________________
૨૩૪
દારુજી, વાળું = મનોહર કાનવાળી.
તીક્ષ્ણ કે યસ્યા: સા – તીક્ષ્ણચુકી, તીક્ષ્ણશ્ન = તીક્ષ્ણ શિંગડાવાળી.
મૃત્યુનિ અફ઼ાનિ યસ્યા: સા – વૃદ્દી, મુઠ્ઠા = કોમળ અંગવાળી. સુધાત્રી, સુધાત્રા = સારાં ગાત્રવાળી.
शोभनं गात्रं यस्याः सा शोभनः कण्ठः यस्याः सा
સુખ્તી, મુખ્ત = સારાં કંઠવાળી.
થયો અને વિકલ્પપક્ષે આત્
અહીં બધા નામોને આ સૂત્રથી વિકલ્પે ૨–૪–૧૮ થી આર્ પ્રત્યય થયો છે. પૂર્વનાં સૂત્રથી સિદ્ધ જ હતું છતાં આ સૂત્ર કર્યું તે નિયમને માટે છે. નિયમ એ થયો કે ઘણાં સ્વરવાળાં તથા ઉપાજ્યમાં સંયોગ હોય તેવા અન્ય સ્વાંગવાચક શબ્દોથી ઊ વિકલ્પે ન થાય દા. ત.
चारू कर्णौ यस्याः सा
-
-
शोभनं ललाटं यस्याः सा સુલભાય = = સારા કપાળવાળી. સૂત્રમાં બતાવેલાં નાસિા વિગેરે સિાયનો ઘણાં સ્વરવાળો ત્તત્તાટ શબ્દ સ્વાંગવાચક હોવા છતાં નિયમને કારણે આ સૂત્રથી ી પ્રત્યય વિકલ્પે ન થતાં આત્ ૨-૪–૧૮ થી આર્ પ્રત્યય થયો છે.
शोभनौ पार्श्वो यस्याः सा सुपार्वा = સારા પડખાવાળી. સૂત્રમાં બતાવેલાં ઓષ્ઠ વિગેરે સિવાયનો ઉપાન્ય સંયોગવાળો પાર્થ શબ્દ સ્વાંગવાચક હોવા છતાં નિયમને કારણે આ સૂત્રથી ી પ્રત્યય વિકલ્પે ન થતાં આત્ ૨–૪–૧૮ થી આર્ પ્રત્યય થયો છે.
-
નવુ – મુલાનાનિ ૨-૪–૪૦
GU
અર્થ :– સહ, નસ્ અને વિદ્યમાન શબ્દને વર્જીને કોઈપણ પૂર્વપદથી પર રહેલાં નવુ અને મુરૂ એ સ્વાંગવાચક શબ્દથી સંજ્ઞા સિવાયના વિષયમાં જ સ્ત્રીલિંગમાં ઊ પ્રત્યય વિકલ્પે થાય છે.
સૂત્રસમાસઃ—નવજી મુહમ્ ચતયો: સમાહાર – નવમુહમ્, તસ્માત્. (સમા. ૬.) અનામ, તસ્મિન્. (નર્. તત્પુ.)
न नाम
વિવેચન :– પૂર્વાળા નવા યસ્યા: સા – શૂર્પનલી, શૂર્પનવા = સૂપડા જેવા
નખવાળી.
चन्द्र इव मुखम् यस्याः सा
चन्द्रमुखी, चन्द्रमुखा
=
ચંદ્ર જેવા
