Book Title: Kesariyaji Tirth Ka Itihas
Author(s): Chandanmal Nagori
Publisher: Sadgun Prasarak Mitra Mandal
Catalog link: https://jainqq.org/explore/007283/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kesariyAjI tIrtha kA itihAsa, sampAdakaH zeTha caMdanamalajI nAgorI. Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIkesariyAjI tIrtha kA itihAsa. jisa meM prAcIna pramANAdi kA saMgraha hai. pha sampAdaka zeTha caMdanamalajI nAgorI. choTI sAdaDI (mevADa ) prakAzaka zrIsadguNa prasAraka mitramaMDala. po. choTI sAdaDI (mevADa ) dUsarI AvRtti 2000. saMvat 1990. kImata || | ) Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pranyakarttAne sarva hakka svAdhIna rakkhe haiN| krodhastavayA yadi vibho ! prathama nirasto, dhvastAstadA bata kathaM kila karmacaurAH 1 // ploSatyamutra yadi vA zizirA'pi loke, nIladrumANi vipinAni na ki himAni // bhAvArtha-he bhagavAn ! krodha kA to Apane pahale hI nAza kara diyA thA isa liye Azcarya hotA hai ki karmarUpI coroM kozatruoM ko krodha vinA kaise jalAye ? jaise ThaMDA hima (dAha) hare vRkSoM ko zItalatA se jalA detA hai isI taraha binA krodha kiye jalAne meM zItalatA bhI kAma detI hai| arthAt zAMti se kAma liyA jAya to vaha bhI maMjIla para pahuMcatA hai| . iti vacanAta. mudraka :zeTha devacaMda dAmajI AnaMda presa-bhAvanagara. Someomame Page #4 -------------------------------------------------------------------------- Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ OM hrIM arha pada ke upAsaka paramaprabhAvika yogirAja mahAtmA zrI 108 zAMtivijayajI sAhaba Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samarpaNa. ( pUjyapAda yogirAja mahAtmA zrI 108 zrI zAMtivijayajI sAhibakI sevAyAm mu0 mAuMTa AbU, yoganiSTha prabhAvika santacaraNameM vandanA puraHsaraH nivedana ho ki Apa zAsanazobhA va jIvarakSA aura tIrthonnati ke kAryoM meM dattacitta rahate haiN| aura yogamahimA ke kAraNa Apa kI ora janatA kA pUjyabhAva atula va prazaMsanIya hai etadartha guNamAlA se AkarSita hokara yaha zrI kesariyAnAthajI' tIrtha ke itihAsa kI pustaka Apa ko arpaNa kara Ananda mAnate haiM / bhAzA hai Apa isa bheTa ko svIkAra kara kRtArtha kareMge / Apa ke sevakazrIsadguNa prasAraka mitramaMDala ke kAryavAhaka. Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ isa pustaka kI yojanA meM jina pranyAdi se sahAyatA lI gaI hai. una ke kartAgaNa ko dhanyavAda dete huve pustakoM kI nAmAvalI yahAM likhate haiN| 1 lekhasaMgraha bAbUsAhaba | 15 bhIma caupAI pUrNacaMdajI nAhara kala- 16 kesariyAjIno vRtAnta katAvAloM kA sabhA kA 2 sUrIzvara aura samrATa 17 hastalikhita patra 4 3 kRpArasakoSa 18 The Imperial Gazet4 Atmaprabodha teer of India VOL. XXI 1908 5 ratnasAgara 19 Indian Antiquary 6 mevADa rAjya kA itihAsa | VOL. I. 1872, bhAga 1 20 Times of India 1872 7 mevADa rAjya kA itihAsa 21 Mr. Kendy. 22 Political Agent. bhAga 2 23 Jainismus. 8 rAjapUtAne kA itihAsa | 24 Mr. J. C. Brooke. 6 digambara jaina DirekTarI | 25 kalyANamandira stotra 10 TaoNDa rAjasthAna 26 paMca pratikramaNa sUtra 11 devakulapATaka 27 pethaDazAha caritra 12 stavana saMgraha bhAga 1 28 baMzAvalI bhAmAzAha . 13 stavana saMgraha 29 jIvana-vikAsa ane 14 lAvanI saMgraha vizvAvalokana Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA. itihAsa likhane meM zilAlekha-prazasti-tAmrapatra evaM patra lekhana yahI vizeSa sahAyaka hote haiM, aura itihAsa kA prakAzana karanevAle ese hI pramANoM ke sampAdana meM parizrama kiyA karate haiM / talAza karane se jaisA sAhitya prApta kara pAte haiM vaisA hI pAThakoM ke sAmane rakhate haiM, aura agara vaha pramANika hotA hai to janatA usa para vizvAsa karatI hai / isa ke sivAya prAcIna kAla se pracalita vidhi vidhAna kabjA va amala (bhugata bhoga) yaha bhI yukti puraHsara batAye jAya to hakka sAbita karane meM sahAyaka hote haiM / hamane isa pustaka meM yathAzakti prayatna se jo sAhitya saMprApta huvA usa ke AdhAra para bayAna kiyA hai| aura isa itihAsa ko 10 prakaraNa meM vibhakta kara janatA ke sAmane rakhate haiN| ___ mandira prakaraNa meM mandira banavAne kA samaya va kisa tarike para banavAyA gayA aura ese mandira kisa sampradAya meM bane huve haiM vagairAha batalAyA hai so paDhane se pAThakoM ko patA calegA ki dara asala kyA bAta hai| pratimA prakaraNa meM spaSTIkaraNa karate hamane jo lekha batAye haiM una meM saba se purAnA lekha samvat 1431 kA hai jo pRSTha 5 para chapA hai / aura zilAlekhoM kA bayAna karate zrIyut ojhAjI sAhaba saba se purAnA lekha devakulikAoM ke varNana meM samvat 1611 kA batAte haiN| isa ke sivAya digambara jaina DirekTarI meM digambara pratimAoM ke pratiSThA kA jikara karate samvat 1734 se purAnA aura saMvat 1776 ke bAda kA lekha koI nahIM batAyA gayA Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ataH sambat 1611 kA lekha jisa kA jikara zrImAn zrIjJAjI sAhaba karate haiM vaha bhI zvetAmbarIya pAyA jAtA hai / ina dono pranthakarttAne samvat 1431 vAle lekha kA ullekha kyoM nahIM kiyA jisa kA sababa hama nahIM batA sakate / alabattA ina lekhoM ko bAbUsAhaba pUrNacandajIne nija ke lekha saMgraha meM prakAzita kiye haiN| aura inhIM do lekhoM ke AdhAra para The Imperial Gazetteer of India (New Editiou I908 ) meM likhA hai jisa kA bayAna hama pRSTha 5 para kara cuke haiM / pAdukA prakaraNa meM bhI jo bayAna kiyA gayA hai aura zilAlekha diye gaye haiM vaha dekhane yogya haiN| alabattA zrImAn siddhacandrajI bhAnacandrajI ke caraNa jo marudevIjI ke hAthI ke samIpa sthApita haiM una kA zilAlekha jisa kI nakala hama ko prApta na ho sakI isa liye nahIM dI gii| aura dhvajAdaNDa prakaraNa meM bhI pATIyoM ke lekha kI nakala dI gaI hai| isa viSaya meM aura khojanA kI jAya to dhvajAdaNDa caDhAne ke pramANa prApta ho sakate haiM kintu pATI upara jo lekha rahatA hai vaha labdha honA kaThina bAta hai; tathApi jo kucha prApta huvA vaha pAThakoM ke sAmane hai / aura pUjA prakaraNa meM jahAM taka ho sakA spaSTIkaraNa kiyA hai, aura prAcIna paddhati jo jaina dharmAnusAra aba taka calI AtI hai usa kA ullekha hai| jisa ko paDhane se va vidhi-vidhAna ityAdi para lakSa dene se mAlUma hogA ki pracalita prathA va isa viSaya ke pramANa kyA batA rahe haiM ? isa ke bAda paravAnA prakaraNa ko to pUrA likhA jAya to Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eka acchI baDI pustaka bana sakatI haiM, lekina hamane upayogI paravAno meM se kucha nakaleM pAThakoM ke sAmane rakkhI hai, jina ko dekhane se mAlUma ho jAyagA ki mevADa rAjya kI kRpA jainiyoM para kisa prakAra rahatI AI hai / aura paravAnoM ke sivAya hukma ehakAma to kai maratabA ese ese jArI huve haiM jaise Aja honA asaMbhava hai / ApattikAla guNAnuvAda prakaraNa meM bhI jo sampAdana ho sakA usa kA bayAna kiyA gayA hai, aura guNAnuvAda prakaraNa meM hamane jyAde khoja nahIM kI kyoM ki lAvanIyAM stavana, chanda Adi isa tIrtha ke bahuta bane huve haiM aura hama ko hamAre saMgraha meM se jo ThIka mAlUma huvA una ko guNAnuvAda meM prakAzita kiye haiM / aura mevADa rAjya aura jaina samAja nAma kA lekha jo avazya paDhane lAyaka hai / isa ko pUrA likhA jAya to eka pustaka bana sakatI hai / ataH kucha namUne ke taura jo bayAna pAThakoM ke sAmane rakhA hai use avalokana karanA cAhiye / isa taraha yaha eka choTI sI pustaka taiyAra kara janatA ke sAmane rakhI jAtI hai| jisa ke prakAzana meM kisI prakAra kI kSati ho yA prUpha saMzodhana meM draSTidoSa ke kAraNa azuddhiyAM raha gaI hoM una ke liye pAThaka kSamA kara - sudhAra kara par3heM aura vizeSa hama kyA kaheM ? samvat 1960 jyeSTha zuklA 1 zanivAra. su. pAlItAnA (kAThIyAvADa). samAjasevaka-caMdanamala nAgorI. choTI sAdaDI (mevADa ). Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dUsarI AvRtti kI prastAvanA. zrIkesariyAjI tIrtha kA itihAsa jisa kI prathamAvRtti prakAzita hote hI lagabhaga tIna sau pustakeM to bheTa bhejI gaI, aura pAMca sau pustakeM prAhakoMdvArA bika cukI isa liye karIba eka mahine bAda hI isa itihAsa kI dUsarI zrAvRtti kA prakAzana karAne kI AvazyakatA pAI gaI | yaha pustaka kissA, kahAnI va rasika vArtA vAzcana ko poSaNa karanevAlI to hai nahIM / isa meM to kevala isa tIrtha ke prAcIna-arvAcIna pramANo kA saMgrahamAtra hai| na to koI kalpanAyukta ullekha hai aura na atizayokti hai / kevala vAstavika pramANa jo samprApta huve haiM unhI ke AdhAra para likhA gayA, hai aura isI kAraNa jaina janatAne isa kA ThIka satkAra kiyA ho aisA anumAna hotA hai / isa pustaka kI prathamAvRtti prakAzita hone bAda hameM bhAmAzAha kI vaMzAvalI kA patA lagA jisa meM tIrtha kesariyAjI meM dhvajAdaNDa caDhAne va jirNoddhAra karAne kA ullekha hai / aura sambhava hai kyoM ki bhAmAzAha kI rAjasevA, saMghasevA, aura jJAtisevA prazaMsanIya thii| aura 74 // zAha kA varNana yaha bhI vaMzAvalI likhanevAloM ke pAsa bahIyoM meM likhA hai, jisa kI nakala hamAre pAsa hai usa se bhI patA calatA hai ki bhAmAzAhane tIrthayAtrA kara leNa dI aura una ke jIvana meM dhvajAdaNDa caDhAne kA bhI bayAna AtA hai / jisa kI nakala hama yahAM likhate haiN| Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samvat 1643 mahA sudI 13 zAha bhAmAjI kena dhulevarA zrI RSabhadevajI mahArAja ke mandira ko jirNoddhAra karApitaM DaMDapratiSThA karAI pache yAtrA samvat 1652 rA varSa suM lagAya samvat 1653 varSa sudI mAgha zuklA 15 tithI zAha bhAmAjI saba deza rI yAtrA kIdhI yAne leNa bAMTI 6900000 guNasaTha lAkha kharca kIdhA punya artha medapATa, mAravADa, mAlavo, mevAta, bhAgarA, ahamadAbAda, pATaNa, khambhAita, gujarAta, kAThiyAvADa, dikhaNa vagairA sarva deze leNa bAMTI mora 1 nAma............saMga haste dattvA bAmaNAne jIva dharma varAvyA jAcakAMne prabala dAna dIdhAM bhojaka pokharaNA polavAla ne jaganahajIne moharAM 500 vaTavo, motyAMrI mAlA 1 ghoDa 500 sarva karI eka lakSa mukA dAna de ajAcakatA kulagurAMne jAye paraNe mohara 2 cavarI rI lAga kara dIdhI posAlarA bhaTTAraSajI zrInarabada rAjendrasUrijIne sonerI sUtra verAvyA motyAMrI mAlA 1 kaDA joDI 1 Doro 1 gacha perAmaNI I mujaba dIdhI / vagairA / uparyukta lekha se patA calatA hai ki bhAmAzAhane vikrama samvat 1643 meM nagara dhuleva ke zrIkesariyAnAthajI mahArAja ke mandira para dhvajAdaMDa caDhAyA jisa kA pramANa vaMzAvalI se milatA hai / vaMzAvalI likhanevAle nija kI bahIyoM meM uttama kAryoM kA varNana likhate haiM aura yaha pRthA abataka pracalita hai / bhAmAzAha vIrapratApI mahArANAdhirAja pratApasiMhajI ke samakAlIna the aura bAdazAha se paTTA likhAyA jisa Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kA anumodana mahArANAdhirAjane samvat 1639 meM kiyA aura paravAnA bhejA usa ke kucha sAla bAda hI dhvajAdaNDa caDhAne bhAmAzAha yahAM Aye hoM to yaha mAnane yogya hai / tIrthaprema aura bhaktivaza Aye to hoMge lekina dhvajAdaNDArohaNa ke bayAna se yahAM sambandha hai / jisa ke liye vaMzAvalI ke sivAya aura koI pramANa isa ullekha kA hamAre dekhane meM nahI AyA / ataH jaisA dekhA vaisA hI pAThakoM ke sAmane rakhate haiN| bhAmAzAha Adi kA bayAna karate " jIvana-vikAsa ane vizvAvalokana" nAma ke gujarAtI pustaka meM pRSTha 308 para bayAna hai jisa kA matalaba yaha hai ki mevADa rAjya meM AzAzAha aura bhAmAzAha kI aGgata madada ko alaga rakhate dekhate haiM to dhArmika asara bhI bahuta hai / paryuSaNa meM amArI paDaha kA bajanA...................kesariyAjI tIrtha ke liye asAdhAraNa bhakti................vagairaha jainadharma kI pUrNa asara ke avazeSa haiM ityAdi / jo kucha prApta huvA pAThakoM ke sAmane hai, aura vizeSa parivartana to dUsarI bhAvRtti meM nahIM hai| AzA hai janatA isa kA ThIka satkAra karegI. ityalam / 1990 aSADa sudi 10 / - pAlItANA (saurASTra) ) bhavadIyacaMdanamala nAgorI choTIsAdaDI ( mevADa) Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ C jaina samAja se nivedana. 2 jaina sAhitya-saMsAra meM eka aitihAsika pustaka kI vRddhi huI hai. jisa kA prakAzita karanA vidvAna itihAsavattAoM kA kAma thA tathApi mere jaisA sAmAnya vyakti ese kArya ko hAtha meM lekara pustaka prakAzana karAne kA sAhasa kare to jisa meM kaI prakAra kI truTiyAM rahajAnA sambhava hai; kyoM ki pustaka prakAzana kA kArya mAmUlI bAta nahIM hai| isI kAraNa se isa pustaka meM bhASAsauMdarya, lAlitya vAJcana aura zrRMkhalAbaddha lekha kA to abhAva hI hai / lekina uddeza mAtra itanA hI hai ki zrIkesariyAnAthajI mahArAja ke tIrtha kA vAstavika vRttAnta janatA ke jAnane meM Ave aura jaina samAja naye jhagaDe-TaMTo se bace / hama isa itihAsa ko prakAzita karA yaha nahIM cAhate ki jaina zvetAmbara samAja ke hI hakka sAbita hone ke kAraNa pUjana-vandana ke adhikArI anya koI nahIM ho sakate / na to hama isa vicAra ke haiM aura na hameM isa taraha kA pakSapAda hai / hama to yahI cAhate haiM ki jinapratimA jinamandira ke nAma se jhagaDe kiye jAya, laDAiyAM laDI jAya yaha sarvathA AnicchanIya hai / jaina samAja vyApArI va buddhizALI naravIra prAkarmI puruSoM kI khAnadAna se pedAyaza hai, aura esI caturakAryakuzala samAja jhagaDe-TaTo meM apanA puSkala dhana kharca kara haMsI ke pAtra bane isa ko buddhimAna loga vedate nahIM haiM; kintu nindAtmaka draSTi se dekhate haiN| khaura jisa kA aMtima pariNAma yahI nikalatA hai ki do ke laDane se tIsare ko lAbha / jaina samAja kI kamAI kA gaharA dhana tIrthoM kI mukaddamebAjI meM calA gayA aura natIjA kucha bhI nahIM / Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 sArA samAja kI sthiti nirmAlya ho gaI, kai kuTumba raMka avasthA meM A gaye, vyApAra kA bhI anta AgayA aura loga vIryahIna ho gaye, karAmAta-camaskAra kA abhAva ho gayA aura ApasI TaMTe-jhagaDoM se prAcIna khyAti va prabhUtA kA bhI nAza kara baiThe, aura kaha zrImaMta zraddhAhIna bana cuke aura sarakArI amaladArazAhIne bhI muMha phera kara purAnI maryAdA ko chodddii| ityAdi taraha se jahAM dekho vahAM krezamaya saMsAra, duHkha dAridra kA ronA-pITanA aura subaha kI zAma honA kaThina, esI avasthA meM mukaddamebAjI meM dhana barabAda karanA sampUrNa dhRSTatA hai| ataeva hama to bArabAra yahI prArthanA kareMge ki aba samAja ko saMbhala jAnA cAhiye, aba vakhta sone kA nahIM hai| jamAne ke heraphera ko dekhate isa samaya isa pustaka ko prakAzita karAne kI AvazyaktA nahIM thI lekina vAstavika itihAsa jAnane meM Ave aura naye bakheDe paidA na hoM yA paidA hoM to una ko haTAne kA mArga sugama ho jAne ke hetu se hI isa pustaka kA prakAzana Avazya. kIya samajhA gayA hai| isa pustaka kA sAhitya saMgraha karane meM zrImAn mANakasAgarajI mahArAjane bahuta sahAyatA pradAna kI hai etadartha mahArAjazrI kA aMta:karaNa se upakAra mAnatA hu~, aura jina mahAnubhAvoMne citra-zilAlekha Adi prAptI meM va praznottara meM apanA samaya diyA hai una ko dhanyavAda hai| pAThaka ! pustaka ke vAMcana meM truTiyoM ke liye kSamA kara isa ke asala bhAva ko grahaNa kareM yahI lekhaka kI prArthanA hai| kiM bahunA . bhavadIyacaMdanamala nAgorI. Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13 anukramaNikA. nAma. nAma. nAma. pRSTha.. D 1 zrI kesariyAnAthajI 2 mandira prakaraNa 3 pratimA prakaraNa 4 pagalyA prakaraNa 5 dhvajadaNDArohaNa prakaraNa 38 / 6 pUjA prakaraNa 7 paravAnA prakaraNa 8 ApattikAla 9 guNAnuvAda prakaraNa 50 10 mevADa rAjya aura jana samAja 100 citrasUcI. nAma. pRSTa. / nAma. 1 yogIrAja mahAtmA zAMtivijayajI | 6 , , , mahArAja - 7 AcAryavarmya zrI sAgarAnanda 1 dhuleva ke mandira kA draSya 4 | sUrijI mahArAja 43 1 zrI kesariyAnAthajI mahArAja 21 4 bajAdaNDa caDhAne kA draSya 38 | 8 svargavAsI mahArANAdhirAja 51 . , , , 41 / 9 vartamAna mahArANAdhirAja 1 Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 nIce likhe pustaka hamAre yahAM se maMgAiyeM. kImata nAma. 1 - 0 - 0 pUjAsaMgraha jisa meM zrImAn vijayAnandasUrijI va vijayavallabhasUrijIkRta pUjAoM 0-8-0 zrAvaka prajJapti 0-6-0 AtmAvabodha kulaka 0-2-0 stavana saMgraha 0-10-0 vastravarNasiddhei 0-2-0 caturaraMbhA aura kAmI bharathAra 0-2-0 duHkhauSadhI duHkha 0-10-0 prAcIna jaina lekha saMgraha 4-0-0 tattvanirNayaprasAda ( purAnA ) 0-12-0 samyaktva zalyoddhAra 0 - 2-0 jesalameramAM camatkAra 1-8-0 kalpasUtra mUla va hindI anuvAda 0-8-0 sukhacaritra 0-12-0 kesariyAjI tIrtha kA itihAsa 0 - 4-0 vArtAvRkSa 0-2-0 sudarzana kImata nAma. zrIkesariyAjI kA phoTU mahAvIra bhagavAna kA phoTU gautamasvAmI kA phoTU svargavAsI mahArANAvirAja phatehasiMhajI sAhaba kA phoTU 0-1-0 mahArANAdhirAja bhopAlasiMhajI sAhaba kA phoTU 0-1-0 mevADa ke navayuvako ko saMdeza. bheTa pratimA chattIsI 0 - 2 - 0 0 - 2 - 0 0-2-0 0 - 2 - 0 bArAvRta dUsarI konpharansa ke bhASaNa aba prakAzita honevAlI pustakeM 1 mevADa ke sAta tIrtho kA itihAsa sacitra jisameM pandraha phoTU hoMge dr 20 2 gRhasthadhama 3 mastiSkajJAna nibandha 4 jainasUtra nibandha 5 navakAra kalpa 6 uvasaggaharakalpa 7 logassa kalpa upara likhe pustakoM meM se va phoTU jo do Ane kI kImata ke prabhAvanA ke liye maMgavAnevAloM ko 25 TakA kamIzana diyA jAyagA / poSTa kharca alaga hai / zrIsadguNa prasAraka mitramaMDala. po0 choTIsAdaDI ( mevADa ) Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI kesariyAnAthajI. -** Page #19 -------------------------------------------------------------------------- Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI kesriyaanaathjii| ka jaina zvetAmbara tIrtha zrI kesariyAnAthajI mevADa dezAntaragata udayapura rAjadhAnI ke nikaTavRtti magarA nAmI jile meM zahara padayapura se 10 cAlIsa mAila ke phAsale para dhuleva nAmI gAMva meM vAke hai| impIrIyala gejheMTIyara zraoNpha inDiyA pustaka 29 san 1908 kI navIna AvRtti pRSTha 168-169 para chapane muvAphika yaha tIrtha-rAjaputAnA udayapura STeTa meM magarA jile meM eka killebandha parakoTe ke andara (dhuleva ) gAMva meM hai aura pahADa parvatoM ke bIca meM 24 0 5, N aura 73-42' E isa dizA meM yAne udayapura se dakSiNa dizA meM 40 cAlIsa Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 2 ) mAila kI dUrI para kheravADA chAvanI se izAna kUNa meM lagabhaga dasa mAila ke phAsale para hai / 1 dhuleva gAMva meM eka bahuta acchA sundara nakasI - koraNI ke kAmavAlA jaina mandira hai / jisa meM mUlanAyaka jaina dharma ke prathama tIrthaMkara zrI RSabhadevajI mahArAja kI pratimA jina ko zrI AdinAtha bhagavAna bhI kahate haiM / isa mandira meM pratimAjI sthApita haiM, aura mukhya mUrtti jo nija mandira meM zyAma pASANa kI lagabhaga tIna phUTa uMcI padmAsana sthiti meM birAja - mAna hai / aura AsapAsa bhI bAvana jinAlaya ke nAmavAlI koThariyAM banI huI hai, jina meM bhI jaina zvetAmbara mUrttiyAM sthApita haiM / isa tIrtha meM jaina yAtrI bahutAyata se AyA karate haiN| aura pratimAjI ati prAcIna atyanta manohara - camatkArI hone ke kAraNa bhaktajana atyanta bhAvapUrvaka pUjana karate haiM aura hajAMrAha tolA kezara eka sAtha bhI car3hA dete haiN| yahAM para kezara puSpa caDhAne ke atirikta cAMdI kI sone kI va rAta kI mukuTa kuNDala dhAraNa karAye jAte hai / yahAM para yAtrA ke liye AnevAle bhaktajana kesara bahutAyata se caDhAte haiM isa liye yaha tIrtha zrI kesariyAjI ke nAma se prasiddha ho rahA hai aura isI nAma se pahicAnA jAtA hai / 54. isa tIrtha kI prAcInatA ke liye do bAteM saucane kI hai / prathama to mandira kI prAcInatA aura dUsare pratimAjI kI prAcI Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ntaa| dono bAtoM para socate haiM to mandira to caudahavIM sadI se jyAde purAnA mAlUma nahIM hotA, aura zilAlekha Adi se bhI caudahavIM sadI ke lagabhaga banA ho esA nizcaya hotA hai / aura pratimAjI ke liye yaha siddha nahI ho sakatA ki kauna sI sadI ke haiN| pratimAjI kI prAcInatA ke liye hama pratimA prakaraNa meM kucha bayAna kreNge| lekina saba se pahale mandira kI prAcInatA ke bAbata ullekha karanA cAhate haiM so pAThaka dhyAna dekara paDheM / Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mandira prakaraNa. zrI kesariyAnAthajI ke mandira kI prAcInatA ke viSaya meM impIrIyala gejheTIyara oNpha inDiyA pustaka 21 san 1908 kI naI AvRtti meM pRSTha 168-169 para bayAna hai ki-" yaha bhagavAna bhAdinAtha athavA RSabhadeva kA prakhyAta jaina mandira hai, jahAM gujarAta aura rAjapUtAnA ke pratyeka prAnta meM se asaMkhya hajArAMha yAtrI yAtrA ko jAte haiM / yaha mAndara kitane varSa pahale kA banA huA hai yaha nirNaya karanA muzkila hai| kintu tIna zilAlekhoM para se mAlUma hotA hai ki caudahavIM yA pandarahavIM sadI meM isa mandira kA jirNoddhAra huvA ho esA pAyA jAtA hai| jisa kI iMgaliza nakala dekhiye. Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ knooyloekd (Photo by M. R. GANDHI, Sholapu zrI kesariyAnAthajI ke maMdira kA bahAra kA dRzya. AnaMda presa-bhAvanagara. 66 jaina vijaya 39 ke saujanya se prApta Page #25 -------------------------------------------------------------------------- Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 5 ) Extract From The Imperial Gazetteer of India. VOL XXI (New Edition 1908) Pages 168-169 The famous Jain temple sacred to Adinath or Rakhabnath, is annually visited by thousands of pilgrims from all parts of Rajputanas & Gujarat. It is difficult to determine the age of this building, but three inscriptions mention that it was repaired in the fourteenth and fifteenth centuries. Indian Antiquary. Vol. I. isa lekha para se jJAta hotA hai ki tIna zilAlekha jina ke AdhAra para impIrIyala gejheTIyara meM likhA gayA hai yaha mandira cauhadavIM sadI ke AsapAsa kA banA huA pratIta hotA hai| dekhiye zilAlekha kI nakala / zrI kAyAsavAsa vAsItA kevalAvadAga namo kSamAyata ( 1 ) AdinAtha praNamAmi - vikramAditya saMvata 1431 varSe vaizAkha sudi kSaya tithau budha dine cAdInA dhurAla .... / upara kA lekha vikrama samvat 1431 kA hai / isa bAda dUsarA lekha dekhiyegA | Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI AdinAtha praNamAmi nityaM vikramAditya saMvata 1572 vaizAkha sudi 5 vAra somavAra zrI jazakarAja zrI kalA bhAryA sovanabAI cIjIrAja yahAM dhulevA grAma zrI RSabhanAtha praNamya kaDI phoi A bhAryA bharamI tasyA paveI sA. bhAryA hAsalade tasya pagakArAdeva rAra gAya bhrAta veNIdAsa bhAryA lAsTI cAcA bhAryA lIsA sakalanAtha narapAla zrI kASThA saMgha-zrI RSabhanAthajI zrI nAbhirAja kuSa zrItA-rIkula donoM lekhoM se patA calatA hai ki isa mandira kA kAma caudahavIM sadI meM banA hai, aura bAda meM jirNoddhAra hotA rahA ho isa ke sivAya isa mandira kA madhyabhAga vikrama samvat 1685 meM sampUrNa hone kA pramANa milatA hai / kyoM ki zIkhara ke para do kArIgaroMne mandira kA kAma sampUrNa karate samaya nija kI mUrtiyAM citrakara sUtradhAra kI jagaha khuda kA nAma likhA hai, jina meM se eka kA nAma "bhagavAna" dUsare kA nAma " lAdhA" aura nAma ke nIce samvat 1685 bhAdavA vida 5 momavAra likhA hai / isa liye isa lekha para se yaha siddha hotA hai ki zIkhara kA kAma samvat 1685 meM sampUrNa huvA ho / zilAlekha se to dhI impIrIyala gejheTIyara meM likhe muvAphika caudahavIM yA pandrahavIM sadI meM banA ho yA jArI kiyA ho aura baha anukUlatApUrvaka samvat 1685 taka calatA rahA ho esA anumAna hotA hai| mandira kI tAmIra kA DhaMga dekhate pAyA jAtA hai ki mandira Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ banavAye bAda mandira ke AsapAsa dharmazALA ke makAnAta banavAye hoM / kyoM ki hAla meM bAvana jinAlaya haiM una devariyoM ko dekhate pAyA jAtA hai ki devarI prakAra se una kI tAmIra nahI karAI gaI, kyoM ki una ke upara usa samaya kA banavAyA huvA gummaja mAlUma nahIM hotA, aura bAvana jinAlaya kI lAina meM sAmAna rakhane ke liye aura bhaNDAra ke nAma se jo koThariyAM hAla meM maujUda haiM isI muvAphika cAroM tarpha ho aisA anumAna hotA hai / aura isa samaya bhI bhaNDAra ke nAma se pahicAnI jAtI haiN| una koThariyoM para gummaja nahIM hai aura bAvana jinAlayaM para bhI zIkharanumA yA gummaja kA koI cinha najara nahI AtA / lekina gummaja kI jagaha golAkAra TekarI sI banI huI maujUda hai, jina ke upara na to kalaza hai na dhvajAdaNDa hai / isa liye pAyA jAtA hai ki dharmazALA ke liye jo makAnAta the una ko samaya Aye isa kArya meM le liye hoMge / aura ina bAvana jinAlayoM kI lAina meM mandira meM khaDe rahate dAhine va bAMye hAtha aura mandira ke pIche ke bhAga meM jo baDe mandira bane huve haiM una ko ThIka taraha dekhane para mAlUma hotA hai ki ina ke banavAne kA samaya bhI dUsarA hai, kyoM ki chajjA va cAnaNI jise AgAsI bhI kahate haiN| bAvana jinAlaya kI lAina meM milate huve nahI haiM / alabattA pRSTa bhAga meM jo mandira banA huvA hai usa kA Age kA bhAga bAvana jinAlaya kI lAina meM liyA gayA hai| ina sUratoM para vicAra karate pAyA jAtA hai ki ina ke banavAne kA samaya dUsarA hI hai / Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ina bAvana jinAlaya meM pratimAjI sthApita karane kA samaya samvat 1746 pAyA jAtA hai, kyoM ki zrImAn vijayasAgarajI mahArAjane pratiSThA karAI hai jisa ke zilAlekha bhI maujUda haiM / isa liye siddha hotA hai ki bAvana jinAlaya kI pratiSThA kA samaya samvat 1746 hai / aura isa ko dhyAna meM rakhakara socate haiM to ina ke banavAne kA samaya samvat 1700 ke lagabhaga kA honA cAhiye / kyoM ki zIkhara ke hisse meM silAvaToMne khuda kI mUrti citrakara usa ke nIce samvat 1685 likhA hai / to sambhava hai ki zIkhara kA kAma sampUrNa hone bAda pandraha sAla ke phAsale para hI bAvana jinAlaya kI yojanA huI ho / isa ke sivAya eka aura bAta dhyAna meM lene yogya hai ki ina bAvana jinAlaya kI koThariyoM meM dharmazAlA hone ke samaya andara Ane kA rAstA vaDa ke vRkSa kI tarpha se ho aisA dikhatA hai, kyoM ki sAmane khaDe ho. kara dekheM to eka cabutare kA nizAna dikhatA hai| aura usI tarpha jo daravAje kA nizAna hai usa mArga se zrImAn hindUkUlasUrya mahArANA sAhiba ke padhArane kA rivAja thA / jo aba taka calA AtA hai| pichale rAste ke liye kisI kA aisA mata hai ki mandira kA khAsa daravAjA jo ki pUrva dizA kI tarpha hai, usa ke upara ke bhAga meM eka mastaka aura pAMca zarIra ke cinha hai aura vaha azubha mAnA gayA hai / isa liye zrImAn mahArANAdhirAja isa mArga se nahIM padhArate the / lekina yaha kathana to kalpanAmAtra Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hai kyoM ki avvala to isa kathana kI satyatA kA koI pramANa sampAdana nahIM hai / doyama azubhasUcaka cinha dezIrAjya meM rahanevAlA hI bnvaave| to usa jamAne meM kitanI bhayaMkara ghaTanA thI jisa kA andAja dezIrAjya meM rahanevAlI prajA se chipA huvA nahIM hai / isa ke sivAya aise hI cinha rANakapUra, AbU Adi jaina tIrthoM meM bhI bane huve haiM / ___ upara ke kathana se isa mandira kA madhya bhAga zikhara Adi vikrama samvat 1685 meM aura bAkna jinAlaya kI pratiSThA samvat 1746 meM hone ke lekha milate haiM / isa liye yaha siddha hotA hai ki yaha mandira sAta sau varSa pahale kA banA huvA to nahI hai / isa ke alAvA samvat 1702 meM AMgI kA Aropa jArI honA digambara bhaTTArakajI mahArAja kSemakIrtijIne pharamAyA hai, jisa kA vivaraNa digambara bhAiyoM kI chapavAI huI DirekTarI meM hai / to sambhava hai ki mandira kA madhyamabhAga samvat 1685 meM sampUrNa hone ke bAda yAne pandraha solaha sAla ke bAda hI bhaTTArakajI mahArAja isa tarpha padhAre hoM aura yaha kathana pratipAdita kiyA ho| isa taraha mandira banavAne kA samaya aura kauna sA hissA pahale va pIche banavAyA gayA isa kA vicAra karane bAda Age dekhate haiM to eka aura vizeSa pramANa milatA hai| aura vaha yaha hai ki mandira ke sAmane jo nau caukI banI huI hai / usa kI prazasti kA lekha jaina zvetAmbarIya mandira hone kA pramANa batalAtA hai / yaha nau caukI zvetAmbarA Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (10 ) cArya zrImAn jinanAbhasUrijI ke upadeza se banavAI hai esA zilAlekha se sAbita hotA hai / yaha lekha nija mandira ke dAhinI tarpha gokha ke upara aGkita hai jisa kI nakala isa prakAra hai| " saMvata 1843 vai0 zu0 15 pUrNimA tithI ravivAsare bRhatkharataragacche zrIjinabhaktisari paTTAlaMkAre bhaTTAraka zrI105 shriijinlaabhsuuribhiH| - - zrIrAmavijayAdI pramukha sahUkabhAdezAt sanIpura-zrIRSabhadevajI" upara ke lekhavAlI nau caukI ke liye itihAsavettA zrImAn gaurIzaGkarajI hIrAcaMdajI aojhAne nija ke banAye huve rAjapU. tAne ke itihAsa meM pRSTha 345 para bayAna kiyA hai ki __ " yahAM se tIna sIDhiyAM caDhane para eka maMDapa pAtA haiM jisa ko nava staMbha hone ke kAraNa nau caukI kahate haiM, yahAM se tIsare dvAra meM praveza kiyA jAtA hai| upara kI hakIkata likhate huve zrImAn mojhAjI sAhaba vismaraNa ho gaye hoM esA pAyA jAtA hai, kyoM ki caukI zabda kA artha sthambha nahI banatA aura yaha zabda sarala va paricita hai / tathApi carcAtmaka sthAna meM pahuMca kara nija ke dekhane bAda bhI caukI zabda kA artha sthanma kaise likhA hai samajha meM nahIM AtA / ina kA kathana pramANika va satya hakI Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 11 ) katavAlA mAnA jAtA hai, tathApi isa viSaya meM to draSTidoSa avazya hai / pAThaka ! isa sthAna para jA kara dekheM to patA lagatA hai ki ina nau caukI para bAraha sthambha to khule dikhate haiM, aura cAra sthambha dIvAra ke sahAre ke haiM / ina solaha sthambhoM ke bIca meM nau caukI kA sthAna maujUda hai / jo jaina zvetAmbarAcArya ke upadeza se gokha ke upara kI dIvAra meM lage huve zilAlekha se sAbita hotA hai| nau caukI bAbata zrImAn ojhAjI sAhabane aisA hI bayAna tIna nau caukI jo rAjasamudra kI pAla upara banI huI hai, una kA vivaraNa likhate " rAjapUtAne ke itihAsa " meM kiyA hai jisa ko hama draSTidoSa mAnate haiN| lekina zvetAmbara samAja ke prAcAryamahArAja ke upadeza se nau caukI banavAI gaI jisa kA ullekha rAjapUtAne ke itihAsa meM nahIM hai / isa ke liye zrImAn ojhAjI sAhaba yaha kaha deMge ki usa samaya prazasti nahIM thI to hama isa kA spaSTIkaraNa kareMge ki zrImAn bAbUsAhaba pUrNacandrajI nAhara kalakattAnivAsIne samvat 1971 meM zilAlekha saMgraha kara pustakarUpa meM samvat 1674 meM prakAzita karAye haiN| aura eka pustaka usI arase meM Apa ke pAsa bhI pahuMcAI hai usa meM nambara 638 vAlA lekha dekha liyA hotA to Apane rAjapUtAne kA itihAsa jo samvat Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 12 ) 1983 meM prakAzita karAyA hai usa meM isa viSaya kA ullekha avazya kiyA hotA | zrImAn bAbU sAhaba ke lekha saMgraha meM lekha nambara 638 meM samvat 1443 chapa gayA hai, lekina zilAlekha meM samvat 1843 hai / jA prupha saMzodhana meM draSTidoSa se 1443 chapa gayA hai / hama itanA jarura kaheMge ki yahI lekha samvat 1443 kA mAna liyA jAya to aura jyAde prAcInatA siddha hotI hai, lekina itihAsa manA karatA hai, kyoM ki isa lekha meM zrImAn jinabhaktisUrijI va zrImAn jinalAbhasUrijI nAma ke zvetAmbarAcAryoM kA bayAna hai, aura yaha pandrahavIM sadI meM nahIM ve / ina ke liye to unnIsavIM sadI meM hone ke pramANa milate haiN| dekhiye bAbUsAhaba ke lekha saMgraha prathama vibhAga meM lekha nambara 302 va lekha nambara 303 aura 600 " saM. 1820 varSe miH mi. su. 3 zrIma. jinalAbhasUri.... (302) " " saM 1820 varSa miH mA. su. 5 zrI bha0 jinalAbhasUri pra0 dhIragotre ~ motI caMdakArIjinaH ..... / (303)" " saM. 1821 mi. vai. sudI 3 zrI pArzvajina bha0 zrI jinalAbhasU0 yati hIrAnaMda karApitaM .... / ( 600 ) " upara ke zilAlekhoM se patA calatA hai ki zrImAn jina Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 13 ) lAbhasUrijI mahArAja kA 1820 meM maujUda honA pAyA jAtA hai| isI taraha lekha nambara 3 va 5 ke dekhane se zrI jinabhaktisUrijI ke praziSya amRtadharma vAcanAcArya kI karAI huI pratiSThA kA patA calatA hai| aura "ratnasAgara" nAma kI pustaka meM pRSTha 180 para zrImAn jinalAbhasUrijI ke ziSya samAkalyANakajI mahArAjane samvat 1827 meM zItalanAtha bhagavAna kA stavana surata baMdara meM pratiSThA ke samaya banAyA vaha prakAzita huvA hai / isa ke sivAya bhaTTArakajI zrI jinalAbhasUrijIne samvat 1833 meM " Atmaprabodha " nAma kA grantha saMskRta meM banAyA, aura usa kA bhASAntara samvat 1667 meM jabalapuranivAsIne prakAzita karAyA hai / isa grantha ke pRSTha 356 para likhA hai ki yaha Atmaprabodha grantha zrI jinabhaktisUrijI ke zrI jinalAbhasUrijI huve unhoMne samvat 1833 kArtika yadi paJcamI ke dina isa grantha ko sampUrNa kiyA / ina tamAma hAlata ko dekhate pAyA jAtA hai ki nau caukIvAle lekha meM zrI jinalAbhasUrijI mahArAja kA nAma haiM vaha unnIsavIM sadI meM huve haiM aura unhI ke upadeza se nau caukI maNDapa banA hai jo zvetAmbara AcArya the upara ke kathana se bhalI bhAMti samajha meM A gayA hogA ki mandira ke upara kA zikhara to samvat 1685 meM aura bAvana jinAlaya ke tInoM baDe mandira Adi kI pratiSThA samvat Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 14 ) 1746 meM va nau caukI ke maNDapa kI tAmIra samvat 1843 meM hone ke zilAlekha prApta haiM / aba bAhara ke bhAga kA vicAra karanA cAhiye / bAhara Akara dekhate haiM to zrI jagavallabha pArzvanAtha bhagavAna kA mandira banA huvA hai, jisa kI pratiSThA zrImAn sumaticandrajIne samvat 1801 meM karAI hai / jisa kA zilAlekha tatsthAna meM maujUda hai, jisa kI nakala dekhiye | // OM // praNamya parayA bhaktyA padmAvatyAH padAmbujaM / prazasti llikhyate puNyA kavikezara kIrttinA // 1 // zrI azvasena kula puSpaka rathazcabhAnuH / vAmAMga mAnasa vikAsana rAjahaMsaH || zrI pArzvanAtha puruSottama eSa bhAti / dhuleva maMDanakarA karuNA samudraH || 2 || zrImajjagasiMha mahIza rAjye / prAjyo guNairjAta IhAlathoyaM / puSpadatta sthiratAmupaitu / saM pazyatAM sarva sukhapradAtA // 3 // dohA | sura mandirakAraka sukhada, sumaticaMdra mahAsAdhaH / tape gaccha meM tapa japa taNo, upata udadhi agAdhaH // 4 // punya thAne zrI pArzvano, havI paragaTa kIdha / khemato manaSA tisu, lAho bhava no lIdha rAjamAna muhatA ratana, cAtura lakSmIcaMda / ucchava kivA prati ghaNAM, ANI mana Ananda // 5 // // 6 // Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 15 ) dila sudha gokaladAsare, kIdha pratiSThA pAsa / sAre hI pragaTayo sahI, jagati meM jasa vAsa sakala saMgha haraSita huA, niramala ravi jina nAma / rASo muni mahaMta sarasa karatA puNya sakAma 119 11 kavita / sAMtidAsa, sacita saMta dAvaDA lakSmIcaMdahaH / saMgha manuSya siradAra sahasa kiraNa suSa ke kaMdahaH || vallabha dosI vIra dhora, jina dharma dhuraMdharaH / mulacaMda guNa mUlahIra dhAyA ura guNaharaH // sakala saMgha sAnidhakaraH sumaticaMda mahAsAdhaH / pAsa sadana kiyo pragaTa, nizcala raho nirabAdhaH // 6 // gajadhara sakala sujJAna, dharAharI kIdho guNa hera / racyo bibaM jinarAjako karuNAvaMta kubera // 8 // zloka: tadvAreka pUjyakRda kRpAkhyo devera pravilagnaH vicitraH pUjAva tesmai praviktaM litAvai saMdhena satsaumya guNAnvitena / 10 mahAgiri mahAsUrya, zazizeSa zivAdayaH / jagavallabha pArzvasya tAvaticchatu vivakaM / // 11 // AryA / zazIva sukha rAja varSe / mAdhatramAse valakSa pakSe ca / paMcamyAM bhRguvAre hi kRtA pratiSThA jinezasya // 12 // // 13 // Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 16 ) zrI saMvat 1801 zAke 1666 pramiti vaizAkha sudi 5 zukravAsare zrI jagavallabha pArzvanAtha bibaM pratiSThiM bRhatcapAgacchIya sumaticandragaNinA kArApitaM / zrIrastu / / zubhaM bhavatu // upara ke lekha se vidita hotA hai ki zrI jagavallabha pArzvanAtha bhagavAna ke mandira kI pratiSThA samvat 1801 meM zrI sumaticandrajI gaNIne karAI hai / isa mandira ko dekhe bAda mandira ke kille kI dIvAra para dhyAna pahuMca jAtA hai| jisa ke liye hamAre digambara bhAiyoM kA kahanA hai ki yaha killA samvat 1863 meM digambara zrAvakane banavAyA aura isa viSaya kA zilAlekha bhI kahate haiN| lekina killA banavAne kA samaya to dUsarA pratIta hotA hai / kyoM ki isa kille ke bAbata gAMva salUmbara kai rahanevAle roDajI gurajIne samvat 1860 mahA sudI 15 guruvAra ko zrI kezariyAjI kI lAvanI banAI usa meM bayAna kiyA hai ki | " devala to majabUta banA hai / upara iMDA sone kA || 44 proluM doluMkoTa banAyA / saba saMgInabaMdha cune kA // 14 // isa ko paDhane se pAyA jAtA hai ki mandira ke cAroM tarpha killA samvat 1860 se pahale kA banA huvA thA / lAvanI banAnevAle batalAte haiM ki cAroM tarpha majabUta koTa cune kA banA huvA hai aura majabUta koTa tIna sAla bAda hI jIrNa nahI ho sakatA / isa ke sivAya seTha sulatAnacandajIne samvat Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 17 ) 1889 meM nobatakhAnA banavAyA to chabbIsa sAla ke bAda hI aisA kisa taraha ho sakatA hai ki aika sampradAyavAlA pUrA koTa - killA banAve aura Age kA mukhya dvAra yAne naubatakhAnA dUsare sampradAyavAle ko banavAne deve / isa ke sivAya zrI cArabhujAjI mahArAja kA mandira jo samvat 1764 meM banA hai usa ko dekhate haiM / aura Age calakara zrI jagavallabha pArzvanAthajI kA mandira jisa kI pratiSThA samvat 1801 meM huI hai usa ko dekhane bAda kille kI dIvAra se milAna karate haiM to acchI taraha mAlUma ho jAtA hai ki ina donoM mandiroM kI tAmIra se pahale killA banA huvA hai / ina dono mandiroM kI tAmIra yAne dIvAra daravAjA va AMgana ko dekhane se kahanA paDegA ki kilA banavAye bAda yaha donoM mandira banavAye haiM / isa taraha ke pratyakSa pramANa dekhane bAda yaha kilA samvat 1863 meM digambara bhAIne banavAyA ho yaha kathana satya pratIta nahI hotaa| lekina aisA sAbita karane ke liye jo zilAlekha samvat 1863 kA kahA jAtA hai usa ko draSTigata rakhate huve kahanA paDegA ki zilAlekha kA itanA sApha matalaba nahI nikalatA hogA ki digambara bhAIne hI banavAyA ho / hamArI samajha meM to aisA AtA hai ki usa samaya killA kucha uMcA karAyA ho / aura yadi uMcA karAyA ho to killA pahale kA banA huvA sAbita hotA hai / lekina samvat 1863 meM kucha uMcA karAyA ho to yaha sambhava hai, kyoM ki zrI pArzva 1 1 Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 18 ) 1 nAtha bhagavAna ke mandira ke pAsa vAlI dIvAra se Age jo kile kI dIvAra hai vaha kucha uMcI banI huI hai / aura anumAna hotA hai ki kisI digambara bhAvika zrAvaka ke pAsa zrIkezariyAnAthajI ke nAma kA dravya nikAlA huvA ho yA camatkAra-bhaktivaza kucha dravya isa tIrtha meM kharca karane Aye hoM aura tIrtharakSakoMne dIvAra uMcI banavAne kI ijAjata dI ho / to isa kA yaha matalaba nahIM hotA ke kilA hI digambara bhAIne banavAyA hai / aura naubatakhAnA samvat 1886 meM kuMvara sulatAnacandajIne banavAyA jisa kI prazasti bhI naubatakhAne para isa taraha kI maujUda hai / naubatakhAne ke lekha kI nakala . OM zrI kesariyAnAthajI re nobatakhAnArI prazasta likhyate / zubha saMvat 1886 rA zAke 1654 pravartamAne mAsottame mAse mRgasira mAse zuklapakSe dazamyAM tithau ravivAsare zrI paDaka deze zrI dhulevanagare zrIdevAdhIdeva zrIrikhabadevajI mahArAja ke nagArakhAnArI pratiSThA kari jiNarI prazastI zrImahArAjAdhIrAja mahArANAjI zrI zrI zrI zrI zrIjavAnasIMghajI vijayarAjyai karApitaM jesalameru vAstavya osavAla jJAtI vRddha zAkhAyAM bAphaNA gotre zu zrAvaka punya prabhAvaka zrIdevagurubhaktikAraka zrIjinAjJA pratipAlaka paMcaparameSThI mahAmaMtra smaraNAt samyakta mUla sthUla dvAdaza vRtadhAraka sarva subhavola lAyaka saMgha nAyaka seThajI zrIgumAnacaMdajI tatputra bahAdaramalajI savAisaMgha maganI Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 19 ) rAma jorAvaramalla pratApasiMgha kuMvara sulatAnacaMda bhabhutasiMgha dAnamala zyAmasiMgha himatasiMgha jeThamala candaNamala laghuputra punamacaMda gaMbhIramala dIpacaMda IMdracaMda sarupacaMdrAdi zrIsaparivAreNa zrIdhulevanagare zrIrISabhadevajI mahArAja re nagArakhAno karAyo ghajAdaMDa caDhAyo zrIudepura susaMgha lAyake mahotsava karAyo aTThAI mahotsava karAyo aTThAi mahotsava pratiSThitaM bRhatkharatara gaNe vartamAnaM bhaTThAraka zrIjinaharSamuriNAM AdeSAt kirtIratnasUrI sASAyAM / uM cAritrodaya gaNitAt ziSya paM0 RSabhadAsa tat ziSya paM0 kuzalacaMdreNa upadezAt kAmadAra jeSThamallajI tatputra RSabhadAsa bhadraM bhUyAt / shrii| bhaMDArI dalIcaMdajI bhaMDArI AdamajI // zrI // shrii| ___isa taraha naubatakhAne kA spaSTa zilAlekha dekhane se aura samvat 1685 se lagAyata samvat 1889 taka ke pramANa dekhate huve isa mandira kA banavAnA va mAlIkAnA hakka aura kabjA jaina zvetAmbara samAja kA hI sAbita hotA hai / aura digambara bhAI bhI samvat 1702 se sone va cAMdI Adi kI AMgI vagairaha kA pahanAvA jArI honA mAnate haiN| ataeva siddha hotA hai ki digambara bhAiyoM kI mAnyatAnusAra zvetAmbara vidhividhAna se pUjana to pahale se hI hotI AI hai, lekina AMgI kA Aropa 287 varSa se calA AtA hai / isa taraha mandira ke banavAne kA vRttAnta zilAlekhAdi se jaisA samajha meM AyA bayAna kiyA gayA hai, aura yaha mandira hara sUrata meM Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 20 ) jaina zvetAmbara samAja kA hai aura zvetAmbara matAnusAra banA hai, va pUjana arcana bhI zvetAmbarIya vidhividhAna se hotI AI hai / isa ke sivAya eka aura saMgIna pramANa yaha hai ki zvetAmbara samAja ke banavAye huve saiMkaDoM prAcIna mandira bAvana jinAlayavAle lAkhoM rupayoM kI lAgata ke isa samaya maujUda hai / una meM se eka mandira zrIkesariyAnAthajI kA bhI samajhanA cAhiye, aura digambara sampradAya ke bAvana jinAlayavAle mandira dekhane meM nahIM Aye isa se bhI yaha sAbita hotA hai ki yaha tIrtha zvetAmbara sampradAya kA hai / Page #42 -------------------------------------------------------------------------- Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI 1008 zrI kesariyAnAthajI mahArAja. .zrImamadhanadevajI mhArAja 8-1/ tAdi zrImAn svargavAsI vartamAnamahArANAdhirAja. mahArANAdhirAja. birAje huve haiN| Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratimA prakaraNa. jaina zvetAmbara tIrtha zrIkesariyAnAthajI meM zrIRSabhadeva bhagavAna ke zyAma pASANa ke karIba tIna phuTa uMce pratimAjI bahuta prAcIna pratiSThApita hai, jisa kA kucha varNana samvat 1947 meM zrImAn jhaverasAgarajI mahArAjane prakAzita karAyA hai / jisa meM yaha siddha kiyA gayA hai ki yaha pratimA gAMva baDauda jo isa samaya DuMgarapura rAjyAntargata hai, vahAM se daivayoga se dhUleva gAMva meM Aye / isa kathana ko zrImAn gaurIzaGkarajI ojhA bhI pramANita mAna kara nija ke banAye huve rAjapUtAnA ke itihAsa meM likhate haiM ki "yaha pratimA DuMgarapura rAjya kI prAcIna rAjadhAnI baDauda ke jaina mandira se lAkara yahAM padharAI gaI hai / pRSTha 346 1. 