Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jainAgamanyAyasaMgrahaH jainadharmadivAkara jainAcArya pUjya zrI AtmArAma jI mahArAja For Private And Personal Use Only
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir NamA'tthaNaM samaraNassabhagavao mahAva rassa // jaizAstramAlA -paSTharatnam // jainAgamanyAyasaMgrahaH saMkalanakartA jainadharmIdavAkara, mAhityaratna, jainAgamaratnAkara, zrImajjainAcArya pUjya zrI AtmArAma jI mahArAja prakAzaka : jaina-zAstramAlA-kAryAlaya jaina upAzraya, ludhiyAnA pra500 pravAra / vIra sambata, 2478 vikrama saM0, 2006 mUlya lAgatamAtra / 2050 For Private And Personal Use Only
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prAptisthAna jaina - zAstramAlAkAryAlaya, jaina upAya ludhiyAnA namra sUcana isa grantha ke abhyAsa kA kArya pUrNa hote hI niyata samayAvadhi meM zIghra vApasa karane kI kRpA kareM. jisase anya vAcakagaNa isakA upayoga kara sakeM. mudraka - dI saiMTrala alaikTrika presa gokula roDa ludhiyAnA meM mAsTara lanbhUrAma dhavana ke prabandha meM chapI / For Private And Personal Use Only
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prAkkathana padArthoM ke jJAna ke lie aura una kA samyagbodha karane ke lie AgamoM meM pramANa aura naya ye do mArga pratipAdana kie gae haiN| pramANa sarvAMzagrAhI hotA hai / aura naya, padArtha ke deza dharma ko grahaNa kara usakA varNana karatA hai vartamAna yuga meM nyAya ko do zailiyAM pracalita haiM, jaise- prAcIna nyAya, aura navyanyAya / prAcIna nyAya zabdADambara ko chor3a kara arthAvabodhavizeSa rahatA hai aura navyanyAya meM arthAvabodha ko apekSA shbdaaddmbr| jaina, bauddha tathA vaidika AcAryoM ne nyAya zAstra ke bahuta se grantha nirmANa kie haiM aura una para TIkA TippaNa bhI yathA buddhi kie haiM jo Aja kala pAThazAlAoM ke pAThyakrama meM niyukta bhI haiM / astu, isa jaTila tathA durUha viSaya ke sambandha meM merA ya bahuta dinoM se yaha vicAra thA ki jo vidyArthI nyAyakakSA meM nyAya adhyayana kara rahe haiM For Private And Personal Use Only
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yA kara cuke haiM una ko prAcIna AgamoM meM vaNana kie hue pramANa aura naya-vAda kA jJAna prApta honA Avazyaka hai / etadartha isa laghu pustikA meM anuyogadvAra sUtra, nandIsUtra, ThANAMga sUtra,bhagavatIsUtra, prajJApana sUtra, tathA uttarAdhyayana sUtra, Adi jainAgamoM se pramANa aura naya tathA AtmavAda Adi viSaya svAdhyAya zIla vidvAnoM ke avalokana ke lie saMkSipta rUpa se saMgraha kie gae haiN| jina ko vizeSapramANa aura naya-vAda Adi viSayoM ko dekhane kA abhilASA hove janAgamAM kA saprema svAdhyAya kara aura yathocita lAbha utthaae| ___ isa pustikA meM prAcIna TIkAoM ke sAtha sAtha Agama pATha kA bhI saMgraha kiyA gayA hai AzA hai vidvAn loga isa pustaka ko par3ha kara mere parizrama ko saphala kareMge / alavidvatsu / AcAryaAtmArAma caitra zuklA pratipadA saM0 2006 jaina upAzraya ludhiyAnA For Private And Personal Use Only
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir do zabda jaina zAstra ke prakANDa vidvAn pUjya AcArya zrI AtmA rAma jI mahArAja ve vizeSa sahabAsa se mujhe bhI jainAgamoM ke dekhane kA saubhAgya prApta hotA rahA hai / pUjya zrI jI kI kara lekhanI se jaina jagat tathA jainetara vidvajjana suparicita hI hai| maiMne AcArya zrI jI dvArA prakAzita anekoM grantha par3he, jo sAdhAraNa tathA asAdhAraNa janatA ke lie upayogI siddha hue haiN| merI Arambha se hI pUjya zrI jo se sAnurodha prArthanA rahI hai ki jainAgamoM meM itastataH bikhare hue nyAya - zAstra sambandhita pAThoM kA eka pustaka ke AkAra meM prakAzana honA atyAvazyaka hai / harSa kA viSaya hai ki pUjya zrI jI ne merI isa prArthanA ko sAkAra rUpa dekara mujha para hI nahIM kintu nyAya - zAstra ke jijJAsuoM para mahAn upakAra kiyA hai| prUpha Adi saMzodhana kArya ---bhAra apane Upara lekara isa pustaka ke mUrtarUpa dene meM jaina muni ratnacandra jI mahArAja tathA prakANDa paNDita zAnta mudrA paM0 zrI hemacandra jI mahArAja ke suziSya muni zrI svarUpa - candra jI mahArAja aura kAnti muni jI ne apane kartavya kA pAlana kiyA hai / isake lie ina tonoM munijanoM kA vizeSa dhanyavAda / caitra zuklA pratipadA saM0 2006 nivedaka: jhaNDUlAla zAstrI jaina upAzraya ladhiyAnA For Private And Personal Use Only
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dhanyavAda jAlandhara (chAvanI) nivAsI zrImAn lAlA telUrAma jI jaina samAja ke mAnya vyaktiyoM meM se eka haiM Arambha se hI Apa sAmAjika satkAryoM meM apane draviNa kA sadupayoga karate Aye haiN| Apa ke antastala meM dhArmika bhAvanA sadaiva jAgRta rahI hai aura unhIM sad bhAvanAoM se prerita ho Apa ne aneka grantha prakAzita kie haiM, prastuta pustaka kA prakAzana bhAra bhI gaNAvacchedaka zrI 1008 zrI raghuvaradayAla jI mahArAja kI satpreraNA se Apa ne apane Upara liyA hai| ata: maiM "jainazAstramAlAkAryAlaya" ludhiyAnA ko ora se seTha telUrAma jI jaina raIsa jAlandhara chAvanI kA zatazaH dhanyavAda karatA huuN| AzA hai. anya dhano mahAnubhAva bhI lAlA jo kA anukaraNa karate hue apane dhana kA sadupayoga krNge| noTa :-yadyapi prastuta pustaka ke prapha, saMzodhana Adi meM ati sAvadhAnI rakhI gaI hai, phira bhI yadi dRSTidoSa se koI azuddhi raha gaI ho, to pAThaka mahAnubhAva sudhAra kara pddh'eN| ApakA mantrI, jainazAstramAlAkAryAlaya ludhiyaanaa| For Private And Personal Use Only
