Book Title: Kalikal Kalpataru Vijay Vallabhsuriji ka Sankshipta Jivan Charitra
Author(s): Parshwanath Ummed Jain Balashram Ummedpur
Publisher: Parshwanath Ummed Jain Balashram Ummedpur
Catalog link: https://jainqq.org/explore/002670/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // OM arhan nmH|| kalikAla kalpataru IIIIIIIIIIIIIIIIIIM *e AuN 11111 saMkSipta jIvana caritra Milin prakAzaka mUlya 11 zrI pArzvanAtha ummeda jaina vAlAzrama, ummedapura vAyA eranapurA (mAravAr3a) Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // vande zrI vIramAnanda vallabha sadgurubhyo namaH // pUjyapAda prAtaH smaraNIya nyAyAmbhonidhi tapagacchAcArya 1008 zrImadvijayAnanda sUrIzvarajI mahArAja ( prasiddha nAma zrI AtmArAmajI mahArAja ) ke paTTadhara ajJAna timira-taraNi kalikAla kalpataru 1008 zrI AcArya mahArAja zrImadvijaya kllabha sUrIzvarajI mahArAja kA saMkSipta jIvana caritra prakAzaka - zrI pArzvanAtha ummeda jaina bAlAzrama, ummedapura vAyA eranapurA ( mAravAr3a ) + mudraka - ke0 hamIramala lUNiyAM jaina, adhyakSa - di DAyamaNDa jubilI presa, ajamera rini0 saM0 2465 | IsvI san 1938 Atma samvat 43 vikrama samvat 1995 prathamAvRtti 2000 zatAbdI samvat Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pATaNa maNDana zrI paMcAsarA pArzvanAtha svAmI kA stavana ( tarja - javAde javAde ) lagAde lagAde kinAre kinAre, lagAde tUM naiyA ko sAme kinAre / e nAtha isa saMsAra meM, DhUMDhUM anAdi se tujhe, saradAra maiM nAdAra hU~, Az2Adi bakSo aba mujhe, jindagI merI binA, tujha baMdagI bekAra hai / karuNA najara se jo nihAro, dAsa khevA pAra ho // 1 // hai Arju haradama merI, tuma dharma kI ika zarNa ho, Tala jAya duniyA kI dazA, tuma nAma mere karNa ho, jinarAja he karuNA nidhe, tuma dhyAna se bhava tarNa ho, vallabha guru saMsAra tAraka, hRdaya kA AbharNa ho // 2 // AnaMda siMdhu lakSmI dAtA, harSa ke bhaMDAra ho, he jagata vallabha vizvabandhu, sarva ke AdhAra ho, kAnti terI haMsa jaisI, vizva meM vistAra ho, ika jhalaka usakI bakSa mujhako nAtha ber3A pAra ho // 3 // [ zrImadvijaya lalita sUrijI ] Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArya vayaM 1008 zrI zrImadvijaya vallabhamUrijI mahArAja GOPALGAPPROAnaimama BURBAN ye citra ambAlA zahara nivAsI lAlA rAdhAmalajI jyotiprasAdajI jaina bhAbu ne apane suputra OM prakAza ke zubha vivAha kI khuzI meM bheMTa diye haiN| 00mABCD000 Tu DIAMOND JUBILEE Press, AJMER Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A hamAre bAlAzrama ke jina maMdira kA pratiSThA mahotsava najadIka hone se hama saba pratiSThA mahotsava kI taiyAriyAM karane meM juTe hue haiM, isalie isa pustaka meM prastAvanAdi nahIM de sake haiN| parantu hamako harSa isa bAta kA hai ki marudharoddhAraka prakharazikSA pracAraka AcArya mahArAja 1008 zrI madvijayalalitasUrijI ke athaka parizrama aura unhIM kI kRpA se thor3e samaya meM isa jIvana caritra ko hama prakAzita kara pAThakoM ke karakamaloM meM samarpaNa kara rahe haiN| zIghratA ke kAraNa azuddhiyAM Adi raha jAnA svAbhAvika va kSamya hai, ataH pAThaka sudhAra kara pddh'eN| sujJeSu kiMbahunA / mArgazIrSa zuklA pratipadA tA. 22-11-38 nivedakazrI pArzvanAtha jaina ummeda bAlAzrama ummedapura (mAravAr3a) Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SUNT XX Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Ownerarunown ludhiyAnA (paMjAba) nivAsI lAlA bakhtAvarasiMhajI wwamreprencomewoomeromeras Apane pUjyapAda AcArya vayaM 1008 zrImadvijaya vallabhasUrijI mahArAja ke jIvana caritra ke prakAzana kharca meM ru0 200) kI sahAyatA dekara parama guru-bhakti kA paricaya diyA hai| THE DIAMOND JUBILEE PRESS, AJMER. Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ EUREUREUREUREUREUREUREUREUREUR 2018012012101111120? lAlA vakhtAvara siMhajI sAhiba ludhiyAnA ( paJjAba) nivAsI ko sAdara dhanyavAda GXX Apa eka sakhI sad gRhastha haiM / pahale Apa prajaina the / sadgata nyAyAmbhonidhi navayuga pravarttaka 1008 zrImadvijayAnanda sUrIzvarajI ( AtmArAmajI ) mahArAja ke sadupadezAmRta kA pAna karake Apa pakke jaina dharmAnuyAyI bane / Apa svargastha gurudeva ke tathA unake paTTAlaMkAra vartamAna AcArya mahArAja 1008 zrImadvijaya vallabha sUrIzvarajI mahArAja ke pUrNa bhakta evaM vizvAsapAtra haiM / jisa prakAra ukta gurudevoM meM ApakI aTala zraddhA hai, usI prakAra jaina dharma ke prati bhI, arthAt Apa jaina dharma ke parama upAsaka haiN| deva pUjA, sAmAyika Adi Apake nitya niyama haiM / saMvat 1971 meM Apane ukta varttamAna zrAcArya mahArAja ke samakSa bAraha vrata svIkAra kiye the aura unakA pAlana barIvara kara rahe haiM / Phentertenmente*epreneurshiperen Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ EDDENDE ODEO DE00B0DS00S00SODEODS ODECOEUDEO 030 DECISODED DENNE0030X HIEDVED02002002002000002qWEN 0201200201208 vartamAna prAcArya deva ke ziSya paMnyAsajI (vartamAna meM AcArya mahArAja ) zrI lalitavijayajI mahArAja jaba hoziyArapura se bambaI jAte hue ludhiyAnA padhAre taba Apane apanI naI bilDiMga kI udghATana kriyA unhIM kI vidyamAnatA meM karAI thI aura pUjA par3hA kara svAmIvAtsalya kiyA thaa| phalodhI se nikale hue jaisalamera ke saMgha meM Apane muni mahArAjAoM kI jo sevAe~ kIM, ve sarAhanIya haiN| byAvara se lekara ambAle taka zrI gurudeva ke sAtha paidala (r) cala kara Apane jo anupama sevA kI hai usase ApakI bhAkti kA aura bhI jvalanta udAharaNa milatA hai| Apane zrI AtmAnanda jaina gurukula Adi aneka saMsthAoM meM udAratA se dAna diyA hai| isa pustaka kI 3 chapAI Adi meM bhI Apane Arthika sahAyatA pradAna kI 8 hai| tadartha Apako bArambAra dhanyavAda hai| Deo dedne odsdoeodeode00200200SODBO OSO OSO OSO OSOOCOOBOOSOOSCOBODZIOBOX nivedakagulAbacanda DhaDDA ema0 e0, oNnarerI gavarnara-zrI pA0 u0 jaina bAlAzrama ummedapura (mAravAr3a) 0200euteunenleucette0*0000euledledvedlem Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // vande zrI vIramAnandam / / // zrI madvijayAnandasUri sadgurubhyo namaH // paropakArAya satAM vibhUtayaH zrImajainAcArya zrI 1008 zrI vijayavallabhasUrijI mahArAja kA jIvana caritra janma aura bAlyakAla gAyakavAr3a rAjya kI rAjadhAnI bar3audA nagarI hai| ise gujarAta kI hI rAjadhAnI smjhie| isa nagarI meM mahAjana vaMza kI bhI kAfI bastI hai| eka se eka sampanna, sajjana puruSa Aja bhI isameM haiN| isa hetu se yaha nagarI bar3I bhAgyazAlinI hai / Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 2 ) isI nagarI meM zrImAlI mahAjana vaMza ke eka sajjana puruSa dIpacanda bhAI rahate the| unakI patnI kA nAma icchA bAI thaa| donoM pati-patnI parama sAtvika, Izvara bhakta tathA dharmAtmA the / ve saba prakAra se zAnta aura santuSTa the / unheM idhara udhara kI koI cintA na thI / Apa apane vyavasAya ke sivAya apanA sArA samaya satkAryoM meM hI vyatIta karate the / isa prakAra yaha kula atyanta Ananda se dina bitA rahA thA / unake do putra the, hIrAcanda aura khomacanda tathA tIsare ke Agamana kI AzA thI / isa bAra dampatI kA hRdaya vizeSa Anandita rahane lagA | bhAI dUja kArttika zuklA 2 saMvat 1627 ke dina tRtIya putra ratna ne janma liyA / mAtA-pitA kA prema isa santati ke garbha meM Ate hI paraspara khUba rahane lgaa| zubha muhUrtta para janmotsava manAyA gayA, aura zubha nAma " chaganalAla " rakkhA gayA / Apa ho hamAre caritra nAyaka haiM / prema kI chAyA meM putra kA dinoM dina vikAsa hone lagA / UdhamI (capala) bAlakoM se mAtA pitA taMga rahate / zAnta, AjJAkArI, sahana-zIla putra ko dekhakara unakA hRdaya Ananda se nAca uThatA hai / 'chaganalAla' vAlakapane Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ se hI gambhIra, zAnta tathA AjJAkArI the| "honahAra biravAna ke hota cIkane pAta / " gambhIratA aura sahanazIlatA to Apake janma jAta guNa haiN| prema aura sukha kI chAyA meM Apa bar3e hote rhe| kintu "saba dina jAta na eka samAnA" hamezA eka sarIkhI kisI kI nahIM rhii| "nAnaka dukhiyA saba saMsAra" kisI ko kama aura kisI ko jyAdA, kintu sukha meM duHkha kA aMza avazya milA rahatA hai| isI niyamAnusAra Apako bhI ve dina dekhane pdd'e| Apake pitAjI ApakI alpAyu meM hI isa asAra saMsAra ko chor3a kara svarga sidhAra gae / isa samaya ApakI avasthA lagabhaga 8 sAla kI thii| aba ghara kA sArA bhAra ApakI mAtAjI para aapdd'aa| ApakI mAtA eka saccI satI nArI thii| apane bar3e putra 'khImacanda' bhAI kI sahAyatA se ghara kA kAma svayaM saMbhAlane lgii| khomacanda bhAI kI dekha rekha meM ghara kA kAma acchI taraha se cala rahA thaa| chaganalAla Ananda se dina bitAne lge| ApakA yathA samaya vidyArambha saMskAra huaa| aba mAM kA pyArA 'chagana' pAThazAlA meM bhI 'chagana' ho gyaa| vahAM jAte hI ApakI sajjanatA, sahanazIlatA aura par3hane Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 4 ) kI ora lagana ko dekha kara zikSaka Apako pyAra karate sAthI prema rakhate / isa prakAra ye dina bhI bIta gae / samaya kA cakkara ! 'do varSa pIche mAtAjI ne, ApakI gyArahaveM varSa kI Ayu meM hI, iha loka-lIlA samApta kI / mAtA pitA donoM ke premamaya hRdayoM ke viyoga ne Apako aba aura bhI adhika gambhIra tathA zAnta banA diyA | zikSA, sAdhu samAgama tathA vairAga adhyayana calatA rahA / hindI, gujarAtI Adi par3hane aura sundara likhane meM Apa sarvadA acche rahe / jitane varSa Apa pAThazAlA meM rahe Apa kisI bhI kakSA meM anutIrNa nahIM hue / kakSA meM sarvadA sammAna bhAjana rahate rahe / kintu aba usa par3hAI kI ora ApakI ruci kama hone lagI / aba Apake hRdaya meM ina dainika viyogAdi duHkhoM se chuTakArA pAne (mukti) kI ora ruci huI / pAThazAlA meM adhyayana ke sAtha 2 dharma kAryoM tathA sAdhu samAgama meM ApakI ruci hone lgii| bar3e bhAI ne ApakI yaha lagana dekhii| unake hRdaya meM zaGkA hone lagI, unhoMne Apako par3hAI likhAI se haTA kara ghara ke kAryoM meM jor3ane kA vicAra kiyaa| paMdrahaveM varSa meM padArpaNa karate hI Apako Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAThazAlA se haTA liyA gayA aura dukAna para baiThane ke lie majabUra kiyA gyaa| . bAlaka chagana kA vairAgI mana ina jhaMjhaToM meM kaba pha~sane vAlA thA ? Apane dukAna para rahakara bhI dAna, sAdhu samAgama aura mananazIlatA na chodd'ii| aba to eka hI praznathA jo bAra bAra taMga karatA thaa| bAla hRdaya meM dvaMdva macA huA thA ki "vAstavika sukha kyA hai, aura vaha kaise prApta ho sakatA hai ?" saMvat 1940 ko bAta hai| ApakI Ayu abhI 13 varSa kI thii| muni mahArAja zrI candravijayanI kA bar3aude meM cAturmAsa thaa| sAdhu mahArAja ke upadezoM ke phala svarUpa Apake hRdaya meM vairAgya kI bhAvanA jAgRta huii| usa samaya Apa dIkSA ke lie prastuta bhI ho cuke the| kintu zrI candravijayajI mahArAja ke paraloka gamana se usa samaya dIkSA na le ske| khImacanda bhAI tabhI se ApakI ora se sazaMkita rahate the| apanI bAMha ko chor3a denA ve kaba pasanda kara sakate the? honahAra logoM se saba ko bar3I2 AzAe~ rahatI haiM, aura isI lie Apako pAThazAlA se chur3A kara dukAna para baiThAyA thaa| niyama hai, saccI lagana hone para nizcita sAdhana prApta ho hI jAte haiM / * saMvat 1642 meM AcArya zrI AtmArAmajI mahArAja kA bar3aude meM Agamana huaa| nitya vyAkhyAna huA Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karatA thaa| vyAkhyAna meM Apa bhI ge| jijJAsu ko jJAna kA sAgara mila gyaa| Apa prati dina vyAkhyAna meM jAte aura upadezAmRta pAna karate / vairAgya kI bhAvanA dRr3ha ho gii| vairAgya kA saccA darzana ho gyaa| aba taka to Apake hRdaya meM vicAra maMthana hI hotA rahatA thA, aba sundara navanIta prApta ho gyaa| "saMsAra mithyA hai / isase chuTTI lekara Atma kalyANa hI parama lakSya hai|" yaha nizcaya ho gyaa| - eka dina kI bAta hai| vyAkhyAna kI samApti para sabhA visarjita huii| zrotAgaNa calane lage, parantu Apa vahIM Thahare rhe| saba ke jAne ke pazcAt Apane AtmArAmajI mahArAja ke paira pakar3a lie| AMkhoM meM azradhArA thI, aura vANI gada gada thii| "ziSyaste'haM, zAdhimA svAM prapannam" "trAhimAMtrAhimAm" Apa kI prArthanA thii| Apake ArtanAda ne guru mahArAja kA hRdaya moma kara diyaa| mahArAjajI ne socA koI garIba hogA kucha sahAyatA cAhatA hogA, yaha jAna kara AzvAsana dete hue khaa| "bhAI! mere pAsa kyA hai ? yadi kucha madada cAhate ho to kisI gRhastha ko Ane do|" cha0-gurudeva ! A0-kyoM bhAI ? Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( " ) cha0 - mujhe laukika dhana kI z2arUrata nahIM / mujhe muktipada kI cAbI cAhie / kevala pandraha varSa ke bAlaka ke isa cAturya pUrNa uttara ko sunakara AtmArAmajI mahArAja atyanta prasanna hue / Apa ko isa bhavyAtmA kI vANI ne apanI ora khIMca liyA / inakI bhavyatA kA acchA AbhAsa milA / ujjvala bhaviSya aura tIvra buddhi kA bhI khAsA paricaya huA / Apane kahA- "bhAI ! avasara Ane do; bar3e logoM kI AjJA lo; tumhArI icchA pUrNa hogI / " yathA samaya AcArya mahArAja kA bar3aude se vihAra huA / Apa bhI kucha dUra taka sAtha gae aura dUsare dina ghara lauTe / prazna thA, aba bar3e bhAI kI AjJA prApta karane kA / unase kahane meM Apa hicakicAte the / Apa apane bar3e bhAI kA bar3A sammAna karate the| sAtha hI kucha Darate bhI the| isa taraha, kyA ho aura kyA na ho ? yahI cintA thI / zrI AtmArAmajI mahArAja kucha munirAjoM ke sAtha vihAra kara gaye the, parantu apane ziSya munirAja zrI harSavijayajI mahArAja ko vahAM, kucha sAdhuoM ke asvastha hone ke kAraNa, chor3a gaye the| Apa unake pAsa bhI prati dina vyAkhyAna sunane jAte the| muni zrI harSakjiyajI ke Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (8 ) vihAra ke samaya bhI Apa agale gAMva taka sAtha gae aura bar3e bhAI se eka dina aura sAtha rahane kI AjJA lekara sAtha raha ge| Apako vAstavika icchA to unake sAtha hI rahane kI thii| ataH isa bAra Apa ghara na lautte| munirAjoM ke sAtha ahamadAbAda pahu~ca ge| khImacaMda bhAI ko mAlUma huA, ve turanta ahamadAbAda pahuMce aura Apako z2abaradastI ghara le aae| ___ aba antardvada samApta ho cukA thaa| saccI lagana thii| vairAgya kI tIvra bhAvanA thI, kintu dUsare loga kyA samajheM ? kisI ke dila kI koI kyA jAne ? bar3e bhAI tathA parivAra vAloM ko moha thaa| ve Apako chor3anA nahIM cAhate the| idhara Apa para jo kucha bItatI thI, use Apa hI jAnate the| yadyapi Apako vivaza hokara ghara para ThaharanA par3A, parantu dila to Apa kA munirAjoM kI sevA meM hI thaa| ... do eka bAra Apane AjJA lene ke liye prayatna kiyA kintu bar3e bhAI ke take ke Age kucha peza na clii| aba Apane sIdhA rAstA pkdd'aa| sAdhu ke jo kucha niyama haiM aura dhArmika kRtya pratikramaNa, sAmAsika, pauSadha, Ayabila, upavAsa ityAdi haiM, unakA pAlana ghara para raha kara hI karane lge| bar3e bhAI ko ye bAteM bhI khaTakane Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lagoM, ataH ve inameM bhI bAdhA DAlane lge| ve Apako gRhastha banAnA cAhate the, parantu Apa Atma kalyANa patha ke pathika bana rahe the| yaha saMgharSa calatA rhaa| isa saMbandha meM Apako kaI bAra bar3e 2 kaSTa sahane pdd'e| Apane kaI bAra gRha tyAga kiyA kintu pakar3e ge| Akhira Apane nizcaya kiyA, -"yadi AtmArAmajI mahArAja dIkSA na deMge to prabhu mU ke sAmane dIkSA le luuNgaa|" .saMvat 1643 meM zrI AtmArAmajI mahArAja kA 'pAlItAne meM caumAsA thaa| Apa bhI baDode se bhAI sAhiba kI AjJA lekara pAlItAnA phuNce| cAturmAsa bhara vahIM raha kara adhyayana kiyaa| : AtmArAmajI mahArAja vihAra karake rAdhanapura pdhaare| Apa bhI sAtha hI the| vahAM se Apane apane bhAI sAhiba ke nAma eka ciTThI isa Azaya kI bhejI ki "amuka dina merI dIkSA hone vAlI hai|" bhAI sAhiba pahu~ce / dekhA, vahA~ aisI koI bAta na thii| AcArya mahArAja se vRtAMta 'pUchA taba patA lagA ki Apako apane bhAI ko dIkSA kI AjJA dene ke lie hI yahAM bulAyA thaa| Apake bhAI Apako lAne ke lie pahuMce the| kintu dharma meM Apako zraddhA, lagana, jhukAva Adi dekha kara ve bhI Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAna gae aura dIkSA dene kI sammati de dI / yaha samAcAra sunate hI ApakA mano-mayUra nAcane lgaa| ApakI usa samaya kI prasannatA kA varNana lekhanI ke bAhara kI bAta hai| dIkSA kI taiyArI hone lagI, Akhira rAdhanapura meM vaizAkha zu0 13 saM0 1944 ko bar3I dhUma dhAma ke sAtha Apane dIkSA grahaNa kii| Apa muni zrI harSavijayajI mahArAja ke ziSya hue| 'chagana' nAma badalA gayA aura ApakA nAma muni zrI vallabhavijayajI rakhA gyaa| dokSA mahotsava kA ThATha bar3A alaukika aura advitIya thA |ek mahIne taka lagAtAra julUsa nikalate rhe| bhAgyazAlI sad gRhasthoM ne apane dravya kA sadupayoga kiyA / Apake bar3e bhAI khomacandajI ne bhI pArakha mohana TokarasI ko kucha rakama dI aura kahA "dIkSA mahotsava para maiM zAyada upasthita na ho saka~ to Apa isa rakama ko kharca meM zAmila kara lenaa|" . aba Apako icchita vastu kI prApti ho gaI thii| aba to kevala usako sa~bhAlanA thii| vaya kevala 17 varSa kI thii| naye rakta kA joza thaa| mana meM utsAha thA aura hRdaya meM lagana thii| yahI taka nahIM, bhaviSya meM vaktAoM ne Apake sambandha meM jo kucha kahA thA, ve saba bAteM satya siddha ho hI cukI thiiN| Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 11 ) dIkSA ke samaya bhI jyotiSiyoM ne lagna bala aura hAtha kI rekhAoM ke yoga se kahA thA ki "Age cala kara ye nizcaya hI mahApuruSa hoNge| inase samagra saMsAra ko zAMti, samatA dharma tathA satya kA upadeza prApta hogaa| lAkhoM manuSya inakI pada raja sira para lgaaveNge|" Apake bhAvI jIvana ko uccatara banAne vAle nimna likhita lakSaNa haiM: pairoM ke taluve bahuta lAla aura komala haiN| dekhane vAle ko kamala dala kA anumAna hone laga jAtA hai| ____ Apake samucita paira bar3e nAjuka aura sundara haiN| aMguliyA~ paraspara sanihita haiN| ghuTane Apake nigUr3ha aura puSTa haiM, nAbhI dakSiNAvarta, vizAla hRdaya aura zaMbava ke samAna trivalita grIvA dekhane vAle ko mugdha kara detI hai| bhAla sthala ardha caMdrAkAra aura dIrgha hai| sAre aGga pratyaGga jaise cAhie vaise sundara aura lAkSaNika pratIta hote haiN| dIkSA muhatte ke samaya bhI Apako jaisA baliSTa lagna prApta huA hai vaisA bahuta kama logoM ko prApta huA hogaa| usa vakta kI kuMDalI kA phala yaha hai:-- ___ "isa lama meM dIkSA lene vAlA avazya mahA puruSa aura nAvaMdya hotA hai|" Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 12 ) nava jIvana kI ora ApakI zikSA bAlavaya meM hI prArambha ho gaI thI, 'kintu vaha thI kevala vyAvahArika zikSA / dhArmika zikSA jo kucha prArambha meM prApta huI thI vaha mAtAjI kI kRpA se thii| mAtA ne jina jina dhArmika vicAroM kA bIja vapana kiyA thA, ve pakke the aura unhIM ke pariNAma ne Apa ko Age bar3hane vAlI vastuoM kI khoja meM virAga prApta karAyA thaa| . ApakI skUlI zikSA sAtavIM kakSA taka ho samApta ho gaI thI kintu dhArmika abhyAsa prAyaH dIkSA lene taka bhI calatA rahA thA / Apane isa bIca meM paMca-pratikramaNasUtra, zrAvakoM ke kRtya, caMdrikA kA pUrvAddha Adi yathA avakAza sIkha liye the| aba jJAna pipAsA aura ugra ho utthii| kintu yahA~ sAdhu dharma aMgIkAra karane ke kAraNa sAdhu niyamAdi kA bhI vyAvahArika jJAna prApta karanA thaa| ataH yaha gati kucha dinoM taka manda rahI aura Apa sAdhu dharma kI kriyAe~ sIkhate rhe| : dIkSA prApti ke bAda ApakA pahalA cAturmAsa rAdhanapura meM hI huaa| vahA~ candrikA samApta karake Apane apanI tIvra buddhi kA bar3A acchA paricaya diyaa| vyAkaraNa Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 13 ) zAstra meM ApakI acchI gati ho gaI thI / kevala caMdrikA par3hakara hI Apane saMtoSa nahIM kara liyA kintu paMjAba meM jAkara Apane caMdraprabhA jaise kaThina jaina vyAkaraNa kA bhI acchI prakAra adhyayana kiyA thA / zrI AtmArAmajI mahArAja sAhiba jaise puruSa pArakhI ne pahale hI parakha liyA thA ki isa AtmA meM bhAvI unnati ke lakSaNa haiN| ataH mahArAja sAhiba ne Apako apane sAtha hI sAtha rakkhA / ApakA hastalekha sundara hone ke kAraNa AcArya zrI apanI sArI ciTThI patrI Apa se hI likhavAyA karate the / isa prakAra Apa AcArya deva ke parama prIti-bhAjana ho ge| Apane aba kalpavRkSa pA liyA thA; aba usase mano vA~chita phala prApta karanA thA / vihAra meM Apa AcArya deva ke sAtha rhe| isa bIca meM AcArya deva ne Apako yogya dekhakara nava dIkSita munirAjoM ko par3hAne kI AjJA dI / 2.2 Apane par3hAne kA kArya saharSa svIkAra kiyA / Apa AcArya deva ke pratyeka vyAkhyAna ko bar3e cAva se sunA karate the| isa prakAra alpa kAla meM hI Apa acche vyAkhyAtA ho ge| Apa saba vihAra karake dhIre dhIre mAravAr3a kI ora pdhaare| Apane vAlI aura nADalAI meM Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 14 ) bar3I dIkSA ke pUrva hI vyAkhyAna dekara apanI vyAkhyAna zakti kA bhI paricaya de diyA thaa| saMvat 1646 meM pAlI mAravAr3a meM yogodahana kI kriyAe~ karAke, Apa ko yogya dekhakara, niyamAnusAra bar3I dIkSA bhI de dI gii| isa avasara para sAta aura sAdhuoM ko bhI bar3I dIkSA dI gaI thii| yaha caumAsA pAlI meM hI huaa| gurudeva kI asvasthatA ke kAraNa ApakA adhyayana yahA~ bhI kucha santoSaprada nahIM ho skaa| kintu gurubhakti meM apanA sarvasva nyochAvara karane vAle Apa apane adhyayana kI cintA kaba karane vAle the? gurusevA meM datta citta hokara lage rhe| "guru pratyakSa devatA hai, usake binA andhakAra hai, saMsAra vicalita hojAya kintu guru-vacana vicalita hotA ho nahIM" yaha ApakA aba bhI aTala siddhAnta hai| paMjAba ke jaina samAja meM jAgRti kA zaMkhanAda karane vAle pUjyapAda AtmArAmajI mahArAja ne Apako aba apanA dAhinA hAtha banA liyA thaa| sAre paMjAba meM AcArya zrI ne Apako apanA kArya saMbhAlane vAlA prasiddha bhI kara diyA thaa| tatvanirNayapAsAda, cikAgo praznottara Adi pustakoM ke likhane meM ApakA AcArya deva ko bar3A Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 15 ) sahayoga prApta huA thaa| yahAM taka kI Apake hI hAthoM se aMjanazalAkA, Adi kriyAe~ bhI AcArya deva ne karAI thiiN| Apako pratyeka kArya meM sahAyatA mile, isaliye Apako AcArya bhagavAn ne eka ziSya ratna bhI samarpaNa kiyaa| jinakA nAma muni zrI vivekavijayajI rakkhA thaa| ye bar3e vinIta aura vairAgyavAna ekAnta gurubhakta the| ye ApakI ziSya saMtati meM saba se prathama ziSya hue / ApakI ziSya saMtati meM dUsarA naMbara muni zrI lalitavijayajI kA hai / inako ApazrI ne apane hI vRhad hAtha se saMvat 1654 meM dIkSA dI / Apa bhI AcArya deva ko chor3a kara alaga rahanA prAyaH pasanda nahIM karate / kintu yaha avasara bahuta dinoM taka milate rahanA kaThina hai / AcArya deva zrI 1008 zrI AtmArAmajI mahArAja saM0 1653 ke jyeSTha zu0 7 maMgalavAra ko sAyaMkAla kI nitya kriyAe~ karake ArAma karane vAle hI the ki AcArya zrI ko khAsa kA daurA huA / aneka bAhyopacAra kiye gae kintu kucha bhI pharaka na pdd'aa| AcArya zrI ne hamAre caritra nAyaka tathA saba choTe bar3e sAdhuoM ko sambodhita karake pharamAyA- "lo bhAI ! aba hama jAte haiM aura seba kI khamAte haiM / " itanA kaha kara 'arhata' zabdoccAra ke Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAtha jIvanalIlA samApta kii| AcArya deva kA,viyoga Apake lie vajrapAta sama thaa| sArI chatrachAyA haTha jAne yA samudra meM eka bar3e sahAyaka ke bichur3a jAne jaisA duHkha Apako thA, kintu usake sAtha hI uttaradAyitva kA bajha bhArI bojhA bhI sira para A gayA thaa| vaha thA svargIya AcArya deva kA vacana pAlana / ... jaba kabhI paMjAbI loga pUjya pAda AcArya deva se prArthanA kiyA karate ki gurudeva Apa zatAyu ho! kintu phira bhI jisakA janma hai usakA avasAna avazyambhAvI hai to ApazrIjI ke pIche hamArA kauna ? usa vakta pUjyapAda AcArya mahArAja yahI pharamAyA karate "tuma cintA mata karo, 'vallabha' tumhArI saMbhAla legaa|" ... vihAra ke kucha saMsmaraNa / paMjAba meM jAgRti hogaI thii| zvetAmbara saMpradAya ke ghara bhI the, phira bhI havA kucha sApha nahIM thii| aba bhI sthAnakavAsiyoM kI ora se bAra2 dhArmika AkramaNa hote the| zAstrArtha taka kI naubateM pahu~catI thIM paMjAba kI lAja to aba Apake hI hAthoM thii| Apane use bhalI prakAra nibhAyA balki guru AjJA pAlana meM Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaha kAma kara dikhAyA, jise dekha kara svataH ApakI prazaMsA mukha se nikala par3atI hai| ___ina avasaroM para ApakI pratyutpanna buddhi aura vidvattA, sabhI kA bar3A acchA paricaya milaa| aneka zAstrArtha hue, bahasa mubAhise hue, jhagar3e TaMTe hue; kintu yaha ApakA ho atula prabhAva thA ki jisake kAraNa saba dabate rhe| ___ ApakI vaktRtva zakti atyanta prabhAvazAlinI hai| Apa jahAM kahIM padhArate haiM isa zakti ke dvArA vahAM kI janatA para jAdU kA sA asara hue binA nahIM rhtaa| kyA jaina kyA ajaina sabhI Apake darzanArtha va upadezAmRta pAna karane ke lie taiyAra rahate haiN| astu / pUjya AtmArAmajI mahArAja sAhiba ke svargavAsa ke pazcAt phira se sthAnakavAsI sAdhu kucha joza meM A gae aura unhoMne zvetAmbara mUrti pUjaka samAja para aura usake sAdhuoM para AkSepa karane zurU kiye| ___"sA~ca ko A~ca nahIM lagatI" yaha siddhAnta aTala hai| kintu bAz2Ara meM aisA bhI hotA hai ki adhika zora karane vAle kI dhUli bhI bika jAtI hai aura cupa rahane vAle kA sonA bhI nahIM bika paataa| isa saMbandha meM Apa para aura zvetAmbara jaina mUrti pUjaka samAja para kaise Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 18 ) kaise AkSepa kiye jAte the, Apako kisa prakAra,lalakArA jAtA thA ? usake ekAdha udAharaNa suniye / Apa sAmAnA (paMjAba) meM virAjamAna the| Apake vyAkhyAnoM kI cAroM ora dhUma macI huI thii| jaina jainetara sArI janatA ke jhuMDa ke jhuMDa vyAkhyAna meM Ate the| sthAnakavAsI bhAI bhI AyA karate the| unake mana meM kucha zaMkAe~ thiiN| Apake pAsa Akara ve zaMkA uThAte to Apa unakA yathocita samAdhAna kara diyA karate the / Apake uttara ko suna kara ve niruttara ho jAte the / eka bAra una logoM ne Apa se nivedana kiyA ki "sAhiba! Apa bar3e buddhimAna haiM, sabhA cAturya haiN| hama Apako mahAn vidvAn mAnate haiM yadi Apa kRpA karake aisA kareM ki hamAre pUjya sohanalAlajI mahArAja, jo yahIM virAjamAna haiM unase zAstrArtha karake ina zaMkAoM kA sadA ke lie jhagar3A miTA deM to bar3I kRpA hogii|" / ___"ThIka hai bhAI ! jaisI tumhArI icchA ho, karo" Apane ha~sate hue uttara diyaa| unhoMne phira dUsarI ora jAkara zrI sohanalAlajo se nivedana kiyA, "mahArAja ! valla bhavijayajI se Apa zAstrArtha kIjiye aura unheM zAstrArtha meM harAiye / hama unako taiyAra kara Aye haiN|" Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 19 ) sarva sAdhAraNa janatA hI nahIM, samAja ke bar3e 2 manuSya ApakI pratibhA ke Age jhuka cuke the| zrI sohanalAlajI mahArAja bhI isa prabhAva se ajJAta na the phira bhI, 'nahIM' kahanA unheM ThIka na a~cA / bole "acchA zAstrArtha to pIche