________________
૨૧
.
વિવેચન :- શતી રીતિ અહીં ઉપસર્ગ રહિત વુિં ધાતુ છે. તેથી તેમાં
વ્યાપ્યભૂત વિનિમય અને સ્થૂતપણને કર્મસંજ્ઞાનો આ સૂત્રે નિષેધ કર્યો. અન્ય કારકને કર્મસંજ્ઞા –
करणं च २-२-१९ અર્થ - ફિલ્ ધાતુનાં કરણને કર્મસંન્ના અને કરણસંજ્ઞા (યુગપત) થાય છે. વિવેચન - કરણની કર્મ સંજ્ઞાનું ફળ – કક્ષાનું વ્યક્તિ પાસાવડે રમે છે.
કરણની કરણ સંશાનું ફળ – ક્ષેતિ પાસાવડે રમે છે. આ બંને ઉદાહરણમાં યુગપતુ કર્મકરણ સંજ્ઞા હોવા છતાં તેનું ફળ એકીસાથે બતાવી શકાતું નથી. માટે આ બંને ઉદાહરણ ભિન્ન ભિન્ન બતાવ્યા છે. પણ કર્મકરણ યુગપત સંજ્ઞા થાય તેવું ફળ ઉદાહરણમાં બતાવવું છે. માટે પ્રેરક વાક્ય જણાવે છે. કરણની કર્મકરણસંશાનું ફળ – મૈત્રāan | મૂળભેદ – વૈa: વ્યક્તિ ! અહીં કર્મ-કરણ સંજ્ઞા બંને એકસાથે બતાવવા માટે સક્ષે પ્રયોગમાં કરણ તરીકે તૃતીયા વિભક્તિ થઈ. અને કર્મ તરીકે જે વખતે કરણ છે તેજ વખતે તે કર્મ પણ છે એમ માનીને ધાતુ સકર્મક ગણ્યો. વિવું ધાતુ નિત્ય અકર્મક હોવાથી મૂળભેદના કર્તાને ત્તિ માં ૨-૨-૫ થી કર્મસંજ્ઞા થવાની હતી તે કર્મસંજ્ઞા અહીં ધાતુ સકર્મક થવાથી ન થઈ. અને કર્તા તરીકે તૃતીયા વિભક્તિ થઈ તેમજ પ્રેરકભેદના કર્તા તરીકે મૈત્ર આવ્યો. એટલે આખો પ્રયોગ મૈત્રઃ વૈવેળ
બક્ષે તેવાતે મૈત્ર ચૈત્રને પાસાથી રમાડે છે. પ્રશ્ન:- ર ર એ સૂત્રમાં થી કર્મ લીધું છે. એવું નથી પણ કર્મની અનુવૃત્તિ
આવે છે. ત્યારે થી શું લીધું? જવાબ:- થી કર્મ અને કરણ બંનેનો સમુચ્ચય કર્યો છે. હવે જો કર્મ અને
કરણનો સમુચ્ચય કરીને બે સંજ્ઞા અલગ-અલગ રાખવી હોત તો “ર વા' એ પ્રમાણે સૂત્ર કરત. પણ એમ નહીં કરતા કર્યો છે એ એકી .
સાથે કર્મ અને કરણ થાય એ વાતને સૂચવે છે. પ્રશ્ન:- એક જ સંજ્ઞામાં બે સંજ્ઞાનો વ્યવહાર કેવી રીતે થાય ?
