________________
૮૪
છતાં અહીં વિકલ્પે નિષેધ માત્ર કર્તામાં જ કર્યો. આમ કેમ ? .
જવાબ :
ભાવે પ્રયોગ માત્ર કર્મ રહિત અવસ્થામાં જ થાય. તેથી કૃદન્તનું કર્મ હોવાની સંભાવના જ નથી. માટે કર્તરિની જ અનુવૃત્તિ અહીં આવશે. ન ની અનુવૃત્તિ નીચે લઇ જવાની હોવાથી અહીં પણ 7 ની અનુવૃત્તિ રાખી છે. બાકી કોઇ બીજું પ્રયોજન નથી.
अकमेरूकस्य २-२-९३
અર્થ :— મ્ ધાતુ સિવાયના 3 પ્રત્યયાન્ન કૃદન્તના કર્મને ષષ્ઠી વિભક્તિ થતી નથી.
સૂત્રસમાસ :– 7 મિ:-અમિ:, તસ્ય અમે વિવેચન : મોન્ અભિજ્ઞાપુ: = ભોગોની અભિલાષા કરનાર. અહીં નસપત-૫૬: ૫–૨-૪૧ થી સદ્ પ્રત્યય લાગ્યો છે. ૨–૨-૮૩ થી ષષ્ઠીની પ્રાપ્તિ હતી. તેનો આ સૂત્રથી નિષેધ થવાથી ખિ ૨-૨-૪૦ થી દ્વિતીયા વિભક્તિ થઇ.
અમેિિત વિમ્ ? વાસ્યા: ામુઃ = દાસીનો કામી. અહીં મ્ ધાતુને શૂ-મ—મ.... ૫–૨–૪૦ થી ગ્ પ્રત્યય લાગ્યો છે. તેનું આ સૂત્રમાં વર્જન કરેલું હોવાથી મળિ તઃ ૨-૨-૮૩ થી ષષ્ઠી વિભક્તિ થઇ છે. - અહીં સૂત્રમાં કર્મમાં ષષ્ઠી વિભક્તિનો નિષેધ કર્યો તેમ કર્તામાં ષષ્ઠી વિભક્તિનો નિષેધ કેમ ન કર્યો ?
પ્રશ્ન :
જવાબ :— અહીં સમ્ પ્રત્યય લાગી કર્તા ઉક્ત થઇ જાય છે માટે કર્તાને ષષ્ઠી વિભક્તિની પ્રાપ્તિ જ નથી તેથી નિષેધ કર્યો નથી.
एष्यदृणेनः २-२-९४
અર્થ :– ભવિષ્યકાળના અર્થમાં અને ઋણ અર્થમાં બતાવેલાં ફન્ પ્રત્યયાન્ત નાં કર્મને ષષ્ઠી થતી નથી.
સૂત્રસમાસ ઃ— एष्यच्च ऋणं च ષ્યવૃત્તે । (ઇત. ૪.) વ્યાયો: કૃત્ તિ ષ્યવૃોન્, તસ્ય । (ષષ્ઠી ત.)
વિવેચન :- પ્રામં ગમી આગામી વા = ગામમાં જનારો અથવા આવનારો.
અહીં વસ્યંતિ ગમ્યાદ્રિઃ ૫–૩–૧ થી ભવિષ્યકાળનાં અર્થમાં ૩ળાવિ થી
