________________
૨૪૭
ઔષિધે. અહીં સૂત્રમાં નમ્ નું વર્ઝન હોવાથી આ સૂત્રથી એ પ્રત્યય ન લાગતાં આવ્ ૨-૪-૧૮ થી આર્ પ્રત્યય લાગ્યો છે. ઔષધિવાચક નામ નિત્યસ્ત્રીલિંગ હોવાથી ૨-૪-૫૪ થી પ્રત્યયનો નિષેધ થતો હતો તેની પ્રાપ્તિ માટે આ સૂત્રનું પ્રણયન છે.
धवाद् योगादपालकान्तात् २-४-५९
અર્થ :
:− થવ = સ્વામી. પાલજ અન્તવાળા શબ્દોને વર્જીને થવ વાચક સંબંધી સ્ત્રીલિંગમાં વર્તતાં કારાન્ત શબ્દોથી નૈ પ્રત્યય થાય છે.
પાતાના:, તસ્માત્. (બહુ.)
સૂત્રસમાસ :— પાન અને અસ્ય
સ
વિવેચન :— પ્રણમ્ય માર્યાં – પ્રશ્નો
અગ્રેસરની સ્ત્રી.
-
गणकस्य भार्या - गणकी
જ્યોતિષની સ્ત્રી.
પાલજ અન્તવાળા સિવાયનો થવ વાચક સંબંધી 8 અને પળજ નામને સ્ત્રીલિંગમાં આ સૂત્રથી ી પ્રત્યય લાગ્યો છે.
=
=
Exp
धवादिति किम् ? प्रसूता જન્મ આપનારી સ્ત્રી. અહીં સ્વામીનાં સંબંધના કારણે પ્રસૂતા શબ્દ બનેલ નથી. તેથી આ સૂત્રથી ી પ્રત્યય ન લાગતાં આવ્ ૨-૪–૧૮ થી આમ્ પ્રત્યય લાગ્યો છે.
=
योगादिति किम् ? देवदत्तः धवः, देवदत्ता स्त्री स्वतः = દેવદત્ત સ્વામી અને દેવદત્તા સ્ત્રી. અહીં દેવદત્ત સ્વામિવાચક છે પણ દેવદત્તા જે સ્ત્રી છે તે દેવદત્તની પત્નિ હોવાના કારણે દેવદત્તા નામ પડેલ નથી પણ સ્વતઃ દેવદત્તા જ નામ છે. એટલે અહીં ધવવાચક શબ્દનો યોગ ન હોવાથી આ સૂત્રથી ી પ્રત્યય ન લાગતાં ત્ ૨-૪-૧૮ થી આવ્ પ્રત્યય લાગ્યો છે.
અવાનવતાવિત્તિ વિમ્ ? ગોપાલસ્ય શ્રી ગોપાિિા = ગોવાળની સ્ત્રી. (ગોવાલણ) આ સૂત્રમાં પાલ અન્તવાળા ધવવાચક શબ્દનું વર્જન કરેલું હોવાથી આ સૂત્રથી ધૈ પ્રત્યય ન લાગતાં આવ્ ૨-૪-૧૮ થી આર્ પ્રત્યય લાગ્યો છે.
-
G
આવિત્યેવ – સહિષ્ણો: સી — સહિષ્ણુઃ = સહન કરનારની સ્ત્રી. અહીં . ધવવાચક સંબંધી સહિષ્ણુ સ્ત્રીલિંગ નામ છે પણ બૅંકારાન્ત નથી. કારાન્ત છે. તેથી આ સૂત્રથી ધૈ પ્રત્યય લાગ્યો નથી.
