traNamAM rahenAra 8. pUmI titi - pUmi = bhUmi upara rahenAra. 9. sanI titi - 18: = agnimAM rahenAra. 10. evI titi - zevuB: = zeku nAmanI vanaspatimAM rahenAra. 11. zaThThI titi - za = jhADanA ThuMThAmAM, bhayamAM rahenAra. 12. sau titi - 3B = pRthvImAM rahenAra, 13. A titi - mae = hAthamAM rahenAra, aMguTho. 14. mau titi - mAsika = mahora-phaNagAmAM rahenAra. 15. pula titi - Ta8: = samudAyamAM rahenAra; 19. vahiM titi - vahiMDa = tRNa vizeSamAM rahenAra.. 17. paNe titi - pada = paramapadamAM rahenAra. 18. vivi titi - vivi8: = svargamAM rahenAra. * kAM nivRttI - : to ... 2-3-98 thI 6 no . tethI . thAya. "nimittabhAve naimittisthApAyaH" - A nyAyathI nimitta 6 dUra thatAM naimittika (nimittathI banela) rU paNa dUra thaze. tethI zU thaI thA banaze. A thA no huM kRta sakAra kahevAya. Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nirdussoH sedha - sandhi-sAmnAm / 2-3-31 artha :- nir, dukhane su upasarga thI para rahelAM sedha, sandhi ane sAman nA s no samAsamAM N thAya che. sUtrasabhAsa :- nizca duzca suzca eteSAM samAhAraH nirdussu, tasmAt (sabhAdva.) sUtramAM lAghavatAne mATe puliMga paMcamI e.va. karyuM che te pUrvavat samaTha. * viveyana :- nizcitaH sedhaH niHSedhaH atyaMta siddha.. duSTaH sedha: - duHSedhaH = du:je arIne siddha ( thayela) . zobhanaH sedhaH - suSedhaH sArI rIte siddha ( thayela) . niSkrAntaH sandheH - niHSandhiH * duSTaH sandhiH - duHSandhiH = rAja saMbaMdha. * zobhanaH sandhiH suSandhiH = sAro saMbaMdha. niHSAma = vehabhAMthI nIDajI gayesa. kharAba vacana. * 137 sthA-pA-snA ..:..5-1-142 thI ka (a) pratyayaH sthA + a - iDet pusi .....4-3-84 thI sthA nA A no lopa tethI sarvatra stha thaze. yA stha nA s no khA sUtrathI S ane tvrgsy...13-60 thI r nA yogamAM z no ph thayo. "ambaSThaH" bhAM DyApo ... 2-4-89 thI ambA no svara sva thAya che. "AmbaSThaH " bhAM "abuG zabde" dhAtune uditaH ...4-4-98 thI n Agama jane mnAM dhuD ....1-3-38 thI n no b para chatAM m thAya. tethI 'ambU-ambyate iti ambaH bhAvA'kartrIH 5-3-18 thI ghaJ. ambasya ayam - 2Ja arthabhAM tasyedam 6-3-160 thI aN. vRddhiH svareM ....9 4-1 thI Adi svaranI vRddhi thavAthI Amna thayuM. * * * * seca sandhizca sAma ca - sedhasandhisAmAni teSAm (6.6.) (Sd.&.). - niSkrAntam sAmnaH - - - * duHSAma - duSTam sA zobhanam sAma * suSAma ahIM badhe A sUtrathI s no = = = = = saMbaMdhamAMthI nIkaLI gayela. suMdara-madhura vayana. thayo che. Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 sUtramAM vacanabheda che te yathAsaMgane aTakAvavA mATe che. niSedha mAM repha (jI nA sakAranuM zinuM) vacce vyavadhAna hovA chatAM A sUtrathI sei nA s no 6 thayo ane rephanA s no 5 sarca - 13-61 thI thayo che. tethI niSedhaDa thayuM. A prako 2-rU-rUra artha:- Infman = AgaLa janAra. A arthamAM ka thI para cA nA s no 5 thAya che. sUtrasamAsaH- gaNe chata - grIna, tani . vivecana - pratikate - pra8: - 32satA .pa-1-56 thI 3 pratyaya. A sUtrathI no , nA yogamAM tavastha .....1-3-60 thI yU no rU thayo che. bhIruSThAnAdayaH / 2-3-33 artha -pIrajhAna vigere zabdo karAyelA patvavALA samAsamAM nipAtana thAya che. sUtrasamAsa - vInam gati jevAM te - dhIruchanAlayaH (bahAsa) vivecana - pILAM sthAnam - bIjhanam = bIkaNanuM sthAna. alInA sara - mati = AMgaLIono saMga. husvAnnAmnasti / 2-3-34 artha:- nAmathI vidhAna karAyelA sakArAdi pratyaya para chatAM hRsva nAmI svarathI para s no thAya che. vivecana -sapano bhAva - paNa = ghIpaNuM. bhAve sva-tan 7-1-55 thI tat pratyaya, ra-4-18 thI mAm pratyaya. vahUnAM maLe che vapu - vapuSTamam = utkRSTa zarIra. prakRche taman 7-3-5 thI taman pratyaya. baMnemAM A sUtrathI jUno 6 ane nA yogamAM 7 no , nAvina yeva - tenala: bhAva: - teDatA. ahIM mAmI svara nathI paraMtu ja che mATe A sUtra na lAgyuM. Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 139 nisastape'nAsevAyAm / 2-3-35 artha :- JasevA = vAraMvAra karavuM. Avo artha na thato hoya to nis thI 52 rahelAM s no takArAdi tap para chatAM dh thAya che. sUtrasamAsa :- 7 AsevA - anAsevA, tasvAm (nas ta.) vivecana :- niH tapatti - niSTapati svarNam = ekavAra sonAne agnimAM tapAve che. A sUtrathI s no p ane r nA yogamAM t no s thayo che. - tItyeva - niratapat - ahIM tap dhAtunI pUrve addhAto...4-4-29 thI ar no Agama thayo che tethI takArAdi tav dhAtu nathI mATe A sUtrathI nim nA s no dh thayo nathI. S koI ema kahe che ke s no Agama karyA pahelAM nis nA s no p karIe ane pachI ar no Agama karIe to ? barAbara che, paNa jo ema karo to paNa dh nahIM thAya kemake pahelAM karAyelo S e aT karavAnA parakAryamAM asat bane che. prazna :- sUtramAM tap dhAtune zav lagADIne saptamI e.va.nuM rUpa kema karyuM ? javAba :- svAti saMbaMdhI ja tam dhAtune grahaNa karavo che paNa vivAddi nA tap dhAtunuM grahaNa nathI karavuM tema ja yattuvantanivRtyartha: jyAre karAya tyAre A sUtrathI je v thAya che teno niSedha karavo che. yaG lubanta je " tivA zavA'nubandhena nirdiSTaM yad gaNena ca / ekasvaranimittaM ca paJcaitAni na yaGlupi // " - ya-vasaH // 2-3-9 artha :- nAmI, aMtasthA ane vargathI para rahelAM paN ane vas dhAtunA s no v thAya che. sUtrasamAsa :- dhak haiM vazva tayo: samAhAra svaH, tasmAt (samA.4.) vivecana :- nakSuH--parokSA trI.pu.ba.va. s = khAvuM, sApha karavuM. paN + s - dirdhAtu.... 4-1-1 thI pam dvitva. yakSas + s - vyAnasyA.... 4-1-44 thI anAdi vyaMjanano lopa. Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prazna : 140 Sayam + s - dvitIya.... 4-1-42 thI dvitvapUrvanA p no [. rAyas + s - horna:.... 4-1-40 thI no b. nayam + s - gama-hana-nana.... 4-2-44 thI dvitIya paN nA upAttva Ja no lopa. A sUtrathI s no p. nav + s - moje... 1-3-50 thI dh nI j. nav + s - soH 2-1-72 thI s no D - jakS + ur 2: pAnte... 1-3-53 thI 6 no visarga. jaghs + us vRkSuH / . Sita: nuSyate skrU kRti.. / vas = rahevuM vas dhAtu -- -varte 5-1-174 thI tha pratyaya. vak + o * sudhavasateSAm 4-4-43thI hra nI pUrve rU. vak + T + hra yajJAti vatte: iita 4-1-79 thI 1 no 3. -- s + r + 7 - uSita + si thI Sita -- - A sUtrathI s no p. prathamA A sUtra zA mATe ? e.va. no si pratyaya, sohaH ane H pavo... javAba :- s ane vas no s e kRta sakAra nathI tethI prApti na hatI, paNa s no kh karavA mATe A sUtranI racanA karI. ad no dhar Adeza je thAya che te SaN ahIM nathI levAno kemake te Adeza rUpa yat no s kRtastha che. tethI nAmyA... 2-3-15 thI s no jU thaze. prazna :- ahIM vas dhAtu kayA gaNano levo ? javAba :- avAdyanavAdyoranavAdeva prahaLam -- A nyAyathI anavavi - pahelAM gaNano ja vas dhAtu levo, anya gaNano na levo. na Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 141 Ni-storevA'svada svida-sahaH SaNi / 2-3-37 artha :- SatvabhUta thayeTa. san 52vi Dota. chate namI, saMtasthA bhane ka 4l4 qthI 52 248i svad, svid bhane saha pAtune vaLane Nyanta bhane stu dhAtunA ja s no 6 Adeza thAya che. sUtrasamAsa :- Nizca stuzca etayoH samAhAraH-Nistu, tasya. (samA.6.) svadazca svidazca saha ca eteSAM samAhAraH-svadasvidasaha. (samA.6.) na svadasvidasaha - asvadasvidasaha, tasya (nama ta.) viveyana :- siSevayiSati-sIvyantaM prayuGkte iti sevayati / sevi-pre27dhAtu sevayitum icchati - siSevayiSati = (408111) sevA pAnI 727 / 73 cha. . sev - prayoktR... 3-4-20 thI. Nig pratyaya.. sevi - tumarhAdi... 3-4-21 thI san pratyaya. sevi + san - stAdyazito.... 4-4-32 thI iT. sevi + iT + san - nAmino.... 4-3-1 thI i no gu|| e. seve +. iT + sa - edaito'yAy 1-2-23 thI. e no aya. sevayisa - san-yaGazca 4-1-3 thI dhAtuno mAdha meM svataM. dvitva. sesevayisa - husvaH 4-1-38 thA dvitvapUrvano 12 1. sisevayisa - nAmyantasthA... 2-3-15 thI san // s no S. sisevayiSa + zav + ti - lugasyA... 2-1-113 thI anI puurvn| a no do5. sisevayiSati / sUtrathA sev // s no S. sissevyissti| tuSTUpati - stotum icchati - tuSTuSati = te stuti 21 // mATe che che. stu - tumarhAdicchAyAM... 3-4-21 thI san. stu + san - san-yaGazca 4-1-3 thI pAtuno sAdha meM svarAza dvitva. stustu + san - aghoSe ziTaH 4-1-45 thA dvitvapUrvanA s no do5. tustu + san - nAmyantasthA... 2-3-15 thI san // s no S. tustuSa - // sUtrathA stu n| s no S. Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 tunuSa - tavasya... 1-3-60 thI 6nA yogamAM no Tu tukuSa - svara-hana-jamo... 4-1-104 thI svara dIrtha. tuNUka + + ti - sucA... ra-1-113 thI 1 nI pUrvanAM ka no lopa. tukSati | svAdi vana zin ? sisvAcita = cakhADavA mATe icchA kare che. svAmIne prayu - svari . svAdayitum icchati sisvAdayiSati / svedamAnaM prayukte iti svedi / vethitum rUti rUti silveciti = parasevAthI yukta karavA icche che. sahamAnaM prayuGkte iti saahi| sAyitna chata - zilAyita = sahana karAvavA icche che. A badhAnI sAdhanika pUrvavatuM, paraMtu ahIM va, svit ane sa6 dhAtunuM varjana karyuM hovAthI A sUtra nathI lAgatuM. A badhA dhAtuo mULa 6 AdivALA che, paNa 5 lo . 2-3-98 thI 6 no zuM thAya che tethI kRta sakAra kahevAya che tethI jUno 6 thavAnI prApti che paNa A sUtramAM tenuM varjana karyuM che.. pati vina? hotunuM rUchata - sulUSati = te janma ApavAnI IcchA kare che. ahIM vyakta dhAtu nathI mATe A sUtra lAgyuM nathI. pati vim ? zive - ahIM san paramAM nathI mATe A sUtra nathI lAgatuM. parva mi? svAna rUchati - suSuppati = te suvAnI icchA kare che. ahIM parvabhUta san paramAM nathI mATe A sUtra nathI lAgatuM. prazna :- A sUtramAM je tvabhUta Sa[ AvatAM vyasta ane su dhAtunA s no 6 karavAnuM kahyuM che te to 2-3-15 thI siddha ja hatuM, chatAM paNa A sUtranI racanA zA mATe karI? Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 143 javAba:- "siddha ti mAro niyamArtha " A nyAyathI A sUtranI racanA paNa niyamane mATe che. ahIM niyama e thayo ke have pa-bhUta pad AvatAM mAtra vyakta ane tu dhAtunA TU no ja 6 thAya. te sivAyanA dhAtuonA no 6 ra-3-15 thI thavAnI prApti hoya to paNa nahIM thAya. prazna :- A sUtra karavAthI niyama thayo tethI pavakAra no artha AvI ja jato hato chatAM sUtramAM va kema mUkyo? javAbaH- niyama be prakAre thaI zake che. (1) parvabhUta AvatAM thanA ane tu dhAtunA ja sa no 6 thAya, ane (2) khyA ane tu dhAtunA s no 6 parvabhUta pam para chato ja thAya. A baMne niyamamAM prathama niyama ISTa hovAthI bahu sAthe vakAra mUkyo. hava na mUkyo hota to game tene khavakArano artha lAgI jAta, aniSTa niyamane dUra karavA mATe ja vikAranuM grahaNa che. saJjervA / 2-3-38 artha - thA evA san dhAtunA nAmI, aMtasthA ane vargIya varNathI para rahelAM huM no vaibhUta sana para chatAM 6 vikalpa thAya che. vivecana - sanAM prayutte - sanniA sayituma rUchati ti sidhiSati = saMbaMdha karAvavAnI icchA kare che. sAdhanikA 2-3-37 pramANe. ahIM A sUtrathI dhAtunA s no jU vidhe thayo che mATe zivayitA vikalpapakSe sisayiSati thAya. sanna mAM rU nuM grahaNa thata karavA mATe che. pUrvanA sUtrathI nitya prApti hatI, vikalpa karavA mATe A sUtra che. upasargAt sug-suva-so-stu-stubho'Tyapyadvitve / 2-3-39 artha - diva na thayuM hoya tyAre upasarga saMbaMdhI nAmI AdithI para rahelAM huM, su, so, tu tu vigere dhAtunA s no 6 a nuM vyavadhAna hoya to paNa thAya che. sUtrasamAsaH- su2 suvaza joza khuza tum 2 teSAM samAhATa - suluva Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 . . sotutuma, tasya (samA) 7 dvittvam - addhitva, taminA vivecana :- sun = janma Apavo. (1286) phata pAMcamAM gaNano levA mATe che. + su + tivuM - svAde tu: 3-4-75 thI zanuM pratyaya. 3pa + + 1 + tir - 3- 4-3-2 thI tu no guNa. pa + + no + jIta - A sUtrathI nAmI svarathI para { no . may + no + ta - ravo . 2-3-63 thI 6 no , abhiSuNoti / nipuNoti - visarga che eTale zinuM vyavadhAna che tevA nAmI svarathI (ni thI) paramAM A sUtrathI { no 6 thayo che. guNot - nAmI svara ane suram nA s nI vacce nuM vyavadhAna che evA s no A sUtrathI jU thayela che. madhuvati - = preraNA karavI. (1332) sudi gaNano levo che mATe suva lakhyuM che. sUtre sutA : 3-4-81 thI pa pratyaya lAgI ghAtariva... ra-1-50 thI sU nA 5 no v thayo. 'suva' e pramANe ja aMga sUtramAM grahaNa karela che. gAmapuvati - A sUtrathI nAmIthI para rahelAM huM no " thayo che. paryayvat - ahIM nAmI svara ane nI madhyamAM nuM vyavadhAna che. to paNa A sUtrathI { no 6 thayo che. paSyati - so = nAza karavo (1150) vivAddhi gaNano dhAtu che. apa + so - tivAda : 3-4-7ra thI zya pratyaya. pa + so + 9 + ti - motaH ye 4-2-103 thI mo no lopa. dha + s + a + ti - A sUtrathI lU no 6 thavAthI pathati ! pati - tuM = stuti karavI (1124). apa + tu + ti - 3 sarviti.... 4-3-59thI 3 no sau. ma + ta + ti - A sUtrathI nAmI svarathI paratu nA s no 1124) Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 145 upa + jJa + ta - tavI .. 1-3-60 thI 6 nA yogamAM 7 no Tu thAya che tethI mati . yuvam - kuna sUyate ta. kun + tu - huM svI ta:.. pa-3-139 thI 4t (ka) pratyaya. tu + + - nAmano guNo... 4-3-1 thI guNa. tu + to + - toDavAn 1-2-24 thI mo no navuM. kun + tan + - A sUtrathI nAmI ane huM nI vacce zinuM vyavadhAna hovA chatAM huM no . . TukaMva - tavarya. 1-3-60 thI 6 nA yogamAM no , duSTavam. paut - ahIM nAmI svara ane su nI madhyamAM nuM vyavadhAna hovA chatAM A sUtrathI lU no jU thayo. pote - tu = thobhavuM, aTakavuM. (781) + tuma + te - InaSNaH 3-4-71 thI zat (ma). Ama + tuma + zat + te - nAmano... 4-3-1 thI 3 no guNa che. Ama + stotram + + + te - A sUtrathI nAmI svarathI para { no . dha + jJopa + te - tavasya. 1-3-60 thI nA yogamAM Tu no r thavAthI ! paryata - ahIM nAmI svara ane tum nI madhyamAM a nuM vyavadhAna hovA chatAM A sUtrathI lU no jU thayo che. gadita kRti vima? manuSati - ahIM kitva thayuM che mATe A sUtrathI lU no jU thayo nathI. prazna :- sUtramAM nuM prahaNa zA mATe karyuM che? na karyuM hota to cAlata kAraNa ke "gAma: cad guNIbhUtAtaNe pRAte' A nyAyathI Agama dhAtunA ke zabdanA aMgabhUta bane che tethI tenA grahaNathI sastuM paNa prahaNa thaI jAya ane at vyavadhAnabhUta banato nathI. javAba:- A sUtramAM kareluM ma nuM grahaNa ja A nyAyane anitya banAve che Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 tethI ar e vyavadhAnabhUta gaNAze tethI gad nuM grahaNa yukta ja che. e ja pramANe parvatuLot vigeremAM " te'nyasmin dhAtupratyayArye pazcAt vRddhi: tat vAthyos va'' A nyAya paNa lAgI zakato nathI. jo A nyAya lAgato hota to pahelAM panna karyA pachI ar karIne paNa rupanI siddhi thai zake che chatAMpaNa sUtramAM ayyapi nuM grahaNa vyartha paDIne A nyAyane paNa anitya banAve che. ad nuM vyavadhAna hoya to ja Satva karavo AvA bhramane nivAravA mATe ja sUtramAM api zabdanuM grahaNa che. sthA-meni-sema-sinna-mannAM veiva / 2-3-40 artha :- upasargamAM rahelAM nAmI Adi thI para rahelAM sthA, seni, setha, sik ane san dhAtunA s no v thAya che ane dvitva thayuM hoya tyAre tema ja ad nuM vyavadhAna hote chate paNa s no v thAya che. sUtrasamAsa :- sthA 6 seniza sei sitha san 6 temAM samAhAra sthAseni-sesivasaGga:, tevAm (samA. 9.) -- sthA vivecana :- adhiSThAti svarathI para sthA dhAtunA s no A sUtrathI dh thayo che. adhito - adhi + sthA + LavuM. Si + sthA + Lav (a) - Ato gava au: 4-2-120 thI r no au. adhi + sthA + au - dirghAtu: parokSA... 4-1-1 thI dvitva. Si + sthAsthA + au no aghoSa para chatAM lu. Si + thAsthA + sau Si + thasthA + au -- = - - - UbhA rahevuM. (5) ahIM upasarganA nAmI aSone ziH 4-1-45 thI dvitvapUrvanA zir hU~sva: 4-1-39 thI dvitvapUrvano svara hrasva. dvitIya-turvyayo.... 4-1-42 thI z no t. A sUtrathI dvitva thavAthI sthA nA s no p. tavarSAMsya... 1-3-60 thI r nA yogamAM z no T adhitasthA + au adhitaSthA + au adhitA + au - peaut... 1-2-12 thI A +au = Jau. - aSitau / ahIM dvitva hovA chatAM s no dh thayo che. Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 147 atyaSThAt - ati + sthA + div. ati + sthA + div - sijadyatanyAm 3-4-53 thI sic pratyaya. ati + sthA + sic + div - aD dhAtorAdi... 4-4-28 thI aT Agama: ati + a + sthA + sic + div - pibaiti... 4-3-66 thI sin / pratyayano lopa. ati + a + sthA + t - sA sUtrathI nAmI svara bhane sthA nI madhyamata aT nuM vyavadhAna DovA chatAM s no S.. ati + a + SthA + t - tavargasya... 1-3-60 thI S // yogamA th / no . ati + a + chAt - ivarNAde... 1-2-21 thI bhasva svara 52 chatai i no zuM thavAthI atyaSThat banyuM. ahIM nuM vyavadhAna hovA chatAM paNa s no S thayo cha.. abhiSeNayati - senayA abhiyAti = senA sAthe mAve che. abhi + senA - Nij bahulaM...3-4-42 thI Nic pratyaya. abhi + senA + Nic - trantyasvarAdeH 7-4-43 thI aMtya svAhano sopa.. abhi + sen + Nic - karttaya... 3-4-71 thI zav pratyaya. abhi + sen + i + zav + ti - nAmino... 4-3-1 thI gupa. abhi + sene + zav + ti - edaito'yAya 1-2-27 thI. e no aya. abhisenayati - bhA sUtrathI nAmI 12 pachI s no S. . abhiSenayati - raghuvarNAnno... 2-3-53 thI n no N. abhiSeNayati thayu. ma. nAbhI svarathI 52 s no S thayo che. abhiSiSeNayiSati = senA sAthe bhaav| bhATe che che. abhiseNi - tumarhAdicchAyAM ...3-4-21. thI san pratyaya. abhiseNi + san - stAdyazito ..4-4-32 thI iT. Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 abhiseNi + iT + san - san - yaGazca 4-1 -3 thI dvitva. abhiseseNi + i + sa - hrasvaH 4-1-38 thI dvitvapUrvano svara sva. - abhisiseNi + i + sa nAmino ...4-3-1 thI i no gue| e. abhisiseNe + i + sa - edaito'yAy 1-2-23 thI e no ay. abhisiseNayi + sa + zav + ti dhAtu dvitva thayA pachI paae| sA sUtrathI s no N. abhiSiSeNayi + sa + zav + ti nAmyantasthA..., lugasyA... vigerethI abhiSiSeNayiSati thayuM. wwww - abhyaSeNayat - ahIM aT nuM vyavadhAna hovA chatAM s no S thayo che. pratiSedhati - upasarganA nAbhI svara pachI sedh nA s no S thayo che. prati+ sidh- sidh = pUraM thayuM, siddha vuM ( 1185) pratiSiSedhiSati - pratiSedhitum icchati iti niSedha karavA icche che. ahIM pUrvavat sat pratyaya vigere lAgI dvitva vigere kArya thayela che, A sUtrathI dvitva thayelAM dhAtunA s no kh thayo.. - = pratyaSedhat - ahIM aT nuM vyavadhAna hovA chatAM / AA sUtrathI sedhU nA s no S thayo che. abhiSiJcati sic = siMyana 52vuM. ( 1321 ) 4-4-88 thI n no bhAgama- thayo che. tethI have mucAdi - tRpha-dRpha mnAM dhuD...1-3-3e thI c khe dhuT para chatAM n no c vargano 4 aMtya J thAya che tethI abhi+siJca thayuM. jo sUtrathI (upasarganA nAmI svara pachI sica nA s no S thavAthI abhiSiJcati thayuM. abhiSiSikSati - abhiSektum icchati / abhi + sic - tumarhAdi... 3-4-21 thI san pratyaya. abhisic + san + zav + ti - san - yaGazca 4-1-3 thI dvitva. abhisisic + sa + a + ti A sUtrathI sic nA s no SU. abhiSiSic + sa + a + ti - caja: kagam - 2-1-86 thI c no k. Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 149 + + + 4 + ti - nAkhyattasthA.... 2-3-15 thI sana nA SaSi * pafSaSi + = + + + ti - suI ... 2-1-113 thI pUrvanA no lopa. tethI maNiSikSati thayuM. ahIM dvita thayelAM huM no 6 thayo che. 3Sizvat - ahiM mad nuM vyavadhAna hovA chatAM upasarganA nAmI svarathI para sit nA s no 6 thayo che. pipagati-sam - coMTavuM (173). dha+sas+zavRti-vaMza-sa: zavi 4-2-49 thI 1no lopa thaI A sUtrathI san nA s no 6 thayo tethI gamagati thayuM. abhiSaSa - ma + san + navuM - ahi dvitva vigere kAryo thayA pachI A sUtrathI san nA s no 6 thayo che. accaSAt - ahi ma nuM vyavadhAna hovA chatAM paNa A sUtrathI ja nA no 6 thayo che. jyAM sUtramAM diva lakhela hoya tyAM te sUtrathI baMne jUno 6 karavo, tema ja jayAM sUtramAM diva lakheluM na hoya tyAM dvitvanA sa no te sUtrathI 6 karavo ane dhAtanA { no thavAnI prApti hoya to nAyAsthA....23-15 thI 6 no " karavo. padanI AdimAM zuM hoya to jU thavAnI prApti na hatI tethI prApti mATe A sUtranI racanA karI che. "gha" mAM mULa dhAtu sidhu che. paNa 1 lAM gaNano ja dhAtu grahaNa karavo che mATe sUtramAM teno guNa karIne ja "gha" e pramANe nirdeza karyo che tethI have cothA gaNano sid dhAtu nahIM Ave. tema ja dhAtumAM nakAra che te uccArane mATe che, tyAM zat no nirdeza karyo nathI. jo zatru no nirdeza karyo hota to caluvA mAM A sUtra na lAge paNa vastuvanta mAM A sUtra lagADavuM che mATe zat no nirdeza nathI karyo. dA.ta. pratiSithati-valluvA trI.pu.e.va. ni" e nAmadhAtu che tethI temAMno s e kRta + kAra nathI tethI tenA bhA. Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 { no thavAnI prApti na hatI tethI prApti karavA mATe A sUtramAM na nuM grahaNa karela che. A sUtranI racanAthI "sthA ane sas dhAtunA s no zuM thAya evuM vidhAna thayuM tethI have thatI vigeremAM nAmI svara ane huM nI vacce 3 varNAnta evA 'ta' nuM vyavadhAna hoya to paNa huM no 6 thAya evuM phalita thAya che. siSa, san ane seksa ne 2-3-37 sUtrathI thatA niyamanA bAdha mATe A sUtranI racanA che. aGa-pratistabdha-nistabdhe stambhaH / 2-3-41 artha:- 4che paramAM jene evo tabU dhAtu temaja pratistavya ane nirtavya ne varjIne upasargamAM rahelAM nAmI vigere thI para, tam dhAtunA sUno 6 thAya che ane dvitvanA viSayamAM tema ja nuM vyavadhAna hote chate paNa " thAya che. sUtrasamAsaH-lagna pratita thaa nistaSpa teSAM samAhi-vatiya nistavyam (samA. Dha.). pratinistatha-Dapratistavyanivartha, tasmin (na. ta.) vivecana - vinati - tan = rokavuM (1985) vi + ta - staSpa - stupU. 3-4-78 thI nA pratyaya. vi + tan + nA + ti - A sUtrathI jUno chuM. ' vi + an + nA + - tavaca... 1-3-60thI 6nA yogamAM ta. no Tu viSTam + nA + ti - no vyavasthA... 4-2-45 thI 1 no lopa tethI viTAti thayuM. nAmI svarathI para no jU thayo che. vitA - vi + tam - parokSA-navuM.... 3-3-1ra thI javuM. vi + tan + javuM - dirdhAtu:... 4-1-1 thI dvitva. vi + kyutam + kha - canacA... 4-1-44 thI anAdi vyaMjanano lopa. Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 151 vi + stastambh + Nav - aghoSe ziTaH 4-1-45 thA dvitvpuurvn| ziTno do5.. vi + tastambh + Nav - // sUtrathI. stambha n|| s no . . vi + taptambh + Nav - tavargasya... 1-3-60 thI S n|| yoma t no T tethI vitaSTambha thayu. pratyaSTabhnAt :- ma anuM vyavadhAna ho chatai 5 mA sUtrathI stambha dhAtunA s no jU thayo che. adivarjanam kim ? vyatastambhat - stambhantaM prayukte. vi + stambha - prayokta ... 3-4-20 thI Nig. vi + stambh + Nig - Ni zri.... 3-4-58 thI Ga pratyaya. . vistambh + i + Ga + div - Adyo'za... 4-1-2 thI hi 7212 avayava dhitva. vi + stastambh + i + Ga + t - aghoSe ziTaH 4-1-45 thI. ziTa no . do5. vi: + tastambh + i + Ga + t - aDdhAtorAdi... 4-4-28 thI. aT bhAgama. vi + a + tastambh + i + Ga + t - NeraniTi 4-3-83 thI ino dui. . . vi + a + tastambh + Ga + t - maha Nig no duI thayo tathA sthAnivad bhAva manAze, tethI 4nI pUrve rU che ema manAze tethI ti nathI ma bhanAya bhane no vyaJjanasyA'nuditaH 4-2-45 sUtrathI m no lopa paNa nahIM thAya. 3 pratyaya lAgelo hovAthI A sUtrathI s no 6 nahIM thAya tethI vyatastambhat thayuM. pratistabdhaH - prati + stambh + ta - adhazcatu... 2-1-78 thI t no dh. prati + stambh + - tRtIyastRtIya... 1-3-48 thI bha no b.. prati + stamb + gha - no vyaJjanasyA... 4-2-45 thIm no do5. tethii| pratistabdhaH thayu. .. Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15ra * nita: - sAdhanikA pratistaSyavatuM. avAccA''zrayorjA'vidUre / 2-3-42 artha - kava upasarga thI para rahelAM te dhAtunA s no Azraya, UrjA ane 'avidUra artha gamyamAna hote chate 6 thAya che ane dvitvanA viSayamAM tema ja a nuM vyavadhAna hote chate paNa jU thAya che, paraMtu jo tam thI para na hoya to. sUtrasamAsaH- Azrayaa = vidUrazna tevAM samArI - AzrayonAvinyuM, taman ! (samA..) vivecanaH- Azraya = AlaMbana, Teko. jJa = zakti. vidUra = najIka ane bahu dUra nahIM tema bahu najIka paNa nahIM tevuM (madhya). tum avanati = killAno Azraya le che. ahIM Azraya arthamAM nava thI para tam nAsa no e sUtrathI thAya che. tuma avataPFM = killAno Azraya lIdho. ahIM nava thI para dvitva viSayaka tam nA s no 6 Azraya arthamAM A sUtrathI thayo che. tuma navAInAn = killAno Azraya lIdho. ahIM nuM vyavadhAna hovA chatAM paNa Azraya arthamAM kava thI para tam nA s no A sUtrathI thayo. traNeya udAharaNanI sAdhanikA 2-3-41 mAM Apela pramANe jANavI. bo ! vRttI vaNa: = aho ! vRSabhanI chUrti. ahIM urjA arthamAM kava thI para tam nA 2 no " A sUtrathI thayo. aSTA rat = zaradaRtu najIkamAM ja che. ahIM vitUra - najIka arthamAM mA thI para hastam nA s no 6 A sUtrathI thayo che. avaBache tene = be senA madhyabhAgamAM che. ahIM vidUra "madhya' evA arthamAM ava thI para tam nA s no 6 A sUtrathI thayo che. vakArathI anukta evA sapanuM samuccaya che tema ja sAthe gaDha nuM anukarSaNa paNa karela che. 357, 35tatha: - ahIM 35 thI para rahelAM tam nA sa no paNa Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 153 ja A sUtrathI thAya che. sUtramAM 35vat na lakhatAM thI 35 nuM grahaNa karyuM che te anityatA mATe che tethI A sUtrathI 35 thI para rahelAM tam dhAtunA sUno 6 thAya paNa kharo ane na paNa thAya, jyAre na thAya tyAre stabdha thaze, anyathA sUtramAM ja 3pavAn e pramANe grahaNa karyuM hota. tyeva - avatastat - ahIMnuM sUtramAM varjana karyuM hovAthI A sUtra nathI lAgyuM. vAt nozane 2-3-4rU artha - vi ane nava upasarga thI para bhojana arthamAM svat dhAtunA no 6 thAya che tathA dvitva viSayamAM ane mad nuM vyavadhAna hoya to paNa m thAya che. sUtrasamAsa - vizva gavatha to sArA -cava, tamAm (samA..) vivecana - vizvati, avaSyati | svanuM = avAja karavo. (327) paraMtu ahIM vi ane ava sAthe svas dhAtu trI.pu. e.va. - "te zabdapUrvaka bhojana kare che." e arthamAM A sUtrathI { no thayo che. viSadhyAna, mavaSaSyApa = teNe zabdapUrvaka bhojana karyuM. parIkSA trI.pu.e.va. ahIM ddhitvanA viSayamAM vi ane ava sAthe svas nA sa no zuM A sUtrathI thayo. vyavraNa, avAdhyAt = zabdapUrvaka bhojana karyuM. hyastanI trI.pu. e.va. ahIM at nuM vyavadhAna hovA chatAM vi ane nava sAthe svanuM dhAtunA no .A satrathI thayo che. SiSya, avaSiSyat - preraka adyatanI trI.pu.e.va. vi + svana - prayo$ vyApAre ... 3-4-20 thI Li. vi + svas + La - 4-3-50 thI 3 nI vRddhi. vi + svAn + f - adyatanI ...3-3-11 thI divya pratyaya. vi + svAn + $ + vivuM - fkha-za-duM ..3-4-58 thI 3 pratyaya. ' vi + vAn + DuM + + vivuM - adhAto ...4-4-29 thI Agama. Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 vi + 1 + vAna + rU + + riva - 32Ajya ..4-2-35 thI mA no hrasva. vi + = + svas + $ + 9 + vuiM - mAdA ...4-1-ra thI ddhitva. vi + a + svasvana + $ + 3 + liva - vyavasthA 4-1-44 thI 6 no lopa. vi + a + asvas + DuM + 3 + vivuM - niTi 4-3-83 thI upara no lopa. vi + 1 + tasvana + + vivuM - asamAna ...4-1-63 thI sanavat, kArya thavAthI sacaya ...4-1-59 thI dvitvapUrvanAM ka no rU.. vi + 3 + sisvana + + tir - A sUtrathI vana nA baMne huM no a nuM vyavadhAna ane dvitvanA viSayamAM thAya che tethI vyaSiat = Aje zabdapUrvaka bhojana karAvyuM. ' vASikvAn - sAdhanikA upara pramANe. gAna kRti vima? vizvanati kR = mRdaMga avAja kare che. ahIM bhojana karavuM evo artha nathI mATe A sUtrathI no 6 thayo nathI. prazna - uparanA sUtramAM "mavAta' hatuM tene vakArathI grahaNa karI "veza svoDaza" A pramANe sUtranI racanA karI hota to lAghava thAta. zA mATe "vyavAna karyuM? javAba:- vAta sAcI che, paraMtu ra kArathI nava nuM grahaNa to thAta paNa sAthe sAthe anukta saMcaya evA 35 nuM paNa prahaNa thaI jAta. paNa evuM nathI karavuM mATe A sUtrAmAM vyavas e pramANe racanA karI che. to prazna e thAya che ke "vAnu nAnuvati" e nyAyathI uparanA sUtramAM ra kArathI 35 ne grahaNa karela te nIcenA sUtramAM na Ave, to tevuM paNa nathI, nIcenA sUtramAM pharI 2 kAra mUke to pAchuM grahaNa thaI zake mATe ahIM sUtranI racanA yathArtha ja che. sado'prateH parokSAyAM tvAdeH / 2-3-44 . artha - prati varjIne upasargamAM rahelAM nAmI Adi thI para sad dhAtunA jUno jU thAya che ane dvitva hote chate tema ja anuM vyavadhAna hote chate paNa Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 155 6 thAya che, paraMtu parIkSAmAM dvitva thaye chate pUrvanA ja s no zuM thAya che. sUtrasamAsa - pratiH - apratiH, tat (nam ta.) vivecanaH- riSIti - nisa, trI.pu.e.va. la-besavuM. zauti-... 4 2-108 thI t no sIt Adeza thaI A sUtrathI { no 6 thayo che. viSAthadyate - ahIM dvitvanA viSayamAM A sUtrathI no thayo che. vi+san - kR-tupa-..3-4-12 thI ya pratyaya. visAvate - sana-% ...4-1-3 thI Adi ekasvarAMza dvitva. vijaya+te - A-gukhAvA. 4-1-48 thI ddhitvapUrvanA A no A. vi+sAsa +3+te - A sUtrathI baMne no . vi+jJASa++te - sucA. 2-1-113 thI nI pUrvanA no lopa thavAthI viSAdati ! - ahIM nuM vyavadhAna ane dvitvanA viSayamAM A sUtrathI { no 6 thayo che. sAdhanikA ra-3-43 nA ziSyat pramANe. paraMtu tayolo.4-1-64 thI 3 dIrgha. posAya tyAre - niSad - ahI parokSA che mATe pUrvanA sUno ja 6 A sUtrathI thayo. paNa ddhitva thayelA sat nA s no nathI thayo. riti ?i pratiyoti - ahI prati upasarga che. ane A sUtramAM prati nuM varjana karyuM che tethI A sUtra na lAge. jo prati nuM varjana na karyuM hota to sad nA s no 6 thaI jAta. sva 2-3-4 artha:- upasargamAM nAmI Adi thI para vas dhAtunA suno jU thAya che, ane dvittvanAM viSayamAM temaja ra nuM vyavadhAna hote chate paNa zuM thAya che. paraMtu parIkSAmAM dhitva thaye chate pUrvanA ja no 6 thAya che. vivecana :- paSyano - va = bheTavuM. trI.pu.e.va. no vyavasthA, Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 ...4-2-45 thI no lopa, A sUtrathI upasarganA nAmI svarathI para svas nA s no 6 thayo. SiSyakSate - ma+svas - tumachiyAM ...3-4-21 thI san pratyaya. Ama + svas + sana + zat + te - sanDe ...4-1-3 thI Adi ekasvarAMza dvitva. pa + svasva + sana + zat + te - vyavasthA ...4-1-44 thI anAdi vyaMjanano lopa. mi + sasva + sana + za + te - sacaNa 4-1-59 thI dvitvapUrvanA no rU. + sisvas + + 1 + te - vagara mara-1-96 thI jJa no . pa + sisva + + + + te- mayope.. 1-3-50 thI juno . pa + siva + 1 + 4 + te - nAM dhum ...1-3-39 thI - no Tu masiva + + + 1 + te - nAkhyatasthA ...ra-3-15 sana nA no . siva + + 1 + te - A sUtrathI dhAtunA baMne no 6. SiSya + 9 + + te - subAhya... 2-1-113 thI 3 nI pUrvanA 4 no lopa. SiSyakSa thayuM. pratyadhvagata - ahIM a nuM vyavadhAna hovA chatAM A sUrathI s no 6 thayo che. pariSasvane - ahIM parokSAmAM dvitva thavA chatAM paNa A sUtrathI pUrvanA s no 6 thayo che paNa parokSA hovAthI bIjA s no 6 thayo nathI. ahIM varnavA 4-3-22 thI vikalpa si thAya che tethI jyAre vid thAya tyAre no vyavasthA. 4-2-45 thI 6 no lopa thaI paraSasvane thAya. ane vin na thAya tyAre no lopa na thAya tethI pariSad thAya che. prazna :- sUtramAM "ra nuM grahaNa zA mATe? Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 157. javAba:- uparanA sUtramAMthI parokSAyAM vAda' no adhikAra levA mATe. A sUtra alaga racyuM te "maH' no adhikAra aTakAvavA mATe che. pari-ni-veH sevA 2-3-46 artha - pari ura ane vi upasarganA nAmI AdithI para rahelAM sel dhAtunA zuM no thAya che ane dvitvanA viSayamAM temaja kanuM vyavadhAna hote jIte paNa 6 thAya che. sUtrasamAsa :- nizca vizva pateSAM samAhAra: - pari-ni-vi, takSAt (samA..) * vivecana :- parivo, niveva, vivo . sek = sevavuM, sevA karavI. A sUtrathI pari ni, vi upaMsarganA nAmI svarathI para { no ja thayo che. SiSe, niSi, viSaSe | A sUtrathI ahIM parokSAmAM dvitvanA viSayamAM paNa baMne s no jU thayo che. pariSaSevigate - parivatum phacchati ti sannanta triI.pu. e.va. niSivikAte - nivihun phucchati ti santa trI.pu.e.va. viSiviSa - vividhum Rti ti santa trI.pu. e.va. ahIM tvinA viSayamAM baMne s no A sUtrathI jU thayo che. . paryavevata, cavA, vyavevata. ahIM nuM vyavadhAna hovA chatAM paNa A sUtrathI huM no thayo che. ' sa-tiyA 2-3-47 artha - pari, ni ane vi thI para rahelAM laya ane sita nA sUno 6 thAya che. sUtrasamAsa - yaza Nitaza to samAdA:-sasita, taryA. (samA..) vivecana - pariSada-riyanam ti = cAre bAjuthI bAMdhavuM te. fNa dhAtu - pAMcamo gaNa = bAMdhavuM. yuva...5-3-28 thI at pratyaya. para + fsa + man - nAsino ...4-3-1 thI rU no guNa . para + 3 + san - parvatothAt 1-2-23 thI 4 no . Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 pari + sat + 1 - A sUtrathI sam nA s no 6 thayo tethI pariSaya banyuM athavA parisinati kRti pariSada = bAMdhanAra. 5-1-49 thI at pratyaya paNa lAge - para + si + ar - anya prakriyA upara pramANe. athavA parisinoti niti pariSada = jemAM bAMdhavAmAM Ave che. pari + si-puni : 5-3-130 thI 5 pratyaya. para + + - anya prakriyA upara pramANe. e ja pramANe viSaya, viSaya: " parisinoti ma - riSitaH - hi dhAtu-pAMcamo gaNa. pariNIyate pataH I so dhAtu - cotho gaNa. parisito-somastha rU. 4-4-11 thI mo no rU thAya che ane jIvaMtU pa-1-174 thI zuM lAgavAthI pariSita banyuM eja pramANe viSita:, viSitaH | prazna :- cothA gaNanA so dhAtunA s no 6 to 3pasa... 2-3-39 thI thavAno ja hato, to pachI A sUtra zA mATe? javAba-pari ni ane vi pUrvaka sita Ave to A sUtrathI { no 6 thaze paNa 3pa... 2-3-39 sUtranahIM lAge, tema ja A sivAyanA anya koIpaNa upasarga sahita sita nA no 6 nahIM thAya. dA.ta. pratilitaH | uparanA sUtrathI A sUtranI racanA alaga karI tethI kiDapa ane atyapa nI nivRtti thaI che. have dhAtu jyAM jyAM kiva thAya tyAre pUrvanA sUno te te sUtrathI 6 thaze ane uttara (pachInA) no 6 nAkhyattasthA... 2-3-15 thI thaze kAraNa ke vacce zinuM vyavadhAna hoya to paNa dhAtunA s no 6 thAya che, dA.ta. raSiSathatuM. prazna :- to viSaya mAM paNa dvitva che, to pachI baMne sa no pafSaSayata nI jema kema na karyo? javAba:- nA, ahIM nahIM thAya, kema ke ahIM vi upasarga thI para to dhAtuno - saMya nathI paNa nAmadhAtu che. "viSayam mAdhya" e arthamAM "viSaya' nAmane vadutam 3-4-42 thI pratyaya.. Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1pa9 viSaya + fban + 7- 2nya...7-4-43 thI aMtya svarAdino lopa. viSa + $ + - - T-ku-...3-4-58 thI adyatanIno pratyaya. viSaya + + - niri...4-3-81 thI fban no lopa. viSa + 3 + 7 - 3 carcA...4-1-8 thI viSaya no su kitva, vilAyat - ahIM ddhitva karavAno prasaMga Avyo tethI viSaya no 6, T"ma ..2-1-60 thI asat thAya che. have pUrvanA sa no banAvata.. 2-3-15 thI thayo tethI vijaya thayuM. paNa dhAtanA bIjA no na thayo kema ke A sUtra to jIva thI para saMya hoya to ja lAge che, jyAre ahIM to viSaya zabda parathI nAmadhAtu banelo che. A sUtra mULa dhAtune na lAgatAM dhAtu uparathI banelA "saya' ane "nIta' aMgane ja lAgaze, mATe sUtramAM "sA' ane "sIta' mUkela che. __ asoGa-sivU-saha-ssaTAm / 2-3-48 artha - Vra, ni ane vi upasarga para rahelAM sid ane sad nA tema ja sar Agama thayelo hoya tenA { no zuM thAya che paraMtu sivuM ane huM ' dhAtue jo "sa" svarUpane prApta na karyuM hoya to, tema ja 4 pratyaya paramAM na hoya to...' sUtrasamAsa :- soca ra ta saDI (ita..) = vidyate loko thayo tau karo (namuM bahu.) livU sa sarva - sivsaiTa: (Ita.Dha.) asoDI tI sighUsaha - aNosaghUsahasara, tevA (karma) vivecana - pariSado, niSaho, viSahate ! ahIM A sUtrathI sa6 nA no 6 thayo. pada - marSaNe (Atmane.) svAdri gaNa (990) pada-juda zI (paramai.) viTi gaNa (1173-74) vaLa - maLe (paraspe.) puri-yunAdi (1981) ahIM A traNeya prakArano sa6 dhAtu grahaNa karyo che. riNIti, niSIti, viSIti vUit satI - vivAdi- (1164) Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 pari + siv - divAdeH zya: 3-4-72 thI zya pratyaya.... pari + siv + zya - bhvAdernAmino... 2-1-63 thI pAtuno nAmI-12 hI. pari + sIv + ya + ti - ma. sUtrathI s no S tethI pariSIvyati. te 4 prabhArI niSIvyati, viSIvyati thayuM, cha. . pariSkaroti - DukRg karaNe (bhvAdi 25, maya. 888) pari + kR - saMpareH kRgaH ssaT 4-4-81 thI ssaT bhAgama. pari + ssaT + kR + ti - kRg-tanAderu: 3-4-83thI. u vi329|| pratyaya. pari + ssaT + kR + u + ti - u-znoH 4-3-2 thI u no gu.. pari + ssaT + kR + o + ti - nAmino... 4-3-1 thI kRna R no guTa. pari + ssaT + kar + o + ti - sA sUtrathI ssaT n| s no S thavAthI pariSkaroti thayu. viSkiraH = yel. kRt vikSepe - tudAdi (1734) vi + kR - nAmyupAntya... 5-1-54 thI ka pratyaya. vi + kR + ka - RtAM viGatIr 4-4-116 thI no ir. vi + kir + a - vau viSkiro vA 4-4-86 thI ssaTa mAgama. vi + ssaT + kir + a - sA sUtrathI ssaT // s no S thavAthI viSkiraH thay. asoDeti kim ? parisoDhaH - pari + saha - kta-ktavatU 5-1-174 thI kta pratyaya. pari + sah + kta - ho dhuT... 2-1-82 thI ha no da. pari + sah + ta - adhazcatu... 2-1-78 thI t no dh. pari + sad + dha - tavargasya... 1-3-60 thI da nayogamA dh no da. pari + sad + Dha - sahi-vahe... 1-3-43 thI. tannimitta da 52 7i saha nA Dh no. topa, tenA puurvn|| a varzano o saya cha tethI pariSoDhaH thayu. sah lo. 'so' 135ne paa25| to sA sUtra sn| S no niSedha Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 161 - kare che mATe ahIM s no 6 thayo nathI. mAM parilIpiva, mA pariNISahat - A baMne prayogamAM pratyaya paramAM Avelo che tethI A sUtrathI zuM nA 6 no niSedha thayo. sAdhanikA vyaSiSyanuM (2-3-43) pramANe. paraMtu yorkI ...4-1-64 thI dvitvanA pUrvano laghu svara dIrgha, ane pachInA s no nAkhyatasthA...ra3-15 thI thayo che, tema ja mA nA yogamAM 4-4-29 thI no Agama thayo nathI. prazna :- "silva' mAM anubaMdha sahita sUtramAM zA mATe mUkela che? javAba :- "tivAvanuvadhena..." e nyAyathI valluvA mAM prahaNa na thAya te mATe. prazna :- sUtramAM bahuvacana zA mATe ? javAba :- pari-ni-vi nI sAthe livU-sa6-sa nuM yathAsaMkhya na thaI jAya te mATe bahuvacana karyuM che. ri-ni-ve mAM e.va. che ane ahIM ba.va. che : tethI vacanabheda thavAthI yathAsaMkhya na thAya. su-svagnAdi navI 2-3-42 artha:-pari ni ane vi thI para ane svas dhAtunAM se no, "to' svarUpane nahIM pAmelo tema ja 3 pratyaya paramAM na hoya tevA sivuM ane sat dhAtunA Tu no, tema ja sat Agama thayo hoya to tenA no, jo kam Agama thayo hoya to 6 vikalpa thAya che. sUtrasamAsa:- stutha svas 2 to samAhA - stutva tatha (samA..) vivecana - paryazaita, paryatIta, cIta, castatva, catu, vyastat - tu dhAtunA 3 no sata goviMti...4-3-59 thI sau thayo che ane at no Agama thavAthI A sUtrathI para vigere upasarga thI para tu nA s no 6 vikalpa thayo che. 6 thAya tyAre tavaNya ...1-3-60 thI 6 nA yogamAM lU no r thayo che. paryaSyana, paryasvagata, cazvana, casvana, vyavRnata, svAtu, ahIM. t no Agama thavAthI A sUtrathI pari vigere upasargathI para sva dhAtunA s no 6 vikalpa thayo che, vaMza- vi 4-2-49 thI 7 Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 no lopa thayo che. paryaSIvyat, parvatIvyat, cIvyat, nyusIvyat, vyaSIvyat, vyasauvyat ahIM t no Agama thayo hovAthI A sUtrathI patti vigere upasargothI para sin dhAtunA s no p viklpa thayo che. parvata, parthasahata, aSahata, nyasahata, vyavahata, vyasahata - ahIM ar no Agama thayo hovAthI A sUtrathI patti vigere upasargathI para sad dhAtunA s no s vikalpe thAya che. S B parvata, parvat - ahIM oitti (2-3-48) nI jema sAdhanikA jANavI paraMtu hyastanI trI.pu.e.va. hovAthI ad Agama thayo che tethI A sUtrathI s no p viklpa thayo che. azopivRkSaotyeva - paryasoyat - 2-3-48 mAM karelI sAdhanikA pramANe riloha thAya te pachI risoham Avache arthamAM parioDha ne nit vadhur...3-4-42 thI khij pratyaya lAgI parisoDhi nAmadhAtu bane che. parisodi + viv - vatttaryaM... 3-4-71 thI rAj pratyaya. parisooi + zav + viv - addhAtova... 4-4-29 thI ad Agama. pari + an + soDhi + Ja + t - vaLAMve... 1-2-21 thI rU no yu. parthasoDhi + a + t - nAmino... 4-3-1 thI rU no guNa 6. parthasoDhe + Ja + t - dvaitoDayA... 1-2-23 thI 5 no ay thavAthI payaMsoyat thayuM. ahIM so svarUpane pAmelA evA sad dhAtuno s che tethI tenuM varjana kareluM hovAthI s no p A sUtrathI thayo nahIM. parthakSISivata, parvazISahat - A baMne prayogamAM 3pratyaya paramAM hovAthI sik ane sadda nA s no v thayo nathI. sAdhanikA pUrvavat. paraMtu mA no yoga na hovAthI ad Agama thayela che. - stu dhAtune pasant ...2-3-39 thI nitya prApti hatI ane svaslR dhAtune svAza 2-3-45 thI nitya prApti hatI paNa vikalpe karavA mATe A sUtranI racanA karI. tema ja ad nuM vyavadhAna hoya tyAre sik, sad ane AgamabhUta Tr ne prApti na hatI tene vikalpe prApti karavA mATe A sUtranI racanA karI che. Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 163 nirabhyanozca syandasyAprANini / 2-3-50 artha :- ni, atri, anu, patti tti ane vi upasarga thI para rahelAM sva dhAtunA s no, jo prANI kartA na hoya to p vikalpe thAya che. sUtrasamAsa :- nizca gamizca manutha teSAM samAhAra: nirabhyanu, tasmAt (samA.4.) lAghavatA mATe puM. paMcamI e.va. nuM rUpa karyuM che. na prALI kRti aprALI, tasmin - annAgini (nas ta.) vivecana :- niSyante, amiSyante, manuSyate, pariSyantate, niSyate, viSyate - tela Tapake che. ahIM nir vagere upasarga thI para rahelAM sva dhAtunA s no aprANIkartA arthamAM j thayo che. vikalpapakSe jyAre s no p na thAya tyAre niyate, amiyate, anuSyate, paristhate, nisthate, visyante tainam e pramANe thAya che. aprANanIti kim ? parisyandate matsyaH = mAchaluM (sarake) tare che. ahIM matsya e prANI kartA che tethI A sUtra lAgatuM nathI. 7 kArathI uparanA sUtramAMthI patti, tti ane vi ne lIdhA che. "aprAkhini" mAM paryAdAsa nathI niSedha karyo hovAthI prANInA AzrayavALAno niSedha thato nathI. dA.ta. anuSyanete anuSyanete vA matsyodake = matsya saMbaMdhI pANInA biMdu Tapake che. -- te toDayo: / 2-3-2 GO artha :- jo I ane vatu pratyaya paramAM na hoya to vi upasargathI para rahelAM d dhAtunA s no 1 vikalpe thAya che. Sa sUtrasamAsa :- sadya hevAn ca - jhau - ekazeSa. 7 hau - acho, to: (nas ta.) vivecana :- viSThA vi + skand ba-tRttau skand ekaThuM karavuM, kUdavuM. 5-1-48 thI tRp pratyaya. vi + r + tRp + si fq + r + tRp + aMtyasvarAdino lopa. vi + r + 'tA = - -- - kuzanam ...1-4-84 thI si no kA. hityanya ...2-1-114 thI DA - A sUtrathI j nA s no vikalpe p. Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 .. vi + Skand + tA - aghoSe... 1-3-50 thI. d na t.. viSkantA / vise5 5kSe viskantA / aktayoriti kim ? viskannaH - saha kta pratyaya lAgyo cha tethI mA sUtrathI no 6 thayo nathI. vi + skand + ta - radAdamUrcha ...4-2-68 thI kta no na. . vi + skand + na - no vyaJjana... 4-2-45 thI upAntya n no dopa. viskad + na - pratyaye ca 1-3-2 thI d no n. viskannaH / OM 4 prabhArI viskannavAn bhane. . 'ktayoH' - vi.. ithu cha te kta bhane ktavatu banene US 421 // mATe ja che. pareH / 2-3-52 artha :- pari upasa thI 52 246i. skand dhaatun|| s no S visthe thAya che. viveyana :- pariSkantA, pariskantA - viSkantA 'prabho! Aj. pariSkaNNaH, pariskanna: - pari + skand - kta-ktavatU 5-1-174 thI kta pratyaya. pariskand + kta - radAdamUrccha... 4-2-68 thI kta no na. pariskand + na - no vyaJjanasyA... 4-2-45 thI antya n no Topa. pariskad + na - pratyaye ca 1-3-2 thI na 52 chatai d no n. pariskanna - mA sUtrathI skad n|| s no vise . pariSkanna - ravarNAnno... 2-3-63 thI d n| n no Na. . pariSkaNna - tavargasya... 1-3-60 thI N nA yogamAM n no Na. pariSkaNNaH / visequa s no S na thAya tyAre pariskannaH thAya. 752 // sUtrathI // sUtra saya rayavAthI "ktayoH" no bhavisara aTakI gayo. nirneH sphura-sphuloH / 2-3-53. / artha :- nir bhane ni 6pasa thI 52 24i sphur bhane sphul pAtuna s no Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ v vikalpe thAya che. sUtrasamAsa :- nizca nizca yo: samAhAra: nirni, tasmAt (samA.4.) vivecana :- ni:rati, niti, ni:mmunnati, niSNutAti ahIM badhe A sUtrathI s no s thayo che. vikalpapakSe jyAre s no p na thAya tyAre ni:rati, nirati, ni:'ti, nitati thAya. 165 - sUtramAM vacanabheda yathAsaMkhyane aTakAvavA mATe che. tema ja lAghava mATe puliMga e.va.mAM samAsa karelo che. veH / 2-3-4 artha :- vi upasarga thI para rahelAM r ane t dhAtunA s no p vikalpe thAya che. - -- * vivecana :- virati, vidyutati - ahIM A sUtrathI vi thI para r ane t nA s no v thayo che. vikalpapakSe jyAre p na thAya tyAre virati, vihatati thAya che. vi no adhikAra nIce laI javo che, mATe u52nA sUtrathI A sUtranI racanA alaga karI che. - naH / 2-3-1 artha :- vi upasarga thI para rahelAM m dhAtunA s no p nitya thAya che. vivecana :- vighnAti skambhU m = rokavuM, aTakAvavuM. sautradhAtu che. (1987) vi + skambhU stammU-klumbU... 3-4-78 thI ranA pratyaya. A sUtrathI s no p. vi + m + ranA + nA + ti viSkambhU viSkabhnAti / no vyAnasyA... 4-2-45 thI 6 no lopa. nru pratyaya lAge tyAre pratyaya sahita A sUtra nathI lAgatuM mATe A sUtramAM nA naH e pramANe mUkela che. uparanA sUtrathI A sUtranI alaga racanA karI tethI navA no adhikAra aTakI gayo. Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166 nir-vuH-su-ve: sama-sUteH / 2-3-6 artha :- nir, u, su ane vi upasarga thI para rahelAM sama ane sUti nA s no v thAya che. sUtrasamAsa :- nizce Tutha suzca vizva temAM samAhAra nirduH suvi, tasmAt (samA.4.) samagra sUtiza tayo: samAhAra - samabhUti, tasya (samA..) vivecana :- samAt nirmAta: nizcitaH vA niSamaH niMdA. 3-1-47 thI tatyu.samAsa. TaH samaH - duHSamaH kharAba, niMdA. 3-1-43 thI tatpu.samAsa. suMdara, samAna. 3-1-44 thI tatpu. samAsa. viSamaH = ekasarakhuM nahIM te. 3 - = suSThu samaH suSamaH - viziSTaH samaH vigata: samAt vA 1-47 thI tatpu. samAsa. = sUte; nirmAtA nizcitA vA - ni:vRtti: 3-1-47 thI tatpu. samAsa. duHSUti: duSTA sUti: - duSTa saMtAna. 3-1-43 thI tatpu. samAsa. zomanA vRtti: - yuvRtti: = sAruM saMtAna. 3-1-44 thI tatpu. samAsa. viziSTa viAtA vA sUti - vivRtti: 3-1-47 thI tatpu. samAsa. sUtramAM lAdhava mATe puMliMga paMcamI e.va. karyuM che. sama ane sUti A baMne nAma tarIke grahaNa karyA che, paNa A dhAtu nathI tethI dhAtunA anya prayogomAM A sUtra nahIM lAge. "nAmapradaLe hrikRviziSTasthApi praddaLam' A nyAyathI anya liMgamAM paNa A sUtra lAgI zakaze. dA.ta. suSamA vagere... = avaH svapaH / 2-3-17 artha :- nir, phlu, su ane vi upasarga thI para rahelAM v rahita svak dhAtunA s no jU thAya che. - sUtrasamAsa :- 7 vidyate v yasya sa vivecana :- ni:zuSupatuH - svar = UMdhavuM. ava, tasya (nas bahu.) nir + svar - parokSALav anus... 3-3-12 thI anus pratyaya. Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 167 rUsthya saMyot... 4-3-21 thI parokSA 6 4-1-80 thI %0t. A sUtrathI sup nA s no p. nir + svap + atul vuiMvat temaja svapeyaM nir + suv + atum * - nir + jIv + atum - kriSNatu.... 4-1-1 thI dhAtu ddhitva. - - nir + zuSup + atum - vyAnasyA... 4-1-44 thI pUrvanA p no lopa. nir + zuSup + atul 2: pAnte... 1-3-53 thI 4 no visarga. niHSuSup + atus soru: ane ra: vAtte... 1-3-53 thI 6 ane visarga. --- ni:zuSupatuH / e ja pramANe du:zuSutuH, suSuSutu:, viSuSupatuM:. ava kRti vim ? du:svapna: - ahIM svar mAM v che, ane A sUtramAM tenuM varjana karyuM che tethI s no p na thayo. ahIM svap ne yani-vrutti...5-3-85 thI 6 pratyaya lAgyo che. ati mAM prathama dvitva karavuM, pachI kArya thAya che. ti mAM prathama kArya karavuM, pachI dvitva thAya che. prAdurupasargAdyasvare'steH / 2-3-58 artha :- pravut tema ja upasarganA nAmI vigerethI para rahelAM as dhAtunA s no ya kArAdi ane svarAdi pratyaya para chatAM dh thAya che. M sUtrasamAsa :- prAdurthe upasarnazca yo: samAhAra: prAdurupasargam, tasmAt. (samA.ha.) thaghra sva" tayo: samAhAra - yasvaram, tasmin. (samA.4.) vivecana :- prAdu;khyAt - prAdur+gas+yAt - nAstyonuMr 4-2-90 thI gar nA 6 no lopa ane A sUtrathI s no v thayo che. ahIM yakArAdi pratyaya che tethI am nA s no s thayo. eja pramANe vidhyAt, niSyAt. prAduHSanti, viSanti, niSanti ahIM svarAdi pratyaya che tethI s nA s no thayo che. S ya-svara kRti vhim ? prAdu:sta: ahIM tas e takArAdi pratyaya che, tethI A sUtra na lAgyuM. aste:-- ahIM sUtramAM tit sahita s no nirdeza karelo che tethI - - Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 cothA gaNano san dhAtu nahIM Ave. na: I 2-rU-22 artha - dvitva karAyelA s no 6 thato nathI. vivecana - supisyate - pin dhAtu (546) su + fpam + te - vacaH ziti 3-4-70 thI vacce pratyaya. mu + vin + ca + te - arI . 1-3-3ra thI no dhitva. supiN + + te - dvitva no 6 thavAno A sUtra niSedha kare che tethI supisyate | sivo dinA 2-3-60 artha:- pratyaya para chatAM sin dhAtunA s no 6 thato nathI.. vivecana :- site = te vAraMvAra siMce che. sid dhAtu. sin + te - enAve. 3-4-9 thI ya pratyaya. sin + + zat + te - sana-13 4-1-3 thI prathama ekasvarAMza dvitva. pisin + yak zat +te - mANA. 4-1-48 thI dhitvapUrvanA 4 no guNa. sin + ya vuiM ke te - suci.... 2-1-113 thI pUrvanA A no lopa. tethI cite thayuM. thA-ni-dha..2-3-47thI sin nA s no 6 thavAnI prApti hatI paNa tha pratyaya paramAM hoya tyAre teno niSedha karavA mATe A sUtranI * racanA karI che. gatau sedhaH / 2-3-61 artha:- gati arthavALA sel dhAtunA s no 6 thato nathI. ' vivecana :- pathati T = te gAyo pAse jAya che? atAviti vim ? niSedhati pat = te pApathI aTake che. ahIM "gati Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 169 artha nathI tethI A sUtra na lAgyuM. 2-3-40 thI { no 6 thayo che. 2-3-40 thI 36 nA no jU thavAnI prApti hatI, paNa gati arthamAM niSedha karavA mATe A sUtranI racanA karI. "" mAM zat sahita nirdeza hovAthI caskRvatta mAM niSedha thato nathI. - suna: stha-sani aa ra-rU-vara artha - ca ane san pratyaya para chatAM , dhAtunA s no jU thato nathI. sUtrasamAsa - cazca san 2 patayo samAhi-vyasana tana (samA..) vivecana :- roSyati - ahIM sthiti nA { no 6 nAkhyA...2-3 15 thI thayo che ane nAmano. 4-3-1 thI guNa thayo. suTa - sulUkane rUti | sUH | sotam ta ta . su dhAtu. + zat + te - tumahari. 3-4-21 thI san pratyaya. 3 + san + zat + te - -ugra 4-1-3 thI dhitva. sunuM + san + a + te - sva-una-no... 4-1-104 thI dhAtuno svara dIrgha. sumUla + a + te - nAthAsthA.... 2-3-15 thI san nA s no 5. surya + + te - sucA... 2-1-113 thI pUrvanA 3 no lopa. suQ + + te - sud I. susUphate rUti - kim 5-1-148 thI " pratyaya. gujU + fm - ataH 4-3-82 thI dhAtunA aMtya ma no lopa. susUSa - suda ! ahIM soca 2-1-72 sUtra e M-..2-1-60 sUtra karatAM parasUtra che tethI " no r karavo" e parakArya che te karatI vakhate zuM asat manAya che tethI paravidhimAM ne badale huM ja manAya. tethI soya 2-1-72 thI 6 no thaI pavAne ...1-3-53 thI visarga thaI zakyo. A avasthAmAM sana pratyaya paramAM hovAthI Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170 dhAturUpa bIjA s no 6 thavAnI prApti hovA chatAM paNa A sUtre niSedha jyo. upasargAt sug ...2-3-38 thI s no S thavAnI prati.dl tano niSedha karavA mATe A sUtranI racanA karI che. ra-ghRvarNAnnoNa ekapade'nantyasyA-ula-ca-Ta-tavarga za-sAntare / 2-3-63 artha:- 6 ane 28 varNathI para rahelAM ane eka ja padamAM hoya to padane maMte nahIM 28 mevAn no N thAya che. l-ca-Ta-ta varga tathA z bhane s. ne varchana anya vana vyavadhAna nimitta bhane sAnI bhadhyamA hoya to paNa nAno thAya che. sUtrasamAsa :- sca S ca RvarNazca eteSAM samAhAraH - rapRvarNam, tasmAt. (samA.6.) ekam ca tatpadam ca - ekapadam, tasmin. (bha..) ante bhavaH iti antyaH / na antyaH - anantyaH, tasya. (nama.ta.) cazca Tazca tazca - caTatAH (Sta.6.) caTatAnAm vargAH - caTatavargAH (SaTI.d.) zazca sazca - zasau (Sta.6.) lazca caTatavargAzca zasau ca - lacaTatavargazasAH (5ta.6.) na lacaTatavargazasAH - alacaTatavargazasAH (nama.d.) alacaTatavargazasaiH antaram - alacaTatavargazasAntaram, tasmin (tR.ta.) viveyana :- tIrNam = tarI 138. tR dhAtu. kta-ktavatU- 5-1-174 thI kta. tR + kta -RtAM... 4-4-116 thI. R no ir. tir + ta - bhvAdernAmino... 2-1-67 thI ir no i harSa. tIr + ta - radAdamUrcha... 4-2-68 thI t no n. tIr + na - // sUtrathI. me 4 56ma ra thI 52 26i n no N thAya che tethI tIr banyuM. puSNAti = te poSa9 cha. puS-dhAtu. puS + tiv - kyAdeH 3-4-78 thI znA pratyaya.. puS + znA + ti - // sUtrathA S thI 52 n no N thAthI puSNAti thayuM. Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRSNAm, muLAk= mANasonAM nR + JAm -- hrasvApazca 1-4-32 thI Am no nAm. - tR + nAm - A sUtrathI RR thI para 6 no p. - 7 + chAm - nurvA 1-4-48 thI no dIrgha rR thavAthI muLAk thAya. vikalpapakSe dIrgha na thAya tyAre tRLAm thAya. raLam = Indriya. -dhAtu - ar 5-3-124 thI ad pratyaya. -- kR + anaT nAmino... 4-3-1 thI RR no guNa Ja . - kar + ana A sUtrathI r ane r nI madhyamAM 6 nuM vyavadhAna hovA chatAM paNa t no kh thavAthI raLas thayuM. - bRhaLam = hAthIno garava. = - 171 bRMh + anaT 5-3-124 thI anar RR thI paramAM anusvAra, haiM ane Ja nuM vyavadhAna hovA chatAM at nA 6 no kh A sUtrathI thayo che. arkeNa arjha = sUrya. arka + TA TACori.. 1-4-5 thI TA no na. arka -- + na avargasthe... 1-2-6 thI a+r = T. - marjena -- A sUtrathI r ane 6 nI madhyamAM ane 6 nuM vyavadhAna hovA n chatAM paNa maiM no dh thayo tethI arjaMga banyuM. - pata kRti vim ? antirnayati - ahIM r pachI 6 che paNa ekapadamAM nathI. ni:,nayati - baMne pada alaga che mATe A sUtra na lAgyuM. varmanAsi - dharmamayI nAsiA yasya saH / ahIM eka pada hovA chatAM paNa vigraha vAkyanI apekSAe bhinnapada che tethI A sUtra lAgyuM nathI. ananyasthati vim ? vRkSAt - ahIM padane aMte 6 che tethI A sUtra nathI lAgatuM. lAdivarjanaM kim ? viralena - virala nAjuka. ahIM r ane 6 nI madhyamAM s nuM vyavadhAna che mATe A sUtra lAgatuM nathI. mUrcchanam - mUrchA pAmavI te. ahIM r ane g nI madhyamAM r r nuM = Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 vyavadhAna che mATe A sUtra lAgatuM nathI. - vRddhena - dRDha = loDhuM. ahIM RR ane s nI madhyamAM 8 vargIya rU nuM vyavadhAna che tethI A sUtra nathI lAgatuM. tIrthana - taurtha = pavitrabhUmi. ahIM r ane r nI madhyamAM te vargIya g nuM vyavadhAna che tethI A sUtra nathI lAgatuM. ahIM r ane t nI madhyamAM g nuM vyavadhAna che tethI A sUtra razanA nathI lAgatuM. - rasanA ahIM r ane 6 nI madhyamAM s nuM vyavadhAna che tethI A sUtra nathI lAgatuM. . prazna :- sUtramAM "le" ema na lakhatAM "pare" e pramANe kema lakhyuM ?. javAba H- "pale" e pramANe lakhyuM hota to siddha ja hatuM paNa 'pave" lakhIne ema jaNAve che ke nimitta ane nimittI e baMne eka ja padamAM hovA joIe, koIpaNa rIte judA na hovA joIe, dA.ta. dharmanAsiH / samAsanI apekSAe ekapadamAM hovA chatAM paNa pratyayalopepi pratyayalakSaLa Arya vijJAyate" A nyAyathI samAsamAM antavarti vibhaktinI apekSAe bhinnapada hovAthI n no d thato nathI. A sUtra adhikAra sUtra che. 2-3-96 tva vidhi sudhI A sUtrano adhikAra cAle che. pUrvapanAjJAmyaH // 2-3-64 artha :- [ jene aMte che tevA pUrvapada sivAyanA koIpaNa pUrvapadamAM rahelAM g p ane RR varNathI 52 2helAM uttarapadanA r no saMjJAnA viSayamAM p thAya che. sUtrasamAsa :- pUrvapadde tivruti - pUrvapadrasthaH, tasmAt. na vidyate // yasya sa 5. tasmAt (nag. ta.) vivecana :- dru: va nAsijA yasya saH guNasaH - asthUlAcca nasaH 7-3 161 thI bahu. samAsamAM nAsiA no nam Adeza thAya che, pachI A sUtrathI uttarapadamAM rahelAM s no kh thayo che. khavat nAsikA yasya asau kharaNAH - -- va-ghurAt... 7-3-160 thI Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 173. nAsikA no nam Adeza thayo pachI A sUtrathI no jU thayo. zuDA nava vArasA - zUrpaNa - A sUtrathI nAno n thayo. nAnIti vima? vinAzi - meSa rUva nAsika carca : I ahIM saMjJAno viSaya nathI mATe A sUtra nathI lAgatuM. aga iti kim ? Rgayanam - RcAm ayanam maha ga aMtavANu pUrva pada che, sUtramAM teno niSedha che tethI A sUtra na lAgyuM. pUrva sUtramAM eka ja padamAM hoya to putva nuM vidhAna che tethI uttarapadamAM rahelAM ne kAranA chatva nI prApti na hatI tethI tenI prApti mATe A sUtranI racanA karI che. nasasya / 2-3-65 artha - pUrvapadamAM rahelAM huM jU ane traDha varNathI para rahelAM na nA 7 no | thAya che. vivecana - prA: - pratA pravRA vA nAsiva yastha sa 35f- 7-3 16ra thI nAsavA no nam Adeza thayo, A sUtrathI nA thayo. uparanA sUtrathI A sUtra pRthaka karyuM hovAthI "nA" nI nivRtti thaI. niSThA--Do:-ravi-varyA-w-zakSa-naM-pIvukSo vanasya / 2-3-66 artha:- niru , are, mA, dara varSa, , ra, rUkSa, skUla ane pIyulA zabdathI para rahelAM vana zabdanA 6 no jU thAya che. sUtrasamAsa - nizca prazna che sanatha vaDhi vArthagra zastra sua - plakSazca pIyukSA ca - niSprAgrentaHkhadirakAAmrazarekSuplakSapIyukSAH, tAbhyaH (ita..) vivecana - vanAt nintaH - nirvA. nitam vanam smAt tat - nirvagam = vanamAMthI nIkaLela. aSTam ytam vA vanam vat tat - pravaNam = zreSTha vana. * vana che - avaLam = vananI sImA, vanano aMtima cheDo. Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 pAre madhye'gre... 3-1-30 thI avyayI samAsa, agra nuM sUtratvAt agre. vanasya antaH antarvaNam = vananI aMdhara. - khadirANAm vanam - khadiravaNam = bheranA vRkSonuM vana. kAryANAm vanam - kArzyavaNam = sAganA AunuM vana. AmrANAm vanam - AmravaNam = AmravRkSanuM vana. zarANAm vanam - zaravaNam = asAnuM vana. ikSUNAm vanam - ikSuvaNam = zeraDInuM vana. plakSANAm vanam - plakSavaNam = pIpaNAnA vRkSonuM vana. pIyukSANAm vanam - pIyukSAvaNam = parAnuM vana. sUtramAM bahuvacana vyAptine mATe che tethI saMjJAmAM ane asaMjJAmAM jaMnemAM khA sUtra lAgaze, anyathA koTara - mizraka...3-2-76 bhAM kahelA niyamanA sAmarthyathI A sUtra saMjJAmAM na lAgata. dvi-trisvarauSadhi-vRkSebhyo navA'nirikAdibhyaH / 2-3-67 artha :- irikA vigere zabhone varNane je svaravANA jane bhe| svaravAnA auSadhivAcaka ane vRkSavAcaka zabdothI para vana zabdanA t no b vikalpe thAya che. sUtrasamAsa :- dvau ca trayazca dvitrayaH (6.6.) dvitrayaH svarAH yeSAm te dvitrisvarA: (ja.) auSadhayazca vRkSAzca auSadhivRkSAH (ta. 6) dvitrisvarAzca te auSadhivRkSAzca - dvitrisvarauSadhivRkSAH, tebhyaH (bha.) irikA AdiH yeSAm te irikAdayaH (a.) na irikAdayaH anirikAdayaH, tebhyaH (naJ.ta.) - vivezana :- auauSadhivAya - durvANAm vanam - durvAvaNam, durvAvanam = durvA ghAsanuM vana. durvA ghAsa eka prakAranI auSadhi che. mASANAm vanam - mASavaNam, mASavanam = bhASavRkSonuM vana. - nIvArANAm vanam - nIvAravaNam, nIvAravanam = sAmAnya ghAsanuM vana. vRkSavAyaDa - zigrUNAm vanam zigruvaNam, zigruvanam / -- 1 Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17pa zirISANAm vanam - zirISavaNam, zirISavanam / riddhi vana lim ? rikSAvanam - A sUtramAM nA AdinuM varjana karyuM che tethI 7 no [ na thayo. auSadhyaH phalapAkAntA, latA gulmAzca vIrudhaH / phalI vanaspati yo, vRkSAH puSpaM phalopagAH // auSadhi = phaLa pAkyA pachI jeno vinAza thAya te dA.ta. ghauM, maga vigere. virudha = latA, mAlatI, gulma, vAMsa, isu vagere. vanaspati = puSpa vinA paNa phaLavALI je hoya tevI vanaspati. vRkSa = puSpa ane phaLayukta je hoya te, potapotAnI RtumAM puSpa ane phaLa Ape che. te A pramANe bheda hovA chatAM paNa sUtramAM vRkSegya:' ema ba.va. mUkayuM . che tethI vanaspatinuM paNa ahIM grahaNa karavuM. bahuvacananA sAmarthyathI ja ahIM yathAsaMkhya thaI zakatuM nathI, tema ja ahIM paNa saMjJAmAM ane asaMjJAmAM baMnemAM A sUtra lAge che. vRkSa zabdathI ahIM vRkSavizeSa levAnA che paNa vRkSa' zabda ke vRkSa nA paryAyavALA zabdo grahaNa karavAnA nathI. dA.ta. vRkSavana, kumavanam vagere, ahIM no thato nathI. nitinA ra-rU-68 artha - rinarI vagere gaNapAThamAM je nAmo che, te nAmanA - no | vikalpa thAya che. " sUtrasamAsa - rinI Trika vepAm te - nirdhAHi , tenuM bahu.) vivecana :- raNavI, jirinarI, sUryamALa:, sUryamAnaH | sUtramAM bahuvacana karyuM che tethI anyamAM paNa A sUtra lAge. sUryamALa: - tryam mAnam | ahIM nimitta ane nimittI e baMneno eka. ja padamAM abhAva hovAthI 7 no jU thavAnI prApti ja na hatI paNa A sUtrathI vikalpa prApti thaI. Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 ' pAnasya bhAvakaraNe / 2-3-69 artha - pUrvapadamAM 5 ane R varNathI para rahelAM bhAva ane karaNa arthamAM pAna zabdanA 6 no | vikalpa thAya che. sUtrasamAsa :- mAva raNam 2 patayo samAhAra: - mAvA , tasmina (samA.Dha) vivecana - kSIrasya pAnam kSIrapAnama, kSIrapAnam = khIranuM pIvuM te. pAya: pIyate manena vaSIyapAna, pAyAna: vasa: = madIrA pIvAnuM pAtra. heze . -3-70. artha:- "za' arthamAM pUrvapadamAM rahelAM ru ane 2 varNathI para "na' zabdanA 6 no thAya che. vivecana :- rUtti pAnam ! : kSIram pAnama levAnuM te - kSIrapALA sazIna = dUdhanuM pAna karavAvALA uzInara dezanA loko. ahIM deza artha che tethI A sUtrathI no | thayo. teza ti vima? kSIrapAnA jovuM = dUdha pIvAvALA rabArI. ahIM deza artha nathI mATe A sUtra nathI lAgyuM. uparanA sUtrathI A sUtra alaga karyuM tethI navA nI nivRtti thaI. grAmA'grAnniyaH / 2-3-71 artha - prAna ane gai thI para rahelAM nI nA nU no jU thAya che. sUtrasamAsaH- grAmarza pram 2 patayoH samAha: - prAma, tasmAt (samA dra.) vivecana - prAyam yati ti zin - prANI = mukhI. * pram nathati rUti - : = pramukha, netA. rakRva...ra-3-63 nI no | siddha ja hato chatAM paNa A sUtranI racanA karI che tethI niyama e thayo ke ravanI, meSanI vigeremAM no -ravRva ..ra-3-63 thI paNa have nahIM thAya. . Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 177. vAhyAd vAhanasya / 2-3-72 artha - vAhyavAcaka (vahana karavA yogya arthavALA) pUrvapadanA ru 1 ane traTa varNathI para rahelAM vAhana zabdanA 6 no jU thAya che. sUtrasamAsaH- te manena - vahanamuM vahanam parva-vAhanama, tI. vivecana :- rUphUNAma vAhanana - rUkSavahina= zeraDInuM vAhana. raDaDathAre...5-3-129 thI banat thayo, A sUtrathI 6 no | thayo. vAhyAditi kim ? surANAm vAhanam - suravAhanam - prajJAdibhyo'N 7-ra-165 thI san pratyaya. ahIM svasvAmIbhAva saMbaMdhanI ja vivakSA che. vahanakriyA karavA pUrvakano karma-karaNa saMbaMdha nathI. to cA 2-3-7rU artha - 6 ane varNavALA A kArAnta pUrvapadathI para addha zabdanA - no zuM thAya che. vivecanaH-gaDhaH pUrvam - pUrvAhaH = divasano pUrvabhAga. sarva saMdhyA... 7 3-118 thI mad samAsAnta ane him no huM A sUtrathI no | thayo. mata rUti vim? tuka - lucham madada - turA = kharAba divasa. ahIM akArAnta pUrvapada nathI tethI A sUtra na lAgyuM. advati vim rIphrI rat = lAMbA divasavALI zaradaRtu. tIna mahAni yasyAm pAdri sI / no vA 2-4-11 thI DI pratyaya, rUDI vA 2-1-109 thI sana nA no lopa. ahIM balka saMbaMdhI ? nathI paraMtu enI saMbaMdhI che tethI A sUtra nathI lAgyuM. catustrerhAyanasya vayasi / 2-3-74 artha:- "va" artha gamyamAna hote chate ratun ane tri pUrvapadathI para rahelAM rayana zabdanA 7 no thAya che. Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178 sUtrasamAsa :- catvAstha trayazca etayoH samAhAraH - catustri, tasmAt (samA.6.) jahAti kAlAntaram - hAyanaH, tasya. viveyana :- catvAro hAyanA yasya saH - caturhAyaNo vatsaH / * trayaH hAyanA yasyAH sA - trihAyaNI vaDavA - saMkhyAde... 2-4-8 thI DI pratyaya, mA sUtrathI n no N thayo. vayasIti kim ? catvAraH hAyanA yasyAH sA - caturhAyanA zAlA = cAra varSa junI zALA. ahIM kAlakRta zarIrAvasthA svarUpa vaya (bAlyayauvana vaya) gamyamAna nathI tethI A sUtra na lAgyuM. vottarapadAntana-syAderayuva-pakvA-'hnaH / 2-3-75 artha :- pUrvapamA 2i r, S bhane R q[thA 52 23i yuvan, pakva bhane ahan saMdhI na choya te utta254ne bhaMte 27lA n nI, bhAbhabhUta no ane sthati saMbadhI no vikalpa nuM thAya che. sUtrasamAsa :- uttaram ca tad padam ca - uttarapadam (bha.) uttarapadasya antaH - uttarapadAntaH (SaTI. d.) uttarapadAntazca nazca syAdizca eteSAm samAhAraH-uttarapadAntanasyAdiH, tasya. (samA.6.) 4. dhavane bhATe napuMsaliMgane pahale puMliMga pa.me.. aryu cha. yuvA ca pakva ca ahA ca eteSAm samAhAraH - yuvapakvAhan (samA.6.) na yuvapakcAhan - ayuvapakvAhan, tasya (na. d.) viveyana :- vrIhIn vapate ityevaM zIlau - vrIhivApiNau = sArI rAta yogA paavnaa| pe. vise55kSe. vrIhivApinau. athavA vrIhIn punaH punaH vapanti - vrIhivApI, tau vrIhivApiNau. vrIhi + vap - vratA''bhIkSNye 5-1-157 thI Nin pratyaya. JNiti 4-3-50 thI vRddhi. maha pUrva56 vrIhi mAM r cha bhane uttarapada vAri mAM aMte ra che tethI A sUtrathI 1 no | vikalpa thayo. mASavApANi, mASavApAni = bhane paavn|2|. mASAn vapanti. mASa+vap - karmaNo'N 5-1-72 thI aN pratyaya. Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178 mASa+vap+aN -- Niti 4-3-50 thI. vap n| anI A. mASavAp + a + jas-zas - napuMsakasya zi: 1-4-55 thI jas-zas no i. mASavApa+i - svarAcchauM 1-4-65 thI na mArAma. mASavApa+na+i - nidIrghaH 1-4-85 thI pUrvano svara hI. mASavApAni - mahI pUrva56 mASa bhAM S cha bhane utta256mA bhAgamabhUta ncha tethI mA sUtrathIn no N vi thavAthI mASavApANi, mASavApAni thay. vrIhivApeNa, vrIhivApena - vrIhivApa + TA - yaGasorina-syau 1-4-5 thI TA no ina. vrIhivApa + ina - avarNasye... 1-2-6 thI a+i = e. vrIhivApena thayuM. mI pUrva56 vrIhi za6mA ra cha bhane uttara54mAM syAdi saMdhI ina no na che tathA sUtrathA n no N vise thavAthI vrIhivApeNa, vrIhivApena thyuM. yuvAdivarjanaM kim ? AryayunA = Arya yuvAna 43. AryazcAsau yuvA ca - AryayuvA, tena AryayunA. mI zvan yuvan ...21-106 thI no 3 thAya che. uttarapadane aMte na che tethI prApti hatI paNa A sUtramAM yuvana nuM varjana che tethI A sUtra na lAgyuM. prapakvAni - prakarSeNa paMkvAni = sArI rAta . pac pAtu. - kta-ktavatU 5-1-174 thI kta pratyaya. pac + kta - cajaH kagam 2-1-86 thI ca no k. pak + ta - dai-zuSi... 4-2-78 thI t no v. pak + va - pakva + Ani - pakvAni mahA mAmAbhUta n DopAthI prApti hatI paNa A sUtramAM pakSanuM varjana hovAthI jUno | thayo nathI. dIrghAhrI zarat - ahna nuM vanopAthI mahAn no N thayo nathI. kavargakasvaravati / 2-3-76 artha :- pUrvapadamAM rahelAM ru 1 ane 2 varNathI para vargIya ane ekasvarIya Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 zabdo uttarapadamAM hote chate uttarapadanA aMte rahelAM no, Agama tarIke AvelA jUno ane sthAti saMbadhI no vikalpa pU thAya che. paNa jo te pasaMbaMdhI na hoya to. sUtrasamAsa - pravAsI svarsa - svara (karma.) vaza svaccha pAyo samAha: - svaram (samA..) va svaram nI mati - svaravAnuM, tasmin (bahu.) vivecanaH - svam mate phleva zaunau-svAmiLI =svargane icchanArA be. sva + afma - svAmin - sanAte zIse 5-1-154 thI jin thAya. ahIM pUrvapada "sva" zabdamAM zuM che tenAthI para uttarapadamAM che ane aMte vartamAna che tethI A sUtrathI 6 no jU thayo. vRSe gacchanuM rUtyevaM zItI - vRSaIfmaLI = baLada upara besIne) javAnA svabhAvavALA. ahIM "vRSa" pUrvapadamAM trada che, tenAthI para uttarapadamAM 4 vargIya varNa che ane aMte che tethI A sUtrathI 1 no jU thayo che. vri hatavanatau rUti upU - vRhada = brahmahatyA karanArA be. braha pU...5-1-161 thI 5 pratyaya lAgyo che. ahIM pUrvapadamAM rahelAM hAM zabdanA thI para rahelAM ekasvaravALA - uttarapadamAM aMte rahelAM nuM no A sUtrathI bU thayo che. cUpam pitti - gUgapALa cUpa + pa - Ato Dho . pa-1-79 thI 4 pratyaya. yUSa + V1 + - hityanca... -1-114 thI aMtya svarAdino lopa. yUSa + 6 + + na n - napuMsacca zi1-4-55 thI -zam no zi. pU5 + za - svarAo 1-4-65 thI 7 no Agama. jUSA + 1 + za - nitIrSa: 1-4-85 thI 5 nA ma no nA. pUNani - ahIM pUrvapada yUSa mAM 6 che ane tenAthI para ekasvaravALuM Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 181 - uttarapada che ane AgamabhUta nuM che tethI A sUtrathI jUno | thavAthI yUSANa thayuM. apavavatthava - kSIrapana = khIramAM raMdhAyela vaDe. kSIre praco rama - kSIrapadyam, tena - veva nuM A sUtramAM varjana hovAthI ahIM ? no thato nathI. prazna :- pUrvanA sUtramAM yuvam Adi traNa zabdonuM varjana hatuM, to ahIM mAtra pada nuM ja varjana zA mATe ? javAba :- yuvana ane mana mAM A sUtrathI prApti ja nathI tethI varjana thaI ja jAya che, pa mAM prApti hatI tethI ahIM tenuM varjana karyuM che. ravRvatro...2-3-63 thI nitya prApti hatI, tene aTakAvI vottaratAntina. 2-3-75 thI vikalpa pU karyo, teno paNa niSedha karIne A sUtre pharIthI nitya prApti karI. adurupasargAntaroM Na-hinu mInA''neH / 2-3-77 artha-kur upasargane varjIne anya upasargamAM rahelAM, tema ja anta zabdamAM rahelAM huM ane traDha varNathI para ja upadezavALA dhAtuo (ja dhAtu n thI zarU thAya te), dina, mInA tema ja mAnavuM (AjJArtha pra.e.va.) nA 1 no nuM thAya che. sUtrasamAsaH- dura - mahura (na.ta.) bahu vANI 35% - durupaNa (karma) kupAza sAm 2 patayo samAdA: - alpasantaH, tamA (samA.4.) pAzva hinuza mInAva maniSa jovAM mahAda- ThinuM-pItADana, te. (sabhA.ka.) 'Neti - NopadezA dhAtavaH-praNamati, pariNAyakaH, antarNayati. pragati - 9 + nam = namaskAra kare che. paristhiti - pariNAya - pari + nI, kha-gvI pa-1-48 thI nava pratyaya. unnati - 3 ta{ + nI. A traNeya dRSTAMtamAM upasarganA ane anta nA 4 thI para no Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 A sUtrathI thayo che. hitu - pradiputa:- 9 + ha = vadhavuM, javuM. svAle H 3-4-75 thI nuM pratyaya thavAthI 9 + K + nuM A sUtrathI no thayo. mInA - kamIgIta: - 9 + ma = mAravuM, vadha karavo. jyAre 34-79 thI nA pratyaya, aSAnIrtha... 4-2-97 thI 5 no mI. ni- praLi - 9 + yA + banavuM - 3-3-8 thI mAnavuM pratyaya. traNemAM A sUtrathI 6 no jU thayo che. ' ' riti ki? turnayaH sUtramAM guru nuM varjana karyuM hovAthI ahIM ? no | thayo nathI. hi-mInA ane mana nA grahaNathI samAsano asaMbhava che tethI "pUrvathA " nI nivRtti thaI. . sUtramAM "' mUkyo che tenAthI '' che AdimAM jene evA dhAtuo grahaNa karavAnA che. paDe chAtrAle -3-97 thI dhAtu pAThamAM | thI zaru thatAM je dhAtuo che teno ja thAya che. dhAtupAThamAM nam mAM mULadhAtu kham che. pariNayati - nI mAM na dhAtu che. nazaH zaru 2-3-78 artha:- 36 varjIne upasargamAM rahelAM ane anan mAM rahelAM huM ane varNathI para zuM aMtavALA nam nA no nuM thAya che. vivecana - pragati, tirthasthati - vivAda : 3-4-7ra thI nara ne ratha pratyaya thayo, A sUtrathI lU no jU thayo. rUti si? banazyati - nam = naSTa thavuM, bhAgI javuM. 9 + nan + sthiti - no zuTi 4-4-109 thI 6 Agama. a + 1 + ti - yajJa-ga... 2-1-87 thI zuM mo 6. pra + nan + sthiti - 5-Dho: si 2-1-62 thI 6 no . + 1 + sthati - nAgantA... 2-3-15 thI s no . Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ x 183 a + nan + ti - mAM ghu.. 1-3-39 thI no + + gati - pranati . ahIM zuM aMtavALo na nathI mATe A sUtrathI 7 no jU na thayo. prazna :- ahIM prathama nuM aMtavALA nara nA 6 no [ karI do to na cAle? javAba :- vAta sAcI che, paNa eka Apatti Avaze. pra + nan + sthati - A sUtrathI no a + an + yati - vana-mRga... 2-1-87 thI no 6 + ban + ta - have ahIM zuM no 6 thayo tethI "nimittApAye ttivAthapAya?" A nyAyathI zuM rupa nimitta dUra thavAthI tenA nimitte thayelo [ paNa dUra thaI jaze tethI na ja raheze mATe navuM thaI javAthI A sUtra nahIM lAge. prazna :- paraMtu jUne asat mAnI zuM mAnIe to Apatti rahe nahIM ane ? no [ rahe ja. javAba:- hA, 5 ne asatu mAnIe to evuM thAya paNa mAre... ra-1 60 mAM sUtramAM prathama nuM lakhyo che ane pachI " lakhyo che. teno Azaya e che ke attva nuM kArya karavAmAM uttva para hovAnA kAraNe asat thAya nahIM paNa parva kAryamAM garva asata thAya che tethI no koipaNa rIte nahIM ja thaI zake. na dhAtu khopadeza na hovAthI pUrvasUtrathI siddha na hatuM paNa ahIM ? no karavo che tethI A sUtranI racanA karI che. pANinI vyAkaraNamAM na dhAtu khoddeza manAya che. ---pati-pa-na-dri-va-vedI-zamU-diyAti-vAti jJAti-jJAti-sthati-nti-thI . 2-3-72 artha :-Tu upasargane varjIne anya upasarga ane mAruM zabdamAM rahelAM huM 6 ane 2 varNathI para rahelAM ni upasarganA 7 no , tenAthI paramAM jo Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 184 mAG, dA saMza: pAtumI, pat, pad, nad, gad, vap, vaha, zam, ci, yA, vA, drA, psA, so, han bhane dih pAtu choya to N thAya cha. . sUtrasamAsa :- DakAreNa upalakSitaH mA - GmA GmAzca dAzca patazca padazca nadazca gadazca vapIzca vahIzca zamUzca cig ca yAtizca vAtizca drAtizca psAtizca syatizca hantizca degdhizca eteSAM samAhAraH - GmA-dA-pata-pada-nada-gada-vapI-vahI-zamU-ciga-yAti-vAti-drAtipsAti-syati-hanti-degdhiH, tasmin (samA. 6.) . . . . sUtramAM lAghavatA mATe napuMsakaliMgane badale puMliMga karyuM che. viveyana :- (1) praNimimIte - mA = bhA5j. prani + mA + te - havaH ziti 4-1-12 thI dvitva.. prani + mAmA + te - eSAmI... 4-2-87 mA na A no I. . prani + mAmI + te - pR-bhU-mA... 4-1-58 thA dvitvapUrvana A no i. pranimimIte - // sUtrathA n no N thavAthI praNimimIte thayu.. (2) pariNimayate - me = pahale. mA5j.. pari + ni + me - mA sUtrathI no thayo. (3) praNidadAti - dA = mApa. prani + dA + ti - havaH ziti 4-1-12 thI dvitva.. prani + dAdA + ti - husvaH 4-1-38 thI dvitvapUrvano svara sva. pranidadAti. mA sUtrathA n no N thavAthI praNidadAti. (4) pariNidayate - de = pAgaj, 26 // 42. trI. pu. me. 1. (5) praNidadhAti - dhA = paa29|| 42, trI. pu. me. 1. (6) praNipatati - pat = 53. trI. pu. me.. 1.. (7) pariNipadyate - pari + ni + pad, trI. pu. me. 1. pad = prApa 42j. (8) praNinadati - pra + ni + nad dhAtu. trI. . me.. 1. nad = stuti karavI, zabda karavo. (e) praNigadati - pra + ni + gad dhAtu. trI. . bhe.. 1. gad = Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 185 garjanA karavI; spaSTa bolavuM. (1Q) pravipati - pra + ni + va6 dhAtu. trI. pu. e. va. val = vAvavuM. (11) praviti - pra + ni + vat dhAtu. trI. pu. e. va. va6 = vahevuM. (12) prazati - 9 + ni + zam dhAtu. trI. pu. e. va. zam = zAMta thavuM. 4-2-111 thI dIrgha. (13) prakhivinoti - pra + ni + f dhAtu. trI. pu. e. va. vi = ekaThuM karavuM. (14) prati - + ni + yA dhAtu. trI. pu. e. va. yA = ' javuM. (15) ofkhavAti - 9 + ni + vA dhAtu. trI. pu. e. va. vA = gati karavI, sukha meLavavuM. (16) prapati - 9 + ni + drA dhAtu. trI. pu. e. va. drA = UMghavuM, palAyana thavuM. (17) praLikSatti - + ni + dhAtu. trI. pu. e. va. phA = khAvuM, bhakSaNa karavuM. (18) pra ti - 9 + ni + to dhAtu. trI. pu. e. va. so = nAza karavo, motaH zve 4-2-103 thI dhAtunA mo no lopa. (19) pragatti - 1 + ni + dhAtu. trI. pu. e. va. ham = haNavuM. (20) f dha - 5 + ni + vid dhAtu. trI. pu. e. va. niyopa.... 4-3-4 thI guNa. - + ni + rendra + ti - pyAre... 2-1-83 thI 6 no . + ni + 2 + ta - aghathatu.. 2-1-79 thI t no . + ni + tey + dhi - tRtIyaU. 1-3-49 thI 6 no . pranileSa - A sUtrathI jUno | thavAthI prANa thayuM. Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 186 (21) vastafmamIte - mAn + ni + mAM - praNayamIte pramANe.. rUma -- ahIM je rUno nirdeza che te anubaMdha mATe nathI paraMtu mA ane me e baMnenuM grahaNa karavA mATe che, te sivAyanA kAtimInAti-pinoti svarUpa mA dhAtune ahIM grahaNa karavAnA nathI. sUtramAM je dhAtuo anubaMdhasahita che tenuM thagvata mAM varjana thaze. - ahIM rA saMzaka evA sA re sutAM, tau , suthAM dhAtuo levAnA che. vA-navAdISAne paDe vA 2-rU-80 artha - dhAtupAThamAM AdimAM ane huM hoya tevA dhAtuo ane aMte hoya tevA dhAtune varjIne anya dhAtu paramAM hoya to guru varjIne anya upasarga temaja antar nA 6 ane 4 varNathI para rahelAM ni upasarganA 7 no | vikalpa thAya che. sUtrasamAsa :- va vaza - NI (ita. .) vI gati vacce sa: - vali (bahu.) nahi - aNadri (nam ta.) : matte vacce sa? - pAntaH (ba) 7 kAntaH - mavAntaH (na ta.) avazvAliza mAnatI patayo samAsA: - allAviSAkta, tasmina (samA. .) vivecana - praNipati, nipati - ahIM par dhAtu -huM AdivALo ke 6 aMtavALo nathI tethI 9 nA ? pachI rahelAM ni upasarganA no vikalpa A sUtrathI thayo. sarakAvati phi...? nivAti - kR dhAtu AdivALo che tethI A sUtra nathI lAgyuM. nivanati - 36 dhAtu raN AdivALo che tethI A sUtra na lAgyuM. maNAH kRti mi? niSTi - ki dhAtu 6 aMtavALo hovAthI A sUtra lAgyuM nathI. pati vinma? anivAra - parokSA trI. pu. e. va. che. parIkSAne kAraNe dhitva thayuM che tethI tumAM 7 ahamAM che. paNa dhAtuThamAM to AdimAM ja che mATe A sUtrathI no thayo nathI. Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 187 pUrvasUtra 2-7-79 nA sAmarthyathI te sUtramAM kahelAM dhAtuthI bhinna evA dhAtu mATe ja A sUtra lAgaze. te dhAtuo mATe to nitya r no b thaze. dvitve'pyantepyaniteH parestu vA / 2-3-81 artha :- dur sivAyanA upasarganA ane antar nA r r ane RR varNathI para n dhAtunA maiM no, jo dhAtu dvitva thayo hoya ke na thayo hoya temaja aMte hoya athavA na hoya to paNa kh thAya che. paraMtu vRtti upasarga thI para hoya to maiM no [ vikalpe thAya che. vivecana :- prAptibiSati - x + an + ti - X + an + san + ti prANitum icchati / turdA.i.. 3-4-21 thI sat pratyaya. pra + an + rU + san svarAMza dvitva. - -- X + anini + san + ti A sUtrathI baMne s no p thAya che. tethI prAkhikhiSati thayuM - ahIM dvitvamAM N thayo che. parANiti stAdyazito... 4-4-32 thI sat pUrve T + tti - svAre... 4-1-4 thI dvitIya eka - padma + an - pazrcA... 4-4-88 thI r. A sUtrathI advitya evA 7 no kh thayo che. hai prAN ! prAbitti kRti ri - aMte s no N thayo che. pakhikhiSati, paryaniniti - ahIM r upasargathI para dvityamAM baMne maiMno g A sUtrathI viklpa thayo che. - - paryaNiti, paryaniti vikalpe r A sUtrathI thayo che. vRtti upasargathI para an nA s no advitvamAM tti upasargathI para an nA s no aMtamAM - hai parvan !, de paryan ! vikalpe [ A sUtrathI thayo che. dvitvanA viSayamAM baMne s no kh A sUtrathI ja thAya che. nahIMtara. bIjA t mAM Ta vargIya evA r nA vyavadhAnathI n no n na thAta. pUrvanA sUtramAM ananta no adhikAra hato mATe A sUtramAM anta nuM Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ grahaNa karyuM che. aniti mAM tir no nirdeza che te yattuvantanI nivRtti mATe nathI paNa cothA gaNano an na letAM bIjA gaNano levA mATe che. yak pratyaya vyaMjanAdi dhAtuthI thAya che, svarAdi dhAtuthI thato nathI mATe ahIM prApti ja nathI. naH / 2-2-82 artha : :- vuD varjIne anya upasarga temaja antar nA r r ane RR varNathI para rahelAM han nA s no kh thAya che. vivecana :- prajJayate, antarrayte 188 hano dhi 2-3-94 thI praSnatti vigeremAM n nA t no niSedha karela che tethI te te prayogomAM s no kh thaze nahIM. va-mi vA ! 2-3-82 varjIne anya upasarga temaja antar nA r r ane RR varNathI para rahelAM r nA s no j, v ane s thI zaru thatAM pratyayo para chatAM vikalpe thAya che. artha :- vu - sUtrasamAsa :- vaRR m haiM tayo: samAhAra: vam, tasmin (samA. 4.) vivecana :- prav, prahatva, prahazmi, prahanti, antardava, antardantaH; antahama:, arhamaH - pUrvasUtrathI nitya prApti hatI, tene vikalpe karavA mATe A sUtranI racanA karI che. - nima-nikSa-nindraH vRti vA|.2-3-84 artha : :- t pratyaya paramAM hote chate r upasargane varjIne anya upasarga tema ja antar mAM rahelAM r, p ane RR varNathI para niMr, nikSa, nir dhAtunA t no [ vikalpe thAya che. sUtrasamAsa :- nizca nikSaAE nir va teSAm samAhAraH-nisanikSanindra, tasmin. (samA. 4.) vivecana :- prazisanama, prattisanama,prazikSaLama, pratrikSagama, pranvitam, pranindanam / nis-niz = cuMbana karavuM. nir = niMdA karavI. ahIM Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 189 anaT pratyaya che te t pratyaya che tethI r no kh vikalpe thayo che. t pratyaya paramAM nathI tethI A sUtrathI N kRtIti kim ? praNiMste maiM no [ thayo nathI. "matiArakahyuoAnAm" A nyAyathI vibhakti vinAnA kRdantanI sAthe pra vigereno samAsa hote chate nimitta ane nimittI e baMne ekapadamAM hovAthI ravRvarSA...2-3-63 thI nitya n no N thavAnI prApti hatI, paNa tene vikalpe karavA mATe A sUtranI racanA karI che. vAt | 2-3-85 artha :- vuD varjIne anya upasarga tathA antar mAM rahelAM r r ane RR varNathI i para svara hoya ane te svaranI paramAM rahelAM t pratyayanA maiM no b thAya che. vivecana :- prahAyate sma thI o pratyaya. X + hA + 7 X + hA + 1 - - - G prajJALa: - X + hA -varte 5-1-174 . - sUyatyA... 4-2-70 thI 6 no 1. A sUtrathI 6 no n thavAthI prahALa: thayuM. prahIna: prahIyate sma, prajihAti sma vA / X + hA + na sAdhanikA prajJALa: pramANe ane vyasane... 4-3-97 thI A no ph, ane A sUtrathI r no kh thayo. gatiA... e nyAyathI ravRvAM ...2-3-63 thI ahIM kahelA prahALa:, proLaH prayogamAM maiM no [ siddha ja hato paraMtu prayAyiLo, pariyAyinI mAM vottaravAsa...2-3-75 thI aMte rahelAM s no vikalpe N thato hato tene badale nitya r karavA mATe A sUtranI racanA karI che. ahIM, hravatu, ana(anar), Ana(mAnad) na, ani, anIya ATalA s pratyayo yathAsaMbhava levA. prabhunaH - pra+mu+TM - ahIM ...2-1-86 thI g no v thavAthI + muk + 7. sUyatyA... 4-2-70 thI tA no na thavAthI prabhuna thayuM, temAM mug dhAtu che te svarAnta nathI paraMtu vyaMjanAnta che tethI A sUtrathI g no kh thayo nahIM. 6-na: - Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 190 nAsthaLeva ne 2-3-86 artha :-8 varjIne anya upasarga ane maktam nA Tu 6 ane 4 varNathI para na no Agama thaye chate nAmI svarAdi dhAtuthI ja paramAM rahelAM svarathI para - 9 pratyAyanA na no jU thAya che. sUtrasamAsa :- nAmI matiH yasya la: - nAkhyAti, tamAt (bahu.). vivecana - plun - prarUhU - manad 5-3-124 thI mana pratyaya. x + rUd + anaTu - 4-4-98 thI Du pachI no Agama. 9 + nan + anad - mAM ghu. 1-3-39 thI 6 no r 9 + rUr + mana - A sUtrathI nAmI svarAdi - AgamavALA dhAtu thI para rahelAM svarathI para naTu nA 6 no . a + humi - avace..1-2-6 thI X + =aa. tethI pregam thayuM. * pNam - pra + + manad - sAdhanikA kuLa pramANe. prenIyam - ka + rUd + anIya - sAdhanikA pam pramANe. nAkhyAti vim ? manam - v+ + kana, ahIM nAmI svarAdi dhAtu nathI paNa vyaMjanAdi dhAtu che tethI A sUtra na lAgyuM. prazna - pUrvasUtrathI no n siddha ja hato, to A sUtranI racanA zA mATe? javAba:- "siddha sati kAramo niyamArtha." A nyAyathI niyama e thayo ke *. {no Agama thayo hoya to nAmyAdi dhAtu hoya to janno nuM thAya, jo anya dhAtu hoya to uparanA sUtrathI paNa na thAya. prazna :- sUtramAM vikAra zA mATe ? javAba :- viparIta niyamano bAdha karavA mATe. niyama be prakAre thaI zake - (1) nAmyAdi dhAtumAM jUno Agama thayo hoya to jana no thAya. (2) no Agama thayo hoya to, nAmyAdi dhAtu hoya to ja jUno nuM thAya. AmAM bIjo niyama karavA mATe ja "nAgA' nI pachI havakAra mUkyo che. Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 191. __ vyaJjanAde myupAntyAd vA / 2-3-87 artha - Tu-vajIne anya upasarga ane antar mAM rahelAM ane R varNathI para vyaMjana AdimAM hoya ane nAmIsvara upAjyamAM hoya tevA dhAtuthI para svara hoya to tenAthI paramAM rahelAM t pratyayanA 7 no vikalpa " thAya che. sUtrasamAsaH- vyanam bahiH yasya saH - nAvika, tama. (bahu.). nAmI kArce ta: - nAyujya:, tA. (bahu), vivecana :- prameha, pramehanam - 9 + fmad + a - mid dhAtumAM vyaMjana AdimAM che ane upAjyamAM nAmI svara che ane mAM svara pachI rahelAM kRt pratyayanAM 6 no nuM A sUtrathI thayo. nAriti lim ? koNam - 6 dhAtu - ahIM upAjyamAM nAmI svara che paNa dhAtu svarathI zarU thato che tethI A sUtra nathI lAgatuM tethI svAn 2-3-85 thI 7 no nitya jU thayo che. nAyuvAnyAviti si? prava5, pravahanam - ahIM va6 ane va6 dhAtu vyaMjanAdi che paNa upAjyamAM nAmI svara nathI tethI A sUtrathI vikalpa na no [ na thatAM vat 2-3-85 thI nitya thayo. svarAtreiva- pramu: - a + mun - --1-174 thI 9. + mun + # - sUyatyA... 4-2-70 thI t no . pra + mun + 1 - vana .... 2-1-86 thI 6 no . ppuna: thayuM. ahIM kRt pratyaya saMbaMdhI thayo che paraMtu te svarathI para na hovAthI 6 no thato nathI. sarityeva - duha: - turkAta ane smin vA - ahIM dUra upasarga thI para 7 che, sUtramAM tenuM varjana che mATe no thato nathI. rabADaDathara pa-3-129 thI manad pratyaya lAgyo che. 7-4-ravivarnana mi? gbena, monanam - ahIM ? ane na nI madhyamAM tavargIya s ane vavargIya 6 nuM vyavadhAna anukrame Avela che mATe no | thato nathI. Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 192 A sUtra svAt 2-3-85 thI nitya r no kh thato hato teno bAdha karIne A sUtra vikalpe n no N kare che. meA / 2-3-88 artha :- r sivAyanA upasarga ane antar mAM rahelAM r r ane RR varNathI para rahelAM svara pachI khi pratyayAnta dhAtuthI vidhAna karAyelA t pratyayaMnA 6 no [ vikalpe thAya che. vivecana :- pramaGgA, pramaSnA - X + maL - prayo... 3-4-20 thI ki X + ma[ + f[ - bi-vezyAsa... 5-3-111 thI ana. X + ma[ + fr[ + ana At... 2-4-18 thI ApuM. pramahi + ana + ApuM - peniTi 4-3-83 thI 5 no lopa. pramaGgana + Ap samAnAnAM... 1-2-1 thI 6 + 6 = ma. - pramaGganA A sUtrathI r no [ vikalpe thavAthI pramA paNa thayuM. vihitavizeSaNaM kim ? prayApyamANaH, prayApyamAnaH X + yA + f[ - atti-rI-htI... 4-2-21 thI r Agama. X + yAp + zik zatrAnazA... 5-2-20 thI Anad pratyaya. sa: ziti 3-4-70 thI nya pratyaya. prayApi + Anaz prayApi + sa + mAna Agama. prayApyamAnaH prayApi + ya + k + Ana orfafe 8-3-63 ell form il cilu. A sUtrathI s no kh thavAthI prayApyamALa; thayuM. ahIM nya nuM vyavadhAna che chatAM paNa 6 no kh thayo che, vikalpapakSe g na thAya tyAre prayApyamAna: thAya. - - - - - ato meM Ane 4-4-114 thI 6 pachI g - prazna :- A prayogamAM dhAtu qhi pratyayAnta rahyo nathI, to A sUtra kema lAgyuM ? javAba :- Anad pratyaya ghyanta dhAtuthI vihita hato ane jya pratyaya Anar thI vihita hato tethI vihita vizeSaNa nA kAraNe 7 no 5 thayo che. Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 193 jo thI paramAM tarata kRt pratyayano na hota ane vaya nuM vyavadhAna na hota to ? no n vikalpa na thAta paNa nitya ja thAta. nAmI svarAdi sivAyanA dhAtuthI Agama thaye chate nAgAva 23-86 thI nitya [ nI prApti na hatI tema ja vat ra-3-85 thI Agamarahita dhAtuthI no jU thavAnI prApti hatI teno bAdha karIne A sUtrathI vikalpa karyo che, tethI prApADAviyAvA mATe A sUtra che. nirvi: 2-rU-80 artha:- sattA, lAbha ane vicAra arthavALA ni pUrvaka vid dhAtu thI para rahelAM # pratyayanA 7 no jU thAya che. vivecana - viM: - nividA ma-raramUrNa.. 4-2-69 thI dhAtunA Tu no ane 4 no na Adeza thayo. te $ pratyayanA sno A sUtrathI nipAtana thayo. vidi sattAyAm (1258) - sattA arthamAM cothA gaNano dhAtu che. vistRtI tApe (1322) - lAbha arthamAM chaThThA gaNano dhAtu che. vihiMdu vivAra (1497) - vicAra arthamAM sAtamA gaNano dhAtu che. nim + vid dhAtumAM je Tu no thayo che te no tavasya. 1-360 athavA - vo ... 2-3-63 thI jU thaze. nirvi:' mAM # nA sno thavAnI prApti na hatI kema ke vacamAM Tu nA 1 nAM | nuM vyavadhAna che ane svarathI paramAM 3 nathI tethI aprApta evAM 1 nA [ nI prApti mATe A sUtranI racanA che. na kyA-pU-mU-ma-ma-rAma-dhyAya-ve zA 2-3-10 artha - dur varjIne anya upasarga ane mAruM nA 6 ane 4 varNathI para thata ane vyasta evA rahyA, pU, pU, mA, ma ma thayuM ane dhAtu thI para nuM pratyAyanA 7 no jU thato nathI. sUtrasamAsa :- vyo va pUra mU8 mArca maDha miza thAya ve pateSAM samArA - rA-pUNe-khU-----LAya-ve, tasmAta (samA. .) Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vivezana :- (1) prakhyAnam t no kh thayo nathI. (2) prakhyApanam 20 thI Nig pra + khyA + Nig - ati rI... 4-2 - 21 thI. Ni nI pUrve pU. pra + bhU + pra + bhau + = = prakhyApanam. Nyanta bhAM n no N thayo nathI. (3) prapavanam = pavitra sg. - prakhyA + p + Nig - anaT 5-3-124 thI anaT pratyaya. prakhyApi + anaT - NeraniTi 4-3-83 thI Ni no lopa: - = - ana ana pra + pU+ anaT - nAmino... 4-3 - 1 thI U no gue| o. prapo + anaT - odauto... 1-2-24 thI o no av. - prapavanam. Nyanta sivAyabhAM n no N thayo nathI. (4) prapAvanam pavitra karAvavuM. pra + pU + Nig - nAmino'kali... 4-3-51 thI U nI vRddhi au. pra + pau + Nig - odauto... 1-2-24 thI au no Av. prapAv + Nig anaT 5-3-124 anaT pratyaya. prapAvi + anaT - NeraniTi 4-3-83 thI Ni no lopa. prapAvanam. Nyanta bhAM n no N thayo nathI. (4) prabhavanam = samartha thadhuM pra no jU thayo nathI. N (6) prabhAvanA 3-999 en 377. 194 prasiddhi pra + khyA + anaT. Nyanta sivAyamAM prasiddha rAva. pra + khyA - - - prayoktR... 3-4 prabhAvanA. pra + bhU + Nig - Ni- vettyAsa... 5 pra + bhAvi + ana 83 thI 5 nAM lopa. bhU + anaT. Nyanta sivAyabhAM n nAmino... 4-3-51 thI U nI vRddhi au. odauto... 1-2-24 thI au no Av. At 2-4-18 thI Ap ane NeraniTi 4-3 Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 195 prabhAvanA. khyanta mAM r no kh thayo nathI. (7) prAyamAnam sAdhanikA, A sUtrathI maiM nA g no niSedha thayo. (8) prabhAvanA - -- pra + bhA prayo... 3-4-20 thI nit pratyaya. X + I + fo[ atti-1.4-2-21 thI rU pUrve r Agama. bi-velyAsa... 5-3-111 thI ana. beniTi thI rU no lopa. = -- - X + mA + k + ki X + mAr + fv[ + ana prabhAp + ana At 2-4-18 thI Ap tethI prabhAvanA. (c) prakAminau - prakAmayate ityevaM zIlam yayoH tau - = sArI icchA karanArA be. X + jAm - anAteH zItte 5-1-154 thI n pratyaya vigere... ahIM svat 2-3-85 thI 6 no kh thavAnI prApti hatI teno A sUtrarthI niSedha thayo. zobhita thavuM praprApyamAna: (2-3-88) pramANe (10) prAmanA = sArI icchA. prabhAvanA pramANe sAdhanikA paraMtu meLik 3-4-2 thI nid pratyaya. = -- (11) aprAmaniH = tAruM gamana na thAya. naL + X + gam - najhona.... 5-3-117 thI eNni pratyaya. (12) prAmanA = mokalavuM. sAdhanikA prabhAvanA pramANe. (13) pracyAnaH = vadhelo. tra + vyAy + h thI t no t. - pra + pyAyUM + na o: var...4-4-121 thI y no lopa. prapyAna: thayuM. svAt 2-3-85 thI thatAM kAryano A sUtre niSedha karyo. (14) prapyAyanA = vadhAravuM. sAdhanikA prabhAvanA pramANe. (15) pravepanIyam = cAlavA yogya. pra + ver - tabyADaDanIyau 51-27 thI manIya. ahIM vyAnAve... 2-3-87 thI g nI vikalpe prApti hatI teno A sUtre niSedha karyo. (16) pravepanA calAvavuM. sAdhanikA prabhAvanA pramANe. sUyatyA... 4-2-70 Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 prazna:- A sUtra zA mATe karyuM? javAba:- hkta dhAtune vaM 2-3-88 thI vikalpa na nA nI prApti hatI ane dhAtune svavat 2-3-85 thI nitya nA [ nI prApti hatI temaja ve, dhAtune vyagnanA.2-3-87 thI vikalpa nA nI prApti hatI, te sarvano niSedha karavA mATe A sUtra banAvyuM che. sUtramAM "pUNa' mAM je nuM che te yAdri gaNano dhAtu levA mATe ane svAri gaNanA pUpha (pavane, 600) dhAtunI nivRtti mATe che: dhyA' e pramANe sUtramAM anubaMdharahitanuM grahaNa karyuM che tethI kyAM prAthane ane AdezabhUta rahyA e baMnenuM grahaNa thaze. teDArona-hana: . 2-3-12 artha - deza artha gamyamAna hoya to sAruM thI paramAM rahelAM nayana ane hanuM dhAtunA 6 no thato nathI. ' sUtrasamAsaH- ayana n 2 patayaH samAtA - manana, taZ (samA. .) vivecana - antaH mate smin - antarayana: pheza: = madhyamAM rahelo deza. ataH iMcate smina - mantanana: terA = madhyamAM haNelo deza. A baMnemAM khADadhAre pa-3-129 thI mana pratyaya lAgyo che. nayana nA 7 nI svAt 2-3-85 thI ane hanuM nA 6 nI hanaH 23-82 thI jU thavAnI prApti hatI, teno A sUtre niSedha karyo. reza rati lim ? mAyaNa, mAkhyate - ahIM baMnemAM deza artha gamyamAna nathI tethI ra-3-85 thI nayana nA 7 no ane ra-3-82 thI in dhAtunA n no thayo. sUtramAM sat zabdanuM grahaNa karyuM tethI aluruSasattara nI anuvRtti aTakI gaI. SAt pade / 2-3-92 artha - pada paramAM hote chate tenI pUrvamAM rahelAM 6 thI para rU no thato nathI. vivecana - SaSA pAnam - dhyAnam = ghInuM pIvuM. . Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 197 pAnasya. mAvaLe 2-3-69 thI 6 no kh thavAnI prApti hatI teno ahIM niSedha karyo. S pada iti kim ? sarpiSkeNa - nityaM sarpi - pim, tena sapi. tsitA...7-3-33 thI r pratyaya lAgyo che. ahIM piN nAM bh thI paramAM pada nathI tethI A sUtrathI r no kh thavAno niSedha nathI thato. ravRvaf... 2-3-63 thI 6 no thayo. g sarviSvAnam mAM v thI 52 2helAM 6 nA z no niSedha karyo paNa repha ( ) ne AzrayIne to ravRvAM... 2-3-63 thI 6 no kh thavAnI prApti che, to kema na karyo ? prazna : javAba :- jo maiM no n karavAnA be nimitta hoya to anaMtara nimittane AzrayIne r no kh thAya paNa paraMpara nimittane AzrayIne s no g na thAya mATe ahIM rephane AzrayIne s no kh karyo nathI. pade'ntare'nA''Ggyataddhite / 2-3-93 artha :- Ak aMtavALA ane taddhitapratyayAnta padane varjIne anyapada, jo nimitta svarupa r, p, RR varNa ane kAryo svarupa r nI madhyamAM hoya to maiM no [ thAya nahi. sUtrasamAsa :- maiM Ar na vidyate taddhitaH vivecana :- prAvanabram anAD tasmin (nas ta.) yasmAt saH prAvanahyate sma = - - - prakRSTa rIte vIMTALela. ahIM nimitta r che ane kAryo r che, e baMnenI madhyamAM ava pada che tethI anurupamAM... 