________________
૧૮૭
પૂર્વસૂત્ર ૨-૭-૭૯ ના સામર્થ્યથી તે સૂત્રમાં કહેલાં ધાતુથી ભિન્ન એવા ધાતુ માટે જ આ સૂત્ર લાગશે. તે ધાતુઓ માટે તો નિત્ય ર્ નો બ્ થશે.
द्वित्वेऽप्यन्तेप्यनितेः परेस्तु वा । २-३-८१
અર્થ :- દુર્ સિવાયના ઉપસર્ગના અને અન્તર્ ના ર્ ર્ અને ૠ વર્ણથી પર ન્ ધાતુના મૈં નો, જો ધાતુ દ્વિત્વ થયો હોય કે ન થયો હોય તેમજ અંતે હોય અથવા ન હોય તો પણ ખ્ થાય છે. પરંતુ વૃત્તિ ઉપસર્ગ થી પર હોય તો મૈં નો [ વિકલ્પે થાય છે.
વિવેચન :- પ્રાપ્તિબિષતિ
-
× + અન્ + તિ -
X + અન્ + સન્ + તિ
प्राणितुम् इच्छति ।
તુર્દા.િ.. ૩-૪-૨૧ થી સત્ પ્રત્યય.
પ્ર + અન્ + રૂ + સન્ સ્વરાંશ દ્વિત્વ.
-
—
X + અનિનિ + સન્ + તિ આ સૂત્રથી બંને સ્ નો પ્ થાય છે. તેથી પ્રાખિખિષતિ થયું – અહીં દ્વિત્વમાં ણ્ થયો છે.
पराणिति
સ્તાદ્યશિતો... ૪-૪-૩૨ થી સત્ પૂર્વે ટ્
+
ત્તિ – સ્વારે... ૪-૧-૪ થી દ્વિતીય એક
-
પદ્મ + અન્ – પશ્ર્ચા... ૪-૪-૮૮ થી ર્. આ સૂત્રથી અદ્વિત્ય એવા 7 નો ખ્ થયો છે. હૈ પ્રાણ્ ! પ્રાબિત્તિ કૃતિ ર્િ – અંતે સ્ નો ણ્ થયો છે. પખિખિષતિ, પર્યનિનિતિ – અહીં ર્ ઉપસર્ગથી પર દ્વિત્યમાં બંને મૈંનો ગ્ આ સૂત્રથી વિક્લ્પ થયો છે.
-
-
पर्यणिति, पर्यनिति વિકલ્પે ર્ આ સૂત્રથી થયો છે.
વૃત્તિ ઉપસર્ગથી પર અન્ ના સ્ નો અદ્વિત્વમાં
ત્તિ ઉપસર્ગથી પર અન્ ના સ્ નો અંતમાં
-
હૈ પર્વન્ !, દે પર્યન્ ! વિકલ્પે [ આ સૂત્રથી થયો છે.
દ્વિત્વના વિષયમાં બંને સ્ નો ખ્ આ સૂત્રથી જ થાય છે. નહીંતર.
બીજા ત્ માં ટ વર્ગીય એવા ર્ ના વ્યવધાનથી न् નો ન્ ન થાત. પૂર્વના સૂત્રમાં અનન્ત નો અધિકાર હતો માટે આ સૂત્રમાં અન્ત નું
