________________
૬૧
હજુ કર્તાએ ગામ અને માર્ગને પ્રાપ્ત કર્યો નથી. અને ગતિ છે. તેથી તે ગતિના અનામ કર્મને ચતુર્થી વિભક્તિ થઇ. વિકલ્પ પક્ષે ર્મળિ ૨-૨૪૦ થી દ્વિતીયા વિભક્તિ થઇ.
गतेरिति किम् ? स्त्रियं गच्छति
મનસા મેરૂં મચ્છતિ = મનથી મેરુ
સ્ત્રીની પાસે (મનથી) જાય છે.
પર જાય છે.
અહીં અનામ કર્મ છે પણ પગ દ્વારા ગતિ નથી માટે આ સૂત્ર ન લાગ્યું. अनाप्त इति किम् ? પન્થાન યાતિ = માર્ગે જાય છે.
અહીં સાચા માર્ગે જતો હોવાથી ગતિ છે પણ અનાસ નથી. માટે આ સૂત્ર ન લાગ્યું ખિ ૨–૨–૪૦ થી દ્વિતીયા વિભક્તિ થઇ છે.
પ્રશ્ન :– ગતિ શબ્દનો અર્થ પગે ચાલવા રૂપ ગમન અને જ્ઞાન અર્થ છે તો માત્ર ગમન અર્થ જ અહીં કેમ ગ્રહણ કર્યો ?
જવાબ :– જ્યારે ગમન સ્વરૂપ અર્થ કરીએ ત્યારે જ કર્મ અનાપ્ત હોઇ શકે. જ્ઞાન પ્રાપ્ત કરવું એ અર્થ કરીએ તો કર્મ અનામ હોઇ શકેજ નહીં કારણકે જ્ઞાન પ્રાપ્ત કરનાર પ્રથમ સમયે જ જાણકારી મેળવે છે. તેથી તે અનામ રહી શકે જ નહીં અને અનામ હોય તો જ્ઞાનની પ્રાપ્તિ કહેવાય જ નહી. માટે અહીં તેનું ગ્રહણ કર્યું નથી.
પ્રશ્ન :– સૂત્રમાં માત્ર અનામ જ લખ્યું છે. તો અનામ એવું કર્મ જ શા માટે લીધું ? કરણ વિગેરે કેમ નહીં ?
જવાબ :– ઉપરના સૂત્રમાંથી આવ્યે ની અનુવૃત્તિ અહીં આવી છે. પ્રાપ્ય વસ્તુ જ અનાપ્ત હોઇ શકે. માટે અનાપ્ત તરીકે રહેતું કર્મકારક જ આવશે. બીજું નહીં આવે.
मन्यस्याऽनावादिभ्योऽतिकुत्सने २-२-६४
અર્થ : નૌ વિગેરે ગણપાઠનાં નામોને વર્જીને મન્ ધાતુ કે જેના દ્વારા અતિનિંદા થાય તેવા વ્યાપ્યમાં વર્તતા ગૌણ નામથી ચતુર્થી વિભક્તિ વિકલ્પે થાય છે.
સૂત્રસમાસ – નૌ આવી યેષાં તે-નાવાય:। (બહુ.)
ન નાવાય: કૃતિ બનાવાયઃ, તેભ્ય:। (નગ્. ત.)