2-3-77 thI r no kh thavAnI prApti hatI teno A sUtre niSedha karyo. addhita:, tasmin (bahu.) bhImam ca tad mukham ca bhImamukham. = roSabhImamukhena roSeNa bhImamukham yasya saH roSabhImamukham, tena roSabhImamukhena roSathI bhayaMkara mukhavALA vaDe. ahIM nimitta dh che, kAryo r che, e baMnenI madhyamAM bhauma pada che, tethI va... 2-3-76thI r no [ . thavAnI prApti hatI, teno A sUtre niSedha karyo. anADIti kim ? prANaddham prakRSTa rIte bAMdhela. ahIM nimitta r. - - Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 198 che, kAryo 7 che, te baMnenI vacce A che, A sUtramAM Ar nuM varjana hovAthI anurupa... 2-3-77 thI r no kh thayo che. ca r ati kRti vim ? ArdromayeLa = bhInA chANa vaDe. Ardram 7 tad gomayam 2 - ArTanomayam, tena. ahIM OM nimitta ane kAryo t nI madhyamAM mam e taddhitano pratyaya che. taddhitano A sUtramAM niSedha che tethI g no kh na thayo paNa javA... 2-3-76 thI r no kh thayo che. no: purIve... 6-2-50 thI mad pratyaya lAgyo che. . no vi / 2-3-64 artha :- nimitta ane kAryonI madhyamAM dh nuM vyavadhAna hote chate haiMn nA maiM no j thato nathI. zatrUn hanti hatavAn vA. zatru + has - brahmA'bhyi:- 5-1-85 thI pratyaya. no kh zatru + haiMn + Tar - gama-ddana... 4-2-44 thI haeNn nA Ja no lopa. hano o khaH 2-1-112 thI n zatru + hatu + Tak zatruna: ahIM saMjJAnA viSayamAM pUrvapaddasyA... 2-3-64 thI 6 no b thavAnI prApti hatI, teno A sUtre niSedha karyo. temaja asaMjJAnA viSayamAM vA... 2-3-76 thI 7 no'jU thavAnI prApti hatI, teno paNa A sUtre niSedha karyo. vivecana :- zatrughnaH - nRteyahi| 2-3-19 artha :- yak nA viSayamAM nRt dhAtunAM s no kh thato nathI. vivecana :- punaH punaH mRzam vA nRtyati - narInRtyate = vAraMvAra nRtya kare che. vyajJanAvere... 3-4-9 thI yak pratyaya. nRt + te - nRt + yak + nanRt + yak + nanRt + yak + narI nRtyate. te te - te - sanyaA 4-1-3 thI ekasvarAMza dvitva. RRtot 4-1-38 thI RR no ga. matAM rI: 4-1-55thI hai Agama. - Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 199 narirti - nivRta cahuM sudhI upara pramANe sAdhanikA karavI. pachI vahunna suNa 3-4-14 thI ya no lopa, ane ri- 2 supa 4-1pa6 thI ra no Agama. tayopa. 4-3-4 thI upAjya svarano guNa. A baMne sthAnamAM ravRvano.. ra-3-63 thI no zuM thavAnI prApti hatI teno A sUtrathI niSedha thayo. yaGIti kim ? hariNI nAma kazcit - harivat nRtyati - hariNI. ahIM vartuLanuM 5-1-153 thI pratyaya thayo. athavA hari rUva nRti phatyevaM zIta: - harihartA. sanAtaH zAne pa-1-154 thI bina pratyaya. paraMtu ya pratyaya nathI mATe A sUtrathI 1 nA 6 no niSedha na thatAM pUrvapada... ra-3-64 thI 6 no jU thayo che. | sunAvInAm 2-rU-26 artha - zunA vagere zabdonA no jU thato nathI. sUtrasamAsa - hyunA Ti ceSo - sunAvaH, teSAm (bahu) vivecanaH-munAti = kSobha pAme che. zubha dhAtu - le 3-4-79 thI nA. * gAvAnI - bhAvArtha mAryA - bhavAnI - ahIM mAturAvA... - 4-63 thI DI ane mAna Agama. A baMne daSTAMtamAM ravRvatro... ra-363 thI 6 no jU thavAnI prApti hatI teno A sUtre niSedha karyo. bhukhyA mAM sutarit nA nirdezathI dhAtu grahaNa karavAno che, paNa vahuvA nI nivRtti mATe nathI. anubaMdhano nirdeza karyo tethI lona vageremAM khatvano niSedha thato nathI. sUtramAM bahuvacana che te duvavanamAkRtikAbArtham | pAThe dhAtvodeo naH / 2-3-97 artha :- dhAtupAThamAM je je dhAtunI AdimAM nuM che teno zuM thAya che. - sUtrasamAsaH- dhAtoH mati - dhAtvAti, tasya (SaSThI.ta.) vivecanaH-nati-La paLe - ahIM dhAtunI AdimAM nuM che teno A sUtrathI 1 thayo che. pATha iti kim ? NakAram icchati - NakArIyati. Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 bajAra - amAvyayAt...... 3-4-23 thI yan pratyaya. LA+vayam - vani 4-3-112 thI 6 no chuM, ane zat vigere kArya thaIne gArIyati thayuM. ahIM nAmadhAtu che te dhAtupAThamAM nathI tethI g no maiM thato nathI. prazna :- sUtramAM "Avi" nuM grahaNa zA mATe karyuM che ? -- javAba :- ''Avi" nA grahaNathI je dhAtumAM AdimAM r hoya teno ja A sUtrathI maiM thaze, paraMtu bhaN vigere dhAtumAM AdimAM r nathI tethI te n nuM ahIM grahaNa nahIM thAya. jo sUtramAM "Ari" na lakhyuM hota to maN vigere dhAtunA N no paNa s thaI jAta to manati vigere aniSTa rUpa thAta. dhAtupAThamAM - AdimAM che jene evA vRtti, nandri, narti, zi, nAdi, nagni, nAthu, nAthu ane haiM - ATalA dhAtuone varjIne bIjA dhAtuo rthI upadiSTa che tethI te dhAtuonA N no A sUtrathI 6 thaze. anurupasan... 2-3-77 sUtramAM p kAranuM phaLa prApta thAya che. SaH soya-priya-: / 2-3-18 ne artha :- 4, div ane khad ne varjIne dhAtupAThanA dhAtunA Adi dh no s thAya che. sUtrasamAsa :- caiza divazva d ca temAM samAhAraka STyaiSThavaSvaSk (samA.) 1 vaidivaSvad - avaividhvI, tasya (nas ta.) vivecana :- sahaste = sahana kare che. hi marthaLe (990 ) ahIM dhAtunI AdimAM vu che teno A satrathI s thayo che. - - Avi - hAti - ahIM lag dhAtumAM r aMte che, AdimAM nathI tethI A sUtra nathI lAgatuM. dyAvirgane vim ? dyAyati = te bheguM kare che. ( saMSAte 39) prIti = te pheMke che. (nnivU nirasane 1166). ahIM chA~va ...4-2-110 thI dhAtuno svara dIrgha thayo che. te = te jAya che. A traNeyanuM sUtramAM varjana karyuM che mATe dh no s nathI thayo. Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 201 R lR - laM kRpo'kRpITAdiSu / 2-3-99 artha :- nRpIyari viSayavALAne varjIne v dhAtunA RR no bhR ane r no t Adeza thAya che. e: sUtrasamAsa :- thru r 4 yo: samAhAra: RR, tasya (samA. dru) nRtha hAtha tayo: samAhAra - nRtam (samA.&.) pIr Avi ceSAnte - pIyadya: - pIyaya: - apIyayaH, tevu vivecana :- vattute - p + = + te - - - (bahu.) (na. ta.) A sUtrathI RR no z2a thayo. . q@H: - p + h A sUtrathI RR no thayo. pate - p + zav + te - nAbhino... 4-3-1 thI RR no guNa ar A sUtrathI r no t thavAthI te. - * p + zak + te pati - kRt + La[ + zav + tti - sAnikA svate pramANe. apIlAviSpitti vim ? pITam - ahIM kAri no vhITa pratyaya lAgyo che. kRpANa ahIM kaLAddi no ALa pratyaya lAgyo che. pITa vigerenuM A sUtramAM varjana karyuM che mATe A sUtra na lAgyuM. - * 3pasarnasthA-thI / 2-3-200 artha :- ay dhAtu paramAM hoya to upasargamAM rahelAM r no t thAya che. vivecana :- Ayate - av = javuM. pra + ay + te. A sUtrathI pra nAr no s thayo. - natyapate - prati + av + te. prati upasargamAM r che teno s. thayo. - 'avi'*mAM TM kArano nirdeza che te gati arthavALo ay dhAtu levA mATe che. RR- jI-la nI anuvRtti cAlu che chatAM mAtra r no v thAya che eTalo ja saMbaMdha ahIM lIdho che. svAbhAvika rIte ja jemAM r hoya tevA upasargo levAnA che tethI nis, vrukS vagere upasargonuM ahIM grahaNa nahIM thAya. gro yaGi / 2-3-101 artha :- yak pratyaya para chatAM haiM dhAtunA r no t dhAya che. Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 vivecana -nitsite - nigara. 9 = jaNAvavuM. (chaThTho gaNa, 1335). na + 9 + te--kupa .... 3-4-12 thI pratyaya. ni + 1 + + te-trata .... 4-4-116 thI trasTa no. ni + a + pha + te - sana-... 4-1-3 thI Adi ekasvarAMza titva. ni + + ya te - mA-kunA ...4-1-48thI ddhitvapUrvanA svarano guNa. niri + + -7-hornaH 4-1-40thI kitvapUrvanA no . niri + + te- A sUtrathI sno - thavAthI nityate thayuM. dhAtu chaThThA ane navamA gaNano che. paraMtu ahIM chaThTha gaNano ja dhAtu prahaNa thaze kAraNa ke ra-gA-suma-savaH 3-4-13 sUtramAM 9 mAM gaNanA | dhAtune ya no niSedha karyo che. navA svare / 2-3-102 artha:- dhAtunA svarAdi pratyaya para chatAM vidhAna karAyelAM runo 7 vikalpa thAya che. vivecana - ti, riti - 1 dhAtu. tulA : 3-4-81 thI pratyaya. + 1 + 6-2tAM hatI 4-4-116 thI vat zat pratyaya e ki kahevAya tethI no zuM thavAthI utti thayuM. A sUtrathI 3 nA 6 no vikalpa jU thAya che tethI niti thayuM. nikAcita, niyattei - ni - ko ...3-4-20 thI - ni + + fr[ - nAmano..4-3-51 thI tra nI vRddhi mA, ni + + f- A sUtrathI 6 no vikalpa tU, niti + ca + te - niri 4-3-83 thI Li no lopa. janAjyate. vikalpapakSe no jU na thAya tyAre niyata thaze. vihitavizeSa vinma? - dhAtu - 5-1-148 thI viva6 pratyaya. Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 203 gu+kvip RtAM viDatIr 4-4- 116 thI RR no ir. gir + jas - soruH 2-1-72 thIr ane ra padAnte... 1-3-43 thI visarga thavAthI ziddha thayuM. - ahIM ri pratyayanA kAraNe rU thayo che, svarAdi pratyayanA kAraNe nathI thayo tethI khA sUtra nathI sAgyaM. khA4 araeAthI 'vihitasya' se prabhArI r nuM vizeSaNa mUkyuM che. pare rghA -'- yoge / 2-3-103 artha :- gha, aGka bhane yoga paramAM hote chate pari nAr no l vijhTye thAya che. sUtrasabhAsa :- ghazca aGkazca yogazca eteSAM samAhAraH - ghAGkayogam, tasmin. ( sabhA. 5 . ) argalA, lUMgaNa. parihanyate anena. ahIM parerghaH 5-3-40 thI han no gh Aheza ane al pratyaya nipAtana thayo che. ane A sUtrathI r no s vikalpe thayo che. vivezana :- palighaH, parighaH palyaGkaH, paryaGkaH = palaMga. aGkena parigataH. paliyogaH, pariyogaH = thAre ANunI saMbaMdha, yogena parigataH iti. RphiDAdInAM zca laH / 2-3-104 artha :- RphiDa vigere zabdonA R no lR, r no l ane D no l Aheza vikalpe thAya che. = - sUtrasabhAsa :- RphiDaH AdiH yeSAM te - RphiDAdaya:, teSAm (ja.) vivezana :- RphiDa - lRphiDa, lRphilaH, RphiGaH, RphilaH / artha : Rtaka: lRtakaH, RtkH| kaparikA - kapalikA, kaparikA - kaM mukhaM paraM yasyAH sA. sUtramAM 6 nA grahaNathI RR nA tu nuM ane r nA 6 nuM anukarSaNa thayuM che. japAdInAM po vaH / 2-3-105 - :- japA vigerenA p no v viDaye thAya che. Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrasabhAsa : vivezana :- japA japA AdiH yeSAnte 204 ----- japAdaya:, teSAm (jaDu.) javA, japA = puSpa. pArApataH pArAvataH, pArApataH = pArevu, tara. ityAcArya zrIhemacandraviracitAyAM siddhahemacandrAbhidhAnasvopajJazabdAnuzAsanalaghuvRttau dvitIyasyAdhyAyasya tRtIyaH pAdaH samAptaH // 23 // mUlarAjAsidhArAyAM nimagnA ye mahIbhujaH / unmajjanto vilokyante svargaGgAjaleSu te // artha :- mULarAjAnI talavAranI dhArAmAM je rAjAo DubI gayA te rAjAo svarga gaMgAnA pANImAM taratA jovAya che. Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // arham // dvitIyAdhyAyasya caturthaH pAdaH striyAM nRto'svastrAderDI : 2-4-1 artha ::- svasR vigere zabhone vardhane nArAnta khane RddhArAnta nAmothI para strIliMgamAM U pratyaya thAya che. sUtrasabhAsa :- nM ca Rt ca etayoH samAhAraH svasA AdiH yasya saH Tarafa: (Mg.) vivecana :- rAjJI na svastrAdiH - asvasrAdiH, tasmAt. ( naJ.ta.) S = rAzI rAjJI. j + J rAjan // sUtrathI GI pratyaya. - rAjan + DI+si - ano'sya 2-1-108 thI n nI pUrvanA ano sopa. rAjn+DI+si - tavargasya... 1-3-60 thI j nAM yogabhAM n no J. dIrghaDyAb... 1-4-45 thI si no lopa. rAjJ + DI+si - -- - - = atirAjJI = pubhayelI rAzI pujAyelI rANI. jJa thayo che.. - 1 pUjita: rAjA kartrI karanArI kR - NakatRcau 5-1-48 thI kR dhAtune tRc pratyaya. kR+tRc - nAmino... 4-3 - 1 thI RR no gue| ar kartR A sUtrathI zai pratyaya. kartR+GI - ivarNAde... 1-2 - 21 thI RR nor. kartrI. nRt, tasmAt. (sabhA.dva) * atirAjA. strIcet -- atirAjJI. 1 striyAmiti kim ? paJca nadyaH = pAMya nahI. nahIM paJcan nArAnta nAma hovA chatAM saMkhyAyAH nAntAyAH yuSmadasmadorivAliMgatvAt n ntavANA saMkhyAvAcaka zabdo bhane ane Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 yud ane mitra aliMga che tethI A sUtrathI DI nathI thayo. temaja mAt ra-4-18 thI mA paNa nathI thato. svAritti zik? svatI - = bahena tuhitA - hitR = putrI. AsUtramAM sva vagere zabdonuM varjana karela che tethI te pratyaya lAgyo nathI. vasati - svarNa, hid, nanAnDa, yAtuM, mAd, ti ane vata ATalA zabdonuM sUtramAM varjana thAya che. prazna :- svari gaNapAThamAM AvatAM ti-vata nuM varjana zA mATe karyuM? kAraNa ke ahI varjana na kare to paNa "sannipAta nakSadhinimitta tad vivAtiya" jenA nimitte vidhi thaI hoya te tenA nAzanuM kAraNa banatI nathI. A nyAyathI syAdi pratyaya para chatAM trivatu.. ra-1-1 thI ti - vata Adeza thayelAM hovAthI te Adezo sAdi vibhaktino nAza karanAra thAya nahIM tethI ra thavAnoM ja nathI chatAM paNa ti - vata nuM varjana kema karyuM? javAba:- sannipatanyAyanityasvaijJApanArtha - sannipAta nyAyanI anityatAne jaNAvavA mATe uta - vata zabdane svAti mAM grahaNa karyA che. liMgAnuzAsana jaNAve che ke "nanI saMDyAtiryujhamendrasthati :7 antavALA saMkhyAvAcaka zabdo, Dhati pratyayAnta zabdo, puSpad ane mad zabdo aliMga che. athAkUti -4-2 artha - dhAtune varjIne 3 ita ane R ita che atte jene evAM strIliMgamAM - vartatAM nAmathI DI pratyaya thAya che. sUtrasamAsa - sat 2 Rt patayo samAdA: - kRt. (samA. .) vi. (anuvA ) yasya sat -vit. (bahu.) na thAtuM? - adhAtu (nar. ta.) adhAtuzAlI sari 3 adhAtuti, tA. (karma.) vivecana - mavatI = Apa. mA + Dava -hityanca... ra-1-114thI anya svarAdino lopa thavAthI bhava. A sUtrathI te pratyaya thavAthI AvatI. - Davata pratyaya udita hovAthI TI pratyaya thayo. Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 207 atimahatI =mahAnane oLaMgI gayelI. mahAnataM tirAtA - timahatI. tima ne triAnazA.. pa-ra-ra0 thI zatR pratyaya thavAthI gatima+at = atimahatuM. 2 IvALo zabda hovAthI A sUtrathI kara pratyaya thayo tethI atimahatI thayuM. pavantI = rAMdhanArI. paq++g - pavatuM. zya thavA 2-1-116 thI at no ar thavAthI pavan. IvALo zabda hovAthI A sUtrathI kI pratyaya thayo tethI pavanatI thayuM. athAtviti vim ? suna strI = sArI rIte cAlanArI strI. suvi titino" (1120) n dhAtu udita che. suhu vaMsate ti vivadhu - sun + viva. tA. 4-4-98 thI 1no Agama thayo che. si pratyaya lAge che teno rIrSa-- ... 1-4-4pa thI lopa thAya che. tethI su. paca 2-1-09 thI no lopa thavAthI sunuM thayuM. vivAda thAtutva nokti e nyAyathI sun dhAtu ja manAya che A sUtramAM dhAtunuM varjana kareluM che tethI A sUtrathI DI. pratyaya lAgyo nathI A sUtra mULadhAtumAM 3 Ita ke 2 itu hoya to na lAge paNa pratyaya vigeremAM uti ke zruti hoya to lAge che. ma: 2-4-rU artha - attavALAne strIliMgamAM karI pratyaya thAya che. vivecana - prati ti kvin - pravI = pUrvadizA. pra+viva, A sUtrathI kI pratyaya. pra++DI - azo... 4-2-46 thI no lopa. prazna - ma ... 2-1-104 thI san no ane pUrvano svara dIrgha. pravI. dati rUti vivam - 3IvI = uttaradizA. +sagnaviva6 - A sUtrathI DI pratyaya. sat+nyU+rI - aco... 4-2-46 thI 7no lopa. Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 udac+GI - udaca... 2-1-103 thI udIc mAheza. udIcI. NasvarAjyoSAdvano stha 2-4-4 martha :- NArAnta, svarAnta bhane ghoSa vyaM4nAnta pAtuthI. vilita van pratyayAnta nAmathI strIliMgamAM DI pratyaya thAya che ane tenAM yogamAM . van nA antya n no ra thAya che. sUtrasamAsa :- Nazca svastha aghoSazca eteSAM samAhAraH - NasvarAghoSam, tasmAt. (sabhA.) viveyana :- avAvarI = yoranArI, 5senArI. "oNa apanayane" oN - man-van... 5-1-147 thI van pratyaya. oNva n - 2 // sUtrathI DI bhane van na na no r.. oN+va+GI - vanyAG... 4-2-65 thI N no A. oA+va+GI - odauto... 1-2-24 thI o no av. avaA+va+GI - avAvarI. ( N mantavANai - 61529. cha.) dhIvarI = bhAchImAranI strI. (dadhAti matsyAn yA sA) dhA - man-van... 5-1-147 thI van pratyaya. dhAvan // sUtrathI GI bhane van nA n no r. dhAvaDI - IvyaJjane... 4-3-87 thI. dhA naA no I. dhIvarI. (mA sva2 santAmA zaY 31329 // che.) merudRzvarI = bheru parvatane lonA. (meruM dRSTavatI iti) meru+dRz - dRzaH... 5-1-166 thI kvanip pratyaya. merudRz kvanip - // sUtrathA DI bhane van nA n no r. merudRzva+GI = merudRzvarI. (bhA maghoSa vyaM4nAta zahay 31529 // 7.) NasvarAghoSAditi kim ? sahayudhvA strI = sAthe. 3eii strI. sahayudh - saha-rAjabhyAM... 5-1-167 thI. kvanip pratyaya.. sahayudh+kvanip+si - nidIrghaH 1-4-85 thI n nI pUrvano svarahI. Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -- sahayudhvAn+si vIryadyAr... 1-4-45 thI tti no lopa. sahayudhvAn - nAno no... 2-1-91 thI 6 no lopa. sahayudhdhA. ahIM nakArAnta, svarAnta ke aghoSavyaMjanAnta zabda nathI paNa ghoSavAn hovAthI A sUtra lAgyuM nathI. vihita vizeSaNaM kim ? zarvarI rAtri. 209 = zu - man--var... 5-1-147 thI van pratyaya. - dhRvan - nAmino... 43-1 thI RR no guNa ar A sUtrathI ii ane van nAM s no D zavanuM - = rAva+kI - zavaze. ahIM vihita vizeSaNanAM kAraNe zu dhAtuthI 52 van pratyaya kahevAelo che tethI A sUtrathI OM pratyaya lAgI zake che. RR no guNa ar vigere kArya thavA dvArA ghoSavAna vyaMjana p thI para van pratyaya dekhAto hovA chatAM paNa A sUtrathI zai pratyaya lAgI zake mATe vihita vizeSaNa mUkela che. A sUtra niyamasUtra ane vidhi sUtra che. La - svarAnta ane aghoSAnta dhAtuthI ja vihita van hoya to ii karavo e niyama karyo ane pUrvasUtrathI U nI prApti hatI chatAM sUtranI racanA karIne maiM no r karavo e vidhi karI. vA vadhudInhe r-46 artha :- kArAnta, svarAnta ane aghoSAnta thI vihita van antavALA bahuvrIhi samAsathI strIliMgamAM vikalpe U pratyaya thAya che. ane tenA yogamAM van nA s no ph thAya che. - vivecana :-- priya: avAvA yasyAM sA priyAvAvI. sAdhanikA pUrvavat thaze. vikalpa pakSe jyAre jai na lAge tyAre tenA yogamAM van nA r je r thato hato te paNa nahIM thAya tethI priyAvAvA thaze. At 2-4-18 thI Av pratyaya thayo che. bahavaH dhIvAnaH yasyAM sA vadudhIvarI, vadudhIvA. vava: meruvRddhAna: yasyAM sA - vahumerupRzvarI, vadhumerullA. pUrvanA 24- - Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 4 sUtrathI U~ nI nitya prApti hatI. paNa bahuvrIhi samAsamAM vikalpe karavA mATe A sUtranI racanA karI che. vA pAdaH 2-4-6 - artha :- bahuvrIhi samAsane kAraNe (pAT no) pAr Adeza ante che jene tevA bahuvrIhi samAsathI strIliMgamAM OM viklpa thAya che. vivecana :-- dau pAvI yasyA: sA - dipaDI, khripAt = be pagavALI. dvipAda - susaMdhyAt 7-3-150 thI pAr no pAt Adeza. A sUtrathI OM pratyaya vikalpe. dvipAd pad dvi pA+DI - ya--vaze... 2-1-102 thI pAva no divavI. ane jyAre ii na lAge tyAre dipAv. bahuvrIhinAM nimitte thayelo pAr Adeza e pramANe vizeSaNa hovAthI pAm AvaTe vipi - pAr. * ahIM maiM nahIM thAya. kAraNa ke bhi nAM nimitte pAva no pAr Adeza thayelo che. pAdam AcaSTe - pAdayati -- pAr - ri... 3-4-42 thI nir pratyaya. pA+Lir - nRtya... 7-4-43 thI anya svara maiM no lopa. pAdi. pAdayati iti kvip. pAvi+vivavuM - kheraniTi 43-83 thI pi no lopa. - pAr. eja pramANe traya: pAvaH asyA: tripAt. Adeza. - naH 294-7 artha :-- dham aMtavALA bahuvrIhi samAsathI strIliMgamAM U pratyaya thAya che. vivecana - Dam va dha; yasyA: sA - DobI = kuMDA jevA AMcaLavALI. - DoSas -- hriyAmU... 7-3-169 thI s no n Adeza. Don -- A sUtrathI strIliMgamAM zai pratyaya. - jhabdoSan+I - ano'sya 2-1-108 thI annAM 6 no lopa. Do+DI = GokhI. Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 211 no vA ra--11 thI phI nI vikalpa prApti hatI tene nitya karavA mATe A sUtranI racanA karI che. zizaH ra-4-8 artha - azithI e pramANe bahuvrIhi samAsathI strIliMgamAM kI pratyaya thAya che. vivecana - vidAmAna zizu: yasyA: mA - azithI = bALaka vagaranI. arijIne phI nI prApti na hatI tene DI karavA mATe ja A sUtranI racanA prazna :- 3yana ane zizu baMne zabdone bahuvrIhi samAsathI ja kI pratyaya karavAno hato to pachI baMne sUtro bhegA ja karavAnA hatAM judA zA mATe karyA? javAba:- baMneno bahuvrIhi samAsamAM ja DI karavAno hovA chatAM paNa kada sUtramAM kathana aMtavALA zabdothI DI thato hato jyAre A sUtramAM , zizu zabdane ja pratyaya karavo che paNa zizu aMtavALAne nahIM mATe baMne sUtronI racanA alaga karI che. - saMdhyAyanA vari ra-4-2 artha - vaya artha gamyamAna hoya to saMkhyAvAcaka zabda AdimAM hoya ane phAyana zabda akhta hoya tevA bahuvidhi samAsathI strIliMgamAM pratyaya thAya che. sUtrasamAsa - saMyA matiH thI ta: - saMvi, tA. (bahu) vivecana : traNa phAyanAni traya: rAyanA vA ya sa - nihALI = traNa varSanI ghoDI. ratvari phAyanAni vatvA: hAyanA vA thayAH sA- vatuLI = cAra varSanI ghoDI. tridAyana - vatana - A sUtrathI kI pratyaya. triAyana - vAyana+3I - gaya.. 2-4-86 thI aMtya mA no lopa. tridAyanI - vAyanI - vaturve.. 2-3-74 thI no [. trihAyaNI - caturhAyaNI. Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212 vayarIti ?i rAyanA dAtA = cAra varSanI zALA. ahIM vaya artha gamyamAna nathI mATe A sUtra lAgatuM nathI. mAt 24-18 thI bApu pratyaya lAgyo che. vaya - prANInI kAlakRta zarIranI avasthA. tAH 2-4-20 artha - saMkhyAvAcaka zabda AdimAM hoya ane sAmana zabda akhta hoya tevAM badrIhi samAsathI strIliMgamAM hI pratyaya thAya che. vivecana - rAnI carcA: sA - dilAnI = be doraDAnA baMdhanathI bAMdhavA yogya. (gAya.) saMkhyAderityeva - udgataM dAma yasyAH sA - uddAmA, tAm - uddAmAnaM patha = baMdhana rahita (svataMtra) ne tuM jo. mA - ahiM be vikalo traNa rupa thAya che. ane te barAbara samajAya mATe dvitIyA vibhaktinA rUpa mUkyA che. jyAre kI lAge tyAre... 3lAnana+kI+- anoDalya ra-1-108 thI mana nAM 3 no lopa. kallAnI+m - samAnA.. 14-46 thI am nAM ka no lopa. kalAnI vikalpapaNe jyAre rASTra lAge tyAre..... DalAnana+gAm - Dityajya. 2-1-114 thI mana no lopa. DAmA+kam - samAnAnAM. 1-ra-1 thI bA+ma = bA. DAnA. jyAre 3 ke 4 na thAya tyAre..... dvAnanam - nitIrSa: 1-4-85 thI nI pUrvano svara dIrtha. DAbAna. ahIM pUrvapadamAM saMkhyAvAcaka zabda nathI mATe A sUtra na lAgyuM. paraMtu mano vA 2-4-11 thI vikalpa rI pratyaya thayo ane vikalpapakSe tAmyAM... 2-4-15 thI hindu evo mA pratyaya vikalpa lAgyo che. tethI be vikalpa traNa pa thayA. 3mano vA 2-4-11 thI vikalpa che thato hato tene nitya karavA mATe A sUtranI racanA che. Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 213 * ano vA 2-4-11 artha :- an antavA pIra sabhAsathI strIliMgamA DI pratyaya vise thAya che. viveyana :- bahavaH rAjAnaH yayoH te - bahurAzyau, bahurAje, bahurAjAnau = usi rAjAvALI be nagarI. bahurAjan - mA sUtrathI DI pratyaya. bahurAjan+chI+au - ano'sya 2-1-108 thI an nai a no lo5. bahurAjJI+au - ivarNAde... 1-2-21 thI I no ya. bahurAjyau. viseq52 DAp pratyaya dANe cha. bahurAjan - tAbhyAM... 2-4-15 thI DAp pratyaya. bahurAjan+DAp+au - Dityantya... 2-1-114 thI an no To5. bahurAjA+au - autA 1-4-20 thI A+au = e bahurAje. mAne yAre r3I DApna thAya tyAre bahurAjAnau.. nAmni 2-4-12 artha :- saMzana viSayamA an mantavAningI sabhAsathI strIliMgamA DI pratyaya thAya che. viveyana :- adhiko rAjA yasyAM sA - adhirAjJI nAma grAmaH = saMza vizeSa. zobhano rAjA yasyAM sA - surAjJI nAma grAmaH = saMzA vizeSa. adhirAjan, surAjan - mA sUtrathI GI pratyaya.. adhirAjan, surAjan+DI - ano'sya 2-1-108 thI an nai ano Topa.... adhirAjn, surAjan+DI - tavargasya... 1-3-60 thI j nAM yogamA n no . adhirAjJa, suga+DI = adhirAjJI, surAjJI. ano vA 2-4-11 thI DI siddha khopa chatai sUtra banAyuM tathA vA / nI nivRtti thaI che. Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 214 nopAntyavataH 2-4 -13 artha :- jenA upAttvano lopa thato nathI tevA an antavALA bahuvrIhi samAsathI strIliMgamAM U pratyaya thato nathI. sUtrasamAsa :- antasya samIpam - pAntam. vAtte bhava: upAntyaH. upAntyaH asti asya saH kapAnyavAna, tasmAt. (bahu.) vivecana :-- zopanam parva yasyA: sA - suparvA = deva, bANa. zobhanan zarma yasyA: sA - suzarmA = uttama sukha che jene te. w ano vA 2-4-11 thI au nI prApti hatI. paNa navamA... 2-1111 thI upAnya nAM lopano niSedha karelo che tethI A sUtrathI pratyayano niSedha thayo che. 35Anyavata kRti vim ? vahurANI. ahIM an nAM 6 no (upAttvano) lopa thayo che tethI A sUtrathI U~ pratyaya niSedha na thavAthI ano vA 2- 4-11 thI 7 pratyaya thayo che. A sUtra 2-4-1 temaja 2-4-11 sUtranuM bAdhaka sUtra che. 2-4-1 thI thatAM ii pratyayano A sUtre niSedha karyo ane gano vA. 2-4-11 thI thatAM vikalpe ii pratyayamAM A sUtre bheda pADyo ke je zabdamAM upAttvano lopa na thAya tene U pratyayanahIM thAya ane je zabdamAM upAttvano lopa thAya tene ii pratyaya thaze. manaH 2-4-14 artha :-- man antavALA zabdothI strIlaMgamAM U pratyaya thato nathI. vivecana :-- sImAno - sauman = maryAdA, sImADo. nniyAM... 2-4-1 thI 7 pratyayanI prApti hatI teno A sUtre niSedha karyo che. prazna :- A sUtranI racanA zA mATe karI ? uparanAM sUtrathI jai no niSedha thato ja hato. javAba H- uparanA sUtre bahuvrIhi samAsamAM thatAM jai no niSedha karyo che. jyAre man antavALA zabdo to bahuvrIhi samAsamAM na hoya to paNa niSedha Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 215 karavo che tethI- sUtra judu banAvyuM. A sUtranI bhinna racanA karavAthI bahuvrIhino adhikAra aTakI gayo. atimahimA ahIM rUman pratyaya lAgavAthI aMtimahiman thayuM ane te paNa man antavALo che. tethI A sUtrathI jai no niSedha thavo joIe paNa U thAya che kema ke ninasman... e nyAyathI sArthaka man annavALAnuM grahaNa thAya paNa anarthaka man antavALAnuM grahaNa na thAya. sauman zabdamAM jai no to niSedha thayo paNa Ap no paNa niSedha thAya che te jaNAvavA mATe ja sImAnau e pramANe udAharaNa mUkyuM che. tAbhyAM vA''p Dit 2-4-15 artha : man antavALA zabdothI temaja bahuvrIhi evA an antavALA zabdothI strIliMgamAM ApuM pratyaya vikalpe thAya che ane hit thAya che. sUtrasamAsa :- tad ca tad ca tAmyAM (ekazeSa. dva.) vivecana :-- sIme, sureM. zomanam parva thayo: te - suparve. sIman, suparvan - A sUtrathI hAr (Ap) pratyaya. - hitya... 2-1-114 thI anya sIman, suparvan+Ap+au svarAdino lopa. - - sIma, sapavuM+Av+gau - aitA 1-4-20 thI A+gau sIme, suparve vikalpa pakSe A sUtrathI DA pratyaya na lAge tyAre sauman ane suparvan zabdane anukrame manaH 2-4-14 ane nopAttvavataH 2-4-13 thI ii pratyayano niSedha karelo hovAthI saumAnau ane supAMkho thaze. Ap hit karyo te anya svarAdino lopa karavA mATe ja karyo che. sUtramAM DAr ne badale Av hit lakhyu che tethI mAtra JapnI anuvRtti nIce jaze hinI nahIM jAya.DAp lakhe to baMnenI anuvRtti nIcenA sUtramAM AvI jAya mATe Av ane ti baMne zabdo judA lakhyA che. = .. bano vA 2-4-11 ane manaH 2-4-14 e be sUtrane anusAre bahuvrIhino saMbaMdha annanta nAmonI sAthe che paNa matranta nAmonI sAthe nathI. Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 216 ajAdeH 2-4-16 artha :- anAvi je jAtivAcaka che tene ja strIliMgamAM Ap pratyaya thAya che. anA:i, sUtrasamAsa :-- anaH Avi: yasya sa: (bahu.) vivecana :-- anA bakarI. tasmAt. vAtA = bAlikA, jyeSThA = moTI bahena, ruA - haMsalI. A badhA zabdone OM nI prApti hatI teno bAdha karIne A sUtrathI Av pratyaya karyo che. = 'vAdha vAdhanArtha anArArtha na vattanam'' A sUtra bAdhakanA bAdha mATe che. kArAnta nAmone At 2-4-18 thI Ar pratyayanI prApti hatI teno bAdha karIne nAte... 2-4-54 vigerethI OM nI prApti karI ane te OM no paNa bAdha karIne A sUtrathI Ar karyo. eTale bAdhakano paNa bAdha thayo. ane sat 2-4-18 sUtra mAtra baiMkArAnta nAmothI ja Av pratyaya kare che. jyAre A sUtra akArAnta ane vyaMjanAnta banne nAmothI Ar pratyaya kare che. ana zabda akArAnta hovAthI At 2-4-18 thI Ar pratyayanI prApti hovA chatAM ana zabdanuM A sUtramAM punarguNa ana saMbaMdhI ja strIliMga karavuM hoya to ja ApuM thAya. tethI pAnAm anAnAm samAhAra pAnI. A udAharaNamAM samAsano artha samAhAra niSTha samudAyavAcaka anyArtha che. paNa anA zabdArtha vAcya nathI tethI Avu pratyaya thaze nahIM. nAmaprahaLe 7 tatttavidhi: e nyAyathI ana antavALA pAnI zabdathI Ap pratyaya nahIM thAya to agAve mAM ana zabdanuM punarrahaNa nirarthaka thaze ? nA, nahIM thAya kemake A sUtra jJApaka hovAthI strI prakaraNamAM tadanta zabdothI paNa vidhi thaze. tethI mahAt nAsau anatha mahAnA, paramALA mAM ApuM thayo che. - ajAdi gaNa manA, hA, majjA, ghaTA, mukhinnA ane jojinA zabdone nAte... 2-4-54 thI GI nI prApti hatI teno bAdha karIne Ap pratyaya karyo. vAtA, pALA, vattA, mannA, vijJAtA, janmyA, madhyA ane mukhyA A zabdone Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 217 : vayasya... 2-4-21 thI phI nI prApti hatI teno bAdha karIne mAthuM pratyaya karyo. jeThA, niSThA, madhyama. A zabdone thavA... ra-4-59 thI 3ii nI prApti hatI teno bAdha karIne mA pratyaya karyo. pUrvApahANA, pApahANA, saMgrahaNI ane paraprahANA A zabdone saLage.... 2-4-20 thI DI nI prApti hatI teno bAdha karIne mA pratyaya karyo. trIne pattana samaDhiI - triA. lio.... 2-4-22 thI nI prApti hatI teno bAdha karIne mA pratyaya karyo. cI, vevizA, 3Maa. A zabdo vyaMjanAnta hovAthI mA ke DI pratyayanI prApti ja na hatI te zabdone nA pratyaya karyo. ravi pati patrei 2-4-7 artha -cA arthamAM pAra zabdano pat Adeza thAya che. tenA sthAne pat ane - pA e pramANe nipAtana karAya che. sUtrasamAsa - pAtra parva - pAtpa. (Ita. .) vivecana - trayaH pA cA sA - tripA, tripat vA jAyatrI = vedano gAyatrI maMtra. susaMdhyAt 7-3-150 thI pAva no par Adeza thayo. teno nA pratyaya sahita A sUtrathI pa ane pAt Adeza nipAtane thayo che. arati mi? lipa, pilI ahIM RcA artha gamyamAna nathI mATe A sUtrathI nipAtana na thatAM vAlaH ra-4-6 thI pratyaya vikalpa thayo che. A sUtra nA parva 2-4-6 nuM bAdhakasUtra che. mAt -4-28 artha - nakArAnta nAmathI strIliMgamAM bApU pratyaya thAya che. vivecana - padya = khATalo. te yA/pi - i. had che. t . dhAtune 3 pratyaya lAgIne urva akArAnta nAma banyuM tene A sUtrathI mA pratyaya lAgyo che. Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218 yA = jeNI. yasa - Adi 2-1-41 thI 6 no ga. vagara - suyA. 2-1-113 thI ya nAM ma no lopa. ++fsa - A sUtrathI pratyaya. va+A+Ni - samAnAnAM. 1-ra-1 thI 3+ = mA. yAti - tIrSa. 1-4-45 thI si no lopa.. yA. eja pramANe sA = teNI, tad nAM sUnI ta: sau saH 2-1-4ra thI sa thayo. bAkInI sAdhanikA yA pramANe thaze. ravartI zabda sakArAnta hovAthI A sUtrathI bA lAgyo che. jo te nakArAnta na hotato ati , urva vigere prayogomAM harva zabdano je nakAra karyo che te jozAno.. ra-4-96 thI chava na thAta. At no adhikAra uttara sUtromAM yathAsaMbhava samajavo. ___ gaurAdibhyo mukhyAnDIH 2-4-19 artha - hi gaNapAThamAMnA aura vigere mukhya strIliMga nAmathI pratyaya thAya che. sUtrasamAsa - mariveSAna te - paui, te ) vivecana - za = gaura varNavALI strI, zavatI = kAbaracItarAM varNavALI. naura zavana - A sUtrathI 3ii pratyaya : aura zAstra + DI - . ra-4-86 thI pratyaya para chatAM no lopa. jaurI jaurI, zava7 - vatI. adhyAliti ?i vahevA nA thayAM sA - vajunavA ki = ghaNI nadIvALI jamIna. ahIM naH zabda e jari gaNano hovA chatAM anyapada pradhAna che. mukhya nathI mATe A sUtrathI kI pratyaya thayo nathI. ahIMthI have gujJatiH ra-4-72 sudhI mukhya nAmathI 2 no adhikAra cAlaze. bahuvacanamAkRtigaNArtham / Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 219 aNajeyekaNnanajTitAm 2-4-20 martha :- aNa, aJ, eya, ikaNa, naJ, snaJ bhane T chat pratyayAnta arAnta nAmAne 4 DI pratyaya thAya che. sUtrasamAsa :- T it yasya saH - Tit. (pa.) aN ca aJ ca eyazca ikaN ca - naJ ca snaJ ca t ica - aNajeyekaNnaslaTitaH, teSAm. (Sta. 6.) viveyana :- aN pratyayAnta - upagoH apatyaM strI - aupagavI = govA.. upagu - Gaso'patye 6-1-28 thI aN pratyaya. upagu+aN - asvaya... 