________________
૧૬
પ્રશ્ન:- આ સૂત્ર શા માટે કર્યું? જવાબ:- hક્ત ધાતુને વં ૨-૩-૮૮ થી વિકલ્પ ન ના ની પ્રાપ્તિ હતી
અને ધાતુને સ્વવત્ ૨-૩-૮૫ થી નિત્ય ના [ ની પ્રાપ્તિ હતી તેમજ વે, ધાતુને વ્યગ્નના.૨-૩-૮૭ થી વિકલ્પ ના ની પ્રાપ્તિ હતી, તે સર્વનો નિષેધ કરવા માટે આ સૂત્ર બનાવ્યું છે. સૂત્રમાં “પૂણ' માં જે નું છે તે યાદ્રિ ગણનો ધાતુ લેવા માટે અને સ્વારિ ગણના પૂફ (પવને, ૬૦૦) ધાતુની નિવૃત્તિ માટે છે:
ધ્યા' એ પ્રમાણે સૂત્રમાં અનુબંધરહિતનું ગ્રહણ કર્યું છે તેથી ક્યાં પ્રાથને અને આદેશભૂત રહ્યા એ બંનેનું ગ્રહણ થશે.
તેડારોન-હન: . ૨-૩-૧૨ અર્થ - દેશ અર્થ ગમ્યમાન હોય તો સારું થી પરમાં રહેલાં નયન અને હનું
ધાતુના ૬ નો થતો નથી. ' સૂત્રસમાસઃ- અયન ન્ ૨ પતયઃ સમાતા – મનન, તZ (સમા. .) વિવેચન - અન્તઃ મતે સ્મિન્ - અન્તરયન: ફેશ: = મધ્યમાં રહેલો દેશ.
અતઃ ઇંચતે સ્મિન – મન્તનન: તેરા = મધ્યમાં હણેલો દેશ. આ બંનેમાં ખાડધારે પ-૩-૧૨૯ થી મન પ્રત્યય લાગ્યો છે. નયન ના 7 ની સ્વાત્ ૨-૩-૮૫ થી અને હનું ના ૬ ની હનઃ ૨૩-૮૨ થી જૂ થવાની પ્રાપ્તિ હતી, તેનો આ સૂત્રે નિષેધ કર્યો. રેશ રતિ લિમ્ ? માયણ, માખ્યતે – અહીં બંનેમાં દેશ અર્થ ગમ્યમાન નથી તેથી ર-૩-૮૫ થી નયન ના 7 નો અને ર-૩-૮૨ થી ઇન્ ધાતુના ન્ નો થયો. સૂત્રમાં સત્ શબ્દનું ગ્રહણ કર્યું તેથી અલુરુષસત્તર ની અનુવૃત્તિ અટકી ગઈ.
षात् पदे । २-३-९२ અર્થ - પદ પરમાં હોતે છતે તેની પૂર્વમાં રહેલાં ૬ થી પર રૂ નો થતો નથી. વિવેચન - ષષા પાનમ્ – ધ્યાનમ્ = ઘીનું પીવું. .