39 Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 22 ) isa taraha muni mahArAja zrIjhaverasAgarajIne jo "zrIkezariyAjI tIrthano vRttAMta " nAma kI pustaka prakAzita karAI hai, usa meM likhA hai ki-- " zrIkesarIyAjI urphe riSabhadevajI kI mUrti je hAla zrIdhuleva nagara meM virAjamAna he, te zrImunisuvratasvAmI bIsa meM tIrthakara ke sAsana meM prativAsudeva rAvaNa kI vakhate laMkA meM virAjamAna thI vAMse zrIrAmacaMdrajI rAvaNa se jIta kara ayodhyA Ate huve zrIkezariyAjI kI mUrtikuM sAtha lete Ae so zrIujeNa meM virAjamAna kIi, ...........ujeNa se koI kAraNa pAkara zrIkezarInAthajI kI muratI bAgaDadeza, baDoda gAma meM prAi, vAM koi varasoM taka birAjamAna rahI. baDoda gAma meM, dhuleva ke najIka jIhAM hAla meM zrIkezarIAjI kA pagalA he usa ThekANe devaprayoga se jamIna meM muratI Ai, ityAdi. upara ke kathana se siddha hotA hai ki zrIkezariyAnAthajI mahArAja kI pratimA bAgaDa dezAntargata baDauda gAMva se yahAM lAI gaI hai, aura baDoda meM zrIkezariyAnAthajI mahArAja ke caraNa sthApita haiM jina kI kezara puSpa se pUjana hotI hai| aura isa samaya bhI baDauda gAMva ke nikaTavRtti gAMvo meM jaina zvetAmbara zrAvakoM ke ghara haiM / eka jamAne meM inhI pratimAjI ke kAraNa baDauda gAMva tIrthasthAna ginA jAtA thA aisA itihAsa se patA Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 23 ) calatA hai, aura isa kA saMkSepa varNana mAlavA dezAntaragata mADavagaDha ( mA~D ) ke pethaDazAha kA caritra jisa ko muni mahArAja zrIsukRtasAgarajIne pratipAdita kiyA hai usa meM pRSTha 22 para likhA hai ki " nAgade nAgapure nAsikya vaTapadayo / sopArake ratnapure koraTe karaheTake // 45 // ukta kathana karate caritra meM bayAna kiyA gayA hai ki maMtrIzvara pethaDazAhane caurAsI tIrthoM meM mandira banavAye jina tIyoM meM kareDA ( mevADa ) kA nAma likhate " vaTapadayo" baDauda kA bhI ullekha kiyA gayA hai / aura honA hI cAhiye kyoM ki jisa jagaha sarvamAnya bhavyAkRtivAlI-prabhAvika-camatkArI-bhagavAna kI mUrti sthApita ho vaha sthAna tIrtha svarupa mAnA jAya jisa meM koI Azcarya nahIM hai| aura aise pramANoM se bhalIbhAMti siddha ho jAtA hai ki jisa pratimAjI ke liye phebaDazAine baDauda kA mandira jo prAcIna kAla se tIrthasvarUpa mAnA jAtA thA usI muvAphika mAna kara vahAM mandira banavAyA aura vahI pratimAjI dhuleva gAMva meM Aye bAda bhI tIrtharUpa mAnyatA honA baDI bAta nahIM hai| yaha zvetAmbarIya prAcInatA kA pramANa hai| isa ke sivAya yahI pratimAjI baDauda meM jisa sthAna para birAjamAna the usa jagaha pAdukA sthApita hai, aura una kI Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 24 ) pUjana zvetAmbara vidhi anusAra kezara puSpa se hotI hai aura kabjA bhI zvetAmbara samAja kA hai / isa viSaya meM mahAmahopAdhyAya rAyabahAdUra gaurIzaGkara hIrAcaMdajI ojhAne mevADa rAjya kA itihAsa chapavAyA jisa ke prathama bhAga pRSTa 42 para bayAna kiyA hai ki__" yaha pratimA DUMgarapura rAjya kI prAcIna rAjadhAnI baDaude ( vaTapadraka ) ke jaina mandira se lAkara yahAM padharAI gaI hai / baDaude kA purAnA mandira gira gayA hai aura usa ke patthara vahAM vaTavRkSa ke nIce eka cabutare para cune huve haiM / RSabhadeva kI pratimA baDI bhavya aura tejasvI hai| upara ke kathana se ojhAjI sAhaba bhI isa pratimA kA baDauda meM sthApita rahanA maMjUra karate haiM, aura nija ke banAye huve mevADa itihAsa ke prathama bhAga pRSTa 40 para likhate haiM ki___" yahAM pUjana kI mukhya sAmagrI kesara hI hai| aura pratyeka yAtrI apanI icchAnusAra kesara caDhAtA hai| koI koI jaina to apane baccoM Adi ko kesara se tola kara vaha sArI kesara caDhA dete haiN| prAtaHkAla ke pUjana meM jala-prakSAlana, dugdha-prakSAlana, attara-lepana Adi hone ke pIche kesara kA caDhAnA prAraMbha ho kara eka baje taka caDhatA hI rahatA hai| dhUleva meM pratimAjI ke pUjana kI sAmagrI kA bayAna ojhAjI Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 25 ) sAhabane kiyA tadanusAra yahAMpara mano ke tola se kesara caDhAI jAne se yahAM kA nAma zrIkesariyAnAthajI prasiddhi meM aayaa| isa taraha kA bayAna zrI kesariyAnAthajI kI pratimA kA karane bAda bAvana jinAlaya kI aura draSTi karate haiN| dekhate haiM to patA calatA hai ki isa samaya bAvana jinAlaya meM pratimAyeM sthApita haiN| una meM se bahuta prAcIna kAla ke to najara nahI Ate, yahAM taka ki pandrahavIM sadI ke pratiSThita bhI maujUda nahIM haiM / alabattA bAvana jinAlaya ke sAmane khaDe rahate dAhine va bAMye hAtha kI tarpha jo baDe mandira haiM, una meM samvat 1746 meM zrImAn vijayasAgarajI mahArAjane pratiSThA karAI vaha pratimA sthApita haiN| zrIkesariyAnAthajI kI pratimA ke atirikta isa mandira ke khelA maNDapa meM 22 aura daivakulikAoM meM 54 caupana mUrtiyAM bigajamAna haiM, jina kA ullekha zrImAn ojhAjIne nija ke banAye huve mevADa rAjya kA itihAsa prathama bhAga pRSTha 43 para likhA hai ki--- " isa mandira ke khelAmaMDapa meM tIrthaMkaroM kI 22 aura daivakulitroM meM 54 mUrtiyAM virAjamAna haiM devakulikAoM meM vikrama saMvat 1756 kI banI huI vijayasAgara mUri kI mUrti bhI hai aura pazcima kI daivakulikAnoM meM se eka meM anumAna 6 phuTa uMcA Thosa patthara kA eka mandira sA banA huvA hai jisa para tIrthakaroM kI bahutasI choTI choTI mUrtiyAM khudI hai| isa ko loga giranArajI kA biMba kahate haiN| Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 26 ) uparyukta 76 mUrtiyoM meM se 14 para lekha nahI hai| lekhavAlI mUrtiyoM meM se 38 digambara sampradAya kI aura 11 zvetAmbara kI hai ............lekhavAlI mUrtiyAM vi0 saM0 1611 se 1863 taka kI haiN| upara ke kathanAnusAra samvat 1756 kI banI huI zrImAn vijayasAgarasUrijI mahArAja kI mUrti va inhI AcArya mahArAja kI pratiSThA karAI huI samvat 1746 kI pratimA sthApita hai jina ko dekhane se bhali prakAra samajha meM AjAtA hai ki zvetAmbarIya mandira hai taba hI zvetAmbara jainAcArya kI mUrti yahAM sthApita kI gaI hai| agara anya sampradAya yA dharma kA mandira hotA to jainAcArya vijayasAgarasUrijI kI mUrti kauna sthApita karane detA? zrImAna vijayasAgarajI mahArAja vijayagaccha ke the jina kI mUrti karIba DeDha phuTa uMcI vidyamAna hai / bhApa kA aMtima kAla bhI dhuleva nagara meM hI huvA ho, aura Apa ke bhaktasevakoMne yAdagAra ke liye yaha sthApanA kI ho aisA anumAna hotA hai / sUrijI mahArAjane mevADa deza meM bahuta vihAra kiyA ho esA pAyA jAtA hai kyoM ki sayAjI mahArAja ke baDaude ke pAsa " chANI " gAMva haiM vahAM ke jaina zvetAmbara mandira meM zrIAdinAtha bhagavAna kI pratimA sthApita hai, una ke Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 27 ) pabbhAsana para samvat 1732 meM pratiSThA karAI jisa kA lekhna hai aura vaha isa prakAra hai 66 e00 zrIgaNezAya namaH / svasti zrI (ma) jinendrAya, siddhAya paramAtmane / dharmAtvayakazzAya " RSabhAya namo namaH / saMvat 1732 varSe zAke 1587 pravartamAne vaizAkha zukla paJcamyAM gurau puSya nakSatre zrImedapATadeze zrIvRhattazake zrIca (citrakoTa pati sIsodiyA gotre mahArANA zrIjagatasiMhajI tadvaMzoddharaNadhIra mahArAjAdhirAja mahArANA zrIrAjasiMhajI vijayarAjye zrIvRhat osavAla jJAtIya sIsodIyA gotre surapurIyA vaMze saMghavI zrI tejAjI - caturtha putra saM. dayAladAsajI tadbhAryA sUryadepAtamade putra sAMvaladAsajI tadbhAryA mRgAde samaju parivAra sahitau zrIRSabhadeva -zrIvijayagacche zrI pUjya kalyAsAgara sUrIndAH tatpaTTe zrIpUjya zrIsumatisAgara sUrivara tatpaTTe zrIzrAcArya zrIvijaya sAgarasUribhiH zrI RSabhadeva biMbaM pratiSThitaM / isa lekha kA yaha matalaba pAyA jAtA hai ki mevADadeza kI rAjadhAnI kA mukhya nagara rAjanagara jo mahApratApI vIra ziromaNI mahArANA rAjasiMhajI ( auraGgajeba se bAjI lenevAle ) kI rAjadhAnI kA mukhya sthAna thA vahAM para ina chANIvAle pratimA kI pratiSThA huI hai; aura sambhava hai kyoM ki rAjasamudra jisa ko mahArANAdhirAja rAjasiMhajI ne banavAyA jisa kI pratiSThA mahArANA sAhabane samvat 1732 meM karAI hai / aura mahArANA sAhaba ke pradhAna maMtrI dayAlazAhane rAja Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 28 ) samudra ke kinAre para eka pahADa kI bulandI para eka bahuta baDA mandira lagabhaga eka kroDa rupaye kharca kara ke banavAyA hai, usa kI pratiSThA bhI samvat 1732 meM zrIvijayasAgarajI mahArAjane karAI hai / aura usa samaya kI aJjanazalAkA meM chANI gAMva vAle pratimAjI bhI ho to saMmbhAvita hai / 1 zrImAn vijayasAgarasUrijI kI pratimA ke sivAya inhI ke caraNa bhI samvat 1796 ke yahAM sthApita haiM, aura Apane pratiSThA karAI jisa kA lekha pabbhAsana va pradakSiNA meM eka thambe para maujUda hai | isa vRtAnta para se yahI taya hotA hai ki samvat 1732 meM dayAlazAha ke mandira kI pratiSThA karAne bAda samvat 1746 meM Apane zrIkezariyAnAthajI tIrtha meM bAvana jinAlaya kI pratiSThA karAI ho / aura dasa sAla ke bAda hI Apa kA AyuSya pUrNa ho gayA ho, aura ese samaya meM bhakti - vanta zrAvakoM yA zrImAn dayAlazAha jo AcArya mahArAja ke bhakta the inhoMne yAdagAra meM pratimA aura caraNa kI sthApanA karAI ho esA pAyA jAtA hai / isa taraha eka hI AcArya kI mUrti, caraNa va anya zilAlekha - pratiSTha / lekha sampAdana haiM to yahI siddha hotA hai ki yaha mandira jaina zvetAmbara saMpradAya kA hai / Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 26 ) aura AcArya mahArAja ke parama bhakta dayAlazAha bhI vijayagaccha kI mAnyatAvAle the, aura pUre dharmiSTha zraddhAvanta zrAvaka the / isa liye Apane apane guru mahArAja kI mUrtti tIrtha kesariyAjI meM sthApita kara gurubhakti batalAI ho to yathAsthAne samajhanA cAhiye / aura upayukta pramANoM se yaha bhI bhalI prakAra siddha hotA hai ki saMvat 1732 se lagA kara saMvat 1756 taka dayAlazAha ke jamAne meM zrImAn vijayasAgarajI mahArAja ke samaya bhI pahale ke muvAphika zvetAmbara samAja kA sampUrNa adhikAra thA / isa prakAra zrIkesariyAjI mahArAja ke pratimAjI va bAvana jinAlaya meM sthApita haiM una ke viSaya meM vicAra karane bAda bAhara ke hisse meM jo zrIjagavallabha pArzvanAtha bhagavAna kI pratimA pratiSThApita hai una kA varNana vahAM kI prazasti se jJAta ho jAtA hai / jisa kI nakala isa pustaka meM A cukI hai. zrIjagavallabha pArzvanAtha bhagavAna kI pratimA jamIna meM se prApta huI hai, ese lekhavAlI prazasti mandira meM maujUda hai / aura isa pratimA ke sAtha aura bhI pratimAyeM prApta huI haiM / jina saba kI pratiSThA samvat 1801 meM tapAgacchAcArya zrIsumaticandrajIne karAI hai, esA ullekha prazastI meM hai / aura jamIna meM se zvetAmbarIya pratimA kA prApta honA isa bAta kI Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 30 ) gavAhI detA hai ki mandira pahale se hI zvetAmbarIya ho, aura kAraNavazAt-saMyogavaza - upadravAdi ke sababa pratimAjI ko jamIna meM praveza kara dIye hoM, aura vaha samaya Aye jamIna se bAhara nikala Ave to yaha bAta sambhavita hai / isa taraha se yaha jagavallabha pArzvanAtha bhagavAna kI mUrtti prAcIna kAla kI veba aura zvetAmbarAcAryadvArA pratiSThita yahAM sthApita hai / isa taraha pratimAoM kA varNana pUrA huvA aba pAdukA kA varNana kareMge | Sal Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pagalyA prakaraNa. isa mandira meM sthApita pratimAoM kA varNana karane bAda caraNasthApanA kI aura lakSa jAtA hai / aura dekhate haiM to prathama tIrthaMkara zrIRSabhadeva bhagavAna ke mAtAjI marudevI kI mUrtti mandira meM jAte siDhIyoM kI chata para pASANa ke hAthIpara sthApita hai, una ke pAsa hI zrImAn siddhicandrajI bhAnucandrajI ke caraNa sthApita kiye huve haiM, aura ina ke sthApita karane kA samvat 1688 pAyA jAtA hai ! zrImAn siddhicandrajI bhAnucandrajI kA nAma itihAsa jAnanevAloM se chipA nahI hai / Apane " kAdambarI " nAma ke grantha kI TIkA banAI hai aura Apa ucca koTI ke vidvAna the / aura bAdazAha akabara ke sAtha 1 Apa kA gADha sambandha thA / ApahIne bAdazAha akabara ko Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 32 ) pratibodha dekara jIvahiMsA baMdha karAI thI, aura zrImAn hIra vijayasUrijI mahArAja ke pAsa jaina tIrthoM kA paravAnA bhI Apa hI ke sAtha bhejA gayA thA / isa ke atirikta "kRpArasa koSa " ke kartA bhI Apa hI haiN| jisa ko prakAzita karate zrImAna jinavijayajI pRSTha 23 para bayAna karate haiM ki " siddhIcandra bhI zAMticaMdra hI ke samAna zatAvadhAnI the isa se ina kI pratimA ke adbhuta prayoga dekha kara bAdazAhane inheM " khuzaphahema " kI mAnaprada padvI dI ve phArasI bhASA ke bhI acche vidvAna the " isa liye aura bhI bahuta se akabara ke darabAriyoM ke sAtha ina kI acchI prIti ho gaI thI / ina hI mahAnubhAva ke caraNa samvat 1688 ke pratiSThita marudevI mAtA ke hAthI ke pAsa sthApita hai / yaha tamAma itihAsa zvetAmbara sampradAya ke hakka meM prabala haiM, kyoM ki samvat 1685 meM mandira ke zikhara kI pUrNatA aura samvat 1688 meM zrImAn siddhicandra, bhAnucandra ke caraNa kI sthApanA yaha pramANa kitanA majabUta hai / aura ina se yaha siddha hotA hai ki samvat 1688 meM bhI zvetAmbara samAja kA isa tIrtha para pUrNa adhikAra thA / eka bAta aura jAnane yogya hai ki digambara sampradAya meM strI ko mokSa prApta honA nahIM mAnate aura isI vajaha se bhagavAna zrI RSabhadevajI ke mAtA jina kA nAma " marudevI " Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 33 ) thA, una kA bhI mokSa meM jAnA svIkAra nahI krte| isa viSaya meM zvetAmbara sampradAya kI yaha mAnyatA hai ki strI kA mokSa hotA hai, aura marudevI mAtA kA bhI hAthI para baiThI huI kA mokSa huvA hai, jisa kA kucha vRttAnta hama yahAM batalAte haiM / prathama tIrthakara zrIRSabhadeva bhagavAna rAjya vaibhava choDa kara sAdhu-nirgrantha avasthA meM Aye bAda vihAra kara gaye aura logoM ko upadeza dete rhe| bahuta samaya nikala jAne para bhI vApasa vanitA nagarI kI tarapha nahIM Aye the / isaliye putraviyoga ke kAraNa vAtsalyabhAva se marudevI mAtA nitya prati prabhu ko yAda kiyA karatI thI aura kabhI kabhI bharata cakravartI ko kahatI thI ke he pautra | mujhe RSabha se milAde ! isa prakAra putraviyoga aura cintA ke kAraNa vRddhAvasthA meM marudevI mAtA ke naitroMpara pardA chA gayA | ekadA zrIRSabhadeva bhagavAna jaba vanitA nagarI ke samIpa padhAre aura vanarakSakane yaha samAcAra bharata cakravartI ko pahuMcAye / phira kyA thA ? Ananda chA gayA aura bharata mahArAjane zIghra hI marudevI mAtA ke nikaTa jA kara prabhu ke Agamana kI khabara sunAI / marudevIjI atyanta harSita huI, aura bharata cakravartIne prabhu ke darzanArtha jAne kI taiyAriyAM karAlI / marudevIjI ko hAthI para biThalAI gaI aura ravAnA huve kucha rAstA pAra karane ke bAda daivaracita ratnajaDita samavasaraNa najara AyA, jisa kI mahimA bharata mahArAja marudevIjI ko batAne 3 Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 34 ) lage ki madhya bhAga meM ATha pratihAryavAle zrApa ke putra virAjamAna haiM aura AsapAsa devoM kA samudAya sevA meM upasthita ho upadeza zravaNa kara rahA hai| dekhate dekhate marudevIjI ke netroM para se pardA haTha gayA aura putra ko deva vaibhava meM devatA jina kI cAkarI meM hAjIra haiM dekhate hI marudevIjI kahane lagI ke he putra! itanA bhArI vaibhava devaracita samavasaraNa aura devatA terI sevA meM khaDe haiN| itanA sukha pA jAne para bhI tUMne mAtA ko kabhI yAda na kii| maiM abhAginI tujhe nitya prati yAda karatI rahI, aura cintA meM thI ke merA putra dIkSA grahaNa kiye bAda vihAra kara gayA hai aura na jAne vaha kaise kaise kaThina pariSaha sahana karatA hogA ? lekina koI kisI kA nahI hai / kisa kA putra aura kisa kI mAtA / isa taraha marudevIjI anitya bhAvanA ke dhyAna meM magna huI aura turanta hI hAthIpara baiThI huI ko kevalajJAna prApta ho gayA aura kucha samaya ke antara mokSa ko sidhAI / pAThaka ! samajha meM A gayA hogA ki yahI bhAva zrIkesariyAnAthajI ke tIrtha meM batalAyA gayA hai ki sAmanai zrIRSabhadeva bhagavAna birAjita haiM aura una kI tarapha dRSTi karatI huI marudevIjI hAthIpara baiThI hai-aura mokSa sidhAI, jisa kA yaha anupama dRzya zvetAmbarIya samAja kI mAnyatA kA prAcIna pramANa batalAtA hai| aba bagIce meM jo bhagavAna ke caraNa sthApita haiM una kA kucha bayAna kareMge / yahAM kI yAtrA karanevAle yAtrI yaha suna cuke hoMge ki zrIkesariyAnAthajI kI pratimA jamIna meM se daiva Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 35 ) yoga se pragaTa huI thI aura usa jagaha loga-yAtrIgaNa jAkara kesara ke chAMTe dIyA karate the| vahAMpara eka choTIsI devarImandirI banavAI gaI aura samvat 1863 meM zrImAn vijaya. jinendrasUrijI mahArAja jina ke upadeza se yaha chatarI banavAI thI / ApahIne isa chatarI meM caraNa sthApanA-pratiSThA samvat 1863 jeSTa sudI caturdazI guruvAra ko baDe hI samAroha ke sAtha karAI, jisa kI prazasti isa prakAra hai aura tatsthAna meM maujUda hai| . " svasti zrIsaMvat 1863 varSe zAke 1636 vartamAne mAsottamamAse zubhakArI jyeSTha mAse zubhe zuklapakSe caturdazI tithau guruvAsare upakezajJAtIyAM vRddhi zAkhAyAM koSThAgAra gotre suzrAvaka puNyaprabhAvaka zrIdevagurubhaktikAraka zrIjinAmA pratipAlaka sAha zrIsaMbhudAsa tat putra kuloddhAraka kuladIpaka sIvalAla aMbAvidAsa tatputra dolatarAma RSabhadAsa zrIudepura vAstavya zrItapAgacche sakala bhaTTAraka ziromaNi bhaTTAraka zrI zrI vijayajineMdrasuribhiH upadezAt paM0 mohanavijayena zrI dhulevA nagare // bhaMDArI dulicaMda AguM chaI / " upara muvAphika caraNa sthApanA ke sivAya zvetAmbarAcArya zrIjinadattasUrijI mahArAja jo dAdAsAhaba ke nAma se prasiddha haiM jina ke caraNa-pAdukA bhI samvat 1912 phAlguna vadI 7 guruvAra ko sthApita huve haiM, jisa kA lekha tat sthAna meM maujUda hai jisa kI nakala isa prakAra hai / dekhiye / Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 36 ) "saMvata 1912 kA miti phAguna vadi 7 tithau guruvAsare zrIdhulevA nagare zrIkSemakIrti zakhyodbhava mahopAdhyAya zrIrAmavijayajI gaNI ziSya mahopAdhyAya zivacaMdragaNi ziSya.... caMdramuninA ziSya mohanacandra yutena zrIsatguru caraNakamalAni kAritAni mahotsavaM kRtvA pratiSThApitAni ca vartamAna zrIbRha kharataragaccha bhaTTArakAjJAya zrIabhayadevasari jinadattamUri jinacandrasUri jinakuzalamUriNAM caraNanyAsaH___ yaha pramANa jaGgama vastu kA hai / pratimA kA pramANa asthirarUpa meM hotA hai, kyoM ki kahAM para aJjanazalAkA, kahAM pratiSThA aura kahAM pratiSThApitA isa kA koI niyama nahIM hai / isa liye asthira vastu ke lekha upara se sthAvara vastu kA mAlIkAnA haka sAbita karane ko nyAyadRSTi se anukUla nahI hotaa| ataH yahAM jo pramANa diye gaye haiM vaha bAga (vADI) jo sthira rUpa meM hai usa ke diye gaye haiN| isa tIrtha meM jo zvetAmbarIya mUrtiyAM seTha dayAlazAhane banavAI vaha aura nagaraseTha bAphaNA kuTamba vAloMne banavAI vaha birAjamAna hai, tathApi ina ke lekhAdi ko sibUta meM na lekara zrIvijayasAgarajI mahArAja kI mUrti kA lekha sibUta meM liyA gayA jisa kI yaha vajaha hai ki zvetAmbarAcArya kI mUrti eka sthAna se haTA kara anya sthAna meM lejA kara sthApita nahIM karAI jAtI / isa kAraNa gurumUrtiyAM sthira aura niyamita mAnI gaI hai jo pramANa meM dI jAnA Avazyaka samajJa bayAna kiyA gayA hai| isa ke atirikta Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 37 ) ahamadAbAda meM DahelA ke upAzraya meM birAjanevAle zrIrUpavijayajI paMnyAsa ke caraNa bhI yahAM sthApita haiN| ina saba kI pUjana Adi kriyA bhaNDAra kI ora se hotI hai isa se yaha siddha hotA hai ki isa tIrtha para prAcIna pramANa zvetAmbarIya sampAdana haiM; kyoM ki vijayagaccha ke, kharataragaccha ke aura tapAgacchavAloM ke caraNa yahAM para sthApita haiN| isa liye gaccha mAnyatA kA bhI koI prazna bAkI nahIM rhtaa| zrImAn paMnyAsajI mahArAja rUpavijayajI ke caraNa jo samvat 1905 meM sthApita karAye gaye jisa ke lekha kI nakala isa prakAra hai| // 960 // saM0 1605 nA varSe vaizAkha mAse zuklapakSe akSayatratIyA divase zrItapAgacchAdhirAja bhaTTAraka zrIvijayasiMhamUri vInayayogAcArya zrIsatyavIjayagaNi tatpaTTe yogAcArya zrIsatyavIjayagaNi tatpaTe yogAcArya zrIkhimAvijayagaNi tatpaTodhyAdri mArtaDAyamAna yogAcArya zrIjinavijayagaNi tatpaTe yogAcArya vidvata jinottama zrIuttamavijayagaNi tatpaTe kovIMdakulakamala dinakarAya mAnayogAcArya zrIpadmavijayagaNi tatpaTapaMkaja madhukarAyamAna panyAsa vidvada jinasIromaNi rUpavijayagaNi tatapAdukA zreyo nimitaM pratiSThItaM paM0 amivijayagaNi bhIH zubhaM bhavatu / isa taraha ke pramANa jaina zvetAmbara samAja ke caraNasthApanA viSaya ke maujUda haiN| Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhvajadaMDArohaNa prakaraNa. pAThaka ! Apa ko yAda hogA ki dhvajAdaNDa caDhAne ke bAda kaI taraha ke vitaNDAvAda upasthita huve the| saca pUcho to vaha mApasI vaimanasyabhAva kA eka aMza thA jo ki samvat 1984 meM vartamAnapatroMdvArA prakAza meM AyA thA / hama aba Apa ko yaha batalAnA cAhate haiM ki dhvajA daNDa caDhAne ke adhikArI kauna haiM ? mandira ke pramANa, mUrtiyoM ke pramANa aura caraNa sthApanA ke pramANa, zvetAmbara samAja ke bahutAyata se milate haiM to dhvajadaNDArohaNa ke liye nayA pramANa DhUMDhane kI koI pAvazyaktA nahI pAI jAtI; tathApi isa tIrtha meM dhvajAdaNDAdi kisane kisa samaya meM caDhAye isa kA jahAMtaka patA lagA hai hama pAThakoM ke sAmane rakhate haiN| samvat 1889 meM seTha sulatAnacandajIne nobatakhAne kA Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ IF================ (pI tIrtha herA riyAjI) nagANu caDhAte hai dRSya / caMdanamala nAgorI zrI kesariyAjI tIrtha para dhvajAdaMDa caDhAyA gayA jisa kA eka draSya / AnaMda priMTiMga presa - bhAvanagara. C O=== L================ EOE Page #63 -------------------------------------------------------------------------- Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 39 ) kAma pUrA karAyA jisa ke lekha kI nakala mandira prakaraNa meM likha cuke haiN| inhI seThajIne samvat 1889 meM dhvajAdaNDa caDhAyA hai, jisa kA pramANa yAne dhvajAdaNDa kI paTaDI jo jisa kI samajha meM taraha se usa para likhA hai adyApi bhaNDAra meM maujUda hai / nakala yahAM dI jAtI hai so paDhane se pAThakoM ke A jAyagA ki zvetAmbara samAja ke pramANa kitanI majabUta aura mAnane yogya hai / dhvajAdaMDa kI pATI ke lekhakI nakala . zrI ISTadevAya subha saMvat 1886 rA. zAke 1654 pratrartamAne mIgazara mAse zuklapakSe dazamyAM ravivAsare paDakadese zrIdhulevanagare zrIdevAdhideva zrIrIkhabadeva mahArAjare daMDa caDhAvyo mahArAjAdhIrAja mahArAjAjI zrI zrIyuvAnasiMghajI rAjyai jesalameru vAstavya osavAlajJAtiya vRddhizAkhAyAM bAphaNA gotre zeTha bahAdUramala, sivAisiM, maganIrAma, jorAvaramala, pratApasiMgha, kuMvara sulatAnacaMda, saparivAreNa karApitaM, pratiSThitaM sarva sUribhIH RdahAza upadezAt bhaMDArI zrIdalasaMdajI bhAicandajI zrIrastu / bhadraM bhUyAt / isa lekha se spaSTa siddha hotA hai ki dhuleva ke zrIkesariyAnAthajI tIrtha meM jo dhvajAdaNDa caDhAyA gayA vaha seTha sulatAnacandajIne zvetAmbarAcAryadvArA vidhividhAna karA ke caDhAyA hai / kitane virodha karanevAle kahate haiM ki sulatAna Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (40 ) candajI dIvAna-maMtrI the aura rAjasattAvAle the isa kAraNa dhvajAdaNDa caDhA diyA, lekina yaha kathana pramANa rahita hai| kyoM ki seTha sulatAnacandajI jaba dhuleva gAMva kI tarapha ravAnA hune haiM taba bhaNDArI ke nAma mahArANAdhirAja zrIjavAnasiMhajI se eka patra likhavA kara le gaye haiN| agara rAjasattA kA mada hotA aura bala kA upayoga kara dhvajAdaNDa caDhAyA hotA to mahArANAsAhaba ke kAgaja kI AvazyakatA nahIM hotii| dekhiye kAgaja kI nakala / zrIrAmajI zrIekaliMgajI sAbata zrInAthajI svasti zrI hajUraro hukama zrI rikhavadevajI bhaMDArI paMDA hai aparaMca dhajAdaMDa car3hAvA sAraM sulatAnacaMda Ayo hai so kAmakAja meM hAjara rejo ora zrI bhagavAnare AbhUSaNarI rakama geNA kI caDhe so aThe mAluma hui ke paMDA bhAMge nAkheM hai so yA bAta ThIka nahIM. AbhUSaNakI rakama sAbatare ne paMcA kI tathA jorAvaramala kI surata suM uThe bhaMDAra ko baMdobasta rahe koI bAtarI kasara paDI hai to aolaMbho pAogA. saMvat 1886 migasara vada 14 / isa patra ko dekhate yahI taya hotA hai ki kuMvara sulatAnacaMdajIne yaha patra dhuleva ke bhaMDArIyoM ke nAma apanI suvidhA ke liye likhAyA hogaa| maMtrIpadavAlA nija ke adhikAravAle gAMva meM jAve aura patra kI AvazyakatA samajhe yaha mAnane Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zarIrI :zarIrI rI rI-rI-rI-rI-rI-1-1-1 zrI kesariyAnAthajI tIrtha para dhvajAdaNDArohaNa kA dusarA draSya / Stre mez Erme Guinnes AnaMda prinTiMga presa-bhAvanagara. dusarA sAgarI Page #67 -------------------------------------------------------------------------- Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (41) yogya kathana nahIM hai| isa para se yaha pAyA jAtA hai ki isa tIrtha para dhvajAdaNDArohaNa kI kriyA prAcIna kAla se zvetAmbara samAja kI ora se hI hotI Ai hai, aura tadanusAra seTha sulatAnacaMdajI kA bhI yaha sambat 1886 kA stutya prayAsa hai aura mahArANA sAhiba kI udAratA to dharmakAryoM meM jagaprasiddha hai hii| Apane seThajI ko sAnukula samaya-sAmaprIsevA paNDo kI tarapha se sampAdana ho aura kisI taraha kI asuvidhA na ho isa hetu se patra likha dIyA jo seTha sulatAnacandajI ko sahAyaka huvA / mahArANAsAhaba patradvArA AbhUSaNa caDhAne kI prAcIna prathA ko jAhira kara bhaNDArI paMDo kI ora se veparavAhI kA jikara kara AbhUSaNa akhaMDa rakhane kI sUcanA dete haiN| aura AbhUSaNa kI rakSA meM yA dhvajAdaMDa caDhAne ke kArya meM kisI taraha kI khAmI raha jAyagI to phira upAlambha dene kI dhamakI batalAI gaI hai / aura ThIka bhI hai medapATezvara-mevADanAtha kA lakSa hamezA dharma kI tIrtha kI rakSA para rahatA AyA hai| isa ke bAda samvat 1884 vaizAkha sudi paJcamI ko dhvajAdaNDa caDhAyA gayA isa dhvajAdaNDa ke caDhAne se pahale digambara bhAIyoM kI ora se eka drakhvAsta zrImAn mahArANAdhirAja zrI phatehasiMhajI kI sevA meM peza huI thI jisa meM yaha Azaya likhA thA ki samvat 1985 meM dhvajAdaNDa caDhAyA gayA thA aura usa samaya digambara sampradAya ke bhaTTArakadvArA pratiSThA karAI gaI Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 42 ) thI jisa kA lekha dhvajAdaNDa kI paTarI para maujUda hai, aura usa samaya kuMvara sulatAnacaMdajI mevADa ke pradhAna the vagairAha / - drakhvAsta ujaradArI peza hone para zrImAn mahArANAsAhabane isa kI pUre taura jAMca karAI va tehakikAta ke liye eka kamIzana niyata kiyA jisa meM sarakArI membara isa muvAphika mukarrara huve| zrImAn rAyabahAdura paNDita dharmanArAyanajI sAhaba . bI. e. bAra-eTa-laoN.. zrImAn bAbU madanamohanalAlajI sAhaba bI. e. elaela. bI. zrImAn paNDita bholAdattajI zAstrI ema. e. elaela. DI. zrImAn paNDita azvanIkumArajI sAhaba bI. e. elaela. bI. ___ina cAra sAhabAna ko niyata kiye jo dono sampradAtha ko samAnabhAva se dekhanevAle haiN| Apane pUre taura jAMca kI to pAyA gayA ke avvala to usa samaya kuMvara sulatAnacaMdajI dIvAnapada para niyata nahIM the ora na kabhI bAda meM yaha pada ina ko sauMpA gayA (prathama prAse makSikA ) / doyama dhvajAdaNDa samvat 1885 meM nahI kintu samvat 1886 meM caDhAnA pAyA jAtA hai aura soyama zvetAmbara AcAryodvArA pratiSThA hokara zvetAmbara vidhividhAna se caDhAyA gayA hai jisa kA lekha dhvajAdaMDa kI paTarI para maujUda hai / isa prakAra pUre taura jA~ca hone bAda riporTa hone para bhI hamAre digambara bhAI haThavAda ko nahIM choDate jisa kA aphasosa hai| digambara bandhuoM kI bhora se isa viSaya meM eka arajI zrImAn mahArANA sAhaba ke nAma Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mazariyAjAnIrthakarahanAdaMraTAho jA rahe hai| caMdanamala nA-gotI zrI kesariyAnAthajI tIrtha para dhvajAdaNDa caDhAyA gayA jisa kA tIsarA draSya / AnaMda prinTiMga presa-bhAvanagara. Page #71 -------------------------------------------------------------------------- Page #72 -------------------------------------------------------------------------- Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ xx 1000000000000000000000000000 zrI kesariyAnAthajI tIrtha meM dhvajAdaMDa caDhAnevAle AgamoddhAraka AcArya mahArAja zrI 108 zrI sAgarAnaMdasurijI. Wan 0000000 AnaMda presa - bhAvanagara. Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 43 ) zrIbhAratavarSIya digambara tIrthakSetra kameTI hIrAbAga bambaI se seTha cunIlAla hemacanda ke dastakhatavAlI tArIkha bAisa naubara san unnIso teisa kI likhI huI zrImAn mahArANA sAhaba ke pAsa peza huI hai vaha paDhane lAyaka hai / usa kI nakala mujhe sampAdana na ho sakI varanA maiM pAThakavarga ke sAmane rakhatA aura usa kA kucha aMza meM uttara mI detA / khaira isa jIkara ko jAne dijIye / mahArANAdhIrAjane nyAyabuddhi se dhvajAdaNDa caDhAne kI AjJA dekara devasthAna va magarA jille ke hAkima sAhabAna ko bheje / itajAma karAyA aura taiyArIyAM hone bAda samvat 1984 vaizAkha sudi 5 ko zrImAn seTha pUnamacandajI karamacandajI koTAvAle pATana (gujarAta) nivAsIne pAMca hajAra eka rupayA nagada bheTa kara ke dhvajAdaMDa caDhAyA jisa kI tamAma kriyAvidhi zrImAn AgamoddhAraka sAgarAnandasUrijI kI adhyakSatA meM huI, aura dhvajAdaNDa kI paTarI para lekha likhAyA gayA jisa kI nakala isa prakAra hai| "vIra saMvat 2453 vikrama saMvat 1984 vaizAkha zukla paJcamyAM zukravAsare medapATezvara mahArANAdhIrAja mahArANAjI zrI 108 zrI phatahasiMhajI mahArAja kumAra zrI bhUpAlasiMhajI rAjye zrIM dhulevanagare zrI 1008 zrI AdinAthAdhiSThate zrI kezariyAjI saMjJake tIrthe ete tIrtha satkodaya purIya zrI zvetAmbara saMsthayA dhvajadaNDayorAropaH kAritaH pratiSThA ca kRtA tapAgacchAcArya zrI AnandasAgarasUribhi. zubhaM bhavatu. yaha dhvajAdaMDArohaNa kA adhikAra samApta huaa| DAmaraNCH Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pUjA prakaraNa. NI (Indian Antiquary Vol. I. 1872, Page 96.) FAMED RIKHABNATH:- A large and ancient naubatkhana (room for musicians ) overhangs the great gate. The temple itself is made up of a series of temples, all connected; in each are images of the Jaina Lords. Of course the great image is there. The inner shrine is shut off from the rest of the building by gates plated with silver, Each full moon from the bhandar the high priest brings forth address valued at a lakh and a half of rupees where with to deck the god, whilst gold & silver vessels are used in puja. All day long devotees lie prostrate before the shrine, whilst others offer saffron upon Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 45 ) pillars upon which are supposed impressions of the feet of the god, All the rulers in Rajputana send gifts to Rishabnath saffron, Jewels, money and in return receive the high priest's blessing. ( Abridged from the Times ) pUjana ke bAbata inDIyana enTIkavarI pustaka prathama san 1872 pRSTha 96 aMgrejI meM likhA hai jisa kA anuvAda isa muvAphika hai| vikhyAta rIkhabanAtha. bhavya daravAjA ke jisa para eka baDA aura pUrAnA naubatakhAnA hai / yaha mandira bhI kitaneka mandira eka eka hArabandha kI taraha banA hai| pratyeka mandira meM jaina deva kI mUrti hai| jo ki mahAna mukhya mUrci to jo bhavya hai, madhya mandira meM birAjamAna hai / andara kI mUrti ke darzana cAMdI kI pleToM se suzobhita daravAje ke kAraNa dUsare bhAga meM se nahI ho sakate / prayeka pUrNimA ke dina bhaNDAra bharAtA hai / mUrti ko zrRMgArane ke liye lagabhaga eka lAkha pacAsa hajAra rupayoM ke AbhUSaNa mukhya kArabhArI lAtA hai| pUjA meM sone va cAMdI ke baratana kAma meM liye jAte haiN| tamAma dina mUrti ke sanmukha haraeka bhakta daNDavata praNAma karatA hai aura kitaneka bhakta sthambha upara ke daiva kI mUrtiyoM ke caraNa para kesara caDhAte haiN| rAja Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 88 ) pUtAne ke tamAma rAjyakartAgaNa kesara, jhavAhIra aura dravyAdi vagairAha amUlya bheTa rIkhabanAtha deva ke caDhAte haiM aura badale meM zubha AzIsa lete haiN| phIra dUsarA lekha 1808 kA dekhiye / Extract From The Imperial Gazetteer of India. VOL, XXI (New Edition 1908; Pages 168-169 The Principal image is of black marble and is in a sitting pasture about three feet in hight; it is said to have been brought from Gujrat to wards the end of the thirteenth entuey Hindus as well as the Jains ........................ the latter as one of the twentyfonr Tirthankers or hierachhs of Jainism the Bhils Call him Kalaji, from the colour of the image and have great faith in him. Another name is Kesaryaji from the saffran (Kesar) with which pilgrims Besmere the idol. Every vatary is entitled to wash off the paste applied by a previous worshipper, and Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 47 ) in this way Saffron worth thousands of rupees is offered to the God annually. (Indian Antiquary, VOL. I.) upara ke lekha kA bhAvArtha yaha hai ki, mUkhya mUrtti zyAma pASANa kI tIna phITa uMcI Asana (baiThI) sthiti meM hai| esA kahate haiM ki terahavIM sadI ke anta meM gujarAta meM se isa mUrtti ko le gaye the / hindu aura jaina ina deva kI pUjA karate haiN| jainI loga cauvIsa tIrthaMkaroM meM se eka mAna kara ina kI pUjA karate haiM / mUrtti ke varNa upara se bhIla loka ina ko kAlAjI kahate haiM aura atyanta zraddhApUrvaka bhakti karate haiN| yAtrI loga mUrtti para kesara candana Adi kA lepa karate haiM jisa se yaha daiva kesariyAjI ke nAma se pahacAne jAte haiN| pahale ke pUjArI (yAtrI) ne kesara candana kA lepa kiyA ho use dho kara sApha karane kA bAda meM pUjA karanevAle pUjArI (yAtrI) ko haka hai / isI kAraNa hajAroM rupayoM kA kesara candanAdi prati varSa mUrtti (daiva ) para caDhAyA jAtA hai / 1 upara ke dono lekhoM se yaha sAbita hotA hai ki kesara bahutAyata se caDhAI jAne ke kAraNa yaha tIrtha va pratimA zrIkesariyAjI kahe jAte haiM aura lAkhoM rupayoM kI lAgatavAlI AMgIyA AbhUSaNa caDhAye jAte haiM, aura hajArAMha rupaye bheTa hote haiM vagairAha / Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 48 ) zrI kesariyAnAthajI ke prathama nAma nikSepe ko dekhate haiM to yahI taya hotA hai ki kaiMsara bahutAyata se caDhAI jAtI hai isa liye yaha nAma prasiddhi meM AyA / isa viSaya ko spaSTa karane se pahale hama eka aura bAta batAnA cAhate haiM, aura vaha yaha hai ki digambara sampradAya ke mahAnubhAva jo isa tIrtha ko digambarI batalAte haiM una ke yahAM pratimA pUjana kA kyA vidhAna hai so dekhanA prasaMgocita hai / matavAle mUrti para dhArana karAnA bhI digambara sampradAya meM do mata haiM / prathama bIsapanthI, dUsare terAhapanthI, ina meM se bIsa paMthI samAja ke zrAvaka to mUrti ko jala prakSAlana karA ke paira ke dAhine aMgUThe para candana caDhAte haiM aura anya dravyAdi sAmane rakhate haiM, aura terAha - panthI samAja ke zrAvaka jala prakSAlana karA lete haiM aura dravyAdi sAmane caDhAte haiN| donoM AbhUSaNa dhAraNa nahIM karAte - mukuTa kuMDala manA hai | isa prakAra digambara samAja ke zrAvaka dono matavAle apanI apanI maryAdA vidhAna sahita pUjana-arcana karate haiM / lekina kesara kI pUjA ko mAnanevAle nahIM haiM arthAt kesara nahIM caDhAte balke jisa mUrti para AbhUSaNa kesara caDhAI huI hotI hai usa mUrti ko vandana stavana bhI nahIM karate aura karane meM doSa mAnate haiM / ina ke yahAM dharmazAstroM meM kesara pUjA va AbhUSaNa dhAraNa karAne kA ullekha nahIM hai / isa se pAyA jAtA hai ki tIrtha kesariyAjI meM jo pracalita Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 46 ) prAcIna vidhAna pUjA kA calA AtA hai, usa ko draSTigata rakhate yaha tIrtha digambara sampradAya kA mAlUma nahIM hotA / zvetAmbara matAnusAra pUjana prakSAlana Adi kA vivaraNa isa prakAra hai ki prakSAlana se avvala jo koI pUjA karanA cAhe to bhraSTa dravya ke atyanta sugandhamaya vAsakSepa se pUjA kara sakatA hai, aura jala prakSAlana ke bAda dugdha prakSAlana ho kara phira jala se prakSAlana karAyA jAtA hai / aGga kapaDe se sApha kara dhUpa-agara kheve jAte haiM, aura bAda meM attara vilepana hotA hai / phira candana mizrita barAsa - kapUra yA candana mizrita kesara se pUjA kI jAtI hai / aura zrI kesariyAnAthajI meM to candana mizrita banAne kA samaya bhI nahIM milatA kyoM ki bahuta se bhAvika zrAvaka to apane baccoM ko kesara se tola kara sArI kesara eka sAtha hI caDhA dete haiM / kesara pUjA ke bAda puSpa dhAraNa karAye jAte haiM, aura phira AbhUSaNa - mukuTakuNDala kA pahanAvA karAyA jAtA hai, aura hajAroM lAkhoM rupayoM kI lAgatavAlI gIyA dhAraNa karAI jAtI hai / isa prakAra karane bAda Aratrika utArane kA rivAja hai / yaha saba vidhAna zvetAmbara samAja kI mAnyatAnusAra yahAM para hotA AyA hai / esI hAlata meM yaha tIrtha kisa sampradAya kA kahA jAya so pAThaka svayaM soca sakate haiM ! 