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samarpitam yaha 'laghu nibandha' svargIya zrI zrI 1008 gaNI zrI udayacandra jI mahArAja ke kara kamaloM meM samarpaNa kiyA jAtA hai| Apa kI prathama hI yaha utkRSTa bhAvanA thI ki jainAgamoM meM nirdiSTa pramANa aura naya-vAda Adi kA bodha nyAya zAstra ke jijJAsutroM ke lie Avazyaka hai / ataH maiM usI bhAvanA se prabhAvita hokara yaha zAstrIya nibandha Apa zrI jI kI sevA meM samarpita kara ke haSAtireka kA anabhava kara rahA hU~ | bhavadIyaH AcArya jaina muni, AtmArAma For Private And Personal Use Only
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Namo'tthuNaM samaNassa bhagavo mahAvIramsa jainAgamanyAyasaMgrahaH atha bhAvapramANamabhidhitsurAhamUla-se ki taM bhAvampamANe 1, 2 tivihe paNNatte, taMjahAguNappamANe nayappamANe saMkhappamANe (mU0 143 ) se ki taM guNappamANe ?, 2 duvihe paeNatte, taMjahA-jIva guNappamANe ajIvaguNappamANe a| se kiM taM ajIvaguNappamANe ?, 2 paMcavihe paeNatte, taM jahA-caNNaguNappamANe gaMdhaguNappamANe rasaguNappamANe kAsaguNappamANe saMThANagaNappamANe, se kiM taM varaNaguNappamANe ?, 2 paMcavihe paNNatte, taM jahA-kAlavaeNaguNappamANe jAva sukillavaeNaguNappamANe, se taM varaNaguNappamANe / se kiM taM gaMdhaguNappamANe ?, 2 duvihe paNNatte, taMjahAsurabhigaMdhaguNappamANe durabhigaMdhaguNappamANe, se taM gaMdhaguNappamANe / se kiM taM rasaguNappamANe ?, 2 paMcavihe paeNate, taMjahAtittarasaguNappamANe jAva mahurarasaguNappamANe, se taM rasaguNappamANe / For Private And Personal Use Only
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jainAgamanyAya saMgrahaH se kiM taM phAsaguNappamANe ?, 2 vihe paNatte, taMjahAkakkhaDakA saguNappamANe jAtra lukkhaphAsaguNappamANe se taM phAsaguppamANe / se kiM taM saMThA guNappamANe 1, 2 paMca vihepaNNatte, taMjahA - parimaMDala ThANaguNappamANe vaTTasaM0 taMsa0 cauraMsa0 zrAyayasaMThAguNappamANe, se taM saMThAraNa guNappamANe, setaM jIvaguNappamANe / TIkA :- bhavanaMbhAvo - vastunaH pariNAmo jJAnAdirvarNAdizca pramitiH pramIyate anane pramIyate sa iti vA pramANaM, bhAva eva pramANaM bhAva pramANaM, bhAvasAdhanapakSe prAmatiH - vastuparicchedastaddhetucAda bhAvasya pramANatAvaseyA, tacca bhAvapramANaMtrividhaM prajJaptaM, tadyathAguNapramANa mityAdi guNo-jJAnAdiH sa eva pramANaM guNapramANaM, pramIyate ca guNairdravyaM, guNAzca guNarUpatayA pramIyante'taH pramANatA, tathAnItayo nayA - anantadharmAtmakasya vastuna ekAMzaparicchitayaH ta eva pramANaM nayapramAraNaM, saMkhyAnaM saMkhyA saivapramANaM saMkhyApramANaM, nayasaMkhye api guNatvaM na vyabhicarata, kevalaM guNapramANAt pRthagabhidhAne kAraNamupariSTAdvakSyate, tatraguNapramANaM dvidhA jIvaguNapramANaM ca ajIvaguNapramANaM ca tatrAlpavaktavyatvAdajIvaguNapramANameva tAvadAha - 'se kiM taM ajIvaguNappamANe, ityAdi, etatsarvamapi pAThasiddha, nabaraM parimaNDalasaMsthAnaM valayAdivat, vRttamayogolakavat vyastra-trikoNaM, samacatuSkoNam, AyataM - dIrghamiti / zRGgATakaphalavat- caturasra - For Private And Personal Use Only
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhAvapramANama mUla -se kiM taM jIvaguNappamANe?, 2 tivihe paeNatte, taMjahA-NANaguNappamANe daMsaNaguNappamANe carittaguNappamANe / se kiM taM NANaguNappamANe 1 , 2 cauvihe paNNatte, taMjahApaccakkhe aNumANe ovamme Agame / se kiM taM paccakkhe 1.2 duvihe paeNate, taMjahA-iMdiapaccakkhe a NoiMdiapaccakkhe a| se kitaM iMdiapaccakkhe ? paMcavihepaeNatta, taMcahA-soiMdiapaJcakkhe cakkhuridiyapaJcakkhe ghANidiapaJcakkhe jimiMdiapaccakhe phAmidiapacavakhe, se taM iMdiyapaJcavakhe / se ki taNoiMdiyapaJcakkhe ?, 2 tivihe paeNatte, taMjahA-aohiNANapaJcakkhe maNapajjavanANapaJcakkhe kevalaNANa-paJcakkhe, se taM NoiMdiyapaJcakkhe, se taM paJcakkhe / TIkA :-jIvasya guNAH-jJAnAdayastadrUpaMpramANaM jIvaguNapramANaM tacca jJAnadarzanacAritraguNabhedAtvidhA, tatra jJAnarUpo yo guNastadrUpaM pramANa caturvidhaM, tadyathA--pratyakSa-manumAnamupAnamAgamaH, tatra ' azU vyAptA' vityasya dhAtoraznute--jJAnAtmanA arthAn vyApnotIti akSo jIva; 'azabhojane' ityasya vA aznAti-mukta pAlayati vA sarvArthAnityakSo-jova eva pratigatam-AzritamakSapratyakSamiti, atyAdayaH krAntAdyarthe dvitIyaye (kA0 ru0 430) tisamAsaH, jIvasyArthasAkSAtkAritvena yad jJAnavartate tatpratyakSamityarthaH, anye tvakSamakSaM prativartata ityavyayIbhAvasamAsaM vidadhati, tacca na yujyate, avyayIbhAvasya napuMsakaliGgatvAt, pratyakSazabdasya For Private And Personal Use Only
