________________
૪૯
વિભક્તિ વિકલ્પે થાય છે.
વિવેચન :- પુણ્યે પુષ્યે વા પાયસન્સ્ અનૌયાત્ = પુષ્યનક્ષત્રથી યુક્ત કાળમાં ખીર ખાવી જોઈએ.
વ્હાન કૃતિ વિમ્ ? પુજ્યે= પુષ્યનક્ષત્રમાં સૂર્ય. અહીં નક્ષત્ર વાચક શબ્દ છે. આધાર છે. પરંતુ કાળવાચક નથી. તેથી આ સૂત્ર ન લાગ્યું. ભાવિત્તિ વિમ્ ? તિતપુઘેપુ યક્ષીરમ્ તલને ફૂલ આવવાનાં સમયે દુધ. અહીં કાળવાચક શબ્દ છે. 'આધાર છે. પરંતુ નક્ષત્રવાચક શબ્દ નથી માટે આ સૂત્ર ન લાગ્યું.
-
આધાર કૃત્તિ વિમ્ ? ગદ્ય પુષ્પ વિનિં=આજે પુષ્યનક્ષત્ર છે તે તું જાણ. અહીં આધાર નથી કર્મ છે. માટે આ સૂત્ર ન લાગ્યું.
‘વ્હાને' અને ‘યારે બન્નેને સપ્તમી કરી છે. કારણકે ‘ગથારે' ની અનુવૃત્તિ નીચે લઈ જવી છે. તે ની નથી લઈ જવી. નહીંતર બન્નેનો સમાસ થઈ શકત.
પ્રશ્ન :- સામી અને તૃતીયા તો સિદ્ધ હતી જ તો આ સૂત્રની રચના શા માટે જવાબ :- ષષ્ઠીના અપવાદ માટે. જ્યારે આધારની વિવક્ષા ન કરે ત્યારે સંબંધની અપેક્ષાએ ષષ્ઠી થઈ જાત. તેવું નથી કરવું માટે ષષ્ઠીના અપવાદ અને સપ્તમીના વિકલ્પ માટે આ સૂત્રનું પ્રણયન છે.
प्रसितोत्सुकावबद्धैः २-२-४९
અર્થ :- પ્રસિત, ઉત્સુન્ન અને અનવદ્ધ નામથી યુક્ત આધા૨ અર્થમાં વર્તતા ગૌણ નામથી તૃતીયા વિભક્તિ વિકલ્પે થાય છે.
સૂત્રસમાસ :— પ્રવર્ષે સિત: કૃતિ પ્રતિઃ । (તૃતીયા ત.)
પ્રતિતથ મુત્યુથ ખવવાથ કૃતિ પ્રતિતોત્સુાવવના,તૈ:। (સમા.૪.) વિવેચન :- શૈ: શેપુ વા પ્રતિઃ = વાળમાં અત્યંત આસક્ત થયેલો. ગૃહેબ ગૃહે વા ઇલ્લુ = ઘરમાં જ ઉત્સુક.
હેશે. શેવુ વાઅવવન્દ્વઃ = વાળમાં બંધાયેલો.
પ્રશ્ન :- સૂત્રમાં બહુવચન શા માટે છે ?
જવાબ :- યથાસનિવૃત્યર્થમ્ । પ્રતિ થી યુક્ત ગૌણ નામથી એકવચન,