4 yaha pratimAjI gAMva baDauda meM birAjamAna the taba DUMgarapUra Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 50 ) darabAra kI ora se kesara - dhUpa-dIpa ke kharce ke lie eka gAMva jAgIra meM nikAla diyA thA, aura zAyada aba taka pUjArIyoM ke pAsa hai / isI taraha jaba yaha mUrtti dhUleva meM pragaTa huI to zrImAn mahArANAdhirAja kI ora se dhUleva gAMva jAgIra meM diyA gayA jisa kI AmadanI se kharca abataka nibhatA rahatA hai / aura phauja palaTana vagairAha saba dhUleva bhaMDAra kI yahAM rahatI hai jo samaya samaya para salAmI vagairAha letI hai aura paharA detI hai / isa tIrtha meM pUjana kA vidhAna kisa prakAra hai ? jisa kA varNana karate huve zrImAn zrojhAjI nija ke banAye huve " mevADa rAjya kA itihAsa prathama bhAga pRSTha 40 para likhate haiM ki 39 66 dhUleva nAmaka kasbe meM RSabhadeva kA prasiddha jaina mandira hai / yahAM kI mUrti para kesara bahuta caDhAI jAtI hai jisa se ina ko kesariyAjI va kesariyAnAthajI bhI kahate haiM / aura isI pRSTha para phuTanoTa meM bayAna kiyA hai ki "yahAM pUjana kI mukhya sAmagrI kesara hI hai aura pratyeka yAtrI apanI icchAnusAra kesara caDhAtA hai / koI koI jaina to apane baccoM Adi ko kesara se tola kara vaha sArI kesara caDhA dete haiM / prAtaHkAla ke pUjana meM jala - prakSAlana, dugdha prakSAlana, ataralepana yAdi hone ke pIche kesara kA caDhanA prAraMbha hokara eka baje taka caDhatA hI rahatA hai / Page #82 -------------------------------------------------------------------------- Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrImAn (svargavAsI) mahArANAdhIrAja zrI 108 zrI phatahasiMhajI bahAdura, jI. sI. esa. AI. jI. sI. bI. o. jinhoMne dolAkha petIsa hajAra kI AMgI bheTa kI. bhUtapUrva mahArANAone samAja hita sAdhana kIne / jaina samAjoM ko to prabhUvara tana mana dhana saba hI dIne / tehI kAraNa hai bhavana bhavya jainoM ke rAja me atibhArI / mevADa bhUmi ke zAsaka the para saba bhArata ke adhikArI / O AnaMda priMTiMga presa - bhAvanagara. O Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 51 ) zrIyut jhAjI ke kathanAnusAra yahI pUjana kA vidhAna yahAM pracalita hai, jisa kA saMkSepa varNana hama Age likha cuke haiM aura yaha zvetAmbara matAnusAra zAstrasiddha vidhAna hai / isa tIrtha kI mahimA prabhAva - aura camatkAra dekha kara bhaktivaza premapUrvaka baDe hajUra mahArANAdhirAja zrIphataha siMhajIne eka AMgI jo hIrajaDita hai jisa kI kImata lagabhaga 235000 do lAkha paiMtIsa hajAra ke karIba hai / nija ke nija kharca dravya vyaya se banavA kara bheTa svarUpa rakha dhAraNa karAI hai aura yahAM para AbhUSaNa dhAraNa hone bAbata digambara bandhuoM ke yahAM jo ullekha hai so bhI hama yahAM batAte haiM ! zeTha mAnakacandajI pAnAcaMdajI kI ora se prakAzita " bhAratavarSIya digambara jaina DirekTarI pRSTha 470 va 471 para isa tIrtha kesariyAjI ke bAbata bayAna hai ki - 66 gI mUrtti kA prAtaHkAla jala aura dUdha se abhiSeka kara ke kesara caDhAte haiN| do pahara ko eka baje karIba phira jala aura dUdha caDhatA hai, pazcAta ratnoM kI yAMgI aura mugaTa pahinAyA jAtA hai, aura puSpAdika caDhAye jAte haiM / rAtri ko utAra kara sAre aMga meM gulAla caDhAI jAtI hai / yahAM ke zrAvakoM tathA bhaTTAraka kSepakIrtti se mAlUma huvA hai ki vi0 saM0 1702 meM AMgI kA Aropa ( pahinAvA ) zuru huvA hai / baDI mUrti ke sivAya anya jo digaMbarI mUrtiyAM cAroM / 1 Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 52 ) prAMgI kA zrRMgAra karanA saMvat tarapha maujUda haiM una para bhI 1842 meM zuru huvA hai| " isa lekha ke bAda phira Age yaha bayAna kiyA gayA hai ki " bhaMDAra kI tarapha se zvetAmbara rIti se pUjana va bhAratI yAMgI Adi hotI hai aura digaMbarI pUjana bhaMDAra se nahI hotI hai - baDI mUrti ke sivAya anya jo mUrttiyAM cAroM tarapha mojUda haiM una para bhI grAMgI kA zrRMgAra karanA saMvat 1842 se zuru huvA hai| " ukta pramANa se yaha bhalI prakAra siddha hai ki mUrti kI zvetAmbara vidhi-vidhAna se pUjana-arcana hote lagabhaga 300 tInasau varSa hone Aye, aura anya mUrttiyoM para AbhUSaNAdi Aropa hote bhI lagabhaga DeDasau varSa hone Aye / isa kathana ko digambara samAja hI pratipAdana karatI hai to itane varSa kA kabjA va bhugatabhoga digambara samAja kI mAnyatAnusAra ho jAne para bhI aba hakkadArI ke prazna ko sthAna kisa taraha mila sakatA hai ? so nyAyadraSTivAna khuda hI soca sakate haiM / aura vicAra karate haiM to pAyA jAtA hai ki zrIkesariyA - nAthajI mahArAja kI mUrti ke pIche cAMdI kI pichavAI banA kara lagAI gaI vaha bhI zvetAmbara samAja ke zrAvaka kI ora se hai / dekhiye usa para kA lekha / Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 53 ) zrISabhadevajI mahArAja ke pachavAi dhAraNa kInI saMgavI maganIrAma vA bhabhutasIhajI punamacaMda dIpacaMda sobhAgamala cAMdamala bAphaNA cAMdI sIke ru. 1000 bhara kI caDhAi 1627 caitra vadI 13 vAra thAvara kArIgara sunAra bhagavAna bherulAla sadara gAMme / " 44 yaha pichavAI ratalAma ke seTha maganIrAmajI bhabhUtasiMhajI ne apanI ora se dhAraNa karAI hai / isa ke sivAya inhI seThajI kI tarpha se mandira ke mUla (nija) gambhAre meM cAMdI kA kAma banavAyA gayA jisa ke lekha ko bhI dekha lenA cAhiye / " 1 zrI RSabhadevajI mahArAja ke pachavAI dhAraNa kInI saMgavI maganIrAma va bhabhUtasiMhajI punamacaMdajI dIpacaMda sobhAgamala cAMdamala bAphaNA cAMdI sIke ru. 1800 bhara kI caDhAI saMvat 1927 ceta vadI 13 vAra thAvara kArIgara sunAra bhagavAna bherulAla saraNA meM " ina dono lekhoM se esI gaharI sibUta sampAdana ho jAne kA merA likhanA nahIM hai, kintu itanA avazya mAnanA par3egA ki jisa taraha mandira, naucaukI, marudevIjI kA hAthI, naubatakhAnA, zrIpArzvanAthajI kA mandira, bAga meM chatarI, pAdukA, jainAcArya kI mUrtti va pAdukA aura rUpavijayajI mahArAja ke caraNa ityAdi pramANa zvetAmbara samAja ke haka meM sibUta de rahe haiM / usI taraha pichavAI va nija mandira kI dIvAroM para Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 54 ) cAMdI kA kAma bhI zvetAmbara samAja kI ora se huvA hai, aura yaha pramANa bhI una prAcIna sibUto meM dAkhila hone lAyaka hai | tIrtha meM bhaktivaza koI vastu caDhAI jAve yA jIrNodvAra karAyA jAve to itanA karane se hI hakka prApta nahIM ho jAtA hai, lekina hakka sAbita karane ke liye to prAcIna pramANa batAne kI AvazyakatA hotI hai jaisA ki isa pustaka meM batA cuke haiN| isa tIrtha meM nityaprati gAyana hotA hai / birudAvalIyeM bolI jAtI hai aura Aratrika utArane ke bAda niyamIta zrIkevariyAnAthajI kA stavana jitane manuSya hAjIra hote haiM saba eka sAtha khaDe khaDe stuti ke rUpa meM bolate haiM / 9 rAtrI meM puSpa kI aMgaracanA kA dikhAva baDA hI sundara aura suhAvanA mAlUma hotA hai / aura yahAM bhAMti bhAMti kI aMgiyA dhAraNa karAI jAtI haiM jaisI jisa ke jI meM Ave nicharAla yAne lAgata ke rUpaye de kara karA sakatA hai / AAMgiyA kitane prakAra kI haiM so yahAM likha dete haiM / 1 savAtIna rupaye meM 3 terAha rupaye do Ane meM 5 tevIsa rupaye do Ane meM 2 che rupayoM meM 4 solaha rupayoM meM 6 sattAvIsa rupaye dasa Ane meM Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 55 ) 7 ekatAlIsa rupayoM meM 8 ikkAvana rupaye cAra Ane meM ekasau eka rupayoM meM 10 ekasau savA nau rupayoM meM isa taraha AcAryoM kI banAI huI pUjAyeM paDhAI jAtI hai aura paDhAnevAle gAndharva tamAma vidhi karate haiM yA batA dete haiM so isa prakAra lAgata dene se ho sakatI hai| 1 snAtrapUjA dasa Ane meM 2 paMcakalyANaka pUjA eka rupayA teraha Ane meM 3 aSTaprakArI do rupayA pandraha Ane meM 4 navapada pUjA tIna rupayA sADhebAraha Ane meM 5 ninyAnave prakAra kI pUjA pAMca rupayA teraha Ane meM 6 bArahavrata kI pUjA sADhe che rupayoM meM . bIsasthAnaka pUjA nau rupaye do Ane meM 8 cauvIsa jinarAja kI pUjA sADhe gyAraha rupayoM meM isa prakAra pUjana kA vidhAna pracalita hai| zrI jaina poravAla paMca jJAna bhaMDAra pADIna (rAja.) Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paravAnA prakaraNa. pAThaka ! isa prakaraNa meM rAjavaMzIyoMne isa tIrtha ke liye yA isa tIrtha se sambandha rakhanevAle paravAne samaya samaya para diye haiM, una kA kucha bayAna karanA cAhatA hUM so lakSa de kara paDhiyegA | prathama mugala bAdazAha akabara jina kA nAma itihAsa jAnanevAloM se chipA nahI hai / eka paravAnA zrImAn harivijayasUrijI ( jo zvetAmbarAcArya the ) ko likha diyA hai usa meM bhI zrIkesariyAjI tIrtha kA nAma likhA gayA hai jisa kI nakala dekhiye / mogala bAdazAha akabarane nija ke rAjya meM saiMtIsaveM varSa meM eka paTTA zrImAn harivijayasUrijI mahArAja ko kara diyA Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 57 ) hai / usa paTTe meM isa viSaya ke sAtha sambandha rakhanevAle phikare isa mubAphika haiM / 46 atra ( hI vijayasUri ) jaina zvetAmbarI ke AcArya gujarAta ke baMdaro meM paramezvara kI bhakti karate haiM / ina ko mere pAsa bulAyA aura ina kI mulAkAta se maiM bahuta khuza huA / usa ke bAda inhoMne apane vatana meM jAte vakhta arja kI ke jo garIbaparavara kI rAha para hukma honA cAhiye ki siddhAcalajI, gIranArajI, tAraMgAjI, kesariyAjI aura AbU ke pahADa jo gujarAta meM hai tathA rAjagirI ke pAMco pahADa tathA sametazikharajI urphe pArzvanAthajI jo baMgAla ke mulka meM haiM, vaha aura pahAr3oM ke nIce ( taleTI ) tamAma mandira kI koThIyAM tathA tamAma bhakti karane kI jagaha tathA tIrtha kI jagaha jo jaina zvetAmbara dharma kI tamAma mere mulka meM jisa jagaha jo hamAre kabje kI hai una pahADoM tathA mandira kI AsapAsa koI AdamI jAnavara nahI mAre tamAma pahADa aura pUjA kI jagaha bahuta muddata se jaina zvetAmbara dharma kI hai / isa liye ina kI arja maMjUra kI gaI / siddhAcala kA pahADa tathA gIranAra kA pahADa tathA tAraMgA kA pahADa tathA kesariyA kA pahADa tathA AbU kA pahADa jo gujarAta ke mulka meM hai vaha tathA rAjagirI ke pAMco pahADa .......... ... . yaha Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (58 ) tathA sametazikhara urphe pArzvanAtha pahADa jo baMgAla meM hai yaha tamAma pUjA kI jagaha hIravIjesura jaina zvetAmbara AcArya ko dedI gaI hai........vagairAha zrImAn akabara bAdazAhane yaha dastAveja samvat 1935 meM jainAcAryajI ko likha dI jisa kI pUrI nakala " kRpArasa koSa " va " sUrIzvara aura samrATa " nAma kI pustakoM meM chapI hai, aura yaha paravAnA zrImAn siddhicandrajI bhAnUcandrajI jo AcArya zrIhIravijayasUrijI ke ziSya the aura bAdazAhane Apa ko " khuzaphahama" kI padavI dI thI va ina ke caraNa tIrtha kesariyAnAthajI meM marudevIjI ke hAthI ke pAsa hI sthApita haiM, ina ke sAtha AcArya mahArAja ke pAsa paravAnA bhejA thA / jisa kA sibUta kRpArasa koSa pRSTha 39 para chapA hai aura mUla grantha pRSTha 21 para bayAna hai ki___" yajIjiyA Akara nivAraNa meSacakre, yA caityamuktirapi durdamamudga lebhyH| yahandivandhanamapA kurute kRpAGgo yatsatkaro tyavamarAjagaNo yatIndrAn / / 126 // ya jantu jAtamabhayaM pratimA saSaTkaM yaccAja niSTavibhayaH surabhI samUhaH ityAdi zAmanamanunatikAraNeSu graMtho'yameva bhavatisma paraM nimittam // 127 // bilakula sApha bAta hai ki ukta kathana va paravAne se bhI yaha tIrtha zvetAmbara samAja kA hI sAbita hotA hai, aura Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 56 ) zrImAn samrATa mahodayane paravAnA likha sUrijI mahArAja ke pAsa bhejA jisa kA hAla dhIravIra ziromaNi mahArANAdhirAja pratApasiMhajI ko mAlUma hone para Apane anumodanApUrNa eka paravAnA sUrijI mahArAja ke nAma likha bhejA thA, jisa kI nakala bhI pAThakoM ke sAmane hai / dekhiye " svasti zrI magamRdA nagara mahAzubhasthAne sarava zrapamAlAyaka bhaTTArakajI mahArAja zrIhIravijayasUrijI caraNakamalArea svasti zrIvijaya kaTaka cAMvaDa ma....za suthAne mahArANA(dhI ) rAja zrIrANA paratAbasiMhajI lI0 pagelAgaNo baMcasI aThArA samAcAra bhalA hai parA sadA bhalA cAhije yApa baDA hai pujanIka hai sadA karapA rAkhe jIsuM zeSTha rakhAvegA aca ave us ari dinA mAMhI Ayo nahI so karapA kara likhAvegA zrIbaDA hajUra ke bakhata padhAravo huvo jIMsame aThA suM pAchA padhAratAM pAdazAha akabarajIne jainAbAda meM gyAnaro pratibodha dIdo jIro camatkAra moTo batAyo jIvahiMsA cura khalo tathA nAma paMkherU kI betI so mApha karAI jIro moTo upakAra kI do so zrIjainarA gara meM Apa asyAhIja ( udyota ) udyotakArI bAra isame dekhatAM ApahuM pherave nahI AkhI purava hindusthAna aMtaraveda gujarAta sudAM cAroM hI dezA meM dharamaro baDo udghota ( udyota ) kara dekhAyo jaThA pAche Apa ko padhAraNo vo nahI so kAraNa kaMi-vegA padhArasI jAgAsuM paTA paravAnA kAraNa dastura mAphIka Apare hai jI mAphIka Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (60) bola murajAda sAmA AdhArI kasara paDI suNI so kAma kAraNa lekhe bhula rahI vegA jIro aMdeso nahI jANegA. AgAmuM zrI hemAcArajajIne zrIrAja mahemAnyA hai jIro paTo kara devANojI mAphIka mAnyA jAvegA zrI hemAcArajajI pelI zrIbaDagacharA bhaTTArakajIne bar3A kAraNa suM rAja maheM mAnyA jI mAphIka Apane AparA pagarA gAdI upara pATavI tapagaccharAne mAnyA jAvegA i sivAya deza meM AparA gacharo devaro tathA upAsaro vegA jIrI murajAda zrIrAja sivAya dujA gacharA bhaTTAraka AvegA so rAkhegA zrIsamaraNa dhyAna deva jAtarA kare jaThe yAda karAvasI paravAnagI paMcolI goro saM. 1635 varase Asoja sudI 5 guruvAra ___isa paravAne ko dekhate bAdazAha ke paravAne bAbata aura jyAde pukhtagI ho jAtI hai| mahArANAdhirAja ke paravAne kA bhAvArtha vizeSa rUpa meM likhane lAyaka hai, lekina yahAM isa se sambandha nahIM hai / bAdazAha ke paravAne koI mahAnubhAva nAlIbanAvaTI batalAve to yaha nahI ho sakatA kyoM ki isa paravAne ke sambandha meM aura bhI pramANa prApta ho sakate haiM / dekhiye ___ (1) avvala to isa sanada ke viSaya meM mI. kenDI jo hAIkorTa ke jaja raha cuke haiM vaha nija ke riporTa meM tArIkha 28 dismabara 1875 I0 ko likhate haiM, jisa kA sAra isa muvAphika hai Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 61 ) zrAvaka logoMne yaha tamAma sanadI kAgajAta peza kiye yaha sacce haiM yA jhUThe, isa ke liye ThAkura ne ehatarAja kiyA ho esA mere khyAla meM nahI hai / aura yaha sanadeM dekhate saccI ho esA pAyA jAtA hai / yaha purAne kAgaja para likhI huI hai aura ina para taraha taraha kI mohareM lagI hai aura esI mohereM atract honA muzkila hai / isa para se yaha lekha ( sanada ) asala hai - saccI hai esA maiM mAnatA hU~ / isa ke sivAya ina sanadoM ke liye janAba poliTIkala ejanTa sAhaba mI0 pIlane tA 6 janavarI san 1876 ko bambaI sarakAra ke nAma kAgaja likhA hai usa ke pAMcaveM pAre para bayAna kiyA hai jisa kA bhAvArtha isa prakAra hai / " sibUta (sanada) dekhane se mAluma hotA hai ki dillI ke bAdazAha ke pharamAna ( paTTe ) se yaha pavitra pahADa zrAvakoM ke kabje meM thA / aura isa kI mAlikI bakhazIsa lenevAle kI hI binA kisI taraha kI harakata ke pahale se hI rahI ho / aura ese mAlikAnA haka ke liye yaha sanada majabUta sibUta haiM / " 1 ina donoM lekhoM se bhI bAdazAha kA diyA huvA paTTA pramANita aura asala mAnanA paDegA, aura paTTe meM tIrtha kesariyAjI kA nAma hai so pAThakoM se chipA nahIM hai / mevADanAthane to jaina samAja kI va isa tIrtha kI bahuta Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 62 ) sahAyatA samaya samaya para kI hai, aura kaI maratabA paTTe paravAne likhA diye haiM jina kA kucha varNana hama yahAM likhate haiN| ( 3 ) mahArANA zrIjagatasiMhajIne samvat 1802 vaizAkha sudI 6 budhavAra ko likhAyA so abataka maujUda hai / (4) samvat 1874 jeTha sudI 14 guruvAra ko eka paravAnA mahArANAjI zrI bhImasiMhajIne likhA diyA jisa se bhI kula adhikAra jaina zvetAmbara paMco kA pAyA jAtA hai 1 (5) samvat 1882 phAlguna vadI 7 budhavAra ko eka paravAnA salUmbara ke rAvajI sAhaba zrI padamasiMhajIne sisodiyA khUmajI ke nAma likhA hai / jisa ko dekhate bhI yaha pAyA jAtA hai ki isa tIrtha para kadIma se jaina zvetAmbara paMco adhikAra hai / (6) samvat 1886 jeTha vida 5 ravivAra ko eka paravAnA mahArAjAdhirAja zrI javAnasiMhajIne samasta sevaka bhaNDArIyoM ke nAma likhA hai usa meM bhI yaha bayAna hai ki " nagaraseTha veNIdAsajI vigere jaina zvetAmbarI paMco kA kahyA mAphaka kAma karajyo / 35 (7) samvat 1889 jeTha vida 14 kA likhA huvA paravAnA udayapura dIvAnasAheba mahetAjI zrI zerasiMhajIne bhaNDArI sevakoM ke nAma likhA jisa meM bhI upara ke paravAne muvAphika hI likhA hai / Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 63 ) (8) samvat 1906 vaisAkha prathama sudI 6 ko eka paravAnA mahArANAdhirAja zrI sarupasiMhajIne bhaNDArI javAnajI vagairaha ke nAma (18) aTThAraha kalameM mukarra kara likhA diyA jisa kI chaThThI kalama meM bayAna hai ki " seTha jorAvaramalajI seTha hukmIcandajI vigere paMcoM kA bhalA AdamI kI salAha mujaba kAma karajyo " isa se bhI zvetAmbarIyoM kA pUrA hakka pAyA jAtA hai / ( 9 ) samvat 1906 vaisAkha vida 9 zanivAra ko dIvAna sAhaba zrI mahetAjI zerasiMhajIne bhaNDArI sevakoM ke nAma likhA hai usa se bhI zvetAmbara samAja kA haka pAyA jAtA hai / (10) samvat 1907 bhAdravA sudI 9 ko dIvAna sAhaba zrI zerasiMhajIne bhaNDArIyoM ke nAma likhA jisa meM likhA hai ki--- " thAne mahArANA zrI sarupasIMghajI kalamabaMdhI ko paravAno kara dIdo hai jIM mAphaka ThA suM seTha hakamIcandajI mANakacandajI baThe ve hai so bandobasta kare vIM muvAphika karAya diijo| " (11) samvat 1886 maMgasara vida 14 ke paravAne kI pUrI nakala pahale likha cuke haiM / isa ke sivAya bhaMDArI - pUjArIyoM ke nAma va bhaNDArI Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (64) pUjArIyoMne paMco ke nAma kai maratabA kAgaja likhe haiM una meM se kucha nakaleM hama yahAM likheMge / A samvat 1851 mahA sudI 2 kA kAgaja bhaNDArI kuberajI kA likhA huvA nagarazeTha paMcoM jaina zvetAmbarI ke nAma jisa meM bayAna haiM ki___ " sadIpa kI rItI paramANe sevA pUjA karAMgA aura geNoM mugaTa kuMDala bAjubaMdha kaDA hAra vigere AbhUSaNa sadIpa paramANe dhAraNa karAMvegA chatra cAmara vigere sarava sAmagrI sevA meM hAjara rAkheMgA kasara pADAgA nhiiN|" B samvat 1876 maMgasara sudI 13 bhaNDArI dolatarAma dalIcaMdane jaina zvetAMbara paMco ke nAma likhI jisa meM bayAna " zrI kesariyAjI ke dhAraNa vAste mugaTa kuMDala kaDA bhujabaMdha kaMdorA vigereha AbhUSaNa tathA camara chatra vigere caDegA temAM amAro dAvo nahIM" C samvat 1876 posa sudI 1 ko eka kAgaja nagaraseTha veNIdAsajI vigere samasta jaina zvetAmbarI paMco ke nAma bhaNDArI dalIcaMda kA likhA huvA hai jisa se bhI sAbita hotA hai ki kadIma se nokara cAkara kAmadArane bheja kara vahIvaTa karAne kA adhikAra jaina zvetAmbara paMco kA hai| Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 65 ) D paravAnA nambara 8 jo upara chapA hai usa ke javAba meM samvat 1606 vaizAkha sudI meM bhaNDArI vagairAhane dIvAna sAhaba ke nAma uttara likha bhejA jisa kI chaTThI kalama meM likhA hai ki " seThajI va paMco kA kevA mAphika cAlAMgA " / E samvat 1621 bhAdavA vida 4 ko bhaNDArI javAnajI AdamajIne zAha hukmIcaMdajI bApharaNA ke nAma likhA jisa meM daraja kiyA hai ki "The kadIma se mAlakI Apa kI hai| upara daraja kI huI sibUteM zvetAmbara samAja ke hakUka meM kitanI majabUta hai so pAThaka svayaM sauca leM / isa ke sivAya udayapUra- mevADa - rAjya kI kRpA jaina samAja para asIma rahatI AI hai| jisa ke kayaika udAharaNa prApta ho sakate haiM / rAjya kI kRpA kA kucha aMza hama pAThakoM ke sAmane rakhanA cAhate haiM, so nIce likhe paravAne paDhane se vidita hogA / 37 nambara (1) svasti zrI ekaliMgajI parasAdAtu sahI rAjAdhIrAja mahArANAjI zrI kuMbhAjI Ade sAtu medapATarA umarAva thobAMdAra kAmadAra samasta mahAjana paMca kasya apaMca ApaNe aThe zrI puja tapAgaccha kA to devendrasUrijI kA paga kA tathA punamyA gaccha kA hemAcArajajI ko pramoda hai dharmajJAna batAyo soThe yAM kA paga ko hovegA jaNI ne 5 Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (66 ) mAnAMgA pujAMgA parathama to Age suMi ApaNe gaDha koTa meM nIma de jada pelAM zrI rIkhavadevajIrA devarArI nImadevADe hai pujA kare hai abe ajUM hI mAnAMgA............... ................ ........... ....dharama murajAda meM jIva rAkhaNo yA murajAda lopegA jaNIne............kI ANa hai aura phela karegA jaNIne talAka hai / saM. 1421 kAtI sudI 5 nambara (2) mahArANA zrIrAjasiMhajI ko hukma he. mevADarA dasa zeSa ( gAmarA ) saradArAM paradhAnA paTela paTavAryo pApa AparA darajA mujaba vAMcajyo, kadIma jamAnA suM jainIlogArAM maMdira va imArateM garAM ko akhatyAra he I vAste koi vaNArI hadoM meM mAravA tAve jAnavarAMne le jAve nahI yo yAro purANo haka hai / koi jIva manuSya tathA pazu mArayA jAvA kI garaja suM vAre revAsa ke pAsa vekara nikale vo aparayo he rAjarA harAmakhora tathA luTerA tathA badamAsa jI keda suM bhAgyA hone aura vIbhAga kara yatiyAMrA upAsarA maheM saraNo leve to vAne rAjarA nokara vaThe pakaDegA nahI yo hukma vAMcane......yatiyAMne koI satAve nahI paraMtu yArAM hakuka kAyama rAkhe jo yAne toDegA vIne rAma pugegA ................. nambara (3) svasti zrIpATanagara mahAzubhasthAne saraba aopamA lAyaka .. .... .... .... .... Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 67 ) bhaTTArakajI mahArAja zrIvijejirNedrasUrijI caraNakamalAyeNa svasti zrI udayapura sudhAne mahArAjAdhirAja mahArANA zrI bhImasiMhajI likhAvatAM page lAgaNo baMcAvasI aThA kA samAcAra bhalA hai rAjarA sadA bhalA cAhije rAja baDA ho pujya ho sadA kRpA sudRSTi rakhAve jagI thI visesa rakhAvasI maMca | aNAM dinA meM kAgada samAcAra nahIM so karapA kara likhAvasI aura AparA darasana kI gaNI oluM Ave hai kRpA kara padhAro to maMhe caMpAbAga sudhI sAmAM mAyane Ape zahara he padarAvAM sadA AparI bheTa murajAda mArA guru kAMkarolI zrIgusAMIjI he jyuM AparI he aNI meM taphAvata he nahI aura dujA gacharA bhaTTAraka to he jyAMrI rAha murajAda to mAjanArI he vAMrA sarAvagAMrI he ne AparI rAha murajAda to mAMrA baDArA bAMdI hai so ..... .............. . kAMkarolI thI sIvAya mera murajAda rAkhegA jyAdA kaMi likhAM Apa baDA ho guru dayAla ho aThe vegA padAra darasaNa vegA degA ghaThA lAyaka kAmakAja ve so likhegAcAve so maMgAvegA aThe to AparA hukamarI bAta he zrAge hI chAMgIra cArAM morachavAM pAlakhI saMja sudI chaDI dusAlo AparI murajAda TheThathI so paNa maMhe uThe pugAyo sohuvo ho Apa pharamAvo ne likho jataruM juM hI nIjara meluM dujA thagI taphAvata jAgogA nahI zrIiSTadeva sevA pUjA dhyAna samaraNa velAM mAne yAda karegA AparI yAdagIrI thI mAMre Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (68) kalyANa vegA vA paDatoM kAgada samAcAra kirapA kara ............saM. 1874 varase kAtI vidI 14 sanesara nambara (4) sahI bhAlo. svasti zrIudepura suthAne mahArAjAdhirAja mahArANA zrI bhImasiMhajI Ade sAtu mevADarA paTAyeta saradAra jAgIradAra samasatha gAmarA mahAjanA kasya apaMca mevADarI sIma meM tapAgacharA zrIpuja bIjejiNeMdrasUrijIrA Adesa uthApe ne jatI beThA rahe tathA koi jAgIradAra mahAjana rAkhe so agyA banA rAkhavA pAve nahI atarA dana rayA so desa daMgA karAyA abe koi jabarI suM rahegA tathA koi rAkhegA jaNItIrAM thI gunegArI levAyagA ora gacharo jatI geravAjabI kevata karegA nahI sadA marajAda mAphaka cAlyA jAvegA-paravAnagI paMcolI rAmakaraNa saM. 1883 varase jeTha sudI 13 sukare. nambara (5) bhAlo sahI. khasti zrIudayapura zubha suthAne mahArAjAdhirAja mahArANAjI zrIsarupasiMhajI AdesAtu mevADarA saradArAM jAgIradArAM aura samasatha gAmarA mahAjanA kasya apaMca mevADarI sIma maMhe tapagacharA zrIpujajI vijayadeveMdrasarijIro Adesa Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 66 ) uthApe ne jatI baiTha rahe tathA koi jAgIradAra mahAjana rAkhe so AgyA banAM rAkhavA pAve nahI na koi jabarIsuM rahe tathA rAkhegA jaNI tIrAMsu gunegArI levAyagA aura tIratha kI paratesaTA mAla uchva upadhAna sadA baMda mAgesuM hove he vo vegA junI marajAdA maTegA nahI aura iM gaccharo gairavAjavI kevata karegA nahI, sadA murajAda mAphaka cAlyA jAvegA paravAnagI mahetA serasiMghajI saM. 1605 varase maMgasara vida 7 sukare. nambara ( 6 ) svasti zrIjasanagara suthAne mahArAjAdhirAja mahArANA zrIjesIMghajI AdezAtu sAha suratANa tathA sAha surajamala samasta mahAjanA kasya ca pajusarA mAMhe sadA hI agato chuTe he so chuTavAro hukma huvo he paravAnagI sAha jaso saM. 1750 varase bhAdavA vada 13 sukare. nambara ( 7 ) svasti zrI ahamadanagare zubhasathAne sarava copamA lAyaka bhaTTAraka zrIvijeyadharaNeMdrasUrijI etAna svasti zrIudepura zubhasthAne mahArAjAdhirAja mahArANAjI zrIsajanasiMhajI lInAvatAM page lAgaNo bAMcasI aThArA samIcAra zrI........ jI kI kRpAsuM bhalA he rAjarA sadA bhalA cAhije rAjapujya ho apaMca rAja kI zrI RSabhadevajI kI tarapha padhAravA kI mAluma hui jIMsulIkhavo he ke abara ke cAturamAsa aThe hI padhAra Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (70) karegA patra samAcAra likhabo karegA savat 1934 jeTha badI 6 sane. nambara (8) svasti zrIbhInamAla suthAne sarva propamA bhaTTAraka zrIvijayavijayarAjasUrijI etAna svasti zrImata udepura susthAne mahArAjAdhirAja mahArANAjI zrIphatesiMhajI lIkhAvatAM page lAgaNo baMcasI aThArA samAcAra zrI............jI kI kRpAsuM bhalA he rAjarA sadA bhalA cAhIje rAjapuja ho apaMca patra Apa ko Ayo samAcAra bAMcyA dupaDo bhejyo so najara huvo patra samAcAra likhabo karogA saM. 1641 jeTha sudI 9 sukare. pAThaka ! Apa ke sAmane ATha paravAne rakhe gaye aura bhI sampAdana ho sakate haiM, lekina isa kesariyAjI tIrtha ke itihAsa meM ina kA sambandha nahIM hai / isa liye jyAde pRSTha rokanA nahI cAhatA lekina mevADa rAjya kI kRpA kitane daraje jaina samAja para rahI hai so ukta paravAno se kucha aMza meM vidita ho jAtI hai / isa taraha ke paravAne-patra-va AjJApatra ke dekhane se zvetAmbara samAja kA tIrtha acchI taraha sAbita ho jAtA hai / pramANa to aura bhI sampAdana ho sakate haiM lekina talAza karanevAlA caahiye| isa ke sivAya eka aura khulAsA karanA AvazyakIya hai ki yaha tIrtha prAcIna kAla se zvetAmbarIya samAja kA hai aura isa Page #104 -------------------------------------------------------------------------- Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ COGO 5550636305500000 zrImAn mahArANAdhIrAja mahArANAjI zrI 108 zrI sara bhUpAlasiMhajI bahAdura, jI. sI. esa. AI. ke. sI. AI. I. SCGOQ55500005550000550000 GOQOFFFO(c)(r)OF55(c)(c)OOF5500004 dhanya dhanya mevADa bhUmi jahAM hindu kula chattara dhArI / "bhUpAlasiMhajI" mahArANA hai medapATa ke adhikArI // kareM prArthanA jagadIzvara se maMgala maya prabhu hitakArI 1 rakheM cirAyu prabhu Apako darzanecchu " caMdana " bhArI // 66 OGOQ550606060506900 AnaMda prinTiga presa-bhAvanagara. 000 Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 71 ) tIrtha kA nayA intajAma avvalato samvat 1906 meM mahArANAdhirAja mahArANAjI zrIsarupasiMhajIne kara diyA thaa| aura bAda meM phira samvat 1634 mahArANAdhirAja mahArANAjI zrIsajanasiMhajIne vizeSa rUpa se intajAma kara eka kameTI niyata karadI aura sAre Ama kI vakaphiyata ke liye iztihAra nambara 1681 mAha vida 9 samvat 1934 ko sarakAra se jAhira kiyA gayA ke pAMca osavAloM kI kameTI mukarrara ho kara kAma hovegA / isa ke bAda phira eka iztihAra nambara 249 maMgasara vida 13 samvat 1935 meM jArI huvA jisa meM bhI zvetAmbariyoM kI kameTI se hI intajAma honA daraja hai / aba isa se jyAdA sibUta aura kyA cAhiye ? svargavAsI mahArANAdhirAja zrI phattesiMhajI kI to jaina samAja para asIma kRpA thI / Apa kI kRpA kA varNana karane baiThe to eka pustaka taiyAra ho jAtI hai| Apane zrI kesariyAnAthajI mahArAja ke eka jaDAu prAMgI jisa kI lAgata do lAkha paiMtIsa hajAra rUpayA hai zrIjI ke meTa kara apanA nAma amara kiyA; aura itanI bar3I rakama kI AMgI bheTa karane meM Apa kA pahalA nAma hai| vartamAna mahArANAdhirAja zrI bhUpAlasiMhajI kI kRpA bhI jaina samAja para kama nahIM hai| Apa dayAlu va prejA ko cAhanevAle bar3e hI dAtAra udAracitta rahasa hai / basa isa prakaraNa ko jyAde lambA na baDhAkara yahIM pUrA karate haiM / Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Apatti kAla. isa tIrtha para ApattiyAM bhI kaI daphA AI hai / Age kA vRttAMta to mAlUma nahIM kintu itihAsa se yaha patA calatA hai ki samvat 1863 meM indaura ke sadAzivarAva jaba mevADa lUTane ko Aye taba isa mandira para bhI AkramaNa kiyA thaa| jisa kA bayAna "karnala ToDa "ke banAye huve "TaoNDarAjasthAna" meM pRSTha 610 para isa prakAra likhA hai "aba dekhA ki hulkara para vipatti paDI hai, taba saba bAteM bhUla gayA aura mevADa se 16 lAkha rupayA vasUla karane ke liye zIghratA se sadAzivarAva ko bhejA / sadAzivarAva Ahata mevADa kA rudhira cUsane ke liye jAna vyApTisTa kI kavAyada sikhAi huI golaMdAja palTana le kara mevADa kI aura Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ calA / san 1806 ke jUnamAsa meM yaha senA mevADa kI ora ko baDhI...vagairAha." isa ullekha ko spaSTa karate huve zrIyut aojhAjI nija ke banAye huve " rAjasthAna itihAsa " meM pRSTha 286 para likhate haiM ki-- " ina marahaToMne mugala bAdazAhoM kI avanati ke samaya rAjapUtAne ke rAjyoM ko hAni pahuMcAne meM kucha bhI kasara na rakhI / mugaloM ke samaya meM to rAjapUta rAjyoM kI dazA kharAba na hui, paraMtu marahaToMne to una ko jarjarita kara diyA aura saba se adhika hAni mevADa ( udayapura rAjya ) ko pahuMcAi" samaya sadA ekasA nahIM rahatA / dhana ke lobhI sadAzivarAvane nija ke Apatti kAla meM auroM para zvApatti DAlane kI ThAnalI aura vIra bhUmi para AkramaNa karate samaya tIrtha kesari. yAjI ko bhI nahIM choDA / sadAzivarAvane jaba isa mandira para caDhAI kI taba isa ko esA aniSTa na karane ke liye rAjapUta saradAroMne bahuta samajhAyA lekina dhana kI cAhanAvAle sadAzivane eka bhI na mAnI aura mandira para AkramaNa kara hI diyA / jaba sArI senAne mandira ko ghera liyA aura tabAhI macane lagI ese samaya meM nIle ghoDe para savAra va bhIla dala adraSya sthAna se umaDa bhAye aura sadAzivarAva kI sArI senA para eka dama dhAvA Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (74 ) bola diyA, aura esA jabaradasta AkramaNa kiyA ki sadAzivarAva kI sArI senA meM tabAhI maca gaI aura tamAma senika bhAga gaye / aura isa senA meM jo nobata-nakArA jo phoja ke sAtha kA thA vaha bhI senika na lejAsake aura vaha vahIM raha gayA, jo aba taka tIrtha kesariyAjI meM par3A hai / isa sArI kathA kA varNana mUlacandajIne eka lAvanI samvat 1868 meM banAI jisa meM isa prakAra bayAna kiyA hai / // kesariyAnAtha kI lAvaNI / / suNajo bAtAM rAva sadAziva, mata caDha jAnA dhUlevA // gaDhapati una kA baDA bhaTaMkA, mata cheDo tuma una devA ||aaNknnii|| sakatAvata cuNDAvata bole, hama hI nokara unahIM kA // hIndupati vAMku hAtha joDe, tIna bhuvana zira he TIkA // 1 // svarga mRtyu pAtAla sabe hI, suranara vAkuM dhyAvata hai // indra candra muni darzana zrAve, mana kI mojAM pAvata hai // 2 // gayA rAja unhI se Ave, niradhaniyA kuM dhana deve // bAMjha khilAve sundara laDakA, sadA sukhI je prabhu seve // 3 // tAre jahAja samudra meM jaine, roga nivAre bhava bhava kA // bhUpa bhUjaGgama harikari nadiyAM, corana bandhana jhara dava kA // 4 // ghoM ghoM ghoM ghoM ghoMsA bAje, dasoM disA meM he DaMkA // bhAu tAMtiyA nahIM bhalAI, mata batalAvo gaDha baMkA // 5 // rAnAjI ke umarAva kA, mAnata nAhI ye bAtAM // thArA kiyA thehIja pAvo, maiM nahI AIM thAM sAthAM // 6 // Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 75 ) muMcha maroDe caDhe abhimAne, jhahara bharA hai nijaroM meM / RSabhadeva hai sAhaba saccA, dekha tamAsA phajaraM meM // 7 // mayArAma suta bhaNe mUlacanda, baDe sitaMbara tuma devA // phoja bikhara gaI ghara ghara ghoDA, lajjA rAkho tuma devA // 8 // zrIyut mUlacandajIne upara kI lAvanI meM zrIadhiSThAyaka deva kI mahimA-camatkAra batAyA hai aura yaha Apatti kama nahI thii| isI taraha akabara bAdazAha kI senAne bhI eka samaya AkramaNa kiyA thA aura usa vakhta mandira ke andara se bhaMbaradala guJjArava karatA huvA nikalA aura sArI phoja ko parezAna karadI-tabAhI maca gaI aura Akhira bhAganA pdd'aa| isa kA bayAna bhI eka lAvanI meM pratipAdita hai, lekina isa hakIkata ke liye itihAsa meM koI sibUta hamAre dekhane meM nahIM AI / isa ke atirikta bhIla-pAla badala gaI usa samaya udayapura se zyAmaladAsajI ko samajhAne ke liye bheje gaye the, lekina bhIla loga nahIM samajhe aura Apasa meM laDAI chiDa gaI hote hote bhIla loga zrIkesariyAjI ke mandira ke AsapAsa jamA ho gaye aura mandira ko ghera liyaa| jaba yaha samAcAra senAnAyaka ko mAlUma huve to turanta hI mandira kI ora ravAnA ho gaye aura mandira kI rakSA kI jisa kA kucha bayAna " mevADarAjya kA itihAsa " meM pRSTha 842 para isa taraha likhA gayA hai Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 76 ) __" bhIloM ke upadrava se che sAta hajAra bhIloMdvArA RSabhadeva kA mandira ghere jAne kA samAcAra suna kara mahArANA kI senA udhara gaI, aura sAre rAste meM laDAI hotI rhii| "RSabhadeva pahuMca kara zyAmaladAsane bhIloM ko samajhAne ke liye vahAM ke pujArI khemarAja bhaNDArI ko una ke pAsa bhejA vagairAha." isa samaya bhI Aphata kA sAmanA thaa| lekina bhIla loga to yahAM kI mAnatAvAle haiM isa liye AkramaNa karane to nahI Aye hoMge lekina zaraNa meM Aye hoM esA anumAna hai; tathApi itihAsa jo kahatA hai usI para bharosA karanA pdd'egaa| tIsarI Apatti jo saMvat 1984 meM upasthita huI thI jisa kA kucha hAla likheMge | bAta yaha thI ke samvat 1984 vaizAkha sudi 5 zukrabAra ko dhvajAdaNDa caDhAne kA mahurta thA aura tad viSayaka kriyAkANDa jArI thaa| daramyAna meM vaizAkha sudi 3 budhavAra akSaya tRtIyA mutAbika tArIkha cAra mAha maI sana 1927 IsvI kA jikara hai ki bAvana jinAlaya meM jo pratimAyeM sthApita haiM una para mukuTa, kuNDala va AMgIyA dhAraNa karAne kA kAma ho rahA thA / usa samaya hamAre digambara bhAI jo vahAM upasthita the unhoMne mukuTa kuNDala Adi caDhAnevAloM ko manA kiyaa| lekina yaha anucita bAta thI / jo vyavahAra purAtana kAla se calA AtA hai, jisa ko digambara samAja bhI karIba tInasau varSa se va DeDasau sAla se jArI honA maMjUra Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 77 ) karate haiM to isa pahanAve meM roka karanA usa samaya haThadharmI sA mAlUma hotA thA / jaba pahanAvA jArI rahA to kucha digambara bhAiyoMne AkramaNa kara mukuTa kuNDala ko chIna kara toDane kI ThAna lii| esI anucita kAravAI ko dekha usa samaya mandira kI va sarakArI pulisa jo paharapara thIM una ko manA kiye aura tophAna na ho, isa khayAla se haTA diye / usa samaya mandira meM AsapAsa ke gAMvoM se Aye huve kucha digambara zrAvaka maujUda the vaha bAhara jAne lage to unhe bhAI candanamala ( jise cAMdamala bhI kahate the ) - gRhapati digambara borDInga udayapura ne rokA aura hAthIyoM ke pAsavAlA jo dvAra hai vahAMpara eka kiMvADa bandha kara dUsare kiMvADa kI tarpha hAtha phailA khaDA ho gayA aura haTho mata marajAo kI AvAjeM karane lagA / idhara to yaha mAmalA thA aura bAhara Ate hI kisIne Dhola kI AvAja jArI karA dI / aksara choTe gAMvoM meM yaha prathA hai ki Apatti ke samaya vArI Dhola bajAyA jAtA hai aura usa AvAja yAne bajAnA isa taraha kA hotA hai ki jo usa kI AvAja sunatA hai samajha jAtA hai ki koI Apatti hai / turanta ghaTanA sthAna para pahuMca jAtA hai / isa taraha Dhola kI AvAja se bahuta se manuSya jamA ho gaye aura andara jAne lage usa samaya yaha sArI bhIDa hAthIyoM ke pAsavAle mandira ke dvArapara bhItara ke a bAhira ke hisse para bhI aura jaba jyAde manuSya andara kI sIDhiyoM para jamA ho gaye aura tilabhara bhI haTanA muza Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 78 ) kila ho gayA thA ese samaya meM pulisa para bhI hamalA karane meM kamI nahIM kI thii| lekina na to AnevAloM ke pAsa koi lakaDI yA hathiyAra thA aura na pulisa ke pAsa koI hathiyAra thA agara hathiyAra hotA to mAmalA ati bhayaGkara bnjaataa| aba kyA hotA hai ki haThavAdI maNDala jinhoMne tUphAna kiyA una ko bAhara nikAle jA rahe the aura vaha apanA haThavAda na choDate the / idhara se vArI Dhola kI AvAja se jo manuSya jamA ho rahe the vaha mandira meM jAne lage usa samaya andara va bAharavAloM kA saGgama ho gayA / usa samaya eka sipAhI pulisa kA aura sAta AdamI dUsare kula ATha AdamI nIce gira paDe / aura bAhara AnevAle loga the vaha ina ke upara hote huve nikala gaye / durbhAgyavaza atyanta kheda ke sAtha likhanA paDatA hai ki ATha meM se cAra ke prANa vahIM pUre ho gaye aura cAra AdamIyoM ko havA vagairAha upacAra se zAMti phuNcii| jainamandira meM ese utsava ke samaya isa taraha mRtyu kA honA hamArI samaja meM to yaha pahelA hI maukA hai| hama prArthanA karate haiM ki una cAroM bhAiyoM kI AtmA ko zAMti phuNce| isa utsava ke mauke para udayapUra ke zrAvaka ine gine hI the kyoM ki isI tithI ko tIrtha kareDA meM bAvanajinAlaya meM pratimA sthApana va dhvaja daNDArohaNa kA mahUrta thA, aura kareDA najadIka hai va baDA mahotsava aura udayapuranivAsiyoM meM se kitaneka ko to pratimA sthApita va dhvajadaNDArohaNa nija ke hAtha Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 79 ) se karane bAbata AjJA mila cukI thii| ataH saparivAra yahAM jyAde tAyadAda meM loga jamA ho gaye the| isI kAraNa tIrtha kesariyAjI meM jyAde manuSya zvetAmbara samAja ke nahI pahuMca ske| ___ isa prakAra kI isa Apaci ke samaya daivasthAna hAkima sAhaba zrIdevIlAlajI va DisTrakTa mAjiSTreTa sAhaba zrIlakSmanasiMhajI bhI maujUda the aura Apane bahuta caturAI ke sAtha mAmale ko zAnta kiyA / aura isa sArI kathA kI riporTa mahakme vAlA meM peza kI to zrImAn hindUkUlasUrya mahArANAdhirAja phatehasiMhajIne mAmale kI jAMca karane ke liye pahale daraje ke mAjiSTreTa sAhaba DAlacandajI va pulisa suparinTenDenTa aura AsisTenTa sarjana ko ghaTanAsthala para bheje aura pUre taura jA~ca karAI gii| __isa tUphAna ke bAda caturthI va paJcamI ko kisI taraha kI koI bAta paidA nahIM huI aura dhvajadaNDArohaNa zAMti se zvetAmbara samAja kI ora se caDhAyA gayA, lekina nija ke haThavAda ke kAraNa prANa AhutI denevAloM kA kheda to donoM samAja ko asahya hai| hama una kI AtmA ko aMta:karaNa se zAMti cAhate haiM / isa taraha kI ApattiyAM isa tIrthapara AtI rahI haiM lekina yahAM ke adhiSThAyaka rakSaka devane saba kI rakSA kI aura AyandA bhI karate raheM esI prArthanA hai / Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guNAnuvAda prakaraNa. zrIkesariyAnAthajI kA tIrtha zvetAmbarIya hone ke bahuta se pramANa to pahale batA cuke haiM lekina zvetAmbara samAja ke dhanika zrAvaka saMgha nikAla kara isa tIrtha kI yAtrA karane Aye haiM, jisa kA varNana bhI kaI jagaha milatA hai / aura jyauM jyauM talAza kI jAya patA lagatA rhegaa| hamane isa viSaya meM jyAde khoja nahIM kI, tathApi jo jo pramANa hameM prApta huve hai una ko hama yahAM batA denA cAhate haiM / (1) samvat 1742 meM AsapuranivAsI zeTha bhImAjI poravADa saMgha lekara dhUleva meM Aye, aura pUjana kesara candana se kI va kasturI Adi kA vilepana kiyA aura campA-mogarAjAI-jUI-gulAba ke puSpa dhAraNa karAye aura dono vakhta yAne Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 81 ) subaha-zAma agiyAM dhAraNa karAI jisa kA varNana " bhImacau pAI " jisa ke karttA bhaTTArakajI mahArAja kIrttisAgarasUrijI ke ziSya haiM, aura Apane isa caupAI kI racanA samvat 1742 meM kI jisa kI eka prata samvat 1746 kI likhI huI isa samaya " zrIvijayadharmalakSmI jJAnamandira " AgarA meM maujUda hai| caupAI to baDI hai lekina tIrtha dhUleva meM Aye aura pUjana arcana kiyA jisa ke varNanavAlA bhAga isa viSaya meM upayogI mAlUma hone se pAThakoM ke sAmane rakhate haiM so Age nambara eka meM dekha leveM / isa caupAI meM yaha bAta batalAI gaI hai ki jisa samaya seTha bhImAjI poravADa Asapura ke rahanevAle isa tIrtha kI yAtrA karane Aye taba, aura gAMvoM se bhI yahAM saMgha Aye huve the / aura saba zvetAmbara the jisa kAraNa saba saMgha - samudAya ko seTha bhImAjIne bhojana karAyA aura isa tIrtha para dhvajA DhAI esA ullekha hai / (2) isa ke bAda samvat 1868 kI banAI hui lAvanI jisa meM sadAzivarAvane isa tIrtha para AkramaNa kiyA jisa kA bayAna hai / so pahale ke prakaraNa meM batA cuke haiM aura isI hakIkata ko aura spaSTa karate munirAja zrIdIpa vijayajIne eka lAvanI samvat 1875 