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jainAgamanyAyasaMgrahaH triliGgatA na syAt, dRzyate ceyaM, pratyakSA buddhiH pratyakSo bodhaH pratyakSaM jJAnamiti darzanAt , tato yathAdarzitastatpuruSa evAyaM, tacca pratyakSaM dvividhaMindriyapratyakSaM noindriyapratyakSaM ca, atrendriyaM-zrotrAdi tannimittaM-sahakArikAraNaM yasyotpitsostadaliGgikaM zabdarUparasagandhasparzaviSayajJAnamindriyapratyakSama, idaMcendralakSaNajIvAt paraM vyatiriktanimittamAzrityotpadyate iti dhUmAdAgnijJAnamiva vastuto'rthasAkSAtkAritvAbhAvAt parokSameva, kevala loke'sya pratyakSatayA rUDhatvAt saMvyavahArato'trApi-tathocyata ityalaMvistareNa, tadAkAkSiNA tu nandyadhyayanamanveSaNIyam / indriya pratyakSaM tu yanna bhavati tannoindriyapratyakSaM, no zabdasyasarvaniSedhaparatvAt yatrendriyaM sarvathaiva na pravartate kintu jIva eva sAkSAdeyaM pazyati tannoindriyapratyakSaavadhimanaHparyAyakevalAkhyamiti bhaavaarthH| mula:-se kiM taM aNumAraNe ? 2 tivihe paeNate, taMjahApuvvavaM sesavaM diTThasAhammavaM / se kiM taM pucavaM ? 2 mAyA puttaM jahA naha', javANaM puNArAgayaM / kAI paccabhijANejjA, puvaliGgaNa keNaI // 115 // taMjahA-khatteNa vA vaeNeNa vA laMchaNeNa vA maseNa vA tilaeNa vA, se taM puvvavaM / se kiM taM sesabaM 1, 2 paMcavihaMpaeNattaM, taMjahA-kajjeNaM kAraNeNaM guNeNaM avayaveNaM AsaeNaM / se kiM taM kajjeNaM ?, saMkhaM saddaNaM bheri tADieNaM vasabhaM DhakkieNaM moraM kiMkAieNaM hayaM hesieNaM gayaM gulagulAieNaM rahaM ghaNaghaNAieNaM, se taM kajjeNaM / se For Private And Personal Use Only
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhAvapramANam kiM taM kAraNeNaM ?, 2 taMtavo paDassa kAraNaM Na paDo taMtukAraNaM vIraNA kaDassa kAraNaM Na kaDo vIraNAkAraNaM mippiMDo ghaDassa kAraNaM Na ghaDo mippiMDakAraNaM, se taM kAraNeNaM / se kiM taM guNeNaM?, 2 suvaraNaM nikaseNaM puppha gaMdheNaM lavaNaM raseNaM maha AsAyaeNaM vatthaM phAseNaM, se taM gaNeNaM / se kiM taM avayaveNaM?, 2 mahisaM siMgeNaM kukka DaMsihAeNaM hatthiM visANeNaM varAhaM dADhAe moraM piccheNaM AsaM khureNaM vagnaheNaM camari vAlaggeNaM vANaraM laMguleNa dupayaM maNussAdi caupayaM gavamAdi bahupayaM gomi Adi sIhaM kesareNaM vasahaM kukkuheNaM mahilaM valayavAhae, gAhApariaravaMdheNa bhaDaM jANijjA mahiliaM nivasaNeNaM / sittheNa doNapAgaM kaviM ca ekkAe gAhAe // 116 // se taM avayaveNaM / se kiM taM pAsaeNaM ?, 2 aggiM dhUmeNaM salila valAgeNaM vuddhi abbhaSikAreNaM kulaputtaM sIlasamAyAreNaM (iMgitAkAritaijJeyaH, kriyAbhirbhASitena ca / netra vaktra vikAraizcagRhyate'ntargatamanaH // 1 // ] se taM AsaeNaM / se taM sesavaM / ___TIkA :--anu-liGgagrahaNasambandhasmaraNasya pazcAnmIyate-paricchidyate vastvaneneti anumAnaM, taccatrividhaM pUrvavat zeSavat dRSTasAdharmyavacceti / se kiM taM puvvavara mityAdi, viziSTaM pUrvopalabdhaM cinhamiha pUrvamucyate, For Private And Personal Use Only
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jainAgamanyAyasaMgrahaH tadeva nimittarUpatayA yasyAnumAnasyAsti tatpUrvavat, taddvAreNa gamakamanumAnaM pUrvavaditi bhAvaH / tathA cAha 'mAtA putra' mityAdizloka; yathA mAtA svakIyaM putra bAlyAvasthAyAM naSTaM yuvAnaM santaM kAlAntareNa punaH kathamapyAgataM kAcittathAvidhasmRtipATavavatI, na satroH, pUrvadRSTena liGgana kenacit kSatAdinA pratyabhijAnIyAt-matputro'miti anuminuyAdityarthaH, kenapunarliGga netyAha-'kSatena ve? tyAdi, svadehodbhavameva kSataM, Agantukastu zvadaMSTrAdikRto vraNaH, lAJchanamapatilakAstu pratItAH, tadayamatra prayogo--mat putro'yam, ananyasAdhAraNakSatAdilakSaNaviziSTaliGgopalabdheriti, sAdha vaidharmyadRSTAntayoH sattvetarAbhAvAdayamaheturiti cet, naivaM, heto:paramArthenaikalattaNatvAt, tadvalenaiva gamakatvopalabdheH, ukta ca nyAyavAdinA puruSacandra Na-" anyathA'nupapannatvamAtraM hetoH svalakSaNam / satvAsatve hitaddharmoM, dRSTAntadvayalakSaNe // 1 // taddharmAviti-anyathA'nupannatvadharmoM, kathambhUte satvAsatve ityAha-sAdharmyabaidharmyarUpe dRSTAMtadvaye lakSyatenizcIyate [atha yadi ] dRSTAMtadvaya lakSaNena ca dharmisattAyAM dharmAH sarve'pi sarvadA bhavantyeva, paTAdeH zuklatvAdidharmaM ya' (khya) bhicArAta; tato dRSTAMtayoH satvAsatvadharmoM yadyapi kaciddhetau na dRzyete tathApi dharmisvarUpamanyathAnupapannatvaM bhaviSyatIti na kazcidavirodha iti bhAvaH / yatrApi dhUmAdau dRSTAMtayoH satvAsatve hetoI zyete tatrApi sAdhyAnyathAnupapannatvasyaiva prAdhAnyAttasyaivaikasya hetulakSaNA tA'vaseyA, tathA cAha-"dhUmAderyadyapi syAtA, satvAsatve svalakSaNe / anyathAnupapannatvaprAdhAnyAllakSaNaikatA // // kiMca yadi dRSTAnte satvAsatvadarzanAddheturgamaka iSyate tadAlohalekhyaM vajra pArthivatvAt kASThAdivadityAderapi gamakatvaM syAt , abhyadhAyica. For Private And Personal Use Only
