________________
૨૮
કર્મસંજ્ઞક થઈ દ્વિતીયા વિભક્તિ થઈ.
क्रुद्-दुहेऽसूयार्थैर्यं प्रति कोपः
२-२-२७
અર્થ :- ક્રોધ, દ્રોહ, ઈર્ષ્યા અને અસૂયા અર્થવાળા ધાતુના યોગમાં કર્તાનો જેના પ્રત્યે કોપ હોય તે વ્યક્તિને સંપ્રદાન સંજ્ઞા થાય છે.
સૂત્રસમાસઃ - પ્ (ત્) 7 દુહÄ Íર્ષ્યા 7 અસૂયા 7 કૃતિ દ્-દ્રુત્તેર્વાંગસૂયાઃ । (ઇત.બ્ર.) વ્-વ્રુત્તેર્વાંગસૂયા: અર્થ: યેષાં તે કૃતિ - હેાંસૂવાર્થા:, તૈ:। (બહુ.)
વિવેચન :- મૈત્રાય ઋતિ = મૈત્રપર ક્રોધ કરે છે. . મૈત્રાય વ્રુદ્ધતિ = મૈત્રનો દ્રોહ કરે છે.
મૈત્રાય કૃતિ = મૈત્રની ઈર્ષ્યા કરે છે.
•
મૈત્રાય પ્રસૂતિ – મૈત્રની અસૂયા (નિંદા) કરે છે.
અહીં કર્તાનો મૈત્ર પ્રત્યે ક્રોધ વિ. છે. તેથી મૈત્ર ને સંપ્રદાન સંશા થઈ. ચતુર્થી ૨-૨-૫૩ થી ચતુર્થી વિભક્તિ થઈ.
ક્રોધ = સહનશીલતાનો અભાવ.
દ્રોહ = કોઈપણ વ્યક્તિનું ખરાબ કરવાની ઈચ્છા.
ઈર્ષ્યા = બીજાની ઉન્નતિ જોઇને બળવું. (મનમાં ખરાબ ઈચ્છવું.)
=
અસૂયા = કોઈપણ વ્યક્તિના ગુણોમાં દોષોને જ પ્રગટ કરવાં તે. यं प्रति इति किम् ? मनसा क्रुध्यति મનથી ક્રોધ કરે છે. અહીં વ્યક્તિ પ્રત્યે પ્રગટ ક્રોધ નથી માટે આ સૂત્ર લાગતું નથી. તોપ કૃત્તિ વિમ ? શિષ્યસ્ય કૃતિ વિનયાર્થમ્ = શિષ્યનાં અવિનય ઉપર ગુસ્સો છે. શિષ્ય પર ખરેખર ગુસ્સો નથી. વ્યવસ્થા માટે ગુસ્સો કરવો પડે પણ તે વ્યક્તિ ઉપર ક્રોધાદિ ન હોય તો તેને સંપ્રદાન સંજ્ઞા થતી નથી.
=
પ્રશ્ન :- સૂત્રમાં યં પ્રતિ જોપ; એટલું જ લખ્યું છે. ક્રોધથી દ્રોહ વગેરે ભિન્ન સ્વભાવવાળાં કહ્યાં છે. તો તે અર્થવાળા ધાતુના યોગમાં માત્ર યં પ્રતિ જોવ: એટલું જ વિશેષણ કેમ કર્યું ? યં પ્રતિ દ્રોહઃ વગેરે પણ કરવું જોઈએ. જવાબ ઃ- સાચી વાત છે. પણ ક્રોધ તો કોપરૂપ છે જ પરંતુ દ્રોહ વિગેરે બે પ્રકારે
