________________
૨૨૩
વર્જન હોવાથી આ સૂત્રથી ૐ ન લાગતા આપ્ પ્રત્યય લાગ્યો છે. ખરેખર વિસ્ત વિગેરે ત્રણે શબ્દો ઉન્માનવાચક છે. વિસ્ત = ૧૬૦ પલ, આન્વિત = દશભાર અને મ્પત્ય ૧૮૦ પલ કહેવાય છે. વળી કોઈક ૧૬૬ પલ પણ કહે છે. તેથી આ શબ્દો અપરિમાણ વાચક હોવાથી ૢ થતો જ નથી તો સૂત્રમાં નિષેધ શા માટે કર્યો ? આવું જો તમે કહેતા હો તો ન કહેવું કેમકે દેશવિશેષમાં વિસ્ત વિગેરેને પણ પરિમાણવાચક કહ્યા છે.
कम्बल्य
-
વિસ્તારિ ના વર્જનથી આ સૂત્રમાં પિરમાણવાચક અને ઉન્માનવાચક બંન્નેનું ગ્રહણ થશે. વિસ્તાર્િ ના વર્જનથી નિયમ થયો કે જો ઉન્માનવાચક નામોને ી ન થાય તો વિસ્તાર્િ ને જ ન થાય. તે સિવાયના શબ્દો ઉન્માનવાચક હોય તો પણ આ સૂત્રથી ઊઁ પ્રત્યય થાય. દા.ત. દિનિષ્ઠી.
काण्डात् प्रमाणादक्षेत्रे २-४-२४
અર્થ :
તદ્ધિતનો લોપ થયે છતે પ્રમાણવાચક હ્રાન્ડ અન્તવાળાં, અક્ષેત્રવિષયવાળા દ્વિગુ સમાસથી સ્ત્રીલિંગમાં ૐ પ્રત્યય થાય છે. સૂત્રસમાસ :— 7 ક્ષેત્રમ્ – અક્ષેત્રમ્, તસ્મિન્. (નગ્. તત્પુ.) વિવેચન :— à વાત્ત્વે પ્રમાળમ્ અસ્યા: – ખ્રિાન્ડી રજ્જુ = બે કાંડ પ્રમાણવાળી
દોરી.
द्विकाण्ड
-
-
પ્રમાળાત્... ૭–૧–૧૪૦ થી માત્રમ્ પ્રત્યય.
દિાઙ+માત્રમ્ - દ્વિશો:... ૭–૧–૧૪૪ થી માત્રમ્ પ્રત્યયનો લોપ.
ાિન્ડ – આ સૂત્રથી ગૈ પ્રત્યય.
द्विकाण्ड + डी द्विकाण्ड्+डी દ્વિજાડી.
प्रमाणादिति किम् ? द्वाभ्यां काण्डाभ्यां क्रिता - द्विकाण्डा शाटी કાણ્ડ વડે ખરીદાયેલી સાડી. અહીં પ્રમાણવાચી ાજ્ડ શબ્દ નથી તેથી
આ સૂત્રથી ઊઁ પ્રત્યય ન લાગતાં આવ્ પ્રત્યય લાગ્યો છે.
-
—
અસ્ય... ૨-૪–૮૬ થી ૐ ની પૂર્વનાં અઁ નો લોપ.
अक्षेत्र इति किम् ? द्वे काण्डे प्रमाणम् अस्याः सा
-
-
બે
द्विकाण्डा क्षेत्रभक्तिः