meM karIba 80 gAthA kI banAI jisa meM bhI sadAzivarAvane AkramaNa kiyA jisa kA ullekha hai aura Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 82 ) I isa tIrtha kA varNana bhI hai / lAvanI to baDI hai ataH isa itihAsa meM jo upayogI gAthA hai so dekha leveM / (3) samvat 1890 ke varSa meM eka pustaka likhI gaI jisa meM samvat 1773 meM chAreDA ke bhojA kavi kA banAyA huvA stavana chapA hai so bhI jAnane yogya hai so nambara tIna meM dekheM / (4) isa ke bAda yA samakAla meM hI munirAja zrIguNasundarajIne zrIkesariyAnAtha kA aSTaka banAyA so hama nambara cAra meM batAveMge | (5) zrImAn harivijayasUrijI mahArAja ke samaya meM eka stavana banA hai jisa meM akabara bAdazAha kA va sUrijI mahArAja kA nAma diyA hai / ataH tIrthoM ke paTTevAlA varNana bhI isa se aura spaSTa hotA hai, aura zrIkesariyAnAthajI kI stuti karate sUrijI mahArAja aura bAdazAha ko bhI racanA karanevAlene yAda kiyA hai / (6) samvat 1797 meM zrImAn bhojasAgarajI mahArAjane tIrtha kI mahimA kA eka svavana banAyA so bhI jAnane yogya hai isa (7) mUlacandajIne eka chaMda banAyA jisa meM bhI bahutasA varNana hai / (8) sambat 1860 meM roDajI gurajI salUmbara (mevADa ) - Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 83) nivAsIne eka stavana banAyA jisa meM bhI mandira kA bayAna va vidhIvidhAna kA jikara hai| (9) samvat 1859 meM iDaragaDha kA saMgha AyA taba muni mahArAja rupavijayajIne eka lAvanI banAI, jisa meM bAvana jinAlaya va marudevIjI ke hAthI kA bayAna hai| (10) isI arase meM nAthUrAma kavine eka lAvanI banAI jisa meM pUjana kA va AMgI vagairAha kA bayAna hai, aura akabara bAdazAha caDha kara AyA jisa kA bhI ullekha hai| .. upara batAye anusAra lAvanI, stavana, chaMda dekhane se bhI zvetAmbarIya vidhAna kA patA calatA hai| have saMga mAraga cAlatAM, puMhatA pura dhuleva // manamA ulaTa upano, jaya meghA jinadeva // 66 // // DhAla kAphI dhamAlInI // saMga tihAM zrAvI utaryo ho DerA dIdhA caMga // kesara caMdaNa gholata rolata, pUjata RSabha jiNaMda // 70 // manamohana RSabhajI bheTaiMho, kesara caMdaNa caMpaka sabahI // mRgamada kerI pAsa maruvo, macakuMda mogaro ho caMpakalI lAla gulAla // 71 // AkaNI // Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (84 ) vividha prakAranA. phUla leine, pUjyo prathama jinanda // pUnyAM pAtaka savi Tale ho valI, hoya tasa ghara ANaMda // 72 // ahanisa sura seva kare, ho aNahutI eka koDa // guNa gAve prabhutaNAM ho, rAya rANAM doya kara joDa // 73 // bhImasAha manabhAvasuM ho, pUjA race udAra // cAlyA paravArasuM pUjavA ho, ulaTa aMga na mAya // 74 // karIba pakhAla sohAmaNo ho, AMgI racI udAra // dekhatA sura nara mana mohe, puni bharI sukRta bhaMDAra // 75 // pramujIne pUjI bhAvasuM ho, zrAvyA maMDapa Apa // sahaguru pAya praNamI karI ho, karI dhajA caDAvAro thApa // 76 // sahu saMgha milI karI ho, dei paradaSaNA sAra // dhajA caDhAvI dehare ho, varate taba jaya jayakAra // 77 // RSabha jinesara pUjA karIne, aMgI racI udAra // ulasa ulasa sahuM paravArasuM pUtAM, suho pUjana saha paravAra // 7 // // dohA / / bhogI bhamara e bhamaDo, catura vidyAno geha // bhagavaMta pUjI bhAvasuM, niramala kIdhI deha // 79 // deva jUhArI dehareM, AvyA maMDapa nAma // saMga nuhatarI subha pare, talI jutarI gAma // 8 // desa desanA saMgha milI, AvyA bhagavaMta jAtra // te sahu ko jImADane, poSe vA puna pAtra // 81 // Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (85) bhIma puraMdara moTo sAhajIre, pAsapura nagara suvAsa // catura joDA vi ruDI copaire, kIdho uttama kAma // 82 // sakala bhaTTAraka puraMdara, siromaNi zrIkIrtisAgara / / suraMda tat ziSye joDI copaire pujapara nagara majhAra / / 76 // daan|| saMvata sattara bayatAlIsa meM re, caitrI punyama sukhakAra // je nara bhaNe guNe ne sAMbhalere, tasa ghara jaya jayakAra // 77 // - (2) // 2 // khaDagadeza meM nagara dhuleva jAsa dadAmA ghuratA hai| . // 6 // phira bAgaDa deza baDauda nagara meM jagapara prabhu karunA kInI // gAma dhuleva vaMzajAla meM gupta rahe haiM prabhu dhrnii|| saMvata aDhAra meM bhAu sadAzivarAva // nAtha dhuleve kIrata suna ke, deza deza nRpa Avata haiN| kezara meM garakAva rahate, kesaranAtha kahAvata hai // 1 // // 4 // hindupati pAdazAha udepura, bhImasiMha ke rAjana meM // eha lAvanI khuba banAI, sakala saMgha sAjana meM / / 5 // saMvata aDhAra paMJcottara varSe, phAgaNa sudi terasa divase / / maMgala ke dina dIpavijaya kuM, darazana parasana do Ulase // ratnasAgara // Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 86 ) ( 3 ) // zrI AdinAthajI ko stavana || cAlo Adi jinaMdajI ko pUjavA, jiThai sAmaliyo jinarAja rIkhabhajI | cAlo Adi jinaMda pUjavA || maiMto pUjAMlA mana vaca kAya rIkhabhajI // 1 // prabhu vikaTa pahArAM nirAjiyA, jiThai sAMvariyo mahArAja, ruSabha jinajI cAlo Adi jinaMdajI ne pUjavA || 2 || prabhu zroDa pAsa deharAM caNyA // jiThai bica birAje Apa || RSabha jinajI cAlo Adi jinaMdajIne pUjavA // 3 // prabhU hastI tohI dai bAraNAM, jiThai naiThI morAdevI mAya || RSabha jinajI // 4 // prabhu kezara ghIsyA jyuM bhAvasyuM, maiMto caracAlAM prabhujIro gAta || RSabha || 5 || prabhu bAgo to sohe thAne kesarayAM, jImeM sonArA phula jaDAva || RSabhajI // 6 // prabhu siMghAsana thAMko hada banyo, jImeM covIsIro bhAva || RSabha / / 7 / / prabhu chatarI to thAMkI hada banI, jimeM giranArAMro bhAva // RSabha // 8 // prabhu saMgha Ave cihuM desa se, jAkA manamAMhI haraka ucchAI // RSabha // 9 // prabhu dhulojIgaDha sohAmaNo / tAmeM desa baDo mevADa || RSabha // 10 // prabhujI naranArI jo gAvasI, soto jAse mukti mojhAra // RSabha // 11 // prabhu sataraseM saMvata tIzrotarI, prabhu bhAdava sudI cavadasIM jANI / / RSabha / / 12 / / prabhu bhojojI bhAvasyuM vinave || voto rahe the chAreDAre bIja || RSabha // 13 // Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 87 ) ( 8 ) // atha AdinAthajI kA aSTaka likhyate // pramoda raMga kAraNI, kalArava dhAraNI, mahAtamIya hAriNI, su jyotirUpa bhAratI // trailAkya madhya rAjatI, sujJAna buddhi chAjatI, subhrAta ko nivAjatI, durata dukha vAratI, namAMmi mAta sarvadA, dadAti sukha saMpadA, sau vaMdiyau gautama sadA, devAdhideva gAiyai, tAdhyAyi riddhi pAiyai, vizuddhabhAva anike, so mugati heta jAnikai, dhUlevagAMva khaDadesa Adidaiva dhyAiye, ju Adidaiva dhyAiye, ju Adidaiva dhyAiye. // 1 // nAbhIrAya naMdanau, durita kaMda kaMdanau, sukoTa pAla chaMdanau, AnaMdano suvaMdanau, ikSvAka vaMza maMDaNau, kaMdarpa darpa khaMDanau, vIlola cita phaMdanau, sukAma rAga vAriNau, subhavyajIva tAriNau, vistAraNo sutIta rIta, prItasuM rAhie // vizuddha || 2 || prazAMta rUpa raNau, kRtAMta kAla mAraNau, pAkhaMDa mata gaMjanau, niraMjanau suraMjanau, samaprAsa pUratau, pratApa teja sorato, jagatra meM sarAhiyeM // vizuddha || 3 || chatIsa pUNa jehanI, karaMta seva tehanI, pUraMta Asa mehanI, mIlaMta suta gehanI, sarAja rAjavI tharAgavaMda, bAja suMdarA lahaMta, te manoharA, jyoM vRSTi zabda mehanI, nIsaMta yAda vyAdhanI, lahaMta te samAghanI, agAdha bodha lAghanI, na garbhavAsa Aiye // vizuddha || // 4 // kRpAla tuM dayAla hai, tuM bhaktipratipAla hai. to binA gopAlalAla aurato jaMjAla hai, tuM vicitra rUpa hai, tuM sarva loka bhUpa hai, tuM sarvathA anUpa hai, tuM moha kAma ko kudAla hai, tuM Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 66 ) jugAdi deva deva hai, tuM sarva deva seva hai, anAtha nAtha sAmIjI ke caraNAM cita lyAiyai // vizuddha || 5 || tuMma jJAna ke nidhAna hai, tuM hIna dIna trANa hai, tuM hemamAna bhagna hai, sujAnatau pradhAna hai, ariyana ko mRdAna hai, jo tuM bIrAjamAna hai, pramANa ANa bAharI tau nAmatau kalyANa hai, tuM sukha ko nivAsa hai, tuM jyoti ko prakAza hai, tuM moha pAsa, draDha baMdha tohitaiM miTAiye || vizuddha || 6 || pavIta kIta kAraNau, samaMdanaMda AraNau, jyotI nI rUpa dhAraNau, viraha amIjarau, sudeza deza dhArakau, niresa loka vRMda, AvaI tu deva jAni kaiSarau, kasturI kA kapUra cUra, bhUri bhAvasuM bhavika, pUjAya nAthajI ke bhAvanA subhAiyai // vizuddha // 7 // tuM na deva sAdhamAna, deva kauna tau samAna, koTa kAma to parai, juvArI vArI DAriyai, tIneza bhrama bhAMjiye, guNa suraMda, nAbhi niraMda ke, jinaMda ke pAdAravaMdya, vadatAM suriddhi siddhi pAiyai, vizuddha bhAva Ani ke mugati heta jAnI kai, dhUlevagAMva khaggadeza, Adidaiva dhyAiyai jugAdIdeva dhyAiyai // 8 // iti zrI AdInAtha aSTaka saMpUrNa | (9) 2 sArIkara 2 zrI RSabha kezariyA tujha samo avara na deva koI, rayaNa ciMtAmaNI sarutaru tu dharaNI kAmakuMbha kAmagavI nayA joI || sA0 20 Teka || dhanya nAbhIrAyano kulakamala divAkaru. mAta marudevIno naMda nIko, Aja kalo kAlamAM sAMca rayaNAyaru, jAca hIro tribhuvana TIko || sA0 // 1 // sakala Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 86 ) desAsare, khaDaga dezAvare nagara dhUlevamAM takhata rAje, jhagamaga jyota thI ja udyotathI jagatranA tAtanI sobhA chAje ||saa0||2|| bharIya kacolaDAM, dhana sAraje ruvaDhAM, kesarAM taNAM tihAM kIca mAce, dhUpa dhUmAM dhage, dIpaka jotya phageM, phula ToDarataNAM sugaMdha AceM // sA0 // 3 // nobata gaDagaDe, zabda gayaNe aDe, tAlaka sAla vizAla bAjeM, AratI cihUM gatI vAratI sAratI dhAratI bhavyane mokSa rAje // sA0 // 4 // bhavi mana je dhare, prabhu nAmathI sukha vare, putra lacchI dhere dhanya koTI, roga ne soga jvara dukha dUre bhaya hare, darasane purave Asa moTI // sA0 // 5 // viSama ghATA ghaNAM, pAhaNa pANItaNA, khAkharAM bhAkharAM bhIta lAge, cora dhADA phare, vAgha siMha tahAM care, nAthanA nAmathI dUra bhAge // sA0 // 6 // dUrathI Aviyo mujha mana bhAvIyo, dhAiyo tuM prabhu citta mAMhe, prAjathI kAja jinarAja savi sidhalA, tArIye tAraka grahIya bAMhe // saa0||7|| RSabha rAjAtaNAM guNa anaMtA ghaNAM, nahI maNAM sAMcathI sahU bharAceM, gacchapati harinA, vallIpata siranAM jaina dharma pAmiyo teha sAMce // sA0 // // 8 // vibudha cUDAmaNI, kiratI jasa ghaNI, amara kesara doya bhrAta joDI, khuzAla kapUravijaya ziSya prabhune bhaje, rUpa praName, sadA hAtha joDI // sA0 // 6 // chaMda saMpUrNa // nAbhI nRpati kula kamala divAkara marudevA ura haMsa janamapurI vanItA bhalI, dhana dhana prabhu iSyAga vaMza // 1 // sAhibajI Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 90 ) rISabha jiNaMdAve, arehAM sobhAgI gyAna diNaMdA, viSama paMtha vana gahana saghana taru giravara anaDa pahADa nijharaNAM nadIyAM vahe jhaMgi valI bahulA jhADa // sA0 // 2 // khaggadeza dezAM ati uttama, nagara dhuleva vikhyAta // tihAM devala. prabhujItaNo, sohe zazi jima avadAta // 3 // zatruje giranAra saMkhezvara, arabuda sammaita vaibhAra // tima tiratha mahimA nilo, dhuleve RSabha juhAra // 4 // dezanA saMgha ahoniza, jugate Ave jAtra // kezara agara kapUra soM, caMdana mila caracAgAta // 5 // dhUpa dIpa naivaidya kusumavara, AratI maMgala dIpa // bhAvanA bhAve bhAvasoM, suhava siNagAra samIpa // 6 // bhAMta bhAMtanA parighala bhojana, sAhamI vacchala sAra // dAna samAyai dolatI jAcaka, bole jaya jayakAra // 7 // usavaMza siNagAra hiraNanavaH sAhalAlano putra // pratapo jIvo saMghavI, dhana dhana jasa janama pavitra // 8 // mAta murAdevIno naMdana, bahu jasa rUpade kaMta / jasanAmI jIvo hiraNa, jiNa purI jAtra nISata / / 9 // udIyApurathI jiNa saMgha kidho bheTIyA riSabha jiNaMda // dhana kharacI bahu jasa lIdho, nAma rAkhyo jA ravicaMda // 10 // saMvat sattaraseM sattANuve, sudI paMcamI mRga mAsa / jAtra karI jiNavara taNI, pugI saba manarI Asa // 11 // tapagacchamaMDaNa sakala vibudhavara, vinItasAgara guru sIsa // vAcaka bhojasAgarataNI, saphalI bhai manarI jagIsa // 12 // iti // Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (61) ||660||shrii gurubhyo namaH zrI paramAtmA zrI RSabhadevasvAmI nmH| doho. sakala manoratha puraNo, japatAM zrI jinarAja // ghIMga dhaNI dhUlevano, so paratiSya paraco Aja Age to sUNI isiH, vasyA evaMti vAsiH // lAyA thA rAghava laMkasUH, AdI jonapurI Asa // 2 // thira thAnika tihAM bhALIyA, evaMti Adi jineMda // prathama nAtha eso pragaTa, seve sUranara iMda bhavika jIva saMkaTa hare, so mayaNA dIdhI mAna / / roga TalI saMpata malI, kIdho rAva zrIpAla // 4 // paDa pATaNe baDodare, rAghava huvo tihAM roga / / supanaMtara saMpatiyAM, dUra gayo bhaya soga // 5 // caraNa dharaNa kara cAlato, Ayo Avati iha // namaNa karI karuNA nIdhI, so dIye kaMcana deha avara mUratI thApI tihAM, Adi jina lAyo Apa // trihuM kAla pUjA kare, so jape niraMtara jApa chaMda motIdAma. jape jinarAjataNo jeha jApa, paraMta soI durita pApa, mAbhirAya naMdataNo vaDa nAma, varAgara deza baDodo ho gAma // 1 // Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 62 ) kesariyAnAtha kahe saba koya, hare roga soga sabe sukha hoya || ghaNAM lAsa saMgha Ave ghamasAna, baDAlA tAzataraNAM e vakhANa |2| avani Apa manAvI ANa, jugAdinAtha huvA jagajANa // vo azapUta daliraheka, eso nA hoDaro ailA para eka | 3 | Dogaro nAma diyo digapAla, bhayaMkara kaMpe hai tAsa bhUpAla // pigambara hAtha corAziya pira, maMDe jihAM yuddha dhase kararI ||4|| mugalA sAtha baDA vikarAla, malechAM chAka churA madharAla || kare kaTakAI dhare mana kopa, laDe haiduANa lIA bahu lola ||5|| maMDe mahArAja taja ke parasAda, asyA azarANa huA unmAda || devAMrA thAnaka kIdAM dUra, harihara AyA Ada hajUra // 6 // jAhe saga bhaya hare rIsa hasa mayo bhaMNIya dinamukha vayaNa, surando bhavatraya gaI balI jaMto paDhama jINaM payapaMkaja sa saraNa ? chappa kharo sasalA sUrA uparAM, mugalAM kopiyo ulAM bhalAM, sUrAMbala khAlA kIyA khaMDa llallalla lake zena dvidve macAvato mahI dhAka pAvADa hAka moDato bhramaDaM asurA mevADe Ayo dANA vArA deza pADe, uchAle pachADe devA hedu kIdhA hAra zaMkarA jAmazAhI, tAcha kavarA cakradharA bhramANa bhekhAM bhaNe dhulevA AdhAra, zaraNa AyA zAmalA bAhara kIje, nAmIvAlA devA bharje, RSabhajI ughADIje, Aya mache chANa mujalAMNa kesariyA, caDhIyo kAla vikarAla jagajAla gar3aDaDaDa gAja haDaDaDaDa hui hAka dhaDaDaDa je dharA dhaDaDa paDaDa dhAyo dvine dhaMgadhArA kaDe caDe taDe paDe laDe bhaDe ArA naDe mUle bhaNe mahArAja kiyo jaga jayakAra // cAla Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 93 ) motIdAma || zaraNe rAkhyA sumata kiyo jeha juddha ghaNo te zaka dalarodala bhAkhyo tAMhI pokAra, jIpyA pAdazAha hubo jayakAra, dayAnidhi tyAMhI deva ke dharamI zrAvyA nayara dhUleva mANA bhairavanAtha taba roze bharANA ! // dohA // bhalA bhajANI bheravA, prajArA pratipAla | sAma dharma sAmI taNA, kAsIrA koTavAla ura tapa dhArA teDavA, tAraka tribhuvananAtha // Agala jaI uDA rahyA, hete joDI hAtha // 1 // // 1 // rAja karI RSabha dhaNI, valI thAya vatirAga // dhagala prala haNa dhArazI, leva dharaNI rI dhAka // 3 // hAra vAyarINa tidda taNAM te tArI sArIi jharIjanane / ghosI sasaraNa ugArai, Adasera bharihaMta araja avadhArai | 4 | // dohA // sevakane saMkaTa paDe, velAM hui viSama tINI // verAI vAre caDhyo, usamA dhaNI RSabha parAvasa pusAlarI, prabhui suNI pokAra // nIlu palANIyo, Apa hudA asavAra bIje UrIigo mukhajI, baiThA doya asavAra sarI jagadIThA || bhairava tapa dhasyA bahu sIlA, haThakara caDhIyA save haThIlA // 3 // // 2 // // 1 // Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 94 ) aneka deva Age huvA, vAga aru vikarAli // goDA uTa bhaDake ghaNAM, kaMpe deSI (khI) kAla // 4 // topa vahela tANe nahI, aTakI bhoma athAha // bhIla bhAMkhara deva bheravA, rokI cahuM dIse rAha // 5 // sarva coro kI rAha athaga, athAha to pAmara Aya ke // ke puvaheDe sadA sivarAma, kahe mata jAya deSe (khe) // 6 // kuNa dAya kahA laDe he, jise gaDa koTa calAvahe voTa // dIi daDa doTa jAte caDhe, he jAi kahA Arase // 7 // ___ kuNa Thora jasavaMta joDa kahe kara rahe vega na lAgI vAra, vIyAyo tahiA pAyo, dhaNI pharake nejAkAra, calake cihuM dIse mAlaDA pure paDe parahAra, doDe Age dusamanAi be baDAdhAra, ebuM anekA AMtare radhAyore dhaNI, dhuleva sevakAMrI aradAsa suNo, Avo prabhu dayA ANI, ugArIyo kusAlane ThArI, apAjIyAM gAkSa baMdI choDa mahArAja topAM paDI, rahe tahe kaMpu kiyo kAla jaMjAla, jaMburA ghaTe tehagA dhaNI gaNA truTe, ebuM mIla nahI chuTe luTe asurANa nAgarAva Agala jAi bhIlaDAMrA, bhAlaDA pAi hAthI, mahaNANo jAi dekhaDeja marANa nagArA nIsANa Dhola sonArA palANa sAra ghoDA vADI jAi doDI devA darabAra pAthaDA. pAthaDe tahe aNalahe, he pharaMgANa mugalANa pAlAronade pAra thAva bhusarANalI nadI jADI gupha jAla bhAgA jAi ThAlA mAlA vahe uNa vATa kete ghare jhADAM hAtha ghAle traNa mukha sAtha ubhA thai kheDajhADA nAgaDA naDATa kavaNa e dholA kAlA bhakhAM Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 65 ) je mAlAvAlA kesara vAgA choDAvAlA vahe asavAra ghaNe thAM na lIdI lAja karaNo paDyo eha kAja dITho nahe kAmadeva hAthAro ajAra bhASamA sahuko kare tasaNe ko hADa ghare kIDI para kaTakAi, jagArA AdhAra indra candra suraavi sonAre phule vadhAve guNI jaNa mulo gavi jape jaya jayakAraja kalasa jape jIna jayakAra thai thIra sAsana sobhA dIyo dIvANa dhAra dhIra ala thAnaka thobhA Asovada ekama A sAla tresaTha Avyo judha jItayA jInarAja RSabhajI badusAkayo rApayo AvI beThA Asane ghure nIsANa kasara ghaNAM mayArAmasuta mulo bhaNe jape trihuM loka nAbhItaNAM // iti zrIdhuleva zrIRSabhadeva chaMda saMpUrNa / ( 8 ) nitya kriyA pratikramaNa jo prAtaHkAla meM kiyA jAtA hai usa meM tIrthoM ko namaskAra karane ke liye tIrthamAlA bolI jAtI hai / aura usa meM devaloka, tIchaloka ke tIrthoM ko namaskAra karane bAda manuSyaloka ke kucha tIrthoM ko namaskAra karane meM zrIkesariyAjI tIrtha kA bhI nAma AtA hai, jisa kA ullekha isa prakAra hai / saMkhezvara kesariyo sAra, tAraMge zrI ajita juhAra || aMtarIkSa varakANo pAsa, jIrAvalo ne thambha pAsa // isatIrthavandanA ko banAye kitane sAla huve isa kA pramANa mere dekhane meM nahI AyA kintu sunA hai ki karIba tIna Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 96 ) sau varSa pahale kI banI huI hai, jo nityA'nuSThAna meM bolI jAtI hai / lAvanI. rikhabadeva to baDe deva he, jina kI zobhA atI bhArI || dhUleva nagara meM Apa birAje, AdinAtha prabhu adhikArI || zrakaNI || sarasatI mAtA sUmatakI dAtA, tuMhI vidhAtA trIpurArI // kala budha tuma devo izvarI, kahuM lAvanI hada pyArI // 2 // anaDa paravatAM anaDa pahADAM, jagAM ghaNI he atI bhArI || desa pradesI zrave jAtarI, sAMvalI sUrata para balihArI // 3 // nAbhIrAya kula bhANa pragaTa he, morAdevI kA tuma naMdA || tilaka bhAla sira chatra birAje, mukha he sarada punama caMdA // 4 // kAne kuMDala sira chatra birAje, bAMhe berakhA hada sohe // sAMvarI surata hada murata birAje, saba saMtana kA mana mohe // 5 // cAMgI ajaba banI prabhujI kI, kuMDala kI chabI he nyArI // gale motayana ko hAra birAje, suMdara murata hada pyArI // 6 // samaraNa karatA prAchIta jAve, darasaNa se dila hove rAjI // roga soga saba jAya bhAja kara, gala jAve dusamaNa pAjI ||7|| cAra khaMDa meM nAma tumhArA, dhyAna dhare saba muni vaMdA || rAva rANA saba Aya nameM he, kare sabana kuM pAbaMdA // 8 // anaMta kAla peM kareM vInati, jina kA kAraja tuma sAro // vATa ghATa meM tuma kuM dhyAve, jIna kA kAraja tuma sAro // 6 // Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (97 ) paMgatyA caDhatAM prAyachita jAve, darasaNameM dila hoya rAjI / / roga doSa saba jAya bhAja ke, gala jAve saba dusamaNa pAjI / / 10 // agaDaMba agaDaMba bAje novatAM, jhaNaNa jhaNaNa jhAlara bAje // kIkaDatAM kIkaDatAM tAja jhAMjhakara, dhaNaNaNa dhaNaNaNa ghughara baaje|11|| sIsa bhAla sira chatra birAje, ora jhalakata he hIrakaNI // cAmara chatra sira upara Dhulata he, prabhujI kI zobhA ajaba bnii||12|| muraga mRtyu pAtAlalokameM, suraga lokameM tuma caMdA // saba devana meM Apa baDA ho, AdinAtha prabhu ANaMdA // 13 // devala to majabUta banyA he, upara iMDA sonekA // oluM dolU koTa banAyA, saba sIgIMda baMda cunekA // 14 // sanmukha hastI eka paTAjara, tIna kI zobhA aba kehatA // rikhabadeva kI mAtapitA doi, airAvata upara beThA // 15 // donu bAju hastI ghume, jInakuM aise siNagAre // kaMTha caraNa aura ghughara ghamake, lAgata he suMdara pyAre // 16 // eka bAta to ajaba tumArI, huM jANuM tuM dhana kAlA // terA nAma se kaTe beDiyAM, aura kaTe loha kA tAlA // 17 // mana sudha karake samaraNa karatA, eka citta tumakuM dhyAve // ana dhana aura mANaka motI, putra kalA lachamI pAve // 18 // bhavasAgara meM Apa tare prabhu, aba sevagakuM tuma tAro // mAyAjAla meM lipaTa rahyo che, jInasuM na hamiro sAro // 16 // Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTa karama dala ghera rahyo che, jinasuM samaraNa nahIM banatA // bhava bhava prabhujI sevA dIjo, tuma sAhebane hama baMdA / / 20 // meM to prabhujI sevaga tArA, kirapA kIjo riSabhajI // mere pAsaro eka tumAro, tuma darasaNa meM hama rAjI // 21 // adakI opamA tumakuM sohe, kahetAM kachu pAra na pAve // narabhava pAya tuja nahI dhyAve, je nara duragata kuM jAve // 22 // kahata lAvanI roDA gurajI, araja suNo prabhujI morI // corAsI kI duragati TAlo, ora TAlo bhavakI pherI // 23 // samata 18 sATha varase, mAhI punama guruvAre // kahI lAvanI alpa budhasuM, sahera saluMbara mAhe pyAre / / 24 // iti zrIRSabhadevajIrI lAvaNI saMpUrNam khar3A khaDA prabhu araja karaMtA, samaraNa karatA saba torI / dInAnAtha morI arajI suna kara,bhavakI TAlo tuma pherIe AMkaNI vinItA nagarI meM torA janma hai, mAtA torI marudevA / cosaTha iMdra torI kara cAkarI, caMdra sUrya karatA sevA // nAbhIrAya ke kulameM sohe, RSabhadevajI nAma torI // 1 // dhujhevA nagara terA khuba banA hai, vahAM hai devala jinavara kA / phIratI bAvana DeharI sohe, hastI khaDA marudevI kA // donuM hAthI jule gokhA, daravAje prAkuma bhArI // 2 // Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 99 ) aAMgI terI khuba banI hai, buTI sobhe gale motIna ko hAra birAje, zobhA dIse camarI tore uDe sIrapara, rISabhadeva kI Thamaka Thamaka toro mAdala jamake, jharaNaNa jhaNaNa nAda jhAlarakA / ghanana ghanana torA ghaMTA bAje, DaMkA bAje nobata kA || samIsAMja kI hove AratI, maMDapa mAMhe bhIDa bhArI // 4 // nIta nIta torI aAMgI sohe, mugaTa kI gata he nyArI // sIra para tore chatra birAje, sAmalI surata dIse pyArI || eka dIna meM traNa rupaja hotA, dekhata hai saba naranArI // 5 // cAra khaMDa meM nAma torA, saMgha Ave saba desana kA | chatrIsa khAvIMda ANA mAne, tuma samaraNa arihaMto kA || sarga loka pAtAla loka meM, mRtaloka mAne bhArI // 6 // rISabhadeva kA darzana karatA, pApa jAve bhavobhava kA / samaraNa karatA beDI bhAMge, baMdha TUTe saba karmoM kA // bhIlaDA torI ANaja mAne, eso parato hai bhArI || saMvata aDhAra ogaNasATha, AsADha suda bIje dina budhavArI // iDaragaDa kA saMgaja AyA, jAtrA kare saba naranArI // mAnatA torI sahuko mAne, eso parato he bhArI // 8 // darIsana karatA joDI lAvaNI, sunalo una kA ThIkAnA / rAva malAra kA kaDI paragaNA, gAma Una kA mesANA // rUpavijayajI sevaka tamAro, suna lyo prabhu araja merI // 6 // jaDAvana kI / kuMDala kI // balihArI // 3 // Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mevADa rAjya aura jaina samAja. mevADa deza kisI samaya jainattva se sampUrNa suzobhita thA aura isa kI kIrti kA sUrya prakAzamAna hokara sarvatra prakAzita kiraNeM pheMka rahA thA, aura isa jaina dharma kI mahimA AkAza taka pahuMca cukI thI, jisa ke kAraNa rAjA-prajA meM jaya jaya kAra dhvani kI guJjArava sAre deza meM hotI thii| usa hI kI yAdagAra meM Aja dekhate haiM to gAMva gAMva meM aura jaMbala-vanakhanDa-pahADa-parvatoM meM jaina mandira bhAbAda aura jIrNa va khaMDiyera hAlata meM saiMkaDoM kI tAyadAda para najara Ate haiM / jaina dharma kA itanA prakAza mevADa deza meM hone ke do kAraNa hamArI samajha meM Ate haiM / avvala to rAjakuTamba ke mahArANAdhirAjane jaina dharma ko khUba apanAyA, samaya samaya para sahAyatA pahuMcAI ora jaina dharmAcAryoM ko va jaina dharma ko ucca draSTi se dekhA / doyama mevADa deza ke rAjya kArabhArIdIvAna-maMtrI bahudhA jaina dharmI hI rahe, jina ko lakSmI prasanna aura dhanasampatti vipula pAne ke kAraNa jaisI ke cAhiye thI Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (101) unnati karapAye / aura usa samaya sArI prajA rAjabhakta jisa meM bhI jaina prajA to sampUrNa rAjabhakta thI, aura loga sukhI avasthA meM apanA apanA dharma-karma sAdhya karate the aura dharma meM kisI ko bhI kisI prakAra kA vikSepa nahIM hotA thA / rAjyakRpA kA varNana kahAM taka kareM ? atula kRpA aura samaya samaya para sahAyatA ke udAharaNa itivRttoM meM saiMkaDo prApta ho sakate haiM / jisa meM bhI mahArANA lAkhAjI, mahArANA hammIrasiMhajI, mahArANA mokalajI, mahArANA kumbhAjI, mahArANA pratApasiMhajI aura mahArANA rAjasiMhajI kI nItimaya rAjadhAnI meM to jaina samAja kA sitArA pUrI camaka batA rahA thA; aura upayukta mahArANAoM ke samaya va bAda meM bhI isa rAjya meM amAtya-pradhAnavarga bahuta karake jainI hI niyata huve haiM, jina ke udAharaNa itihAsoM se sampAdana ho sakate haiM / aura mevADarAjya kI kRpA kisa prakAra rahI jisa kI kucha jhAMkI hama yahAM batAnA cAhate haiM so dekhiye| vikrama sambat 1450 meM mevADa kA mukhya maMtrI rAmadeva aura cuNDa thA, jina ke Agraha se jainAcArya zrI somasundarasUrijIne mevADa deza meM bahuta vihAra kiyA aura usI jamAne meM nImba zrAvaka ke kharca se devakulapATaka ( hAla meM delavADA ) meM zrIbhuvanavAcakajI upAdhyAya ko prAcAryapada diyA gyaa| isI taraha mahArANA lAkhAjI kA vizvAsI zrAvaka vIsaladevane vikrama samvat 1436 meM zrI zreyAMsanAtha bhagavAna ke mandira kI pratiSThA Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (102) karAI, aura sambat 1444 meM zrI jinarAjasUrijI mahArAjane zrI AdinAtha biMba kI pratiSThA karAI, aura samvat 1486 meM prAcArya zrI somasundarasUrijIne to bahuta jagaha pratiSThA kraaii| isI taraha mahArANA mokalajI jina ke mukhya maMtrI sayaNapAlarjAne bahuta dhana kharca kara ke jainamandira banavAye aura ina ke bAda mahArANA kumbhAjI ke jamAne meM to bahuta se mandira banavAye gaye / aura sunA jAtA hai ki usa samaya nAgade meM sADetIna sau jhAlara bajatI thii| nAgade meM isa samaya mandiroM ke khaMDiyera to bahuta dIkhate haiM, jina meM bAvana jinAlayavAle bhI jIrNa hAlata meM isa samaya mojUda haiN| yahAM para eka mandira jisa kA nAma " adabadajI kA mandira " hai aba taka AbAda hAlata meM maujUda hai, jisa meM zrI zAMtinAtha bhagavAna kI pratimA sAta phUTa uMcI bhavya prAkRtivAlI sthApita hai / jisa kI mahArANA kumbhAjI ke jamAne meM samvat 1494 meM mahA zudi 11 guruvAra ko ausavaMzIya lakSmIdhara seTha va ina ke putroMne pratiSThA karAI so aba taka ThIka hAlata meM hai / isa ke bAda mahArANAdhirAja pratApasiMhajI va bhAmAzAha kA sambandha dekhate haiM to yaha vRttAnta jagajAhira hai, aura ina dhIra vIra pratApI narakesarI ke jamAne meM to jaina dharmaguru bahuta mAna pAye huve the aura jaina samAja kA sitArA mahArANA ke rAjya meM va anyatra sampUrNa prakAza de rahA thA, jisa ko ThIka taraha samajhane ke liye hama Apa ko eka vIra zIromaNi kSatriya kulakirITa hindUpata bAdazAha mahArANAdhirAja zrIpratApasiMhajI kI kathA Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 103 ) sunAnA cAhate haiM / isa nAma se to sArI duniyA paricita hai tathApi hama itanA jarUra samajhA dete haiM ki mahArANA pratApasiMhajI kA prema jaina tIrtha va jaina guruoM kI ora paripUrNa thA / aura Apa jainasamAja ke cAhanevAle va pratijJA ke pUre aTala nItimaya zAsana calAnevAle prajAhitecchu eka vIravara narendra the, jina ke zAsana meM gAya siMha eka ghATa pAnI pIne kI kahAvata jagajAhira hai / aise pratApI mahArANA dhirAjane eka patra zrImAn jainazAsanadIpaka jainAcArya zrIhIravijayasUrIzvarajI ke nAma nagara makasudAbAda ko likhA hai, jisa kI nakala pRSTa 56 para de cuke haiM / 1 usa paravAne se yaha sApha taura para jAhira hai ki zrImAn harivijayasUrijI mahArAja jina kA sambandha bAdazAha akabara se paripUrNa thA / aura bAdazAha ke darabAra meM AcAryamahArAja zrIhIra vijayasUrijI ke ziSya siddhicandra bhAnucandra kA AnAjAnA vizeSa rUpa meM thA / aura pUrNaprema va milanasArI kA gADha sambandha bAdazAha ke sAtha hone se Apane jIvadayA bAbata va mAnamaryAdA ke silasile meM zrI AcArya mahArAja ke nAma para paravAne bAdazAhasAhaba se likhAye haiM jisa kA ullekha sUrIzvara aura samrATa nAma kI pustaka meM hai / usa paravAne kA hAla suna kara mahArANA sAhaba ko Ananda utpanna huvA, aura usa khuzI meM Apa eka patra AcAryavarNya hIravijayasUrIzvarajI mahArAja ke nAma likhate haiM, jisa meM jIvadayA 86 "" Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (104) kA anumodana karate huve Apa pharamAte haiM ki-Apa jainasamAja meM udyotakArI haiM isI vajaha se Apane bAdazAha ko jainAbAda meM upadeza dekara jIvahinsA bandha karAI, jisa se dharma kA udmota huvA ! isa ke atirikta Apa apane anubhava se likhate haiM ki " samaya dekhate Apa jaise phira na hoMge" isa se pAyA jAtA hai ki pUrvakAla meM jainAcAryoM kI jo pratibhA va prazaMsA camatkAroM ke kAraNa prasiddha thI usa se bhI Apa kA pUrA paricaya thA / aura yaha bhaviSyavANI Apa kI bilakula ThIka nikalI / kyoM ki sUrimahArAja ke bAda ese prabhAvika kauna jainAcArya huve haiM jina kA nAma hamAre jAnane meM nahIM hai ? ese prabhAvika AcArya mahArAja kI prazaMsA bAdazAha va vIravara pratApI prakharanarendra mahArANA pratApasiMhajI kareM yaha bilakula ThIka hai aura una AcArya ke bala prAkrama kI ora dekhate jainasamAja ko to magarura bananA caahiye| phira Apa pharamAte haiM ki bar3e mahArANAsAhaba ke samaya Apa padhAre the, usa ke bAda padhAranA nahIM huvA so padhAranA cAhiye / pAThaka ! yaha kitane sneha ke bacana haiN| AmaMtraNa bhI premamaya aMtaHkaraNa kA ho to kitanA suhAvanA aura AdaraNIya hotA hai / isa kA bhAva to jina ko prema parAkASThA kA anubhava hai vahI ThIka taraha se jAna sakate haiM / phira Apa prAcInakAla ke sambandha ko batalAte huve pharamAte haiM ki Apa kA mAna va mariyAdA jo prAcInakAla se calI A rahI hai, usI muvAphika Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 105 ) kAyama rahegI / isa ke sivAya eka spaSTIkaraNa aura karate huve Apa pharamAte haiM ki " sunA gayA hai ke baDe hajUra samaya vApasa padhArate sAmane jAne meM kucha kamI ho gaI / so kAma kAraNasara esA ho gayA ho to mana meM isa kA andezA na kiyA jAve arthAt Apa nArAja na ho jAMya | aura AyandA ke liye phira yakIna dilAne ko pharamAte haiM ki zrI mAcAryajI mahArAja ko jisa prakAra mAne gaye haiM, aura paTe, paravAne likhe gaye haiM usI muvAfika Apa ko bhI mAne jAveMge / aura Apa kI gAdIpara jo AvegA usa kI bhI mAnatA rahegA / isa ke sivAya Apa ke gaccha kA mandira, upAzraya mevADha rAjya meM hogA usa kI maryAdA barAbara calI AtI hai aura Age bhI pAlana hogA; balke anya gaccha ke bhaTTArakajI Adi AyeMge, vaha bhI Apa ke gaccha ke mandira upAzraya kA pUrA mAna rakheMge / Apa daivayAtrA Adi meM hameM avazya yAda kariyegA / isa taraha ke lekha se spaSTa pAyA jAtA hai ki Apane gurumahimA batalA kara mAnamaryAdA kA pUrvavata pAlana karane ki pratijJA kara bhaktivaza ho / daivayAtrA meM smaraNa karane bAbata sUcanA pharamAte haiM / pAThaka ! zraddhA bhakti kA kitanA acchA jvalanta udAharaNa hai ? mandiroM kI mAnamaryAdA barAbara surakSita rakhane bAbata pratijJA kara Apane jaina samAja ko pUrNa RNI banAdI hai / Age dekhate haiM to mahArANAdhirAja rAjasiMhajI jina kI rAjadhAnI kA mukhya gAMva rAjanagara thA aura Apa ke maMtrI dayAlazAha the / mahArANA Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (106) dhIrAjane eka kroDa rupaiyA kharca kara ke rAjanagara ke samIpa rAjasamudra kI pAla banavAI, aura dayAlazAhane rAjasamudra ke kinAre para hI eka uMcI pahADI kI bulandI para mandira banavAyA, jo tIna maMjIla kA to isa samaya hai aura AsamAna se bAteM karatA ho esA isa kA anupama drazya lagabhaga dasa mAila dUra se dIkhatA hai / isa ke banavAne meM eka kroDa rupaiyA kharca huvA hai, jisa kI pratiSThA samvat 1730 meM AcArya zrI vijayasAgarajI mahArAjane karAI, jina kI mUrti va caraNa isa samaya bhI zrI kesariyAnAthajI tIrtha meM sthApita haiN| isI taraha apane bujargoM kI cAla para calate huve mahArANAdhirAja sarUpasiMhajI va sajjanasiMhajIne bhI jaina dharma ko khUba apanAyA, aura svargavAsI mahArANAdhirAja zrI phatehasiMhajI kI tArIpha to hama kahAM taka kareM ? Apa to dharmamUrti nyAyAvatAra the, Apane jainadharma ke sAtha sampUrNa taraha se tana-mana-dhana se sahAnubhUti pradAna kI hai, aura samaya samaya para kaI prakAra kI sahAyatAyeM pahuMcAI haiM / hama Apa ke guNoM kA varNana karane baiThe to eka pustaka taiyAra ho jAya | ___vartamAna mahArANAdhirAja sara bhUpAlasiMhajI bahAdUra, jI. sI. esa. AI. ke. sI. AI. I. bhI baDe kRpAlu haiN| Apa kA svabhAva dayAmaya hai, aura Apa prajA ko sukhI dekhane ke icchuka haiN| Apane tIrtha kesariyAjI ke bAbata kaI maratabA acche acche hukama nikAle haiN| aura khuda bhI darzana karane Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (107) ko padhArate haiN| isa taraha jainadharma ko samaya samaya para unnata karane kI bhAvanA mevADa rAjya meM adhikAMza rahI hai, jisa kA varNana karate barlina (jarmanI) ke eka vidvAn prophesara helmuTa glAjenApa khuda ke banAye huve Jainismus nAma ke pustaka meM bayAna karate haiM ki bhAvArtha- udayapUra ke sisodiyA rAjAoMne jainiyoM para jo kRpAdRSTi batalAI hai usa para se rAjapUtAnA ke hindurAjA ina ke sAtha kaisA sambandha rakhate the so mAlUma ho jAtA hai| bahuta prAcIna kAla se mevADa ke rANA jainiyoM ko Azraya aura aneka hakka dete Aye haiM, aura isa ke badale meM jainiyoMne bhI isa rAja kI nImakahalAla nokarI kI hai| pratApasiMhajI ko samrATa akabara kI senAne harAdiye the, usa samaya pratApasiMhajIne apanI bhagatI huI senA ko itara tatira kara dI thii| ese samaya meM naI senA khaDI karane ke liye eka jainIne apanA sArA dhana mahArANAM ko sauMpa diyA thA / isa kAraNa se mahArANA pratApa ( siMhajI ) vigraha jArI rakhane ke liye aura anta meM vijaya prApta karane ko zaktivAna huve the| upakAravaza ho kara ina rAjAoMne jainiyoM ko bhI bahuta se hakka bakhazIsa kiye haiN| 1693 (samvat) meM mahArANA rAjasiMhajIne sanada likhadI jisa meM jainiyoM kI jamIna upara prANIhiMsA karane kA niSedha kiyA, aura ina ke pavitra sthAna meM jo. prANI jAya usa ko rakSaNa denA, aura jina prANIyoM ko kasAIkhAne le Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (108) jAne ke hoM una hI ko nahI kintu jo vahAM se bhagakara chUTakara ina ke rakSaNa nIce Agaye hoM una ko bhI rakSaNa denA / bAkarola ke eka sthambha para mahArANA jayasiMha (jI)ne khudavAyA hai ki comAse meM utpanna honevAle aneka jaMtuoM kA nAza nahIM ho, isa kAraNa se ASADhI ekAdazI se lekara zarada pUrNImA taka comAse ke cAra mahine meM ( gInatI meM tIna Ate haiM ) koI talAva kA pAnI aNIce nahI, ghANI phere nahI, aura miTTI ke baratana banAve nahI / uparokta kathana jarmanI ( barlina ) ke prophesara kA bilakula ThIka hai, aura hama bhI isa taraha kI kRpA kA bArabAra aMta:karaNa se anumodana karate haiM, aura sAtha hI AzA karate haiM ki jainIyoM ke sAtha mevADa rAjya kA cirasthAyI sambandha banA rahegA / kim'dhikam ? hama vartamAna mahArANAdhirAja ke va svargavAsI mahArANAMoM ke atyanta RNI haiM ki jinhoMne Ajataka jainadharma ko va samAja ko apanAyA aura tIrtha kI rakSA kI, aura ayaMdA ke liye bhI prAzA karate haiM ki vartamAna mahArANAdhirAja sUryavaMzI hindukUlasUrya kI mAnaprada padavI ke anukUla jainadharma, jainatIrtha va jaina samAja kI rakSA ( sahAyatA ) karane meM kamI na kareMge / aura vartamAna mahArANAdhIrAja kI zraddhA acche kAmoM kI tarpha jyAde rahatI hai, aura isI kAraNa Apa se rAjamahala meM Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 109 ) zrImAn vijayadharmasUrijI mahArAja ziSyamaNDalI sahita mile the taba karIba do ghanTe taka dharma vyAkhyA kA jikara calA thA / usa ke bAda zrImAn vijayanema sUrijI mahArAja ko bhI nimantraNa Ane se Apa gesTahAusa meM padhAre the aura karIba do ghanTe taka dharma vyAkhyA kA jikara calA thA aura karIba do sAla pahale Apane zrImAn vijayavallabhasUrijI mahArAja ko nimantrita kara gulAbabAga meM do ghaMTe taka vyAkhyAna sune the / isa taraha samaya samaya para Apa dharmavArtA sunane meM baDA lakSa dete haiM aura gADha sneha se yogya puruSoM ke dharmavacana ko sunate rahate haiN| thoDe samaya pUrva hI Apane sthAnakavAsI muni zrI cauthamalajI mahArAja ke milane para ina kI vinatI se poSa vadi 10 ( zrI pArzvanAthajI kA janmadina) aura ceta sudi 13 ( zrI mahAvIra bhagavAn kA janmadina) ke sArI mevADa meM agate pAlane bAvata hukma pharamAyA hai aura ina agatoM ke bAbata mohara chApa kA paravAnA bhI likhA diyA / isa taraha jIvadayA kA bhAva bhI Apa meM gaharA bharA huvA hai isI liye Apa dayAlu kahalAte haiM, aura jaba se rAjyazAsana kA kAma apane hAtha meM liyA hai taba se hI prajA ke hitArtha madarase, aspatAla, saDakeM, relve va anya kai kAmoM kI tarpha lakSa diyA hai / etadartha prajA bhI Apa kI RNi hai / aura hama dAve ke sAtha kahate haiM ki bhAratavarSIya dezI riyAsto meM se yahI eka riyAsta hai ki jisane samAja ko bAra bAra sahAyatA pahuMcAI hai, aura Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 110 ) jainamandiroM kI pUjana - rakSA ke liye jamIna kube Adi de rakhe haiM / aura sAlAnA nakada rakama bhI kharce ke liye milatI hai aura kaI mandiro ke liye kesara, tela va pUjArI ko pagAra dene kA amaladarAmada aba taka bAdastura calA AtA hai / ina saba bAtoM ko dekhate pAThaka sauca sakate haiM ki mevADa rAjya kA jainiyoM ke sAtha kaisA cirasthAI sambandha hai ? aura hama yahI prArthanA karate haiM ki yaha sambandha dina dUnA rAta cauganA baDhatA rahe | zrImAn mahArANAdhIrAja kA prema to pUrNarupa se hai lekina anya karmacArI jo etadveSIya haiM una kI bhAvanA bhI isa tIrtha ke liye kama nahIM hai, aura bAhara ke jo karmacArI yahAM Ate rahe haiM una meM se kitaneka mahAnubhAva to isa tIrtha ko ucca draSTi se dekhate the / jisa kA hama udAharaNa batAnA cAhate haiM ki - dhUleva gAMva ke sUrajakuMDa para eka zilAlekha aMgrejI kA lagA huvA hai usa ko dekhane se mAlUma hotA hai ki eka aMgreja jo phaujI aphasara thA usa kI bhAvanA mevADadeza meM Aye bAda isa tIrtha ke liye kaisI thI ? jisa ke zilAlekha kI nakala ko paDhiye aura samajha lijIye ki yaha isa bhUmi ke prAkarma kA adbhuta draSTAnta hai 1 Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (111) NOTICE To all wham it cancerns the shrine of Rikhabdev being ane held in great sanctity by the Hindus of Gujrat and other countries gentlemen and others encamping at the place are requested not to hill peafoul or peageans pucka tank near the vellage or to kill animals. _There, (Sd.) JOHAN C. BROOKE, Kherwara, ___Captain, 22nd May 1854. Sule Hilly trackts-Mewar. kepaTana sAhaba zilAlekha meM likhate haiM ki saba ko mAlUma ho ki RSabhadevajI kA mandira gujarAta aura anya dezoM ke hinduoM meM bahuta pavitra mAnA jAtA hai / isaliye isa sthAnapara jo sAhaba ThahareM una se prArthanA hai ki vaha mora Adi pakSiyoM ko isa ke AsapAsa kahIM para bhI na mAreM / gAMva ke pAsa jo choTA pakkA tAlAva hai usa kI machaliyAM na pakar3eM aura na pazuoM kA vadha kareM arthAt jainadharma ke viruddha koI kArya na kareM / isa prakAra kA zilAlekha tArIkha 23 maI san 1854 isvI meM mI. jAnasI buka kaptAnane lagAyA hai jo isa samaya bhI vahAM maujUda hai| Page #147 -------------------------------------------------------------------------- Page #148 -------------------------------------------------------------------------- _