________________
૧૪ કર્મની કર્મસંન્ના વિકલ્પ –
નાથ: ૨-૨-૨૦ અર્થ :- આત્મપદનાં વિષયભૂત નાથ' ધાતુના વ્યાપ્યને કર્મસંન્ના વિકલ્પ થાય
વિવેચન :- ધનતે પક્ષે પો નાથતે = થી મને થાઓ. (એમ તે ઇચ્છા
કરે છે.) અહીં ‘રિષિ નાથ:' ૩-૩-૩૬ થી નાથુ ધાતુને આત્મપદ થયું. અને આ સૂત્રથી આત્મપદના વિષયમાં ના ધાતુનાં વ્યાપ્ય (પણ) ને કર્મસંજ્ઞા થાય તેથી જ ૨--૪૦ થી દ્વિતીયા વિભક્તિ થઈ. કર્મસંજ્ઞા ન થાય ત્યારે પક્ષે રોષે ૨-૨-૮૧ થી ષષ્ઠી વિભક્તિ થાય છે. માત્મા પ્રત્યેવ - પુત્રમુપનાથતિ પર પુત્રને પાઠ માટે ઠપકો આપે છે. અહીં આશિષ અર્થ ન હોવાથી નાબૂ ધાતુને આત્મપદ નથી થયું. તેથી ના ધાતુનાં વ્યાપ્ય પુત્ર' ને આ સૂત્રથી કર્મસંજ્ઞા વિકલ્પ નથી થઈ. પરંતુ ર-૨-૩ થી નિત્ય કર્મસંજ્ઞા જ થઈ છે. જો નાબૂ ધાતુનાં |િ નાં કર્તાને |િ માં કર્મસંજ્ઞા વિકલ્પ કરવી હોત તો ઉપરના સૂત્ર ભેગું જ લખી દેત. પરંતુ “ ” તિ નિવૃત્યર્થમ્) એ પ્રમાણે અનુવૃત્તિ અટકાવવા માટે સૂત્ર જુદું કર્યું છે. તેથી
હવે આત્મપદના વિષયવાળા નાથુ ધાતુનું કર્મ વિકલ્પે કર્મસંજ્ઞક થશે. પ્રશ્ન:- નાથુ ધાતુ આત્મપદનાં વિષયવાળો ક્યારે બને? જવાબ:- જ્યારે આશીર્વાદ અર્થ ગમ્યમાન હોય ત્યારે જ નાથુ ધાતુ ૩-૩-૩૬
થી આત્મપદનાં વિષયવાળો બને છે. અન્ય અર્થમાં પરસ્મપદ જ
થાય.
પ્રશ્ન:- જો ૩-૩-૩૬ થી આશીર્વાદ અર્થમાં જ નાથુ ધાતુ આત્મપદ થાય છે.
અન્યત્ર ન થાય. તો ધાતુપાઠમાં નાથુફ માં ઇત્ વ્યર્થ પડે છે. જવાબઃ- વાત સાચી છે છતાં પણ “નાથયાને એ પ્રમાણે ધાતુપાઠ કર્યો છે
તે જણાવે છે કે ભલે આશીર્વાદ સિવાયના બીજા અર્થમાં નાથુ ધાતુ પરમૈપદમાં વપરાય પણ જ્યારે કૃદન્ત કરીએ ત્યારે તો આત્મપદનાં જ પ્રત્યયો લગાડવાં છે. તેથી ધાતુપાઠમાં રૂ ઇત સાર્થક છે.