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra J www.kobatirth.org " bhAvapramANama " , " dRSTAnte sadasatvAbhyAM hetuH samyag yadISyate / lohalekhyaM bhavedvatra', pArthivatvAd drumAdivad" ||2|| iti / yadica - pakSadharmatva sapakSa satvavipakSAsatvalakSaNaMhetostrairupyamabhyupagamyApiyathoktadoSabhayAt sAdhyena sahAnyathAnupapannatvamanveSaNIyaM tarhi tadevaikaM lakSaNatayAvakta mucitaMkiMrupatreNeti zrahaca - "anyathAnupapannatvaM yatra tatra trayeNa kiM ? / nAnyathAnupapannatvaM yatra tatra traye kim ? || 1||" ityAdi, zratrabahuvaktavyaM tantu nocyate, granthagahanatA prasaGgAta, anyatra yatnenoktatvAcceti / AhaprayakSaviSayatvA devAnnAnumAnapravRttirayuktA, naivaM puruSapiNDamAtrapratyakSatAyAmapimatputro na veti sandehAdyukta evAnumAnopanyAsa iti kRtaM prasaGga ena / 'se kiM taM sesa' mityAdi, puruSArthopayoginaH parijijJAsitAtturagAderathAdanyo hepitAdirarthaH zeSa ihocyate, sagamakatvena yasyAsti taccheSavadanumAnaM tacca paMcavidhaM tadyathA, - kArye zetyAdi, tatra kAryeNakAraNAnumAnaM yathA - hayam - azva he pitena ityadhyAhAraH, heSitasya tatkAryatvAt tadAkarNya hayo'treti yA pratotirutpadyate tadiha kAryeNa - kAryadvAreNotpannaM zeSavadanumAnamucyate iti bhAvaH, cittu prathamataH zaMkha zabdenetyAdi dRzyate tatroktAnusArataH sarvodAharaNeSu bhAvanA kAryA / 'se kiM taM kAraNa' mityAdi, iha kAraNena kAryamanumIyate, yathaH viziSTame ghonnatidarzanAna kazcit vRSTayanumAnaM karoti yadAha - " rolamvagavalavya latamA lamalinatviSaH / vRSTiM vyabhicarantIha naiva prAyAH payomucaH / / 1 / / " iti evaM candrodayAjjaladhevR ddhiranumIyate kumuda vikAzazca mitrodayAjjalaruhaprabodho ghUkamadamokSazca tathAvidhavarSaNAt sasyaniSpatti: - kRSivalamanaH pramodazca etyAdi, tadevaM kAraNamevedAnumApakaM anuminute Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private And Personal Use Only "
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 8 www.kobatirth.org jainAgamanyAyasaMgrahaH sAdhyasya nAkAraNaM, tatra kAryakAraNabhAva eva keSAMcid vipratipattiM pazyaistameva tAvanniyataM darzayannAha - tantavaH padasya kAraNaM natu paTastantUnAM kAraNam pUrvamanupalabdhasya tasyaivatadbhAve upalambhAd itareSAMtu paTAbhAve'pyupalambhAd atrAha - nanuyadA kazcinnipuNaH paTabhAvena saMyuktAnapi tantUn krameNaviyojayati tadA paTo'pi tantUnAM kAraNaM bhavatyeva naivaM - satvenopayogAbhAvAt yadevahi labdhasattAka - satsvasthitibhAvena kAryamupakurute tadeva tasya kAraNa - tvenopadizyate, yathA mRtpiNDoghaTasya, ye tu tantuviyogato'bhAvIbhavatA paTena tantavaH samutpadyante teSAM kathaM paTaH kAraNaM nirdizyate, nahijvarAbhAvena bhavata ArogitAsukhasya jvaraH kAraNamiti zaMkayate vakttaM yadyevaM paTe'pyupadyamAne tantavo'bhAvI bhavantIti te'pi tatkAraNa na syuriti cet, naivaM, tantupariNAmarUpa evahi paTo yadi ca tantavaH sarvathA'bhAvI bhaveyustadA mRdabhAve ghaTasyeva padasya sarvathaivopalabdhirna syAt, tasmAt paTakAle'pi tantavaH santIti satyenopayoga tte paTasya kAraNamucyante, paTaviyojanakAle tyaikaikataMtyavasthAyAM paTo nopalamyate tastatra satvenopayogAbhAvAnnAsauteSAM kAraNaM, evaM vIraraNakaTAdiSvapi bhAvanA kAryA, tadevaM yadyasya kAryasya kAraNatvena nizcitaM tattasya yathA samabhava gamakatvena vaktavyatamiti / ' se kiM taM guNeNa mityAdi, nikaSaH kapaNapaTTagatAkathita suvarNarekhA tena suvaraNamanumIyate yathA paJcadazAdivarNa kopetamidaM suvarNaM, tathAvidhanikaSopalambhAt, pUrvopalabdhobhayasammatasuvarNavat evaM zatapatrikAdi puSpamatra, tathA vidhagandhopalambhAt, pUrvopalabdhavastuvat evaM lavaNamadirAvastrAdayoSneka bhedasambhavato'niyatasvarUpA api pratiniyata tathAvidha rasAsvAdasparza .) , Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir " 1 For Private And Personal Use Only
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhAvapramANam diguNopalavdheH pratiniyatasvarUpAH sAdhayitavyAH / 'se kiM taM avayaveNa' mityAdi, avayavadarzanenAvayavI anumIyate, yathA mahiSaH, atra tadavinAbhUtazRGgopalabdheH, pUrvopalabdhobhayasammatapradezavat , ayaMcaprayogovRttivaraNDakAdyantaritatvAdapratyakSa evAvayavini draSTavyaH, tatpratyakSatAyAmadhyakSata eva tat siddharanumAnavaiyaryaprasaGgAditi evaM zeSodAharaNAnyapi bhAvanIyAni, navaraM dvipadamanuSyAdItyAdi, manuSyo'yaMtadavinA bhUtapada dvayopalaMbhAta , pUrvadRSTamanuSyavat evaM catuSpadabahupadeSvapi, ' gomhI' karNazRgAlI, 'pariyarabaMdheNabhaDa' mityAdi, gAthA pUrva vyAkhyAtaiva, tadanusAreNabhAvo'pyUhya iti, / 'se kiM taM AsaeNa' mityAdi, AzrayatotyAzrAyo-dhUmavalAkAdiH, tatra dhUmAdagnyanumAnaM valAkAdestu jalAdyanumAnapratItameva, AkAreGgitAdibhizcapUrvavyAkhyAtasvarUpairdevadattAdyAzritaistadantargatamano'numAnaMsuprasiddhameva, atrAha-nanu-dhUmasyAgnikArya tvAtpUrvoktakAryAnumAnaeva gatatvAt kimihopanyAsa:1, satyaM, kintvagnyAzrayatvenApi loke tasyaruDhatvAdatrApyupanyAsaH kRta ityadoSaH, tadetat zeSavadanumAnam / mUlaH-se ki taM diTu sAhammavaM 1, 2 duvihaM paeNanaM, taM jahA sAmannadiTTaca visesadica / se kiM taM sAmaraNadiTTha?, 2 jahA ego puriso tahA bahave purisA jahA vahave purisA tahA ego puriso jahA ego karisAvaNo tahA vahave karisAvaNA, jahA bahave karisAvaNA-tahA ego karisAvaNo, se taM For Private And Personal Use Only