hogaa| pahale jAkara unase kaho ki AtmArAmajI mahArAja ne 'tatvanirNayaprAsAda' meM jo mUrti pUjA kA vidhAna likhA hai--vaha 'mahAnizItha sUtra' meM kahAM hai ?" zrAvakoM ne Akara Apase nivedana kiyaa| Apane pharamAyA "avazya likhA hai, yadi zaMkA ho to zAstra dekha lo|" dina niyata huaa| sabhAjana ekatrita hue kintu sohanalAlajI mahArAja na Aye, na Ane hI the| taba taka Apa jaina dharma kI mahattA, sthAnakavAsI tathA zvetAmbara saMpradAya meM vibhinnatA Adi bAteM logoM ko samajhAte rhe| anta meM zrI sohanalAlajI ke ziSya muni zrI karmacandajI 'mahAnizItha sUtra' lekara padhAre aura eka kone meM khar3e ho gaye / vyAsapITha taka to Apa (karmacaMdajI) na Aye kintu pustaka dikhalA kara pUjA vidhAyaka paMkti ko a~gUThe se davA kara vaha sthAna dikhalAne ke liye bole| zrI bakhzIRSijI madhyastha the| unhoMne zrI karmacaMdajI ke hAtha Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 20 ) chipI huI paMkti z2Ahira ho gii| pUjA kA pATha saba ko dikha gagana maMDala gUMja se pustaka khIMca lI / zrama kA pardA dUra ho gyaa| lAyA gyaa| Apake jaya-jaya kAra se uThA / cAroM ora dhAka jama gaI / 1630 kI hai / yaha ghaTanA saMva isa prakAra kA eka caileJja ekavAra phira milA ApakA pUjya sohanalAlajI se ho mukAbilA bAra bAra hotA rahA / sAmane huI carcA ke phala svarUpa virodha kI Aga aura bddh'ii| Apa vahAM se vihAra kara nAbhA phuNce| nAbhA meM ApakI kIrtti pahale se hI pahu~ca cukI thI ataH sarva sAdhAraNa kI ora se ApakA bar3e sammAna se praveza huA / vahAM ke mahArAjA sAhiba zrIyut 1008 zrI horAsiMhajI bahAdura bar3e dharma premI aura nyAyI the / sAdhu santoM para unakI bar3I bhakti thI / isake atirikta mahA rAjA sAhiba ke prAiveTa saikreTarI zrIyut jIvArAmajI ( agravAla) Apake pUre bhakta the| jaba unhoMne Apake Aga mana kI sUcanA pAI to Apako sAdara AmaMtrita kiyA Apa rAja sabhA meM pdhaare| nareza ne Apako bar3e sammAna se uccAsana para biThAyA / Apase vArtAlApa kara bar3e prasanna hue saMyoga kI bAta hai ki pUjya sohanalAlajI bhI nAbhA padhAre / pUjya sohanalAlajI ne vahA~ bhI bahuta dUra kI Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ haoNkI-"zvetAmbaroM meM aisA koI nahIM hai jo mere praznoM kA uttara de ske|" ___ Apase Akara zrAvakoM ne nivedana kiyaa| Apane pharamAyA "bhAI ! nAbhA nareza dharma premI, vidvAn tathA sajjana bhI haiN| unake sammukha hI yaha phaisalA kyoM na ho jAya ?" ... zrAvakoM ne mahArAjA sAhiba se nivedana kiyA / zAstrArtha kA dina mukarrara ho gyaa| pUjya sohanalAlajI ke liye zAstrArtha karanA to duzvArathA hI lekina phira bhI hA kara lii| pUjya sohanalAlajo ko yaha to dhyAna thA ki maiM kisI prakAra bhI zrI vallabhavijayajI ko jIta nahIM sktaa| ataH apanA bacAva karake, apane praziSya udayacaMdajI ko zAstrArtha karane ke liye bhejA / yathA samaya mahArAjA sAhiba (nAmA) kI adhyakSatA meM zAstrAtha prArambha huA aura kaI dina taka lagAtAra hotA rhaa| anta meM vijaya ApakI hohuI aura sohanalAlajI kI vaha zAstrArtha kI bAta samApta huii| . sthAnakavAsI saMpradAya meM pUjya sohanalAlajI ke virodha se kinArAkazo kara lene ke bAda virodha kucha kama huaa| phira bhI sthAnakavAsI sAdhu ApakI isa khyAti se sanna ho rahe the| Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 22 ) / eka bAra Apa ludhiyAne (paMjAba) meM virAjamAna the| eka dina ratanacaMdajI tathA cunIlAlajI nAma ke do sthAnakavAsI sAdhu Apake nivAsa sthAna ke sAmane kI sar3aka para Akara khar3e hogae aura Apako bulAne lge| jaba Apane khir3akI ke nIce kI ora jhAMkA to donoM bole:-- ___ "hama zAstrArtha karane ke liye Aye haiN| tumane vihAra mata krnaa| agara vihAra kiyA to hAre hue mAne jaaoge|" __"zAstrArtha kauna karegA ? tuma yA koI aura ? Apane puuchaa| . "svAmIjI mahArAja udayacaMdajI kareMge" unhoMne uttara diyaa| Apane unheM nAbhA ke zAstrArtha kI bAta sunAdI jisameM udayacaMdajo svayaM hAra cuke the| kintu una sAdhuoM ne jaba bahuta haTha kiyA to Apane svIkAra kara liyaa| magara vahAM zAstrArtha karanA kisako thA ? Apa vahAM kaI mahInoM taka Thahare kintu ve loga sAmane taka na Aye aura na Ane hI the| zAstrArthoM meM jaba sthAnakavAsI logoM ne sIdhe pAsa na pAyA to unhoMne dUsarI kaumoM ko bahakAnA prArambha kiyA, usakA phala yaha huA ki svargIya AcArya zrI are L Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 23 ) AtmArAmajI mahArAja sAhiba kI pustaka ke viruddha hallA phailanA prAraMbha huA / guMjarAMvAlA aura kaI sthAnoM para aise vyAkhyAna hue, jinameM jaina dharma tathA zrI AtmArAmajI kI truTiyA~ batalAI jAne lgiiN| Apa una dinoM binaulI (meraTha) meM virAjamAna the / eka sabhA gujarAM vAlA meM bhI huii| jaina aura sanAtana dharmI bhAiyoM meM paraspara itanA virodha bar3hA ki ve eka dUsare ke kaTTara duzmana ho ge| jainI loga assI ghara kI saMkhyA meM the aura sAmane pratipakSI 45000 kI saMkhyA meM the / usa virodha ne aisA bhayAnaka rUpa pakar3A ki gujarAMvAle ke jaina samAja ko apane gharoM meM rahanA muzkila ho gayA / usa vakta eka aise vidvAn anubhavI gaMbhIra aura avasarAjJa mahAtmA kI z2arUrata thI, jo satya vastu dikhalA kara donoM pakSoM ko zAnta karatA / Apa para saba ko vizvAsa thA / Apa hI isa saMkaTa se saMgha kI rakSA kara -sakate the| gujarAMvAlA zrIsaMgha aura AcArya zrI 1008 - zrImad vijaya kamalasUrijI mahArAja ke patra Apake pAsa pahu~ce / unameM mukhya bAta yahI thI, "yahAM bar3A utpAta maca rahA hai / yaha tumhAre Ane se hI zAnta hogA / jaina dharma kI rakSA ke lie tumako avazya aura zIghra AnA cAhie / " isake atirikta zIghra Ane ke lie 2 tAra * # Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhI Apako mile / ina dinoM gujarAMvAle meM khUba noTisa para noTisa nikalate the| roja zAstrArtha hote the| saba se bar3e zAstrArtha kA dina nizcita karake Apako patra likhA gayA thaa| hinduoM kI ora se paM0 bhImasena zarmA, vidyAvAridhi paM0 ghAlAprasAdajo mizra, paM0 gokulacaMdajI Adi tathA zvetAmbaroM kI ora se paM0 lalitavijayajI gaNI, yatijI zrIkesaraRSijI, paM0 vajalAlajI zukla ityAdi the| jeTha kA mahInA thaa| binaulI se gujarAMvAlA laga bhaga 350 mIla hotA hai / savArI para car3hanA to niSiddha hI thaa| astu Apane vihAra karane kA nizcaya kiyaa| ___ Apane apane parama bhakta, dharmavIra jaina samAja ke camakIle sitAre muni zrI sohanavijayajI* se jo ki usa vakta ApakI sevA meM the, puuchaa| ve to khuda sAhasa kI mUrti the hii| unhoMne hAtha jor3a arja kI "gurudeva ! sevaka ApakI icchA ke AdhIna hai, jidhara Apa padhAreMge . * Apa pahale sthAnakavAsI sAdhu the| vasaMtAmalajI nAma thaa| guNI aura vivekI bhI acche the| inhoMne vicArA ki satya vastu ko sthAnakavAsI chipAte haiM, aura mujhe satya vastu kI khoja karanI hai, taba apane saMpradAya ke acche vRddha sAdhuoM se zaGkAoM kA samAdhAna na pAkara hamAre caritra nAyaka ke ziSya hogae / nAma ApakA sohanavijayajI rakkhA gyaa| .. Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dAsa ApakI chAyA kA anugAmI hotA rhegaa|" dhUpa kI lapaToM meM thake mAMde, pyAse, maMjila para maMjila te karate hue Apa gujarAMvAlA pahu~cane kI koziza meM lage / ___ pahale dina Apane 22 mIla kA saphara ta kiyA / gAMva meM pahuMce to logoM ne dekhA, pairoM meM chAle par3a rahe haiM / zarIra thaka kara cUra 2 ho rahA hai, magara Apako isa bAta kA kucha khayAla hI nahIM thaa| eka hI dhuna thI ki kisa prakAra gujarAMvAlA pahu~ce / . garamI kI Rtu thii| jalatI reta meM Apa calate hI rhe| rAste meM zrAvaka loga prArthanA karate the "gurudeva ! Apake paira sUja rahe haiM, hAlata bahuta kharAba ho rahI hai / Apa kucha samaya ke lie ArAma kiijie|" / ___ Apa ha~sa kara kaha dete--"yaha to paudgalika zarIra kA dharma hai, vaha apanA dharma pAlatA hai aura maiM apanA dharma pAlU~ isameM kyA bar3I bAta hai| mujhe ArAma usa dina milegA jaba gujarAMvAlA pahu~ca kara apane vRddha munirAjoM ke vacanoM ko saphala karake dharma kI dhvajA phaharAtI huI dekhuugaa|" __isa prakAra kaThina vihAra karake Apa gujarAMvAlA phuNce| sAre saMgha ne Apako julUsa ke sAtha nagara praveza karAne kA vicAra kiyA kintu Apane svIkRta nahIM kiyA Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 26 ) mahArAja zrI vijayakamalamUrijI ke bahuta samajhAne bujhAne para Apane julUsa ke sAtha nagara meM praveza karanA maMjUra kiyaa| bar3e utsAha ke sAtha nagara praveza huaa| jisa kalaha ko zAnta karane ke lie Apa padhAre the, vaha Apake Agamana ke pUrva hI zAnta ho gayA thaa| Apa ko kevala vyAkhyAna kA hI avasara prApta huaa| Apane vahAM 'vizeSa narNaya' aura 'bhImajJAna trizikA' nAmaka do pustakeM likhIM jinameM Apake hindU dharma zAstroM ke gahana adhyayana kI pUrI jhalaka dikhAI detI hai| binaulI se gujarAMvAlA jAne meM vahAM bhar3akatI Aga ko zAnta karanA evaM jaina dharma aura sanAtana dharma meM phaile hue kleza ko zAnta karanA yaha to ApakA mukhya uddezya thA hI, kintu eka bAta aura bhI thI ki vRddha sAdhu mahArAja AcArya zrI vijayakamalamUrijI aura upAdhyAyajI zrI vIravijayajI mahArAja kA zrI AtmArAmajI mahArAja ke svargastha hone ke bAda paMjAba meM yaha pahalA ho Agamana aura cAturmAsa thaa| unakI upasthiti meM donoM saMpradAyoM meM vaiSamya baDha jAya aura saiMkar3oM varSoM taka banA rahe, ise Apa una vaddha munivaroM ke nAma ke sAtha kalaMka samajhate the| unakI maujUdagI meM ho donoM pakSoM kA samAdhAna hojAve aura zAMti phaila jAya, iso meM una vRddha puruSoM Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 27 ) kI kIrti thii| isakA prayatna karanA ApakA karttavya thaa| kyoMki ukta munirAja ApakI preraNA se hI paMjAba meM padhAre the| , zrImad vijayAnanda sUrijI mahArAja ne paMjAba rakSA kA bhAra Apako sauMpA thaa| use Apane virodhiyoM kI bauchAroM se isa prakAra bacA liyaa| aba bAhirI virodhoM se bacakara sAmAjika saMgaThana kA kAma karanA rahatA thA / sAmAjika jIvana kA utthAna saMgaThana ke binA adhika dinoM taka sucAru rIti se calanA dustara hotA hai| isa kArya ke lie Apane sarva prathama sAre paMjAba prAnta ko eka sUtra meM bAMdhane kA kArya-krama taiyAra kiyaa| . zAstrArthoM kI bAteM eka tarapha cala hI rahI thiiN| dUsarI ora racanAtmaka kArya kI ora bhI ApakA dhyAna thA / sAre paMjAba kA daurA karate hue Apane apanA prAthamika uddezya bhI sammukha rkhaa| zrI AtmArAmajI mahArAja kA dehAnta saMvat 1953 meM gujarAMvAlA meM huA thaa| Apane usa varSa vahIM cAturmAsa karake sarva prathama svargIya zrI AcAryadeva kI smRti ko cira sthAyI rakhane ke lie kucha yojanAe taiyAra kI, tathA una yojanAoM ko kArya rUpa meM pariNita karane hetu paMjAba zrIsaMgha ko upadeza diyaa| ve yojanAe~ nimna prakAra se haiM:-- Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 28 ) 1 - Atma saMvat prAraMbha krnaa| yaha saMvat abataka barAbara pracalita hai / 2 - AcArya zrI kA samAdhi mandira banavAnA / vaha bhI aba bana kara taiyAra ho cukA hai aura paMjAba kA zrIsaMgha usa samAdhi maMdira ko apanA tIrtha samajhatA hai / 3 - pratyeka sthAna para zrI AtmAnanda jaina sabhAe~ sthApita karake eka kendrIya saMgaThana karanA / 4 - pAThazAlAe~ sthApita karanA tathA 'zrI AtmAnanda jaina mahA-vidyAlaya' kI sthApanA karanA / 1 5 - - " zrI AtmAnanda jaina patrikA " prakAzana karanA / Apake prayAsa se sabhI uddezyoM kI pUrti ke liye saMtoSa janaka kArya huA aura ho rahA hai yaha avasara paMjAba ke zvetAmbara mUrtti pUjaka saMpradAya ke lie itanA nAjuka thA ki jarAsI bhI bhUla ho jAne yA kamajora hAthoM meM par3a jAne se sArA kiyA karAyA caupaTa hojAne kA bhaya thA / guru viyoga kA duHkha, sAre paMjAba kI saMbhAla, apanA mizana pUrA karanA aura usa para bhI virodhiyoM dvArA kiye gaye AkSepoM ko sa~bhAlanA / parantu Apane jisa utsAha se yaha saba kArya samyak rIti se kiyA, vaha stutya haiM / Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ApakI vyAkhyAna zailI tathA vidvattA abataka isa koTi taka pahuMca cukI thI aura Apake vyaktitva kA isa kaMdara prabhAva thA ki Apa jidhara jAte sArI janatA, jaina jainetara sabhI, Apake darzana karane tathA vyAkhyAna sunane ke lie TUTa pdd'te| gA~va 2 meM tathA ghara meM Apake sadguNoM kI carcA ho rahI thii| Apako jo koI ekabAra dekha letA, svataH hI Apake vazIbhUta ho jaataa| sthAnakavAsI saMpradAya para to ApakI vizeSa dhAka jama gaI thii| zikSA ke kSetra meM __ pahalI yojanA cala rahI thI, kintu usakA puSTa honA atyanta Avazyaka thA; ataH usa zikSA vAle uddezya ko lekara Apa Age bar3he aura saMvat 1958 meM jaMDiyAlA meM zrI AdIzvara bhagavAn ke navIna mandira kI pratiSThA ke samaya bAbAjI zrI kuzalavijayajI mahArAja kI adhyakSatA meM eka sabhA karake ye prastAva bho svIkRta karAyeH-- "zrI AtmAnanda jaina pAThazAlAoM ke lie pratyeka nagara meM candA likhAyA jAve, pAI phaNDa kI sthApanA kI jAve arthAt isa phaNDa meM pratyeka manuSya hara roja eka pAI diyA kare, evaM vivAha Adi avasaroM para zikSA ke lie Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 30 ) nizcita bheMTa dI jAyA kre| mandira Adi kI taraha zikSA ke lie bhI dAna diyA jAyA kare / " idhara yaha kArya hotA rahA, dUsarI tarapha Apake sadupadeza se nimna likhita dIkSA mahotsava bhI huye / nArovAla meM saM0 1654 meM muni zrI lalitavijayajI kI dIkSA huI / saM0 1655 meM zrI sAdhvIjI devazrIjI kI dIkSA jaMDiyAle meM huI / saM0 1657 meM sAdhvIjI zrI dAnazrIjI dayAzrIjI kI dIkSAe~ huziyArapura meM huI / saM0 1660-61 meM bhI aneka sAdhuoM ko dIkSA dii| idhara gujarAta prAnta meM dasAr3A gA~va meM Apake parama bhakta ziSya muni zrI sohanavijayajI kI dIkSA Apa zrIjI ke nAma se huI / sarva sAdhAraNa ko vyAkhyAnAmRta pAna karAte huve zrI AtmAnanda jaina pAThazAlA aura zrI AtmAnanda jaina sabhA kI jar3eM puSTa karate hue Apa sAre paMjAba meM bihAra karate rahe / paMjAba prAnta meM jainoM ke ghara yoMhI kama haiM, usa para bhI matoM kI phUTa ke kAraNa vihAra kI asuvidhAe~ kabhI 2 bahuta hI bar3ha jAtI thIM, kintu ApakA lakSya guru vacana ko Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 31 ) pAlane kI ora hI thA / ataH Apane saharSa sArI takalIpheM sahana kIM / Apa naye naye kSetroM meM phira kara dharma prabhAvanA aura gurudeva ke nAma kI khyAti phailAne ke lie hamezA prayatnazIla rahate the / eka hI sthAna para sukha pUrvaka raha kara baiThe rahanA Apako bilakula pasanda nahIM thA | Apake sira para svargastha gurudeva kA adRzya prabhAva thA isalie jahA~ kahIM bhI Apa padhArate ApakI apUrva pratiSThA aura dharma kI bhAvanA hotI / saM0 1653 kI ghaTanA hai| pUjyapAda zrI AtmArAmajI mahArAja ke svargavAsa ko abhI 6-7 mahIne hI ho pAye the| gujarAMvAlA kA caumAsA samApta karake Apa rAmanagara pdhaare| ApakA vicAra rAvalapiMDI aura piMDadAdanakhAM jAne kA thaa| rAmanagara meM Apa ke vyAkhyAnoM kA janatA para apUrva prabhAva pdd'aa| eka dina Apa vihAra karane ko taiyAra hue| gA~va ke saba loga ekatrita hue / unameM lakSAdhipati rAmazAha nAmaka vaiSNava kSatriya aura eka 1. tAra bAbU mukhya the| unhoMne Akara Apa zrIjI ke caraNa pakar3e aura kahA 'hamArA AtmA Apake bihAra se duHkha pAtA hai / hama Apako haragija nahIM jAne deNge|' tAra bAbU oNphisa meM DAka kA thailA Akara par3A thA / kucha Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 32 ) TelIgrAma bhI the / janatA ne Akara kahA, bAbUjI ! poSTa oNphisa kholo / bAbUjI ne javAba diyA bhAI ! aba to bAbAjI mahArAja oNphisa khulAyeMge to hI khulegA / hamArA to eka hI siddhAnta hai: baiThe haiM tere dara para kucha karake uTheMge / yA vasla hI ho jAyagA yA mara ke uTheMge // daivayoga ! indra mahArAja ne mehara ko / dRSTi zuru ho gaI aura 3-4 dina jhar3o lago rahI / prAyaH logoM kI AzAe~ saphala huii| rAste meM kIcar3a hojAne se ApakA rAvalapiMDI piMDadAdana khA~ jAnA na ho sakA / rAma nagara meM mAsa kalpa pUrA karake Apa akAlagar3ha zahara padhAre / yadyapi vahAM zrAvaka kI sirpha eka hI dukAna thI tathApi sArA hI zahara Apake guNoM kA rAgI thaa| bar3aude ke suprasiddha jhaverI nagonabhAI Adi kucha sajjana Apake darzanArtha akAlagar3ha Aye / Apake pAsa choTe sAdhu baiThe svAdhyAya kara rahe the, Agantuka sajjana Apake bhakta the, tathA sAMsArika saMbandhI bhI the| unake mana meM AyA ki zrI vallabhavijayajI mahArAja jaise labdha prati munirAja ke sAtha yadi kucha vRddha sAdhu mahArAja bhI hote to sone meM sugandhI jaisA kAma ho jaataa| yaha saMkalpa vikalpa unake mana meM ho hI rahe the, itane meM zro . --- Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAbAjI kuzalavijayanI mahArAja sthaMDila jAkara Aye, zrI hIravijayajI mahArAja gocarI (bhikSA) lekara Aye aura zrI mumativijayajI mahArAja pAnI lekara aaye| vRddha mahApuruSoM ko dekha kara una bhakta zrAvakoM ke citta bahuta prasanna hue aura apane manogata bhAva vyakta karate hue bole-hama aisA hI cAhate the, ki abhI vRddha munirAjoM ke sAtha raha kara yaha pUrA 2 anubhava prApta karake suyogya bneN| hamArI icchA pUrNa huii| prAmAnugrAma vihAra karate hue Apa kAzmIra kI rAjadhAnI jammU meM phuNce| vahAM eka mAsa taka Apake vyAkhyAnoM kI jhar3I lagI rhii| jisase brAhmaNa paMDitoM me saharSa lAbha utthaayaa| vahAM se vihAra karate hue Apa cha sAdhuoM ko sAtha lekara kisI gAMva meM phuNce| vahAM noM kA eka bhI ghara nahIM thaa| zAma ho gii| eka amezAlA meM jAkara Apane Azraya liyaa| usa gA~va meM kathAvAcaka bhI rahate the| vaha sAyaMkAla ke samaya armazAlA meM hamezA kathA kiyA karate the; usa dina bhI maaye| kathA prAraMbha huI zrotAoM se unheM mAlUma huA ki zAlA meM kucha sAdhu Akara Thahare hue haiN| turanta krodha vAkara ve kucha 2 bolane lge| muni mahArAja zAnta saba kucha suna rahe the| kathA samApta hone ke bAda Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (34) Apane kathAvAcakajI ko bulaayaa| paMDitajI pahale to cir3e hue Aye kintu jaba ina mahApuruSoM ke nikaTa pahu~ce unakA krodha kAphara hogyaa| unhoMne pUchA Apa kauna haiN| kahAM se Aye ho ? "bhAI ! hama jaina sAdhu haiN| vicarate hue yahA~ A nikale haiN|" ___ "Apa yahAM nahIM Thahara skte| Ajakala sAdhuoM ke veSa meM kaI laphaMge phirate haiN| hama yahAM kisI sAdhu ko Tha.rane nahIM dete|" kathA vAcakajI ne uttara diyaa| - Apane apanI mIThI bhASA meM ( gIrvANa bhASA kA upayoga karate hue ) aneka jaina jainetara zAstroM ke pramANa yukta upadeza diye| ApakI gaMbhIra aura amRtamayI vANI ko sunakara unakA bAharI krodha bhI zAnta ho gyaa| yahI nahIM kathA vAcakajI mugdha hoge| hAtha jor3a kara bole / "mahArAja kSamA kareM maiM DhoMgI sAdhuoM se itanA taMga AgayA hU~ ki acche sAdhu kI kalpanA taka nahIM kara sktaa| AjJA deM Apa ke lie bhojana kA prabandha kruuN|" naukara ko bulA kara battI lAne ke lie bhI paMDitajI ne khaa| - Apa muskarAye aura bole "paMDitajI! hama eka ghara kA AhAra nahIM lete aura rAta meM to AhAra kA sparza taka nahIM krte| rAta meM hama cirAga bhI nahIM jalavA skte|" Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 35 ) Apane kathA vAcakajI kI usa dina kI kathA kI truTiyAM bhI sunaadiiN| paMDitajI mugdha the| nata hokara bole / "sAhaba ! hama to peTa ke lie kathA karate haiN| hama se bhUleM ho hI jAtI haiN|" paMDitajI namaskAra karake apane ghara cale ge| - aise hI Apa eka vAra kisI gA~va meM phuNce| gAMva ke pAsa pahu~cate hI Apa ke citta meM kucha glAni sI huii| kintu agalA gAMva dUra dekha kara Apane gAMva meM praveza kiyaa| sAmane hI eka ghara meM bakare kI lAza TaMgI dekhii| aba kyA ho sakatA thA ? ... gAMva kI sarAya meM pahu~ce / jAkara baiThe hI the ki kucha loga ballama (lAThI-DAMga) Adi lekara sAmane se jAte hue dikhalAI die| ApakA dayA pUrNa hRdaya bhara aayaa| kintu kucha patA na thA ki ye kahA~ jA rahe haiM ? Apa kucha bhI na bole| thor3I hI dera meM dharmazAlA ke rakSaka bAbAjI kI strI aaii| usane Apa se nivedana kiyaa| "mahArAja ! Apa yahAM na tthhreN| merA svAmI DAkU hai| vaha sate ko musAphiroM kA sarvasva lUTa letA hai aura yadi AvazyaktA samajhatA hai to unakI hatyA karane meM bhI nahIM cuuktaa| mujhe Dara hai ki kahIM use sAdhu hatyA kA pApa na lge|" Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 36 ) Apane sunA aura ha~sa pdd'e| bole, "bholI bahana mere pAsa dharA hI kyA hai jo vaha le legA ? tUM nizcinta raha / " - sAtha ke dUsare gRhasthoM ne himmata kI aura kahA, "cAhe jo ho, Aja inase do do hAtha z2arUra hoNge|" Apane unheM bhI zAnta kiyaa| __zAma taka dUsare gAMva pahuMcanA thA, ataH Apa ne vahAM se tIsare pahara vihAra kara diyaa| - paMjAba kA vihAra isa prakAra kI saiMkar3oM kahAniyoM se bharA hai| phira bhI Apa jahAM kahIM padhAre vahIM zAMti huii| ApakA sarvatra sanmAna huA aura yaza kA DaMkA bjaa| haz2AroM ajaina bhI Apake pakke bhakta aura ziSya hoge| jinameM sarva sAdhAraNa se lekara acche 2 vidvAn dukAnadAra tathA zrImanta sajjana the| aise kaI avasara Aye ki jaba Apa una sthAnoM para jahA~ mUrti-pUjaka pujere zrAvakoM ke eka do hI makAna the; padhAre aura Apako tIna cAra sAdhuoM ke sAtha premavaza kaI 2 dina taka ThaharanA par3atA thaa| ___lAhaura chAvanI kI bAta hai| vahAM kevala do eka ghara hI mUrti-pUjaka jainoM ke the| logoM ke prema aura bhakti ke kAraNa Apako eka mahInA bhara vahIM ThaharanA pdd'aa| dUsare vRddha sAdhu bar3I cintA meM the, kintu Apane Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 37 ) bhaba unheM patra likhA to unako zAMti huii| patra meM Apane anya bAtoM ke sAtha sAtha yaha bhI likhA thA-"yadyapi ye sabhI agravAla digambara jaina haiM kintu svargavAsI guru mahArAja ko jaina dharma kA prabhAvika puruSa mAnate haiN| ataH hameM hArdika khuzI hai| AhAra pAnI kI khAsa takalIpha nahIM hai| vaise to Apa jAnate hI haiM binA kaSTa sahe navIna kSetra taiyAra nahIM ho sakatA?" __paMjAba meM vihAra saMbandhI kaSTa sahane kA dhyeya isa patra se hI spaSTa ho jAtA hai| ThIka hai, mahAtmAoM kA jIvana paropakAra ke liye hI to hai| ___ ApakA uddezya kyA hai, aura use pUrNa karane meM Apa kisa prakAra prayatnazIla rahe isakA digdarzana Apako ho cukA hai| svargIya AcArya deva ke svargastha hone para usI sAla Apane zikSA pracAra kA uddezya Age rkkhaa| varttamAna kAla meM pAzcAtya zikSA kI cakAcauMdha meM par3e hue logoM kI rakSArtha, samAja ko unmArgagAmI hone se bacAne ke lie aura sAtha hI dUsarI jAtiyoM kI samAnatA meM khar3A rakhane ke lie zikSA kI bar3I AvazyaktA samajhI gii| "zrI AtmAnanda jaina pAThazAlA, paMjAba ke lie saM0 1953 meM hI prayatna prAraMbha ho gayA thaa| parantu sArA kSetra taiyAra karate kAphI samaya lagatA hai| janamata ko Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jAgRta karake jo kAma kiyA jAtA hai vaha sthAyI hotA hai aura usakI jar3eM gaharI hotI haiN| isa bAta kA Apane anubhava kiyaa| usa vakta jaina samAja kitanA pichar3A huA thA, yaha anumAna se jAnA jA sakatA hai|| paMjAba ke daure meM Apane saba se pahale 'zrI harSavijayajI jJAna bhaMDAra' kI sthApanA krvaaii| saM0 1958 meM "zrI AtmAnaMda jaina pAThazAlA" amRtasara kI nIMva rakkhI gii| aura bhI sthAna 2 para choTe bar3e vidyAlaya sthApita hue| saM0 1660 meM Apake upadeza se aMbAle meM zrI AtmAnanda jaina pAThazAlA kI nIMva pdd'ii| usa pAThazAlA kI hAlata dinoM dina unnata hotI jA rahI hai| isI varSa use kaoNleja kara diyA gayA hai| Apake parizrama ke phala svarUpa jo jo saMsthAe~ una dinoM sthApita huI jaise, jaMDiyAlA, mAlerakoTalA, gujarAMvAlA aura ludhiyAnA ityAdi ke skUla, ve saba Aja acchI sthiti meM cala rahe haiM / Apa isa prakAra zikSA pracAra karake kendrIya saMgaThana se jaina samAja kA mukha ujjvala karate hue paMjAba meM vicarate rhe| aba taka gujarAta praoNnta se aneka vinatiyAM aura aneka zrImanta Apako gujarAta padhArane kI prArthanA karane Ate rahe the| gujarAta se Aye Apa ko 22 Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varSa ho cuke the| sAtha ke sAdhu bhI pAlItAnA, giraH nArajI Adi tIrtha sthAnoM kI yAtrA ke utsuka the, ataH Apane gujarAta kI ora vihAra karanA nizcita kiyaa| : Apake gujarAta kI ora jAne meM bhI apanI vicAra dhArA ko vizeSa vistRta rUpa milane vAlA thaa| jaina jAti tathA jaina samAja kA uddhAra yahI isa yAtrA meM bhI Apako abhISTa thaa| ApakA paMjAba se vihAra huaa| grAmAnugrAma vica-. rate hue Apa jayapura pdhaare| yahAM para bhI jaina samAja kI sthiti acchI nahIM thii| ataH Apako yahAM 2 mAsa rahanA pdd'aa| Apake virAjane se dharma kI acchI prabhAvanA huii| .. yahAM tIna virakta zrAvakoM kI dIkSA bar3e ThATha ke sAtha saMpanna huii| dIkSitoM ke nAma muni tilakavijayajI mu0 vidyAvijayajI aura mu. vicAravijayajI the| yahAM ke sthAnIya jyotiyaMtrAlaya ke mukhya saMsthApaka tathA eka munzifa sAhiba Apake pUrNa bhakta ho ge| tIrtha yAtrA karate hue samAja kI sthiti kA adhyayana karate hue Apa Age bddh'e| - saM0 1966 kA cAturmAsa Apane pAlanapura meM karake kaI zubha kArya kiye| muni zrI vicakSaNavijayajI tathA Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muni zrI mitravijayajI ko dIkSA dii| vahAM ke paraspara ke kalaha ko bhI zAnta kiyaa| sAtha hI sAtha jJAna pracA. rArtha aura jaina saMskRti ke rakSaNArtha prabhUtama upadeza diyaa| isa cAturmAsa meM janatA ne jJAna kA mahattva samajha kara 'Atmavallabha kelavaNI phaMDa' nAmaka eka phaMDa sthApita kiyA jisake lie turaMta hI 20 haz2Ara rupaye ekatrita hue| . ' Aja taka usa phaMDa se sahAyatA pAkara bIsiyoM |jyueTa hokara nikala cuke haiN| . isa cAturmAsa meM rAdhanapura nivAsI dAnavIra seTha motIlAla mUlanI Apake pAsa Aye aura prArthanA karake bole-"gurudeva ! zrI siddhAcalajI kA saMgha nikAlane kI merI icchA hai, Apa zrIjI padhArane kI kRpA kreN| Apa para merA pUrNa haka bhI hai kyoMki Apa zrI harSavijayajI mahArAja ke ziSya haiM aura unhIM gurudeva kA maiM gRhastha ziSya huuN|" Apane unakI prArthanA ko saharSa kabUla kiyA, pAlanapura se rAdhanapura padhAre aura zrI siddhAcalajI kI yAtrA kii| ___ zrI siddhAcalanI kI yAtrA karake Apa apanI janma bhUmi bar3audA pdhaare| yaha kSetra bhI ApakI ora eka Taka dRSTi lagAye dekha rahA thA / bar3aude meM caumAsA samApta karake Apa gAyakavAr3a mahArAja ke rAjya meM ghUmate rhe| vahA~ se Apa mUrata pdhaare| vahAM pUjya pravartakajI zrI Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 41 ) kAntivijayajI mahArAja, zAnta mUrtti zrI ha~savijayajI mahArAja tathA AgamoddhAraka AcArya zrI AnandasAgarajI mahArAja Adi 36 sAdhuoM ne ApakA apUrva svAgata krvaayaa| saba ke saba munirAja saharSa Apake sAmane Aye / Apane bhI vinIta aura sauhArda bhAva se unakA svAgata kiyA / Apane apanA kucha samaya usa prAnta meM bitAyA / cAroM ora ghUma ghUma kara zikSA kA navIna sandeza sunAte rahe / Apake parama bhakta ziSya zrI lalitavijayajI