________________
૪૮
ભેદી – આંખ પગ
સ્વભાવ ભેદિવાન – વ્યક્તિ વ્યક્તિ વ્યક્તિ કાણત્વથી કાણી આંખવાળા વ્યક્તિની, ખંજત્વથી લંગડા પગવાળા વ્યક્તિની, સુંદરતાથી સુંદર સ્વભાવવાળા વ્યક્તિની પ્રસિદ્ધિ થઈ છે માટે ભેદિ એવાં આંખ-પગ અને સ્વભાવને તૃતીયા વિભક્તિ આ સૂત્રથી થાય
તઃ પ્રહvi વિમ્ ? લ ા પ =કાણી આંખને જો. અહી આંખ એ ભેદિ છે. કાણત્વ એ તેનો ભેદે છે. પરંતુ આ ભેદ વડે ભેદિવાન્ ની કોઈ વિવલા નથી. માટે ભેદિને તૃતીયા વિભક્તિ ન થઈ. आख्या इति प्रसिद्धि परिग्रहार्थं तेन अक्ष्णा दीर्घः इति न स्यात् । आख्या એ શબ્દ પ્રસિદ્ધિ અર્થને જણાવવા માટે મૂકેલો છે. માટે “અચ્છા તીર્ષ ! આવા પ્રકારનો પ્રયોગ ન થાય કારણકે ભેદિ જે આંખ તેનો ભેદ જે દીર્ઘત્વ તે દીર્ઘત્વથી ભેદિવાન્ ની પ્રસિદ્ધિ થતી નથી. આંખના દીર્ઘત્વથી વ્યક્તિને દીર્ઘ' એવું કહેવાતું નથી. કાણી આંખવાળાને “કાણો' એ પ્રમાણે કહેવાય છે. એ શબ્દ જગતમાં પ્રસિદ્ધ છે. “દીર્ઘ” શબ્દ પ્રચલિત નથી માટે અહીં તૃતીયા વિભક્તિનો પ્રયોગ થાય નહીં.
તા. ૨-૨-૪૭ અર્થ - “કૃત છે આદિમાં જેને એવા ગણપાઠમાંના નિષેધઅર્થવાળા શબ્દોથી
યુક્ત ગૌણ નામથી તૃતીયા વિભક્તિ થાય છે. ' સૂત્રસમાસ – માં ના લેવું તે તદ્યા:-તૈ: તા: (બહુ) વિવેચન - કૃતં તેન = તેનાથી સર્યું. વુિં = જવા વડે કરીને શું? પ્રશ્ન:- સૂત્રમાં બ. વ. શા માટે? જવાબઃ-માત્રાના લાઘવ માટે. એકવચન કર્યું હોત તો મધેન થાત તેથી માત્રા
વધી જાત. સપ્તમીનો અપવાદ તૃતીયા ૪૮-૪૯
काले भानवाऽऽधारे २-२-४८ . અર્થ :- કાળ અર્થમાં વર્તતા નક્ષત્રવાચક ગૌણ નામથી આધારમાં તૃતીયા