7-4-70 thI uno av. upagav+aN - vRddhiH... 7-4-1 thI mA unI vRddhi au. aupagava - mA sUtrathI DI pratyaya.. aupagava+DI - asya... 2-4-86 thI DI nI pUrvanai a no do5. aupagav+GI - aupagavI. aJ pratyayAnta - bidasya apatyaM strI - baidI = [ SituM strI saMtAna. bida - bidAde... 6-1-41 thI aJ pratyaya. bida+aJ - avarNe... 7-4-68 thI aJ 52 7ti pUrvanAM ano so5. bid+aJ - vRddhiH... 7-4-1 thI. hi svara i nI vRddhi ai. baida - mA sUtrathI DI pratyaya. baida'DI - asya... 2-4-86 thI DI nI pUrvana anI loya. baid+DI - baidI. eyaN pratyayAnta - suparNAH apatyaM strI - sauparNeyI = 103nI strI. suparNI - DyAp... 6-1-70 thI eyaN pratyaya. suparNI+eyaN - avarNe... 7-4-68 thI eyaNa 52 chati pUrvanAM ino khopa. . suparNa eyaNa - vRddhiH... 7-4-1 thI. mAhi 12 unI vRddhi au. sauparNeya. - // sUtrathI DI pratyaya. Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sauparNeya + DI - saupaLeya+DI - saupaLethI. - phaL pratyayAnta - gau: rIvyuti - AkSijI = pAsAvaDe ramanArI strI. akSa tenanita... 6-4-2 thI r pratyaya. bAkInI sAdhanikA saurSothI pramANe thaze. nan pratyayAnta - strIyA: apatya strI - strI = strInuM saMtAna. nak pratyayAnta - puMsaH apatya strI - panI puruSanuM saMtAna. strI+nas, pu+snar A baMnemAM prAvata:... 6-1-25 thI anukrame najh ane snag pratyaya thayo. bAkInI sAnikA saurSothI pramANe thaze. ti pratyayAnta--nAnuM urdhva pramALa yasyA: sA - nAnunI = DhIMcaNa pramANa UMcAI vALI strI. jAnu vordhva... 7-1-142 rdhvad pratyaya. sya... 214-86 thI 7 nI pUrvanA Ja no lopa. nAnu+rT - A sUtrathI OM pratyaya. jAnudadhna+DI nAnu+kI = khAnukhI. ahIM T IvALo pratyaya che. sUtramAM 'thaeN' e pramANe jaNAvela hovAthI '"ninutradhArane sAmAnyasyagrahaNam'' e nyAyathI yaLa, dyar ane yag nuM grahaNa karAya artha : 220 asya... 2-4-86 thI Dau nI pUrvanAM Ja no lopa. - = vayasyanantye 2-4 - 21 kAlakRta zarIranI avasthA te vaya. vayanI acarama avasthAmAM vartatAM akArAnta nAmathI strIliMgamAM OM pratyaya thAya che. sUtrasamAsa :-- 7 antyam - anantyam, tasmin. (nar. ta.) - vivecana :-- mArI = kuMvArI kanyA. mArI eNkArAnta zabdane A sUtrathI pratyaya thayo. ane asya... 2-4-86 thI Jano lopa thavAthI mArI thayuM. ziorI = dasathI paMdara varSanI dikarI. ziora akArAnta zabdane A sUtrathI ii pratyaya thayo ane trasya... 2-4-86 thI jJa no lopa thavAthI oirI thayuM. Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 221 vadhUTI = juvAna strI. vachUTa JakArAnta zabdane A sUtrathI U~ pratyaya thayo. ane asya... 2-4-86thI 6 no lopa thavAthI vadhU thayuM. anantya iti kim ? vRddhA vayamAM vartamAna nAma hovAthI 18 thI Ar pratyaya lAgyo che. rutsita: mA: jAma: yasyAM sA - mArI ane vizorI baMne zabda prathama vayavAcI che. ane vadhUa zabda yauvanavAcI che. vaya cAra prakAre che. bAla, kumAra, yauvana ane vRddha. temAM bAla ane vatsa nAmano to anA imAM pATha hovAthI ajJAveH sUtrathI Ak pratyaya thAya che. dvigoH samAhArAt 2-4-22 artha :-- akArAnta samAhAra dvigu samAsathI strIliMgamAM U pratyaya thAya che. sUtrasamAsa :- dau pAvau smin sa Ji:, tasmAt. (bahu.) samyag AharaNam (ekIbhAvaH) vivecana :-- - samAhAraH, tasmAt. = * paJcAnAm mUlAnAM samAhAraH - paJcamUlI zAlaparNI vigere pAMca vanaspatinA mULa. padmamULa e akArAnta samAhAra dvigu samAsane A sUtrathI OM pratyaya lAge che. tethI padmamUtta+DI. asya... 2-4-86 thI kI nI pUrvanA jJa no lopa thavAthI padmamUtta thayuM. dazAnAm rAjJAm samAhAraH dazarAjI dazarekhA, paMkti. saMdhyA... 3-1-99 thI dvigusamAsa ane rAna... dazarAjan 106 thI ad samAsAnta. - vRddha nAma gakArAnta hovA chatAM carama A sUtrathI jai na lAgatAM Av 2--4- - - -- vAcananuM+gar - no vavasya... 7-4-91 thI gan no lopa. A sUtrathI ii pratyaya. dazarAj+aT dvArAna+DI asya... 2-4-86 thI au nI pUrvanA jJa no lopa. vaMzarAnI. samAhAra dvigu samAsa hovAthI A sUtrathI OM pratyaya thayo. parimANAttaddhitalukyabistA''citakambalyAt 2-4-23 artha :-- taddhitano lopa thaye chate vista, Avita ane mnastya zabdane varjIne = Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 222 parimANa vAcaka akArAnta hiMga samAsathI strIliMgamAM 3 pratyaya thAya sUtrasamAsa :- taddhitasya luk - taddhitaluk, tasmin. (5. d.) bistazca Acitazca kambalyazca eteSAM samAhAraH - bistAcitakambalyam. (sama.. 6.) na bistAcitakambalyam - abistAcitakambalyam. tasmAt. (nam. d.) . viveyana :- dvAbhyAM kuDavAbhyAM krItA - dvikuDavI = 7vI 43 pahAyeta. dvikuDava - mUlyaiH... 6-4-150 thI ikaN pratyaya. dvikuDava+ikaN - anAmnya... 6-4-141 thI ikaN no do5. dvikuDava - mA sUtrathA DI pratyaya. dvikuDava+DI - asya... 2-4-86 thI a no do5.. dvikuDav+DI - dvikuDavI. mI tadvitano lo5 thayeto cha. tethI dina samAsane A sUtrathI raDI pratyaya lAgyo che. parimANAditi kim ? paJcabhiH azvaiH krItA - paJcAzvA = 5iya bhazvapa3 kharIdAyela. ahIM prazna e parimANavAcaka nAma nathI mATe A sUtrathI DI pratyaya na ta At 2-4-18 thI Ap pratyaya lAgyo che. taddhitalukIti kim ? dvAbhyAM paNAbhyAM krItA - dvipaNyA = 2 59 43 (Husi q3) pazahAyeta. . dvipaNa - paNa-pAda... 6-4-148 thI ya pratyaya. dvipaNa+ya - At 2-4-18 thI Ap pratyaya. dvipaNa+ya+Ap - avarNe... 7-4-68 thI ya 52 7i a no do5. dvipaNya+Ap - samAnAnAM... 1-2-1 thI a A = A. dvipaNyA. maha tadvita. pratyaya ya yAyo cha teno do5 natha. thayo bhATe A sUtrathI 3ii pratyaya na lAgatAM mA pratyaya lAgyo che. bistAdivarjanaM kim ? dvAbhyAM bistAbhyAM kritA - dvibistA, dvAbhyAM AcitAbhyAM krItA - vyAcitA, dvAbhyAM kambalyAbhyAM krItA - dvikambalyA. bista, Acita bhane kambalya 106 pribhaa| vAyache 55 sUtrama tamornu Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 223 varjana hovAthI A sUtrathI OM na lAgatA Ap pratyaya lAgyo che. kharekhara vista vigere traNe zabdo unmAnavAcaka che. vista = 160 pala, Anvita = dazabhAra ane mpatya 180 pala kahevAya che. vaLI koIka 166 pala paNa kahe che. tethI A zabdo aparimANa vAcaka hovAthI thato ja nathI to sUtramAM niSedha zA mATe karyo ? AvuM jo tame kahetA ho to na kahevuM kemake dezavizeSamAM vista vigerene paNa parimANavAcaka kahyA che. kambalya - vistAri nA varjanathI A sUtramAM piramANavAcaka ane unmAnavAcaka baMnnenuM grahaNa thaze. vistAri nA varjanathI niyama thayo ke jo unmAnavAcaka nAmone ii na thAya to vistAri ne ja na thAya. te sivAyanA zabdo unmAnavAcaka hoya to paNa A sUtrathI U~ pratyaya thAya. dA.ta. diniSThI. kANDAt pramANAdakSetre 2-4-24 artha : taddhitano lopa thaye chate pramANavAcaka hrAnDa antavALAM, akSetraviSayavALA dvigu samAsathI strIliMgamAM OM pratyaya thAya che. sUtrasamAsa :-- 7 kSetram - akSetram, tasmin. (nag. tatpu.) vivecana :-- a vAttve pramALam asyA: - khriAnDI rajju = be kAMDa pramANavALI dorI. dvikANDa - - pramALAt... 7-1-140 thI mAtram pratyaya. diAGa+mAtram - dvizo:... 7-1-144 thI mAtram pratyayano lopa. AinDa - A sUtrathI gai pratyaya. dvikANDa + DI dvikAND+DI dvijADI. pramANAditi kim ? dvAbhyAM kANDAbhyAM kritA - dvikANDA zATI kANDa vaDe kharIdAyelI sADI. ahIM pramANavAcI AjDa zabda nathI tethI A sUtrathI U~ pratyaya na lAgatAM Av pratyaya lAgyo che. - -- asya... 2-4-86 thI OM nI pUrvanAM a~ no lopa. akSetra iti kim ? dve kANDe pramANam asyAH sA - - be dvikANDA kSetrabhaktiH Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224 = be kArDa pramANa kSetrabhakti. ahIM kSetrano viSaya hovAthI A sUtrathI 3 pratyaya na thatAM | pratyaya lAgyo che. kSetra = vAvelAM bIjo vRddhi pAme che jemAM te kSetra. "kSiyanti nivasanti (utAni) bijAni vRddhi vA gacchanti asmin kssetrm|" mAyAma: - pramANam = laMbAI. puruSAt vA -4-25 artha:- taddhitano lopa thaye chate pramANavAcaka puruSa antavALAM dvigusamAsathI strIliMgamAM pratyaya vikalpa thAya che. vivecana - ra puruSo pramANam vasyAH sA - dipuruSI, dipuruSA rivA = be puruSanAM pramANavALI khAI. sti.. -1-141 thI [ pratyaya. anya sAdhanikA ra-4-24 sUtramAM Apela dijAthvI pramANe thaze. taddhitanuvIceva - panna puruSA: samAhitI: - pazupuruSI = pAMcapuruSono samUha. ahIM taddhita pratyaya ja lAgyo nathI. tethI A sUtrathI vikalpa DI pratyaya na thatAM dilo... ra-4-22 thI nitya Da thayo che. revatarohiNAd bhe 2-4-26 artha - nakSatra arthamAM vartatAM revata ane dina zabdathI strIliMgamAM pratyaya thAya che. sUtrasamAsa -revatI nizcaya samArI-revatagima, tasmata. (samA. .) vivecana - revatyAM (revatI nakSatrayu vAste) nAtA - revatI = revatI nakSatramAM janmelI. LyiAM (hinakSatrayu zAse) nAtA - hilI = rohiNI nakSatramAM janmelI. . revata, hiMga - patuM... 6-3-99 thI | pratyaya. revata, phi+gaN - avaLe... -4-68 thI gaLu nI pUrvanA no lopa. revatuM, jegin - saLage... ra-4-20 thI 8 pratyaya. revatuM, je[i+jhabUkaDI - triA.. -3-108 thI gaLu no lopa. Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 225 revata, vijuDI - .. 2-4-95 thI 3ii no lopa. revata, hin - nakSatravAcaka hovAthI A sUtrathI pharI 3 pratyaya. revan, hiDI - revatI, rohiNI. ja rUti vikama? revatA = revatI nAmanI koI strI. ahIM nakSatravAcaka zabda nathI tethI A sUtrathI kI pratyaya na lAgatAM mAt 2-4-18 thI mA pratyaya lAgyo che. - nItu prAthapaththo ra-4-27 artha - prANI ane auSadhivAcaka niIta zabdathI strIliMgamAM 3 pratyaya thAya che. sUtrasamAsa - prALI auSadhiza - prAthaSathI, tayo (Ita. 8.) vivecana - nItI na = nalI gAya. ahIM prANIvAcaka zabda hovAthI A sUtrathI DI pratyaya thayo che. nItI gaudha: = nIlI auSadhi. ahIM auSadhivAcaka niIta zabda hovAthI A sUtrathI DarI pratyaya thayo che. nInA anya = nIlI sADI. ahIM prANI ke auSadhivAcaka nIta zabda nathI tethI A sUtrathI phI na thatAM gAtuM 2-4-18 thI tApU pratyaya thayo. nInI A zabda jAtivAcaka che tethI nate.. ra-4-54 thI prApta hato paNa A zabda nitya strIliMga hovAthI nAte... 2-4-54 thI phI na thAta tenI A sUtra prApti karI che. - mtra nAkhi vA 2-4-28 artha:- saMjJAnA viSayamAM nIta zabdathI ane $ pratyayAtta nAmathI strIliMgamAM * kI pratyaya vikalpa thAya che. vivecana - nItI, niItA = nIlA nAmanI vyakti. ahIM saMjJAno viSaya hovAthI A sUtrathI DI pratyaya vikalpa thayo. vikalpapakSe mAt 2-418thI pratyaya thayo. pravRddhAzcAsau vilUnA ca - pravRddhavilUnI, pravRddhavilUnA. pravRddha+vi+nUta - 8aa .. 4-2-68 thI 7 no . Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 226 pravR+vi+jUna - A sUtrathI sI vikalpa. pravRvatUna+DI - . 2-4-96 thI pUrvanAM ka no lopa. pravRvinaDI - pravRtninI. vikalpapakSe mAt 2-4-18 thI mA. pravRtnina+- samAnAnAM. 1-ra-1 thI ma= A. pravRvisUnA. ahIM 4 pratyayAnta zabda hovAthI A sUtrathI kI pratyaya vilve thayo. vikalpapakSe mA pratyaya thayo. kevalamAmakabhAgadheyapApA'para samAnA''ryakRta sumaGgalabheSajAt 2-4-29 artha - saMjJAnA viSayamAM vana, mAna, pAdheiya, pApa, apa, samAna, vArthavRta, sumana ane jevA zabdothI strIliMgamAM sI pratyaya thAya che. sUtrasamAsa - vatta mAmale pAtheyaza pApa apaccha samAna mAryavRtaza sumaGgalazca bheSajazca eteSAM samAhAraH - kevalamAmakabhAgadheyapApA'para samAnArthavRtasumabena, tamAta. (samA. .) vivecana - vatI = jyoti, mAmI = mAmI, mAdheyI = bali, pI - kaparI = auSadhivizeSa, samAnI = chanda, gAtI = kriyAvizeSa, sumatI = chanda athavA auSadhi, bevaLI = auSadhi. A badhA zabdone A sUtrathI DI pratyaya lAgyo ane DI pratyaya para chatAM pUrvanAM 3no Aya. 2-4-86 thI lopa thayo che. nAnIceva - vattA = nizcayapUrvaka, kharekhara. ahIM saMjJAno viSaya nathI mATe A sUtrathI DI pratyaya na thatAM mAt 2-4-18 thI | pratyaya thayo che. prazna : -mAma zabda an antavALo hovAthI ane... ra-4-20 thI DI pratyaya siddha ja hato. chatAM A sUtramAM zA mATe pharI grahaNa karyo? javAba :- siddha hovA chatAM ahIM grahaNa karavAthI niyama thayo ke saMjJAnAM viSayamAM jaDI pratyaya thaze. asaMjJAnA viSayamAM have saLage... ra-4- 20 thI san pratyayAnta zabdane sI nI prApti hovA chatAM paNa nahIM thAya. dA. ta. mami vRddhi ahIM saMjJAno viSaya nathI tethI Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 227 khAsUtradhI } aNaje... 2-4-20 thI pe| DI na thatAM At 2-4-18 thI Ap pratyaya thayo che. bhAja- goNa - nAga - sthala- kuNDa - kAla- kuza - kAmuka kaTakabarAt pakvA-''vapana - sthUlA - 'kRtrimA - Smatra - kRSNA''yasIriraMsu - zroNi- kezapAze 2-4-30 artha :- saMjJAnA viSayabhAM bhAja, goNa, nAga, sthala, kuNDa, kAla, kuza, kAmuka, kaTa ane kabara zabdo anukuMbhe pakva, Avapana, sthUla, akRtrima, amatra, kRSNa, AyasI, riraMsu, zroNi jane kezapAza arthamAM vartatAM hoya to strIliMgamAM U pratyaya thAya che. sUtrasabhAsa :- bhAjazca goNazca nAgazca sthalaM ca kuNDaM ca kAlazca kuzazca kAmukazca kaTaca kabaraca eteSAM samAhAraH. bhAjagoNanAgasthalakuNDakAlakuzakAmukakaTa-kabaram, tasmAt, ( sabhA. 5. ) pakvazca Avapanazca sthUlaMca akRtrimaM ca amatraMca kRSNazca AyasI ca riraMsuzca zroNizca kezapAzazca eteSAM samAhAraH pakvAvapanasthUlAkRtrimAmatrakRSNAyasIriraMsuzroNikezapAzam, tasmin, - (21241. &.) vivezana :- bhAjI pakvA cet = zeDesa athavA pahAvesa DoI paddArtha. bhAjA = nahIM pAvela zArDa vigere pahArtha. goNI Avapanam cet = jI rAjavAnuM pAtra, anAznI guzI. goNA = anya arthamAM. nAgI sthUlA cet = nAganI patni athavA sarpiezI. nAgA = anya arthamAM. sthalI akRtrimA cet = atrima bhIna athavA vanabhUmi. anya arthamAM. sthalA kuNDI amatram cet = pAtraM vizeSa, sthAlI. kuNDA = anya arthamAM. kAlI kRSNA cet = zivanI patni pArvatI. kAlA = anya arthamAM. = Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228 kuzI AyasI cet = dopanI janAvalI. za.. . kuzA = anya arthamA kAmukI riraMsuH cet = bhaithunanI vANI strI. kAmukA = anya arthamai. kaTI zroNiH cet = 31bhA. kaya = anya arthamai. * kabarI kezapAzaH cet = asl.. kabarA = anya arthamA. navA zoNAdeH 2-4-31 martha :- zoNa vigaire zothI strIliMgamA DI pratyaya vi. thAya che. sUtrasamAsa :- zoNaH AdiH yasya saH - zoNAdiH, tasmAt. (ma.) . viveyana :- zoNI, zoNA - "zoNa varNe" zoNa = 6degsqeq, AESa 27 al. ___ caNDI = duhavI, pArvatI, vANI strI. caNDA = 348 namanI pArvatInI sa'yarI meM hevI. bh| sUtrathI DI viyU sAyo. DI nAtyAre At 2-4-18 thI Ap pratyaya yo . zoNAdi gaNa - zoNa, caNDa, agala, kamala, kRpaNa, vikaTa, vizAla, vizaGkaTa, bharuja, dhvaja, kalyANa, udAra, purANa, bahu, bahus, bahrI vire. ito'ktyarthAt 2-4-32 artha - jI arthaka pratyakAnta zabdone varjIne kArAnta nAmathI strIliMgamAM DI pratyaya vise. thAya che. sUtrasamAsa :- kteH arthaH - ktyarthaH, tasmAt. (5. d.) viveyana :- bhavati sarvam asyAm - bhUmiH = bhAna.. * dhUyate vAyunA - dhUliH = dhUma. bhUmi, dhUli+DI - samAnAnAM... 1-2-1 thI hAdha.. Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 229 mUvI, dhUtI. vikalpapakSe A sUtrathI ra na lAge tyAre bhUmi, pUrti thaze. satyathati hima? vaM - kRti = prayatna, vyApAra. riya... 53-91 thI 3 dhAtune jIi pratyaya lAgyo che. na rad - avara = zApa. nago... pa-3-117 thI dhAtune ni pratyaya lAgyo che. rInaM - hAni = nukazAna. sattA-hA... 5-3-118 thI TrA dhAtune ni pratyaya lAgyo che. A traNe udAharaNa rUkArAnta hovA chatAM te %i ane jUi nAM arthamAM pratyaya lAgelA hovAthI A sUtrathI 8 pratyaya thayo nathI. paddha -4-rUrU artha :- paddhati zabdathI strIliMgamAM DI pratyaya vikalpa thAya che. vivecana - palAgyAM te - paddhati athavA hananam - ti, pAdarA ji: - paddhati mArga, paMkti. pAlana - vAliH pa-3-92 thI che pratyaya. pahiti - ma-I4-2-55 thI 7 no lopa. pati - himati... 3-2-96 thI 8 no par Adeza. pati - tato.. 1-3-3 thI 6 no 6. patiH A sUtrathI vikalpa paddhatI. jIi pratyayAtta paddhati zabda hovAthI hato. ra-4-32 sUtrathI hI pratyayano niSedha thato hato. A sUtranI racanA karI tethI pati zabdane kI pratyaya thaI zakyo. " -4-34 artha - zAstra arthamAM $i zabdathI strIliMgamAM hI pratyaya vikalpa thAya che. vivecana vicare (hiMca) manayA - $i: = te nAmanuM zastra. za - vi. 5-3-92 thI fjI pratyaya. pati - A sUtrathI vikalpa rI pratyaya. Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 230 zakti + DI zakkI. vikalpapakSe zaktti. zastra kRti vim ? zattiH sAmarthyam = zakti. ahIM rApti zabda sAmarthya -- kSamatA arthamAM che. zatru arthamAM nathI tethI A sUtrathI ii pratyaya na lAgyo. svarAduto guNAdakharoH 2-4-350 svarathI para rahelAM varu varjIne kArAnta guNavAcaka nAmathI strIliMgamAM U pratyaya vikalpe thAya che. artha : sUtrasamAsa :- na va avara:, tasmAt. (nar. tatpu.) vivecana :-- pI -- paTu: vizvI - vimuH - A sUtrathI kArAnta guNavAcaka paTu ane viSu nAmathI vikalpe ii pratyaya thayo che. ii lAgatAM varSAve... 1-2-21 thI pUrvanA 4 no v thayo che. - svAtiti vim ? pANDu mUmi: - ahIM pADuM zabda varu sivAyano kArAnta guNavAcaka che paNa svarathI paramAM 3nathI vacce [ nuM vyavadhAna che. tethI A sUtrathI OM pratyaya lAgyo nathI. muLAviti vim ? Avu: strI = UMdaraDI. ahIM Avu zabda guNavAcaka nathI. jAtivAcaka che. tethI A sUtrathI zai pratyaya lAgyo nathI. ahoiita vim ? varaH yam = patine varavA icchatI A. (kanyA.) sUtramAM haru zabdanuM varjana hovAthI A sUtrathI zai pratyaya lAgyo nathI. prazna :- paTu vigeremAM svara ane kAranI vacamAM eka vyaMjananuM vyavadhAna to che ja to pachI tene A sUtrathI ii pratyaya kema thayo ? javAba H-- * yena nAvyavadhAnaM tena vyahite api syAt - svarathI paramAM tarataja kArano asaMbhava hovAthI A nyAyathI vyaMjananA vyavadhAna vinA prayoga siddha ja nathI teTalAM pUratuM svara ane kAranI vacce eka vyaMjananuM vyavadhAna hoya to A sUtrathI ii pratyaya thAya paNa be ke bethI vadhAre vyaMjananuM vyavadhAna hoya to jai pratyaya na thAya. zyetaita- harita - bharata - rohitAt varNAt to nazca 2-4-36 artha :- zveta, ta, harita, bharata, rohita A varNavAcaka zabdothI strIliMgamAM Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 231 hI pratyaya vikalpa thAya che ane tenA yogamAM ta vigere nA tu no ? thAya che. sUtrasamAsa - yeta pataza harita mata hitaza teSAM samAhida - taiita tipatarohitam, tA. (samA. .) vivecana - ccenI - zvetA = saphedavarNavALI, panI-patA = saphedavarNavALI athavA kAbaracItarA varNavALI, hariNI - pitA = lIlAvarNavALI, maraDI - bharatA = ghInAM jevA varNavALI, rohiNI - rohita = lAlavarNavALI.. vANiti ?i tA, patA ahIM varNavAcaka nAma na hovAthI A sUtrathI TI pratyaya lAgyo nathI. sUtramAM vakAra karyo che tenAthI jaNAvyuM ke jayAre zveta vigere nAmane TI pratyaya thAya tyAre ja tenA sUno na thAya paraMtu nA vikalpapakSamAM rASTra pratyaya thAya tyAre no na na thAya. ta: patitAlitAr 2-4-rU7 artha - uparanA sUtramAMthI ta ane ra nI anuvRtti A sUtramAM varte che. patita. ane sita nAmathI strIliMgamAM pratyaya vikalpa thAya che ane tenAM ' yogamAM ( no vana thAya che. sUtrasamAsa - tirtha sita patayo sahIda - patitasitama, tasmAta. (samA. Dha.) : vivecana - tivanI - punitA = sapheda vALavALI strI, * sivanI - maNitA = asita (kALAvarNavALI.) kyAreka bIjA arthamAM paNa vaparAya che. pattivanI = vRddhA ane AsavanI = aMtaHpUranI dAsI. AvuM amarakoSamAM jovA maLe che. asaha - naJ - vidyamAnapUrvapadAt svIkAro viSya: -4-28. artha - he - ane vidyamAna zabdane varjIne koIpaNa pUrvapadathI para rahelAM Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232 roThAri sivAyanA akArA svAMgavAcI nAma che jene anne evA nAmathI strIliMgamAM sI pratyaya vikalpa thAya che. sUtrasamAsa - sa san 2 vidAmAnI pahelAM samAhi- sahanavAmAna. (samA..) ra sahana vimAnam - sahanadAnAna. (na. tatpa) .. asahanavidyamAnam pUrvapadam yasya tat-asahanavidyamAnapUrvapadam. tasmAt. (bahu) svamavatana mamrapatayoH sAha: - svAma, tA. (samA. hi.) roDa bahiyelA te-#oDAyaH (bahu)' ' RoDAyaH - molAya, teH (na. tatpa) vivecana -AnI tenI yAda mA - nistanI - nAnA = puSTa stanavALI strI. verAna karAtA - tire razI - tirA (mAtA) = vALane oLaMgI gayelI mALA. ahIM 5 - naga ane vidyamAna sivAyanA vana ane gati e pUrvapadathI para rokari zabdo sivAyanA akArAnta svAMgavAcaka tAna ane verA zabdo anne che tethI A sUtrathI 3 pratyaya vikalpa thayo. vikalpa pakSe ra-4-18 thI 6 pratyaya thayo che. salina ni? saha vase yA tA - sahasA = vALavALI strI, vi zA yathA sA - azA = vALa vinAnI strI ane vinA jarA vacAra sA - vihAmAnaverA = vALavALI strI. ahIM sa, nagna ane vidyamAna nuM varjana hovAthI anne svAMgavAcaka zabda hovA chatAM A sUtrathI phI vikalpa na thatAM t -4-18 thI A pratyaya thayo che. koadivarjanam kim ? kalyANI kroDA yasyAH sA - kalyANakroDA - kalyANakArI godavALI. ahIM pUrvapada vacALI zabda che ane atte roDa zabda svAMgavAcaka hovA chatAM sUtramAM varjana hovAthI A sUtrathI pratyaya na lAgatAM mAt 2-4-18thI 35 pratyaya lAgyo che. eja pramANe.. pAno : vAra tA - napurA = puSTa gudAvALI. * lIpa vAna cAra sI - tIrSavAtA = lAMbA vALavALI. Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 233 gudA mane bAlA meM kroDAdi cha tathA tenuM varjana cha. . svAditi kim ? bahavaH zophA yasyAH sA - bahuzophA = Uni sojAvALI. sojA e zarIrano vikAra che svAMgavAcaka nathI. * bahu jJAnaM yasyAH sA - bahujJAnA = usi zAnavANI. zAna me bhabhUta cha. * bahavaH yavAH yasyAH sA - bahuyavA = Usi xqanii. 45 me prAsthi nathI. A traNemAM svAMgavAcaka zabdo nathI tethI A sUtrathI te pratyaya na eundi At 2-4-18 thI. Ap pratyaya lAgyo che. "avikAro'dravaM mUrta, prANisthaM svAGgamucyate / cyutaM ca prANinastad, tannibhaM ca pratimAdiSu // " je vikArarUpe nathI, kavarupe nathI, mUrtarUpe nathI, prANImAM raheluM che te svAMga kahevAya che. te svAMga prANImAMthI chUTuM paDeluM hoya to tene ane tenA samAna pratimA vigeremAM paNa svAMga kahevAya che. nAsikodaroSTha-jaDyA-danta-karNa-zRGgA'Gga . -gAtra-kaNThAt .2-4-39 martha :- saha - naJ bhane vidyamAna zahane vaLane 25. pUrvapathI. 52 23i nAsikA, udara, oSTha, jayA, danta, karNa, zRGga, aGga, gAtra bhane kaNTha evA svAMga vAcaka zabdothI strIliMgamAM huM pratyaya vikalpa thAya che. sUtrasamAsa :- nAsikA ca udaraM ca oSThaca jaGyA ca dantazca karNazca zRGgaM ca agaM ca gAtraM ca kaNThaca eteSAM samAhAraH - nAsikodaroSThajavAdanta karNazRGgAGgagAtrakaNTham, tasmAt. (samau. 6.) viveyana :- tugA nAsikA yasyAH sA - tuGganAsikI, tuGganAsikA = thI . nAsivANI. * kRzam udaraM yasyAH sA - kRzodarI, kRzodarA = za. 42vANI bimba iva oSThau yasyAH sA - bimboSThI, bimboSThA = viMbanA 3 qu DovANI... dIrgha jale yasyAH sA - dIrghajaGghI, dIrghajaGghA = civii sAyavANI. * samAH dantAH yasyAH sA - samadantI, samadantA = samAna tapANI. Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 234 dArujI, vALuM = manohara kAnavALI. tIkSNa ke yasyA: sA - tIkSNacukI, tIkSNazna = tIkSNa ziMgaDAvALI. mRtyuni afAni yasyA: sA - vRddI, muThThA = komaLa aMgavALI. sudhAtrI, sudhAtrA = sArAM gAtravALI. zobhanaM gAtraM yasyAH sA zobhanaH kaNThaH yasyAH sA sukhtI, mukhta = sArAM kaMThavALI. thayo ane vikalpapakSe At ahIM badhA nAmone A sUtrathI vikalpe 2-4-18 thI Ar pratyaya thayo che. pUrvanAM sUtrathI siddha ja hatuM chatAM A sUtra karyuM te niyamane mATe che. niyama e thayo ke ghaNAM svaravALAM tathA upAjyamAM saMyoga hoya tevA anya svAMgavAcaka zabdothI U vikalpe na thAya dA. ta. cArU karNau yasyAH sA - - zobhanaM lalATaM yasyAH sA sulabhAya = = sArA kapALavALI. sUtramAM batAvelAM nAsiA vigere siAyano ghaNAM svaravALo ttattATa zabda svAMgavAcaka hovA chatAM niyamane kAraNe A sUtrathI ii pratyaya vikalpe na thatAM At 2-4-18 thI Ar pratyaya thayo che. zobhanau pArzvo yasyAH sA supArvA = sArA paDakhAvALI. sUtramAM batAvelAM oSTha vigere sivAyano upAnya saMyogavALo pArtha zabda svAMgavAcaka hovA chatAM niyamane kAraNe A sUtrathI ii pratyaya vikalpe na thatAM At 2-4-18 thI Ar pratyaya thayo che. - navu - mulAnAni 2-4-40 GU artha :- saha, nas ane vidyamAna zabdane varjIne koIpaNa pUrvapadathI para rahelAM navu ane murU e svAMgavAcaka zabdathI saMjJA sivAyanA viSayamAM ja strIliMgamAM U pratyaya vikalpe thAya che. sUtrasamAsaH--navajI muham catayo: samAhAra - navamuham, tasmAt. (samA. 6.) anAma, tasmin. (nar. tatpu.) na nAma vivecana :- pUrvALA navA yasyA: sA - zUrpanalI, zUrpanavA = sUpaDA jevA nakhavALI. candra iva mukham yasyAH sA candramukhI, candramukhA = caMdra jevA Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 235 mukhavALI. * saMjJAno viSaya na hovAthI A sUtrathI DI pratyaya vikalpa thayo vikalpapakSe At ra-4-18 thI A pratyaya thayo. ane pUrvapaTTa.. - 3-64 thI 1no | thaI zake paNa saMjJAno viSaya na hovAthI na thayo. nAnIti vi? phUgalA = rAvaNanI bahenanuM nAma, saMjJAno viSaya che tethI A sUtrathI 3ii pratyaya na thayo. paNa t ra-4-18 thI mA pratyaya thayo. ane pUrvapaddha.. 2-3-64 thI 6 no thayo che. tapura = yemanI bahenanuM nAma. saMjJAno viSaya hovAthI A sUtrathI DI pratyaya vikalpa na thatAM gAtuM 2-4-18 thI nA pratyaya thayo che. - puchAt -4-4 artha :- sada, nagna ane vidyamAna zabdane varjIne koIpaNa pUrvapadathI para rahelAM svAMgavAcaka pucha zabdathI strIliMgamAM DI pratyaya vikalpa thAya che. vivecana - tIrSa puSTha vacA rasA - tIrSapuchI, tIrSapuchI = lAMbA, puMchaDAvALI. ra-4-39 sUtranA niyamane kAraNe upAjya saMyogavALA anya zabdane DI pratyayano niSedha thato hato tene prApti karavA mATe A sUtranI racanA karI che. tela-maji-vizarA -4-42 artha - vAra, maLa, viSa ane zara A pUrvapadathI para rahelAM pu zabdathI strIliMgamAM nitya DI pratyaya thAya che. sUtrasamAsa - giza viSe va zaOM - ramaviSaya (Ita. .) kabaramaNiviSazarAH AdayaH yasya saH - kabaramaNiviSazarAdiH, tasmAt. vivecana - varaM puruM vasyA sA - vavarapuchI = kAbaracItara puMchaDuM che jene te. * fo: puche yAH sA - maNipuchI = puMchaDAmAM maNI che jene te.. (moralI) * viSe puche vasyA: sA - viSapuchI = puMchaDAmAM viSa che jene te. Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (viMchaNa.) zaraH pucche yasyAH sA zarapucchI = bANa jevA puMchaDAvALI (tIkSNa puMchaDAvALI) sihorI (sAhUDI) nAM pIMchA soya jevA aNIdAra hoya che ke jenA para pIMchA pheMke tene lohI nIkaLe. pUrvasUtra put 2-4-41 thI au siddha hovA chatAM A sUtra pRthak banAvyuM te ATalA zabdo pUrvapadamAM hoya to nitya U pratyaya karavA mATe ja alaga racanA karI. pakSAccopamAnAdeH 2-4-43 upamAnavAcaka pUrvapadathI para rahelAM pakSa ane pu zabdathI strIliMgamAM ii pratyaya thAya che. 35mAM, 35mA va - 35mAnaM. upamAnaM AdiH yasya saH upamAnAdiH, (bahu.) tasmAt. vivecana :- jUsya pakSauva pakSo yasyAH sA - stUpakSI zAtA = ghuvaDanAM pAMkho jevI pAMkhovALI zALA. artha : sUtrasamAsa :- 35mIte anena 236 - artha :-- - ulUkasya pucchaM iva pucchaM yasyAH sA nUpuchI tenA = ghuvaDanAM puMchaDA jevA puMchaDAvALI senA. (ghuvaDanA AkAre patharAyelI senA.) pUrvasUtrathI A sUtranI racanA alaga karI tethI 'svAAt" nI nivRtti thaI che. - krItAt karaNAdeH 2-4-44 karaNavAcakanAma AdimAM hoya ane Rta zabda anne hoya evA akArAnta zabdathI strIliMgamAM ii pratyaya thAya che. rA:i, tasmAt. (bahu.) gazvItI = ghoDAvaDe kharIdAyelI. - sUtrasamAsa :- raLam Avi yasya sa vivecana :-- azvena krIyate sma manasA krIyate sma manasAnItI = te nAmanI kanyA. - - - karaNavAcaka tRtIyAnta evAM azva ane manas nAmano RIta nAmanI sAthe Ara... 3-1-68 thI tatpuruSa samAsa thayo ane A sUtrathI Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 237 pratyaya thayo. janasAritI mAM mAtra 3-2-16 thI 3 no (tRtIyA vibhaktino) lopa thato nathI. mati mi? mathena gItA - ahIM samAsa nathI eTale zIta zabda anne nathI eTale samAsa nahIM hovAthI karaNavAcaka ja nAma zItAnta nAmano Adi avayava thato nathI tethI A sUtrathI ke nathI lAgyo. prazna - A sUtrathI pUrvapadamAM karaNavAcaka nAma hoya ane jIta akhta hoya evA mArAnta nAmathI vidhi karavAnI kahI che. paNa karaNavAcaka nAmanuM Adi avayavapaNuM samAsa vinA saMbhavatu nathI ane vibhAjyanta evAM rIta nAmano samAsa jayAre karAya tyAre tanuM nakArAntapaNuM saMbhavatuM nathI kemake mA e aMtaraMga hovAthI vibhaktinI utpatti pUrve ja mAnuM thaI jAya che. tethI kArAnta thI para e ukti ja vyartha thAya che. javAba - sAcI vAta che paraMtu ti#iAnAM vipavasthatAnA tavikhavatyutpattiH prava samAsa' vibhajyanta evA gatikAraka ane sa thI ukta thayelAM nAmono kudattanAmonI sAthe vibhaktinI utpatti pUrveja samAsa thAya che. Avo nyAya hovAthI ahIM kArakavAcaka nAmano kRdanta nAmanI sAthe vibhaktinI utpatti pUrveja samAsa thayo che mATe akArAnta nAmathI para e ukti sArthaka che. tije 2-4-4, artha - alpa arthamAM vatatuM karaNavAcaka nAma AdimAM hoya ane pratyayAtta nAma akhta hoya to strIliMgamAM kI pratyaya thAya che. vivecana - anvena pena vinite ra - pravittirI tha = thoDAM vAdaLa vaDe lepAyeluM AkAza. ahIM karaNavAcaka tRtIyAnta evAM gaw zabdano # pratyayAnta tita nAmanI sAthe varavuM3-1-68 thI tapuruSa samAsa thayo ane A sUtrathI hI pratyaya thayo che. azva ti ?i vandranAnunitA rabI = caMdanavaDe lepAyelI strI. ahIM alpa artha nathI tethI A sUtrathI phI pratyaya na lAgatAM mAt 2-4-. 18 thI A pratyaya thayo che. Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 238 vAta-pita--nAta-pratipannAlvadudAdhe -4-46 artha - svAMgavAcaka zabda AdimAM hoya ane vRta, pitta, nAta ane pratipatra zabdane varjIne pratyayAtta nAma atte hoya evA badvIti samAsathI - strIliMgamAM 3 pratyaya thAya che. sUtrasamAsa - svastha gAma - svAm (Sa. ta.) svAma gati : - svAti, tamatuM. (bahu.) vRta miteza jhAtarA pratipannazatevAM - saMmahi: - manAtapratiSatram (samA. Dha.) ra matanA pratipatram - amitanApratiSatram tammAt. (na. tatpa) vivecana - gadya mitro acAH sa - zamastrI = bhedAyeluM che lAlaTanuM hAkuM jenuM evI strI.. 3 minnI vasyA sa - samastrI = bhedAyelI che sAthaLa jenI evI strI. ahIM gadya ane A banne svAMgavAcaka nAma che ane mitra e vRtAdi varjIne $ pratyayAtta nAma che. bahuvIhi samAsa che tethI A sUtrathI kI pratyaya thayo che. kRtAdivarjanaM kim ? nA mAM vasyA - TUMntavRtA = karAyelA che dAMta jeNInA te. tA: mitA: yasyA sA - TUrnAmatA = pramANasara che dAMta jeNInA te. tA: nAtA: yA sI -stanAtA = utpanna thayA che dAMta jeNInA te. tA: pratipannA thayA so-ttapratipannA =prApta thayA che dAMta jeNInAte. ahIM sUtramAM tA nuM varNana kareluM hovAthI kI pratyaya na lAgatAM mAt ra-4-18 thI nA pratyaya lAgyo che. anAcchAdajAtyAdernavA 2-4-47 artha - AcchAdavAcaka (DhAMkavuM arthavALA) sivAyanA jAtivAcaka nAma AdimAM hoya ane vRtAdi varjIne $ pratyayAtta nAma akhta hoya tevAM bahuvrIhi samAsathI strIliMgamAM DI pratyaya vikalpa thAya che. sUtrasamAsa - e - banIchaH (na. ta.) * banAsthAnI nAtirtha - nAgatiH (karma) ' Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 239 : temanA chanAtiH liMka thaya sa: - banIchAnAtyAtiH, tat (bahu.) vivecana -- zAraNya vRkSa0 vivAra: m ti - zAra. roni : 6-2-49 thI ya pratyaya. pAne 6-ra-58 thI ya pratyayano lopa. zAGgaram jagdhaM bhakSitam anayA - zAGgarajagdhI, jagdhazAGgarA = zAMgarInuM zAka khavAyuM che jeNI vaDe te strI. nAti... 3-1-15ra thI # pratyayAnta nAma bahuvrIhi samAsamAM pUrvapadamAM vikalpa Ave che. gadha no pUrva nipAta na thAya anta hoya tyAre A sUtrathI hI pratyaya vikalpa thAya. jyAre DI na thAya tyAre mAt 2-4-18 thI mA pratyaya thavAthI rANA prayoga paNa thaze. pi ... 4-4-16 thI mad no Adeza thayo che. mAcchAnam ?i vastram channam yayA sA - vatrachamA = vastra DhaMkAyuM che jethI vaDe evI strI. ahIM AcchAdavAcaka varatra nAma pUrvapadamAM hovAthI A sUtrathI DI pratyaya na thatAM tuM ra-4-18 thI mA pratyaya thayo che. vAtyAti lim ? mAsayAta: yA sA - mAsayAtA = mahino thayo che jeNIne evI strI. ahIM jAtivAcaka nAme pUrvapadamAM nathI paraMtu kALavAcaka mAsa nAma pUrvapadamAM che. tethI A sUtrathI te pratyaya na lAgatAM gAt 2-4-18 thI mAm pratyaya lAgyo che. mardattAvityeva - DuM kRtaM yathA sA - kuNDatA = kuMDa karAyo che jeNI vaDe evI strI. ahIM taddhi zabdonuM varjana karela hovAthI A sUtrathI kI pratyaya na lAgatAM sat ra-4-18 thI mAm pratyaya lAgyo che.' patyu -4-48 artha - pati zabda anta che jene evA bahuvrIhi samAsathI strIliMgamAM phI " pratyaya vikalpa thAya che ane tenA yogamAM anyano na thAya che. vivecana - dRDha: patiH tharAda sI - dRDhapatnI, dRDhapatA = daDha svAmI che jeNIne evI strI. ahIM bahudvIti samAsa che ane pati zabda atte che tethI A Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 240 sUtrathI kI pratyaya vikalpa thayo. ane nA yogamAM pati nA anya rUno 6 Adeza thayo. ane vikalpapakSe hI na thAya tyAre phUDapati: ja raheze. tyAre paNa nahIM thAya. mukhyAdityeva - sthUlAH patayaH yAsAM tAH - sthUlapatayaH, bahavyaH dhUnapataya: yasyAM sI - vajuthulapatiH pu0 = sthUla svAmIvALI ghaNI strIo che jemAM evI nagarI. pUnapatayaH - ahIM A sUtrathI 3 nA vikalpapakSamAM rahI na thavAthI anya 6 no paNa Adeza na thayo. te pUnapataya: zabdano vadhu zabdanI sAthe pharIthI bahuvidhi samAsa karavAthI patyA bahudvIti mukhya nathI paNa pUnapatyanA mukhya che tethI patyA bahuvrIhi mukhya na hovAthI A sUtrathI hI pratyaya na thayo. pauSyio ... 2-4-19 thI mukhyano adhikAra cAlyo Ave che. ' sAra-4-46 artha - pUrvapada sahita hoya tevA pati antavALA zabdothI strIliMgamAM vikalpa thAya che ane tenA yogamAM anyano na thAya che. sUtrasamAsa - vinA sahita - sAvi, tA. (saha bahu.) vivecana :- prArA pati - prAmanI, prAmapati gAmanI svAminI. ahI rAma e pUrvapadamAM che ane pati zabda atte che tethI pUrvapada sahita evA pati aMtavALA zabdane strIliMgamAM A sUtrathI pratyaya vikalpa thayo che ane nA yogamAM pati nA anya phano na Adeza thayo che. sariti phi...? patiH can - ahIM koI pUrvapada nathI tethI A sUtrathI kI pratyaya thayo nathI. prAnasya pariyim - ahIM samAsa na hovAthI pUrvapada nathI tethI A sUtrathI 3 pratyaya thayo nathI. pUrvanAM sUtrathI siddha hovA chatAM A sUtra banAvyuM tethI bahuvIhi samAsanI nivRtti thaI che. sapAto -4-10: artha:- sapatnI vigere zabdomAM pati zabdathI strIliMgamAM pratyaya thAya che Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 241 ane attvano thAya che. sUtrasamAsa - sapatnI bali thaya : - satyAna, tami. (bahu.) vivecana - samAnaH itiH yAH sA - satrI = samAna pati che jeNIne evI strI. para parva patiH cAra mA - papatnI = eka ja pati che jeNIne evI strI. nipAtanathI samAna zabdano sa thayo che. ane puMvadbhAvanAM niSedha mATe A sUtranI racanA che. samAna... 3-2-149 thI vigere zabdo uttarapadamAM hoya to samAna no sa thAya che. paNa tharva vagere zabdomAM patnI zabda che ja nahIM tethI ahIM samAna no rasa nipAtana karyo che. parva: ra-4-48 thI A sUtra judu banAvyuM. tethI navA nI nivRtti thaI UDhAyAm 2-4-51 artha - pariNIta artha gamyamAna hoya to pati zabdathI strIliMgamAM sI pratyaya thAya che. ane anyano 1 thAya che. vivecana - patyu: pArtha - patnI. vRSanI patnI. = paraNelI strI. (patnI.) - A baMne udAharaNamAM paraNelI strI artha nIkaLe che mATe A sUtrathI ke * pratyaya lAgyo ane DI nA rogamAM anya no ? Adeza thayo che. agninI sAkSivaDe je paraNAI hoya te ahIM prahaNa karAya che. "nAmaprahaLe tavadha' e nyAyano ahIM Azraya nathI tethI kevala tti zabdane paraNelI strI arthamAM ja rahI pratyaya thAya che. pANigRhItIti 2-4-52 artha - pariNIta arthamAM pahotI e prakAranAM zabdo strIliMgamAM phI antavALA nipAtana karAya che. vivecana - pa. pRhItaH aA sA, pANI pRAte mA vA - pANigrahItI = paraNelI strI. * : gRhIta: yAH sA - pRhItI = paraNelI strI. Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 242 jhAyAmityeva - pALigRhItA anyA - ahIM mAtra hAtha grahaNa karyo che. paNa paraNAyelI strI nathI. mATe A sUtrathI nai pratyaya na lAgatAM At 2-4-18 thI Ar pratyaya lAgyo che. pativalyantarvalyau bhAryA garbhiNyoH 2 - 4 - 53 artha :- bhAryA--avidhavA strI ane garbhiNI strI e arthamAM anukrame prativatnI ane antarvanI zabda nipAtana karAya che. prativacanavaMtyo. (ita. 4.) sUtrasamAsa :- pativatnI 7 antarvatnI 6 - bhAryA ca garbhiNI ca mAryAmiLyo, to: (ita. 4.) - - vivecana :-- patiH asyAH asti sA - pativatnI = sadhavA strI. (jeno pati jIvato che tevI strI.) anta: asyA: masti sA - arvanI = garbhavatI strI. = patimat ane antarvat zabdane A sUtrathI dhai pratyaya ane antyano g nipAtanathI thayo che. pativatnI mAM tasyAsti... 7-2-1 thI mattu pratyaya lAgyo che ane matu nA ma no va nipAtana thayo che. antarvanI mAM antar zabda adhikaraNa arthamAM,che tethI 7-2-1 thI mattu pratyaya lAgI zakato na hovAthI A sUtrathI mattu arthamAM vat nipAtana karyo che.. bhAryA ane garbhiNI artha na hoya to patimatI pRthvI ane antaH asyAM zAlAyAM ghaTaH - antarvatI zAlA artha thAya che. =3 - = jAterayAntanityastrIzUdAt 2-4-54 - artha :-- ya antavALA zabdo, nitya strIliMga zabdo ane zUdra zabdane varjIne jAtivAcaka akArAnta zabdothI strIliMgamAM DI pratyaya thAya che. sUtrasamAsa :- ya: ane yasya sa yAnta: (bahu.) nityA cAsau strI 7 nityastrI. (karma.) yAntatha nityazrI 7 zUdrazca temAM samAhAra:--yAntanityastrInam (samA.4.) na yAnanityastrIzUm - ayAnanityastrIzUma, tasmAt. (nar. tatpu.) Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 243 vivecana :-- kI = kukaDI. ahIM chuTa jAtivAcaka akArAnta nAma che tethI strIliMgamAM A sUtrathI ii pratyaya lAgyo ane ii lAgatAM masya... 24-86 thI aMtya 6 no lopa thayo che. vRSatI = caMDAlanI strI. ahIM vRSata e zUdra jAtivAcaka eNkArAnta nAma che tethI strIliMgamAM A sUtrathI U lAgyo ane lai lAgatAM Jasya... 214-86 thI aMtya Ja no lopa thayo che. nADAyanI = naDa RSinuM strI saMtAna. gotra pratyayAnta nAma paNa jAtivAcaka manAya che tethI nasya apatya strI A arthamAM naDAvi... 6-1-53 thI na' nAmane AyanaL pratyaya lAgI nAlAyana gotra pratyayAnta nAma banyuM che. nADAyana akArAnta jAtivAcaka nAma hovAthI A sUtrathI U~ lAgyo. ane ii lAgatAM asya... 2-4-86 thI anya Ja no lopa thayo che. tI = kaThe kahela .vedane bhaNanArI strI. caraNa pratyayAnta nAma paNa jAtivAcaka manAya che tethI tena proH velaH ta, tena... 6-3- 181 thI ad pratyaya. pro veva vetti nathIte vA taddezya... 62-117 thI pharI ad pratyaya lAgavAthI +5+ga. myio... 6-3-183 thI prathama an no lopa thavAthI +. prothat 6-2- 129 thI bIjA an no paNa lopa thavAthI 8 e aN pratyayaM lAgavAthI caraNa pratyayAnta jAtivAcaka nAma banyuM tethI akArAnta jAtivAcaka ta nAmane A sUtrathI OM pratyaya lAgyo ane a... 24-86 thI anya 6 no lopa thayo che. - -- nAteiita vim ? mukhtA = mAthuM muMDAvelI strI. ahIM mukhya e dravyavAcaka nAma che jAtivAcaka nAma nathI tethI A sUtrathI zai pratyaya na lAgatAM Av 214-18 thI ApuM pratyaya lAgyo che. yAntavarNanaM vim ? kSatriyA = kSatriyANI. ahIM kSatriya e jAtivAcaka nAma che paNa ya antavALu hovAthI A sUtramAM tenuM varjana che tethI A sUtrathI OM pratyaya na lAgatAM at 2-4-18 thI Ar pratyaya lAgyo che. Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 244 zilpI bipiti hima? urva = khATalo, ahIM havA zabda jAti vAcaka hovA chatAM nitya strIliMganuM varjana hovAthI A sUtrathI DI pratyaya na lAgatAM At 2-4-18 thI nA pratyaya lAgelo ja che. tavAna zin ? zUdra = zudra jAtinI strI. ahIM zUdra nAma jAtivAcaka hovA chatAM paNa sUtramAM jUda nuM varjana hovAthI A sUtrathI sI pratyaya na lAgatAM gAtuM ra-4-18 thI pratyaya lAgyo che. sAhitya - bAhu = uMdaraDI. ahIM balu e jAtivAcaka nAma che paNa akArAnta nathI sakArAnta che tethI A sUtrathI kI pratyaya na lAgatAM mA 2-4-18 thI ApU pratyaya lAgyo che. pAI-vAnAntAt ra-4- artha -pA, , parva ane pAna antavALA jAtivAcaka nAmathI strIliMgamAM pratyaya thAya che. * sUtrasamAsa - pAya laIza paNa vAta tevAM sAda - pAIpaA vAtama. (samA. .) papapaLavAram ane vacce la: - pApaA pAnAna, tama. (bahu.) vivecana - manasya phala para cAra so - navI = auSadhinuM nAma. * bora pha kha tA - Alu = auSadhinuM nAma. * kula rUva pani yAda sI - muLa = auSadhinuM nAma. je vAtA: yA sA - jovAtI = auSadhinuM nAma. gAdityeva - vahupAzA yAda = bahu raMdhAyelI rAbaDI. ahIM yuvA jAtivAcaka nAma nathI tethI A sUtrathI karI pratyaya na thayo. praba - sUtramAM ApelA badhA zabdone uparanA sUtrathI pratyaya siddha ja hato - to pachI A sUtranI racanA zA mATe karI? javAba - uparanA sUtrathI siddha hovA chatAM auSadhivAcaka nAmo nitya strIliMgamAM ja vaparAya che ane uparanA sUtramAM tenuM varjana karela hatuM mATe mAn -4-18 thI A pratyaya lAgI jAta. te na thAya te mATe A sUtranI racanA karIne ke pratyaya karyo che. Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ asatkANDaprAntazataikAJcaH puSpAt 2-4-56 artha : :- sat, kANDa, prAnta, zata, eka khane aJca dhAtu santavANA zabhone varjIne puSpa antavALA jAtivAcaka zabdothI strIliMgamAM jai pratyaya thAya che. sUtrasabhAsa :- sat ca kANDa prAntazca zatam ca ekaca aJca ca eteSAM samAhAraH satkANDaprAntazataikAJca. (sabhA dva.) na satkANDaprAntazataikAca asatkANDaprAntazataikAJca. tasmAt. ( naJ.tatpu.) R 245 zaGkhapuSpI = auSadhinaM nAma. vivezana :- zaGkhavarNaM puSpaM yasyAH sA auSadhinuM ahIM zala zabda sati thI bhinna che ane pu zabda ante che tethI A sUtrathI DI pratyaya thayo che. ye4 prabhArI suvarNapuSpI thaze. sadAdivarjanaM kim ? santi puSpANi yasyAH sA auSadhinuM nAma. kANDe puSpaM yasyAH sA - kANDapuSpA auSadhinuM nAma. prAnte puSpaM yasyAH sA - prAntapuSpA = auSadhinuM nAma. anyon = vilulaj uu. - - - satpuSpA = - = zataM puSpANi yasyAH sA ekapuSpA = auSadhinuM nAma. ekaM puSpaM yasyAH sA prAk puSpaM yasyAH sA prAkpuSpA = auSadhinuM nAma. sUtramAM sat vigere zabdonuM varjana kareluM hovAthI A sUtrathI ii pratyaya na lAgatAM At 2-4-18 thI Ap pratyaya lAgyo che. nitya strIliMga hovAthI 2-4-54 thI 7 pratyayanI prApti na hatI tenI prApti karavA mATe ja A sUtranI racanA karI che. asambhastrA'jinaikazaNapiNDAt phalAt 2-4-57 artha :- sam, bharanA, ajina, eka, zaNa jane piNDa zabhone vane phalaM annavALA jAtivAcaka zabdothI strIliMgamAM DI pratyaya thAya che. sUtrasabhAsa :- sam ca bhastrA ca ajinaM ca ekazca zaNazca piNDam ca eteSAM samAhAraH - sambharastrAjinaikazaNapiNDam ( sabhA 4 . ) na sambharatrAjinaika Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 246 zazinam - asampannAninaizaLapitam, tasmAt. (nar. tatpu.) vivecana :-- vAsI va tuM yasyA: mA drAkSautI = te nAmanI auSadhi. ahIM samAvi varjIne vAsI zabda pUrvamAM che ane ta zabda ante che tethI A sUtrathI ii pratyaya thayo che eja pramANe vAsInI, puSThanI. thaze. samAdipratiSedhaH kim ? saMgatam phalam yasyAH sA - saMtA = te nAmanI auSadhi. brahmAnA = te nAmanI auSadhi. aninatA = te nAmanI auSadhi. bhastrA iva phalam yasyAH sA ajinaH iva phalam yasyAH ekam phalam yasyAH sA zaNaphalA zaNasya iva phalam yasyAH sA piNDaH AkArANi phalAni yasyAH sA piNDaphalA te nAmanI auSadhi. ahIM sam vigere zabdonuM A sUtramAM varjana karelu hovathI A sUtrathI ii pratyaya na lAgatAM Av 2-418 thI Ar pratyaya lAgyo che. - - sA - ekaphalA te nAmanI auSadhi. = - = te nAmanI auSadhi. = badhAM auSadhivAcaka zabdo nitya strIliMga hovAthI 2-4-54 sUtramAM tenuM varjana thatuM hovAthI ii pratyayanI prApti karavA mATe ja A sUtranuM praNayana che. anaJo mUlAt 2-4-58 artha :-- nak varjIne koIpaNa zabdathI paramAM mULa zabda anne hoya tevAM jAtivAcaka nAmathI strIliMgamAM OM pratyaya thAya che. sUtrasamAsa :- 7 nag - anan, tasmAt. (nar. tatpu.) = vivecana :- masya phava mUlam yasyA: sA - mamUla = te nAmanI auSadhi. zIrSe mUtam yasyA: sA - zIrSamUlI - te nAmanI auSadhi. = nak zabdane varjIne varSa ane zIrSa nAma pUrvapadamAM che ane mULa zabda anne hovAthI A sUtrathI U pratyaya lAgyo che. - = ana iti kim ? nAsti mUlam yasyAH sA amUlA mULa vinAnI Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 247 auSidhe. ahIM sUtramAM nam nuM varjhana hovAthI A sUtrathI e pratyaya na lAgatAM Av 2-4-18 thI Ar pratyaya lAgyo che. auSadhivAcaka nAma nityastrIliMga hovAthI 2-4-54 thI pratyayano niSedha thato hato tenI prApti mATe A sUtranuM praNayana che. dhavAd yogAdapAlakAntAt 2-4-59 artha : :- thava = svAmI. pAlaja antavALA zabdone varjIne thava vAcaka saMbaMdhI strIliMgamAM vartatAM kArAnta zabdothI nai pratyaya thAya che. pAtAnA:, tasmAt. (bahu.) sUtrasamAsa :-- pAna ane asya sa vivecana :-- praNamya mAryAM - prazno agresaranI strI. - gaNakasya bhAryA - gaNakI jyotiSanI strI. pAlaja antavALA sivAyano thava vAcaka saMbaMdhI 8 ane paLaja nAmane strIliMgamAM A sUtrathI ii pratyaya lAgyo che. = = Exp dhavAditi kim ? prasUtA janma ApanArI strI. ahIM svAmInAM saMbaMdhanA kAraNe prasUtA zabda banela nathI. tethI A sUtrathI ii pratyaya na lAgatAM Av 2-4-18 thI Am pratyaya lAgyo che. = yogAditi kim ? devadattaH dhavaH, devadattA strI svataH = devadatta svAmI ane devadattA strI. ahIM devadatta svAmivAcaka che paNa devadattA je strI che te devadattanI patni hovAnA kAraNe devadattA nAma paDela nathI paNa svataH devadattA ja nAma che. eTale ahIM dhavavAcaka zabdano yoga na hovAthI A sUtrathI ii pratyaya na lAgatAM t 2-4-18 thI Av pratyaya lAgyo che. avAnavatAvitti vim ? gopAlasya zrI gopAiiA = govALanI strI. (govAlaNa) A sUtramAM pAla antavALA dhavavAcaka zabdanuM varjana kareluM hovAthI A sUtrathI dhai pratyaya na lAgatAM Av 2-4-18 thI Ar pratyaya lAgyo che. - G Avityeva - sahiSNo: sI -- sahiSNuH = sahana karanAranI strI. ahIM . dhavavAcaka saMbaMdhI sahiSNu strIliMga nAma che paNa baeNMkArAnta nathI. kArAnta che. tethI A sUtrathI dhai pratyaya lAgyo nathI. Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 248 sUtramAM yo zabda mUkyo che tethI janyajanakabhAva athavA dampatibhAva levAze. pUtakratuvRSAkapyagnikusitakusIdAdai ca 2-4-60 artha : :- dhavavAcaka saMbaMdhI strIliMgamAM vartatAM pUtaRtu - vRSAtti - tti - kSita ane sIdda zabdothI U pratyaya thAya che ane tenA yogamAM pUtu vigere zabdanAM anyano te Adeza thAya che. sUtrasamAsa :- pUtaLujI vRSAvizca aniza tizca sIratha tenAM samAhAra *pUta tuvRddhA nimitajI sItam, tasmAt. (samA. kra.) pUtakratoH bhAryA pUtatAyI = indranI patnI. (indrANI.) vRSA pe: mAryAM - vRSA pAyI = zaMkaranI patnI. (pArvatI.) zatAvarI - vanaspati. agneH bhAryA anAthI = svAhA nAmanI agninI patnI. rusitasya mAryA - jhuptitAyI = vyAja upara jIvanAra puruSanI patnI. sIrasya bhAryA - jusIvAyI = vyAja upara jIvanAra puruSanI patnI. - ahIM pUtu vigere zabdone A sUtrathI ii pratyaya thayo ane OM nA yogamAM te zabdonA anya svarano huM thavAthI pUttatu+kI, pUta te+DI. ato... 1-2-23 thI Ay thavAthI pUrtatAyI vigere zabdo banyA. thavAd... 2-4-59 thI ii pratyayanI prApti hatI paNa ATalA zabdomAM anya svarano che Adeza karavo che mATe A sUtranuM praNayana karyuM. kharekhara lusivAre mAM paMcamIthI nirdeza karAyelo paikAra hovAthI te pekAra pratyaya ja gaNAya tethI DI ane 5e ema be pratyayo sUtramAM kahelAM pUtaRtu vigere zabdone thaze. sUtrano Avo artha nIkaLaze. to pachI kAra e antyano Adeza che ema kevI rIte kahevAya ? kahevAze. ame attvano pe Adeza karyo temAM koI doSa nathI kemake yeMDanAyI 3-2-52 e pramANe sUtra che. temAM AnAthI no prayoga karyo che. teja jaNAve che ke ae e pratyaya nathI paNa anyano ae Adeza ja che: kAraNa ke anAyI zabdano Nya pratyaya para chatAM puMvadbhAva thAya che. vivecana H-- - - Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 249 manorau ca vA 2- 4-61 - artha :-- dhavavAcaka saMbaMdhI strIliMgamAM vartatAM manu zabdathI DI pratyaya vikalpe thAya che ane OM nAM yogamAM manu nA anya no gau aneM hai Adeza thAya che. manuH manunI patnI. vivecana :-- manoH mAryA - manAvI, manAyI, manu+hI, manau+DI, manAv+DI = manAvI. manu+DI,' mane+TI, manAv+DI = manAvI. A sUtrathI manu nAmane strIliMgamAM U pratyaya vikalpe thayo ane thAya tyAre ekavAra anya svara no au ane ekavAra che Adeza thavAthI manAvI ane manAvI be rupa thayAM ane jyAre vikalpapakSe lai na thAya tyAre manuH raheze ema traNa rupo thaze. haiM thAya tyAre peato... 1- 2-23 thI Jay thaze ane jyAre au thAya tyAre ovauto... 1-2-24 thI AvuM thaze. sUtramAM vA zabda che te anuvRttithI AvelAM ii pratyayanI sAthe saMbaMdha dharAve che. paNa navA AvelA saukAra sAthe saMbaMdha dharAvato nathI. jo aukAra sAthe vA no saMbaMdha hota to ii nitya thavAthI Apatti Avata ane manAthI, manAvI ema be rupa thayA pachI paNa manu+DI - mantrI ema trIju aniSTa rupa thaI jAta. mATe nai pratyaya vikalpe thAya che e pramANe sUtrano artha karavo. varuNedra - rudra - bhava- zarva - mRDAdAn cAntaH 2-4-62 artha :-- dhavavAcaka saMbaMdhI strIliMgamAM vartatAM varuLa, phandra, rudra, mana, zarva ane mRtyu zabdathI OM pratyaya thAya che ane OM nA yogamAM anne An Agama thAya che. vivecana = sUtrasamAsa :- vahazcandratha tha bhavatha vaMza mRdhdha temAM samAhAra: vahaLendranuM pravazarvamuham, tasmAt. (samA. 4.) varuNasya bhAryA varuNAnI varuNanI patnI. ndrasya mAryA - phandrA = indranI patnI. rudra mAryA - kALI = durgAdevI, bhavAnI. - "); - = Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 250 bhavasya bhAryA bhavAnI = zivanI patnI, pArvatI. sarvasva mAryAM - zALI = durgAdevI, bhavAnI, pArvatI. mUlya mAryAM - mRDAnI = durgAdevI, pArvatI. ahIM A zabdone A sUtrathI ii pratyaya thayo che ane ii nA yogamAM ante Ar Agama thayo che. - anta sUtramAM anta nuM grahaNa karela che tethI At AgamabhUta thAya che. nuM grahaNa sUtramAM na karyuM hota to jJAn pratyaya manAta ane ''ane vaLa sarvakSya' thI anekavarNI Adeza sarvano thAya tethI zabda raheta ja nahIM AkhA zabdano bat Adeza thaI jAta AvuM na thAya tethI sUtramAM ban ante thAya ema kahIne ban ne AgamabhUta banAvyo. thavA... 2-4-59 thI kI prayanI prApti hatI ja paraMtu ante ban Agama karavA mATeja A sUtranI racanA karI che. mAtulA''cAryopAdhyAyAd vA 2-4-63 Ardra :- dhavavAcaka saMbaMdhI strIliMgamAM vartatAM mAtula, AcArya ane upAdhyAya zabdothI ii pratyaya thAya che ane U pratyayanA yogamAM ante ban Agama vikalpe thAya che. sUtrasamAsa :- mAtRtarthe ApAryazca upAdhyAyazca teSAM samAhAra mAtulAcAryopAdhyAyam, tasmAt. (samA. 6.) vivecana :- mAtulasya bhAryAM - mAttutAnI, mAtutI = mAmI. KINGD AvAyastha mAryAM - AvAyaLI, AvArthI = AcAryanI patnI. rUpAdhyAyasya mAryAM - upAdhyAyAnI, upAdhyAyI = upAdhyAyanI patnI. - ahIM A sUtrathI zai pratyaya thayo che. ane U nA yogamAM traNe zabdane anne An Agama thayo che. An Agama vikalpe thato hovAthI ekavAra An Agama vinA chI pratyaya thayo che. kSumnAlInAm 2-3-96 thI ApAyAMnI mAM s nAM gno niSedha karelo che. kSumnAti gaNapAThamAM AvArya zabda che. koIka maiM no juM mAne paNa che. Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra51 pANinI mAM mAvA e pramANe icchatAM nathI. keTalAMka dhavayogamAM AvI, mAtunA ane 35LAyA paNa icche che tethI ha pratyaya paNa vikalpa thAya che ema mAne che. sUryAd devatAyAM vA 2-4-64 artha - dhavavAcaka saMbaMdhI strIliMgamAM vartatAM devatAvAcaka sUrya zabdathI pratyaya vikalpa thAya che ane sI nAM yogamAM ane mAna Agama thAya che. vivecana - sUryarA mAryA - sUryALI, sUryA = sUrya deva jAtinI strI. ahIM devatAvAcaka, dhavavAcaka evA sUrya nAmane A sUtrathI pratyaya vikalpa lAgyo. jyAre phrI pratyaya lAgyo tyAre tenA yogamAM ane mAna Agama thayo ane phI nA vikalpapakSamAM mAt 2-4-18 thI mA pratyaya lAgyo che. tevatAthati vinma? mAnuSI pUrI = sUryanI manuSya jAtinI strI. kuMtI.) sUryastha kAryA - sUI. ahIM sUrya zabda devatAvAcaka nathI. paNa dhavavAcaka che tethI A sUtrathI hI pratyaya na thatAM thavA. ra-4-59 thI DI pratyaya thayo. sUryA.... ra-4-89 thI sUrya nA yu no lopa thayo ane DI lAgatAM baca... 2-4-86 thI no lopa thavAthI sUkI - sUrI zabda banyo che. yava-yavanA-'raNya-himAd doSa lipyuru mahattve 2-4-65 artha -topa lipi, kara ane mahattva arthamAM vartatAM anukrame yava, yavana, garakhya ane hima zabdathI strIliMgamAM hI pratyaya thAya che ane phI nAM yogamAM anne mAna Agama thAya che. sUtrasamAsa :- yavatha yavanagna maratha% na% tevAM samAha: - yavayavanAra vyahimama, tama. (samA. Dha.) ropa lipiccha raNa mahattva teSAM samANA: - totiyuramahattvam, tami. (samA. Dha.) vivecana - duSTa yava - thavAnI = yavonA doSarupa rAlaka nAmanuM dravya. * yavanAnAM rUcam - yavanAnI = yavana dezanAM yavanonI lipi. Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 252 mahat (ra) umarakhyam - rAnI moTuM jaMgala. mahat him - himAnI = baraphano samUha. A cAre zabdone anukrame te pramANenA arthamAM A sUtrathI 3ii pratyaya thayo che ane phI nA yogamAM jAna Agama thayo che. thava vigere zabdono roSa vigere arthanA abhAvamAM strIliMgapaNuM nathI hotuM tethI sUtramAM pratiudAharaNa batAvyA nathI. paraMtu jayAM saMjJAnI vivakSA karIe tyAM yuvA, yavana, maLyA ane dimA ema koIka vyaktinA strInAM) nAma rUpe strIliMgamAM mA pratyaya thAya che. kArya-kSatriyadi vA -4-16 artha:- sArtha ane kSatriya zabdathI strIliMgamAM sI pratyaya vikalpa thAya che. ane 1 TI nA yogamAM anne mAna Agama thAya che. sUtrasamAsa :- gAza kSatriya hato. mahiA: - mAryakSaya, tasmatuM. (samA. Dha.) vivecana - , = sAsu ane kSatriyALI, kSatriyA = kSatriyANI. A baMne zabdone A sUtrathI 3 pratyaya lAgyo che ane rU nA yogamAM anne mAna Agama thayo che. jayAre te pratyaya na thAya tyAre mAtra4-18 thI A pratyaya lAgyo che. ' ya antavAlA jAtivAcaka zabdonuM nAte... ra-4-54 thI varjana thatu hatuM. tenA apavAdamAM ghavA. 24-59 thI nitya rI pratyaya thAya che paNa anne mAna Agama nathI thato dA.ta. mAryo, kSatriyI. tenA apavAdarupe adhava nAM yogamAM paNa DI pratyaya karavo che mATe A sUtranuM pRthaka kathana karyuM che. yugo sAyan vA 2-4-17 artha - can pratyayAnta zabdathI strIliMgamAM rI pratyaya thAya che ane rI nAM yogamAM anne vikalpa DAyanuM Agama thAya che. vivecana :- Tca vRddhApatyam strI - jA, mAlakhI = gargaRSinuM vRddhApatya strI. Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 253 f - rzAve... 6-1-42 thI yak pratyaya. n+-yat - vRddhi:... 7-4-1 thI AdisvaranI vRddhi. f+yag - varSe... 7-468 thI n nA antya 36 no lopa. A sUtrathI U~ pratyaya ane ante DAyan Agama. gArgya DI hitya... 2-1-114 thI anya svarAdino lopa. $+lAyan+9 gAy+DAyan+DI - gAryAyanI - jIvAM... 2-3-63 thI 6 no kh. garyAyaLI. vikalpapakSe jyAre DAyan Agama na thAya tyAre... - mArca+DI -.asya... 2-4-86 thI 4 no lopa. vyasanAt... 2-4-88 thI dh no lopa. - gAryuM+ [+GI - gArzI. vA zabda sAthe DAyan no ja saMbaMdha che. f e jAtivAcaka nAma che paNa apatya arthamAM yat pratyaya lAgyA pachI jAtivAcaka rahetuM nathI mATe yak antavALA zabdane At 24-18 thI Ar pratyaya lAgavAno hato paNa zrcat antavALA zabdane ii pratyaya karavo che mATe A sUtranI racanA karI che. - DAyan mAM hit na karyu hota to paNa ahIM to prayoga siddha ja hato kemake vyaMjanathI para rahelAM taddhitanAM yu no OM para chatAM lopa thAya che tethI Ayan Agama kare to paNa cAle. chatAM paNa Ayan Agama na karatAM DAyan karyo che te A sUtra mATe nahIM paNa hrauvya... 214-70 sUtra mATe karela che. lohitAdizakalAntAt 2-4-68 artha :- noti vigere zabdothI zaruta zabda sudhInA yak pratyayAnta zabdothI strIliMgamAM U pratyaya thAya che ane UnAM yogamAM atte DAyan Agama thAya che. sUtrasamAsa :- lohita Avi yasya sa nohitAvi: (bahu.) zata: antaH - rAjanAnta: (bahu.) jJohitAvizrva rAjanAntatha tayo: samAhAra: - lohitAvizAntama, tasmAt. (samA. 4.) yasya saH - - Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 254 vivecana - lohitasya vRddhApatyam strI = tauhityAyanI. : zakalasya vRddhApatyam strI - zAkalyAyanI. A baMnenI sAnikA 2-4-67 sUtramAM ApelA gAryAyaLI pramANe thaze. vi gaNapAThamAM lohita thI rAta sudhInA zabdo che ja. ane rzAve... 6-1-42 thI badhA zabdone yak pratyayanI prApti paNa che tethI yago... 2-4-67 thI DI ane DAyan baMne thatAM hatAM paNa DAyan vikalpe thato hato. johita thI zatta sudhInA zabdone lAyan nitya karavo che tethI A sUtrano prAraMbha karyo che. SA'vaTAdvA 2-4-62 artha :-- yat pratyayAnta evAM r antavALA zabdothI ane avaTa zabdathI strIliMgamAM Tva pratyaya vikalpe thAya che ane OM nAM yogamAM ante DAyan Agama thAya che. sUtrasamAsa :- pazca avaTjha patayo: samAhAra: vivecana :- pUtimASastha vRddhApatyam strI pUtimASa RSinuM vRddhApatya strI saMtAna. avaMTasya vRddhApatyam strI. AvaTyAyanI, AvaTyA gotra strI saMtAna. -- SAvRTam, tasmAt. (samA. 4.) pautimASyAyaNI, pautimASyA - = = avaTa RSinuM A baMnemAM A sUtrathI ii pratyaya viklpa thayo ane UnA yogamAM DAyan Agama thayo che vikalpapakSe OM pratyaya na lAge tyAre At 2- 4-18 thI Ar pratyaya lAgyo che. sAdhanikA 2-4-67 mAM ApelA gAyaLI pramANe thaze. ahIM vA no saMbaMdha DI pratyaya sAthe che paNa InAM yogamAM thatAM DAyan pratyaya sAthe nathI. kauravya - mANDUkAsssUreH 2-4-70 artha :- jauravya, mAhU ane masuri zabdothI strIliMgamAM U pratyaya thAya che ane UnAM yogamAM ante DAyan Agama thAya che. Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 255 sUtrasabhAsa :- kauravyazca mANDUkazca Asurizca eteSAM samAhAraH kauravyamANDUkAsUra, tasmAt ( sabhA dva.) sUtramAM napuM. paMcamI the. va ne badale puliMga paMcamI e. va. nuM rupa karela che te lAghava mATe che. viveyana :- kurUNAm apatyam strI - kauravyAyaNI = guruvaMzIya strI. kuru - du-nAdi... 6-1-118 thI Jya pratyaya. kurU + Jya - vRddhiH... 7-4-1 thI Ahi svaranI vRddhi. asvaya... 7-4-70 thI uno av. kaurU + jya kaurav+ jya . kauravya A sUtrathI ii pratyaya ane DAyan Agama. kauravya + DAyan + DI - Ditya... 2-1-114 thI antyasvarAhino sopa. - kauravyAyanI - raSRvarNA... 2 - 3 - 63 thI n no N. - kauravyAyaNI. - maNDUkasya apatyam strI mANDUkAyanI saMtAna. - maNDUka - pIlA... hu - 1 - 68 thI aN pratyaya . maNDUka+aN - vRddhiH... 7-4-1 thI Ahi svaranI vRddhi. mANDUka+aN avarNe... 7-4-68 thI antyasvarano lopa. A sUtrathI zai pratyaya ane DAyan Agama. mANDUk+aN mANDUka+DAyan+DI soya. mANDUkAyanI / asurasya apatyam strI AsurAyaNI = AsurinuM strI saMtAna. asura - bAhvA... 6-1-32 thI iJ pratyaya. -- asura+iJ - vRddhiH... 7-4-1 thI mahisvaranI vRddhi. Asura+iJ - avarNe... 7-4-68 thI antyasvarano sopa. - Asur+iJ Asuri - yA sUtrathI DI pratyaya bhane jante DAyan sAgabha. Asuri + DAyan + DI - Ditya... 2-1-114 thI antyasvarAhino lopa. - - = Dhola vagADanAranuM strI - Dityantya... 2-1-114 thI antyasvarAdhino Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 256 Asura+DAyan+DI - AsurAyanI - raghuvarNA... 2-3-83 thI n no Na. AsurAyaNI / mANDUkAyanI bhAM aN pratyaya lAgeko cha tethI aNaje... 2-4-20 thA GI pratyayAnI prati tA. DAyan mAgama mante 421 // bhATe 4 // sUtra banAvyuM che. Asuri za06 iJ pratyayAnta cha tene nIthenaiJ itaH 2-4-71 thI DI pratyaya lAgavAnI prApti hatI paNa DAyan nI anuvRtti nathI cAlavAnI bhane Asuri zahane mante DAyan mAgama 42vo cha tethI. Asuri zahane A sUtramAM grahaNa karyo che. itra itaH 2-4-71 artha :- iJ pratyayAnta i.2rAnta nAmathI strIliMgamA DI pratyaya thAya che. viveyana :- sutaGgamena nirvRttA - sautaGgamI sutagama - sutaGgamA... 6-2-85 thI ib pratyaya. sutaGgama+iJ - vRddhiH... 7-4-1 thI bhAspa2nI vRddhi... sautaGgama+iJ - avaNe... 7-4-68 thI antya svarano so5. sautaGgam+iJ - sautaGgami - m|| sUtrathI DI pratyaya. sautaGgami+DI - samAnAnAM... 1-2-1 thI i+I = I. sautaGgamI / ita iti kim ? karISasya iva gandhaH yasya saH - karISagandhiH. vopamAnAt 7-4-147 thI i samAsAnta thayo che. karISagandheH vRddhApatyam strI - kArISagandhyA = NSadhi linu saMtAna. karISagandha - ata ib 6-1-31 thI. iJ pratyaya. karISagandha+iJ - vRddhiH... 7-4-1 thI mAhispa2nI vRddhi. kArISagandha+iJ - avarNe... 7-4-68 thI antya sva2no. do5. kArISagandhi - anArSe... 2-4-78 thI antya ino Sya mAheza. kArISagandhya - At 2-4-18 thI. Ap pratyaya. Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 257 varISaTcyA. ' ahIM phar pratyayAnta zabda hovA chatAM rUno jha (2) Adeza thaI javAthI rUkArAnta nathI tethI A sUtrathI 3ii pratyaya na thayo. phar pratyaya lAgyA pachI je rUkArAnta ja rahetuM hoya tene A sUtrathI 3 pratyaya thAya che. nutaH ra-4-72 artha - manuSyanI jAtivAcaka rUkArAnta nAmathI strIliMgamAM pratyaya thAya che. vivecana - kuntaH jJa: patyam - kuntI = kuMtirAjAnuM apatya strI. tti - duna. 6-1-118 thI 2 pratyaya. nti+2 - kunya.. 6-1-121 thI 2 no lopa. tti - A sUtrathI thI pratyaya. ntiDI - samAnAnAM. 