________________
૫૫
પ્રશ્ન :- સૂત્રમાં બંને સ્થાને એકવચનનો નિર્દેશ કરવાથી પણ સામ્ય થવાથી યથાસંખ્ય થશે જ. તો શા માટે બહુવચન કર્યું ?
જવાબ :- સાચી વાત છે પરંતુ ‘-દ્વિ-વો' ની સાથે યથાસંખ્ય નથી કરવું. જો સૂત્રમાં એકવચન કરે તો તેની સાથે પણ સામ્ય થવાથી યથાસંખ્ય થઈ જાત.
प्रत्याङः श्रवाऽर्थिनि २-२-५६
અર્થ :- અર્થિન (અભિલાષક) અર્થના વિષયમાં પ્રતિ અને આફ્ ઉપસર્ગથી પરમાં રહેલાં શ્રુ ધાતુથી યુક્ત ગૌણ નામથી ચતુર્થી વિભક્તિ થાય છે. સૂત્રસમાસ ઃ પ્રતિશ્વ માક્ ન તો: સમાહાર-પ્રત્યાર્,તસ્માત્ । (સમા.ક્ર.) अर्थयते इति अर्थी, तस्मिन् ।
વિવેચન :- દ્વિગાય માં પ્રતિશૃંખોતિ આશુળોતિ વા માટે વચનનો સ્વીકાર કરે છે.
=
બ્રાહ્મણને ગાય આપવા
ધ્રુવા માં શ્રુન્ ને યોગ અર્થમાં તૃતીયા વિભક્તિ છે. श्रौति कृवु० ૦ ૪-૨-૧૦૮ થી श्रु નો शृ આદેશ થયો છે.
प्रत्यनोर्गुणाऽऽख्यातरि २-२-५७
અર્થ :- ભવ્યાતૃ (વક્તા) વિષયમાં પ્રતિ અને અનુ ઉપસર્ગથી પર [ ધાતુથી યુક્ત ગૌણ નામથી ચતુર્થી વિભક્તિ થાય છે.
સૂત્રસમાસ :
પ્રતિશ્ચ અનુશ્રુ તયો: સમાહાર–પ્રત્યેનુ,તસ્માત્ । (સમા.૪.) વિવેચન :- પુત્રે પ્રતિįખાતિ આજુબાતિ વા ગુરૂએ જે કીધેલું છે તેને કહે છે. પ્રશ્ન :- રૂખા એ પ્રમાણે સૂત્રમાં ‘ળા' નું ગ્રહણ શા માટે ?
=
જવાબ ઃ- ‘શુ' ધાતુ છઠ્ઠો ગણ અને માં ગણનો છે તેમાં ૯ માં ગણના TM ને ગ્રહણ કરવા માટે આ સૂત્રમાં ‘ળા' ગ્રહણ કરેલ છે.
કહેનાર અર્થમાં દ્વિતીયાની પ્રાપ્તિ હતી. પરંતુ આ સૂત્રે ચતુર્થી વિભક્તિ કરી. તેથી દ્વિતીયાનું અપવાદ સૂત્ર છે.
यद्वीक्ष्ये राधीक्षी २-२-५८
અર્થ ઃ- વીક્ષ્ય = વિમતિ (દુર્બુદ્ધિ) પૂર્વક જોવું, ઝીણવટપૂર્વક જોવું એવા અર્થના