mahArAja tathA munirAja zrI sohanavijayajI mahArAja bhI Apake sAtha the / donoM guru ziSyoM kA anya sAdhuoM ke sAtha kaThina vihAra - parizrama phala lAyA aura gujarAtI janatA ne zikSaNa saMsthAoM kI AvazyaktA smjhii| Aja kala bagavAr3A, borar3I Adi sthAnoM meM jo saMsthAe~ cala rahI haiM, ve usI parizrama ke phala haiN| agalA caumAsA Apane mIyAMgA~va meM kiyaa| caumAsA uThane ke bAda Apa idhara Asa pAsa hI ghUmate rhe| narmadA ke kinAre korala gAMva meM Apa kA padhAranA huaa| yahAM I bar3e samAroha ke sAtha aThAI mahotsava manAyA gayA / tatkAlIna eka vizeSa ghaTanA ullekhanIya hai / Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ methI gAMva kA rahane vAlA eka sthAnakavAsI, zrAvaka ApakA pUrA bhakta ho gayA thaa| usane bar3e hI ThATha ke sAtha navANu prakAra kI pUjA par3hAI tathA aura bhI aneka kAryoM meM lakSmI kA sadupayoga kiyaa| usI dina usakI eka 10 varSIya lar3akI makAna ke dUsare khaMDa se nIce gira gii| haz2AroM manuSya jo vahAM ekatrita hue the, unameM azAMti phaila gii| caritra nAyaka ne. una saba ko sAMtvanA dete hue pharamAyA "bhAiyo ! ghabarAo mana; guru mahArAja saba acchA kreNge|" saba ne jAkara lar3akI kI hAlata dekhii| vaha pUjA meM jAne ke lie navIna kapar3e pahana rahI thii| mA~ aura bApa se kahatI thI "maiM girI to sahI kintu mujhe kucha bhI coTa nahIM aaii|" yahA~ ke aThAI mahotsava ko samApta karake Apa pAchiyApura gAMva meM pdhaare| vahAM bhI utsavAdika kA bar3A ThATha rhaa| yahAM se Apa phira bar3audA padhAre aura yaha vicAra kiyA ki bahuta varSoM ke bAda paMjAba se Aye haiM aura phira paMjAba meM hI jAnA hai| eka daphA zrI AtmArAmajI mahArAja ke sarva sAdhuoM kA sammelana hojAya to bahuta acchA ho| Apake isa zubha prayatna meM bar3aude kA zrIsaMgha pUrNa sahAyaka rahA / dakSiNa aura mAlavA taka se Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (43) bar3e bar3e sAdhu mahArAja vahAM ekatrita hue aura Ananda pUrSaka 50 sAdhuoM kA sammelana huA / - isake eka varSa bAda jaba Apa narmadA ke kinAre vicara rahe the taba nAMdoda ke mahArAjA ne zrI haMsavijayajI mahArAja ko bulaayaa| zrI haMsavijayajI mahArAja sAmAthrya zAlI samajha kara Apako bhI sAtha le ge| vahAM Apake prabhAvazAlI vyAkhyAna hue| yahAM para bhI Apake upadeza se mahArAjA sAhiba ne gauzAlA ke lie bahutasI z2amIna dI aura dhanapAtroM ne hajAroM rupaye diye| ApakI yaha upadeza vANI 'sayAjI vijaga' jaise aneka patroM meM chapa rahI thii| bar3audA nareza mahArAja gAyakavAr3a ne jaba ye samAcAra sune to Apako bar3aude bulA liyaa| zrI haMsavijayajI jaise mahApuruSa ke saMga ko Apa zrIjI ne nahIM chodd'aa| unake sAtha hI sAtha Apa bar3aude Aye aura nyAya mandira jaise vizAla bhavana meM Apake prabhAvazAlI vyAkhyAna hue / eka dina kA z2ikra hai| dina ke cAra baje ApakA vyAkhyAna huaa| hote hote sAyaMkAla hone lgaa| karIban 35 sAdhu sAdhvI bhI vyAkhyAnAmRta kA pAna kara rahe the| ApakI avichinna upadeza dhArA se zrotA loga tanmaya bana rahe the| Apane apanI upadeza zreNI ko Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 44 ) jarAsI dera ke lie sthagita kiyA aura pharamAyA-"maiMne jo viSaya liyA hai use pUrNa karane ke liye kAphI samaya cAhiye kintu lAcArI hai| sabhA meM upasthita sAdhu sAdhvI rAtri meM jala pAna nahIM karate, ataH isa viSaya kI phira kisI samaya caracA ko jAnI ucita hai|" . yaha sunate hI mahArAja saMpatarAva gAyakavAr3a, jo zrI sayAjI mahArAja gAyakavAr3a ke choTe bhAI the, khar3e hue aura namra bhAva se bole| "guru mahArAja ! zrI sAdhu aura sAdhvIjI mahArAja jaise jala ke pyAse haiM, vaise hama loga Apake vacanAmRta ke pyAse haiN| isa vakta jo avichinna dhArA cala rahI hai| yaha TUTa gaI to aisA samaya phira na milegaa| ataH hamArI prArthanA hai pUjya sAdhu mahArAja evaM sAdhvIjI mahArAja apane 2 upAzraya padhAreM aura jala pAna kreN|" yadyapi usa samaya Apako AhAra nahIM karanA thA tathApi sUryAsta kA samaya nikaTa thA, ataH Apa ko vivaza vyAkhyAna baMda karanA pdd'aa| Apa zrIjI kA gujarAta padhAranA zukti ko svAtI ke yoga ke samAna thaa| jisa vakta hara eka nagara va grAma ke loga Apake darzanoM ke liye Atura ho rahe the usa vakta baMbaI kA zrIsaMgha bhI Apake darzanoM ke liye lAlAgita thaa| ApakA vahAM padhAranA huaa| zrIsaMgha ne Akara caraNoM meM Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sira jhukaayaa| jaina samAja ke hitArtha Apane do caumAse baMbaI meM kiye| pariNAma meM 'zrI mahAvIra jaina vidyAlaya nAmaka mahatI saMsthA sthApana karane kA nizcaya huA aura upadhAna Adi aneka dhArmika kArya krvaaye| eka varSa aura bhI Apa zrIjI ke vahAM rahane kI jarUrata thI parantu usa varSa Apa sUrata cale aaye| ina dinoM Apake ziSya samudAya meM se muni lalitavijayajI, muni umaMgavijayajI, muni vicakSaNavijayajI mhesANe kA cAturmAsa samApta karake zrI siddhAcalajI kI yAtrA karate hue Apa zrIjI kI sevA meM sUrata upasthita hue| Apane mu0 lalitavijayajI Adi apane ziSyoM ko baMbaI bhejA aura Apa kAThiyAvAr3a aura gujarAta meM vicarate rhe| isI cAturmAsa meM baMbaI meM mahAvIra jaina vidyAlaya kI sthApanA huii| - prAmAnugrAma vicarate hue Apa jUnAgar3ha pdhaare| vahAM ApakA nagara praveza bar3I dhUma dhAma se huaa| haz2AroM kI bhIr3a thii| Apa eka uccAsana para virAjamAna hue / Apa kA dharmopadeza hone lagA itane meM kisI zrAvaka kI 8 varSa kI kanyA do maMjila se gira pdd'ii| nIce pattharoM kA pharza thaa| saba loga ghabarAye, vyAkhyAna meM jarA kolAhala mcaa| loga usa kanyA ke zarIra para nAriyala kA Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 46 ) pAnI lagAne lge| parantu kanyA ne ha~sate cehare se,javAba diyA-"mhAre guru mahArAja nuM vakhANa samiLavu chai, mhane Upara jAvA do| mhane kazuM thayuM nthii| mhane zA vAste davAo copar3o cho| mhArA zarIre to jarAe ijA thaI nathI / " lar3akI yaha kaha kara Upara calI gii| ... yahAM bIsA zrImAli borDiGga hAUsa ko Apa zrIjI ke upadeza se kAphI madada milI aura Apake sArvajanika vyAkhyAnoM se janatA ko bar3A lAbha phuNcaa| zrI AtmAnaMda jaina lAIbrerI Adi kI sthApanA bhI huii| berAvala meM bhI Apake upadeza se bahuta acche 2 kArya hue| ..... pAlanapura meM bhI Apake upadeza se "zrI jaina boDiGga" kI yojanA huii| usake lie tebIsa hajAra rupayoM kA phaMDa huA jo Aja karIbana eka lAkha rupayoM taka pahu~ca gayA hai| vahAM Apa ko karIbana eka mAsa rahanA pdd'aa| lagAtAra tIna aThAI mahotsava hue| - AcArya mahArAja zrI somasundaramUrijI, zrI vijaya hIrasarijI tathA zrI vijayAnanda sUrijI mahArAja kI martiyoM kI sthApanA huii| vahAM se vihAra kara . Apane kuMbhAriyAjI, AbUjI, acalagar3ha kI yAtrA karate hue mAra vAr3a meM padArpaNa kiyaa| mAravAr3a kI janatA kRtakRtya huii| Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 47 ) apakArI kA upakAra isa mAravAr3a ke vihAra meM Apa para eka vikaTa ghaTanA ghttii| Apa mAravAr3a meM praveza karane hI vAle the ki bIjApura ke pAsa pahAr3iyoM kI tarAI meM se hokara kucha sajjana nikle| daiva yoga ! usa dina kisI mahAjana kI bArAta udhara se hI jAne vAlI thii| yaha sArA kA sArA bhAga pahAr3I hai| bhIla, maNe Adi jaMgalI jAtiyAM isameM rahatI haiN| ataH yahAM lUTa mAra kA bhI bar3A bhaya rahA karatA hai| bArAta abhI taka nikalane na pAI thii| usI kI tAka meM kucha maiNe bhI eka jagaha chipe baiThe the| Apake sAtha kula pAMca sAdhu aura eka zrAvaka tathA eka sipAhI thA / luTeroM ko kyA? unhoMne Akara Apako ghera liyA "jo kucha ho rakha do" garajate hue unake mukhiyA ne khaa| "bhAI ! hama sAdhu haiM, hamAre pAsa kyA hai ?" zAnta kintu gambhIra bANI meM Apane khaa| kintu ve 'zikAra' ko kaba jAne dene vAle the| Apa kA prabhAva to par3A, ve kucha namra hue, kintu unameM se kucha sAthI cillAne lge| "jo kucha hai, zIghra rakha do| hama nahIM mAneMge, muhUrta khAlI nahIM jAne deNge| na mAnoge to mArapITa kara le jaayeNge|" sAtha ke rAjapUta sipAhI se yaha bAta sahana na huii| usane rakSArtha talavAra nikAlI, kintu utane DAkuoM ke Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 48 ) bIca meM usakA kyA vaza calatA ? DAkU usakI tarpha phire aura dUsare hI kSaNa sipAhI behoza hokara jamIna para par3A dikhAI diyaa| - luTeroM ne usakI talavAra aura kapar3e chIna liye| aba Apa logoM kI bArI thii| thor3osI bhI zAnti kho dene para sArA kA sArA mAmalA caupaTa hone kA Dara thaa| sabase pahale Apane hI apanI sArI cIjeM eka eka karake unheM dediiN| ApakI dekhA dekhI dUsare sAdhuoM ne bhI apanI sArI vastue~ coroM ko de dii| unhoMne sArA sAmAna dekhA / pustakeM aura pAtra chor3a diye aura bAkI sArA sAmAna lekara calate bane / jAte samaya muni zrI vidyAvijayajI, muni zrI vicAravijayajI tathA lakSmIcanda para vAra bhI karate gaye / jaba cora vahAM se cale gye| Apane sipAhI kI ora dhyAna diyaa| vaha becArA abataka behoza par3A thaa| samaya kI bAta thii.| Apane avasara dekhA aura apanI tirpaNI meM se pAnI lekara sipAhI ke sira para DAlA aura paTTI bhI bA~dhI, usane AMkheM kholii| si.-"mahArAja ! Apane mujhe bacA liyA, varnA yahAM merA kauna thA ?" Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guru mahA.-"tuma kisI bAta kI cintA na kroN| hama saba tumhAre ho haiN|" sipAhI ko AzvAsana milaa| Apake prati usane hArdika kRtajJatA prakaTa kii| . sardI kA mausama thaa| pahAr3a kI havA tIra kI mA~ti cala rahI thii| sAdhuoM ke pAsa kevala cola paTTA thaa| luTeroM ne lajjA DhakI rahane dene ke lie hI use na liyA thaa| Apa loga vahAM se bIjApura kI ora cale, sipAhI becArA bhI kisI prakAra dhIre2 sAtha hI A rahA thaa| jaba Apa gAMva ke nikaTa pahu~ce to Apa aura anya munirAjoM ko kevala cola paTTA pahane Ate hue Apa ke pUrva paricita eka sad gRhastha ne dekhaa| pahale to unheM apanI A~khoM para vizvAsa hI na huA, kintu jaba Apa nikaTa phuNce| ve bhauMcakke raha gaye / "aho gurudeva ! Apa kI yaha dazA ?" gad gada kaMTha se yaha kahate hue pairoM para gira pdd'e| Apa aba taka zAMta the| muskarA kara kahA-"karma saba kucha kara sakatA hai| upAzraya batalAo! vahIM cala kara sArI kathA sunaaveNge|" * AvazyaktAnusAra saba ne vastra liyaa| sAdhu AhAra pAnI le aaye| Apane sArI ghaTanA kaha sunaaii| Apa Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (50) ke luTajAne kI bAta sAre bhArata bhara meM pavana kI taraha phaila gii| zrAvaka vyAkula ho utthe| hajAroM zrAvaka sevA meM upasthita hue aura haz2AroM ke kheda sUcaka patra Ane lge| jodhapura mahArAjA sAhaba ke pAsa bhI kaI tAra phuNce| . usa samaya jodhapura ke prabandhaka sara pratApasiMhajI the| ina tAroM se unako Azcarya huaa| unhoMne apane vizvastha AdamiyoM se pUchA--"ye kauna sAdhu haiM, jinake luTajAne se sAre bhArata meM halacala maca gaI hai|" - uttara milA-"garIba paravara ! jainiyoM ke lie to ye advitIya mahApuruSa haiN|" : sara pratApasiMhajI ne pulisa ko kar3I AjJA dI ki vaha coroM ko tatkAla giraphtAra krle| bar3I koziza ke bAda pulisa unameM se eka AdamI ko giraphtAra kara skii| vaha sarakArI gavAha bana gayA aura usane saba dUsare coroM ko pakar3avA diyaa| coroM para bAkAyadA mukadamA calA aura Apa se prArthanA kI gaI ki Apa inake bAre meM kyA kahanA cAhate haiM ? Apane uttara diyA ki "jAne do, mujhe inake viruddha kucha bhI nahIM kahanA hai / inako chor3a diyA jAya / " - Apake isa kathana ko suna kara 'dhanya ! dhanya / kI dhvani cAroM ora chaagii| Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 51 ) Apake sAre kAma jaina samAja meM eka navIna jyoti ke pratIka haiN| Apane samAja ko sote se jagAyA, vidharmiyoM ke hamaloM se bcaayaa| saMgha ko baliSTa bnaayaa| isake phala svarUpa Apa para saMgha kI dino dina bhakti bar3hatI gii| bIjApura se Apa sevAr3I aura lunAvA hote hue sesalI nAmaka tIrtha sthAna meM pdhaare| yahA~ para Apa kI sevA meM sAdar3I kA saMgha sAdaDI padhArane kI vinatI karane ke lie aayaa| Apa unakI prArthanA svIkAra isalie nahIM karate the ki jaba se Apane gujarAta se vihAra karake mAravAr3a kI ora prasthAna kiyA thA, tabhI se bIkAnera ke dharmAtmA seTha sumeramalajI surANA ApakI sevA meM aneka sthAnoM para A cuke the| unakI icchA thI ki unake pUjya pitAjI jinakI avasthA aba bahuta hogaI hai aura jinake zarIra kA bharosA nahIM, yadi gurudeva ke zrImukha se ve bhagavatIjI ko suna leM to aho bhAgya ho ! seThajo kI dharma zraddhA dekha kara Apane bIkAnera jAne kA saMkalpa pradarzita kiyaa| Akhira sAdar3I vAloM kI vizeSa prArthanA dekha kara tathA muni zrI lalitavijayajI kI vinaMtI svIkAra kara Apa eka rAtri ke lie sAdar3o pdhaare| . . Apane saMgha ko zikSA pracAra kA upadeza diyaa| logoM ke diloM meM itanA joza thA ki ve sahasA bola Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 52 ) uThe--"guru mahArAja kI AjJA zirodhArya ! ,hama zikSA saMsthA ke lie saba kucha karane ko taiyAra haiN|" Apane kahA--"yadi tumheM gor3avAr3a bhara meM zikSA pracAra karanA ho aura jaina samAja kA mastaka unnata karanA ho, to taiyAra ho jaao| tumhAre gAMva se eka lAkha rupayA hojAnA caahie|" ApakA kathana logoM ne svIkAra kara liyA aura eka lAkha aThAIsa haz2Ara taka phaMDa ikaTThA kara liyaa| Apake upadeza kA AzAtIta prabhAva huaa| Apako vizvAsa hogayA ki sAdar3I ke loga jarUra kucha karane vAle haiN| itanA kAma hojAne para ve aba Apa ko chor3a kaise sakate the? Apa kA cAturmAsa sAdar3I meM hI huaa| tathA zvetAmbara jaina kAnphrensa kA adhivezana bhI ApakI kRpA se sAdar3I meM hI huvaa| . Apake ziSya paMnyAsajI zrI sohanavijayajI tathA muni zrI lalitavijayajI Adi 6-7 sAdhu bhI jinako Apane pAlI (mAravAr3a) bheja diyA thA, ApakI sevA meM aagye| ApakA caumAsA sAdar3o meM aura unakA bAlI meM huaa| bAlI meM muni zrI lalitavijayajI, muni zrI umaMga vijayajI tathA muni zrI vidyAvijayajI kA bhagavatI sUtra kA yoga paMnyAsajI zrI sohanavijayajI ne karAyA aura Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 53 ) unako paMnyAsa padavI se alaMkRta kiyaa| usa samaya Apa bhI sAdar3I se bAlI padhAre Apake padhArane se padavI pradAna kI zobhA hajAra gunI bar3ha gii| ... Apa sAdar3I se vihAra kara isI praoNnta meM aura bhI varSa bhara vicarate rhe| sAr3he tIna lAkha rupaye kA zikSopayogI phaMDa jamA ho gyaa| phira Apa bIkAnera pahu~ce / isa caumAse meM Apane bhagavatI sUtra kI kathA kI aura sakala saMghakI tathA vizeSataH vRddha seTha zivacaMdajI surANA kI AzA phalIbhUta huii| prAtaH samaya Apa vyAkhyAna meM bhagavatI sUtra bAMcate aura madhyAhna kAla meM zrI paMnyAsajI lalita vijayajI Adi ko bhagavatI kI vA~canA dete| Apake isa cAturmAsa se pahale isI bIkAnera meM Apake ziSya ratra paMnyAsajI zrI sohanavijayajI, muni zrI samudravijayajI tathA muni zrI sAgaravijayajI ne cAturmAsa karake zikSA ke lie karIbana Der3ha lAkha rupaye kA phaMDa karAyA thA, usako isa cAturmAsa meM bahuta puSTi milii| cAturmAsa samApta karake Apa paMjAba kI ora pdhaare| jaba Apa paMjAba ke sImAvartI "DabhavAlI' gAMva meM pahuMce to vahAM paMjAba kA sakala zrI saMgha ApakI sevA meM upasthita huaa| ye divya ghaTanAe~ aura alaukika dharma prabhAvanAe~ jinhoMne dekhI haiM ve hI Apa zrIjI ke praur3ha puNya kA anumAna kara sakate Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 54 ) haiN| vahA~ se Apa zrIjI kA jIrA jAlaMdhara ,hote hue. hoziyArapura meM praveza huaa| _ Apane saMvat 1676 meM punaH paMjAba meM praveza kiyA thaa| paMjAbiyoM ne svAgata meM hRdaya bichA diye the| paMjAba zrI saMgha ne ApakA hoziyArapura meM apUrva svAgata kiyaa| paMjAba ne apane bichur3e hue guru ko varSoM ke bAda prApta kiyA thaa| zrI saMgha ke hRdaya meM bijalI sI daur3a rahI thii| hoziyArapura meM praveza karate hI zikSA pracAra kI naI dhuna bar3e utsAha se phira utthii| vahIM paM0 madanamohana mAlavIyajI ne Apake darzana kiye| do eka ghaMTe taka bAteM hotI rhiiN| . Apa zrIjI ke vihAra se gujarAta aura mAravAr3a meM jaise anekAneka aTake hue kAma saMpUrNa hue vaisI hI sthiti paMjAba kI bhI thii| mukAma sAmAnA sTeTa paTiyAlA meM zrIzAMtinAtha svAmI kA apUrva mandira taiyAra huA thaa| pratiSThA ke lie Apa zrIjI kI rAha dekhI jA rahI thI Apa zrIjI vahAM pdhaare| - saMvata 1976 mAgha sudi 11 ko Apake varada hAthoM se bhagavAna gaddI para virAjamAna hue aura guru-mUrti kI bhI pratiSThA huii| Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 55 ) Apake paMjAba praveza karate hIM 'AcArya' padavI kA savAla sAmane AyA / svargIya AtmArAmajI mahArAja sAhaba ke saMghAr3e (samudAya ) meM do munirAja -- pravarttakajI zrI kAntivijayajI mahArAja tathA zAntamUrtti zrI haMsa vijayajI mahArAja se zrIsaMgha ne prArthanA kI ki ve Apa zrI ko AjJA deM ki Apa AcArya pada svIkAra karaleM / usa vakta Apake sAtha meM virAjamAna vayovRddha, cAritra vRddha munirAja zrI sumativijayajI mahArAja ne bhI Apa zrI jI ko AcArya pada svIkAra karane kA Agraha kiyA / Apa meM yaha bar3I bhArI vizeSatA hai ki cAhe kucha bhI ho Apa vRddha sAdhu munirAjoM kI AjJAoM kA kabhI ullaMghana nahIM hone dete / Apa to aba bhI isa padavI ke icchuka na the / ApakI samajha meM vaha aba bhI jhaMjhaTa hI thA, kintu samAja kI icchA bhI to koI sthAna rakhatI hai ? saMvat 1676 ke caumAse se hI bAtacIta cala rahI thI | calate calate saMvat 1681 meM kucha nizcaya huA / muni mahArAja pravarttakajI zrI kAntivijayajI mahArAja tathA zAntamUrtti munirAja zrI haMsavijayajI mahArAja sAhiba ne saMgha ke Agraha ko mAna dekara Apako AcArya pada svIkAra karane ke lie tAra die, paMjAba zrI saMgha ne sammukha hokara nivedana kiyA / Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 56 ) "gurudeva ! aba 'nA' mata kheN| aba to hamArI AkAMkSA pUrI hone deN|" Apa kucha samaya taka tI mauna rahe, phira bole-"bar3oM ko tathA zrI saMgha kI AjJA ko inakAra kaise karUM? phira bhI bar3oM ke sAtha merA vyavahAra vahI rahegA jo prathama thA / " ApakA uttara sunakara sArA saMgha AlhAdita ho utthaa| ... bAta yaha thI ki zrI saMgha ne lAhaura meM eka pratiSThA kA Ayojana bhI kara rakhA thaa| usI avasara para Apako 'AcArya pada' dene kA bhI upakrama thaa| donoM vRddha munirAjoM ke tAra mila jAne se kAma sahaja ho gyaa| pratiSThA ke dina hI AcArya-pada-pradAna kA dina thaa| choTe aura bar3e sabhI utsAhita the| Ananda kA sAgara umar3a rahA thA mArgazIrSa zuklA 5 somavAra, saMvat 1981 ke dina Apako prAtaHkAla sakala zrI saMgha paMjAba ne eka bar3A hI sundara mAna-patra bheMTa kiyA, jisameM Apako jaina samAja sambandhI sevAoM kA pUrNa vivecana kiyA gayA thaa| ____ usa dina AcArya pada aura pratiSThA kI sArI zAstrokta kriyAe~ huii| ApakA AcArya padAsIna karake paMjAba zrI saMgha ne mUrti-pratiSThA karavAI aura apane ko kRta-kRtya maanaa| isI prasaMga para Apake parama bhakta ziSya ratna paMnyAsajI zrI sohanavijayajI mahArAja ko Apane Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 57 ) "upAdhyAya' pada para pratiSThita kiyaa| yaha bhI yogya puruSaM ko kadara ho thii| Apane usa dina sAre zrI saMgha ko jo upadeza diyA thA, vaha atyanta mAnanIya hai| AcArya pada ho jAne ke bAda abhinandana patra, cihiyoM aura tAroM kA tA~tA baMdha gyaa| sArA jaina samAja Ananda sAgara meM magna thaa| Aja AcArya pada dekara jaina samAja apane ko kRta-kRtya mAna rahA thaa| __AcArya padavI aura pratiSThA kA suvarNAvasara Aja karIbana 400 varSoM se isa lAhaura ko punaH prApta huA thaa| zrI jinasiMhajI aura bhAnusiMhajI kramazaH AcArya aura upAdhyAya pada para Aja se cAra sau varSa pahale pratiSThita hue the| Apa sadA se hI svabhAvataH adhika dikhAva ke viruddha haiN| nirlobha aura sevAmaya jIvana hI Apake pradhAna lakSya haiN| Apako itanA hI sammAna dekara samAja saMtuSTa na thaa| Apa inase sarvadA dUra rahe, phira bhI paMjAbI Apako "paMjAba jaina kesarI" kahate haiN| saMvat 1960 meM zrI bAmaNavAr3ajI tIrtha para poravAla mahA sammelana thA aura navapada-olI-tapa-ArAdhana bhI bar3e ThATha-bATha dhUmadhAma se huvA thaa| lagabhaga pandraha hajAra jana | Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 58 ) saMkhyA upasthita thI / vahAM zAntamUrtti yogirAja zrI 1008 zrI vijayazAntisUrijI mahArAja bhI padhAre huve the| Apa bhI yogIrAja zrI se milane padhAre the| vahAM Apake anicchA prakaTa karate hue bhI Apako mahAsammelana ne "ajJAna timira taraNi, kalikAla kalpataru" upAdhiyAM dekara hI dama liyA / vAstava meM upAdhiyAM to samAja ke prema kI dyotaka haiM / unase mahAtmA logoM ko vizeSa lAbha kucha nahIM hotA / upAdhiyAM dekara samAja apanI tuSTi mAnatA hai; vahI bAta yahAM bhI huI hai| Apake vyaktitva ke lie upAdhiyAM to. / koI mUlya hI nahIM rakhatIM / zrI mahAvIra jaina vidyAlaya ke lie gujarAta, kAThiyAvAr3a aura mAravAr3a Adi prAntoM meM to jaina dharma kA bolabAlA haz2AroM varSoM se ho rahA thA, aura sahasroM sAdhu vicaraNa karake jaina dharma kI dhvajA phaharA rahe the, kintu paMjAba ke lie aise eka sacce sAdhu kI AvazyakatA thI, jo paMjAba ke jaina jagat meM saccAI kA bIjAropaNa kara de / Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 59 ) pAThaka pahale par3ha cuke haiM ki svargIya zrImad vijayAnanda sUrIzvarajI mahArAja ne apane svargArohaNa ke samaya paMjAba zrI saMgha ke prArthanA karane para pharamAyA thA-"tuma cintA mata kro| 'vallabha' paMjAba kI saMbhAla kregaa|" usI dina se guru vacana pratipAlaka sacce guru ke sacce ziSya 'vallabha' ne paMjAba-uddhAra kA bIr3A utthaayaa| dharma pracAra kA kArya ho rahA thaa| saccI lagana thii| paMjAba ke bacce bacce ke dila meM ApakA nivAsa, A~khoM meM prema aura vANI meM nAma thaa| paMjAba ke sivAya anya praoNntoM meM bhI Apake hAthoM kaI sudhAra kArya ho cuke the| jaba ApakA saMvat 1970 meM bambaI meM cAturmAsa thA to Apake udyoga se vahA~ 'zrI mahAvIra jaina vidyAlaya' kI sthApanA huI thI; kintu usakI jar3a abhI taka paripuSTa hone nahIM pAI thii| Apa jina dinoM [saM0 1680] meM hoziyArapura meM virAjamAna the, ApakI yazorAzi se paMjAba kA konA konA dhavalita ho rahA thaa| sAre paMjAba kI hI nahIM anyAnya praoNntoM kI bhI ApakI ora dRSTi laga rahI thii| kaI paoNntoM se Apake pAsa patra Ate rahate the| unhIM dinoM bambaI se zrI mahAvIra jaina-vidyAlaya ke TrasTiyoM meM ApakI sevA meM eka prArthanA-patra bhejaa| usameM yaha likhA Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ thA ki "gurudeva ! 10 sAla hue jaba se yaha vidyAlaya khulA hai, ApakI kRpA se sucAru rUpa se cala rahA hai, kintu abhI taka pUrNatayA panapane nahIM pAyA hai| isakA kAraNa yaha hai ki abhI taka isake lie nija kA makAna nahIM hai| svakIya makAna ke na hone se sAlAnA 18000) ru. kI rakama kirAye meM vidyAlaya ko denI par3atI hai| Apa jaba taka isa ora dRSTi na deMge yahI dazA banI rhegii| Apake ziSyoM meM yadi koI aisA pakkI lagana kA sAdhu ho jo hamArI nAva ko pAra lagAde to kRpAkara aise kiso sAdhu ko yahA~ bhejeN|" / patra ko par3hate hI Apa vicAra samudra meM nimagna hogye| Apake parama ziSya zrImad lalitavijayajo Apake sanmukha A karake bole- "guru-deva ! Aja mAlUma hotA hai Apa kisI gahana vicAra meM haiM, kyA maiM ajJa usako nahIM jAna sakatA ? jaisA bhI ho kRpA karake mujhe pharamAveM / " Apane gambhIra va ojasvinI vANI meM kahA-'baMbaI se zrI mahAvIra jaina vidyAlaya ke TrasTiyoM kA patra AyA hai / lo par3ho aura himmata ho to yathA zakti hAtha bttaao|" Apake ziSyarana ne patra par3hA aura nivedana kiyA ki "padhArie, yaha sevaka hara taraha se ApakI sevA meM raha kara yathA zakti bhakti karane ko taiyAra hai|" Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 61 ) Apane pharamAyA - - " bezaka ! parantu tuma khuda hI vicAra ho / abhI to paMjAba meM Aye hI haiM / tatkAla udhara ko kaise jA sakate haiM ? hAM, yadi tuma himmata karake pahu~co to udhara kA kAma bhI sudhara jAya / " ApakI AjJA ko zirodhArya karake zrI vijaya lalita sUrijI mahArAja saMvat 1680 mAgasara vadi 2 ( kArttika vadi 2 guz2arAtI ) ko hoziyArapura se ravAnA hue / nirantara lambA vihAra karake ve lagabhaga gyAraha sau mIla kI paidala yAtrA karate hue jyeSTha zuddhi meM baMbaI pahu~ce / Apane mahA jaina vidyAlaya ke TrasTiyoM ko patra bhejA aura likhA ki " tumhArI prArthanA ko mAna dekara lalitavijayajI ko bhejA hai, mujhe pUrA 2 vizvAsa hai ki jaisA usa vidyAlaya ke sAtha merA hArdika prema hai, vaisA hI unakA hai / " zrI lalitavijayajI mahA0 baMbaI pdhaare| baMbaI ke zrIsaMgha ne unakA khUba svAgata kiyaa| baiMDa bAje aura kaI julUsa ke upakaraNoM dvArA unakA nagara praveza huaa| zrI lalina vijayajI mahArAja Apake Adeza ko IzvarIya Adeza samajha kara baMbaI padhAre the / ataH iSTa kArya prArambha huA / idhara hamAre caritranAyaka ne kaI dinoM se eka abhigraha ( praNa ) le rakkhA thA / vaha yaha thA ki "guru mahArAja ( zrI AtmArAmajI ) ke nAma para eka saMsthA Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAyama ho aura usake nibhAva phaNDa ke lie eka lAkha rupayA ho jAya tabhI maiM miSTAnna aGgIkAra karU~gA varanA guDa zakkara Adi mIThI cIz2oM kA mere tyAga rhegaa|" isa abhigraha kI carcA Apane kisI ke pAsa nahIM kii| kevala bambaI jAte vakta zrI lalitavijayajI ko thor3A sA izArA kara diyA thA, parantu Apane usakA vyaurA pUrA pUrA nahIM batalAyA thaa| .... cAturmAsa samApta hone ke bAda Apane hoziyArapura se vihAra kiyaa| grAmAnugrAma vicarate hue Apa lAhaura pdhaare| yahAM kA cAturmAsa samApta karake Apa gujarAMvAlA pdhaare| gujarAMvAlA zrI saMghane ApakA bar3hacar3ha kara svAgata kiyaa| bar3e ThATabATa ke sAtha ApakA nagara praveza huaa| nagara praveza ke samaya acche acche vidvAna, ahalakAra, vakIla aura dhanika Apake svAgata ke liye Aye the| Apane apane vacanAmRta se saba ko tRpta kiyaa| mAnasa vATikAkI AzA latAe~ punaH pallavita hone lgiiN| Apake upadeza ko saba loga bar3e cAva se sunane lge| _ dinoM dina Apake prati logoM kI bhakti bar3hane lgii| unhoMne cAturmAsa ke lie arja kiyaa| ApakA saM0 1981 kA cAturmAsa gujarAMvAlA meM aura zrI paMnyAsajI lalita vijayajI kA bambaI meM huaa| Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - Apake isa cAturmAsa meM kaI dhArmika kArya hue| 'zrIAtmAnanda jaina gurukula, paMjAba' kI sthApanA huii| vahAM 'zrI AtmAnanda jaina gurukula ke vAste anya grAmoM se 26500) rupayoM kA phaMDa huaa| 40000) rupayoM kI rakama gujarAMvAlA zrIsaMgha ne pahale hI ekatra kara lI thii| udhara baMbaI meM Apake ziSyaratna paMnyAsajI zrI lalita vijayajI ne pahalI AtmAnanda jayantI vilepArale meM mnaaii| baMbaI se Aye hue dAnavIroM kI sahAyatA se ru0 27500) kI vidyAlaya ko rakama prApta huii| dUsare varSa kI jayantI taka zrI mahAvIra jaina vidyAlaya kI bilDiMga ke lie lagabhaga do DhAI lAkha rupaye vidyAlaya ko prApta hogae the| . daivayoga se vahAM paMnyAsajI bImAra hogae / nimoniyA se to ve kisI taraha ThIka hogae kintu nimoniyA kI zAnti ke lie DAkTaroM ne unakI bAI bhujA para jo iJjekzana lagAyA thA, vaha paka gyaa| hote 2 pauna iJca jitanA ghAva bhI hogyaa| : ve havA badalane ke vAste vilepAralA pdhaare| vahAM unakA svAsthya kucha ThIka hone lgaa| : ina do varSoM ke baMbaI nivAsa se kaI eka dhanADhya (unakI sevA meM Akara unake sadupadeza se apanI lakSmI kA sadupayoga karate rhe| Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 64 ) zrIyut seTha viTThaladAsa ThAkuradAsa jo pakke, vaiSNava dharmAnuyAyI the, ve unake pakke bhakta ho ge| na mAlUma pUrva janma kA inakA koI saMbandha thA ? paMnyAsajI mahArAja. para unakA itanA vizvAsa ho gayA ki jo AjJA ho, use pAlane ke lie ve sadA tatpara rahate the / cAturmAsa ke andara seTha viTThaladAsajI ne kevala 3 dinoM ko chor3a bAkI 27 dina taka brahmacarya pAlana karane kA praNa le liyA thA / eka dina ve paMnyAsajI mahArAja kI sevA meM bilApAralA Aye / vArttAlApa karate 2 unhoMne prArthanA kI"gurudeva ! merI icchA hai kucha rupayA satkArya meM lagA kara apanI lakSmI kA sadupayoga karU~ / Apa koI acchA kSetra batAveM / jahA~ boyA huA bIja kAlAntara meM bhI phala detA rahe / " "zikSA kSetra ke barAbara dUsarA kaunasA ho sakatA hai ?" paMnyAsajI ne kahA / unhoMne mana meM yaha vicAra kiyA ki bahuta acchA ho yadi isa seTha kA paisA acche kSetra meM lage aura zrI guru mahArAja sAhaba kA abhigraha bhI pUrA ho jAya / ataH mila kara donoM ne zrI gurudeva kI sevA meM apane hagatabhAva likhe aura zrI gurudeva kI AjJA se seTha ne 32000) kI rakama eka sAtha 'zrI AtmAnanda jaina gurukula, paMjAba Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 66 ) ke vAste dekara zrI guru mahArAja ke abhigraha kI pUrti karAI aura mahAn puNya kA upArjana kiyaa| gurukula sthApita hogayA kintu makAna kI parama AvazyakatA thii| ataH zrI gurudeva ne paMnyAsajI mahArAja ko baMbaI likhA aura unhoMne gurukula ke makAna ke liye 20000 ru0 baMbaI se bhijvaaye| , gujarAMvAlA ke cAturmAsa ke pazcAt seTha viTThaladAsa ThAkuradAsa ApakI sevA meM Aye, taba 5000) rupaye ApakI bheMTa meM rakhane lge| kintu jaina sAdhu rupaye paise to lete rakhate nahIM, ataH vaha 5000) ru0 bhI dAnavIra seTha kI tarpha se 'zrI AtmAnanda jaina gurukula' ko de diye ge| Apake gujarAMvAle ke cAturmAsa meM upAdhyAya zrI sohanavijayajI mahArAja kA svargavAsa huaa| pUjya upAdhyAyajI mahArAja ne mahAsabhA aura gurukula kI sthApanA ke liye bar3A parizrama kiyA thaa| ataH aise mahAtmA kI smRti ko tAz2A rakhane ke liye unake nAma para vahAM gurudula meM vAcanAlaya kholA gyaa| isameM paMnyAsajI zrI lalitavijayejI ne paryApta Arthika sahAyatA dilAI thii| Apa isa prakAra zikSA pracAra karate hue binaulI jilA meraThaM pdhaare| vahAM pratiSThA tathA munirAna zrI vizuddhavijayanI, vikAzavijayajI tathA sAdhvI zrI cAritra Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIjI kA dIkSA mahotsava bar3I dhUmadhAma se ,huaa| binaulI se kucha phAsale para 'bar3auta' meM kucha digambara bhAI zvetAmbara saMpradAya meM sammilita huye| Apane una zrAvakoM kI vinatI para bar3auta gAMva meM hI caumAsA kiyA aura zvetAmbara jaina mandira kI nIMva rkhvaaii| usa mandira ke banavAne ke lie lagabhaga 20000) rupaye kI sahAyatA bhI dilAI jisakA pratiSThA mahotsava aba Apake hAthoM se hone vAlA hai| bar3auta se vihAra karake Apa dillI pahuMce aura vahAM 'zrI AtmAnanda jaina gurukula paMjAba' kI mITiGga huii| isa mITiGga meM pramukha sthAna rAya bahAdura bAbU badrIdAsajI mukIma ke suputra rAya sAheba rAya kumArasiMhajI ko diyA gyaa| isa mITiMga meM bhI baMbaI se 'dAnavIra' seTha viTThaladAsajI sAheba Aye aura pA~ca varSa taka makAna ke kirAye ke lie 10000) rupaye dege| yahAM se grAmAnugrAma vihAra karate hue Apa alavara pdhaare| yahAM para bhI Apane jaina zvetAmbara mandira ko; bar3I dhUma dhAma se pratiSThA krvaaii| isake bAda Apa varakANA pdhaare| kucha arse pahale Apake upadeza se yahA~ vidyAlaya sthApita karane kA jo vicAra sthira huA thA tadanusAra Apake ziSyoM meM se Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 67 ) paMnyAsajI zrI lalitavijayajI ne yahAM zrI pArzvanAtha jaina vidyAlaya sthApita kiyA thA, usakI unnati ke lie Apane yahIM cAturmAsa kiyaa| isa caumAse meM aneka grAma va nagaroM se saikar3oM naranArI aaye| isalie isa vidyAlaya kI fia pukhtA ho gii| isa samaya Apake darzanArtha paMjAba kA zrIsaMgha, paMjAba jaina gurukula, mAravAr3a kA saMgha aura varakANA vidyAlaya, zrI mahAvIra jaina vidyAlaya tathA pAlanapura vidyAlaya aura gujarAta ke aneka zaharoM ke sadgRhastha bhI hAjira hue the / pATana ke zrI saMgha ne mehamAnoM kI jo sevA suzrUSA kI vaha cirasmaraNIya rahegI / caumAse ke bAda Apane paMnyAsajI zrI lalitavijayajI Adi ziSya parivAra ke sAtha pATana kI tarpha vihAra kiyA / rANI sTezana para gor3avAr3a ke paMca zrAvaka mile| Apa zrI jI khImela kI tarpha padhAra rahe the / 'maMgalika' sunAne kA samaya AyA / sakala saMgha vinIta bhAva se prArthanA karatA rahA ki " pATana padhAra kara eka vAra idhara avazya padhAreM / " Apane pharamAyA hamAre pUjanIya pravarttakajI zrI kAntivijayajI mahArAja evaM zrI zAntamUrti haMsavijayajI mahArAja vahAM virAjamAna haiM, unako hama pUcheMge | agara Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 68 ) ve khuzI se sahamata hue to hama aajaayeNge| magara hameM AzA nahIM, ve hameM phira tatkAla mAravAr3a Ane deN| gor3avAr3a ke paMcoM ne phira vinIta bhAva se prArthanA kI ki gurudeva ! eka varSa ke liye bhI Apa zrIjI mAravAr3a kI ora padhAra AyeM to hamArA ahobhAgya hai, kintu vRddha mahApuruSoM kI sahamati ke abhAva se Apa isa caumAse meM nahIM padhAra sakeM to paMnyAsajI zrI lalitavijayajI mahArAja ko avazya bhejane kI kRpA kreN| Apa zrIjo ne prasannatA-pUrvaka pharamAyA- "hAM, bhAI ! yaha ThIka hai| hama lalitavijayajI ko bhejane kA prayatna kreNge| kintu zarta usameM yaha hai ki tupako isI cAturmAsa meM vidyAlaya kA caMdA karAne ke lie bAhara jAnA hogaa| isa bAta kI tuma dRr3ha pratijJA karo to lalitavijayajI ko yahAM bhejane kA prayatna kreN| "sabane saharSa hAtha jor3akara pratijJA kii|" isa Adeza ko sunakara mAravAr3a vAsiyoM ke dila bAga bAga hoge| Apa zrI jI zivagaMja, sirohI hote hue AbU pdhaare| yahAM kI yAtrA karate hue pAlanapura hokara Apa pATana pdhaare| pATana meM ApakA zAnadAra julUsa nikalA jo saikar3oM varSoM meM logoM ne nahIM dekhA thaa| Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 69 ) lekhana aura vyAkhyAna ApakI lekhana zailI va vyAkhyAna zailI bar3I uttama aura sAragarbhita huA karatI hai| isake udAharaNa pahale kaI bAra A cuke haiN| Apane jahAM jahAM vyAkhyAna diye, janatA ne muktakaNTha se ApakI bhUri bhUri prazaMsA kii| jaba Apa vyAkhyAna kI chaTA bA~cate haiM, taba zrotA loga mantra mugdha ko taraha jhUmane laga jAte haiN| kyA jaina aura kyA ajaina ! Apako vANI jinhoMne suna lI, Apa hI ke ho jAte haiN| eka dina kA jikra hai ki Apa papanakhA (paMjAba) meM virAjamAna the| vahA~ kI pAThazAlA ke eka mAsTara kA yaha svabhAva thA ki usa gA~va meM koI bhI sAdhu, paMDita kyoM na Ave, vaha apanI zaMkAe~ sAmane rakha hI diyA karatA thaa| Aja dina taka kisI ne unake mana kA samAdhAna nahIM kiyA thaa| Apake pAsa bhI ve aaye| eka ghaNTe taka Apase vArtAlApa karake saMtuSTa hue| anta meM hAtha jor3a kara mAsTarajI ne kahA:... "kRpAnAtha ! Aja maiM zaGkAoM ke bhUta se rihA huA hU~, mujhe Aja zAnti milI hai|" rAmanagara meM Apake vyAkhyAnoM kI dhUma sI maca gaI thii| Apake vyAkhyAna se prabhAvAnvita hokara eka sikha Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saradAra kartArasiMhajI (jo ki vahAM ke posTa aura tAra mAsTara the) ne Apako eka mahIne taka vahIM virAja kara dharmopadeza dene kI prArthanA kii| Apane usake uttara meM kucha AnAkAnI kI, taba kartArasiMhajI ne apane posTa oNphisa kI cAbiyA~ Apake pairoM meM rakha dI aura khaa:| "jaba taka Apa svIkRti na deMge, taba taka maiM ina posTa Aphisa kI cAbiyoM ko nahIM uThAU~gA; cAhe sarakAra mujhe kucha bhI daNDa de, cAhe mere bAla bacce bhUkhoM hI kyoM na mreN|" zraddhA ise kahate haiN| Akhira Apane vahIM rahanA svIkAra kiyaa| papanakhA ke pAsa kilA dIdArasiMha hai| vahA~ sauvarNika saradAra ko Apake vyAkhyAna sunane kI aisI cATa par3a gaI ki jaba taka Apake zrImukha se kucha upadeza nahIM suna lete tava taka unheM caina nahIM pdd'tii| sAdhAraNa jana ApakI vANI se mugdha hoM isameM to kahanA hI kyA ? kintu jo vizeSa puruSa kahalAte haiM ve bhI ApakI vANI ke kAyala ho jAte haiN| eka vakta jaba ki Apa gujarAMvAlA meM virAjamAna the| AcArya mahArAja zrImadvijaya kamalamUrijI ne ApakI pITha para sneha pUrNa hAtha pherA aura kahA-"yadi sacce gurubhakta hoM to tumhAre jaise hI hoN| tumane svargavAsI Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 71 ) gurudeva ke isa kathana ko 'paMjAba kI saMbhAla vallabha karegA satya karake dikhaayaa| jAo ! svargIya guru mahArAja ke vyAkhyAna paTTa para baiTha kara zrI saMgha ko thor3A sA vyAkhyAna sunA aao| kaI dina se zrAvakoM ko tumhArI javAna se jina-vacanAmRta pAna karane kA avasara nahIM milA hai Aja unheM dhanya bnaao|" Apane unake kathanAnusAra vyAkhyAna pATa para virAja kara vyAkhyAna kiyaa| hSaNa parva meM Apa kalpasUtra kA vyAkhyAna sunAne lage, ApakI vANI saba ko saMtuSTa karane lgii| yahAM taka ki muni zrI labdhivijayajI ( vartamAna meM zrI vijayalabdhi murijI) mahArAja bhI cakita hokara kahane lage "ApakA kalpasUtra sunAne kA DhaMga bahuta hI bar3hiyA hai| maiM bhI Age se isI DhaMga se bA~cA kruuNgaa| merA uddezya ApakI vyAkhyAna zailI dekhane kA thaa| vaha uddezya pUrA huaa|" _saMsAra meM anekoM dIkSAe~ hotI haiN| kaI AcArya apane ziSyoM ko dIkSita karate haiN| kintu Apane jaba kabhI jise jisa jagaha bhavya jIvoM ko dIkSAe~ dI haiM; vahAM eka adbhuta dRzya upasthita ho jAyA karatA thaa| bar3e 2 pratiSThita AdamiyoM ne dIkSA mahotsava ko dekha kara prazaMsA kI hai| Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ke ziSya homiyatA kevala lie Aye the - saMvat 1966 ke ASAr3ha mAsa meM jaba muni vicakSaNa vijayajI kI dIkSA pAlanapura meM huI taba vahAM ke navAba sAhaba bhI dIkSA mahotsava dekhane ke lie Aye the| . __ ApakI loka-priyatA kevala zrImadvijayAnanda sarIzvarajI ke ziSya hone se hI nahIM, kintu apane lokAtizAyI guNoM ke kAraNa bhI huI hai| Apake vyAkhyAnoM meM sArvajanika dharma ko hI mukhyatA milI hai| Apa saba dharmoM ko samAna dRSTi se dekhate haiN| isIlie anya dharmAvalambiyoM kI dRSTi meM bhI Apa pUjya samajhe jAte haiN| saMvat 1966 meM Apa saMgha ke sAtha lIMbar3I (sTeTa) padhArane vAle the, to ApakI yazogAthA ko sunakara lIMbar3I darabAra ne kahalA bhejA thA ki "mujhe darzana diye binA Apa yahAM se padhAreM nhiiN| vizeSa, ApakA vyAkhyAna kitane vaje aura kahAM hogA ?" ityaadi| ... yadyapi saMgha vahA~ eka hI dina Thaharane vAlA thA, kintu darabAra ke Agraha se use eka dina adhika ThaharanA pdd'aa| vahA~ DeDha ghaNTe taka Apane upadeza diyaa| vyAkhyAna meM rAjA sAhiba saparivAra padhAre the| vyAkhyAna kI samApti para unhoMne hAtha jor3a kara kahA : "ApakA vyAkhyAna suna kara mujhe bar3A ho Ananda prApta huaa| maiMne sunA thA ki Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'Apa svargavAsI AtmArAmajI mahArAja ke sahabAsa meM raha kara uttIrNa hue haiN| Aja maiMne jaisA zrI AtmArAmajI mahArAja ko sunA thA, vaise hI, balki usase bhI bar3ha kara Apako paayaa| Apake vacanAmRta pAna karane kI merI adhika icchA thI, parantu Apa isa samaya saMgha ke sAtha haiM isalie kucha vizeSa arja nahIM kara sktaa| magara jaba Apa vApisa padhAreM taba 8-10 dina taka yahAM virAja kara avazyameva hameM lAbha phuNcaayeN|" svargIya AcArya zrImad vijayAnanda sUrijI mahArAja kI upasthiti meM jitanA bhI likhanA aura kaoNpI karane kA kAma thA, vaha saba Apa karate the| 'tatvanirNayaprAsAda' kI presa kaoNpI Apane kI thI tathA 'cikAgo praznottara' kI kaoNpI bhI Apa hI ke hAthoM huii| vyaktitva saMvat 1966 kA cAturmAsa DabhoI meM samApta karake Apa miyAM gA~va pdhaare| vahAM 108 zrI haMsavijayajI mahArAja kA patra Apake pAsa AyA, usameM likhA thA ki "nAMdoda mahArAja kI tarpha se vinatI karane ke lie bakSI vakIla nAmaka eka sajjana Aye haiN| yadi Apa padhAreM to | Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (74) acchA ho|" zrI haMsavijayajI mahArAja kI sUcanA pAkara Apa miyAM gA~va se tatkAla ravAnA hue aura pratApanagara meM Apake sAtha unakI bheMTa huii| nAMdoda darabAra ke dIvAna vahIM Apake svAgatArtha Aye the| vahA~ se munirAja zrI haMsavijayajI, paMnyAsajI zrI saMpatavijayajI aura Apa nAMdoda ke lie ravAnA hue| Apake sammAnArtha DabhoI kA saMgha va bhajanamaNDalI bhI zAmila thii| julUsa ke sAtha ApakA praveza huaa| nAMdoda mahArAjA ne vyAkhyAna ke lie eka sundara maNDapa taiyAra karavAyA thaa| darabAra ne Apa tInoM munirAjoM ko sAdara vandanA kI aura ucca Asana para virAjamAna kiyaa| mahArAjA anya zrotAoM ke sAtha darI para hI virAja gye| jaba kursI para baiThane ke lie kahA gayA to daravAra ne pharamAyA-"santoM ke darabAra meM sabhI samAna haiN| yahA~ bar3e choTe kA koI bheda nhiiN|" Apane lagAtAra ATha dina taka "manuSyatA kyA hai, aura kaise prApta hotI hai ?" Adi para vyAkhyAna diye| vyAkhyAna ko sunakara mahArAjA nAMdoda ne kahA-"gurudeva ! merI umra meM yaha pahalA hI avasara hai ki maiMne itanI dera taka baiTha kara vyAkhyAna sunA hai| maiMne aneka vyAkhyAna mune haiM parantu Aja taka itane madhura, gaMbhIra aura Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 75 ) hRdayagrAhI vyAkhyAna nahIM sune the| maiM Aja kRtakRtya huA / " isI prakAra Apa jaba bar3aude padhAre to bar3audA nareza ne bhI ApakA sammAna karane ke lie DAkTara vAlAbhAI maganalAla kI mAraphata AmaMtraNa diyaa| bar3e samAroha se ApakA bar3aude meM praveza huA / 'AtmAnanda prakAza' ne likhA hai ki "usa samaya zrImAn mahArAja haMsavijayajI tathA vidvAn munirAja zrI vallabhavijayajI kA Agamana qhAsa gAyakavAr3a sarakAra ke nimaMtraNa se huA thA / ataH zrImAn mahArAjA sAhiba kI tabiyata ThIka na hone para bhI zromanta sarakAra rAjamahala meM ina munirAjoM se mile the / Apake upadeza se prasanna hokara sarakAra ne Apase sArvajanika vyAkhyAna dene kI prArthanA kI thii|" vahA~ Apake 'dharmatatva' va' sArvajanika dharma' ina viSayoM para 2 manohara vyAkhyAna hue| ye vyAkhyAna tA0 6 aura 16 mArca san 1613 ravivAra ko zAma ke samaya nyAya mandira meM hue the| donoM vyAkhyAna 'Adarza jIvana' ke uttarArddha meM chape hue haiM / Apa jaba vihAra karate karate jayapura pahu~ce taba eka maz2edAra ghaTanA huii| Apa niziyA~ - jina mandira ke darzana karake padhAra rahe the| Apake sAtha zrImAn gulAbacandajI DhaDDA ema0 e0 ke bar3e bhAI lakSmIcandajI bhI the| una Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 76 ) dinoM lArDa karajana ne baMgAla ko 2 bhAgoM meM vibhakta kara diyA thaa| ataH baMgAlI loga sAdhu santoM ke veSa meM krAnti phailA rahe the| pulisa ke oNphisara ne Apako naMge paira, naMge zira, sAdhu veSa meM dekhakara saMdeha kiyA ki zAyada ye baMgAlI hoM! aura logoM ko bhar3akAte hoN| unhoMne patA lagAyA, to mAlUma huA ki ye jainI sAdhu kaMcana kAminI ke tyAgI haiN| ye to kevala dharmopadeza dene ke liye ho vicarA karate haiN| ina bAtoM se vAkifa hote hue bhI pulisa oNphisara ne Apake vyAkhyAna meM guptacara lagA hI diye| paM. donadayAlajI tivArI munsipha sAheba ne una guptacaroM ko saba ke samakSa samajhAyA ki "tuma ArAma se baiTho, yahAM tumhArI dAla na glegii| kyoMki maiM yahAM hamezA vyAkhyAna sunatA huuN| ApameM kisI prakAra kA doSa nahIM hai, kisI kisma kA lAlaca nahIM hai| kevala paropakAra ke liye hI Apane yaha bAnA dhAraNa kiyA hai| tuma isa chidrAnveSaNa ko chor3a dharmopadeza sunane ke lie baiTho to tumhArA kalyANa ho jaay|" guptacaroM ne svIkAra kiyA aura ApakI mukta kaNTha se prazaMsA karake ravAnA hue| ... saMvat 1965 vaizAkha sudI 6 ko gujarA~vAlA meM AcArya zrI vijayakamalamUrijI mahArAja kI upasthiti meM Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 77 ) svargIya AcArya zrImad vijayAnanda mUrijI mahArAja kI bedI-pratiSThA huii| Apa usa vakta binaulI meM virAjate the, kintu vedI-pratiSThA ke upalakSya meM Apane eka stavana banA kara bhejA thaa| usameM guru mahimA varNita thii| _ saMvat 1966 meM jaba Apa pAlanapura meM virAjate the, usa vakta rAdhanapura nivAsI dAnavIra seTha motIlAla mUlajI Apake pAsa aaye| Apane unheM siddhAcalajI kA saMgha nikAlane ke lie protsAhita kiyaa| svayaM saMgha ke sAtha siddhAcalajI kI yAtrA kara aura zrAvakoM ko dharmopadeza dekara kRtArtha kiyaa| Apake hI upadeza se seTha motIlAla mUlajI saMghavI ne 20000) rupaye isalie nikAle ki yadi koI jaina vidyArthI maiTrika pAsa karake Age abhyAsa karanA cAhe to use skaoNlara-zipa diyA jaay| uso samaya vaha rakama inhoMne cAra TrasTiyoM ko sauMpa dii| aneka vidyArthI isa rakama se skaoNlara-zipa pAkara grejyueTa hue haiN| ___ udayapura mevAr3a meM saMvat 1977 kI vaizAkha vadi 3 ko 'zrI varddhamAna jJAna mandira' nAmaka pustakAlaya kholA gyaa| usake udghATana kA zreya bhI Apa hI ko hai| vahA~ para zrI vijayanemimUrijI mahArAja sAheba ke sAtha ApakI mulAkAta huI / unhoMne kahA-"vallabha vijayajI! maiM nahIM samajhatA thA ki tuma isa prakAra kI sajjanatA dikhalAoge Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 78 ) aura ziSTAcAra kroge| mere manameM tumhAre lie bahuta kucha sandeha thA / Aja sArA sandeha dUra huA / " Apa sunakara kucha muskarAye / ra saMvat 1678 meM Apa bIkAnera meM virAjate the| yahAM upAzraya ke pAsa paNDita maMgalacandajI bhAdANI lakhapati brAhmaNa rahate the| Apake upadeza se unhoMne 'saptavyamanoM' aura rAtri bhojana ke tyAga kI pratijJA lii| vahIM cAMdamalajI Dhar3A ke sAtha eka baGgAlI sajjana darzanArtha Aye the / unhoMne Apake vyAkhyAna se santuSTa hokara ApakA ziSya maNDalI sahita phoTo liyA aura kahA ki "maiM kisI baMgAlI samAcAra patra meM ise jaina dharma aura jaina sAdhuoM ke AcaraNoM ke vivecana ke sAtha chapavA kara prakAzita karavAU~gA / " ApakA asIma vidyA-prema kisI se chipA nahIM hai / baMbaI meM zrI mahAvIra jaina vidyAlaya, gujarAta ( pAlanapura ) meM jaina ejyukezanala phaNDa aura paMjAba kI kaI saMsthAe~ ApakI zikSAbhiruci kI jItI jAgatI misAleM haiM / vahA~ Apane upadeza dekara paMjAba meM bhI AtmAnanda jaina kaoNleja ke lie candA likhavAnA Arambha kiyA / parantu phira yahA~ kaoNleja se pahale gurukula kholane kA vicAra ho gayA aura yaha caMdA gurukula ke upayoga meM AyA / Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 79 ) Apane apane dila meM yaha pratijJA lI ki "jaba taka pUrA 1 lAkha rupayA jamA nahIM ho jAyagA taba taka maiM miSTAnna nahIM khAU~gA / " Apane usI pratijJA ko kArya-pUrti paryanta barAbara nibhAyA / ApameM tyAga-vRtti bar3I jabardasta hai / jo dhAra lete haiM pUrA karake hI chor3ate haiM, cAhe usameM kitanI hI kaThinAiyA~ kyoM na AveM / Apane jaba miSThAnna chor3A thA tA Apako kabhI svama meM bhI aisA qhayAla nahIM AtA thA ki maiMne miSThAnna chor3a diyA / jaba sAdhuoM ke sAtha Apa bhojana karane baiThate taba sAdhu mahArAja Apase kahate - "gurudeva ! hama miSThAnna khA rahe haiM aura Apa kevala sAdA bhojana (dAla roTo ) hI grahaNa kara rahe haiM / " usa vakta ke Apake vacana svarNAkSaroM meM aGkita karane yogya haiM / Apane kahA - " bhAI ! dvIpAntaroM meM paidA hone vAlI cIja hamane Aja dina taka khAI nahIM aura na usakI hameM kabhI lAlasA hI rahatI hai, evameva jaba taka yaha kAma pUrA na hove taba taka hama ina miSThAnna ko dvIpAntarIya hI samajhe baiThe haiM / " kitanA tyAga aura kitanA dhairya ? itanI bar3I pratijJA lI kintu kiso ko patA taka nahIM diyA ki yaha pratijJA isa kAraNa se lI hai / dhanya hai aise tyAgI mahAtmAoM ko ! Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhArata sarakAra kI tarpha se purAtattva kI khoja karane vAle zrIyut hIrAnandajI zAstrI ne pharnahila-nIlagiri se likhA thA ki "bhAgamallajI ne uvAI sUtra kI prati aura triSaSThi zalAkA puruSa caritra 8, 8 aura 10 parva ApakI AjJAnusAra bheja diye haiN| bar3I kRpA hai| dhanyavAda karatA huuN| uvAI sUtra par3ha kara bheja duuNgaa| merA vicAra hai, kucha samaya Apake pAsa vyatIta kruuN| jaba saMbhava hogA likhUgA / maiM cAhatA hU~ jaina dharma ke grantha par3ha kara unako chapavAU~ aura TIkA TippaNI bhI unapara likhU, jaisA ki yorupa meM yAkobI sAhaba karate haiN| dekheM, kaba vicArapUrNa hotA hai| yadi itanA dUra na hotA to kucha na kucha aba taka likha letaa| kabhI kabhI kRpApatra bhejiyegaa|" / - ye mahAzaya bar3e vidvAna hote hue bhI nirabhimAnI haiN| Apa ( caritranAyaka) se kaI bAra mile haiN| - dharma prabhAva - (ka) Apake prayatna se ludhiyAne meM "zrI harSa vijayajI jJAna bhaNDAra" nAmaka eka pustakAlaya sthApita huaa| jo pIche se AcArya zrI jI kI icchAnusAra jaMDiyAlAguru meM pahu~cA diyA gyaa| Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / (kha) jIrA meM saMvat 1648 ke mArgazIrSa zu0 11 ke dina zrI cintAmaNi pArzvanAtha svAmI kI pratiSThA aura bharUca nivAsI seTha anUpacanda malUkacanda ke lAye hue riphaTaka jina bimboM kI aJjanazalAkA kA kArya svargIya bhAcArya zrImadvijayAnanda mUrijI mahArAja ke kara kamaloM se sampanna huaa| usameM ApakA sahayoga bhI acchA rhaa| ... (ga) hoziyArapura meM bhI usI sAla Apake kara kamaloM se zrI vAsupUjya bhagavAna ke bimba kI pratiSThA huii| . (gha) nAbhA se vihAra karake Apa hoziyArapura pdhaare| vahA~ para zrI sva. AcArya zrImad 1008 zrI vijayAnanda sUrIzvarajI mahArAja kI pratimA kI pratiSThA saMvat 1657 ke vaizAkha mudi 6 ko sampanna huii| (Ga) saMvat 1657 kI mAgha sudi 13 ko jaMDiyAle meM ApakI upasthiti meM pratiSThA aura aJjanazalAkA kI gii| saMvat 1663 kA cAturmAsa karake Apa jaba nakodara pdhaare| vahA~ Apako jvara ne ghera liyA thaa| una dinoM Apake ziSya ratna zrI lalitavijayajI mahArAja bIkAnera meM virAjate the| ve guru mahArAja kI bImArI ke samAcAra pAkara bIkAnera se lambI2 saphareM karake Apake caraNoM meM phuNce| jIre ke hakIma haradayAlajI ApakI sevA meM ilAja karane ke liye upasthita hue| ApakA ilAja cAlU huA; Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 82 ) kintu Apa to vItarAga bhagavAn ke sacce kRpA pAtra the| bhagavadbhakti karanA hI ApakA parama lakSya rhaa| Apako yaha nizcaya thA ki kitanA bhI upAya kyoM na kiyA jAya, karmoM kA phala to bhoge binA chuTakArA hai hI nhiiN| ata: isa cikitsA ke sAtha hI sAtha yadi Izvara cintana kiyA jAya to jo bImArI mahIne se jAne vAlI hai vaha zIghra hI calI jaaygii| ataH Apane aisI rugNAvasthA meM zrI cintAmaNi pArzvanAtha bhagavAn kI chatra chAyA meM raha kara mAgha mahIne meM zrI pArzvanAtha svAmI kI hindI bhASA meM 'paJca kalyANaka' pUjA bnaaii| saMvat 1991 se 1995 taka ... yaha bAta to pahale hI mAlUma ho cukI hogI ki lAhaura meM AcArya padavI-mahotsava ho cukane ke kucha dina bAda Apane lAhaura se gujarAMvAlA kI ora vihAra kiyaa| ___bahuta varSoM ke pazcAt aura aba 'jainAcArya aura paMjAba ke jainoM ke siratAja hone ke kAraNa ApakA gujarAvAlA meM jAnA huaa| aise avasara para logoM ke utsAha kA anumAna karanA kucha kaThina nhiiN| jaise dIna-hIna nirdhana ko anAyAsa lakSmI kI prApti para apUrva prasannatA Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 83 ) hotI hai vaise hI gujarAMvAlA ke zrI saMgha ko AcArya mahArAja ke padhArane para prasannatA huii| zahara meM sthAna 2 para sundara daravAje banAye gaye aura jaina ajainoM kI hajAroM kI saMkhyA ne Apake praveza ke samaya ApakA apUrva svAgata kiyaa| ___Apane apane gujarAMvAlA meM vizrAma ke dinoM meM apanI (gurukula phaMDa meM) eka lAkha kI pratijJA pUrNa hone para zubha muhUrta meM gurukula kI sthApanA kI aura apane taba taka mIThA grahaNa na karane ke vrata ko pUrA kiyaa| kahanA hogA ki isa zubha kArya kI pUrti meM paMnyAsajI lalitavijayajI mahArAja ke prayAsa ne bahuta kAma kiyA aura ApakI hI preraNA se seTha viTThaladAsa ThAkuradAsajI (baMbaI) ne apanI lakSmo kA sadupayoga karake yazopArjana kiyaa| ... ApakI isa anUThI bhakti ke upalakSya meM zrI saMgha ke pAsa bheMTa karane ke liye kyA thA ? saMgha ne vinIta bhAva se Apake upakAroM se kiJcit mAtra uRNa hone ke abhiprAya se, Apako 'guru bhakta' kI aura seTha viTThaladAsajI ko 'dAnavIra' kI padavI pradAna kI aura cAturmAsa meM aneka zrAvaka zrAvikAoM ne udyApana kArya bhI kiye| ... Apake isa cAturmAsa meM jaina saMsAra ko eka mahAn hAni bhI huI arthAt upAdhyAyajI mahArAja zrI sohana Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vijayajImahArAja, jinhoMne paMjAba ke jainoM ko gADha nidrA se jamAne ke liye apanI sArI zakti lagA dI thI, kucha dina bImAra rahakara mArgazIrSa kRSNA 14, saM0 1982 ko asAra saMsAra ko sadA ke liye chor3a gye|| cAturmAsa ke bAda rAmanagara, khAnagAhaDogarAM Adi nagaroM meM vicarate huye Apa punaH gujarAMvAle pdhaare| dAnavIra seTha viTThaladAsajI, zrI motIcanda giradharajI kApaDiyA saoNlisITara aura zrI makanajI jhUThAbhAI bairisTara, seTha devakarana mUlajI kI dharmapatnI ityAdi baMbaI se Apake darzanArtha aaye| aba ApakA vicAra gujarAta kI ora jAne kA huaa| lAhaura, amRtasara, kamara, paTTI, jaMDiyAlA, vairauvAla, nakodara, jAlandhara, ludhiyAnA, mAlera koTalA, nAbhA, sAmAnA, aMbAlA hote huye, sarvatra apane upadezAmRta se bhavya jIvoM kA upakAra karate huye Apa sADhaurA meM pdhaare| hinda skUla meM Apane vizrAma kiyaa| vahAM tona cAra sArvajanika vyAkhyAna bhI diye| isa avasara para sADhaurA nivAsI bhAiyoM ne sADhaurA meM jina maMdira banavAne kI icchA prakaTa kii| eka bhAI ne yogya jamIna dene kI udAratA dikhAI parantu Apake vahAM adhika dina na Thahara sakane ke kAraNa tAmIra kA kAma AraMbha na ho skaa| Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 23 ) aba vaha ati suMdara maMdira bana kara taiyAra ho cukA hai aura usakI pratiSThA bhI Apa hI ke kara kamaloM se mArga zIrSa sudi 10, saM0 1665 ke zubha dina hone vAlI hai / sADhaurA se vihAra karake Apa binaulI (jilA meraTha) meM padhAre jahAM, jyeSTha sudI 6 ko zubha muhUrta meM zrI jina maMdira kI pratiSThA - aMjanazalAkA kA zubha kAryya huaa| tIna dina pahale (jyeSTha sudi 3) ko jaMDiyAlA nivAsI zrIyut lAlA khajAMcIlAla osavAla loDhA gotrIya aura rAdhanapura farmer zrIyut seTha bhogIlAla kesarIcaMdajI bIsA zrImAlI kI dIkSA kA mahotsava huA thaa| inake nAma kramazaH 'vizuddha vijayajI' aura 'vikAzavijayajI' rakkhe gaye the / ye donoM munirAja ApahI ke ziSya huye| isI