________________
૫૩
'
જવાબ ઃ- સાચી વાત છે. પણ સમ્ + વા ધાતુનો પ્રયોગ X નાં વ્યવધાન વિના થતો જ નથી. અને ન્યાય છે કે “ચેન નાવ્યવધાનં તેન વ્યવહિતેઽપિસ્યાત્ ' – જ્યાં જે વર્ણાદિ વડે અવશ્ય વ્યવધાન થાય જ છે તે વ્યવધાનવાળું ગણાતું નથી. ત્યાં તેનું વ્યવધાન હોવા છતાં પણ જે કાર્ય બતાવ્યું તે થઈ શકે છે. આ ન્યાયથી સક્ + વૅ ધાતુના ગ્રહણથી સમ્ + X + 7 ધાતુનું પણ ગ્રહણ થઈ શકશે.
સમ્ ઉપસર્ગની અનુવૃત્તિ ઉપરથી ચાલુ જ છે અને તે સૂત્રમાં ‘સમ્’ ને પંચમી વિભક્તિ કરી છે. પંચમી વિભક્તિથી બતાવેલ કાર્ય પદ્મમ્યા નિવિષે પરસ્ય'. ૭-૧-૧૦૪ સૂત્ર પ્રમાણે ક્ષમ્ પછી તરત જ 7 આવવો જોઈએ. પરંતુ તે અસંભવ હોવાથી પ્ર નાં વ્યવધાન પૂર્વક બતાવ્યો છે. અહીં સૂત્રમાં નકાર લખ્યો છે. તે બીજા કાર્યોના સમુચ્ચય માટે કર્યો છે. એટલે કે સંપ્રદાનમાં તૃતીયા વિભક્તિ થાય છે. અને સમ્ + વા ધાતુને તે સમયે આત્મનેપદ થાય છે.
સંપ્રદાનમાં ચતુર્થી વિભક્તિ –
સંપ્રદાન કારક સંજ્ઞા જેને પણ થાય તેને વતુર્થી ૨-૨-૫૩ થી ચતુર્થી વિભક્તિ થાય છે અને જ્યારે સંપ્રદાન કારક સંજ્ઞા ન થાય છતાં શેષે ૨૨-૮૧ થી ષષ્ઠી વિભક્તિ ન કરતાં ચતુર્થી વિભક્તિ કરવી છે.તેના માટે તાર્થે ૨-૨-૫૪ વિગેરે સૂત્રો લાગશે.
चतुर्थी २-२-५३
અર્થ :- સંપ્રદાનના વિષયમાં ગૌણ નામથી એકવચન, દ્વિવચન અને બહુવચનમાં અનુક્રમે કે મ્યાન્-મ્યમ્ સ્વરૂપ ચતુર્થી વિભક્તિ થાય છે. વિવેચન :- દિનાય નાં ત્તે = બ્રાહ્મણને ગાય આપે છે. (કર્મથી સંબંધ) પત્યે શેતે । (ક્રિયાથી સંબંધ)
ષષ્ઠીનો અપવાદચતુર્થી ૫૪ થી ૬૧,૬૫,૬૬
तादर्थ्ये २-२-५४
અર્થ :- ‘તેના માટે આ' એવા પ્રકારનો સંબંધ વિશેષ હોતે છતે ગૌણ નામથી
