________________
૮૦ : ષષ્ઠી વિભક્તિ થતી નથી. વિવેચન – નેતવ્યા પ્રામમના મૈત્રણ = મૈત્ર વડે બકરી ગામમાં લઈ જવા યોગ્ય
છે. અહીં “તવ્યા' એ ‘તવ્ય કૃત્ય પ્રત્યયાત્ત કૃદન્ત છે. તેથી તેનાં કર્મવાચક ગૌણ નામ “રામ' ને વૃત: ર–ર–૮૩ થી અને કર્તાવાચક ગૌણ નામ મૈત્ર ને ર્તરિ ૨-૨-૮૬ થી ષષ્ઠી વિભક્તિ થવાનો યોગ હતો. તેનો આ સૂત્રે નિષેધ કર્યો. તેથી પ્રામ' ને ન ર૨-૪૦ થી દ્વિતીયા વિભક્તિ અને “મૈત્ર' ને હેતુ–.... ર૨-૪૪ થી તૃતીયા વિભક્તિ થઈ છે. ‘મના' એ પ્રધાન કર્મ હોવાથી તેને ષષ્ઠીની પ્રાપ્તિ હતી જ નહીં. તેને
નાનઃ પ્રથમૈ... ર–૨–૩૧ થી પ્રથમ વિભક્તિ થઈ છે. પ્રશ્ન – અહીં કૃત્ય પ્રત્યયાન્ત સંબંધી ષષ્ઠી વિભક્તિના હેતુભૂત કર્તા અને કર્મ
બંનેમાં ષષ્ઠી વિભક્તિનો નિષેધ કર્યો પણ આ સૂત્રમયો થી દ્વિકર્મક ધાતને વિષે જ પ્રાપ્ત એવી પછી વિભક્તિનો નિષેધ કરે છે કારણ કે દ્વિકર્મક ધાતુને વિષે જ કર્તા અને કર્મને ષષ્ઠી વિભક્તિની પ્રાપ્તિ છે. ત્યાં નિતવ્ય રામમના મૈત્રણ ' અહીં બની ને માટે કાર્યનો આરંભ કરાય છે. માટે “મના' એ મુખ્ય કર્મ છે. અને તે તત્ર પ્રત્યય વડે ઉક્ત થઈ જાય છે. માટે તેને નામાર્થે પ્રથમા થાય છે. ષષ્ઠી વિભક્તિ થતી જ નથી. તેમજ “વય ના માધ્યતિપન સામાનધવષે અતિ તદ્ મુક્યમ્ !' એ ઉક્તિથી અહીં ના નું ક્રિયાપદની સાથે સમાનાધિકરણ છે. તેથી
ના એ મુખ્યનામ બન્યું. અને “કૌન મુક્યોઃ મુદ્દે શાર્વે સંપ્રત્યયઃ' એ ન્યાયથી મુખ્યને વિષેજ કાર્ય થાય. તેથી ગૌણ રામ ને વિષે પણ પછી નો પ્રસંગ નથી. માટે આ સૂત્રથી કર્તામાં જ ષષ્ઠી વિભક્તિનો નિષેધ કરવો યોગ્ય છે. એથી ઉભય શબ્દ દ્વારા કર્તા અને કર્મ બંનેને ષષ્ઠીનો નિષેધ
કરવો યોગ્ય નથી. જવાબ :- ના. એ પ્રમાણે ન થાય કારણકે તેfખ ર–ર–૪૦ થી કર્મમાં
દ્વિતીયા વિભક્તિ થાય છે. પરંતુ કૃદન્તના પ્રયોગમાં ન વૃતઃ ર૨-૮૩ થી દ્વિતીયા વિભક્તિનો બાધ કરીને પછી વિભક્તિનું વિધાન કર્યું છે. તો જે પ્રમાણે વર્ષમાં ૨-૨-૪૦ થી મુખ્ય કર્મને દ્વિતીયા વિભક્તિ કરીએ છીએ તેમ ગૌણ કર્મથી પણ આજ સૂત્રથી દ્વિતીયા વિભક્તિ થતી