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jainAgamanyAyasaMgrahaH sAmaeNadiTTha / se kiM taM visesadiTTha 1, 2 se jahANAmae keI purise kaci purisaM bahUNaM purisANaMmajme puvadiTTha paccabhijANejjAayaM se purise bahUNaM karisAvaNaNaM majme puvadiDa karisAvaNaM paccabhijANijjA ayaM se karisAvaNe / tassa samAsotivihaM gahaNaM bhavai, taM jahA-atIyakAlagahaNaM paDuppaeNakAlagahaNaM aNAgaya kAlagahaNaM / se kiM taM atIya kAlagahaNaM 1, 2 uttaNANi vaNANi niSpharaNa sassaM vA meDaNiM puNNANi a kuNDasaraNaI dIhiAtaDAgAIpAsittA teNaM sAhijjai jahA -suvuTThI AsI, se taM atIya kAlagahaNaM / se kiM taM par3apaeNakAlagahaNaM 1, 2 sAhu~ gobaraggayaM bicchaDDiapaurabhattapANaM pAsittA teNaM sAhijjai jahA subhikkhe vaTTaI, se taM paDuppaeNa kAla gahaNaM / se ki taM praNAgayakAla gahaNaM 1, 2 abbhassa nimmala kasiNA ya girI savijjuzrA mehA / thapiyaM vA ubbhAmo saMjmA rattA paNihA ddhA) y|| 117 // vAruNa vA mahiMdaM vA aeNayaraM vA pasatthaM uppAyaM pAsittA teNaM sAhijjai jahA-suvuTThI bhavissai, se taM-aNAgayakAlagahaNaM / eesi ceva vivajjAse tivihaMgahaNaM bhavai, taM jahA-atIyakAla gahaNaM paDuppaeNa kAlagahaNaM aNAgayakAla gahaNaM / se ki taM atIyakAlagahaNaM 1, nittiNAI For Private And Personal Use Only
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhAvapramANam vaNAI aniephaeNasassaM vA meiNI sukkANi a kuMDasaraNaIdIhiataDAgAI pAsitA teNaM sAhijjaha jahA-kuvuTThI AsI, setaM atIyakAlagahaNaM / se kiM taM paDuppaeNa kAlagahaNaM ? , 2 sAhu~ goaraggagayaM bhikkhaM alabhamANaM pAsittA teNaM sAhijjai jahA-dubhikkhevaTTai, se taM paDuppaeNa kAla gahaNaM / se kiM taM aNAgayakAlagahaNaM ?, dhUmAyatidisAo saM (?) viameiNI apaDivaddhA / vAyA neraiyA khalu kuvuTTImevaMniveyaMti // 118 // aggeyaM vA vAyavvaM vA aeNayaraM vA apasatthaM -uppAyaM pAsittA teNaM sAhijjai jahA-kuvuTThIbhavissai, se taM aNAgayakAla gahaNaM, se taM visesadiTTa, setaM diTThasAhamma, se taM aNumANe / TIkA :-dRSTena pUrvopalabdhenArthena saha sAdharmya dRSTasAdharmya, tad gamakatvena vidyate yatra tad dRSTasAdharmyavat , pUrvadRSTazcArthaH kazcit sAmAnyataH kazcittu vizeSato dRSTaHsyAt , atastadbhedAdidaM dvividhaM, sAmAnyato dRSTArthayogAt sAmAnyadRSTaM, vizeSato dRSTArthayogAt vizeSadRSTaM tatra sAmAnyadRSTaM yathA ekaH puruSastathA bahavaH puruSA ityAdi, idamuktaM bhavati-nAlikaradvIpAdAyAtaH kazcit tatprathamatayA sAmAnyataH eka kazcana puruSaM dRSTvA anumAnaM karoti yathA ayamekaH paridRzyamAnaH puruSa etadAkAraviziSTastathA bahavo'trAparidRzyamAnA api puruSA etadAkArasampannA eva, puruSatvAvizeSAd, anyAkAratve puruSatvahAniprasaGgAt, gavAdivat , bahuSu tu puruSeSu tatprathamato vIkSiteSvevamanuminoti yathA'mI For Private And Personal Use Only
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 12 jainAgabhanyAyasaMgrahaH paridRzyamAnA puruSA etadAkAravantaH tathA'paro'pyekaH kazcit puruSaH etadAkAravAneva, puruSatvot , aparAkAratvetaddhAniprasaGgAt , azvAdivaditi, evaMkArSApaNAdiSvapivAcyaM, vizeSato dRSTamAha --' se jahAnAmae' ityAdi, atra puruSAH sAmAnyena pratItA eva, kevalaM yadA kazcit kvacitakazcit puruSavizeSaM dRSTvA taddezanAhitasaMskAro'saMjAtatatpramoSaH samayAntare vahupuruSasamAjamadhye tamevapuruSavizeSamAsInamupalabhyAnumAnayati-yaH pUrvamayopalabdhaH sa evAyaM puruSaH, tathaiva pratyabhijJAyamAnatvAt , ubhayAbhimata puruSavaditi, etattadA vizeSadRSTamanumAnamucyate, puruSavizeSa. viSayatvAd, evaM kArSApaNAdiSvapi vAcyaM / tadevamanumAnasya traividhyamupadaya'sAmprataM tasyaiva kAlatrayaviSayatAM darzayannAha -' tassa samAso tivihaM gahaNa' mityAdi, tasyetisAmAnyenAnuvartamAnamanumAnamAtraM sambadhyate, tasyAnumAnasya trividhaM grahaNaM bhavati, tadyathA-atItakAlaviSayaM grahaNaM - grAhyasya vastunaH paricchedo'tItakAlagrahaNaM, pratyutpannovartamAna kAlastadviSayaM grahaNaMpratyutpannakAlagrahaNaM,anAgato - bhaviSyatkAlastadviSayaMgrahaNamanAgatakAlagrahaNam , kAlatraya vartino'pi viSayasyAnumAnAta , paricchedo bhavatItyarthaH, tatra 'uttiNAI ti udgatAni tRNAni yeSu vaneSu tAni tathA, ayamatra prayogaH-suvRiSTirihAsId , uttRNavananiSpannasasya pRthvItalajalaparipUrNakuNDAdijalAzaya prabhRtitatkAryadarzanAt abhimatadezavadityatItasya vRSTilakSaNa viSayamyaparicchedaH, sAdhuca 'gocarAgragata bhikSApraviSTaM vizeSeNa charditAni-- gRhasthairdattAni pracurabhaktapAnAni yasya sa tathA taM tAdRzaM dRSTvA kazcit sAdhayati-subhikSamiha vartate, sAdhUnAM taddha tukapracurabhaktapAnalAbhadarzanAt , For Private And Personal Use Only
