________________
વિવેચન – શતાત્િવક = સો રૂપિયાનાં ઋણ) થી બંધાયેલ. : અહીં બંધન એ ફળ છે. તેનો હેતુ ૧૦૦ રૂપિયા છે. માટે જાત ને પંચમી વિભક્તિ થઈ છે. હેતો રિત્તિ વિન્મ? તેન વ = સો વડે બંધાયેલ. અહીં “શત એ હેતુ
નથી. પણ કર્તા છે માટે આ સૂત્ર ન લાગ્યું. • આ સૂત્ર ર–૨-૪ સૂત્રનું અપવાદ છે.
મુપાત્રિય નવા ર–ર–૭૭ અર્થ – સ્ત્રીલિંગને વર્જીને ગુણવાચક હેતુભૂત ગૌણ નામથી પંચમી વિભક્તિ
વિકલ્પ થાય છે. વિવેચન – નાડ્યા–નાઘેન વા વદ = જડતાથી બંધાયેલ.
અહીં વાક્ય એ સ્ત્રીલિંગર્ભિન્ન ગુણવાચક નામ છે. અને બંધાવું તે તેનાં
હેતુભૂત પણ છે. માટે આ સૂત્રથી પંચમી વિભક્તિ વિકલ્પ થઈ. • જ્ઞાન સાનેન વા મુw = જ્ઞાન વડે મૂકાયેલો.
અહી જ્ઞાન એ સ્ત્રીલિંગભિન્ન ગુણવાચક નામ છે. અને મૂકાવું તે તેના
હેતુભૂત પણ છે. માટે જ્ઞાનને પંચમી વિભક્તિ વિકલ્પ થઈ. • રિટાયાબિતિ વિમ્ ? ડુચા મુw: = બુદ્ધિ વડે મૂકાયો.
અહીં બુદ્ધિ એ ગુણવાચક નામ છે મૂકાવું તેના હેતુભૂત પણ છે. પરંતુ બુદ્ધિ એ સ્ત્રીલિંગ નામ હોવાથી આ સૂત્ર ન લાગ્યું પરંતુ ર-ર-૪૪ થી
તૃતીયા વિભક્તિ થઈ છે. પ્રશ્ન – ક્રિયાના સાધનભૂત જે હોય તેને હેતુ કહેવાય. તો ક્રિયાના હેતુભૂત
'તો દરેક કારક કહેવાય. તો કર્તા કારને પંચમી વિભક્તિ આ સૂત્રથી ' થાય કે નહીં? જવાબ – ન થાય. કર્તાનો પણ જો હેતુમાં સમાવેશ કરવો હોત તો હેતુ– .
૨–ર–૪૪ સૂત્રમાં માત્ર હેતુ લખવાથી જ તૃતીયા વિભક્તિ થઈ જાત. હેતુ–કર્તુ–કરણ એમ દરેક શબ્દના અલગ-અલગ નિર્દેશ કર્યા છે તેજ સૂચવે છે કે ફળની સિદ્ધિમાં જે યોગ્ય હોય તેને જ હેતુ કહેવો છે. કર્તાને હેતુ માની પંચમી વિભક્તિ કરવી નથી. તેજ પ્રમાણે હેતુ અને કરણમાં
