________________
૩૫
ધનવાન્ અથમ્ = ધનવાળો એવો આ.
(૭) અધિકરણ કારક ઉક્ત થતાં થતી પ્રથમા – બાસ્યતે અસ્મિન્ તિ ગાસનન્ જેના ઉપર બેસાય તે આસન. એ અધિકરણ કારક રૂપ છે. તેને આધારમાં સપ્તમી થવાની હતી. પરન્તુ ‘રળાડઽધારે' ૫-૩-૧૨૯ થી અદ્ પ્રત્યય આધાર અર્થમાં થાય છે. તેથી આધાર ઉક્ત થતાં હવે સપ્તમી થશે નહીં પરન્તુ માત્ર નામ રહેવાથી પ્રથમા વિભક્તિ થાય છે. आमन्त्र्ये २-२-३२
=
અર્થ :- આમન્ત્ય વિષયમાં એકવચન, દ્વિવચન અને બહુચનમાં વર્તતા ગૌણ નામથી પર પ્રથમા વિભક્તિ થાય છે.
વિવેચન :- દે તેવ !
ઞામન્ય કૃતિ વ્હિમ્ ? રાના ભવ । અહીં આમન્ત્ય અર્થ નથી. તેથી ઉપરનાં સૂત્રથી પ્રથમા વિભક્તિ થઈ છે.
રાના ભવ । ઉદાહરણ મૂકીને જણાવે છે કે જો આ સૂત્ર ન બનાવ્યું હોત તો દે રેવત્ત ! રાના ભવ । આ વાક્યમાં આમન્ત્ય-આમન્ત્રણ ભાવનો સંબંધ હોવાથી ‘શેત્રે’ ૨-૨-૮૧ થી ષષ્ઠી વિભક્તિ થઈ જાત. પરન્તુ આ સૂત્ર કર્યું તેથી હવે તે આપત્તિ આવતી નથી.
દ્વિતીયા વિભક્તિ – ષષ્ઠીનાં અપવાદમાં દ્વિતીયા -
गौणात् समया - निकषा - हा धिगन्तराऽन्तरेणाऽति યેન-તેનૈતિીયા ૨-૨-૨૨
અર્થ :- સમયા, નિષા, હા, ધિ, અન્તા, અન્તરેળ, ગતિ, યેન, તેન આ અવ્યયોથી યુક્ત એ.વ. દ્વિ.વ. અને બ.વ. માં વર્તતા ગૌણ નામથી અનુક્રમે અમ્-ઔ-શમ્ રૂપ દ્વિતીયા વિભક્તિ થાય છે.
સૂત્રસમાસ :— સમયા 7 નિષા 7 હા = ધિક્ ચ અન્તા 7 અન્તરે 7 અતિ ૪ યેન ૨ તેન ૬ કૃતિ સમયા-નિષા-હા-થિયાન્તરાન્તરેખાઽતિ-યેન-તેનાઃ, તૈઃ । (ઇત.&.)
વિવેચન :- સમયા પ્રામમ્ = ગામની નજીક
નિષા રિવી – પર્વતની નજીક નદી.