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhAvapramANam 13 pUrvadRSTapradezavaditi / 'abbhassa nimmalattaM gAhA sugamA, navaraM stanitaM - meghagarjitaM 'vAu bhAmo' tti tathAvidho vRSTayavyabhicArI pradakSiNaM dikSu bhraman prazasto vAta: 'vAruNaM' ti ArdrAmUlAdinakSatraprabhavaM mAhendrarohigIjyeSThA dinakSatrasambhavaM anyataramutpAtam ulkApAtadigdAhAdikaM prazastaM vRSTayavyabhicAriNam dRSTvA'numIyate, yathA - suvRSTiratrabhaviSyati, tadvyabhicAriNAmabhra nirmalatvAdInAM samuditAnAmanyatarasya vA darzanAt, yathA'nyadati, viziSTA hyabhranirmalatvAdayo vRSTiM na vyAbhicarantyata: pratipattraiva tatra nipuNena bhAvyamiti, 'eesiMceva vivajjAse' ityAdi, eteSAmevottaNvanAdInAmatItavRSTayAdi sAdhakatvenopanyastAnAM hetUnAM vyatyAse - vyatyaye sAdhyasyApi vyatyayaH sAdhayitavyoH yathA kuvRSTirihAsInnistRNavanAdidarzanAdityA divyatyayaH sUtra siddho navaramanAgatakAlagrahaNe mAhendravAruNaparihAreNAgneyavAyavyotpAtA upanyastAH teSAM vRSTivighAtakatvAditareSAM suvRSTitatvAditi / ' se taM visesadiDaM, se taM divasa hamma ' mityetannigamanadvayaM dRSTasAdharmyalakSaNAnumAnagatabhedatra (dva) yasya samarthanAnantaraM yujyate, yadi tu sarvavAcanAsvatraiva sthAne dRzyate, tadAsAdharmyatoSpi sabhadesyAnumAna vizeSatvAt, kAlatrayaviSayatA yojanI yaivAtastAmapyabhidhAya tato nigamanadvayamidamakArIti pratipattavyam tadetadanumAnayiti / sAhammovaNI athopamAnamabhidhitsurAha - mUlaH - se kiM taM zravamme ? 2 duvihe paNa te taM jahA vehammovaNIe / se kiM taM sAhammovaNIe ?, . For Private And Personal Use Only
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jainAgamanyAyasaMgrahaH 2 tivihe paNNatte, taM jahA-kiMcisAhammovaNIe pAyasAhammovaNIe savvasAhammovaNIyae / se kiM taM kiMcisAhammovaNIe ?, 2 jahAmaMdaro tahA sarisavo jahA sarisavo tahA maMdaro jahA samuddo tahA goppayaM jahA goppayaM tahA samuddo jahA Aicco tahA khajjoto jahA khajjoto tahA Aicco, jahA cando tahA kumudo jahA kumudo tahA caMdo, se taM kiMcisAhammo0 / se ki taM pAyasAhammovaNIe 1, 2 jahA go tahA gavatro jahA gavatro tahA go, se taM pAyasAhammo0 / se kiM taM savvasAhammovaNIe ? 2 savvasAhamme ovamme natthi, tahAvi teNeva tassa provamma kIrai jahA arihaMtehiM arihaMtasarisaM kayaM cakkavaTTiNA cakkavaTTisarisaM kayaM, baladeveNa baladevesarisaM kayaM, vAsudeveNA vAsudevasarisaM kayaM sAhuNA sAhurisaM kayaM se taM savvasAhamme, se taM sAhammovaNIe / se kiM taM vehammovaNIe ?, 2 tivihe .paeNatte, taM jahA-kiMcivehamme pAyavehamme savvavehamme / se ki taM kiMcivehamme ! 2 jahA sAmalero na tahA bAhulero, uhA bAhulero na tahA sAmalero, se taM kiMci vehamme / se kiM.ta pAya vahamme ? jahA vAyaso na tahA pAyaso, jahA pAyaso na tahA vAyaso, se taM pAyavehamme / se kiM taM sabvavehamme ?, For Private And Personal Use Only
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhAvapramANam 15 2 savvavehamme zravamme natthi, tahAtri teNeva tassa zravammaM kIrai, jahA pIeNaM gosarisaM kayaM dAseNa dAsasarisaM kayaM kA kAkasarisaM kayaM sAre sAsarisaM kayaM pANega pAraNasarisaM karma se taM savvavehamme / setaM vehammovaNIe / se taM me | " TIkA :- upamIyate - sadRzatayA vastu gRhyate anayetyupamA saivo pamyaM, tacca dvividhaM - sAdharmyeNopanItamupanayo yatra tat sAdhamryo panItaM vaidhayeopanItam - upanayo yatra tadvaidharmyamyopanItam tatra sAdha - myapanItaM trividhaM - kiJcit sAdharmyAdibhedAt kiMcit sAdharmyaca maMdara sarvapAdInAM tatra maMdara sarSapayordvayorapi mUrtatvaM sAdRzyaM, samudra goSpadayoH sodakatvamAtram, AdityakhadyotayorAkAzagamanodyotakatvarUpaM, candrakumudayoH zuklatvamiti / 'se kiM taM pAyasAhamme' ityAdi, khurakakudavipArasalAGga - lAdedvayorapi samAnatvAt, navaraM sakamvalogovR ttakaNThastu gavaya iti prAyaH sAdharmyatA / sarva sAdharmyantu kSetrakAlAdibhirbhedAt na kasyApi kenacit sArddhaM saMbhavati, sambhavetvekatA prasaGgaH tarhi - upamAnasya tRtIya - bhedopanyAso'narthaka evetyazaGkayAha - tathApi tasya vivacitasyAdAde--- svAdAdinA aupamyaM kriyate, tadyathA - 'arhatA tsadRzaMkRtaM tat kimapi sarvottamaM tIrthapravartanAdi kAryamarhatA kRtaM yadarhanneva karoti nAparaH kazciditi bhAvaH, evaM ca sa eva tenopamIyate loke'pihikenacidatyadbhute kArye kRte vaktAro dRzyante - tat kimapIdaM bhavadbhiH kRtaM yadbhavantu eva kurvanti nAnya: kazciditi, evaM cakravartivAsudevAdiSvapi vAcyam' se kiM For Private And Personal Use Only
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 16 jainAgamanyAyasaMgrahaH " -- 2 taM hovaNI' ityAdi, yatheti - yAdRzaH zavalAyA: gorapatyaM zAbaleyo na tAdRzo bahulAyA apatyaM bAhuleyo, yathAcAyaM na tathetaraH, atracazeSadharmaistulyatvAdbhinnanimitta janmAdimAtratastu - vailakSaNyAt kiMcid vaidharmya bhAvanIyam, 'se kiM taM pAyavehamme' ityAdi, atra vAyasapAyasayoH sacetanatvAcetanatvAdibhirbahubhirdharmairvisaMvAdAt abhidhAnagatavarNadvayena satvAdi mAtratazca sAmyAtprAyo vaidharmyatA bhAvanIyA. sarvavaidhamryantu na kasyacit kenApi saMbhavati, sattvaprameyatvAdibhiH sarvabhAvAnAM samAnatvAt tairapyasamAnatve'satvaprasaGgAt tathApi tRtIyabhedopanyAsa vaiyarthamAzaMkyAha - tathApi tasya tainaivopamyaM kriyate yathA nIcena nIcasadRzaM kRtaM gurughAtAdi-ityA di. Aha - nIcena nIcasadRzaM kRtaMmityAdi bruvatA sAdhamyamevokta syAnna vaidhamrmya, satyaM, kintunI co'piprAyo naivaM vidhaM mahA pApamAcarati kiMpunaranIca, 1 tataH sakala jagavilakSaraNa pravRttatvavivakSayA vaidhamyamiha bhAvanIyam, evaM dAsAdyadAharaNeSvapivAcyam / 'setaM savvavehamme ' ityAdi nigamanatrayam / mUlaH - se kiM taM zrAgame 1 2 duvihe paNNatte, taM jahAloie lAutarie / se kiM taM loie 1, 2 jaNaM imaM aNNANihiM micchAdiTTiehiM sacchaMda buddhimaivigappiyaM, taMjahA - bhArahaM rAmAyaNaM jAva cattAri veyA saMgovaMgA, se taM loie Agame / se kiM louttarie 1, 2 jaNaM imaM arihaMtehiM bhagavaMtehiM upparagaNA desaNadharehiMtIyapaccuSparANamaNAgayajAehiM tilukkavahimahiapUiehiM savvarA hiM savvadarasIhiM paNIyaM duvAla saMgaMgatripiDagaM, taMjahA AyAro jAva diTThi 1 For Private And Personal Use Only ---