1-2-1 thI ru = huM dIrgha. 3ntI rakSaca apatyam strI - rANI = dakSanI putrI, pANinI muninI mAtA. hRkSa - gata rUtra 6-1-31thI pratyaya. kSa-rUm - vRddhi. 7-4-1 thI AdisvaranI vRddhi. rAkSa+rUn - ava... 7-4-68 thI atyasvarano lopa.. tala - A sUtrathI hI pratyaya. ta+kI - samAnAnAM. 1-2-1 thI rU = dIrgha. tAlI. A baMne manuSyanI jAtivAcaka rUkArAnta nAma hovAthI A sUtrathI 3 pratyaya thayo che. rUta rUva - 9H apatyam strI - sat = daratanuM apatya strI. ahIM rUkArAnta nAma nathI rad vyaMjanAnta nAma che tethI A sUtrathI DI pratyaya thayo nathI. nati lim ? titti = tetara pakSI. A pakSIvAcaka nAma che manuSyanI jAtivAcaka nathI mATe A sUtrathI pratyaya lAgyo nathI. nAriti lim ? vaurAti nitA - niauzasvi. kanyA = Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 258 kauzAmbIthI nIkaLelI kanyA. kanyA zabda manuSyavAcaka che paNa manuSyanI jAtivAcaka nathI tethI A sUtrathI maiM pratyaya thayo nathI. . dAkSI * ahIM pha pratyaya logelo hovAthI s taH 2-4-71 thI pratyayanI prApti hatI paNa guruupAnya hovAthI anArSe... 2-4-78 thI anyano dhva Adeza thavAnI prApti Ave tethI 2-4-71 thI pratyaya na thAta. mATe manuSyanI jAti tarIke gaNIne pheMkArAnta nAmathI DI pratyaya karyo che. uto'prANinazcAyurajvAdibhyaH UG 2-4-73 artha :- yu antavALA ane rakhvAti zabdone varjIne kArAnta manuSyanI jAtivAcaka ane aprANIvAcaka nAmathI strIliMgamAM k pratyaya thAya che. sUtrasamAsa :-- 7 prANI -- aprANI, tasmAt. (nar. ta.) rakhkhuM: Ali: yeSAm te - raLvAtya: (bahu.) yutha raLvANyazca yubvAya. (ita. 4.) na yurajvAdayaH ayubvAya:, tebhya: (nag. ta.) - - vivecana :- manuSyajAtivAcaka - ze: apatyam strI - purUH = kuruvaMzIya strI. - jIruM - junAri... 6-1-118 thI gva pratyaya. +gya - rof 6-1-122 thI nya no lopa. - kuru A sUtrathI k pratyaya. ru+r - samAnAnAM... 1-2-1 thI 3+ = + dIrgha. na | brahmA bandhu: yasyA: sA - brahmavanyUH = brAhmaNanA AcArathI bhraSTa thayelI strI. - aprANivAcaka - mattAnu = tuMbaDu. A sUtrathI kpratyaya lAgavAthI batAvuH = tuMbaDI. J: A sUtrathI k lAgavAthI nyUH = LavizeSa. ta kRti vim ? vayU: = vahu. A hrasva kArAnta nAma nathI tethI A Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 259 sUtrathI kara pratyaya lAgyo nathI. gatiti ?i AvuM = uMdaraDI. aprANivAcaka sakArAtta nAma nathI tethI A sUtrathI pratyaya lAgyo nathI. gAvi - vahu sarI = hoMziyAra strI. ahIM padu zabda sakArAtta che paNa jAtivAcaka nathI guNavAcaka che tethI A sUtrathI pratyaya lAgyo nathI. yuvatina vi? adhvaryuM. strI = gora mahArAjanI strI. ahIM yu antavALA zabdonuM varjana kareluM hovAthI A sUtrathI pratyaya thayo nathI. '. g: = dorI, hanu = haDapacI. sUtramAM prakhyAti zabdonuM varjana kareluM hovAthI A sUtrathI pratyaya lAgyo nathI. sUtra ba. va. mAM che te vahuvacanam kAti pArtha. bAhvanta kaMdu-kamaNDalornAmni 2-4-74 artha - saMjJAnA viSayamAM rAhu antavALA zabdo temaja va ane mahattva nAmathI strIliMgamAM huM pratyaya thAya che. sUtrasamAsa - rAhu ane kahyuM : - vAhantaH (bahu) vAhiza zA mactu teSAM nahi - vAhinAkruSNanuM tA. (samA. .) lAvavA mATe puliMga paMcamI e. va. nuM rupa karela che. vivecana - kI vANyAH sA - makavA, dU, mavetUTa = saMjJAvAcaka zabdo che. A hakArAnta zabdone A sUtrathI strIliMgamAM pratyaya lAgyo che. - nAnIti hima? vRtau vAhU yAda sA - vRttivAdura = goLa bhujAvALI strI. ahIM saMjJAvAcaka zabda nathI tethI A sUtrathI pratyaya lAgyo nathI. hato... ra-4-73 thI sakArAtta nAmone pratyayanI prApti hatI ja chatAM sUtra judu banAvyuM tethI saMjJA sivAyanA anya arthamAM vAyu : attavALA, dru ane mavlu nAmathI have pratyaya nahIM thAya. Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 260 upamAna--sahita--saMhita--saMha - zapha - vAma-lakSmaNAdyUro: 2-4-75 artha :- upamAnavAya' nAma tebha4 sahita, saMhita, saha, zapha, vAma ne lakSmaNa e pUrvapadathI para rahelAM rU zabdathI strIliMgamAM pratyaya thAya che. sUtrasabhAsa :- upamAnam ca sahitazca saMhitazca sahazca zaphazca vAmazca lakSmaNazca eteSAM samAhAraH - upamAnasahitasaMhitasahazaphavAmalakSmaNam, tasmAt. ( sabhA . 6 . ) vivezana :- karabhaH iva UrUH yasyAH sA . karabhorUH = hAthInAM jayyAnI sAthaLa jevI sAthaLavALI strI. -- sahitau saMhitau vA UrUH yasyAH sA - sahitorUH, saMhitorUH = hitArI sAthaLavALI strI. vidyamAnau UrUH yasyAH sA athavA UrUbhyAm vartete yA sA = - vidyamAna sAthaNavANI strI. zaphau UrUH yasyAH sA strI. vAmau UrUH yasyAH sA lakSmaNe UrUH yasyAH sA vAmorUH suMdara sAthaLavALI strI. lakSmaNorUH = bhanohara sAthaNavANI strI. upamAnAdyAderiti kim ? pInau UrUH yasyAH sA pInorUH = puSTa sAthaNavANI strI nahIM upamAnavAya } sahita vagere zabda pUrvapadyamAM nathI tethI A sUtrathI k pratyaya lAgyo nathI. "siddhe sati Arambho niyamArthaH " siddha hovA chatAM niyama ryo } UrU zabdanI pUrvamAM ATalAM zabdo hoya to ja Dpratyaya thAya anyathA na thAya. - zaphorUH = gAyanI jurI ThevA sAthaNavANI artha : = upamAnavAcipadathI upamAvAcaka zabda grahaNa thAya che. nArI - sakhI - paGga - zvazrU 2-4-76 sahorUH nArI, sakhI 2. je DI jantavANA antavALA nipAtana karAya che. ne pazU, zvazrU bheje UG sUtrasabhAsa :- nArI ca sakhI ca paGgU ca zvazrU ca - nArIsakhIpaGgazvazrU. (M. dva.) khahIM ja. 1. nA jas pratyayano sUtratvAt sopa thayo che. Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 261 vivecana :- nArI - athavA nara zabdane karI pratyaya ane nAr Adeza nipAtana thayo che. savI - sara athavA sagi zabdane hI pratyaya nipAtana thayo che. ra3 = AkAza, navarAza. vena sa6 vartata yA sA - lallI = navarAzanA samaye sAthe rahe che. to... ra-4-3ra thI vikalpa hI nI prApti hatI. bannene A sUtrathI nipAtanathI nitya kI pratyaya thayo che. pa - pazu+ A zabda jAtivAcaka nathI paNa guNavAcaka che ane upAjyamAM saMyoga che. svarathI para je 3che te eka varNathI para nathI paNa be vyaMjanathI para che mATe rAhuto. ra-4-35 thI phI nI prAptino abhAva hato. manuSyajAtittva ane aprANi jAtitvano paNa abhAva che tethI to.. ra4-73 thI paNa kaphanI prApti nahatI tethI A sUtrathI aprApya evA pa zabdane kahunI prApti thaI phUDa - zvAstha mAryo ahIM zvasura zabdane dhavA. ra-4-59 thI 3ii . nI prApti hatI ane jAtivAcakanI apekSAe nAte... 2-4-54 thI DI nI prApti hatI. teno bAdha karIne A sUtrathI pratyaya karyo che. zu nA 3 no ane ra mAM rahelAM 3 no lopa nipAtanathI thayo che. - yUti ra-4-77 artha - yuvat zabdathI strIliMgamAM ti pratyaya thAya che. vivecana - yunaH mAryA - yuvatiH = yuvAna strI. AAjI : yuvana - A sUtrathI ti pratyaya. yuvati - nAno... ra-1-91 thI no lopa. yuvati | mukyotirleva - yunAM madhyAt nitA thA mA - ninI = yuvAnInI madhyamAMthI nIkaLI gayelI strI. niryuMvat - riyAM... -4-1 thI 3 pratyaya. niryuvana+DI - zvayuva.. 2-1-106 thI 3 no 3. niryu+DI - samAnAnAM. 1-2-1 thI 33 = dIrgha. Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ niyU~nI / yuvan zabda nArAnta hovAthI striyAM... 2-4-1 thI DI pratyayanI prApti hatI tenAM apavAda rUpe A sUtrathI tti pratyaya karyo che. tethI tti pratyaya 52vA vaDe strIttvanA abhidhAnathI itoktyarthAt 2-4-32 thI have vikalpe maiM nahIM thAya. 262 - prazna :- to pachI strIliMgamAM yuvatI ema DI aMtavALu nAma kema thAya che? 4vAja :- yauteH auNAdika kid ati pratyayAntAt DI bhaviSyati - yaute : iti yuvatI khebha zAhithI kit ati pratyaya thavAthI DI pratyaya thAya che. yuk mizraNe - yu yoH kit 658 zAhithI kit ati pratyaya. yu+ati - ghAto... 2-1-50 thI u no uv. - yuv + ati = yuvati - ito ... 2-4-32 thI DI pratyaya. yuvati + DI - samAnAnAM ... 1-2 - 1 thI i+I = I hIrdha.. yuvatI. yA rIte azAhithI yuvatI siddha thAya che. anArSe vRddhe'Ni bahusvara - gurUpAntyasyA'ntasyaSyaH 2-4-78 artha :- RSi arthavANAne vardhane anya vRddhApatyamAM vidhAna rAkhelo aN ane s pratyaya ante hote chate bahusvaravALA ane upAjyamAM guruvarNavALAM nAmanAM anyano strIliMgamAM cha Adeza thAya che. sUtrasabhAsa :- RSINAm idam RSau bhavaM vA - ArSam na ArSam - anArSam, tasmin. ( naJ ta.) aNUM ca iJ ca etayoH samAhAraH - aNij, tasya ( sabhA.5.) bahavaH svarAH yasmin tad - bahusvaram gurUpAntyam (jaLu.) bahusvaraM ca - (a.) gurUH upAntyaH yasmin tad tad gurUpAntyam ca vivezana :- kArISagandhyA - sAdhanA 2-4-71 sUtramAM sakhyA pramANe thaze. bahusvaragurUpAntyam, tasya. ( arbha . ) bAlAkyA 2-4-71 sUtramAM khApetAM - balAkasya vRddhApatyam strI kArISagandhyA prabhAze thaze. - = anArSa iti kim ? vasiSThasya vRddhApatyaM strI vasiSTha M RSinuM vRddhApatya strI. - vasiSTha Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 263 vasiSTha - RSi..6-1-61 thI mad pratyaya. vasiSTha+31LuM - mAne. ra-4-20 thI DI pratyaya. vasiSTha+ga+rI - ava... -4-68 thI 3 no lopa. vaNajhaNI - vRddhi.... -4-1 thI vRddhi. vAsiSTha - maca. 2-4-86 thI 3ii pUrvanAM ka no lopa. vasiTI. ahIM RSinuM vRddhApatya che tenuM sUtramAM varjana kareluM che mATe A sUtrathI aMtyano Adeza na thayo. vRddha ti vi? ahicchatrasta yuvAvayaM strI - hicchatrI = ahicchatra dezavAsI yuvApatya strI. ahIM maLu pratyaya lAgelo che te yuvApatya arthamAM lAgelo che vRddhApatya arthamAM lAgelo nathI mATe A sUtrathI attvano cha Adeza na thayo. : gAga rUti si? tumAkhavRddhApatya racI - ArtA. ahIM vilA. 6-1-41 thI vRddhApatyamAM pratyaya lAgyo che. an ke Draga pratyaya nathI lAgyo mATe A sUtrathI anyano Na Adeza thayo nathI paNa aLage,. 2-4-20 thI DI pratyaya thayo che. vati zi? kSastha vRddhApatya strI - sAkSI, sAdhanikA ra-4-72 sUtramAM Apela pramANe thaze. bahusvaravALo zabda nathI mATe A sUtrathI anyano gha Adeza thayo nathI. gurUAjyati vim ? 3H vRddhApatya strI - saupavI. sAdhanikA 2-4-20 sUtramAM Apela pramANe thaze. upAjyamAM guruvarNa nathI mATe A sUtrathI attvano khya Adeza thayo nathI. aMNijantasya saMto bahusvarAdivizeSaNaM kim ? dvArasya vRddhApatyaM strI - tIvA = dvAradezanuM vRddhApatya strI. dara - ta Dran 6-1-31 thI phar pratyaya. dAra+phan - ava. 7-4-68 thI anya ma no lopa. dArUn - dAveH -4-9 thI dam nA nI pUrve o no Agama. rR au r A guphun - savAri - A sUtrathI anyano Adeza. DhIvArtha - sat 2-4-18 thI A pratyaya. Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 264 vauvArya+AvuM - samAnAnAM... 1-2-1 thI a+Ja = Ja dIrgha vauvAryAM. dAra zabda e guru upAnyavarNavALo che paraMtu rUJa pratyaya lAgatI vakhate bahusvaravALo nathI chatAM kh pratyaya lAgIne vauvAra thayAM pachI bahusvaravALo zabda banyo tethI akhiJantasya... sUtramAM ApelAM vizeSaNane kAraNe A sUtrathI anyano dhva Adeza thayo che. Dutona: vRddhApatye strI - jhauDutomyA = uDulomanuM vRddhApatya strI. phuloman - vAdghatithyo... 6-1-32 thI o pratyaya. aDutoma+g - novavasya... 7-4-61 thI anya an no lopa. jhaDulo+g - vRddhi:... 7-4-1 thI AdisvaranI vRddhi: - A sUtrathI anyano dhva Adeza. - auDulomi mauDutomya - At 2-4-18 thI Ar pratyaya. auDutomya+Ap - samAnAnAM... 1-2-1 thI ga+ = A dIrtha. auDutomyA. ahIM phuloman bahusvaravALo zabda che paraMtu g pratyaya lAgatI vakhate gurU upAnyavALo zabda nathI chatAM kh pratyaya lAgyA pachI auDutomi e guruupAtttavarNavALo zabda che tethI abhinantasya... sUtramAM ApelAM vizeSaNane kAraNe A sUtrathI anyano dhva Adeza thayo che. - bahusvara - bethI vadhAre svaravALo zabda. guruupAjya - dIrgha athavA saMyuktAkSara upAjyamAM hoya tevo zabda. ahIM mAM ya pratyaya che k it che k im nuM koI phaLa nathI anya ya thI judo pADavA mATe vya Adeza karyo che. kulAkhyAnAm 2-4-79 artha :-- jenA vaDe kulanI prasiddhi thAya tevAM RSi arthavALA zabdane varjIne anya vRddhApatyamAM vidhAna karAyelAM ad ane g pratyayAnna nAmanAM antyavarNano strIliMgamAM ghva Adeza thAya che. sUtrasamAsa : tam AvyAyate yAmi: tA: AvyA:, tAnAm. (bahu.) Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 25 = puNikasya. vRddhApatyaM strI pauNikyA puNa gotranI vRddhApatya strI. zivAre... 6-1-60 thI ad pratyaya lAgelo che. vivecana : --- guptasya vRddhApatya strI - gauptyA = vaizyanI vRddhApatya strI. ahIM ata phaeNg 6-1-31 thI g pratyaya lAgelo che. ahIM baMne zabdothI kulanI prasiddhi thAya che tethI A sUtrathI antyavarNano thaeN Adeza thayo che. anArtha tyeva - gautamasya vRddhApatya strI - gautamI = gautamaRSinuM = vRddhApatya strI. sAdhanikA 214-78 mAM ApelA vAsiSThI pramANe thaze. RSi arthavALo zabda hovAthI A sUtrathI anyano Sya Adeza thayo nathI. sUtra ba. va. mAM che teIM kulavAcaka zabdo Ave. e. va. mAM karyu hotato * kula zabda ja Avata. bahusvaravALo ane guruupAttva svaravALo zabda na hoya to paNa antyano dhva Adeza karavA mATeja A sUtrano prAraMbha che nahIM to 2-4-78 thI rU Adeza thAta. krauDyAdInAm 2-4 -80 artha :- Rg ane g pratyayAnta auli vigere nAmanAM antyavarNano strIliMgamAM " Adeza thAya che. sUtrasamAsa :- jhauhi; AviH yeSAm te - jhauDvAvavaH, teSAm. (bahu.) vivecana :- hoDakSya apatya strI - joDyA. = - laDasya apatyaM strI tADyA. abahusvara ane aguruupAtttavALA mATe temaja anantara apatya arthavALAne anArthe... 2-478 thI prApti na hatI tenI prApti mATe A sUtranI racanA karI che. bahuvacanamAkRtigaNArtham / mona--bhUtayo: kSatriyA--yuvatyo: 2--4-82 artha : kSatriyA ane yuvati arthamAM anukrame mona ane sUta zabdanAM Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 266 - attvavarNano strIliMgamAM paNa Adeza thAya che. sUtrasamAsa :- bhojazca sUtazca - bhojasUtau, tayoH (5ta.. .) / kSatriyA ca yuvati ca - kSatriyAyuvatI, tayoH (5ta. 6.) viveyana :- bhojyA kSatriyA = movaMzama utpanna thayeTI. * sUtyA yuvatiH = yauvanapane pAmelI. . anya arthamA mA sUtrathA Sya mAheza yato nathA tathA bhojA bhane sUtA thAya. jAte... 2-4-54 thI ti mamA DI pratyaya nI ni l tanai apavAdarupe A sUtrathI paNa Adeza karyo che. daivayajJi-zaucivRkSi-sAtyamuni-kANTheviddharvA 2-4-82 artha :- daivayajJi, zaucivRkSi, sAtyamuni bhane kANTheviddhi mA iJ pratyayAnta .. nAmanAM anyavarNano strIliMgamAM vikalpa Na Adeza thAya che. sUtrasamAsa:- daivayajJizca zaucivRkSizca sAtyamunizca kANTheviddhizca eteSAM samAhAraH - daivayajJizaucivRkSisAtyamunikANTheviddhi, tasya.(samA. da.) viveyana :- deva eva yajJaH yasya saH - devayajJaH, devayajJasya apatyaM strI - daivayayA. ata iJ 6-1-31 thI iJ pratyaya bhane mA sUtrathA antyako Sya mAheza thayo cha vi552. Sya na thAya tyAre nurjAteH 2-4-72 thI. DI thavAthI daivayajJI = hevayazanI putrI thayu. 4 pramA.... zucirvRkSaH yasya saH - zucivRkSaH, zucivRkSasya apatyam strI - zaucivRkSyA, zaucivRkSI. satyam ugram yasya saH - satyamugraH, satyamugrasya apatyaM strI - sAtyamugryA, sAtyamugrI. kaNThe viddhaM yasya saH - kaNTheviddhaH, kaNTheviddhasya apatyaM strI - kANTheviddhyA, kANThevitI = aviSiroM mapatya strI. tatpuruSe... 3-2-20 thI athavA amUrddha... 3-2-22 thA mAsu5 samAsa thayo che. anArSe... 2-4-78 thI. vRddhApatyamA zahanA antyavAno Sya nitya thato hato paNa vRddha sivAyanA arthamAM aprApti hatI tenI vikalpa prApti Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 267 karavA mATe ja A sUtranI racanA karI che. eTale prANa prApta viSas" thaze. putrapatyo: vorIl tapuruSe -4-8rU artha - kevala putra ane pati zabda para chatAM pUrve rahelAM mukhya mA pratyayAntanAM Na Adezano tapuruSa samAsamAM d thAya che. sUtrasamAsa - putraDha patiza - putrapatI, tayo (Ita. .) vivecana - varISI anya rUva anya vasthA: sA - varISazvi, vopamanAr - 3-147 thI rUt samAsAnta pratyaya thavAthI rIpabdhi thayuM che. varISA je patya strI - tArISa Hi, soDapatye 6-1-28 thI 3 pratyaya, anAryuM. 2-4-78 thI anyano Na Adeza ane mAtra 4-18 thI 6 pratyaya thavAthI vISA thayuM. tArI yAda putraH pati va - zArISa thIputra ane varISa thI patiH. ahIM putra ane pati zabda akhta hovAthI A sUtrathI pya no Adeza thayo che. dhyeti vim ? rUAyA putra: - rUAputra = zeThANIno putra. rUpam gati - gyaH mAM DhaSNa 6-4-178 thI ya pratyaya lAgyo che. paNa pya saMbaMdhI ya nathI mATe A sUtrathI 6 Adeza thayo nathI. kevalayoriti kim ? putrasya kulam - putrakulam, kArISagandhyAyAH putravutam - tArISa dhyAputrajnam. ahIM mAtra putra zabda ane nathI paNa putravRtta zabda atte che. tethI A sUtrathI Adeza thayo nathI. ahIM kva mAM prakAra che tethI veDUto.... ra-4-98 vigere sUtromAM no niSedha karelo che tethI svAdi kArya nahIM thAya. vanya vahuvArI 2-4-84 artha - kevala vanyu zabda para chatAM pUrve rahelAM mukhya mA pratyayAntanAM khya Adezano bahuvrIhi samAsamAM DuM thAya che. vivecana :- varISI vanyu yI : - varISa sthiIvanyu = kArISagandhI vRddhApatya strI che badhu jene te. ahIM bahuvrIhi samAsamAM vanyu zabda paramAM che tethI pUrve rahelAM mA pratyaya saMbaMdhI Adezano A sUtrathI . Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 268 1. d thayo che. kevala ityeva - bandhoH kulam - bandhukulam, kArISagandhyAyAH vanyutam - vISacyavanyuyutam. ahIM mAtra vanyu zabda atte nathI paNa vanyuyutta zabda atte che tethI pUrve rahelAM bApU pratyaya saMbaMdhI Adezano A sUtrathI phun thayo nathI. mukhyaityeva - kArISagandhyAm atikrAntA - atikArISagandhyA, tijArIpacyA vanyu: yasya saH - tijArISa dhyAvanyu. ahIM varISa zabda tawAnta zabdanuM vizeSaNa banavAthI gauNa bane che tethI A sUtrathI pya Adezano dda na thayo. mAti-mAtR-mAvA -4-81 artha - kevala mAta, mAtR ane mAtR nAma para chatAM pUrve rahelAM mukhya kAryuM pratyayAntanAM Adezano badrIhi samAsamAM kva vikalpa thAya che. sUtrasamAsa - kAtiza mAtA 3 mAtRDha teSAM samAIMDa - mAtA/mAtRma, tami. (samA. .) vivecana - SIcya mAtA : - vAcImAta:, kASacyAmati: - kArISagandhImAtA, kArISagandhyAmAtA kArISagandhImAtRkaH, kArISagandhyAmAtRka = kArISagandhI mAtA che jene te. mAturmAta:... 1-4-40 thI Ama vAcI mAtR zabdano mAtaH Adeza thato hato paNa ahIM sUtra sAmarthyathI Amanya vinA paNa mAtaH Adeza thAya che temaja aityititaH 7-3-171 thI traTakArAnta nAmone n pratyaya nitya thAya che. paraMtu sUtramAM mAtR ane mAtR zabdanuM pRthaka upAdAna kareluM hovAthI vikalpa n pratyaya thayo che tethI mAta, mAtR ane mAtR para chatAM A sUtrathI d vikalpa thato hovAthI kula cha prayogo thayA che. bAhya kyAM nu ra-4-86 artha :- ra pratyaya para chatAM pUrvanAM 3 no lopa thAya che. Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 269 viveyana :- madreSu carati sA - madracarI = bhadraDezama 32nArI. madracar - careSTaH 5-1-138 thI. Ta pratyaya. madraca+Ta (a)- aNaje... 2-4-20 thI DI pratyaya. madracar+a DI - mA sUtrathI DI nI pUrvana! a no yo5. madraca+DI - madracarI. DI 52 7di ano4 do5 thAya cha tethI daNDinI, kI vigerebhA pUrvana 7 ane 8 no phI para chatAM lopa thato nathI. . matsyasya yaH 2-4-87 artha :- DI 52 chata matsya na ya no do5 thAya che. viveyana :- matsyasya strI- matsI = bh||7el matsya - gaurAdibhyo... 2-4-18 thI. DI pratyaya. matsya+DI - asya... 2-4-86 thI a no do5. matsy+DI - mA sUtrathA y no do5. matsI / vyaJjanAt taddhitasya 2-4-88 artha - vyaMjanathI para rahelAM taddhitanAM noDI pratyaya para chatAM lupha thAya che. viveyana :- manoH apatyam strI - manuSI = manuSyanu apatya strI.. manu - manoryANau... 6-1-84 thI ya pratyaya bhane mante S mAgama. .manuSya - gaurAdi... 2-4-18 thI DI pratyaya... manuSya+DI - asya... 2-4-86 thI a no To5. manuSy-DI - // sUtrathA vyaMxnathI 52 26i tadvitanai y no do5. manuS+DI - manuSI. . vyaJjanAditi kim ? kArikAyAH apatyam - kArikeyI = naTIna apatya strI, UMTaDI athavA sAMDhaNInuM strI saMtAna. kArikA - GyAptyUGa 6-1-70 thI eyaN pratyaya. kArikA+eyaNa - avarNe... 7-4-68 thI A no do5. Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra70 kArik+eyaN - kArikeya - aNaje... 2-4-20 thI. GI pratyaya. kArikeya+DI - asya... 2-4-86 thI a no do5. kArikey+GI - kArikeyI. 480 20 sUtrathI ya no yo5 yato nathI ma ke vyaMjanathI paramAM taddhitano cuM nathI paNa svarathI paramAM che. taddhitasyeti kim ? vaizyasya bhAryA - vaizyI = vAya.. ... dhavAd... 2-4-58 thI DI pratyaya sAyo che. mI vaizya mA ya meM taddhitano nathI uNAdino che mATe A sUtrathI no lopa thato nathI. sUryA''gastyayorIye ca 2-4-89 martha :- sUrya bhane agastya na ya no DI bhane Iya pratyaya 52 chatai do5 thAya sUtrasamAsa :- sUryazca agastyazca - sUryAgastyau, tayoH (St. 6.) viveyana :- sUryasya bhAryA - sUrI = sUryanI pali. sUrya - dhavAd... 2-4-58 thI DI pratyaya. sUrya+DI - asya... 2-4-86 thI a no do5. sUrya+DI - mA. sUtrathA y no dopa. .. . sUra+DI - sUrI. agastyasya iyam - AgastI = Niu. agastya - tasyedam 6-3-160 thI aN pratyaya. agastya+aN - vRddhiH... 7-4-1 thI mAsvaranI vRddhi. Agastya+aN - avarNe... 7-4-68 thI ano do5. Agasty+aN - aNaje... 2-4-20 thI DI pratyaya. Agasty aNDI - asya... 2-4-86 thI a no lo5. Agasty+DI - mA sUtrathA y no do5. Agast+DI - AgastI.. A baMnemAM 3 para chatAM s no lopa A sUtrathI thayo che. * . sUryaH devatA asya - sauryaH, sauryasya ayam - saurIyaH = sUrya devatA Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra71 saMbaMdhI A. *'" . sUrya - revatA 6-2-101 thI gaLu pratyaya. sUrya+3 [ - vRddhi.. -4-1 thI AdizvaranI vRddhi. saurya+san - ava... -4-68 thI ma no lopa. saum - zaurya - sorIH 6-3-3ra thI pheMca pratyaya. sauryaSphara - avaLuM.. -4-68 thI 5 no lopa. saura - A sUtrathI yU no lopa. saura-phera - saurIH agastyaH devatA asya - AgastyaH, Agastyasya ayam - AgastIyaH = agatyane hitakAraka. sAdhanikA zaurIya pramANe thaze. A baMnemAM ca para chatAM yU no lopa A sUtrathI thayo che. A baMnemAM ya e taddhitano pratyaya para chatAM cUno lopa thayo che paNa taddhitanAM , no lopa thayo nathI. te jaNAvavA mATeja A udAharaNa ApyA che. uparanAM sUtrathI taddhitanAM 6 no lopa thato hato ane ahIM zabdanAM ' (prakRtinAM) 6 no lopa thAya che. - ti-puSyomaLa -4-10 artha:- = nakSatra, nakSatra saMbaMdhI apratyaya para chatAM pUrve rahelAM tiSya ane puSya nAmanAM m no lopa thAya che. sUtrasamAsa - tirtha% puSyartha - tirthapuSpI, to (Ita. .) vivecana - tirtheNa vadyujena yupl fa - taikI traH = tiSya nakSatramAM rahela caMdrathI yukta rAtri. tiSa - vandra. 6-2-6 nI sahAyathI tuM... -3-99 thI | pratyaya. tiSya+san - vRddhi... -4-1 thI AdisvaranI vRddhi. taiSya+- avaLe.... -4-68 thI 4 no lopa. Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 272 taiSy+aN - aNaje... 2-4-20 thI. DI pratyaya. taiSy+aN+DI - asya... 2-4-86 thI a no so5. . taiSy+ GI - mA sUtrathI. y no do5. taiS+DI - taiSI. puSyeNa candrayuktena yuktam ahaH - pauSam ahaH = puSya nakSatramA 2Dela yaMdrathI. yuta hivasa. saadhni| taiSI prabhA thaze.. .. bhANIti kim ? tiSyaH devatA yasya saH - taiSyaH caruH = tiSya hevatA jene che te caru. tiSya - devatA 6-2-101 thI aN pratyaya. tiSya+aN - vRddhiH... 7-4-1 thI. mAspi2nI vRddhi. taiSya+aN - avarNe... 7-4-68 thI a no do5. taiSya+aN - taiSyaH DA. nakSatra saMdhI. aN 52mAM nathI. tethI 21 sUtrathI 6 no lopa thayo nathI. '' ApatyasyakyaccyoH 2-4-91 artha - vaca ane vra pratyaya para chatAM vyaMjanathI para rahelAM apatya arthamAM thayelAM 6 no lupha thAya che. sUtrasamAsa :- apatye bhavaH - ApatyaH, tasya. . kyazca cvizca - kyaccI, tayoH (5. 6.) . viveyana :- gargasya apatyam - gArgyaH = [[nu apatya. (url) garga - gargAderyaJ 6-1-42 thI yaJ pratyaya. garga+yaJ - vRddhiH... 7-4-1 thA mAsva2nI vRddhi. gArga+yaJ - avarNe... 7-4-68 thI a no do5. gArga+yaJ - gArgyaH. gAryam icchati - gArgIyati = te ||yn che che. gArgya - amAvyayAt... 3-4-23 thI kyan pratyaya. gArgya+kyan - kyani 4-3-112 thI a no I. Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra73 gAN+I+ kyan - mA sUtrathA y no do5. gA+I+ya - gArgIya - karttaya... 3-4-71 thI zav pratyaya. gArgIya+zav+ti - lugasyA... 2-1-117 thI. pUrvana a no so5. gArgIya+a+ti - gArgIyati. - gAryaH 652 prabhArI thaze. gArgyaH iva Acarati - gArgAyate = te 2||ry maay29|| 43 che. - gArgya - kyaG 3-4-26 thI kyaG pratyaya. gArgya+kyaG- dIrghazcci... 4-3-108 thI a no A. gAryA+kyaG - // sUtrathI y no To5. gArgA+kyaG+te - karttaya... 3-4-71 thI zav pratyaya. gArgAya+zav+te - lugasyA... 2-1-113 thI. pUrvana a no do5. gArgAya+a+te - gArgAyate. agAThaH gArgyaH bhUtaH - gArgIbhUtaH = Qurya na to te 2 // 24 25 thayo. gArgya - kRbhvasti... 7-2-126 thI cci pratyaya. gAye+cci+bhUta - IzcvA... 4-3-111 thI a no I. gArgI bhUta - mA sUtrathA. y no do5. gArgIbhUta / ahIM baMne udAharaNamAM vyaMjana ane vaya nI vacce huM ane mA nuM vyavadhAna cha chatai yena nAvyavadhAnaM tena vyavahite'pi syAt" meM nyAyathA kuMkArAdinuM vyavadhAna hovA chatAM paNa A sUtrathI cUno lopa thayo che. Apatyasyeti kim ? saGkAzena nivRttaM - sAkAzyam. saGkAza - supanthyAde... 6-2-84 thI jya pratyaya. saGkAza+jya - vRddhiH... 7-4-1 thI his12nI vRddhi. sAGkAza+jya - avarNe... 7-4-68 thI. a no do5. sAGkAz+jya - sAkAzya. sAkAzyam icchati - sAkAzyIyati = te saistzya nagarane che che. Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra74 sAra - avyathA.... 3-4-23 thI vacana pratyaya. sAzya+- vani 4-3-112 thI no chuM. sAcchImati - rU. 3-4-71 thI zat pratyaya. sArathI+++ti - sunI. ra-1-113 thI pUrvanAM ka no lopa. sAgati - sAyati. ahIM apatya arthamAM nathI paNa nivRtta arthamAM pratyaya lAgelo che. mATe A sUtrathI 6 no lopa thayo nathI. vyanAhityeva- rUriyAda apatyam - kAriyI. sAdhanikA 2-488 sUtramAM karelI che. vArithI rUchIta - ricIti = te naTInA apatyane icche che. ahIM apatya arthamAM tham pratyaya lAgelo che temAM che paraMtu te vyaMjanathI paramAM nathI paNa evAM svarathI paramAM che mATe A sUtrathI 2 no lopa thayo nathI. taddhitaya-svare'nAti 2-4-92 artha - vyaMjanathI para rahelAM apatya arthamAM thayelAM 6 no kArAdi taddhita pratyaya para chatAM ane sakArAdi varjIne svarAdi taddhita pratyaya para chatAM lopa thAya che. sUtrasamAsa :- agra svastha to samAha: - svaram (samA. 8) taddhitI casvaram - taddhitasvara, tami. (Sa. ta.) na mAt - sanAta, tami. (nam. ta.) vivecana -jarve sAdhu: - Trtha = gArgyumAM sAro. pArtha - tatra sAthI -1-15 thI pratyaya. ja nya - avaLe -4-68 thI 3 no lopa. janya - A sUtrathI cUno lopa. ja - nA nasya apatyani - , MAm samUda - ram = garganAM Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 275 apatyono samUha. sArtha - noTo.. 6-ra-12 thI am pratyaya. T+3 - 3 vaLe... -4-68 thI no lopa. mAm - A sUtrathI s no lopa. +kam - . bApatyacetyeva - manam - 3, 5 mI mati - vApI, vadhyanam rUti - pUta, pItte nivRtta-vApItya: = te nAmano eka deza. athavA khIce pava: - vApItya = kampIle banAvela kAmpIlya nagaramAM thayela. pItta - supaththave. 6-2-84 thI e pratyaya. vatta+gya - vRddhiA.. -4-1 thI AdisvaranI vRddhi. ppIta+2 - ava.. -4-68 thI pUrvanAM ma no lIpa. vAgya+ca - pra. 6-3-43thI an pratyaya. vALI+ m - avaLe... -4-68 thI pUrvanAM ma no lopa. hI+-vApI ahIM apatya arthamAM thayelo kArAdi pratyaya nathI tethI A sUtrathI no lopa thayo nathI. tatteiti vim vatsa) vRddhApatyam - vAcaH tena - vArcana = vatsanA vRddhApatya vaDe. ahIM rUna pratyaya sAkArAdi varjIne svarAdi pratyaya che paNa te svAdino che taddhitano nathI tethI pUrvanAM sno A sUtrathI lopa thayo nathI. manAtotirthistha yuvApatya- sAya: = garganuM yuvApatya. ga: 6-1-54 thI gAyana pratyaya lAgelo che. A sUtrathI gAkArAdi svarAdi taddhita pratyaya para chatAM cUno lopa thato nathI. tethI kei. 6-1-4ra thI lAgelAM can pratyayano lopa thayo nathI. ifpa samUda - m A udAharaNamAM A zabdane apatya arthamAM .i. 6-1-42 thI than pratyaya lAgyo che. te yatra pratyayano bahuvacanamAM yago... 6-1-126 thI lupa prApta hato paraMtu te pra... Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra76 6-1-135 thI lupu no niSedha thayo che tethI samUha arthamAM morokSa. 6-2-12 thI man pratyaya para chatAM A (cAlu) sUtrathI no lopa thayo che. bahuvacanamAM yam pratyayano yugago... 6-1-126 thI lopa thayo che tethI vigrahamAM jaffm rupa thayuM che. bilvakIyAderIyasya 2-4-93 artha - nahAdri mAM rahelAM phrIya pratyayAtta evAM vitva vigere zabdonAM phera no taddhitanAM cakArAdi ane svarAdi pratyaya para chatAM lopa thAya che. sUtrasamAsa - vindrIya mAhika vasya : - vitnIyAti, taryA. (ba) vivecana - vi7: santa yasyAM sI - vitvazIyA, vincIyAyAm pavA - vindra = bilvakIyA nadImAM thayelAM.. vindra - navA... 6-2-thI vakIya pratyaya. vindI - kAt -4-18 thI pratyaya. vitvazIyam - samAnAnAM. 1-ra-1 thI + ma = A dIrtha. vitvakIyA - 5 6-3-123 thI gaLu pratyaya. vincIyA+gaN - ava... -4-68 thI pUrvanAM mA no lopa. vindImad - vRddhi. 7-4-1 thI AdisvaranI vRddhi. caitvanI - A sUtrathI zIva nA no lopa.. vaitva ba. va. mAM hovAthI caitva: veLava: sati thayAM hatAM - veNukIyA, veyyAyAm pavAda - vaiy: = veNukIyA nadImAM thayelI. sAdhanikA upara pramANe thaze. hindavAritti vim naDIyAyAma ava: -noDIyA = naDavRkSanAM sthAnamAM thayelAM. naInAma vitvAdri na hovAthI A sUtrathI krIya nA no lopa thayo nathI. vindrIyAti nAmo be prakAre che. keTalAka nahi thI vIra pratyaya thaye chate banelAM nAmo ane bIjA kutsitAdi arthamAM vadhu pratyaya lAgyA pachI ya pratyaya thaye chate banelAM Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAmo ema be prakAre che temAMthI ahIM nahari mAM rahelAM ja vivakSita che. vitvati - vivu, veNu vetra, veta, tri, tala, phalu, vaSTi pota ane zuM A daza zabdo vikvAdi gaNanA che. na rAjanya-manuSyorake 2-4-94 artha - ananya ane manuSya nAmanAM s no a pratyaya para chatAM lopa thato nathI. sUtrasamAsa - rAga manuSyazna - rAgacamanuNI, tayo (Ita. dva) vivecana - ajJaH 3patyam - rAga = kSatriya, rAjaputra. nana - nAto.... 6-1-92 thI ya pratyaya. jhana - anaH ahIM mano... -4-51 thI mana nAM lopano niSedha thayelo che. rAjInAmuM samUha: - rajhIm = rAjaputrono samUha. rAnI - gotrokSa. 6-2-12 thI 3 - pratyaya. rAnI+3 - - ava... -4-68 thI pUrvanAM 3 no lopa. jaganyU+gaN - ananya. * taddhita... 2-4-92 thI 6 nAM lopanI prApti hatI teno A sUtrathI niSedha thayo che. manoH apatyam - manuSya = manuno putra manuM - manoLI 6-1-94thI 6 pratyaya ane aMte Agama. manu+bhu - manuSya. manuSThAnAM samUda - manuSyam = manuSyapUtrono samUha. sAdhanikA upara pramANe thaze. yAdergauNasyAkvipastaddhitalukyagoNIsUcyoH 2-4-95 artha - taddhitanAM pratyayano lopa thaye chate joLI ane sUvI nAmane varjIne akvibatta evAM gauNa nAmanAM DI vigere pratyoyono lopa thAya che.' sUtrasamAsa - 3ii carcA : - rUHi , ta. (baha) Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 278 na vidyate kvip yasmin saH - akvip, tasya (nama. pa.) .. taddhitasya luk - taddhitaluk, tasmin. (SaSThI. tatpu.) goNI ca sUcI ca - goNIsUcyau (5. d.) na goNIsUcyau - agoNIsUcyau, tayoH (naya. tatpu.) viveyana :- sapta kumAryaH devatA yasya saH - saptakumAraH = sAta bhArI havI cha neta. kumAra - vayasya... 