________________
गोषु गवां वा अधिपतिः
गोषु गवां वा दायादः = રોજી નવાં વા સાક્ષી = ગાયોનો સાક્ષી.
ગોલુ થવાં વા પ્રતિમૂ: = ગાયોનો સાક્ષી.
ગોપુ નવાં વા પ્રસૂતઃ = ગાયોમાં જન્મેલો. (વાછરડો.) સૂત્રમાં બહુવચન શા માટે ?
જવાબ ઃ— લાઘવ માટે. નહીંતર પ્રભૂતૅન એ પ્રમાણે એકવચન કરવા જતાં ગૌરવ થઇ જાય.
પ્રશ્ન :
८८
ગાયોનો સ્વામી.
ગાયોનો ભાગીદાર.
=
અહીં બધે સ્વામી સેવક ભાવ સંબંધનાં કારણે નિત્ય ષષ્ઠીની પ્રાપ્તિ હોવાથી સપ્તમી વિભક્તિની વિકલ્પે પ્રાપ્તિનાં વિધાન માટે આ સૂત્ર છે. દ્વિતીયાનો અપવાદ–
-
व्याप्ये क्तेनः २-२-९९
સૂત્ર હ્ર પ્રત્યયથી પર ફન્ પ્રત્યયાન્ત નામના- કર્મમાં સપ્તમી વિભક્તિ થાય છે.
સૂત્રસમાસ :– ત્ ર્ કૃતિ ઝેન્-સ્ય. (પં. તત્પુ.)
વિવેચન :– અષીતમ્ અનેન-મથીતી વ્યાજરને = વ્યાકરણને ભણનારો. ફ્ટસ્ અનેન - ફી યશે = યજ્ઞ કરનારો.
આ બંનેમાં ફાવેઃ ૭–૧–૧૬૮ થી ન્રુ પ્રત્યય થી પરમાં લાગ્યો છે. તેથી તે બંનેનું વ્યાપ્ય (કર્મ) ‘વ્યારળ’ અને ‘યજ્ઞ’ ને સપ્તમી વિભક્તિ થઇ છે.
નેતિ વિમ્ ? ધૃતપૂર્વી ટમ્ = પહેલાં ચટાઇ બનાવનારો.
વૃત પૂર્વમ્ અનેન કૃતિ કૃતપૂર્વી । અહીં પૂર્વમનેન ૭–૧–૧૬૭ થી ન્ પ્રત્યય તપૂર્વ ને લાગ્યો છે. પરંતુ છૅ થી પરમાં ન્ નથી. માટે આ સૂત્ર ન લાગતાં મેળિ ૨-૨૪૦ થી દ્વિતીયા વિભક્તિ થઇ છે.
સૂત્રમાં વ્યાપ્યનું ગ્રહણ કરેલું હોવાથી જુદો અધિકાર ચાલુ થયો. તેથી અથવા ઉપરનાં સૂત્રથી આ સૂત્ર ભિન્ન બનાવ્યું તેથી વા ની અનુવૃત્તિ અટકી ગઇ.