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhAvapramANam vAo / hA Agame tivihe paNNaca e, taMjahA--suttAgame zratthAgame tadubhayAgame / ahavA - Agame tivihe paNNatte, taMjA - zrAgame atarAgame paraMparAgame, titthagarANaM atthassa tAgame gaNaharANaM suttassa attAgame atthassa atarAgame gaNaharasIsANaM suttassa atarAgame atthassa paraMparAgame, terA paraM suttassava savi No attAgame No NaMtarAgame paraMparAgame, se taM loguttarie se taM Agame, se taM gANaguNappamANe // , TIkA: -- guruvAramparyeNAgacchatItyAgamaH, zra - samantAd gamyante -jJAyante jIvAdaya: padArthA aneneti vA AgamaH, zrayaM ca dvidhA prajJaptaH, tadyathA - 'loie' ityAdi, idaM ceheva pUrvaM bhAvazrutaM vicArayatA vyAkhyAtaM, yAvat se taM loie, se kiM taM loguttarie Agametti "ahavA Agame tibihe' ityAdi, tatra sUtrameva sUtrAgamaH tadabhidheyazcArtha evArthAgamaH, sUtrArthobhayarUpastu tadubhayAgamaH, athavA anyena prakAreNAgamastrividhaH prajJaptaH tadyathA - AtmAgama ityAdi, tatra gurUpadezamantareNAtmana eva zragama zrAtmAgamo yathA - tIrthaGkarANAmarthasyAtmAgamaH svayameva kevalo ( leno ) palabdheH, gaNadharANAM tu sUtrasyAtmAgamaH svayameva prathitatvAd, arthasyAnantarAgamaH anantarameva tIrthakarAdAgatatvAd, uktaM ca - "pratthaMbhAsai arahA sutaM gaMthati gaharA niuraNa" mityAdi, gaNadhara ziSyaNAM jambUsvAmiprabhUtInAM sUtrasyAnantarAgama:, avyavadhAnena gaNadharAdevazruteH, arthasya " 17 For Private And Personal Use Only
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jainAgamanyAyasaMgrahaH paramparAgamaH gaNadhareNaiva vyavadhAnAt , tata Uce prabhavAdInAM sUtrasyArthasya ca nAtmAgamo nAnantarAgamaH, tallakSaNAyogAt , apitu paramparAgama eva, anena cAgamasya tIrthakarAdiprabhavatvabhaNanenaikAntApauruSeyatvaM nivArayati, pauruSatAlvAdivyApAramantareNa nabhasova viziSTazabdAnupalabdhaH, tAlvAdibhirabhivyajyata eva zabdo natu kriyate iti cet, nanu yadyevaM tarhi sarvavacasAmapauruSeyatvaprasaGgaH, teSAM bhASApudgalaniSpannatvAd , bhASApudgalAnAM ca loke sarvadaivAvasthAnato'pUrva kriyamANatA'yogena tAlvAdibhirabhivyaktimAtrasyaiva nivartanAt , naca vaktavyaM -vacanasya paudgalikatvamasiddham. mahAdhvanipaTalapUritazravaNa vAdhirya kuDyaskhalanAdyanyathAnupapatteH, tasmAnnaikAntenApauruSeyamAgamavacaH, tAlvAdivyApArAbhivyaMgyatvAt , devadattAdivAkyavata, ityAdyatra bahuvaktavyaM tattu nocyate sthAnAntaranirNotatvAditi / 'se taM loguttarie , ityAdi nigamanatrayam / / ukta jJAnaguNapramANamatha darzaguNapramANamAha mUlaH--se kiM taM daMsaNaguNappamANe ?, 2 caubihe paeNatte, taMjahA-cakkhudasaNaguNappamANe acakkhudaMsaNaguNappamANe aohidaMsaNaguNappamANe kevaladasaNaguNappamANe cakkhuDhasaNaM cakkhudaMsaNissa ghaDapaDakaDarahAiesu ibbesu acakkhudasaNa acakhudaMsaNissa prAyabhAve aohidasaNaM ohidaMsaNissa savvaruvidavvesu na puNa savvapajjavasu kevaladaMsaNaM kevaladaMsaNissa savvadavvesu a sabapajjavesu a, se taM dasaNaguNappamANe / For Private And Personal Use Only
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhAvapramANama TIkA:-darzanAvaraNakama kSayopazamAdijaM sAmAnyamAtragrahaNaM darzanamiti, ukta ca--'jaM sAmannaggahaNaM bhAvANaM neya kaTTamAgAraM / avisesiUNa atthe daMsaNamii buccae samae / / 1 / / tadevAtmalo guNaH sa eva pramANaM darzanaguNapramANam , idaMca cakSurdarzanAdibhedAccaturvidham , tatra bhAvacakSurindriyAvaraNakSayopazamAd dravyendriyAnupaghAtAcca cakSurdarzanina:-cakSudarzanalabdhimato jIvasya ghaTAdiSu dravyeSu cakSuSo darzanaM cakSurdarzanam , bhavatIti kriyAdhyAhAraH, sAmAnyaviSayatve'pi cAsya yad ghaTAdivizeSAbhidhAnaM tatsAmAnyavizeSayoH kathaJcidabhedAdekAntena vizeSebhyo vyatiriktasya sAmAnyasyAgrahaNakhyApanArtham , uktaca-"ni vizeSaM vizeSANAM grahodarzanamucyate" ityAdi, cakSurjazeSendriya catuSTayaM manazcacakSurucyate, tasya darzanamacakSurdarzanaM, tadapi bhAvAcakSurindriyAvaraNakSayopazamAt dravyendriyAnupaghAtAcca acakSurdarzaninaH-acakSurdarzanalabdhimato jIvasyAtmabhAve bhavati, Atmani-jIve bhAvaH-saMzliSTatayA sambandho, viSayasya ghaTAderiti gamyate, tasmin sati idaM prAdurbhavatItyarthaHidamukta bhavati-cakSuraprApyakAri tato durastharmApa svaviSayaM paricchinattItyasyAthesya khyApanArtha ghaTAdiSu cakSurdarzanaM bhavatIti pUrva viSayasya bhedenAbhidhAnaM kRtaM, zrotrAdIni tu prApyakArINi tato dravyendriya saMzleSa dvAreNa jIvena saha sambaddhameva viSayaM paricachindantItyetadarzanArthamAtmabhAve bhavatItyevamiha viSayasyAbhedena pratipAdanamakArIti, ukta ca- "puDhasuNei saha ruvaM puNa pAsaI apuTThatu" ityAdi / avadhedarzanamavadhidarzanam , avadhidarzanina:- avadhidarzanAvaraNakSayopazamasamudbhU tAvadhidarzanalabdhimato jIvasya sarveSvapi rupidravyeSu bhavati, na punaH sarvaparyAyeSu,yato' For Private And Personal Use Only