2-4-21 thI DI pratyaya. kumAra+DI - asya... 2-4-86 thI a no do5. kumAra+DI - kumArI. kumArI nAma janya pachI sapta nAmanI sAthe samAsa thayeto cha. saptakumArI - devatA 6-2-101 thI aN pratyaya. saptakumArI+aN - dvigo... 6-1-24 thI aN no do5. saptakumArI - 20 sUtrathI DI pratyayano dopa. saptakumAraH paJca indrANyaH devatA yasya saH - paJcendraH = 5iya ndrA ne cha te. indrasya bhAryA - indrANI. varUNendra... 2-4-62 thI DI pratyaya bhane An mante. thavAthI indrANI za6 thayo pachI paJca nAmanI sAthe samAsa thayeto cha. paJcendrANI - devatA 6-2-101 thI aN pratyaya. paJcendrANI+aN - dvigo... 6-1-24 thI. aN no To5. paJcendrANI - // sUtratha. DI pratyayano do5. paJcendraH "sanniyogaziSTAnAmekApAye'nyatarasyApyapAyaH" se nyAyathI DI na yogamA thayelAM kAna AgamanI paNa nivRtti thaI che. paJcabhiH yuvatibhiH krItaH - paJcayuvA = pAMya yuvatithI 4NEryeto. yuvan - yUnastiH 2-4-77 thI ti pratyaya. . Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 29. yuvati - mAno. 2-1-91 thI 6no lopa. yuvati. A zabda banyA pachI pasTa nAmanI sAthe samAsa thayo che. yuvati - pU . 6-4-150 thI phar pratyaya. yuvatimAn - kAnA. 6-4-141 thI | no lopa. yuvati - A sUtrathI ti no lopa. yuvA. strIliMgamAM thayelA ti pratyayano lopa thavAthI yuvana zabda ja rahe che tethI puliMgamAM parayuvA thayuM che. tALAM paDyAM karataH - pi = be pAMgaLI strIo vaDe kharIdAyela. nA. ra-4-76 thI pratyaya lAgelo hato. [ no lopa thayelo hovAthI A sUtrathI kaphano lopa thayo che. sAdhanikA pajhayuvA pramANe thaze. nIti him vatte ajJA pratye strI - avanatI = avantInuM strI saMtAna. sAdhanikA ra-4-7ra mAM Apela vutI pramANe thaze. ahIM avanI nAma mukhya che gauNa nathI tethI A sUtrathI phI pratyAyano lopa thayo nathI. dipa prati lima? pajhamALa = kumArIne icchanAra pAMca devatA che jene te. mAm purata - 3nArIti. kumArI - samAvyayAt... 3-4-23 thI vacana pratyaya. ' kumAracan3nArIti tti -jnAya -f 65-1-148 thI viva pratyaya. mArI+viva6 - ataH 4-3-82 thI anya no lopa. kumArIm - ka. 4-4-121 thI 6 no lopa. 3mI = kumArIne icchanAra. paca mAI tevatA ya sa - pacAvI. tevatA 6-2-101 thI gaLuM pratyaya lAgyo teno kizo... 6-1-24 thI lopa thayo che. ahIM taddhita pratyayano lopa thayelo hovA chatAM gauNa baneluM chepratyayAnta mArI Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 280 nAma kvibanta hovAthI A sUtrathI U~ pratyayano lopa thayo nathI. agoNIsUcyoriti kim ? paJcabhiH goNIbhiH krItaH - paJcagoNi: = pAMca goNIthI kharIdAyela. mi: sUcImi: hrIta: -- zasUtti: = daza sUcIpatra vaDe kharIdAyela. sUtramAM goLa ane sUvI varjana kareluM hovAthI gauNa nAmo hovA chatAM A sUtrathI OM pratyayano lopa thato nathI paNa godyAnne... 2-4-96 thI auN hrasva thayo che. gozcAnte hrasvo'naMzisamAseyobahuvrIhau 2-4-96 = artha : aMzi samAsAnta ane phUMkSu pratyayAnta evAM bahuvrIhi antavALA ne varjhane gauNa ane akvibanta evAM o temaja OM vigere pratyayAnta zabdo anne vartatAM hoya to teno antyasvara hrasva thAya che. aMzaH asti asya sUtrasamAsa :aMzI, aMzinA samAsaH . aMzi samAsaH (pR. ta.) thasA vahuvrIhi -. covavrIhi: (tu. ta.) zisamAsamra covavrIhijI tayo: samAhAra: - aMzisamAseyovaduvrIhi: (samA. 4.) na aMzisamAseyobahuvrIhiH azisamAseyovavrIhi, tasmin. (nag tatyu.) lAghava mATe puliMga e. va. mAM rupa karyuM che. - vivecana :- nitrA gAva: yasya sa vitratuH = kAbaracItarI gAyavALo. ahIM mo nuM hrasva 3 A sUtrathI thayuM che. , nauzA--A: nimaMta: niSkauzAmbiH kauzAMbImAMthI nIkaLelo. - - - --- ahIM OM nuM hrasva haiM A sUtrathI thayuM che. vAm gatiAnta - ativadnaH = khATalAne oLaMgI gayelo. ahIM A no hrasva Ja A sUtrathI thayo che. = brahmA bandhuH yasyAH sA brahmabandhU:, brahmabandhUm atikrAntaH atidrAvanyuH = brahmabandhune jItanArI. - ahIM nuM hrasva 3 A sUtrathI thayuM che. gauNasyetyeva zobhanA gauH * suau: = sArI gAya. - - rAjJa: mArI -- rAnamArI = rAjakumArI. ahIM karmadhAraya ane SaSThI tatpuruSa samAsa che temAM banne nAmonI mukhyatA rahe che. anyasaMbaMdhI bane tyAre ja koIpaNa nAma gauNa bane che Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 281 mATe mukhya evA che ane mArI nAmano anya svara A sUtrathI sva thayo nathI. mapi phleva - priya = priya che gAyane icchanAra jene te. gAvam icchati - gavyati, gavyati iti kvip - gauH priyA : yasya saH - priyaH sAdhanikA 2-4-95 mAM batAvela pakumArI pramANe thaze. priyakumAra vaia = priya che kumArIne icchanAra evo te caitra. kumArIm icchati - kumArIyati, kumArIyati iti kvip - kumArI. fpravezANI mArI 2 - priya mArI. ahIM baMne udAharaNamAM vivar pratyayAtta nAmo che tethI A sUtrathI antasvara hRva thayo nathI. joti zik? tatrIm atintiH - atitI = viNAne jItanAra. ahIM tatrI zabda kI pratyayAnta nathI paNa mULathI ja dIrgha kArAnta che tethI A sUtrathI anya svara hrasva thayo nathI. mata ti hima? javAM nam - jo tam = gokuLa. 3mAryApriyA - kumArapriya = kumArIno priya. nyAyA: puram - vajApura = kanyAnuM nagara. ahIM jo, kumArI ane tyA A traNe zabdo anta nathI paNa AdimAM che tethI anya svara go, DI ke mA nathI mATe A sUtrathI hrasva thayo nathI. aMzisamAsAdivarjanaM kim ? pippalyAH arddham - arddhapippalI = pIpaLAno aDadho bhAga. ahIM sarveze.. 3-1-54 thI aMtipuruSa samAsa thayelo che tethI A sUtrathI anya svara hrasva thayo nathI. vaDya: zreyastha: yasya la: - vahuzeyasI = ghaNI kalyANakArI jene che te. ahIM su pratyayAnta bahuvrIhi samAsa che tethI A sUtrathI atyasvara hrasva thayo nathI. vikArathI "calegAvavA" e pramANe pUrvanAM sUtrAzanuM anukarSaNa A sUtramAM thayuM che. Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 282 pratyayamAtragrahaNe tadantagrahaNam - meM nyAyathI DI vigairena AstthI. DI vigere antavALA nAma ja grahaNa thAya che. klIbe 2-4-97 artha:- napuMsakaliMgamAM vartatAM svarAtta nAmano anyasvara hrasva thAya che. viveyana :- kIlAlaM pibati yat kulaM tat - kIlAlapam = pA (mAhara) pIvANu mura. manvan... 5-1-147 thI vic pratyaya thayo cha kIlAlapA aa||2||nt zarnu napuMsaliMgamA sva. thavAthI kIlAlapa za6 banyo che. nAvam atikrAntam kulam - atinukulam = nApane bhonAlaM dura. au na 21 u thAya tathA mA atinau rnu 25 atinu thayuM che. vedUto'navyaya-khudIcDIyuvaH pade 2-4-98. artha - uttarapada paramAM hote chate huM ane 5 vikalpa hasva thAya che paNa te huM bhane U bhavyaya, yavRt, Ic, DI bhane iy-uv nAM sthAna saMdhI na Doya to vikalpa hUva thAya che. sUtrasamAsa :- Icca Ucca etayoH samAhAraH - IdUt, tasya. (samA. 6.) avyayam ca yavRt ca Ic ca DIzca iy ca uv ca eteSAM samAhAraH - avyayamvRdIcDIyuv (sabhA. da.) na avyayayvRdIcDIyut - anavyayayvRdIcDIyu, tasya. (nam. tatpu.) viveyana :- lakSmyAH putraH - lakSmIputraH, lakSmiputraH = sakSmIno putra. khalapvaH putraH - khalapUputraH, khalapuputraH = MNAne 32nAranI putra. ahIM putra zabda uttarapadamAM hovAthI pUrvano phUMkAra ane kAra A sUtrathI hrasva thayo che. avyayAdivarjanaM kim ? akANDaM kANDaM iva bhUtam - kANDIbhUtam. kANDa - kRbhvasti... 7-2-126 thI cci pratyaya. . kANDa-cci (bhUta) - IzcvA... 4-3-111 thI. a no I. . kANDIbhUta. UryAdya... 3-1-2 thI cvi pratyayAnta nAmane gatisaM. 25 ka Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 283 ane ti: 1-1-36 thI gatisaMjJaka nAmane avyayasaMjJA thaI che. avyaya hovAthI A sUtrathI bhUta uttarapada hovA chatAM hU~ vikalpe hrasva thayo nathI. indram hvayati iti kvip indrahuH rUdrave - vivar 5-1-148 thI hrip pratyaya. indrave+vivar - yA.i.. 4-1-79 thI ve nuM dhRt 3 rUndradu - vIrya... 4-1-103 thI 4 no dIrgha . indrahU. indrahavaH putraH indrahUputraH indrane bolAvanArano putra. ahIM zrRt no viSaya che tethI putra zabda uttarapadamAM hovA chatAM pUrvano OM A sUtrathI vikalpe hrasva thayo nathI. - - = ArIvAndhIputra: = kArISagantyAno putra. ahIM phr saMbaMdhI che mATe putra zabdauttarapadamAM hovA chatAM pUrvano A sUtrathI vikalpe hrasva thayo nathI: gArgyAH putraH - mrputraH = gAgyano putra. ahIM OM saMbaMdhI hU~ che tethI putra zabda uttarapadamAM hovA chatAM pUrvano ph A sUtrathI vikalpe hrasva thayo nathI. zriyA: tam - zrItam = lakSmInuM kuLa. ahIM saMyogAt 2-1-5ra thI OM no DyU thayo che tethI s nAM sthAnabhUta rUM pUrvamAM che tethI ta zabda uttarapadamAM hovA chatAM pUrvano pheM A sUtrathI vikalpe hrasva thayo nathI. dhruvaH kulam brUm = bhramarono samudAya. ahIM dhUno: 2-1-53 thI 4 no v thayo che. tethI v nAM sthAnabhUta OM pUrvamAM che tethI 7 zabda uttarapadamAM hovA chatAM pUrvano A sUtrathI vikalpe hrasva thayo nathI. Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 284 jhyApo bahulaM nAmni 2-4-99 artha :- DI pratyayAtta ane mAn pratyayAtta nAmano (anyasvara) uttarapada paramAM hote chate saMjJAnA viSayamAM bahulatAe sva thAya che. sUtrasamAsa - DIza bApu 2 patayo sahida - taryA. (samA. Dha.) vivecana - maNipuna: = saMjJAvizeSa marI nAmane aLage... 2-4-20 thI 3ii pratyaya thayo che tethI te uttarapada paramAM hovAthI A sUtrathI pUrvano huM hRsva thayo che retamitra , revatamitra: = saMjJAvizeSa. revatI nAmane revata.... 2-4-26 thI rI pratyaya thayo che tethI mitra uttarapada paramAM hovAthI A sUtrathI pUrvano chuM vikalpa hrasva thayo che. * zivam = saMjJA vizeSa. ahIM gAt -4-18 thI nA pratyaya lAgyo che tethI vahama uttarapada paramAM hovAthI A sUtrathI pUrvano kA harava thayo che. nahi, nAma: = saMjJA vizeSa. . ahIM mAt 2-4-18 thI nA pratyaya lAgyo che tethI mada uttarapada paramAM hovAthI A sUtrathI pUrvano nA vikalpa hasva thayo che. sUtramAM bahulatA lakhyuM che tethI... "kvacit pravRttiH kvacidapravRttiH, kvacidvibhASA kvacidanyadeva / vidhervidhAnaM bahudhA samIkSya, caturvidhaM bAhulakaM vadanti // ". kyAreka pravRtti thAya, kyAreka pravRtti na thAya, kyAreka vikalpa pravRtti thAya ane kyAreka vaLI anya ja thAya. (judu ja thAya.) A rIte aneka prakAre vidhinA kathanane joIne cAra prakAre vahu kahyuM che. tve ra-4-100 artha - va pratyaya para chatAM sI pratyayAtta ane At pratyayAtta nAmano (anyasvara) bahulatAe hrasva thAya che. vivecana - hiSkA: bhAva: - jeffNatva, hiLItva anAyA: mAva: - manavam, ajJAtva. Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 285 bahulatA hovAthI A sUtrathI va pratyaya para chatAM pUrvano chuM ane mA vikalpa harava thAya che. A sUtra uparanAM sUtranI sAthe sthapo vahutam tve nA e pramANe bhegu kema na karyuM? jo bhegu karyuM hota to stra pratyaya para chatAM ane saMjJAmAM sva thaI jAta. paNa evuM na thAya kemake uparanA sUtramAM uttarapada para chatAM e artha che tethI sUtra bhegu karavAthI tva pratyaya para chatAM ane saMjJAmAM uttarapada para chatAM hrasva thAya evo artha nikaLe tethI rohiNitvaphalam, ajatvaphalam me prayogo siddha thAta 59 rohiNitvam / nitvam prayogo siddha na thaI zakata. tethI sUtra judu banAvyuM che. uparanA sUtrathI A sUtra judu banAvyuM tethI "padde zabdanI nivRtti thaI. yuvotra : -4-102 artha:-vuM ane kuTi zabda paramAM hote chate pU nA #no hRsva ane na thAya che. sUtrasamAsa - kuMDha pustri puMsarI, tayo (ita. 8.) vivecana - muvI sati - pRvuM, prabhuM = be bhavAne zobhAve te. dhUm - MLo... 5-17ra thI | pratyaya. mUvuM+ga - A sUtrathI chU no svara hasva ane . kuM+kam - yuvuM, pra+nuM+gaN - prasa: yuvaH TiH - zruTi, pradi = bhrakuTi, bhavAM A sUtrathI ekavAra atyasvara 5 no hrasva 3 thavAthI zruTira ane ekavAra anvesvara # no thavAthI pravuTira thAya che. koIka vaLI pRvuM, gRTi zabdo paNa mAne che. ane koIka mUvuM , yUTi paNa mAne che. vakArathI dUrva no samuccaya karyo che. mAleSIkeSTakasyAnte'pi bhAs-itUla-cite 2-4-102 artha - kevala mAtA, rUpIvA ane rUTa no svara ane koIpaNa zabdane anta rahelAM mAtA, rUpA ane rUchavA no svara anukrame mAri tUna ane vita, - Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabda para chatAM hrasva thAya che. sUtrasamAsa : mAtA = rUpILA na chA na teSAM samAhAra - mAleSISTam tasya. (samA. 4.) mArI na tUjAza vitatha tevAM samAhAra - mArInUvitam, tasmin. (samA. 4.) vivecana :- mAtAm virti tyenuM zIla: mAlabhArI mALAne dhAraNa karanAra. 286 - mAlA + bhR anAte.... 5-1-154 thI pin pratyaya. mAtA+ mR+fon - nAmino... 4-3-51 thI vRddhi. mAtA+ mArin - cau... 1-1-18 thI tti pratyaya. mAtAmAra+si - pha-4n... 1-4-87 thI rUr antavALAno svara dIrgha. - - - mAtAmArI+si - vIrya... 1-4-45 thI si no lopa. mAtAmArInlR - nAno... 2-1-91 thI 6 no lopa. mAlAbhArI A sUtrathI mAre para chatAM anya svara Ja sva. mAtamArI. ahIM kevala mAtA zabdano svara hrasva thayo. utpalAnAm mAlA utpalamAlA, utpalamAlAM vibharti ityevaM zIlaH 3ppanamAlamArI = kamaLanI mAlAne dhAraNa karanAra. sAdhanikA upara pramANe thaze ahIM utpanna zabdane anne vartatAM mAtA zabdano anya svara mAtta para chatAM Drasva thayo che. -- - rUpILAyA: tUtam - rUSItUtam = iSIkAnuM ru. ahIM kevala rUSIjA zabdano anya svara tUta zabda para chatAM A sUtrathI hrasva thayo che. muJjAnAm iSIkA - muJjeSIkA, muJjeSIkAm tUlam ityevaM shiil:mulyeSItUtam = muMjanI iSIkAnuM ru. ahIM mujJa zabdane ante rahelAM rUpIA zabdano anya svara tUtta para chatAM A sUtrathI thayo che. iSTakAbhiH citam rUTa vitam = iMTo vaDe DhaMkAyela. Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 287 ahIM kevala rUchavA zabdano anvesvara vita zabda para chatAM A sUtrathI hrasva thayo che. pakvAnAm iSTakA - pakveSTakA, pakveSTakAm citam ityevaM zIlaH - pavaSTavitam = pakAvelI iMTovaDe DhaMkAyela. ahIM pUvava zabdane anta rahelAM phuI zabdano anyasvara vita para chatAM A sUtrathI hrasva thayo che. praNavatA nAnA nA taddantavidhi e nyAyathI sAkSAt nAmanAM grahaNathI jene je kAryanuM vidhAna karyuM hoya te kArya te ja nAmane thAya paNa samAsAdi vaDe samudAyane anta te nAma hoya to kArya na thAya mATe sUtramAM "banne e pramANe pada mUkyuM che tethI ahIM 3pamAnamA vigere prayogo siddha thayA. " goNyA meye 2-4-103 artha:- mAna (pramANa) vAcakonI nAmano upacArathI mApavA yogya arthamAM vartatuM hoya tyAre) anya svara hrasva thAya che. vivecana :- Lyo ti: - bhoLiH = goNIvaDe mapAyelo rAzi te goNi. goNI vaDe mapAyelo cokhA vigereno Dhagalo hoya to te DhagalAne ja eka "goNI cokhA" che tevuM upacArathI kahevAya che. vigrahamAM jenI dIrgha kArAnta che. upacAra thI je mApavA yogya vastu che tene jyAre goLa" tarIke zabda prayoga thAya che tyAre te zabdano atyasvara hasva thAya che. litUta che. 2-4-204 artha :- pratyaya para chatAM DarI, bA, huM ke # attavALA zabdono anya rivara hasva thAya che. sUtrasamAsa - DIza mAt 2 phat vat ra teSAM samAha: - rUDItUta, tI. (samA. .) vivecana - tsitA mA jJAti va parva - parva = nidita, ajJAta evI hoMziyAra strI. ahIM ra hasva A sUtrathI thayo che. * kutsitA utpa ajJAtA vA somapa - soma = kharAba, thoDo, ajJAta Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 288 somarasa pInArI. ahIM nA hasva A sUtrathI thayo che. kutsitA alpa ajJAtA vA takSmI - smA = kharAba, thoDI, ajJAta lakSmI. ahIM DuM hasva A sUtrathI thayo che. kutsitA alpA ajJAtA vA vadhU - vadhUkA = nizvita, ajJAta vahu. ahIM * hasva A sUtrathI thayo che. prazna:- sUtramAM pratyaya judo grahaNa na karyo hota ane bAvIdUta te eTaluM ja sUtra banAvyuM hota to cAlatI kAraNa ke dIrgha huM no pratyaya para chatAM hasva Adeza thAya che te huM nI sAthe DI pratyaya paNa hrasva thaI jAta to pachI sUtramAM judo zA mATe grahaNa karyo? javAba:- nI sAthe rahI paNa dIrgha hovAthI A sUtrathI hrasva thaI ja jAta chatAM paNa judo grahaNa karyo che te puMvabhAvanAM bAdha mATe che. jo phI nuM prahaNa judu na karyuM hota to paTviA prayoga siddha na thAta, kemake . 3-2-50 thI puMvarbhAva thavAnI prApti hatI jo pUrvA no puMvarbhAva thAya to paTu thaI jAya mATe nuM grahaNa judu karela che. "pratyayApratyayaH pratyayacceva prahaNa e nyAyathI sUtramAM grahaNa karela che thI vaghu pratyaya ja grahaNa karavo. tethI , pa vigeremAM hrasva nahIM thAya kemake : mAM zabdano che ane pAka mAM rano ja thayelo "niranuvaprahane sAmAnyastha prahaNa' e nyAyathI sUtramAM sAmAnyathI grahaNa kareluM hovAthI badhA ja va vALA pratyayo ja grahaNa karavA. * mAtra na levo eTale zabda saMbaMdhI va hoya to hrasva na thAya. ravi -4-201 artha :- 6 pratyaya para chatAM DI, nAta, chuM ane antavALA zabdono anyasvara hrasva thato nathI. vivecana - vevyaH kumA: spina sa - vaidumArI = ghaNI kumArIo che jemAM te. ahIM satya.. -3-171 thI pratyaya lAgyo ane A sUtrathI # pratyaya para chatAM pUrvano DI hRsva na thayo. vahevaH sanAtana : smina : - vadukkasAnapara = ghaNI madirA Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 289 pIvAvALAM che jemAM te. zeSAd vA 7-3-175 thI r pratyaya lAgyo ane A sUtrathI dh pratyaya para chatAM pUrvano ApuM hrasva na thayo. bahvI lakSmIH yasya saH bahulakSmIkaH ghaNI lakSmI che jene te. pumanaDunnau... 7-3-173 thI r pratyaya lAgyo ane A sUtrathI p pratyaya para chatAM pUrvano rphe hrasva na thayo. = * - bahvya: brahmabandhvaH yasmin saH vartuvanyU: = ghaNI brahmabandha jAtinI strIo che jemAM te. RRnnitya... 7-3-171 thI r pratyaya lAgyo ane A sUtrathI v pratyaya para chatAM pUrvano hrasva na thayo. pUrvanA 2-4-104 sUtrathI hrasvanI prApti hatI teno A sUtre niSedha karyo. prazna :- pUrvasUtramAM to mAtra sAmAnyathI '' e pramANe grahaNa karela che to "niranuvanyapradaLe na sAnunanyasya" e nyAyathI anubaMdhavALA v pratyaya para chatAM hrasvanI prApti che ja nahIM to pachI A sUtre hrasvano niSedha zA mATe karyo ? javAba :- sAcI vAta che. chatAM paNa A sUtre niSedha karyo che teja jaNAve che ke A nyAyanI pravRttino pUrvasUtramAM (2-4-104mAM) abhAva che. navA''paH 2-4-106 artha :p pratyaya para chatAM Av antavALA zabdono antyasvara vikalpe hrasva thAya che. vivecana :- priyA vA yasya sa priya che priyakhaTvakaH, priyakhaTvAkaH khATalo jene te..ahIM zeSAd vA 7-3-175 thI vikalpe r pratyaya thayo che ane A sUtrathI dh pratyaya 52 chatAM pUrvano At vikalpe hrasva thayo che. pUrva sUtrathI j pratyaya para chatAM Csvano niSedha thato hato paNa Ap no vikalpe hrasva karavA mATe A sUtranI racanA che. - = iccApuMso'nitkyAppare 2-4 -107 artha :- Ak pratyaya che jenAthI paramAM parantu vibhakti nathI tevA pratyaya saMbaMdhI anid pa2mAM hote chate tenI pUrvanAM puliMga sivAyanAM arthathI vihita evAM Ar nAM sthAne rU ane hrasva vikalpe thAya che.. Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 290 sUtrasamAsa - 1 pumAn - kapumAna, tasmata. (nam. ta.) ra rUr (anuvanya:) yasya saH - ni. (bahu.) na nit - nit. (nam. ta.) mana sambandhi k - anitk, tasmin, Ap eva para: yasmAt saH - ApparaH, tami. (bahu.) vivecana :- kutsitA radva - , vaTvI, vadva = kutsita khATalo. ahIM kutsita... -3-33 thI 5 pratyaya lAgyo ane A sUtrathI nit 6 pratyaya para chatAM pUrvanA nA sthAne rU ane sva vikalpa thayuM. be vikalpa traNa rupa thayAM. apura jim? sarviI - sarva - tyAti. 7-3-29 thI pratyaya thavAthI sarva +mA = sarvA , yasyA... ra-4-111 thI 4 no rU thavAthI sarvivA. sarva nAM spo bIjA bhAgamAM chapAvelAM che temAM sava nI sAdhanikA karelI che. (bhAga-ra, peja-naMbara-286) ahIM savA mAM sarvo zabda puMliMgamAM vaparAtA sarva zabdane bApu lAgIne banela che paNa muLathI Abanta nathI tethI A sUtramAM teno niSedha thayo che. je zabdo sAkArAnta strIliMga tarIke vaparAtA hoya tene ja A sUtra lAgI zake che paNa vizeSyanA AdhAre strIttva pAmyA hoya tevA zabdone A sUtra lAgatuM nathI. A riviti ?i anukrapitA tutevI - dulA = durgAdevI. sutevI - te suvA 3-2-108 thI tevI zabdano lopa. Tu - suvayuttara. 7-3-18 thI n pratyaya. Tu+n - vi.. -4-104 thI mA no hrasva . su n - durNa - 2-4-18 thI pratyaya. tu. ahIM pratyaya na It vALo pratyaya che anita nathI mATe A sUtrathI A nAM sthAne rU ane hasva vikalpa thayA nathI. bAppara rUtti si? priyA urvI vasya : - pravartAvA nA = priya che khATalo jene evo puruSa. ahIM tenI pachI mA nathI { pratyaya che tethI A sUtrathI rU ke hRsva thayuM nathI. . priyanta %AtA - tipriyavadyA (trI.) = priya Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 291 khATalAvALA puruSane oLaMgI gayelI strI. ahIM atipriyahAja+a+ mAM ja nI pachI ApuM nathI paNa vacce an nuM vyavadhAna che eTale ahIM lupta dvitIyA vibhaktinuM vyavadhAna hovAthI A sUtrathI A nAM sthAne rU ke hrasva vikalpe thayo nathI. - Apa ityeva - mAtuH tulyA mAtRkA dAdI. tasya tulye... 7-1- 108 thI pratyaya thavAthI mAtR+ - mAtR, At 2-4-18 thI AvuM pratyaya thavAthI mAtRA. ahIM thI paramAM Ar che paNa pUrvamAM Ap nathI RR che tethI A sUtrathI Ay nAM sthAne rU ane hrasva vikalpe thayuM nathI. vakArathI "dUsva" zabdano samuccaya karyo che. ahIM mAtR zabda jananIvAcaka ja levAno che paNa dhAnyamApavA mATe je mAtR zabda nimite kRti mAtR. tRp pratyaya lAgIne bane che te vyutpanna zabda ahIM levAno nathI. sva-jJA-'ja-bhastrA'dhAtutyayakAt 2-4 -108 Ar pratyaya che jenAthI paramAM evAM pratyaya saMbaMdhI anid 52mAM hote chate tenI pUrvanAM sva, jJa, ana ane matra zabdothI para rahelAM Ap nAM sthAne rU vikalpe thAya che temaja dhAtu ane tyane varjIne anya zabdasaMbaMdhI y ane thI paramAM rahelAM Ap nAM sthAne rU viklpa thAya che. artha H-- sUtrasamAsa :-- dhAtutha tyazca - dhAtuau. (i. 4.) na dhAtuau - adhAtuau (nag. ta.) yazca zva tayo: samAhAra: - yam. (samA. 4.) adhAtutyayo:yam adhAtutyayam. (Sa. ta.) svazca tha banazcamatrazca adhAtutyayam 2 eteSAM samAhAraH svajJAnamazradhAtutyayam, tasmAt. (samA. 9.) kutsitA svA sviA, svA = nirjita jAtivALI. vivecana H-- jAnAti -- - GX kutsitA ajA jJA, alpA jJA jJiA, jJA = alpa jANanAra. aniA, anaLA = nindrita bakarI. alpA bhastrA mastriA, mannA = nindrita dhamaNavALI. yAra - rUmam ati - rUmyaH, ajJAtA rUmyAH phamyiA, - - -- - ibhyakA Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 292 ajJAta zreSThinI strI. va kAra - tsitA vaTa - vAi , vaTal = nidita cakalI. ahIM chae udAharaNamAM kutsitA... 7-3-33 thI | pratyaya lAgyo che ane nit | paramAM che jene evA zabdothI paramAM rahelAM pa nAM sthAne A sUtrathI vikalpa rU thayo che. dhAtutyavarjanaM kim ? zobhanaH nayaH yasyAH sA - sunayA, ajJAtA sunayA - sunaya = sArI nItivALI ajJAta strI. zobhana para yA sA - supa, ajJAtA supA - suvi = sArI rasoI karanArI ajJAta strI. rUda javA - rUdatya - vI. 6-3-16 thI t pratyaya lAgyo che. ajJAtA hatyA - rUhatyika = ahIM thayelI ajJAta strI. ' ahIM traNe udAharaNamAM kutsitA. 7-3-33 thI pratyaya lAgyo. vi. 2-4-104 thI 4 nI pUrvano svara hRsva thayo tethI sunaya, supa ane hRtya thayuM. pachI acA. ra-4-111 thI te ma no rU thayo che. pahelAM be udAharaNamAM dhAtu saMbaMdhI , ane jU thI paramAM bApa che ane trIjA udAharaNamAM tya thI para A che tethI A sUtrathI te mA nAM sthAne vikalpa rU na thatAM rahyA... ra-4-111 thI nitya rU thayo che. Apa ityeva - kampIlena nivRttaM - kAmpIlyam, kAmpIlye bhavA - vAmpIrciA = kAmpIlya nagaramAM thayelI. pra... 6-3-43 thI maga, tuM 2-4-18thI mA ane AsthA... ra-4-111 thI mano rU thayo che. A sUtrathI to sApu no ja 3 vikalpa thAya che. anya svara hoya to rU thato nathI tethI ahIM thI paramAM 8 hovAthI A sUtrathI rU thayo nathI. sUtra pRthapha karavAthI ApuM" nI nivRtti thaI che. dvayeSasUtaputravRndArakasya 2-4-109 artha :- pratyaya che jenAthI paramAM evAM nit pratyaya saMbaMdhI paramAM hote chate tenI pUrvanAM di, Sa, sUta, putra ane vRnA zabdonAM atyavarNano 3 vikalpa thAya che. sUtrasamAsa - kiza Sasa sUtaza putraza vRAra teSAM samAhAra: - Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 283 vyeSasUtaputravRndArakam, tasya. (sabhA. da.) viveyana :- dvike, dvake = ve strI. eSikA, eSakA = mA strI. mA banenI saapni| etad na rupIbhavI . (bhA-2 4 naM52303-325.) kutsitA sUtA - sUtikA, sUtakA = linhita prasUtA strI. kRtrimaH putraH - putrikA, putrakA = poNe sIdhedI harI. putra - tanu... 7-3-23 thI ka pratyaya. putraka - ajAdeH 2-4-16 thI Ap pratyaya. putrakA mA sUtrathI putra n| anI i visye. putrikA, putrakA. . vRndam asti yasyAH sA - vRndArikA, vRndArakA = manohara strI. vRnda - vRndAdArakaH 7-2-11 thI Araka pratyaya. vRnda+Araka - samAnAnAM... 1-2-1 thI. a A = A hIdha. vRndAraka - At 2-4-18 thI. Ap pratyaya. vRndAraka+Ap - samAnAnAM... 1-2-1 thI a A = A hIdha. vRndArakA - mA sUtrathI k nI pUrvana a no i vi .. vRndArikA, vRndArakA. uparanA sUtrathI A sUtra pRthapha karavAthI A5 nAM sthAne thatAM rU no adhikAra nivRtta thayo che. . vau vartikA 2-4-110 artha - pakSI arthamAM vartatAM vartiA zabdanuM rUtva vikalpa nipAtana thAya che. viveyana :- vartate iti - vartikA, vartakA = pakSIvizeSa. vRt - NakatRcau 5-1-48 thI Naka pratyaya. vRt+Naka - lagho... 4-3-4 thI gu.. va+Naka - vartaka - At 2-4-18 thI Ap pratyaya. vartaka+Ap - samAnAnAM... 1-2-1 thI a+A = A hIdha. Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * vartakA vartikA, vartakA. -- 294 A sUtrathI rU Adeza vikalpe nipAtana. vAviti kim ? vartikA bhAguriH nahIM pakSI artha nathI bhATe jA sUtrathI viTThalye inipAtana na thatAM asyA... 2-4-111 thI nitya i thayo che. bhAguriH = soDAyata (nAsti zAstra) nAM urtA mAyAryabhAguri che. te anyamAMtene vartikA hevAya che. asyA'yat - tat - kSipakAdInAm 2-4-111 artha :- Ap pratyaya paramAM che bhenAthI sevAM pratyaya saMbaMdhI anit ka paramAM hote chate tenI pUrvanAM yat, tat bhane kSipakAdi sivAyanAM zabdonAM a no nitya rU thAya che. - sUtrasabhAsa :- kSipakA: AdiH yeSAm te - kSipakAdayaH (a.) yat ca tat ca kSipakAdayazca yattatkSipakAdayaH (6ta. dvaM.) na yattatkSipakAdayaH - ayattatkSipakAdaya:, teSAm . ( naJ. ta..) vivezana :- pacate iti pAcikA = rAMdhanArI strI. pac Naka tRcau 5-1-48 thI Naka. pratyaya. pac+Naka nAmino... 4-3-51 thI anI vRddhi. pAcaka At 2-4-18 thI Ap pratyaya. - - - pAcaka+Ap - samAnAnAM ... 1-2 - 1 thI a+A A sUtrathI Ja no rU. - - pAcakA pAcikA. madreSu bhavA madra - vRji... 6-3-38 thI ka pratyaya. madraka At 2-4-18 thI Ap pratyaya. madraka+Ap - samAnAnAM... 1-2 - 1 thI a+ A = A hIrdha . * - madrakA * sUtrI ano i. madrikA. -- = madrikA madradezamAM rahenArI strI. AhIrdha. Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 25 nikItyeva - nIvatAt ziSyamAnA yA so - nIvA = jIvo. nIm - ziSyanuM pa-1-70 thI an pratyaya. nIvjha na - jIva - sAta 2-4-18 thI nA pratyaya. nIve+3 - samAnAnAM... 1-ra-1 thI += A dIrgha. nIvo. ahIM nit ja paramAM nathI paNa rUt vALo mana pratyaya paramAM che tethI A sUtrathI pUrvanAM 3 no phu thayo nathI. sApara rUva - vadava: rivrAgasA - vAparivrAna: = ghaNI saMnyAsInI vALI nagarI. ahIM mA pratyaya thI paramAM che paNa tenI pachI nanuM pratyaya paNa paramAM che tethI A sUtrathI pUrvanA 3 no rU thayo nathI. calAvirnana vin? yA = je strI, savA = te strI, kSipa = pheMkavAnI kriyA, yuvA = saMgItazAstra prasiddha dhruvaka. A zabdonuM sUtramAM varjana kareluM hovAthI A sUtrathI pUrvanA no rU thayo nathI. nari-mi 2-4-222 artha:- narivA ane mAmA mAM rUtva niMpAtana karAya che. sUtrasamAsa - rivaI a fmAM 2 e pramANe vigraha. vivecana - naren yati - nirivA = mANasone bolAvanArI. nara - mAto ho.. 5-1-06 thI pratyaya. na++9 - hityanca... ra-1-114 thI 2 no lopa. nara - mAt, 2-4-18 thI mAm pratyaya. nara+mAm - samAnAnAM... 1-ra-1 thI +=mA dIrtha. nara1 - A sUtrathI phatra nipAtana. narikSA. mane yam ti - mamavA = mArI. navA yujhato .. 6-3-17 thI san pratyaya ane mad no mama Adeza, mAm pratyaya ane rUtva nipAtana. Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 296 naraka bhai pAtu saMdhI ka cha prtyyn| savayava bhUta ka nathI tethI pUrvasUtrathI rUnI prApti na hatI ane mAnavA mAM Adeza saMbaMdhI ja che tethI temAM paNa na nAM rU nI prApti na hatI temAM rUtva karavA mATe A sUtranI racanA karI che. tArakA-varNakA'STakA jyotis-tAntak-pitRdevatye 2-4-113. artha :- jyotis, tAntava bhane pitRdevatya arthamA manu me tArakA, varNakA bhane aSTakA nAmanAM ani mAhezano samApa nipAtana 12||y che. sUtrasamAsa:- tArakA ca varNakA ca aSTakA ca- tArakAvarNakASTakA, tAH (ta. 6.) jyotizca tAntavazca pitRdevatyazca eteSAM samAhAraH - jyotistAntavapitR devatyam, tasmin. (sabhA. da.) viveyana :- tarati - tArakA (jyotiH) = nakSatra. * varNayati - varNakA (prAvaraNa vizeSa) = tantumAthI banAvej para. aSTakA (pitRdevatyaM karma) = pitA hektA saMdhI. Arya. az - uNAdi 77 thI takan pratyaya. az+takan - yaja-sRja... 2-1-87 thI z no S. aS+takan - tavargasya .. 1-3-60 thI Su nAM yogamA t no T. aSTaka - At 2-4-18 thI Ap pratyaya.. . aSTaka+Ap - samAnAnAM... 1-2-1 thI a A = A hAdha. aSTakA. sUtramAM kahelAM artha sivAyanAM arthamAM DuM thaI zake che dA. ta. tArikA = dislno hAra., varNikA = mAri, doyata, asama, Aus., vezabhUSA, aSTikA = pArI (408 drona bhA5) ityAcAryazrI hemacandra viracitAyAM siddhahemacandrA- bhidhAna svopajJazabdAnuzAsana laghuvRttI dvitIyasyAdhyAyasya caturthaH pAdaH samAptaH // 3-4 // Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 297 "zrImUlarAjakSitipasya bAhurbibharti pUrvAcalazrRGgazobhAm / saMkocayan vairimukhAmbujAni yasminnayaM sphUrjati candrahAsaH // " zatruonAM mukharUpI kamaLone saMkoca pamADatuM A candrahAsa nAmanuM khagna jenAM hAthamAM skUrAyamAna thAya che tevAM zrI mUlarAja rAjAnAM hAtha pUrvAcala parvatanA zikharanI zobhAne dhAraNa kare che. (udayAcala parvatanAM zikhara upara candranAM kiraNo jema zobhe tema mUlarAjarAjAnAM hAthamAM candrahAsa khavra camake che.) | | samApta .. Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 298 T . pAnA naM. 7 13 0 zuddhipatraka 0 lITI naM. azuddhi catuSTakavRttino catuvRttino | 22 | vizvalokopakAra | vizvalokopakANya | vizvAdal saI | vizvanA eka aneka ja dhAtu - 1 4-4 dhAtu || ane | ane 21 | pa-1-28 pa-1-28 thI | 13 | zabda ; | zabdathI, khyAtari khyAtari 26 agni agni upasargathI 4-2-97 4-2-97 thI . 5-3-124 | 5-3-124 thI 18 127 159 13 upasarga 184 11. 194 16 209 23 1 no je 220 7-1-142 | | 12 | 24 7-1-14ra thI krItA. 222 kritA - 238 lalATanuM 246 12. hovAthI 12 4 280 lAlaTanuM | hovathI | suvI bahubandhUkaH | alpA sucInu 289 291 | 27 bahubrahmabandhUkaH | jIllA 291 Page #310 -------------------------------------------------------------------------- _