________________
૨૪૨
ઝાયામિત્યેવ – પાળિગૃહીતા અન્યા – અહીં માત્ર હાથ ગ્રહણ કર્યો છે. પણ પરણાયેલી સ્ત્રી નથી. માટે આ સૂત્રથી નૈ પ્રત્યય ન લાગતાં આત્ ૨-૪–૧૮ થી આર્ પ્રત્યય લાગ્યો છે.
पतिवल्यन्तर्वल्यौ भार्या गर्भिण्योः २ - ४ - ५३
અર્થ :– ભાર્યા—અવિધવા સ્ત્રી અને ગર્ભિણી સ્ત્રી એ અર્થમાં અનુક્રમે પ્રતિવત્ની અને અન્તર્વની શબ્દ નિપાતન કરાય છે.
પ્રતિવચનવંત્યો. (ઇત. ૪.)
સૂત્રસમાસ :– પતિવત્ની 7 અન્તર્વત્ની ૬ -
भार्या च गर्भिणी च માર્યામિળ્યો, તો: (ઇત. ૪.)
-
-
વિવેચન :— પતિઃ અસ્યાઃ અસ્તિ સા – પતિવત્ની = સધવા સ્ત્રી. (જેનો પતિ જીવતો છે તેવી સ્ત્રી.)
અન્ત: અસ્યા: મસ્તિ સા – અર્વની = ગર્ભવતી સ્ત્રી.
=
પતિમત્ અને અન્તર્વત્ શબ્દને આ સૂત્રથી ધૈ પ્રત્યય અને અન્ત્યનો ગ્ નિપાતનથી થયો છે.
પતિવત્ની માં તસ્યાસ્તિ... ૭–૨–૧ થી મત્તુ પ્રત્યય લાગ્યો છે અને મતુ ના મ નો વ નિપાતન થયો છે.
અન્તર્વની માં અન્તર્ શબ્દ અધિકરણ અર્થમાં,છે તેથી ૭–૨–૧ થી મત્તુ પ્રત્યય લાગી શકતો ન હોવાથી આ સૂત્રથી મત્તુ અર્થમાં वत् નિપાતન કર્યો છે..
ભાર્યા અને ગર્ભિણી અર્થ ન હોય તો પતિમતી પૃથ્વી અને અન્તઃ अस्यां शालायां घटः - अन्तर्वती શાલા અર્થ થાય છે.
=3
-
=
जातेरयान्तनित्यस्त्रीशूदात् २-४-५४
-
અર્થ :— ય અન્તવાળા શબ્દો, નિત્ય સ્ત્રીલિંગ શબ્દો અને શૂદ્ર શબ્દને વર્જીને જાતિવાચક અકારાન્ત શબ્દોથી સ્ત્રીલિંગમાં ડી પ્રત્યય થાય છે.
સૂત્રસમાસ :- ય: અને યસ્ય સ યાન્ત: (બહુ.) નિત્યા ચાસૌ સ્ત્રી 7 નિત્યસ્ત્રી. (કર્મ.) યાન્તથ નિત્યશ્રી 7 શૂદ્રશ્ચ તેમાં સમાહાર:—યાન્તનિત્યસ્ત્રીનમ્ (સમા.૪.) ન યાનનિત્યસ્ત્રીશૂમ્ – અયાનનિત્યસ્ત્રીશૂમ, તસ્માત્. (નર્. તત્પુ.)