avasara para gujarAMvAlA kI zrAvikA zrImatI ralIbAI ne bhI dIkSA lii| ApakA nAma 'zrI cAritra zrIjI' rakkhA gayA / zrImatI cita zrI jI kI ziSyA banAI gaI / binaulI ke pAsa hI 'bar3auta' nAmaka eka acchA kasabA hai jahAM digambara AmnAya kI adhika bastI hai| Apa binaulI se bar3auta pdhaare| ApakA manohara upadeza hone lagA jisake prabhAva se 35 ghara zvetAmbara saMpradAya ke anupAyI ho gye| vahA~ eka sundara jina mandira bhI bana cukA hai aura usakI pratiSThA bhI ApahI ke hAthoM mAgha Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAsa meM hone vAlI hai| dehalI ke mukhiyA loga dehalI meM cAturmAsa karane ke liye vinatI ke nimitta Aye aura Agraha bharI vinatI kI, parantu bar3auta nivAsiyoM kI bhakti aura zAsana kI prabhAvanA ko vicAra kara Apane bar3auta meM hI cAturmAsa karanA ThIka smjhaa| yadyapi caumAse meM ApakA zarIra kucha narama rahA tathApi bar3auta zrI saMgha ko acchA lAbha milA aura unake utsAha meM bar3I vRddhi huI / / ____bar3auta se vihAra karake Apa dehalo phuNce| bhAratavarSa ko rAjadhAnI hone ke kAraNa nagara kI zobhA apAra hai| jainoM kI bhI acchI bastI hai aura sabake saba acche samRddhizAlI aura dharma kI vAsanA se vAsita haiN| AcArya mahArAja ke vahAM pahuMcane se unakI prasannatA kA pArAvAra na rahA / Apake praveza ke samaya ajIba cahala pahala thii| dekhane vAloM ko yaha dRzya bhI cirakAla taka yAda rhegaa| Apa Der3ha mAsa vahAM tthhre| vyAkhyAna meM khUba bhIr3a rahatI thii| Apake vyAkhyAna kA viSaya bhI 'om' kI rocaka aura vidvattApUrNa vyAkhyA thaa| inhIM dinoM meM zrI AtmAnanda jaina gurukula, gujarAMvAlA ke sambandha meM 4, 5, 6 disambara, 1926 ko sarva sAdhAraNa sabhA kA vArSika adhivezana huaa| paMjAba ke pratinidhigaNa va anya strI-puruSa acchI saMkhyA meM ekatrita huye| sabhApati kA Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAna kalakattA nivAsI bAbU gayakumArasiMhajI mukIma ne svIkAra kiyaa| tA0 5 disambara ke zAma kI baiThaka meM seTha viTThaladAsajI bhI baMbaI se adhivezana meM zarIka hone ke liye A pahu~ce / tA06 ko prAtaHkAla vyAkhyAna ke samaya sarva sAdhAraNa sabhA kI baiThaka huii| isa prasaMga para AcArya zrI ne gurukula ke sambandha meM sundara upadeza diyaa| dAnavIra seTha viTThaladAsajI ne 5 varSa ke gurukula ke makAna ke kirAye ke liye dasa hajAra rupaye pradAna karane kI udAratA dikhalAI aura sAtha hI gurukula ke liye sthAna nizcita hone para makAna phaMDa meM ucita rakama dene kI bhAvanA pragaTa kI, jisase sabhA meM dhanya-dhanya kI AvAja gUMjane lgii| tA0 7 disambara ko vyAkhyAna ke samaya lAlA maMgatarAmajI (aMbAlA) ne paMjAbI bhAiyoM kI ora se AcArya zrI se unake paMjAba se mAravAr3a, gujarAta ko yAtrA para vihAra karane ke kAraNa punaH zIghra vApisa paMjAba padhArane, paMjAbiyoM ko na bhUlane, guru mahArAja ke vacana 'paMjAba ko vallabha saMbhAlegA' ko dhyAna meM rakhane tathA baMbaI jaise zahara meM zrImAnoM aura dAnavIroM ke pralobhana meM paMjAba ko na bhUla jAne kI prArthanA kI aura 'hamArI nAva pAra karanA Apake hAtha hai' ina dila hilA dene vAle zabdoM meM vinatI Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 88 ) kI, jise suna kara sArI sabhA kI A~khoM se azrudhArA baha clii| AcArya mahArAja ne paMjAba ko hRdayastha rakhane aura zIghra vApisa Ane ke liye yogya uttara diyaa| . dehalI se Apane gujarAta kI ora prasthAna kiyaa| aneka grAmoM meM vicarate huye Apa alavara pdhaare| vahAM bhI eka bhavya jina maMdira meM mAgha sudi 5 ko pratiSThA karAI gaI aura zrI pArzvanAtha bhagavAn gaddI para virAjamAna huye| paMjAba aura mAravAr3a ke logoM kI ApameM anUThI zraddhA aura bhakti hai| usake kAraNa unakA mana sadA Apake darzanoM ke liye lAlAyita rahatA hai| abhI Apako paMjAba chor3e thor3e hI dina huye the aura mAravAr3a meM ApakA vihAra AraMbha hone vAlA thaa| donoM pradezoM ke bhaktajana Apake darzanArtha alavara pahu~ce aura mAravAr3I saMgha ne Apase mAravAr3a meM padhArane ko vinatI kii| / .. Apane jayapura, ajamera, byAvara hokara bIjobA ko tarapha vihAra kiyaa| Apake pUrNa bhakta paMnyAsajI mahArAja zrI lalitavijayajI mahArAja zrIvarakANA-bIjovA se dA~tA grAma taka Apako livAne aaye| bijovA meM padhArane ke bAda Apako ghANerAva vAle zrIyut jasarAjajo siMghI kI bImArI kA samAcAra milaa| ve varakANA meM bImAra the| varakANA vahAM se 1 mIla ke antara para hai| zrIyut jasarAjajI siMdhI Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 9 ) : bar3e vidyA premI the / Apane varakANA ke zrI pArzvanAtha jaina vidyAlaya kI sthApanA meM amUlya sahAyatA dI thI aura zrI AcArya mahArAja ke darzanoM ke liye utkaMThita ho rahe the| bIjovA taka Ane kI zakti bhI ApameM na raha gaI thI / ataH zrI AcArya mahArAja ne unakI ukta darzana pipAsA ko zAMta karane ke liye varakANAjI hI padhArane kA kaSTa uThAyA / apane aMtima samaya meM siMghIjI AcArya mahArAja ke darzana karake apane jIvana ko dhanya samajhane lage aura thor3e hI samaya pazcAt usI roja unakA yaha nazvara zarIra chUTa gayA / ApakA cAturmAsa bIjovA meM hI huA / mAravAr3I bhAiyoM ne Apake vizrAma kA pUrNa lAbha liyA aura thor3e samaya pahale sthApita zrI pArzvanAtha jaina vidyAlaya, varakANA - saMsthA ko puSTa karane meM yogya sahAyatA pradAna kI, jisake phala svarUpa aba vaha saMsthA mAravAr3a meM bar3I acchI saMsthAoM meM se eka samajhI jAtI hai aura prati dina unnata dazA ko prApta ho rahI hai / vaizAkha sudi 3 ko muni zro vizuddha vijayajI, zrI vikAzavijayajI tathA zrI vikrama vijayajI kI bar3I dIkSA ApakI adhyakSatA meM paMnyAsajI mahArAja zrI lalitavijayajI ke hAtha se bIjovA meM huI / pazcAt rAnI gA~va, khImela, sAMDerAva hokara Apa khuDAlA meM padhAre / jyeSTha sudi 8 ko sadA kI bhAMti guru Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (90) mahArAja zrI AtmArAmajI kI jayantI bar3I dhUma-dhAma se vahIM manAI gii| tatpazcAt bAlI, sesalI tIrtha, luNAvA, sevAr3I, rAtA mahAvIrajI kI yAtrA karake Apa bIjApura pghaare| ApakI prazaMsA sunakara bIjApura ke ThAkura sAhiba Apake darzanArtha ApakI sevA meM padhAre aura Apase bAta cIta karake bar3e AnaMdita huye| phira bIjApura se luNAvA hokara lAThAre, rANakapurajI Adi kI yAtrA karake sAdar3I, ghANerAva. desUrI, sumera, bAgola, nADalAI hote hue Apa nADola pdhaare| varakANA se zrIpaMnyAsajI lalitavijayajI mahArAja vahAM Akara mile| varakANA ke vidyArthIgaNa tathA unake adhyApaka bhI vahAM darzanArtha aaye| ApakI kRpA se gor3avAr3a praoNnta meM unnati ke sAdhana rUpa isa vidyAlaya ke sthApita hone se ApakA vahAM cAturmAsa karAne kI gor3avAr3a saMgha kI icchA dina prati dina balavatI hone lgii| saMgha ne ApakI sevA meM bhakti bhAva se prArthanA kii| Apane bhI adhika dharma lAbha hone kI AzA se unakI prArthanA ko svIkAra karanA hI yogya smjhaa| ataH Apa kA caumAsA bijovA meM hI huaa| isase vidyAlaya ko bahuta puSTi milI aura gor3avAr3a saMgha meM zikSA kA adhika se adhika pracAra hone lgaa| cAturmAsa ke nirvighnatayA samApta hone para Apa zivagaMja hokara zrI Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arbudAcala ( AbUjI) yAtrA ke liye pdhaare| yAtrA karake pAlaNapura ke mArga se Apa pATaNa pdhaare| . Apako pravartakajI zrIkAntivijayajI mahArAja ke darzanoM kI bahuta AkAMkSA thii| unake darzana karake Apane apanI icchA saphala kii| Apake pATaNa padhArane para vahIM eka mahotsava huaa| dUra dUra se zrAvaka zrAvikAoM kA saMmudAya utsava meM zAmila huaa| zrI AtmAnaMda jaina gurukula paMjAba (gujarAMvAlA) aura pAlaNapura jaina borDiGga hAUsa ke adhyApaka aura vidyArthI bhI upasthita huye / paMcAsare ke sahana meM utsava kA prabaMdha kiyA gyaa| gujarAMvAlA aura pAlaNapura ke vidyArthiyoM ne vyAyAma ke khela, skAUTiGga ke karataba dikhaaye| rAta ko gujarAMvAlA ke vidyArthiyoM ne nATaka karake janatA kA manoraMjana kiyA / zrI vijayasiddhimUrijI mahArAja bhI una dinoM vahIM pATaNa meM virAjamAna the| paMcAsare ke utsava meM ve bhI padhAre the| - isa prakAra saba munirAjoM ke sammilita hone se utsava kI raunaka to bar3hI hI, pratyuta janatA para bhI isakA apUrva prabhAva pdd'aa| tadanantara bhIlar3iyAjI tIrtha kI yAtrA karake pAlaNapura Adi padhAra kara Apa phira pATaNa vApisa aaye| ahamadAbAda se zrI haMsavijayajI mahArAja Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 92 ) bhI saparivAra pATaNa meM pdhaare| ApakA praveza bhI zrI AcArya mahArAja ke sAtha hI huaa| pAlaNapura vAloM kI cAturmAsa ke liye vinaMti horahI thii| unakI prArthanA ko mAna dete huye Apane vahAM vRddha munirAja panyAsajo zrI suMdaravijayajI Adi 6 munirAjoM ko caumAsA ke lie bhejaa| aura ApakA cAturmAsa 108 zrI pravartakajI mahArAja zrI kAMtivijayajI tathA 108 zrIhaMsavijayajI mahArAja ke sAtha hI pATaNa meM huaa| / saM0 1985 meM Apake pATaNa ke cAturmAsa meM karaceliyA grAma se mukhya zrAvaka seTha dullabhajI bhAI Adi Aye aura prArthanA kI ki Apa vahAM avazya padhArane kI kRpA kreN| karaceliyA sUrata jile meM navasArI ke pAsa eka grAma hai| vahAM AcArya mahArAja ke hI upadeza se eka jina maMdira banA thaa| usakI pratiSThA kA kAma abhI honA thaa| isI abhiprAya se unakA vizeSa Agraha horahA thaa| Apane karaceliyA saMgha ko yogya zabdoM meM AzvAsana dilAyA aura caumAse ke pazcAta rahAM padhArane kA saMkalpa pradarzita kiyA / / caumAsA pUrA huaa| Apa mehasANA hokara ahamadAbAda pdhaare| Apake isa jaina-nagara meM praveza kA dRzya darzanIya thaa| julUsa meM 10 hajAra ke karIba manuSyoM kI Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 93 ) dhUma dhAma thii| pAlaNapura se vihAra kara samudravijayajI, sAgaravijayajI Adi munirAja bhI Apa kI sevA meM ahamadAbAda aagye| kucha dina vizrAma karake bar3audA, jhagar3iyA Adi sthAnoM meM vicarate aura dharmopadeza dete huye Apa karaceliyA pdhaare| mAgha sudI 13 ko zrI jina maMdira kI pratiSThA bar3I dhUma dhAma se huI aura karaceliyA zrIsaMgha. kI varSoM kI AzA saphala huii| AcArya pahArAja ne vahAM se buhArI kI ora prasthAna kiyaa| baMbaI zrIsaMgha ke 40, 50 mukhiyA zrAvaka buhArI meM ApakI sevA meM upasthita hue aura caumAsA baMbaI meM karane ke liye prArthanA kii| Apane unakI prArthanA svIkAra kI aura vihAra karake karaceliyA vApisa padhAre / usa vakta 30, 40 navasArI ke zrAvakagaNa vinaMti ke liye Aye aura khUba jora diyaa| Akhira unakI vinaMti ko mAna dekara Apane karaceliyA se vihAra kiyA aura kramazaH Apa nogAma meM pdhaare| isase pahale TAMkala se hI Apane zrImuni samudravijayajI, zrI caraNavijayajI aura zrI vikAsavijayajI ko baMbaI kI ora bheja diyA thaa| Apa navasArI pdhaare| mArga meM sisodarA gA~va meM kucha sUrata ke bhAI vinaMti karane aaye| vinatI svIkAra huI aura Apa navasArI pdhaare| Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 94 ) vahAM zrIsaMgha meM kucha jhagar3A cala rahA thA aura paraspara vaimanasya ke kAraNa dhArmika kAryoM meM rukAvaTa horahI thii| Apane caitro pUrNimA ko vyAkhyAna meM hI usa jhagar3e kA nipaTArA karake saMgha meM zAnti sthApita kraadii| kucha dina bAda vahAM zrI maMdirajI ke jIrNoddhAra kI nIMva rakkho gii| sUrata jAne kA ApakA vicAra bilakula nahIM thA tathApi saMgha ke Agraha se Apako sUrata jAnA hI pdd'aa| pratyeka upAzraya ke kAryakartA cAhate the ki Apa unake upAzraya meM virAjamAna hoN| yaha to kaThina thA phira bhI Apane unakI prabala icchA ko pUrNa kara hI diyaa| Apa pratyeka upAzraya meM padhAre aura vyAkhyAna kiyaa| saMgha saMtuSTa huaa| sUrata meM vizrAma karane ke bAda Apa navasArI, billImorA, balasAr3a Adi nagaroM ko pAvana karate huye golavar3a meM pdhaare| varakANA se vihAra karake Ate huye gurubhakta paMnyAsajI zrI lalitavijayajI, muni zrI uttamavijayajI mahArAja Adi Apase yahAM Akara mile / Age agAsI jAne para baMbaI ke haz2AroM nara-nArI Apake svAgata ke liye aaye| - yahAM se malADa hokara Apa zAMtA krajha (Santa Qruz) meM pdhaare| yahAM ApakA sArvajanika vyAkhyAna huaa| jyeSTha mudi 5 ke dina Apa baMbaI meM govAliyA TaiMka roDa Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhUma dhAma ke sAtha ApakA baMbaI zahanAyA gyaa| (95) para zrImahAvIra jaina vidyAlaya ke vizAla bhavana meM pdhaare| tIna dina bAda jyeSTa sudi 8 ko zrI guru mahArAja zrI AtmArAmajI kA jayantI utsava hone vAlA thaa| ataH Apa vidyAlaya meM hI tthhre| vahIM bar3I dhUma dhAma ke sAtha jayantI mahotsava manAyA gyaa| jyeSTha sudi 10 ko ApakA baMbaI zahara meM bar3I dhUma-dhAma ke sAtha praveza huaa| paMjAba se bhI bhajana maMDaliyAM AI thiiN| zrI AtmAnanda jaina gurukula ke kAryakartA bhI upasthita huye the / baMbaI jaise ramaNoka zahara meM ApakA praveza mahotsava nirAlI zAna vAlA thaa| baMbaI ke zrImaMtoM ne apane advitIya utsAha kA paricaya dete hue adhika se adhika raunaka kii| saMvat 1986 kA cAturmAsa bhI vahIM huaa| isa cAturmAsa meM bhI zrI mahAvIra vidyAlaya baMbaI aura zrI AtmAnaMda jaina gurukula, gujarAMvAlA ko acchI sahAyatA milii| caumAse ke bAda Apane pUnA kI ora vihAra kiyaa| yaha pradeza Apake liye nayA thaa| parantu udhara ke saMgha kI vinaMti bar3I prabala thii| rAste meM hajAroM nara nArI 'ThANA' meM darzanArtha aaye| idhara baMbaI se pUnA jAte huye rAste meM Apa zrIjI ke puNya pratApa se jo jo uttama kArya huye unakA bodhaka zrI AcArya mahArAja kA hI eka patra vAcakoM kI tRpti ke liye nIce diyA Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jAtA hai| yaha patra paMnyAsajI zrI lalinavijayajI ke nAma likhA gayA thAH talegA~va, (pUnA DisTrikTa)24-1-30 vaMdanAnuvaMdanA sukhsaataa| Aja yahA~ Ananda se praveza huA hai, sArA gA~va sajAyA gayA hai| isa vakta prabhu ke maMdira meM pUjA ho rahI hai / kala kA dina yahAM rahanA hogaa| dUja 31 janavarI ko pUnA pahu~cane kA bhAva hai / yahA~ se pUnA 16 mAIla hai| isaliye patra sodhA pUnA hI denA hai| muMbaI se cala kara yahAM sudhI ( taka) meM jo 2 Ananda aura anubhava huA hai, jJAnI hI jAnate haiN| thAnA taka to tuma ko khuda hI anubhava ho cukA hai| vahAM se yAnI thAnA se bIsa mIla 'panavela' meM kramazaH yAnI tIja kI zAma ko thAnA se cala kara chaTha ko pahu~ce, AThama dupahara ko 'panavela' se calakara dazama ko 'pena' bIsa mIla phuNce| vahAM asAtA vedanI udaya meM Ane se dAdara se gire, vaha asAtA vedanIya karma abhI taka calatA hai| hama bhI calate 2 yahAM taka phuNce| U~ce U~ce ghATa bhI car3hate hI aaye| pradeza bar3A hI ramaNIya hai| pahAr3a z2arUra hai paraMtu sajIva hariyAlI vaale| sar3aka para paMjAba jaiso prAyaH chaayaa| hAM, aba jo pahAr3a kA hissA A rahA hai vaha prAya: mAravAr3a jaisA sUkhA binA hariyAlI kA dIkhatA hai / maeNmasara mudi Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 97 ) 'pena' meM khatama ho gii| pauSa vadi ekAdazI dupahara meM 'pena' se vihAra karake trayodazI zAma ko bIsa mAIla khayolI phuNce| pena meM tar3a par3e huye the, miTa gye| prabhu ke maMdira ke jIrNoddhAra kA kAma prAraMbha huaa| do varaghor3e (rathayAtrA) aura do svAmIvatsala huye| khayolI meM TATA ke tAlAba kA kArakhAnA hai jahAM se bijalI paidA hokara baMbaI aura pUnA jAtI hai| prabhu ne jar3a aura cetana meM anaMta zakti varNana kI hai jisakA yaha najArA hai| dekhate akala hairAna-parezAna hotI hai| - caturdazI khayolI meM huii| yahAM se khaMDAle ke ghATa kI car3hAI zuru hoto hai| basa isa ghATa jaisI paMcaginI ke ghATa ke sivAya anya kisI ghATa kI car3hAI na hogI, aisA kaIyoM kA kahanA hai| pahAr3oM ko phor3a kara aMdara hI aMdara bugade ( suraMge ) banA kara rela le gaye haiN| kahIM 2 to eka eka mAIla kA laMbA bugadA (eka prakAra kI suraMga ) hotA hai jisameM se hokara rela jAtI hai| AdamI ke calane kI sar3aka alaga hai; vahAM bugadA nahIM AtA hai kintu pahAr3a kI car3hAI AtI hai| khayolI se khaMDAlA pAMca mAIla kA mukAma hai jisameM lagabhaga tIna mAila kI chAto bhare hI car3hAI car3hanI par3atI hai, paraMtu sar3aka hone se aiso kaThina car3hAI mAlUma nahIM detii| Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 98 ) amAvaza ko khaMDAlA, ekama ko lAnolI (lunAvalA) pahu~ce jo tIna mAila lagabhaga hai| yahAM havA pAnI davA Adi kI anukUlatA hai| jJAnI ne pharasanA dekhI, thI, paMdraha dina rahanA huaa| mArga meM prAyaH sabhI grAmoM meM mAravAr3I zrAvakoM kI bastI hai| panavela, pena, khayolI, khaMDAlA aura lAnolI, yahAM saba jagaha maMdira bhI haiN| mAgha vadi ekama ko lAnolI se vihAra karake lagabhaga Der3ha mAila para olavaNa grAma meM aaye| yahAM bhI prabhu kA maMdira hai| yahAM do dina rhe| pUjA prabhAvanA svAmI vatsala huaa| lAnolI aura olavaNa grAma kA kucha kusaMpa thA vaha miTa gyaa| olavaNa se cAra mIla lagabhaga kAralA grAma meM aaye| isa grAma meM bhI kusaMpa thA so miTa gyaa| maMdirajI nahIM hai, parantu olavaNa se prabhujI lAye gaye aura pUjA par3hAI gaI, svAmIvatsala bhI huaa| Asa pAsa ke grAmoM ke loga AjAne se saba jagaha saiMkar3oM kI tAdAda meM zrAvaka hI zrAvaka dikhate rhe| yahAM tIna dina rahanA huaa| kAralA va bhAjA ina nAmoM se uttara aura dakSiNa meM do guphAe~ haiM, sA dekhI gii| bhAjA kI guphA se kAralA kI guphA bar3I aura darzanIka mAlUma detI hai| kAralA kI guphA meM bauddha aura jaina mUrtiyeM dekhane meM AtI haiM paraMtu adhikatara bhAga bauddha kA dekhane meM AtA hai| hamArI samajha-mujaba kisI Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 99 ) samaya meM rAjAoM ne apane chipane ke liye pahAr3oM meM gupta jagaha banAI hoNgii| vaha kAlAntara meM anya upayogoM meM le lI gaI hoveM aura rAjAoM kI sahAyatA se tadanurUpa banAI gaI hoveM to tAjjuba nhiiN| paranta hindustAna kI sthApatya kalA kA namUnA to z2arUra hai| ___kAralA se chaTha ko vihAra karake khaTakAlA aaye| yahAM eka do bAteM khAsa likhane kI raha gaI so likha kara Age kA samAcAra likhA jaaygaa| lAnolI meM muMbaI se cImana ko bulAyA gayA thA aura cAritra pUjA par3hAI giithii| olavaNa meM TATA tAlAba hai jahAM tIna tarapha pahAr3a aura eka tarapha lagabhaga eka mIla kI dIvAra banA kara pAnI ikaTThA kiyA hai jahAM se nahara ke jariye pAnI Age ko bar3hAkara chaH vibhAgoM meM bA~Ta kara nala ke jariye khayolI meM pahu~cAyA jAtA hai| dekhane yogya dRzya hai / olavaNa meM hI eka yogAbhyAsa sIkhane kI saMsthA hai jisake adhyakSa kA parizrama zlAghanIya evaM saMsthA kA kArya dekhane yogya balki anukaraNIya hai| khaTakAlA meM bhI olavaNa se prabhu-mUrti lAye the| kaI gA~voM ke zrAvaka ikaThe huye the| pUjA aura svAmI-vatsala huA thaa| khaTakAlA se lagabhaga 5 mIla eka tarapha kone meM pahAr3a ke sAtha lagatA TAkavA gA~va hai| isa gA~va meM kabhI kisI Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 100 ) sAdhu kA jAnA nahIM huA thaa| bahuta vinaMti hone se jAnA pdd'aa| sAtha meM hI olavaNa se prabhu-mUrti lAI gaI aura Aju bAju ke kaI gA~voM ke zrAvaka bhI aaye| (prabha pUjA aura svAmI-vatsala huaa| uparAMta 'zrI AtmAnanda jaina gurukula' ke vidyArthiyoM ke liye eka bArI ke sATha rupaye bhejane kI icchA drshaaii| TAkavA se chaH mAila vaDagrAma aaye| yahAM bhI prabhu pdhaare| zrAvaka samudAya bhI A milaa| eka bAI ne pUjA aura svAmI-vatsala kiyA tathA eka bArI gurukula ko dene kA nizcaya kiyaa| bar3agAma se kala roja yahAM talegA~va dAbhar3A AnA huaa| grAmAnugrAma vicarate huye Apa pUnA se 5 mIla ke aMtara para khar3akI pdhaare| pUnA ke zrAvaka Apako jaldI pUnA padhArane ke liye vinaMti karane aaye| Apako mAlUma ho gayA thA ki pUnA kI birAdaro meM 17 tar3a (dhar3e) par3e huye haiN| Apane aisI avasthA meM vahAM jAne se inkAra kara diyaa| ApakA puNya aura teja advitIya aura ApakA prabhAva avarNanIya hai hI, jaba birAdarI ne apane mano mAlinya ko dUra karake, sabane eka bhAva hokara Apase pUnA padhArane kI vinaMti kI, to Apane unakI vinaMti saharSa mAnalI aura pUnA meM pdhaare| aisI avasthA meM Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (101 ) Apake praveza meM bar3I dhUma dhAma kA honA svAbhAvika hI thaa| caitra mudi trayodazo ko zrImahAvIra prabhu kI jayaMtI (janma) ke dina Apane saba taDoM ko ikahe kara diye jisakI khuzI meM saba tar3avAloM ne mila kara saba kI ikaTThI hI javakArasI kii| ATha varSoM ke bAda pUnA zahara meM saMpa aura navakArasI ke hone se kula zrIsaMgha aura zahara meM AnaMda hI AnaMda horahA thaa| isa apUrva AnaMda se zrIsaMgha pUnA ne caumAse ke lie khUba vinatI ko, zrIsaMgha kA utsAha dekha kara Apane vinato mAnalI aura 1987 kA caumAsA pUnA meM kiyaa| cAturmAsa meM bhI vahAM ke zrIsaMgha ne acchA lAbha liyaa| Apa betAlapeTha ke upAzraya meM Thahare huye the| Apake sadupadeza se vahAM 'zrI AtmAnanda jaina lAIbrerI' sthApita huii| cAturmAsa meM upadhAna Adi aneka dharma kArya bhI huye| isa prakAra saM0 1987 kA caumAsA nirvighnatayA vyatIta huaa| .. caumAse ke bAda Apane zrI aMtarikSa pArzvanAthajI ke darzanArtha jAne kA vicAra kiyaa| phira talegAMva, ahamadanagara hote huye IvalA pdhaare| vahAM kI zrImatI maNibAI ne IvalA jina maMdira kI pratiSThA meM padhArane ke liye Apase atyaMta Agraha pUrNa vinaMti kI thii| pratiSThA kArya ke pUrNa hone Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (102 ) ke pazcAt daulatAbAda Adi sthAnoM meM vicarate, huye Apa ilorA phuNce| vahAM kI guphAoM ko dekha kara bhAratavarSa kI purAnI kalA ke saMbandha meM Apako acchA anubhava huaa| ilorA se zrI aMtarikSajI kI yAtrA ke liye gaye / / bAlApura ke netA seTha lAlacaMda, khuzAlacaMda, sukhalAla Adi vinaMti ke liye aaye| caitra kI olI yahAM hI huI, aura seTha lAlacaMda ne isa saMbaMdha meM kharca kA bhAra uThA kara apanI lakSmI kA sadupayoda kiyaa| yahAM eka jaina dharmazAlA kI bar3I AvazyaktA thii| dharmazAlA banavAnA zrIsaMgha ne nizcita kiyaa| yahAM se Apa bAlApura pdhaare| kucha dina vahAM Thahara kara akolA saMghakI vinaMti ke kAraNa Apa akolA gye| vahAM bhI eka jina maMdira kI pratiSThA hone vAlI thii| Apake padhArane para bar3I dhUma dhAma se pratiSThA huii| zrI gurudeva kI jayantI yahAM hI manAI gii| saMgha ne cAturmAsa ke liye bar3A Agraha kiyaa| Apane unakI prArthanA svIkAra karake vaha cAturmAsa vahIM vyatIta kiyaa| Apake sAtha muni zrI caraNavijayajI, zrI zivavijayajI aura zrI vikramavijayajI mahArAja the| Apake vahAM virAjamAna hone se zrIsaMgha ke utsAha meM bar3o vRddhi huii| akele hI seTa lAlacaMdajI meM vahAM ati suMdara upAzraya banavAyA jisakA nAma 'zrI Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 103 ) AtmAnanda jaina bhavana' rakkhA gayA / akolA vAle bhI cAturmAsa ke liye Agraha karate the, vahAM zrI samudravijayajI, sAgaravijayajI tathA zrI vizuddha vijayajI mahArAja kA cAturmAsa huA / caumAse ke uparAMta vihAra karake Apa mAMDavagar3ha padhAre / iMdaura se seTha nathamalajI kanhaiyAlAlajo rAMkA Adi iMdaura padhArane ke liye prArthanA karane Aye / zIyora se lagabhaga 100 bhAI darzanArtha pdhaare| lAlA mANakacaMdajI dUgar3a va suMdaradAsajo baraDa bhI gujarAMvAlA se darzanArtha Aye the / burahAnapura ke eka mAtA-putra kA jhagar3A cala rahA thA / Apake upadeza se vaha kleza bhI zAnta ho gayA / mAMDavagar3ha se cala kara Apa dhAra phuNce| yahAM Asapura ke seTha tArAvata caMpAlAlajI nihAlacaMdajI kacarUlAlajI Adi bahuta se bhAI Aye aura Apa se Asapura padhArane ke liye AgrahabharI vinatI karane lge| Apa Asapura lejAnA cAhate the| Apa zrI kesariyAjI kI yAtrA ke liye jAnA cAhate the / Asapura rAste meM AtA thA / paraMtu mArga meM ratalAma ke bhAI A pahu~ce aura Agraha pUrvaka vinatI karake ratalAma le gaye / Apake ratalAma praveza ke samaya azruta - pUrva raunaka thI / cAra dina taka vahAM vizrAma kiyA / vyAkhyAna meM jaina Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 104 ) aura jainetara sabhI loga AyA karate the| dIvAna sAhaba tathA anya adhikArI varga bhI Ate the / paryuSaNoM meM bhI aisI raunaka na huI thI / prabhu pUjA bhI par3hAI gii| yahAM se Apa sailAnA gaye | vyAkhyAna meM sailAnA ke dIvAna sAhiba aura anya ahalakAra varga bhI Aye aura unake vizeSa Agraha se eka dina adhika ThaharanA pdd'aa| yahAM para pratApagar3ha se zrImAn seTha lakSmIcaMdajI ghIyA vinaMti karane ke liye Aye parantu Apa unakI vinaMti ko svIkAra na kara sake / yaha se Apa bAMsavAr3A gaye / isa grAma ke nAma se aisA pratIta hotA hai ki yahAM kisI samaya meM bAMsa hI bAMsa hote hoMge parantu aba to vahAM cAroM ora Ama hI ke per3a dRSTi meM Ate haiN| yahAM se Apa Asapura pdhaare| udhara gujarAta se vihAra kara zrI AbU tIrtha kI yAtrA karake vidvAn muni zrI puNyavijayajI, zrI prabhAvijayajI, zrI ramaNIkavijayajI Apako mile| paM0 mahendravimalajI tathA puNyavimalajI munirAja bhI yahAM mile| aise vidvAn sAdhu muni mahArAjoM ke samudAya ke padhArane se Asapura kI bahuta varSoM kI AzA pUrNa huI / baMkor3A hote hue Apa Asapura se vihAra kara bar3odA pahu~ce / yaha grAma aba unnata dazA meM nahIM hai| prAyaH bhagnAvazeSa sA hai / zrI kesariyAnAthajI kI prabhAvika # , Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 105 ) mUrti pahale yahAM thii| kucha dinoM taka Apa AsaMpura ke Asa pAsa ke gAMvoM meM vicarate rhe| Apake isa vihAra se logoM ko apUrva lAbha huaa| phira Apa 300, 350 zrAvaka zrAvikAoM sahita zrI kesariyAnAthajI kI yAtrA ke liye pdhaare| yAtrA karake ati AnaMdita huye| Apake zrI kesariyAnAthajI padhArane kA samAcAra zIghra hI idhara udhara phaila gyaa| udayapura ke mukhya 2 baMdhu vinaMti ke liye zrI kesariyAnAthajI aaye| vahAM Ahorake ThAkura sAhiba ke rAjakumAra bhI Aye huye the| zrI AcArya mahArAja ke darzana kara Apa bar3e prasanna huye aura vAta cIta karake apane Apako kRtakRtya samajhane lge| Apake sadupadeza se zrI ThAkura sAhiba ke kumAra ne mA~sa madirA Adi kA tyAga kara diyaa| - yAtrA karake zrI AcArya mahArAja udayapura pdhaare| cAhA bAI kI dharmazAlA meM Apane vizrAma kiyaa| vyAkhyAna meM bar3I dhUma dhAma rhii| ApakA nAma to prakhyAta thA hii| udayapura nareza zrImAn mahArANA bhUpAlasiMhanI ko bhI Apake darzanoM kI utsukatA huii| gulAba bAga meM mulAkAta kA prabaMdha huaa| eka ghaMTA taka 'puNya-pApa' ke viSaya meM upadeza hotA rhaa| vivecana ko spaSTa karane ke abhiprAya se Apane mahArANA sAhiba kA hI udAharaNa prastuta kiyaa| Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI mahArANA sAhiba kI rAMgoM meM koI doSa hai| Apane samajhAyA ki yaha kisI pUrvakRta pApa kA hI pariNAma ho sakatA hai| mahArANA sAhiba isa bAta ko sunakara saMtuSTa hue aura kahane lage-"saca hai, apane kiye zubhAzubha karmoM kA phala saba ko bhoganA hI par3atA hai| ataH prANI ko bhUlakara bhI pApa-mArga kA anusaraNa na karanA caahiye|" :. udayapura se bhAnapura kI nAla ( ghATA ) meM se hokara akSaya tRtiyA ( vaizAkha sudi 3) ko rANakapura padhAre / bhagavAn ke darzana kara AnaMdita huye| yahAM