________________
૧૦
f – મૈત્રો વતીનું સર્ચ અક્ષયતિ = મૈત્ર બળદોને ઘાસ ખવરાવે છે. અહીં હિંસાર્થક ધાતુ હોવાથી ગળુ કર્તાને જુ અવસ્થામાં
કર્મસંજ્ઞા આ સૂત્રથી થઈ છે. हिंसायामिति किम् ?
મા - શિશુપબ્લી બક્ષયતિ = બાળક ખજૂર ખાય છે. foળુ – ગનની શિશુના પિન્કીં અક્ષયતિ = માતા બાળકને ખજૂર ખવરાવે છે. (અહીં ખજુરમાંથી ઠળિયો કાઢી નાખ્યા પછીની અચિત્ત ખજુર જાણવી.). અહીં આહારાર્થક પક્ષ ધાતુ છે. પરંતુ હિંસાના વિષયમાં નથી. તેથી
ગળ અવસ્થાનાં કર્તાને | અવસ્થામાં કર્મસંશા થઈ નહીં. પ્રશ્ન :- આ સૂત્ર શા માટે રચ્યું? અથવા વિકાર ટીકામાં શા માટે? જવાબ:- પૂર્વ સૂત્રથી સિદ્ધ હતું છતાં આ સૂત્રની રચના કરી તે નિયમને માટે
છે. “સિદ્ધ સતિ સારો નિયમાર્થ: ' વકારથી નિયમ એ કર્યો કે હિંસાના વિષયમાં જ પક્ષ ધાતુનાં ળ અવસ્થાનાં કર્તાને ળિ અવસ્થામાં કર્મસંજ્ઞા થાય છે. માટે ઉપરનાં સૂત્રથી હિંસાભિન્ન
આહારાર્થમાં પક્ષ ધાતુને કર્મસંજ્ઞા નહીં થાય. પ્રશ્ન - હિંસા = પ્રાણોનો નાશ કરવો તે હિંસા કહેવાય છે, અને તે તો સચેતન
એવા પ્રાણીમાં જ સંભવે અચેતન એવા સંસ્ય માં કેવી રીતે ઘટે ? તેમાં
તો પ્રાણ છે નહીં? જવાબઃ- લય એ વનસ્પતિ છે જે જે વૃદ્ધિ પામે છે તે જીવ કહેવાય. વનસ્પતિ
વૃદ્ધિ પામે છે માટે વનસ્પતિ એ જીવ છે. તેનાં આયુષ્ય-ઈન્દ્રિય-બળપ્રાણ -શ્વાસોશ્વાસ કે રસ-મળની પરિણતિ સ્વરૂપ બધી વસ્તુ ઘટે છે. તેમાં પ્રાણ છે માટે તેને ખવરાવવાથી હિંસા થાય જ છે.
વહે પ્રવેઃ ૨-૨-૭ અર્થ - વત્ ધાતુનો | અવસ્થાનો પ્રવેયરૂપ કર્તા હોય તો તેને જળ
અવસ્થામાં કર્મસંજ્ઞા થાય છે. પ્રવેય = નિત્ય ભાર વહન કરનાર
પ્રાણી વિ. વિવેચન - મણિ –વસ્તીવ પારં વહન્તિ = બળદો ભારને વહન કરે છે.