sAdar3I kA zrI saMgha bhI aayaa| pUjA, svAmIvatsala tathA prabhAvanA Adi dharma ke zubha kArya huye aura Apase sAdar3I padhArane kI prArthanA kii| kaI varSa pIche Apa sAdar3I padhAre, sAdar3I vAloM ne apUrva utsAha aura akathanIya harSa kA paricaya diyaa| phira sAdar3I se desUrI, ghANerAva, nADalAI, nADola hokara varakANAjI pdhaare| paMnyAsajI zrI lalitavijayajI mahArAja, zrI mitravijayajI, zrI vasaMtavijayajI tathA zrI vikramavijayajI, ummedapura se vihAra karake yahAM mile| phira Apa bIjovA, khImela, takhatagar3ha hokara umedapura pdhaare| vahAM jAne se aura kucha dina vahAM vizrAma lene se zrI paM0. lalitavijayajI mahArAja ke sadupadeza aura prayAsa se sthApita zrI pArzvanAtha ummeda jaina bAlAzrama ko, jisake kAraNa Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (107 ) jaMgala meM maMgala ho rahA hai aura mAravADIbhAIyoM meM bhI zikSA pracAra hone lagA hai, acchI puSTI milii| vApasI para pAdaralI, thUbA se varakANA gye| vahAM se bIjovA padhAranA huaa| nADola saMgha ke Agraha se vahAM jina biMba kI pratiSThA ke utsava meM sammilita huye| sAdar3I saMgha ke Agraha se punaH sAdar3I phuNce| saMvat 1988 kA cAturmAsa Apane sAdar3I meM hI vyatIta kiyaa| Apake isa cAturmAsa meM zAsana kI acchI unnati huii| zikSA pracAra kA kArya bhI huaa| zrI AtmAnanda jaina vidyAlaya jisakA kAma kucha samaya se baMda par3A thA, phira se jArI huA / eka jaina upAzraya bhI taiyAra huA jo 'nAtI ke nauharA' ke nAma se prasiddha hai| sAdar3I saMgha meM kucha kusaMpa sA thA / Apake sadupadeza se vaha bheda bhAva bhI miTa gyaa| phalaudhI se zrIyut rAjamalajI vaida, caMpAlAlajI vaida aura saMpatalAlajI kocara Adi sajjana vinatI ke liye aaye| ve kahane lage ki zrIyut pAMculAlajI vaida ko phalaudhI se jaisalamera kA saMgha nikAlanA hai| Apa isameM padhAra kara anugRhIta kreN| caumAse ke bAda varakANA hokara Apa pAlI padhAre / vyAkhyAna meM dhUma dhAma hotI thii| vahAM eka kanyA pAThazAlA kI bar3I AvazyaktA thii| Apane usake liye upadeza diyaa| Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 108 ) 'S yahAM se vihAra karake Apa jodhapura pdhaare| vahAM pUrva - paricita Ahora vAle ThAkura sAhiba kI havelI meM tthhre| 8 dina taka vahAM vizrAma kiyA / haz2AroM jaina jainetara aura adhikArI varga bhI vyAkhyAna sunane kA lAbha lete the / saca hai - " saMta samAgama hari kathA tulasI durlabha doya / " jodhapura se Apa osiyA pdhaare| kahate haiM ki bhAratavarSa meM jitane bhI osavAla jaina haiM, una saba kA Adi nivAsa sthAna osiyAM nagarI meM hI thaa| aba bhI " varddhamAna jaina vidyAlaya, jaina borDiGga aura skUla" jaina dharma kI unnati ke liye vahAM acchA kArya kara rahe haiN| vahAM se phalodhI padhAranA huA / zrI maMgalavijayajI gaNi aura sAhitya premI muni zrI jJAnasuMdarajI vahAM pahale se virAjamAna the| saMgha ke sAtha munirAja bhI Apake svAgata ke liye aaye| jo saMgha jaisalamera ke liye ravAnA huA usameM 5 haz2Ara yAtrI ikaTThe huye the / phAlguNa sudi 3 ko jaisalamera pahu~ce / vahAM ke jaina bhaMDAra darzanIya haiM / vahAM bahuta se amUlya graMtha chipe par3e haiN| vidvAnoM se prArthanA hai ki unako prakAza meM lAkara prAcIna vidvAnoM ke parizrama ko saphala kareM / jaisalamera meM vizrAma ke aMtara meM vahAM ke mahArAjA zrI javAharasiMhajI ke sAtha rAjamahala meM mulAkAta huI / Apane Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 109 ) unheM dharmopadeza diyaa| jaisalamera se lodharavA tIrtha para gaye aura saMgha-pati ko mAlA pahanAI gii| * Age cala kara Apa bAr3amera pdhaare| nAkoDAjI tIrtha kI yAtrA kara, jAlora, Ahora hokara Apa ummedapura pdhaare| zivagaMja meM kucha kusaMpa thaa| Apa vahAM padhAre aura saMgha ko paraspara bheda bhAva miTA kara eka hone kA upadeza diyaa| saba ne ApakI AjJA ko zirodhArya kiyA aura saMgha meM zAMti huii| pAsa hI bAmaNavAr3ajI meM navapadajI kI olI ke dinoM meM eka mahotsava hone vAlA thA, jisameM padhArane ke liye Apase bhI prArthanA kI gaI thii| udhara se prasiddha yogIrAja zrI vijayazAMtimUrijI mahArAja jo prAyaH AbU ke yogirAja ke nAma se prakhyAta haiM, luNAvA ke saMgha ke sAtha aura paM0 zrI lalitavijayajI, zrI muni mitravijayajI, zrI samudravijayajI, zrI prabhAvijayajI ityAdi muni mahArAja bhI bAmaNavAr3ajI pdhaare| olI mahotsava meM bar3I raunaka rhii| jaina dharma ke pracAra meM jitanA parizrama Apane kiyA hai, tathA jaina samAja para jo jo upakAra Apane kiye haiM aura jinase samAja kA pratyeka vyakti acchI taraha anubhava kara rahA hai| usake upalakSya meM eka abhinaMdana patra ApakI sevA meM bheMTa kiyA gayA jisakI nakala pAThakoM ke vinoda ke liye nIce dI jAtI hai:-. Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (110 ) * * * pUjyapAda zAsana-prabhAvaka paMjAba-vIra kesarI pazcanada marudezoddhAraka vidyA premI prAtaH smaraNIya bAla brahmacArI AcArya mahArAja zrI 1008 zrI vijayavallabhasUrIzvarajI kI pavitra sevA sevA meM abhinaMdana patra evaM upAdhi samarpaNa AcArya zrI! ___ zrI navapada caitrI olI tathA zrI akhila bhAratavarSIya poravAla mahAsammelana ke avasara para bhAratavarSa ke bhinna 2 praoNntoM se bAmaNavAr3ajI tIrtha meM ekatra huA yaha samasta jaina saMgha Apake vidyA vyAsaMga, dharma aura samAja kI pragati ke liye Apake bhagIratha prayAsa aura ajJAna dazA meM par3e huye hamAre aneka bhAIyoM ke uddhArArtha Apake dvArA kI huI mahAn sevAoM kA smaraNa karake Apake prati apanA hArdika pUjya bhAva vyakta karatA hai| svargIya nyAyAmbhonidhi jainAcArya zrImad vijayAnanda sUrIzvarajI (prasiddha nAma zrI AtmArAmamI) mahArAja ne apane aMtima avasthA ke samaya paMjAba ke jainoM ke hRdaya kA dadeM pahacAna kara unako Apake supurda kiyA thaa| Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 111 ) tadanusAra Apa zrI gurudeva ke dhyeya kI pUrti ke liye apane jIvana meM mahAn parizrama uThA kara paMjAba meM jainattva kAyama rakhane meM saphala huye ho / taduparAMta zrI mahAvIra vidyAlaya kI sthApanA karake tathA zrI AtmArAmajI mahArAja ke paTTadhara kI padavI ko suzobhita karane kI jaina janatA kI Agrahayukta vinatI ko mAna kara paMjAba meM jJAna kA jhaMDA phaharA kara Apane sadgat guru mahArAja kI AMtarika abhilASA ko pUrNa kiyaa| Apane gujarAnavAlA, varakANA, ummedapura tathA gujarAta, kAThiyAvAr3a, vagairaha sthaloM meM jJAna pracAra kI mahAn saMsthAoM ko sthApita kara aura jagaha 2 para jaina samAja meM phaile huye vaimanasya evaM paraspara mata - bhinnatA Adi ko miTA kara jaina janatA para bhArI upakAra kiyA hai / itanA hI nahIM, kintu ajJAnAndhakAra meM bhaTakate huye jaina baMdhuoM ko dharma kA mArga batA kara tathA unameM jJAna kA saMcAra karake unako sacce jaina banAne meM jo bhagIratha parizrama uThAyA hai, usakI hama jitanI qadara kareM vaha kama hai / Apake ina saba mahAn upakAroM se to jaina janatA kisI bhI prakAra uRNa nahIM ho sakatI, phira bhI phUla ke sthAna para pattI ke rUpa meM Apako 'ajJAnatimirataraNi kalikAla kalpataru' viruda arpaNa karane ko hama vinayapUrvaka Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 112 ) tatpara hue haiM so Apa isako svIkAra karake hamArI hArdika abhilASA avazya pUrI kareMge aura hamAre ullAsa kI vRddhi kareMge, aisI AzA hai| zrIsaMgha kI AjJA se, vinIta caraNopAsaka sevakagaNa zrI bAmaNavAr3ajI tIrtha / babhatamala catarAjI, dalocaMda vIracaMda, (sirohI rAjya ), mitI DAvAjI devIcaMda, raNachor3a bhAI rAyavaizAkha badI 3 guruvAra candra motIcaMda. galAbacaMda Dhar3A saM0 1990, tA. 13 zrIsaMgha ke sevaka aprela san 1933 iisvii| , . isI avasara para yogIrAja zrI vijayazAntimUrijI ko anaMta jIvadayA pratipAlaka. nara nareza pratibodhaka padavI do gaI aura paMnyAsajI mahArAja zrI lalitavijayajo ko marudhara dezoddhAraka aura prakhara zikSA pracAraka kI padavI dI gii| evaM ina mahAtmAoM ko bhI mAna patra diye gye| bAmaNavAr3a mahotsava ke pazcAt zrI AbUjI ko yAtrA karake AcArya zrI pAlaNapura pdhaare| vahAM se pATaNa gaye aura pravartakajI mahArAja zrI kAntivijayajI aura zAnta mUrti zrI haMsavijayajI mahArAja se mile| isa varSa kA gurudeva kA jayanto mahotsava yahIM manAyA gyaa| paramopakArI zrImad vijayAnaMdamUri mahArAja kA janma huye 70 sAla hone vAle the| guru bhakti se prerita huye Apake mana meM yaha vicAra AyA ki svargavAsI zrI gurudeva Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kI janma-zatAbdi kA mahotsava karake, unake guNoM ko yAda kara, unake upakAra ko smaraNa karanA cAhiye / Apane zrI pravartakajI mahArAja aura zrI haMsavijayajI.mahArAja se salAha kii| unhoMne sahaja hI meM isa ucca vicAra kI anumodanA kii| ... yahAM se Apa cAturmAsa ke liye pAlaNapura padhAre aura saMvat 1986 kA cAturmAsa vahIM huaa| isa cAturmAsa meM upadhAna Adi aneka dharma kAye huye| pAlaNapura ke guNaaAhI navAba sAhiba mejara sara tAlemuhammada khAna bhI do cAra bAra upAzraya meM zrI AcArya mahArAja ke darzanArtha padhAre aura bAta cIta karake ati prasanna huye| ina dinoM zrI AcArya mahArAja ke bAyeM netra se pAnI nikalane laga gayA thA, jisake kAraNa A~kha kI jyoti kama ho jAne kI saMbhAvanA pratIta hotI thii| baMbaI ke zrAvaka prasiddha DAkTara zaraoNpha baMbaI se Aye aura dekhakara Aparezana kI sammati dii| Aparezana ke liye baMbaI meM hI mugamatA ho sakatI thii| ataH Apane baMbaI jAne kA saMkalpa kiyaa| yahAM taka ke liye DAkTara zaraoNpha ne davAI Adi kA prabandha kara diyaa| ... caumAse ke bAda zrI samudravijayajI tathA caraNavijayajI Adi ke sAtha pAlItANA jAte huye, rAste meM, Apako Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (114 ) pATaNa meM virAjamAna zrI haMsavijayajI mahArAja kI bImArI kA samAcAra milaa| ataH Apane pUrva nizcita progrAma ko sthagita kara pATaNa jAnA hI ucita smjhaa| Apako acAnaka pATaNa gaye dekha kara aura Ane kA kAraNa jAna kara logoM ke mana ko bar3I prasannatA huii| zrI haMsavijayajI mahArAja ke darzana karake Apane pAlItANA kI ora vihAra kiyaa| pAlItANA meM 8 roja vizrAma karake Apane zrI parama pavitra tIrtharAja zrI zatrujaya kI yAtrA kii| pAlInANA ke ThAkura sAhiba zrIyut bahAdurasiMhajI se bhI rAjamahala meM mulAkAta huii| pATaNa se muni zrI kapUravijayajI, zrI caMdanavijayajI tathA zrI darzanavijayajI bhI Apake sAtha hI pAlItANA gaye the| pAlaNapura se vihAra karake muni zrI mitravijayajI, zrI sAgaravijayajI, zrI prabhAvijayajI aura zrI zivavijayajI mahArAja tathA ummedapura ( mAravAr3a) se muni zrI vizuddhavijayajI, vikramavijayajI bhI pAlItANA Akara mila gye| bhAvanagara se seTha kuMvaracaMda AnandajI, seTha jhUThAbhAI, zrI vallabhadAsa tribhuvanadAsa gA~dhI ityAdi 30-40 sadgRhastha vinatI karane Aye aura unake Agraha ke kAraNa Apa bhAvanagara pdhaare| dhUmadhAma kA to kahanA hI kyaa| jahAM kahIM ApakA praveza hotA thA vahA~ Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 115 ) darzanIya dhUmadhAma to hotI hI thI / Apake vyAkhyAna meM bhAvanagara ke dIvAna sAhiba zrI prabhAzaMkara paTTaNI tathA anya adhikArI loga bhI AyA karate the / ApakI vidvatA aura Apake upadezoM kI uttamatA ke kAraNa sAdhAraNa janatA bhI ApakA madhura bhASaNa sunane ke liye utkaNThita ho uThI / ataH mukhya zrAvakoM ne pablika laikcaroM kA prabaMdha karAyA / Apake samayocita aura mukti-mArga-darzaka bhASaNoM se bhAvanagara kI janatA tRpta huI / bhAvanagara se vihAra karake bar3havAna Adi sthAnoM se hote huye Apa boTAda pdhaare| Age lAThIdhara ke sthAna para ahamadAbAda ke nagara seTha, zrIyut kastUrabhAI maNibhAI Adi mukhiyA Aye aura ahamadAbAda meM hone vAle muni sammelana meM padhArane ke liye Apa se vinatI karane lage / Apane unakI prArthanA svIkAra kI / usa pAlaNapura meM zrIyut seTha DAhyAbhAI nagInadAsa jhaverI ujamaNA karane vAle the / unhoMne bhI Apase ati vinIta bhAva se pAlaNapura meM padhArane ke liye prArthanA kii| zrAvaka kI abhilASA ko saphala karane ke liye Apa pAlaNapura gaye / ujamaNA ( udyApana ) kI kriyA bar3I dhUmadhAma se huI / isa mahotsava meM bhI zrImAn navAba sAhiba Aye the / zAntisnAtra kA dina thA usa samaya Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 116 ) AcArya mahArAja ne zAntisnAtra kA mahatva aura bhAvArtha vistAra se smjhaayaa| navAba sAhiba para isakA acchA prabhAva pdd'aa| yahAM se hI zatAbdi mahotsava kI udghoSaNA huI aura usake liye phaMDa bhI jamA hone lgaa| . pAlaNapura se Apa pATaNa gye| pravartakajI zrI kAntivijayajI aura zrI haMsavijayajI mahArAja se eka bAra phira milApa huaa| ahamadAbAda meM hone vAle muni sammelana meM jAne kA vicAra thA parantu zrI haMsavijayajI kI bImArI ko dekha kara mana kucha AnA kAnI kara rahA thaa| zrI haMsavijayajI mahArAja ko jaba samAcAra milA to Apa apane zAnti svabhAva se kahane lage-'Apa muni sammelana meM avazya jaaveN| usase dharma kI prabhAvanA aura zAsana kI unnati hogii| merI bImArI kA Apa khayAla na kreN| devaguru kI kRpA se saba acchA hI hogaa| unake ina zabdoM kA Apa para vicitra prabhAva pdd'aa| unakI rugNAvasthA ko dekha kara unako chor3ane ko jI nahIM cAhatA thA tathApi unakI preraNA se Apane ahamadAbAda jAne kA vicAra kiyaa| abhI Apa bahuta dUra nahIM gaye the ki rAMdheja meM hI Apako zrI haMsavijayajI mahArAja ke svargavAsa kA samAcAra mila gyaa| ... Age deha gAma meM eka prAiveTa parAmarza huA, jisameM jainAcArya zrImadvijaya nItisUrijI mahArAja, svargavAsI Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainAcArya zrI vijayadharmasUri mahArAja ke ziSya zrI muni vidyAvijayajI mahArAja, ityAdi zrI mUlacaMdajI tathA zrI buddhisAgarajI mahArAja ke samudAya ke sAdhu-munirAja sammilita huye| muni dharma kI maryAdA kI rakSA ke saMbaMdha meM vicAra hotA rhaa| AcArya zrI vijaya vallabhamUrijI mahArAja dera se pahu~cane ke kAraNa isa choTe sammelana meM zAmila na ho sake the| Apake pahuMcane se pahale hI zrI vijayanIti sUrijI mahArAja deha grAma se vihAra kara Dabhor3A gAma cale gaye the aura vahIM Thahare huye the| itane meM vihAra karake Apa bhI Dabhor3A pahu~ca gaye aura zrI vijayanItimUrijI se milApa ho gyaa| vahIM ahamadanagara ke nagara seTha zrIyut vimalabhAI mAyAbhAI tathA seTha kastUrabhAI lAlabhAI Aye aura ahamadAbAda meM Ujapa bAI kI dharmazAlA meM padhArane ke liye Apa se prArthanA kii| vahAM se sArA muni maMDala naror3A phuNcaa| ahamadAbAda ke 500 zrAvaka darzanArtha naror3A aaye| yahAM svAmI vatsala bhI huaa|:: - vahAM se saba munirAja ikaDe hI ahamadAbAda pdhaare| praveza ke samaya janatA kI bhIr3a kA kyA kahanA ! kucha dinoM se zrI kezariyAnAthajI kA jhagar3A cala rahA thaa| abhI taka usakA kucha nirNaya na huA thaa| zrI AcArya mahArAja ne isa prakAra kA nirNaya kara rakkhA thA ki jaba Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 118 ) taka zrI kezariyAnAthajI ke jhagar3e kA phaisalA na ho kisI bhI nagara meM bAje ke sAtha praveza na kareMge, ataH ahamadAbAda jaise mukhya nagara meM binA bAje ke hI praveza kiyA / isakA janatA para bahuta hI acchA prabhAva pdd'aa| jainAcArya zrI vijayanItisUrijI, zrI RddhisAgarajI, zrI jayasUrijI tathA zrI vidyAvijayajI Adi sabhI mahAtmA sAtha meM the / isa paraspara ke prema kA prabhAva par3e binA kaise raha sakatA thA / caitra vadi 3 se muni sammelana kA kArya prAraMbha huA / isa sammelana meM 450 sAdhu mahArAja padhAre aura 700 sAdhviyAM padhArI thiiN| nau sAdhuoM kI eka samiti banAI gaI jisakA nirNaya saba ko svIkRta aura mAnya honA nizcita huA / isa samiti meM hamAre caritra nAyaka bhI the / isa sammelana meM prastAva pAsa huye / saba sAdhuoM meM 6 acchA mela rahA / sammelana ke bAda zrI vijayanemisUrijI mahArAja ko serIsA hokara mAravAr3a kI tarapha jAnA thA / sadgata seTha sArAbhAI DAhyAbhAI Adi sadgRhasthoM ke Agraha se Apa bhI serIsA taka sAtha meM padhAre / serosA meM pAnasara ke kAryya-vAhakoM ne pAnasara padhArane ke liye Apa se vinatI kI aura zrI vijaya nemisUrijI ke Agraha se Apa pAnasara padhAre / DabhoI ke zrI saMgha kI tarapha se Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (119 ) loDhaNa pArzvanAthajI kI pratiSThA karAne ke liye vinatI hui jo zrI vijayanemi mUrijI kI sammati se svIkRta huii| yahAM se zrI vijayanemi mUrijI mahArAja ne mAravAr3a kI ora vihAra kiyaa| hamAre pUjyapAda AcArya mahArAja ahamadAbAda padhAre, vahAM cAturmAsa karane ke liye vinatI huI / Apane ucita jAna kara vahAM cAturmAsa karane kA bhAva sthira kiyaa| vahAM se Apa DabhoI gye| vahAM vaizAkha sudi 6 ke zubha dina dhUmadhAma se pratiSThA huii| punaH caumAse ke liye ahamadAbAda AnA huaa| zrI guru mahArAja kI jayantI kA mahotsava yahAM hI manAyA gyaa| cAturmAsa meM zrI AtmAnanda janma zatAbdi phaMDa tathA ambAlA meM zrI AtmAnanda jaina kaoNleja sthApita hone kI sUcanA dete huye usake liye paryApta phaMDa ikaTThA karane kA upadeza diyaa| isake atirikta aura bhI aneka dharma kArya huye| yahAM zrAvaNa vadi 14 ko Apake praziSya muni sAgaravijayajI kA svargavAsa huaa| . caumAse bAda yahA~ kapar3avaMja se eka dIkSA lene vAlI zrAvikA pradhAnabAI tathA usake sage sambandhI vinatI ke liye aaye| ahamadAbAda se kapar3avaMja jAte huye rAste meM bArejar3I meM baMbaI ke seTha raNachor3abhAI, zrI motIcaMdajI giradhara kApar3iyA Adi bhAI baMbaI meM cAturmAsa karane kI Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 120 ) vinatI karane Aye / kAraNa vahA~ zrI mahAvIra jaina vidyAlaya ke zrI jina maMdira kI pratiSThA hone kI AvazyakatA thI / usake kAraNa tathA apanI A~kha kA Aparezana karAne ke abhiprAya se baMbaI jAne kA vicAra huA / kaper3avaMja meM muni zrI himmatavijayajI, paMnyAsajI zrI nemavijayajI, zrI uttamavijayajI, zrI caMdana vijayajI bar3aude se aura pATaNa se muni zrI puNyavijayajI, zrI ramaNIkavijayajI Adi Akara mile| kapar3avaMja meM usa avasara para 3 zrAvikAoM ne dIkSA lii| dIkSA ke pazcAt muni zrI vidyAvijayajI himAMzuvijayajI Adi bhI Aye / kapar3avaMja se vihAra kara bar3audA pdhaare| jahAM 2 bhI Apa bhramaNa karate the, zatAbdi mahotsava ke liye logoM ko taiyAra karate jAte the| logoM ne bhI dila khola kara isa phaMDa meM caMdA diyaa| bar3aude meM zrI mUlacaMdajI mahArAja kI jayantI manAI gaI / zatAbdi mahotsava manAne ke dina nikaTa A rahe the| yadyapi Apa yaha anubhava karate the ki yaha mahotsava zrI guru mahArAja ke janma sthAna leharA ( paMjAba ) meM honA cAhiye, tathApi yaha vicAra karake ki usa samaya taka paMjAba meM na padhAra sakeMge aura anya munirAjoM ke liye bhI vahAM pahu~canA asaMbhava hai, Apane zrImad pravarttakajI zrI kAntivijayajI Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 121 ) mahArAja ke pAsa pATaNa meM yaha mahotsava manAne kA vicAra sthira kiyaa| parantu bar3audA zrIsaMgha ne jo sadA se dhArmika kAryoM meM agragaNya rahA hai, yaha Agraha kiyA ki yaha mahotsava unhIM ke nagara meM ho to una para bar3A upakAra hogaa| abhI koI nirNaya na huA thaa| __ . Apa vahAM se vihAra kara miyAMgAMva pdhaare| Apake praziSya muni zrI caraNavijayajI kI tabIyatta kucha narama ho gii| ataH Apako kucha kAla vahIM rukanA pdd'aa| yahAM se 'pAleja hote huve bharuca padhAre jahAM bIsA zrImAlI jainoM kI bastI hai| pAsa hI bejalapura meM lADavA zrImAlI jainoM ke ghara haiN| ina donoM sthAnoM ke jainoM meM paraspara vaimanasya thaa| ve eka dUsare ke dharma kAryo-svAmI-vatsala taka meM bhI zAmila na hote the| Apake sadupadeza se vaimanasya dUra hogyaa| paraspara mela hone ke pazcAt lAr3avA zrImAlI bhAiyoM ne svAmI-vatsala kiyA jisameM saba ke saba bIsA zrImAlI bhI bar3e AnaMda se sammilita huye| yahAM se Apa sUrata pdhaare| pratyeka upAzraya meM ApakA vyAkhyAna huaa| vizeSa vinatI karake Apako nemabhAI kI kAr3I meM bhI le gye| vahAM bhI ApakA vyAkhyAna huaa| navasArI, billImorA, balasAr3a hokara Apa baMbaI gye| mAgha sudi 10 ko Apake kara kamaloM se Apa hI Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 122 ) ke dvArA saMsthApita 'zrI mahAvIra jaina vidyAlaya ke jina maMdira kI pratiSThA huii| zatAbdi phaMDa aura tatsaMbandhI kAryoM ke prabaMdha ke liye eka samiti banAI gaI jisake sadasya nimna likhita mahAnubhAva banAye gayeH- . zrIyut seTha maganalAla mUlacaMda zAha-mAnada mNtrii| .:.., seTha DAhyAbhAI nagInadAsa oNnarerI khjaanycii| ...., seTha sakaracaMda motIlAla mUlajI , ityAdi / ' zatAbdi nAyaka ke jIvana aura kAryoM ke viSaya meM vidvAnoM se lekha likhavA kara eka zatAbdi smAraka graMtha prakAzita karane kA bhI nizcaya kiyA gyaa| isa graMtha ke saMpAdana kA bhAra vidvadvara zrI mohanalAla dalIcaMdajI desAI bI. e., ela-ela. bI., solisITara, baMbaI ko sauMpA gayA / . paMnyAsajI zrIsamudravijayajI aura zrI vizuddhavijayajI mahArAja to gaur3IjI ke upAzraya meM rahe aura AcArya zrI. svayaM baMbaI ke Asa pAsa vicarate rhe| jyeSTha zudi 8 ko svargavAsI guru mahArAja zrI AtmArAmajI kA jayantI mahotsava rAdhanapura nivAsI dAnavIra seTha kAMtilAla IzvaralAlajI morakhiyA ke bhakti-pUrNa Agraha se unake baMgale meM vilepArale meM manAyA gyaa| hajAroM nara nAriyoM ne sammilita hokara utsava kI zobhA bar3hAI aura svargavAsI guru mahArAja kA guNAnuvAda karake apanA janma saphala Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (123) kiyaa| dAnavIrajI kI tarpha se svAmI-vatsala kiyA gyaa| isa avasara para bhI zatAbdi phaMDa meM caMdA jamA huaa| .... ASAr3ha mudi 3 ko Apa cAturmAsa ke liye baMbaI zahara meM pdhaare| bAI A~kha se pAnI bahane ke kAraNa usakA Aparezana karAnA atyAvazyaka ho gyaa| ata: suzrAvaka DAkTara zaraoNpha ne oNparezana kara diyA, jisameM unheM acchI saphalatA huii| thor3e dinoM meM pAnI bahane kA roga zAnta ho gyaa| .... aba baMbaI zrIsaMgha bhI yaha Agraha karane lagA ki zrI AtmAnaMda janma zatAbdi mahotsava manAne kA lAbha unako milanA caahiye| parantu Apane pUrva nirdhArita vicAra unake samakSa prastuta kiyaa| baMbaI saMgha ko yaha bAta mAnanI pdd'ii| ....caumAse ke bAda vihAra karake Apa billImorA pdhaare| Amoda ke mukhya zrAvaka yahAM ApakI sevA meM upasthita huye aura Amoda meM jina maMdirajI kI pratiSThA karAne ke liye vahAM padhArane ko vinatI karane lge| ve karaceliyA taka Apake sAtha bhI gye| Apako pATaNa padhArane kI jandI thii| ataH Apa svayaM Amoda na jA ske| aisI bhakti pUrNa vinatI kA bhI tiraskAra karanA ucita na samajha kara Apane paMnyAsajI zrI samudravijayajI mahArAja Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (125) Adi ko Amoda bhejane kI kRpA kii| Apa sUrata meM pdhaare| sUrata se bharuca hokara Apane sInora kI ora 'vihAra kiyaa| rAste meM jhagaDiyAjI kI yAtrA kA suavasara prApta huaa| Ananda pUrvaka yAtrA karake Apa sInora pdhaare| . yahAM ApakA zrI AtmArAmajI mahArAja ke ziSya vayovRddha zrI amaravijayajI se milApa huaa| yahAM Apake laikcara bhI huye| yahAM se DabhoI ke rAste se Apa bar3aude pdhaare| bar3audA zrI saMgha ne vahIM zatAbdi utsava manAne ke liye phira vinatI kii| Apane uttara diyA ki 'hamArA bhAva to pATaNa meM zrIpravartakajI zrI kAntivijayajI mahArAja ke pAsa ho yaha utsava manAne kA hai| yadi ve yahAM padhAreM athavA unakI sammati ho to bar3aude meM hI utsava karane kA vicAra kiyA jaaygaa|' grAmAnugrAma vicarate hue Apa ahamadAbAda pdhaare| paMnyAsajI zrI samudravijayajI tathA zrI muni vizuddhavijayajI mahArAja bhI Amoda meM pratiSThA karAke Apase Akara mila gye| / yahAM se Apa sAbaramatI meM pdhaare| kAraNa vazAt aura bar3audA ke zrIsaMgha ke vizeSa Agraha se Apa zatAbdi utsava nimitta bar3audA pdhaare| mAravAr3I zrAvaka zrIyut pukharAjajI kI vinatI se Apa AkuMtapurA (bar3audA zahara Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (125) kA eka bhAga) meM pdhaare| vahAM ahAI mahotsava huaa| yahAM se Apa zahara meM pdhaare| zatAbdi kA kAyye AraMbha huaa| Apake praziSya ratna zrI caraNavijayajI mahArAja ne ApakA acchA hAtha bttaayaa| zatAbdi phaMDa meM candA dene, lekha likhane, vyAkhyAnoM kA prabandha karane aura anya bhAMti 2 ke kAma karane meM Apane jo parizrama kiyA usase unakI pragAr3ha guru bhakti kA to paricaya milatA hI hai parantu unakI kAryadakSatA, vidvatA aura unake athaka parizrama kA bhI pUrA pUrA anubhava hotA hai| - unako jivhA meM mAdhurya thaa| unakI AtmA meM bala thaa| guruoM kI una para kRpA dRSTi tho| seThoM kI una para shrddhaathii| unake vacana meM vazIkaraNa maMtra jaiso pratibhA thii| jina sajanoM ne zatAbdi utsava dekhA hai, ve yaha kahe binA nahIM raha sakate ki utsava kI saphalatA kA bahuta sA zreya zrI caraNavijayajI mahArAja ko hI hai| zatAbdi utsava meM kyA huA, isake viSaya meM eka prakhara vidvAn bhUgarbha vidyA-vizArada mAnanIya zrImAn jJAnaratna DAkTara hIrAnaMdajI zAstrI, ema. e., ema. o. ela. DI. liTa., DAyarekTara oNpha AyolojI, bar3audA sTeTa kI hI sammati jo zatAbdi smAraka graMtha meM pRSTha 188 se 160 taka meM chapI hai, anuvAda kA denA hI paryApta hai: Sain Education International Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (126) .."mArca san 1936 ke tIsare saptAha meM bar3audA zahara meM eka apratima utsava bar3I dhUma dhAma se huaa| mujhe bhI isameM sammilita hone kA avasara prApta huaa| yaha utsava 21 mArca se 25 mArca taka prAtaH kAla se rAtri paryaMta huA karatA thaa| isa utsava ke niyantA prasiddha jaina muni zrI vallabhavijayajI mahArAja aura unake parizramI ziSya muni caraNavijayajI the| isa utsava kA prabandha karane ke liye bar3audA kI eka samiti bhI banAI gaI aura isa utsara ko saphala banAne ke liye isa samiti ne bharasaka prayatna kiyaa| isa mahotsava para ru0 10,000) se adhika kharca huaa| bar3e 2 jaina vidvAn aura pratiSThita logoM ne isa utsava meM bhAga liyA jinameM zrImAn maNilAla nAnAvaTIjI, bar3audA ke nAyaba dIvAna sAhiba bhI eka the| maiMne sunA hai ki zrI mahArAjA sA0 bar3audA nareza ko bhI icchA thI parantu utsava se pahale hI ve yUropa ko prasthAna kara gaye the| utsava meM zAmila hone vAloM meM paMjAbiyoM kI bAhulyatA thii| paMDAla meM puruSa aura striyoM ke nAnA prakArAke raGga biraMge vastra zobhA de rahe the| inameM bahuta se navayuvaka the jinameM se kaI acche 2 gAne vAle the jo mahAn zvetAmbarAcArya kI, isa avasarocita stutiyoM se, apanI pragAr3ha bhakti ko pradarzita karane ke liye Aye the| unakI Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 127 ) zraddhA aura bhakti chalaka rahI thI aura unake isa prakAra ke bhAvoM ke pradarzana ke liye pratyeka vyakti unakI zlAghA kiye binA nahIM raha sktaa| - pUjanIya jainAcArya jinakA zatAbdi mahotsava ina dinoM meM manAyA gayA, paMjAba meM utpanna huye the| unake jIvana kA mukhya bhAga gujarAta meM bItA, jahAM unhoMne jainoM ke utthAna ke liye bhAMti 2 kI saMsthAyeM aura sudhAraka samAja kAyama karake eka bar3A hI zAnadAra kAma kiyaa| - gujarAta ke jainoM kA bhAva thA ki aise mahAtmA kA zatAbdi mahotsava manAnA unakA karttavya hI hai aura isa kArya ke liye gAyakavAr3a rAjya kI rAjadhAnI bar3audA ko hI upayukta samajhA gyaa| isa avasara para bahuta se vidvattApUrNa vyAkhyAna huye| yaha utsava bar3audA ke lakSmI pratApa thiyeTara meM huaa| paMDAla jaina munirAjoM ke citroM aura raMga biraMga kI jhaMDiyoM aura patAkAoM se sajAyA gayA thaa| . zrI vallabhavijayajI, zrI kAntivijayajI aura zrI haMsavijayajI mahArAja aura anya sAdhu mahArAjoM ke phoTo laga rahe the| paMjAba jaina gurukula kI maNDalI ke saMgIta se utsava kArya prAraMbha huaa| yaha utsava paMjAba meM honA thaa| magara pUjya pravartakajI zrI kAntivijayajI mahArAja ke kAraNa . Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (128 ) se ise pATaNa meM manAne kA phaisalA huaa| parantu anta meM bar3audA meM hI yaha utsava kiyA jAnA nizcita huaa| yaha sArA prabaMdha 15 dina meM kiyA gyaa| itane thor3e samaya meM itanI saphalatA prApta kara lene para prabandhakartA prazaMsA ke pAtra haiN| aise mahAn utsavoM meM choTI choTI RTiyoM kA raha jAnA bhI anivArya hI hotA hai parantu unakI tarapha vizeSa dhyAna nahIM denA caahiye| vyAyAma ke bhI bahuta se karataba dikhAye gaye the| eka lar3ake ne 33 mana kA bojha dA~toM se uThAyA, phira 25 mana bojha se ladI baila gAr3I apanI chAtI para se guj'aarii| jJAna maMdira meM prAcIna jaina kalA kauzala kI bhI pradarzinI kI gii| mahAn jainAcAryoM kI uttama uttama racanAoM para vyAkhyAna huye| janatA yaha dekha kara aura bhI cakita huI jaba do musalamAna-karImabakhza aura unakA putra khar3e huye aura kahane lage ki hama zuddha hRdaya se kahate haiM ki hama pUrNatayA jaina haiM aura unakA putra apane musalamAnI nAma kI bajAya jJAnadAsa kahalAnA adhika pasaMda karatA hai| usane jaina muniyoM kI prazaMsA aura stuti meM bhajana bhI gaaye| ... isa utsava kI bar3I vizeSatA yaha thI ki 'ardhamAgadhI bhASA' kA jJAna prApta karane para vizeSa jora diyA gyaa| jaina dhArmika graMtha isI bhASA meM likhe huye haiM aura 24 Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 129 ) tIrthaGkara bhagavAna mahAvIra svAmI apanA upadeza isI bhASA meM diyA karate the| zrI AtmArAmajI mahArAja ke zubha kAryoM kI gaNanA karate huye muni zrI caraNavijayajI ne janatA ko batalAyA ki zatAbdi utsava kI smRti meM pustaka aura graMtha taiyAra karAye jAyeMge aura 7 graMtha to taiyAra ho bhI cuke haiN| jainAcArya zrI vijayavallabhamUrijI mahArAja ke isa zubha mahotsava kI pUrNAhuti rUpa, vyAkhyAna se utsava kI sapApti huii| zatAbdi kI saphalatA meM unakI zubha kAmanA aura unakA protsAhana hI kAraNa rUpa haiN| aise utsavoM se jAgRti utpanna hotI hai| ataH aise utsava adhika se adhika bAra hote rahane caahiyeN|" [bar3audA 24 jaulAI san 1936 ] - isa utsava kI saphalatA prApti meM paMnyAsajI mahArAja zrI lalitavijayajI ne bhI zrI AcArya mahArAja zrI vijayavallabha sUrijI mahArAja kA hAtha baTAyA thaa| ApakI guru-bhakti to anukaraNIya aura dUsaroM ke liye Adarza rUpa hai hI, pratyuta thor3A sA bhI Apake samparka meM Ane vAlA vyakti ApakI vidvattA aura kArya-kuzalatA kI mugdha kaNTha se prazaMsA kiye binA nahIM rhtaa| Apa bar3e anubhavI aura dUradarzI haiM, zAnti aura paropakAra kI mUrti haiM / zatAbdi Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 130) ke avasara para ApakA vyAkhyAna Apake uparokta guNoM kA paricAyika thaa| zatAbdi utsava kI samApti para bar3audA saMgha cAturmAsa ke liye Agraha karane lgaa| Apane unakI icchA ko ucita aura sarvathA upayukta jAna kara mAna liyaa| cAturmAsa meM abhI dera thii| ataH Apa Asa pAsa ke gA~voM meM vicarate rhe| miyAM gA~va meM vaisAkha vadi 6 ko eka utsava huA jisa avasara para Apane upAdhyAya zrI paMnyAsajI lalitavijayajI mahArAja aura paMnyAsajI zrI kastUravijayajI mahArAja ko AcArya padavI se vibhUSita kiyaa| isI prakAra Apane paMnyAsajI zrI umaMgavijayajI mahArAja (jo usa samaya balAda meM the) aura paMnyAsajI zrIvidyAvijayajI mahArAja (jo gujarAMvAlA meM the) yogya jAna kara 'AcArya padavI pradAna kI aura isakI sUcanA unako tAra dvArA de dI gii| miyAMgA~va meM darApurA kA zrI saMgha vinatI ke liye AyA, ataH Apa darApurA pdhaare| vahAM jeTha mudi 5 ko ahamadAbAda ke saMgha kI vinatI se paMnyAsajI zrI lAbhavijayajI mahArAja ko AcArya pada se vibhUSita kiyA aura unake ziSya paMnyAsajI zrI premavijayajI ko upAdhyAya pada se pratiSThita kiyaa| isa avasara para munirAja zrI kapUra Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 131 ) vijayajI, zrI mitravijayajI, zrI prabhAvijayajI, zrI caraNavijayajI prabhRti bahuta se munirAja virAjamAna the / ahamadAbAda ke kucha seTha mahAnubhAva bhI jo padavI pradAna ke samaya vahAM Aye hue the, AcArya mahArAja zrI vijayalalita sUrijI tathA zrI vijayalAbhasUrijI mahArAja se cAturmAsa ke liye prArthanA karane lage / unakI prArthanA svIkRta huI / yahAM se zrI AcArya pravara bar3aude pdhaare| jeTha sudi ko Atma- jayantI vahAM bar3aude meM hI manAI gaI / tadanantara AcArya zrI vijayalalitasUrijI, zrI samudravijayajI tathA zrI prabhAvijayajI, somavijayajI ko ahamadAbAda jAne ke liye AjJA pradAna kI / bar3audA zahara kA jAnIphorI kA upAzraya jIrNa prAyaH ho cukA thA / cAturmAsa meM zrI AcArya mahArAja ne upAzraya ke liye upadeza diyaa| zrIsaMgha ne nayA upAzraya banavAne kA saMkalpa kara liyaa| una dinoM meM vahAM upadhAna tapa bhI huaa| usa tapa ke udyApana meM 'mAlA' ke samaya upAzraya ke liye apIla huI jisameM aMbAlA nivAsI lAlA gaMgArAmajI ke suputra lAlA banArasIdAsajI ne upAzraya ke liye 500) rupaye dAna diye, aura bhI bhAIyoM ne dila khola kara caMdA diyA / zanaiH 2 upAzraya ke liye 20 haz2Ara kI rAzi ho gaI / Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 132) bhAdravA mudi 11 ko nyAya maMdira meM, jagadguru zrI hIravijayajI mahArAja kI jayantI bar3e samAroha se manAI gii| yahAM eka ghaTanA vizeSa ullekhanIya hai| yahAM eka sthAnakavAsI jaina sAdhu virAjamAna the| Apane 1 // mAsa ke liye upavAsa kA paccakkhAna kiyA thaa| 40 ke lagabhaga pavAsa ho cuke the| AcArya mahArAja ke darzana karane kI unakI bar3I icchA thii| unakI vinatI para zrI AcArya mahArAja unake vahAM pdhaare| isa samaya sthAnakavAsI zrAvaka samudAya bhI ekatrita huA thaa| ataH Apane upadeza bhI diyaa| khaMbhAta zrIsaMgha kI Agraha pUrvaka kI gaI vinatI ke kAraNa Apako khaMbhAta jAnA pdd'aa| 40-50 sajjana vahAM se vinatI karane Aye the, aura Apake vahAM jAne para bhI khaMbhAta nivAsiyoM ne apUrva utsAha aura bhakti kA pradarzana kiyaa| kahane vAle to yahAM taka kahate haiM ki sau varSoM meM bhI aisA zAnadAra svAgata kisI kA huA ho, aisA yAda nahIM aataa| zahara ke logoM kI to bAta hI kyA, khaMbhAta kI myunisipala kameTI ne bhI Apake vahAM padhArane ke kAraNa jIva dayA Adi ke zubha kArya karake apanA manuSya-kartavya Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 133 ) pAlana kiyA arthAt kameTI ne yaha prastAva pAsa kiyA ki zrI AcArya mahArAja ke yahAM khaMbhAta meM Thaharane taka cUhe Adi koI jIva na mAre jaaveNge| praveza ke dina to kasAIyoM ne bhI apanA kAma baMda rakha kara yazopArjana kara liyaa| aisA pahale to kabhI sunane meM bhI na AyA thaa| praveza ke dina jJAna maMdira ke uddhAra ke liye upadeza diyA gayA jisake liye caMdA honA zuru ho gyaa| khaMbhAta meM bhI jaisalamera kI taraha jaina bhaNDAra dekhane yogya haiN| vahAM bhI bahuta sI amUlya pustakeM bhaNDAroM meM baMda par3I haiM / yadyapi khaMbhAta meM bahuta dina Thaharane kA bhAva na thA tathApi muni zrI caraNavijayajI kI bImArI ke kAraNa yahAM rukanA pdd'aa| zrI caraNavijayajI eka jIrNa prAyaH jaina bhaMDAra ko dekhane gaye the| vahAM adhika dera ho jAne ke kAraNa Apake nirbala svAsthya ko kSati phuNcii| yogya upacAra hone lagA, parantu roga dinoM dina bar3hatA hI gayA aura zAnti na huI, isalie adhika samaya khaMbhAta meM rahanA pdd'aa| ' bar3audA zatAbdi ke pazcAt Apa jahAM kahIM padhAre, vahAM Apane ucita samaya para zatAbdi mahotsava kI taraha zrI AtmArAmajI mahArAja kI janma tithi kA utsava mnaayaa| khaMbhAta meM bhI aisA hI kiyA gyaa| yahAM kA utsava zrI muni caraNavijayajI ke prayana se yahAM ke dIvAna sAhiba Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 134 ) zrIyut ke. ke. ThAkura sAhiba kI adhyakSatA meM huaa| Apake vyAkhyAnoM meM adhikArI varga bhI lAbha liyA karatA thaa| icaMda kazalacaMda vAloM ne mAMDavI kI pola meM zrI AdinAtha bhagavAna ke jIrNa prAyaHmaMdira ko jIrNoddhAra karAnA nizcita kiyaa| yaha saba Apake hI sadupayoga kA pariNAma thaa| unakI icchA isa maMdira kI pratiSThA bhI Apa hI ke kara kamaloM se karAne kI huii| zrIyut seTha mUlacaMda balAkIdAsa ke ujamaNe para jainAcArya zrI vijayanemimUri mahArAja Adi bhI padhAre the| unase ApakA acchI taraha milApa huaa| udyApana ke julUsa meM Apa donoM mUrivaroM kA pUrNa prema se eka sAtha calanA khaMbhAta ke itihAsa meM apUrva ginA jAtA hai| seTha ambAlAla pAnAcaMda kI dharmazAlA meM jahAM Apa Thahare huye the, zrI vijayanemimUrijI mahArAja, zrI caraNavijayajI kI mukhasAtA pUchane ke liye pdhaare| isa paraspara milana kA jaina janatA para kalyANakArI prabhAva pdd'aa| - cAtumosa pUrA hone para ahamadAbAda se AcArya zrI vijayalalitamUrijI, paMnyAsajI zrI samudravijayajI, zrIprabhAvijayajI, vikramavijayajI, satyavijayajI Adi sunirAja bhI aneka grAmoM meM vicarane hue caitra mAsa meM khaMbhAta meM A mile| Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 135 ) isa arase meM zrI AtmAnaMda jaina kaoNleja, aMbAlA ke nimitta kArya AraMbha huaa| seTha ratilAla vADIlAla bhAI baMbaI se yahAM pdhaare| unase bAta cIta huI to unhoMne utsAha dikhaayaa| vApisa baMbaI jAkara unhoMne seTha mANeka lAla cUnIlAlajI se parAmarza kiyaa| seTha ratilAlajI ne 1000)ru0 aura seTha mANekalAlajIne 7000)ru0 kaoNleja phaMDa meM caMdA dekara isa zubha kArya kA zrI gaNeza kraayaa| phira 21 agasta 1927 ko rAdhanapura ke dAnavIra seTha kAMtilAla IzvaralAlajI morakhiyA khaMbhAta aaye| zrI AcArya mahArAja kI preraNA se unhoMne bhI kaoNleja phaMDa meM 11000) 20 denA svIkAra kiyaa| isa prakAra parama pavitra staMbhana tIrtha meM yaha kArya AraMbha huaa| zrI kAMtilAlajI ke vApisa baMbaI jAne para seTha mANekalAlajI ne apanI rakama ko 7000) kI bajAya 11000) kara diyA aura seTha ratilAlajI ne bhI eka haz2Ara kI bajAya 2000) kara diye| aba isa protsAhana ke milane para anya guru-bhaktoM ne bhI apanI udAratA dikhAI aura nimna likhita dAna bhAsa huA:5000) seTha motIlAla mUlajI ke suputra zrIyut seTha saakrcNdjii| 3000) seTha kAMtilAla bkor| Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 136 ) 2500) seTha kIkAbhAI premcNdjii| 2000) seTha ratilAla ntthubhaaii| 2500) bAbU bhagavAnadAsa pnnaalaaljii| 1500) seTha giradharalAla triikmjii| 1500) seTha jIvAbhAI rAdhanapura vaale| 750) seTha motIlAla nihaalcNdjii| 500) seTha candUlAla sArAbhAI modii| 500) seTha phUlacaMda zAmajI / isa prakAra 15 dina ke arase meM hI AcArya mahArAja ke upadeza se itanI rAzi hogii| yahI kaoNleja ke saMsthA ko bhAvi saphalatA kA saMketa samajhanA caahiye| yaha bAta pahale kahI jA cukI hai ki zrI caraNavijayajI kI bImArI ke kAraNa hI khaMbhAta meM adhika ThaharanA huaa| bar3audA rAjya ke saba se bar3e DaoNkTara prANa sukhalAlajI khaMbhAta Akara ilAja karate rhe| khaMbhAta ke zrIsaMgha ne bhI sevA bhakti meM koI khAmI nahIM rakkhI parantu roga zAMta na huaa| DAkTara mahodaya ne rogI mahAtmA ko bar3audA lejAne kI salAha dii| .. isa mauke para khaMbhAta ke zrIsaMgha ne bar3e jora-zora se cAturmAsa ke liye vinatI kI aura kahA ki zrI maMdirajI ke jIrNoddhAra kA kAma cala rahA hai| ataH Apa khaMbhAta meM Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 137 ) hI cAturmAsa kI kRpA kreN| ucita samajha kara vinatI mAna lI gii| 27 maI ko zrIcaraNavijayajI mahArAja, AcArya zrI vijayakastUrasarijI, zrI mitravijayajI aura zrI vizuddhavijayajI ke sAtha bar3aude kI ora ravAnA huye / agale hI dina Apane bhI vihAra kiyA aura vaTAdarA, jArolA, borasada, Asodara, vAsada, rAnolI hote huye 4 jUna ko Apa bar3aude phuNce| isa samaya zrIyut caMdulAla DAhyAbhAI kI ora se praveza mahotsava huaa| yahAM zrI caraNavijayajI kA ilAja acchI taraha se hotA rhaa| . miyAMgA~va, jaMbUsara, pAdarA aura bar3audA Adi sthaloM ke. zrAvakoM ne cAturmAsa ke liye bAraMbAra vinatI kI parantu khaMbhAta kI vinatI svIkRta ho cukI thii| ataH ina saba ko nirAza honA pdd'aa| paMnyAsajI zrI samudravijayajI, zrIzivavijayajI aura zrI satyavijayajI ko to pahale hI khaMbhAta chor3a Aye the| jeTha sudi 5. ko zrI vijayalAbha sarijI ke ziSya upAdhyAyajI zrI premavijayajI ke svargavAsa hone kA samAcAra milaa| ina dinoM meM vyAkhyAna prAyaH zrI vijayalalita sarijI hI kiyA karate the| bAbAgAMva vAle zrI saradAramalajI darzanArtha aaye| unhoMne zrI vijayalalita sarijI se prArthanA kI ki unakI bhAknA, stavanoM (bhajanoM) kI kitAba naye sire se chapavAne kI hai| unakI bhAvanA Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 138 ) saphala huI aura pustaka punaH chpii| jeTha sudi 8 ko gurU mahArAja kI jayantI manAI gii| bar3audA meM bhI zrI caraNavijayajI mahArAja kA roga zAnta na huaa| khaMbhAta ke zrIsaMgha ko saMdeha huA ki Apa cAturmAsa ke liye kahIM bar3audA meM hI na raha jaayeN| ataH ve punaH vinatI ke liye bar3audA aaye| zrI caraNavijayajI mahArAja ko bar3audA zrIsaMgha kI dekha rekha meM chor3A aura AcArya zrI vijayakastUramUrijI, zrI mitravijayajI tathA zrI vizuddhavijayajI mahArAja ko vaiyAvacca ke liye unake pAsa rahane diyaa| Apane khaMbhAta kI ora prasthAna kiyaa| vAjavA, vAsada, borasada, jArolA, vaTAdarA hokara Apa khaMbhAta ke pAsa sakarapurA ke kasabe meM pdhaare| vahAM zrI cintAmaNi pArzvanAtha aura zrIsImaMdhara svAmIjI kA eka ramaNIka aura prAcIna maMdira hai| khaMbhAta kA saMgha yahAM aayaa| pUjA par3hAI gaI aura svAmIvatsala bhI huaa| isa prasaMga para AcArya zrI vijayanemimUrijI mahArAja ke ziSya AcArya zrI vijayalAvaNyamUrijI khaMbhAta se pdhaare| paraspara milana aura vArtAlApa se acchA lAbha huaa| ASAr3ha vadi 12 (tA0 5 julAI) ko Apa khaMbhAta meM pdhaare| zrIsaMgha ne acchA satkAra kiyaa| zrI lAvaNyasarijI ke sAdhu mahArAja bhI praveza ke julUsa meM sAtha hI the| Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 139) borasada ke mukhya zrAvaka jeThAlAla kAlIdAsa Adi cAturmAsa ke liye yahAM bhI vinatI karane aaye| unakA ati Agraha hone se aura lAbha jAnakara paMnyAsajI zrI samudravijayajI aura zrI satyavijayajIko borasada meM cAtumAsa ke liye bhejaa| __ khaMbhAta ke cAturmAsa meM AcArya zrI ke sAtha zrI vijaya lalitasarijI mahArAja, zrI prabhAvijayajI, zrI zivavijayajI, zrI vikAsavijayajI, zrI vikramavijayajI aura zrI vIravijayajI the| isa cAturmAsa meM prAyaH saMvatsarI ke bAbata UhApoha hotI rhii| Akhira bahu sammati se nirNaya kiyA gyaa| zrI maMdirajI kI nIMva vaizAkha sudi 2 tA0 12 maI budhavAra ko rakkhI gii| kAma bhI bahuta jandI hogyaa| tAH 26 julAI ko zrI pratimAjI kA naye maMdira meM praveza karAyA gayA aura 2 agasta ko pratiSThA saMbandhI ahAI mahotsava zurU huaa| ___ tA.3 agasta ko gujarAMvAlA se vRddha muni zrI svAmI sumativijayajI ke svargavAsa kA tAra milA / deva vaMdana Adi yogya kriyA kI gii| unake milane kI bahuta samaya kI abhilASA mana meM hI raha gii| Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (140) zrAvaNa sudi1 tA0 7 agasta ko pratiSThA kA julUsa nikalane vAlA thA parantu zahara ke eka pratiSThita adhikArI ke svargavAsa ke kAraNa zahara meM har3atAla ho gii| ataH agale dina julUsa niklaa| zrI vijaya lAvaNyamUrijI Adi bhI julUsa meM sAtha hI the| isase zrIsaMgha ke utsAha meM acchI vRddhi huii| aisI raunaka 50 varSoM meM bhI pahale kisI ne na dekhI thii| mAMDavI kI pola meM zrAvaNa mudi 3 tA. 8 agasta ko prabhu virAjamAna kiye gye| dopahara ko aSTottarI snAtra par3hAyA gyaa| isa dina ke svAmIvatsala meM osavAla nAta, pAIcaMda gaccha, poravAla, osavAla, zrImAlI, taruNamaMDala, staMbhana tortha jaina maMDala va unake sahakArI, zrImAlI, dazA zrImAlI Adi khaMbhAta ke prAyaH sabhI jainiyoM ne sAtha diyaa| kucha thor3e se bhAI zAmila nahIM huye| khaMbhAta zahara ke jaina itihAsa meM yaha eka azruta-pUrva prasaGga AyA thaa| isa prakAra paraspara prIti bhojana karanA zrI AcArya ke hI zAMtimaya upadeza kA hI pariNAma thaa| isa prakAra pratiSThA mahotsava AnaMda aura zAnti se samApta huaa| pratiSThA kI khuzI meM zrI bhAIcaMda kasalacaMdajI ne 500 rupaye kaoNleja ke liye dAna diye aura vihAra ke samaya isa rakama ko 1000) kara diyaa| | Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (141) ina dinoM meM baMbhApola aura jainazAlA meM paraspara anucita haiMDabila bAz2I hotI rahI, parantu hamAre caritra nAyaka isa jhagar3e se sarvathA zAnta rhe| bhAdoM vadi 12 guruvAra tA02 sitaMbara ko paryuSaNa parvaprAraMbha huaa| tIsare paryuSaNa ke dina korala, miyAMgA~va, karajana, sukhAr3A ityAdi gA~voM ke zrAvaka zrAvikA paryuSaNa karane ko aaye| 5 sitaMbara ko kalpasUtra kA vyAkhyAna zuru huaa| zAma ko pratikramaNa ke samaya zrI caraNavijayajI kI sakhta bImArI kA tAra milaa| agale dina 10|| baje ke karIba, tIsare vyAkhyAna kI samApti ke bAda bar3audA se zrI caraNavijayajI ke divArohaNa kA samAcAra milaa| usI samaya caturvidha saMgha ke samakSa devavaMdana kiyA gayA / 6 sitaMbara, dUsarI cautha, guruvAra ko saMvatsarI parva manAyA gyaa| varSA ke kAraNa usa dina caitya paripATI na ho skii| agale dina caitya paripATI aura svAmIvatsala huaa| 11 sitaMbara ko DabhoI se vijaya devamUri gaccha ke zrIsaMgha se paMnyAsajI zrI raMgavijayajI ke svargavAsa kA tAra milaa| niyamAnusAra devavaMdana kiyA gyaa| 12 tArIkha ko paryuSaNa parva sambaMdhI varaghor3A (julUsa) nikalA / isa dina khUba varSA huI / mAMDavI kI pola se cala kara varaghor3A aMbAlAla pAnAcaMda Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (142) kI dharmazAlA meM AyA / 13 sitambara ko jainazAlA kA varaghor3A niklaa| ahamadAbAda vAle haribhAI aura zrImAlI Apasa meM samAdhAna ke liye prayatna karane lage parantu prayAsa niSphala huaa| bhaMpola ke upAzraya kA varaghor3A 14 sitaMbara ko niklaa| hamAre caritranAyaka bhI usameM zAmila huye| bhaMpola vAloM kI jImanavAra bhI huii| bhaMpola vAloM ko jainazAlA se ratha na mila sakA / ataH unhoMne ahamadAbAda se seTha AnaMdajI kalyANajI kA ratha mNgvaayaa| bhAdrapada sudi 11 ke zubha divasa ko akabara samrATa ko pratibodha dene vAle jagadguru zrI vijayahIramUrijI mahArAja kI jayantI manAI gii| mAMDavI kI pola ke zrImaMdirajI se pArzvanAtha bhagavAn kI zyAmavarNa kI mUrti AbhUSaNoM sahita paTTI (ji0 lAhaura) bhejI gaI aura zrI navapallava pArzvanAtha ke maMdira se zrI zAntinAtha svAmI kI dhAtu kI pratimA aMbAlA zahara ko rathayAtrA utsava ke liye bhejI gii| . isa cAturmAsa meM bhoyarApAr3A ke jIrNa bhaMDAra kI lisTa taiyAra kI gaI aura una pustakoM kI rakSA kA upAya karAyA gyaa| sAtha hI yaha vyavasthA bhI karAI gaI ki hara sAla jJAna paMcamI ke dina bhaMDAra kholA jAyA kare jisase janatA ko isa bhaMDAra ke darzanoM kA lAbha Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 143 ) mila sake / baMbaI se DaoNkTara zaraoNpha ne Akara zrI vijaya lalitasUrijI mahArAja kI A~kha kA motiyA nikAlA | baI se zrI AdIzvara bhagavAn ke maMdira kI pratiSThA ke liye poravAla saMgha kA DepyuTezana vinatI karane AyA paraMtu paMjAba meM jAne kI jaldI ke kAraNa vinatI svIkAra na ho sakI / 27 akTUbara ko sAyaMkAla sanmitra muni zrI karpUravijayajI ke svargavAsa kA pAlItANA se tAra AyA, vidhi pUrvaka deva vaMdana kiyaa| isa cAturmAsa meM bar3audA, paTTI aura hoziyArapura ( paMjAba ) Adi se bhI bahuta se bhAI darzanArtha khaMbhAta jAte rahe / kArttika sudi 1 guruvAra ko zrI gautamasvAmI ke maMdira meM zrI sammeda zikhara tIrtha ke paTTa kA udghATana Apake hAtha se huA / caturvidha saMgha ke sAtha dharmazAlA aura bhaMpola donoM upAzrayoM ke AcArya aura sAdhu mahA- rAja upasthita the / jAmanagara ke seTha popaTalAla dhArasI Apa se zrI siddhAcalajI ke saMgha meM padhArane ke liye vinaMti karane Aye parantu Apa ko paMjAba kI tarapha jAne kI jaldI thI / ataH Apa vahAM na jA ske| kArttika sudi 15 ke dina caturvidha saMgha ke sAtha dharmazAlA se mAMDavI kI pola ke upAzraya meM pdhaare| vahAM zrI siddhAcalajI ke paTTa ke Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 144 ) darzana kiye| phira 3 baje vahIM kalikAla sarvajJa kumArapAla ke prati-bodhaka jainAcArya zrI hemacaMdrasUrijI mahArAja kI jayantI manAI gaI / agale dina caturvidha saMgha aura bahuta se bAhara ke nagaroM se Aye huye bhAiyoM ke sAtha nagara yAtrA kI / zrIyut bhAIcaMda kazalacaMda kI per3hI kI tarafa se yahAM zrI RSabhadeva bhagavAn kI caraNa pAdukA aura zrImadvijayAnaMda sUrijI mahArAja kI deharI taiyAra huI thI / Apane usakI pratiSThA karAI / yahAM se vihAra karake Apa zAma ko jhaverI dalapata bhAI ke baMgale meM Thahare / sAdhu sAdhvI aura sAtha meM Aye huye zrAvaka zrAvikAoM kA bar3A samudAya thA / Apane dharma dezanA dI aura seThajI kI tarapha se prabhAvanA huI / agale dina sAyamA pahu~ce / khaMbhAta kA saMgha yahAM taka bhI sAtha hI AyA / zrI bhAIcaMda kazalacaMda vAloM kI tarapha se svAmIvatsala huaa| tArapura, sojitarA, U hokara Apa mAtara pdhaare| yahAM zrI sumatinAtha svAmI kA dhAma hai / khaMbhAta aura ahamadAbAda kA saMgha yahAM bhI AyA, pUjA par3hAI gaI aura svAmIvatsala huA / nAyakA, borejA, nArola hokara Apa ahamadAbAda padhAre / Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 145 ) nagara seTha Adi kI vinatI se Apa UjamabAI kI dharmazAlA meM pdhaare| ___Apake ziSya zrI vivekavijayajI mahArAja aura unake ziSya AcArya zrI vijayomaMga sarijo mahArAja Adi vahAM mile| zAma ko luNasAvAr3A ke mukhiyA bhAiyoM kI vinaMti se Apa luNasAvAr3A pdhaare| yahAM para bhUtapUrva dovAna sAhiba zrIyut ke. ke. ThAkura sAhiba Apake darzanArtha Aye aura hindU mahAsabhA ke viSaya meM bAta cIta karane lge| caturdazI ke dina ApakA UjamabAI kI dharmazAlA meM vyAkhyAna huaa| isa vyAkhyAna meM bhI dIvAna sAhiba Aye aura ApakA hindU saMgaThana ke viSaya meM vyAkhyAna bhI huaa| amAvasa ko ApakA luNasAvAr3A meM vyAkhyAna huaa| baMbaI se zrIyut kAntilAla IzvaralAlajI rAdhanapura padhArane ke liye Apase vinaMti karane aaye| apane sthAna rAdhanapura meM unhoMne apane pitAjI ke smaraNArtha eka borDiGga hAUsa banavAyA thaa| usake udghATana ke avasara para Apa eka bahuta bar3A utsava karanA cAhate the| usI avasara para vahAM padhArane ke liye Apane AcArya zrI se vinaMti kI, jise Apane saharSa mAna liyaa| agale dina masakatI mArkeTa meM ApakA vizvadharma ke viSaya meM manohara vyAkhyAna huaa| yahAM se Apako zAhapura ke DaoNkTara cimanalAla mahAsukha 1. Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . . . (146) rAma ne apane yahAM padhArane ke liye nivedana kiyaa| Apa jaba vahAM padhAre to DaoNkTara mahAzaya ne apane makAna para utsava karake apanI dharmapatnI sahita cauthe vrata (brahmacarya) kA niyama liyaa| AcArya mahArAja ne isa vrata kI vyAkhyA karake saba para acchA prabhAva ddaalaa| Apa phira kIkAbhaTa kI pola vAloM kI prArthanA para vahAM pdhaare| vahAM seTha phUlacaMda gulAbacaMdajI ne cauthA vrata liyA aura inake atirikta aura bhI zrAvaka zrAvikAoM ne vrata grahaNa kiye| / isa zubha avasara para zrImAn seTha sAhiba ne 250 tole cA~dI kI jina mUrti banavA kara ummedapura ke zrI pArzvanAtha ummeda jaina bAlAzrama ko bheTa kii| zAhapura ke bhAiyoM meM kucha vaimanasya thaa| Apake upadeza se vaha kalaha bhI miTa gyaa| phira zAmalA kI pola meM ApakA padhAranA huaa| vahAM pablika vyAkhyAna huaa| . .. ___ahamadAvAda se bihAra kara Apa zrIyut seTha maganalAla ThAkurasI ke baMgale para pdhaare| seTha kastUracaMda lAlabhAI Adi kaI sajjana darzanArtha pdhaare| .. - yahAM se valAda Adi sthAnoM ko pAvana karate huye Apa serisA phuNce| ahamadAbAda ke bhAI yahAM bhI darzana karane aaye| yahAM se Apa rAdhanapura jAte A " .. ..... . . . . ..-..-. Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (147 ) zvarajI pdhaare| yahAM para rAdhanapura se seTha kAMtilAla IzvaralAla aura sAgara ke upAzraya ke TrasTI mahAnubhAva, 60, 70 ke lagabhaga sajana vinato ke liye Aye / yahAM se Age rAdhanapura ke pAsa hI zrImAn seTha motIlAla mUlajI ke baMgale meM jAkara tthhre| pATaNa se padhAre huye muni zrI uttamavijayajI, vidvadvara muni zrI puNyavijayajI, zrI basaMtavijayajI aura zrI ramaNIka vijayajI mahArAja yahAM mile / . pauSa sudi 5 budhavAra 22 disaMbara 1637 ko ApakA bar3I dhUma dhAma se nagara praveza huaa| sArA rAdhanapura nagara adbhuta DhaMga para sajAyA gayA thaa| navAba sAhiba ke makAna se lekara maMDapa taka, zahara ke eka sire se dUsare sire taka, jhaMDiyAM laga rahI thiiN| aura Thaura para daravAje banAye gaye the aura jainAcAryajI kI stuti aura jaina dharma ke siddhAMtoM ke dyotaka moTo laga rahe the| maMDapa kI racanA borDiMga hAUsa ke sAtha meM hI kI gaI thii| vahAM kI zobhA alaukika thI / jyoM 2 AcArya mahArAja Age bar3hate jAte the, sthAna sthAna para khare motiyoM aura azarphiyoM se gahu~liyAM kI jAtI thiiN| isa dhUma dhAma meM eka yaha bhI rahasya thA ki Apa kI dIkSA bhI rAdhanapura meM hI huI thI aura Apa aba kaI varSoM ke -pazcAt yahAM padhAra rahe the| ataH logoM ko ApakA svAgata Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (148) karate huye vicitra ho AnaMda ArahA thaa| itane laMbe samaya ke pazcAt Apake punaH darzana kara ve saba loga apane jIvana ko sarAha rahe the| borDiGga hAusa se hokara Apa sAgara ke upAzraya meM pdhaare| zrI vijayavIra sUrijI ke ziSya paMnyAsajI zrI lAbhavijayajI mahArAja tathA zrI vijayasiddhi mUrijI ke ziSya zrI vijayabhakti mUrijI se bhI milApa huaa| julUsa ke samaya seThajI kI prArthanA para jaba Apa unake makAna para padhAre, seThajI ne khare motiyoM aura svarNa-muharoM se gahulI kI thI aura Apake karakamaloM se (ApakI kRpA-sUcaka) vAsakSepa ko grahaNa kiyA thaa| .. isa utsava ke avasara para rAdhanapura nivAsI zrI sakaracaMda motIlAla mUlajI Adi aneka seTha mahAnubhAvoM ke atirikta aura bhI aneka seTha sAhibAna, aura vidvAna loga padhAre the| ummedapura bAlAzrama se zrImAn seTha gulAbacaMdajI DhaDA aura vidyArthI bhI utsava meM sammilita huye| aMbAlA zahara (paMjAba)ke zrI AtmAnanda jaina haoNI skUla ke vidyArtho bhI apane adhyApakoM ke sAtha utsava kI zobhA bar3hAne kA kAraNa bane / bAlAzrama ko seThajI kI tarapha se chaH sAta hajAra kI sahAyatA bhI prApta huii| 2, pauSa sudi 8 ko maMDapa meM udghATana kriyA huii| donoM sarapha kursiyoM para bahuta se zrImAn seTha tathA seTha kAti Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (149) lAlajI ke saMbaMdhI, mitra tathA anya nimantrita mahAzaya, riyAsata ke dIvAna sAhiba tathA itara adhikAro vame virAjamAna the| pAsa hI yogya sthAna para svayaM AcArya mahArAja aura zrI vijayalalitamUrijI tathA dUsare muni mahArAjAoM ke sAtha zobhAyamAna the| sAmane maMca para zrImAn navAba sAhiba murtijAalIkhAM sAhiba bAbI aura unake bhatIje ke liye suMdara bahumUlya kursiyoM kA prabaMdha kiyA gayA thaa| . navAba sAhiba ke sabhApati kA Asana grahaNa karane para seThajI ne usa dina vahAM ekatra hone kA kAraNa btaayaa| navAba sAhiba yaha jAna kara bar3e prasanna huye ki unakI riyAsata meM, unake zahara meM, unhIM kI pyArI janatA meM se eka nava yuvaka utsAhI dhanavAna ne jainajAti ke vidyArthiyoM ke liye eka mahala sarIkhA borDiGga hAUsa 45000 rupaye kI lAgata se banavAyA hai aura usake kharca ke liye 75000 rupaye bhI pradAna kiye haiM aura isake atirikta aura bhI yathAzakti yogya sevA karane kA vacana diyA hai| jaba borDiGga hAUsa kA, jisakA nAma 'IzvaralAla amulakhadAsa moraviyA jaina borDiMga hAusa' rakhA gayA hai, zrImAn navAba sAhiba usakA udghATama Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (150) karake maMDapa meM vApisa Aye to ApakA aura upasthita sajjanoM kA rivAja ke anusAra sammAna kiyA gayA / Apane samayocita bhASaNa diyA / AcArya mahArAjajI ne bhI avasara ke anusAra yogya upadeza diyaa| zrIphaloM kI prabhAvanA huii| zAma ko seTha sAhiba zrI kAMtilAlajI ko rAdhanapura nivAsiyoM kI tarapha se mAnapatra diyA gyaa| agale dina rathayAtrA kA julUsa niklaa| pUjA prabhAvanA hotI rhii| pUjA par3hAne ke liye prasiddha gAyaka zrIyut prANamukha bhAI ko vizeSa Agraha se bulavAyA gayA thaa| isa utsava meM aMbAlA zahara ke zrI AtmAnaMda jaina haoNI skUla ke baiMDa aura vidyArthiyoM ne acchI raunaka kii| seThajI ne prasanna hokara isa skUla ko bhI 2000 rupayA pradAna kiyaa| 1. rAdhanapura se vihAra kara jaba AcArya mahArAja sanADa pahu~ce vahAM seThajI kI tarapha se svAmIvatsala kiyA gyaa| yahAM se Apa pATaNa pdhaare| praveza ke samaya hI vayoddha zrI pravartakajI zrI kAntivijayajI mahArAja ke darzana huye| pATaNa meM vizrAma karate huye Apane prabhAvazAlI. vyAkhyAna dvArA eka jJAna maMdira banavAne ke liye upadeza diyaa| vahAM 'zrI hemacandrAcArya Atma kAnti jJAna maMdira' banAne kA nizcaya hogayA / zrImAn seTha hemacaMdra Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 151 ) mohanalAlajI ne jJAna maMdira ke makAna ke liye 51000) rupaye diye / J pATaNa ke pAsa hI cArUpa tIrtha hai| Apa vahAM kI ati prAcIna aura prabhAvika mUrti ke darzana karane ke liye pdhaare| vahAM bhI pUjA- prabhAvanA huii| yahAM se kalyANA hokara maitrAnA pdhaare| pATaNa kA saMgha vahAM taka ApakI sevA meM upasthita rahA / pAlanapura ke nagara seTha zrImAn cimanabhAI maMgalabhAI Adi kaI sajjana vinatI ke liye Aye / pATaNa se sAtha Aye huye paMnyAsajI zrI nemavijayajI Adi muni mahArAja vApasa pATaNa ko lauTa gaye aura AcArya mahArAja ne pAlanapura kI ora vihAra kiyA / pAlanapura meM vizrAma karake zrIsaMgha ko utsAhita kiyA / vihAra ke samaya zrImAn navAba sAhiba upAzraya meM darzanArtha pdhaare| yahAM se Apa mAlaNa padhAre, jahAM ke nivAsI bahuta varSoM se Apake darzanoM ke liye lAlAyita horahe the / Apake padhArane se unakI cirakAla kI icchA pUrNa huI aura vahAM pUjA prabhAvanA Adi dharma kriyAoM se unakA utsAha bar3hA / saMgha ke sAtha vihAra kara Apa dA~tA, kuMbhAriyAjI hokara kharAr3I ( mAUMTa AbU kI talahaTI meM gAMva hai ) phuNce| yahAM se zrI vijayalalita sUrijI mahArAja umedapura Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 152 ) kI ora vihAra kara gye| zrI vijayomaMga sUrijI mahArAja gujarAta kI tarapha lauTa gye| Age mAravAr3a kI ora bar3hate huye Apa bhArajA gAMva meM pdhaare| vahAM 11 grAmoM kA paraspara vaimanasya dUra karake Age vAsA, dhanArI, piMDavAr3A, nAnA hokara Apa ber3A grAma meM phuNce| yahAM zivagaMja ke saMghavIjI zrI phatahacaMdajI, zrImAn gulAbacaMdajI DhaDDA aura Asa pAsa ke loga darzana karane aaye| varakANA skUla ke kAryakartA, adhyApaka tathA vidyArthI bhI darzana karane aaye| vijovA ke AgevAna bhI Aye vijApura, sevAr3I, lAThArA, rANakapura hokara sAdar3I, varakANA, bIjovA hokara takhatagar3ha ke rAste Apa umedapura meM pdhaare| pUrvokta gAMvoM meM bhI ApakA khUba svAgata huaa| jahAM Apake sadupadeza se khulA huA bAlAzrama acchA kAma kara rahA hai| AcArya zrI vijayalalita sUrijI tathA bAlAzrama ke kAryakartA aura vidyArthI tathA umedapura kA saMgha, sabhI Apake svAgata ke nimitta sevA meM upasthita huye| praveza meM khUba dhUma dhAma rhii| yahAM phAlguNa sudi 10 ko kaI jinabimboM kI aMjanazalAkA-pratiSThA kI kriyA huii| gujarAvAlA paMjAba kA zrIsaMgha, jisameM 200 strI puruSa hoMge, zrI sammed zikhara kI yAtrA karake Apake darzanArtha yahAM phuNcaa| Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ umedapura se vihAra kara takhatagar3ha, pAdaralI, cAMdarAI hokara pAlI phuNce| yahAM sArvajanika vyAkhyAna huye| Age khItAba grAma meM jAne para eka acchA lAbha milaa| vahA~ te ThAkura sAhiba Apake darzana kara prasanna huye| bAta cIta karate huye unake mana para aisA prabhAva par3A ki unhoMne bAkI jIvana bhara ke liye mA~sa madirA kA sarvathA tyAga kara diyaa| : Age Apake sojata meM padhArane para zrIyut seTha kezarImalajI hIrAcaMdajI ne apane svargavAsI pitAmaha aura pitAjI kI smRti meM ahAI mahotsava kiyaa| Asa pAsa ke bahuta se loga usa mahotsava meM aaye| kucha sajjana bar3audA taka se bhI Aye the| umedapura kI bhajana maMDalI bhI yahAM AI thii| svAmIvatsala bhI huaa| jodhapura ke revenyu minisTara zrIyut muhammadIna sAhiba ne jaina dharma para suMdara vyAkhyAna diyaa| bhagavAn zrI gauDI pAzvanAthajI ke maMdira ke jIrNoddhAra ke liye caMdA ikaTThA huaa| .. jaba Apane prasiddha byAvara nagara meM praveza kiyA to janatA ke harSa kA pArAvAra na rahA / praveza meM khUba dhUma dhAma rho| una dinoM bhagavAn mahAvIra svAmI kA janma dina manAye jAne kI taiyArI ho rahI thii| utsava ke dina tInoM saMpradAyoM-zvetAbara, digaMbara aura sthAnaka Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 154 ) vAsI ne mila kara utsava mnaayaa| adhyakSa ke pada ko zrI AcArya mahArAja ne suzobhita kiyA / Apake vyAkhyAna meM nirAlI hI chaTA thI / rathayAtrA kA jalUsa bhI nikAlA gyaa| Apako jaldI hI paMjAba pahu~canA thA, isa liye vahAM se zIghra hI vihAra kara ajamera padhAre / - ajamera meM Apa kesaragaMja meM tthhre| vahAM ke pallIvAla bhAiyoM ko eka maMdira kI bar3I AvazyakatA thI / ye bhAI pahale AryasamAja va digambarAmnAya Adi ko mAnate the parantu thor3e samaya pahale zrI darzanavijayajI mahArAja ke sadupadeza se zvetAMbara sampradAya meM sammilita huye the / hamAre caritranAyaka ke upadeza se unake maMdira nirmANa ke liye dravya saMgraha karane kA kAryyaM prAraMbha huvaa| dUsare dina yahAM se dhUma dhAma ke sAtha lAkhaNakoTar3I ke upAzraya meM padhAre / isa prakAra jayapura Adi nagaroM ko pavitra karate huye bairATa pahu~ce / yahAM zvetAmbara zrAvakoM ke pahale 300 ghara the / parantu aba kevala 3 ghara raha gaye haiN| yahAM kA zvetAmbara maMdira bhI aba digambaroM ke hAtha meM calA gayA hai| isa tarapha bhI samAja ke netAoM ko dhyAna denA cAhiye / bairATa se Age alavara meM yadyapi zvetAmbara saMpradAya ke kevala 3 ghara haiM tathApi praveza ke samaya unhoMne acche utsAha kA paricaya diyaa| unake prayAsa athavA unake Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muvyavahAra ke kAraNa hindu musalamAna sabhI loga julUsa meM zAmila huye| yahAM dehalI ke bhAI vinatI ke liye aaye| dehalI kA praveza to cira smaraNIya huA hI karatA hai| isa bAra bho apUrva utsAha dikhAI detA thaa| yahA~ prasiddha dharmAtmA muni zrIdarzanavijayajI, zrI jJAnavijayajI tathA zrInyAyavijayajI mahArAja jo prAyaH tripuTI ke nAma se vikhyAta haiM, virAjamAna the| unase milApa huA jisakA janatA para zlAghanIya prabhAva pdd'aa| dehalI ke sAhasI aura zraddhAlu zrAvaka svargIya zrImAn TIkamacaMdajI kI dharmapatnI zrImatI bhUrIbAI ne udyApana kiyaa| usa avasara para ajamera nivAsI zrIyut hamIramalajI lUNiyAM ne caturtha vrata (brahmacarya kA vrata) aMgIkAra kiyA aura sikandarAbAda nivAsI zrIyut seTha javAharalAlajI nAhaTA kI dharmapatnI ne 12 vrata aMgIkAra kiye| yahAM jyeSTha mudi 8 ko zrI guru mahArAja kI jayantI bar3I dhUma dhAma se manAI gii| logoM ko isa apUrva avasara kA lAbha bahuta dina ke pazcAt pilaa| parantu eka durghaTanA ke hojAne se logoM kA mana tubdha hogyaa| jayantI utsava para kastalA (ji. meraTha) ke jaina kavi zrIyuta kanhaiyAlAlajI bhI guru bhakti se prerita ho AcArya mahArAja ke darzanArtha yahAM pdhaare| ApakI tabIyata kucha dinoM Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 156) se kharAba calI ArahI thii| Apa guru mahArAja kI bhaki meM svaracita eka navIna kavitA par3ha kara apane manogata bhakti bhAvoM ko vyakta karanA cAhate the| yadyapi ApakI zArIrika avasthA aisI na thI ki Apa U~ce bola sake tathApi Apane haTha karake kavitA par3hanA zuru kiyaa| abhI samApta na kara pAye the ki acAnaka behoza hokara gira pdd'e| sabhA meM khalabalI maca gii| upacAra kiyA gayA parantu Apake prANa pakherU isa nAzavAna zarIra se prayANa kara gaye the| yadyapi aisA sundara maraNa-guru mahArAja kI upasthiti meM, mukha se guru guNa gAna karate huye zubha dhyAna meM--kisI2 puNyavAna ko hI prApta hotA hai tathApi sAMsA'rika dRSTi se sarvatra zoka sA chA gyaa| hameM jaina kavi kI isa choTI avasthA meM hI unakA zarIrAnta hojAne para bhArI kheda hai| prArthanA hai ki unakI svargastha AtmA ko zAnti prApta ho| - dehalI se vihAra kara karanAla zAhabAda hokara aMbAlA zahara pdhaare| garmI ke dinoM meM itanA laMbA aura kaThina vihAra kara Apa zrI AtmAnaMda jaina kaoNleja ke udghATana ke muharta se do dina pahale yahA~ pahu~ca hI gaye / jainAcArya zrI vijaya vidyA mUrijI, zrI vicAravijayajI, upendra vijayajI tathA sAdhvIjI zrI cittazrIjI Adi gujarAMvAlA se Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vihAra kara grAmAnugrAma vicarate huye thor3e hI dina pahale yahAM pahu~ca gaye the| AcArya mahArAja ke 13 varSa pazcAt paMjAba meM punaH padhArane para paMjAbiyoM ko jo khuzI horahI thI usakA varNana karane ko levanI meM zakti nhiiN| usakA vivaraNa samAcAra patroM meM chapA thaa| use hI yahAM uddhata kara denA kAphI hogAH jainAcArya zrImadvijayavallabha sUrIzvarajI __mahArAja kA paJjAba meM praveza zrI AsmAnanda jaina kaoNleja ambAlA (zahara) kA udghATana aura vallabha-dIkSA-arddha zatAbdI mahotsava - yaha bAta aba jagat prasiddha ho cukI hai ki svargavAsI muru mahArAja nyAyAmbhonidhi zrI 1008 zrImadvijayAnanda sUrijI (AtmArAmajI) mahArAja ke pazcAt paMjAba kSetra para jitanA upakAra zrI vijayavallabhamUrijI mahArAja ne kiyA hai utanA kisI dUsare vyakti ne nahIM kiyaa| ataH jisa dina se paMjAba ko yaha zubha samAcAra milA ki AcArya mahArAja 13-14 varSa ke bAda phira paMjAba padhArane vAle haiM usI dina se paMjAba kA jaina baccA baccA apane priyatama ke svAgata ke liye apanI zakti bhara parizrama karane lgaa| Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 158) AcArya mahArAja kI bATa atIva utsukatA se dekhI jAne lgii| bahuta dinana kI jovatI, bATa tumhArI 'rAma' / jI cAhe ttava milana ko, mana nAhiM vizrAma // __ tAH 18 jUna 1638 ko prAtaH kAla zrI AcArya mahArAja ne ambAlA zahara ke bAhara eka koThI meM vizrAma kiyA aura cAtaka kI bhAMti paMjAbI bhAIyoM ke pyAse netroM ko apane darzanAmRta se tRpta kiyaa| do dina taka Apa vahAM tthhre| itane meM bAhara deza-dezAntaroM se zraddhAlu zrAvaka nirantara Ate rahe aura hajAroM kI saMkhyA meM guru-bhakta ekatrita ho gye| guru mahArAja ke darzana kara saba ne apanA jIvana saphala kiyA / / tAH 20 jUna ko prAtaH kAla sabhApati mahodaya ahamadAbAda nivAsI zreSThavarya zrI kastUrabhAI lAlabhAI, baMbaI nivAsI zrIyut seTha kAntilAla IzvaralAla, zrI ratilAla vAr3IlAla, zrI sakaracanda motIlAla mUlajI Adi sajjana pdhaare| relve sTezana para unakA atyaMta sanmAna pUrvaka svAgata kiyA gayA aura janatA baiMDa bAjoM ke sAtha eka julUsa ke rUpa meM bar3e 2 bAz2AroM meM se hote huye usa sthAna para pahu~cI, jahAM se zrI AcArya mahArAja kA julUsa calane 'vAlA thaa| uparokta seTha mahAnubhAva hAthI se utara kara Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . .. ( 159) sakala zrIsaMgha ke sAtha AcArya mahArAja kI sevA meM upasthita huye aura julUsa vApisa zahara kI tarapha baiMDa bAjoM va bhajana maMDaliyoM ke sAtha bar3I dhUma dhAma se claa|... - AcArya mahArAja ke nikaTatara rahane ke liye bhajana maNDaliyoM kI spardhA dekhane yogya thii| jisa utsAha se guru mahArAja kI stuti karatI huI bhajana maMDaliyAM apanI anupama gurubhakti kA paricaya de rahI thIM, use dekhakara darzakoM ke mukha se svataH "vAha-vAha" kI dhvani nikala rahI thii| 'jaina dharma, mahAvIra svAmI, vijayAnandamUri tathA paMjAba kesarI zrI vijayavallabha sUri mahArAja kI jaya' kI gUMja AkAza taka pahu~ca rahI thii| . zahara ke bar3e 2 bAjAroM meM se, jo daravAjoM, jhaMDiyoM aura baMdanavAroM se saje huye the, nikala kara julUsa zrI mandirajI ke pAsa phuNcaa| zrI AcArya mahArAja sAdhumaNDala ke sAtha zrImandirajI meM bhagavAn ke darzanArtha pdhaare| itane meM julUsa meM zAmila hone vAle vidyArthiyoM aura baiMDavAloM kA miThAI Adi se satkAra kiyA gyaa| dasa baje ke bAda julUsa kaoNleja grAuNDa ke nirmita maNDapa meM phuNcaa| jahAM isa bhArI medinI ke liye zAmiyAnA lagA huA thA aura lAuDa spIkaroM kA bhI prabandha kiyA gayA thaa| janatA ke ArAma se baiTha jAne para bhajana aura vyAkhyAnoM Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvArA Ane vAle mahAnubhAvoM kA abhinandana kiyA gyaa| isa baiThaka ke pradhAna zrIyut kastUrabhAI lAlabhAI nirvAcita huye| unake sabhApati kA Asana grahaNa karane para unakI sevA meM 'abhinandana patra' (Address) peza kiyA gyaa| - tatpazcAt zrI sabhApati mahodaya ne apane kara-kamaloM se kaoNleja kA udghATana kiyaa| Apane apane vyAkhyAna meM samasta bhAratavarSa meM pahale jaina kaoNleja ke khulane para prasannatA prakaTa kI aura kAryakartAoM ko unake prayAsa ke liye badhAI dete huye yaha bhI anurodha kiyA ki isa kaoNleja meM par3hane vAle vidyArthiyoM ko svAvalambI banAne ke liye audyogika zikSA kA bhI samAveza kiyA jaave| upasthita sajjanoM ne Apake vicAroM ko bahuta pasaMda kiyA / . tadanantara zrI AcArya mahArAja kA manohara upadeza haa| Apane saMkSepa se batAyA ki dharmAcArya hote huye samAja kI unnati ke upAyoM meM yathocita yoga denA sarvathA iSTa hI hai| svargavAsI guru mahArAja ko antima abhilASA sarasvatI maMdira banAne kI thii| use Aja 'zrI AtmAnaMda jaina gurukula gujarAMvAlA' aura 'zrI AtmAnanda jaina kaoNleja, ambAlA zahara' Adi zikSaNa-saMsthAoM ke rUpa meM saphala huI dekha kara unhoMne samAja ko badhAI dI aura kahA ki isa mahat kArya meM sabako yathAzakti Atmabhoga denA caahiye| Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (161 ) dhanIdhana se aura vidvAn apane parAmarza se ina saMsthAoM ko unnata karane meM bharasaka prayatna kreN| Apane kahA ki isa prayAsa se saMbandhita Arthika samasyA kA nirAkaraNa bho AsAna nhiiN| samAja ke bAlakoM kI mAnasika, zArIrika tathA dhArmika unnati ke uddezya ko lekara hI yaha saMsthA kholI jA rahI hai aura isase kevala paMjAba kA ho hita nahIM hogA pratyuta anya praoNntoM kA bhI hita abhISTa hai| ataH isake liye kama se kama do lAkha kA phaMDa honA cAhiye jisameM se 50 hajAra ke lagabhaga to jamA ho cukA hai, zeSa meM se 50 hajAra ambAlA vAle deveM, 50 hajAra paMjAba kA zrI saMgha ikaTThA kare aura zeSa 50 hajAra bhArata ke dUsare prAntoM se mila jAne kI AzA kI jA sakatI hai / Apake vyAkhyAna kA eka eka akSara zrotAoM ke hRdaya meM utaratA gayA aura isase kAryakartAoM ko khaba protsAhana milaa| sAyaMkAla ko dUsarI baiThaka 5 baje zAma ko Arambha huii| kaoNleja ke mainejara mahodaya ne apanI riporTa upasthita kI aura batalAyA ki kisa prakAra san 1901 meM zrI AcArya mahArAja ke sadupadeza se sthApita eka sAdhAraNa sI pAThazAlA Aja kaoNleja ke ucca zreNI (sTeNDarDa) taka pahu~cI hai| Apane hRdaya se svIkRta kiyA ki yaha saba kucha Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 162) zrI AcArya mahArAja kI asIma kRpA kA hI ujjvala pariNAma hai| Apane kaoNleja ke vartamAna prabandha, sTaoNpha jhAdi kI vizeSatAoM se upasthita janatA ko paricita karAte huye kaoNleja kI AvazyakatAoM kI ora unakA dhyAna AkRSTa kiyA aura do lAkha rupayoM kI sthAyI pU~jI ke liye apIla kii| zrI gulAbacaMdajI Dhar3A, ema. e. ne riporTa kA anumodana kiyaa| phira kaoNleja ke vidyArthiyoM ko pAritoSaka vitaraNa karane ke pazcAt pradhAnajI kI tarapha se kaoNleja ke liye 1000 rupaye ke dAna kI udghoSaNA kI gaI, isake liye kameTI pradhAnajI zrI kastUra bhAI kI sarvathA kRtajJa rhegii| rAta kI baiThaka meM bAhara se Ane vAlI bhajana maNDaliyoM ne apane gurubhakti se paripUrNa surIle aura rasIle saMgIta se janatA kA manoraJjana kiyA aura utsava kI raunaka ko bddh'aayaa| tAH21 jUna prAtaH kAla 8 baje tIsarI baiThaka prArambha hii| isake sabhApati kaoNleja ke suparicita dAnavIra seTha kAntilAla IzvaralAla morakhiyA nirdhArita huye| Apane apanI choTI sI Ayu meM apane zikSA, samAja sevA saMbandhI aura lokopayogI kAryoM dvArA jo lokapriyatA prApta kI hai usakA saba jaina saMgha ko abhimAna hai| Apako aMbAlA Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 163 ) zrIsaMgha kI ora se mAnapatra arpita kiyA gyaa| tatpazcAt - isa baiThaka meM jJAna kI upayogitA aura jainadharma meM 'jJAna' ke uccatama sthAna ke viSaya meM vyAkhyAna huye / Apane apane - karakamaloM se kaoNleja kI lAyabrerI kA udghATana kiyA aura lAyabrerI ke bhavana ke liye apanI dharmapatnI zrI zakuntalA devIjI kI tarapha se 5000 rupaye pradAna kiye| isake atirikta lAyabrerI hetu aura bhI bahutasA dAna prApta huA / sAyaMkAla kI baiThaka zrI seTha ratilAla vADIlAlajI kI adhyakSatA meM huI / ApakI sevA meM bhI mAnapatra peza kiyA gayA / tadanantara Apane kaoNleja kI vyAyAmazAlA kA udghATana kiyA aura eka sundara vyAyAmazAlA (Gymnasium) banAne ke liye 10001 rupayA pradAna kiyaa| isI samaya zrImAn seTha sevaMtIlAla hIrA- brokara baMbaI aura lAlA nandalAla tIrthadAsajI ( paTTI nivAsI ) ke karakamaloM se zrI sadgata AcArya mahArAja zrI vijayAnanda sUri tathA unake varttamAna paTTadhara zrI vijayavallabhasUrijI - mahArAja ke vRhatkAya citroM kA udghATana huA aura zrI seTha gulAbacandajI DhaDDA, ema. e. ne kaoNleja hosTala (chAtrAvAsa) kA udghATana kiyA / tatpazcAt zrI AtmAnanda jaina kaoNleja tathA skUla ke vidyArthiyoM ne aura zrI AtmAnanda jaina gurukula, gujarAMvAlA Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (164 ) ke vidyArthiyoM ne baiMDa ke sAtha vyAyAma kA manohara dRzya dikhaayaa| gurukula ke eka dUsare vidyArthI ne kaI prakAra kI kasarateM dikhaaii| dera ho jAne se anya sthAnoM se mAye huye vidyArthI apane 2 karataba na dikhA ske| isa samaya kI chaTA bhI darzanIya thii| rAta ko bhajana maNDaliyoM ne saMkIrtana kiyaa| vaise to pratyeka bhajana maNDalI kA dharma-prema tathA gurubhakti sarAhanIya thI parantu norAvAla kI bhajana maNDalI ke bAlakoM ke manohara saMgIta ko logoM ne bahuta pasaMda kiyaa| tIsare dina 22-6-38 ko zrImad vijayavallabhasUrijI mahArAja ko dokSA-arddha-zatAbdi kA utsava bar3I dhUma-dhAma se manAyA gyaa| isa sabhA ke sabhApati zrIyut seTha sakaracanda motIlAla mUlajI, bambaI nirvAcita huye| yaha cunAva bhI sarvathA ucita hI thaa| zrI sakaracanda ke pitA zrI seTha motIlAla aura AcArya mahArAja kabhI sahapATI the| zrI AcArya mahArAja kI dIkSA kA kArya bhI 52 sAla pahale unhIM ke hAthoM saMpAdita huA thaa| zrI saMgha aMbAlA kI tarapha se Apako ApakI dharmAbhiruci aura Apake zikSA sambandhI tathA anya lokopayogI kAryoM ke upalakSa meM mAnapatra diyA gyaa| tatpazcAt zrI AcArya varya kI sevA meM zrI AtmAnanda jaina mahAsabhA (paMjAba) Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (165) tathA paMjAba zrIsaMgha kI ora se 'zraddhAJjali' rUpa mAnapatra arpita kiyA gayA / Apane usake uttara meM itanA hI kahA ki Apa isa bahumAna ke yogya apane Apako nahIM smjhte| ataH usa samaya taka Apa isa mAnapatra ko zrI saMgha kI amAnata samajha kara zrIsaMgha ke pAsa hI rakha denA cAhate haiM, jaba taka kaoNleja sambandhI ApakI apIla aura guru mahArAja kI bhAvanA saphala na ho| isa samaya bhAratavarSa ke kone 2 se ApakI dIkSAarddhazatAbdi ke nimitta saphalatA cAhane ke, aura Apake ciraMjIva hone ke liye tAra ciTTiyoM se samAcAra Aye / isa avasara para jahAM Apake svarNAkSaroM meM likhe jAne yogya bhinna 2 prakAra ke jainadharma kI prabhAvanA ke nimitta kiye gaye kAryoM kA varNana kiyA gayA vahAM ApakI anupama guru-bhakti kI bhI mukta kaNTha se prazaMsA kI gii| vAstava meM Apake sambandha meM itanA kaha denA sarvathA ucita hI hai ki ApakA jo sanmAna aura Apake liye jo zraddhA va bhakti bhAratavarSa ke jaina samAja ke hRdaya meM hai usakA mukhya kAraNa anya upakAraka kAryoM se bhI bar3hakara ApakI advitIya gurubhakti haiN| svargIya mahArAja kI diganta-vyApinI kIrti kA bahuta kucha zreya Apako bhI hai| Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 166) isa avasara para eka bar3e mahatva kI bAta huI jisakA ullekha karanA Avazyaka hai| bahuta varSa huye eka ajaina vidvAn zrIsvAmo yogajIvAnandajI sarasvatI ne svargIya zrI vijayAnandamUrijI mahArAja kI vidvattA para mugdha hokara eka mAlAbaddha zloka unakI sevA meM arpita kiyA thA aura likhA thA ki isa cAra paMkti ke zloka ke 51 artha ho sakate haiM parantu artha karake nahIM bheje the| zrI AtmAnanda jaina mahAsabhA (paMjAba) ne zrI AtmAnanda zatAbdi para pUjyanIya zrI AcArya mahArAja zrI vijaya vallabha mUrijI mahArAja ke upadeza se bhAratavarSa ke vidvAnoM kA dhyAna isa zloka kI tarapha AkarSita kiyA aura usa vidvAn kI sevA meM jo isa zloka ke 51 artha athavA isase bar3hakara adhika se adhika artha kare, 251) rupaye bheMTa karane kI ghoSaNA kii| kucha vidvAnoM ne parizrama bhI kiyaa| ambAlA zahara ke hI eka vidvAn paM0 baijanAtha zAstrI ne isa zloka ke 80 ke lagabhaga artha kara diye aura nirIkSaka mahAnubhAvoM ne inhIM ko isa bheMTa ko prApta karane kA adhikArI tthhraayaa| ataH arddha zatAbdi ke dina sabhApati zrI sakaracanda ne uparokta puraskAra kI rakama ukta vidvAn ko bheMTa karake Apane apane vidyA prema kA paricaya diyaa| isake atirikta Apane 2500) rupaye kaoNleja hosTala ke haoNla ke Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 167 ) upalakSa meM apane pUjya pitA zrI motIlAla mUlajI kI smRti meM diye / sAyaMkAla kI aMtima baiThaka meM jaina miDila skUla ke vidyArthiyoM ko seThajI ne pAritoSaka vitaraNa kiye aura isI samaya zrImatI zakuntalAdevIjI, sudharmapatnI seThakAntilAla IzvaralAla ne vallabha vATikA kA udghATana karate. huye 1000) ru0 isa vATikA ke nimitta dAna diye / isa utsava ke avasara para bhinna 2 kAryoM ke liye kaoNleja ko lagabhaga bIsa hajAra rupayA dAna prApta huA: jisake liye zrI saMgha ambAlA tathA kArya kameTI, dAtAoM kA hRdaya se AbhAra mAnatI hai / ambAlA zahara ke itihAsa meM ye tIna mahotsava sarvadAsmaraNa raheMge / eka bAra phira kaha denA, ki yaha saba kucha gurukRpA kA hI prasAda hai, anucita na hogA / zrI zAsanadeva se prArthanA hai ki zrI AcArya mahArAjazrI vijayavallabhasUrijI ke hAthoM isI prakAra aura bhI jaina dharma ... tathA jaina samAja ke nAma ko dedIpyamAna karane vAle anekoM kAryya hote raheM / vallabha dIkSA- arddha-zatAbdi mahotsava paMjAba bhara meM manAyA gayA aura gujarAta, mAravAr3a, mevAr3a, dakSiNAdi dezoM meM bhI manAyA gayA / Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (168) isakA saba zreya paMnyAsajI mahArAja zrI. samudravijayajI gaNi ko hai| cAturmAsa zIghra hI zurU hone vAlA thaa| udhara Apane jo mahAna kArya karanA ThAna rakkhA thA aura jisake liye ekadama 1000 mIla se adhika laMbA khaMbhAta se ambAlA zahara taka kA vihAra kiyA thA, eka do dina ke vizrAma se pUrNa hone vAlA na thaa| ataH Apane isa varSa (1965) kA cAturmAsa ambAlA zahara meM hI kiyaa| isa cAturmAsa meM ApakI preraNA se kaI satkArya huye| kaoNleja ke liye ambAlA zahara ke bhAiyoM ne candA diyA aura abhI yaha kAma cala hI rahA hai| AzA hai ki zIghra hI AcArya mahArAja ke kathanAnusAra yaha rAzi 50 hajAra taka pahu~ca jaaygii| Apake upadeza se yahAM pahale pahala zrI jagadguru vijayahIrasUri mahArAja kI jinhoMne akabara bAdazAha ko upadeza dekara jainadharma aura hindUdharma kI unnati ke aneka upAya kiye the, jayantI manAI gii| isI prakAra gurjarAdhIza kumArapAla ko pratibodha dene vAle kalikAla sarvajJa zrI hemacandrAcAryajI kA jayantI mahotsava bhI pahalI bAra hI manAyA gyaa| - aba isa cAturmAsa kI samApti para zrI AtmAnanda jaina mahAsabhA paMjAba kI mITiMga hone vAlI hai, jisase Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 169 ) paMjAba meM eka bAra phira jora zora ke sAtha dhArmika aura sAmAjika unnati ke kArya hone lageM / aba sADhaurA ( jilA ambAlA ) meM Apake upadeza se nirmita jina maMdira kA pratiSThA mahotsava manAyA jAyagA | yahAM sADhaurA meM aura phira do mAsa pazcAt bar3auta ( jilA meraTha ) meM Apake ho upadeza se bane jina maMdira kA pratiSThA kArya bhI Apa hI ke kara-kamaloM se hone vAlA hai / ina donoM kAmoM se nimaTa kara ApakA saMkalpa paMjAba meM vicarane aura zrI AtmAnanda jaina gurukula - gujarAMvAlA (paMjAba) ke atyAvazyaka kAyyoM ko, jo Apake Ane taka ke liye sthagita par3e the, karane kA hai / yaha bAra bAra kahane kI AvazyakatA nahIM ki paMjAba kA uddhAra varttamAna samaya meM Apa hI ke dvArA huA aura ho rahA hai aura Apa hI paMjAba kesarI tathA paMjAba dezoddhAraka ke viruda ko saphala karake apane svargavAsI guru mahArAja zrI AtmArAmajI mahArAja ke vacanoM ko saphala karake kiMcit mAtra uRNa hone kA satat parizrama kara rahe haiM / zAsanadeva se prArthanA hai ki ApakI Ayu sudIrgha ho, Apako jaina samAja para upakAra karane aura isakI unnati ke sAdhana juTAne ke avasara prApta hote raheM / astu ! Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ VaanavalvonnaRRA UauNUNAVUUUUURRRRRURINAM Mere CON MALALALALALNnna annen ALAMA paccocoCacancrocent Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 56 PRESS, AJMER RE Printed at the DIAMOND JUBILEE