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir janAgamanyAyasaMgrahaH vagherutkRSTato'pyekavastugatAH saMkhyeyA asaMkhyeyA vA paryAyA viSayatvenoktAH, jaghanyatastu dvau paryAyau dviguNito. ruparasagandhasparzalakSaNAzcatvAraH paryAyA ityarthaH, ukta'ca "davvatro asaMkhejje saMkhejje Avi pajjave lahai / do pajjave duguNie lahai ya egAu davAo // 1 // atrAha-nanu paryAyA vizeSA ucyante, naca darzanaM vizeSaviSayaM bhavitumarhati, jJAnasyaiva tadviSayatvAt , kathamihAvadhidarzanaviSayatvena paryAyAnirdiSTAH, sAdhUkta, kevalaM paryAyairapi ghaTazarAvodazcanAdibhimadAdisAmAnyameva tathA tathA viziSyante na punaste tata ekAntena vyatiricyante, ato mukhyataH sAmAnya guNIbhUtAstu vizeSA apyasya viSayI bhavantIti, khyApanArtho'tra tadupanyAsa: kevalaM-sakaladRzyaviSayatvena paripUrNa darzanaM kevaladarzanina:-tadAvaraNakSayAvibhUtatallandhimato jIvasya sarvadravyeSu mUrtAmUrteSu sarvaparyAyeSu cabhavatIti / manaH payAryajJAnaM tu tathAvidhakSayopazamapATavAt sarvadAvizeSA neva gRhadutpadyate na somAnyaM, atastaddazanaM nokta miti, tadetadarzanaguNa pramANam // malaH-se ki taM carittaguNappamANe 1, 2 paMcavihe paeNatte, taMjahA-sAmAiacaritaguNappamANe cheovaTThAvaNacarittaguNappamANe parihAravisuddhiacarittaguNappamANe suhumasaMparAya carittaguNappamANe ahakkhAyacarittaguNappamANe / sAmAiacarittaguNappamANe duvihepaNNatte, taMjahA-ittarie a Avakahie / cheovaTThAvaNacarittaguNappamANe duvihe paeNana, taMjahA For Private And Personal Use Only
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhAvapramANam sAibAre a niraibAre a| parihAravisuddhi carittaguNappamANe duvihe paNNAtte, taMjahA nindhisamANa ya niviTThakAie a| suhumasaMparAyaguNappamANe duvihe paeNatte, taMjahA-(saMkilissamANae ya visujjhamANae ya, ahakkhAyacaritaguNappamANe duvihe pannatte, taMjahA--) paDivAI a apaDivAI a / (ahavA) ahakkhAyacaricaguNappamANe, duvihe paeNa, taMjahAchaumathie akevalie ya / se taM carittaguNappamANe, se taM jIvagaNappamANe, se taM guNappamANe (sU0 144) TIkA :-carantyaninditamaneneti caritraM tadeva cAritraM, cAritra mevaguNaH 2 sa eva pramANaM 2 sAvadyayogaviratirupaM. tacca paMcavidhama, sAmAyikAdi, paMcavidhamapyetadavizeSata: sAmAyikameva, chedAdi vizeSaistu vizeSyamANaM paJcadhA bhidyate, tatrAdyaM vizeSAbhAvAt sAmAnyasaMjJAyAmevAvatiSThate sAmAyikamiti, sAmAyika pUrvoktazabdArtha taccatvaraM yAvatkathitaM ca tatretvaraM bhAvivyayadezAntaratvAt svalpakAlaM, taccAdyacaramatIrthakarakAlayoreva yAvadadyApi mahAvratAni nAropyante tAvacchiSyasya saMbhavati, Atmana: kathAM yAvadAste tad yAvat kathaM-yAvajjIvamityarthaH yAvatkathameva yAvatkathikam , etacca bharatairAvateSvAdya caramavarjamadhyamatIrthakarasAdhUnAM mahAvidehatIrthakarayatInAM ca saMbhavati, pUrvaparyAyasya chedenopasthApanaM mahAvrateSa yatra tacchedopasthApanaM, bharatairAvataprathamapazcimatIrthakaratIrtha eva, nAnyatrapa tacca sAticAraM niraticAraM ca tatretvarasAmAyikasya zaikSakasya For Private And Personal Use Only
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org " Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 22 janAgamanyAyasaMgrahaH yadAropyate tIrthAntara vA sakrAmataH sAdhoyeMthA pArzvanAthatorthAnmahAvIratorthaM saMkrAmatastanniraticAraM, mUlaguNaghAtinastu yat puna tAropaNaM tatsAticAraM / parihAraH- tapovizeSastena vizuddhaM, athavA parihAraH aSa NIyAdeH parityAgovizeSeNazuddho yatra tatparihAravizuddha' tadeva parihArazuddhikam, tadapi dvividhaM nirvizyamAnakaM nirviSTakAyikaM ca tatra nirvi zyamAnakam - sevyamAnam athavA tadanuSThAtAraH sAdhavo nirvizyamAnakA : tatsahayogAttadapi nirvizyamAnakaM nirviSTa asevitaH prastuta tapo vizeSaH kAyo yeSAM te nirviSTakAyAH, ta eva nirviSTakAyikAH sAdhavaH, tadAzrayatvAd prastutacAritramapi nirviSTakAyikaM, idamatra hRdayam-ta - tIrthakara - caraNamUle yena tIrthakarasapIpe da: pratipannapUrva tadantike vA navako gaNaH parihAravizuddhicAritraM pratipadyante, nAnasya samIpe, tatraikaH kalpasthito yadantike sarvA sAmAcAro kriyate, catvAramtu khAdhavo vacyamANaM tapaH kurvanti, te ca parihArikA ityucyante, anye tu catvAro vaiyAvRtya kartRtvaM pratipadyante, tecAnuparihArikA iti vyapadizyante tatra parihArakAraNAM tapaH procyate-grISme jaghanyatazcaturtha madhyama pade SaSThaM utkRSTatastvaSTamaM zizire jaghanyamadhyamotkRSTapadeSu yathA saMkhyaMSaSThamaSTamadazamaM ca, varSAsu jaghanyAdipadatraye pi yathAkramamaSTamaM dazamaM dvAdazaM ca zeSAstu kalpasthitAnuparihArikA: paMcApi prAyo nityabhaktA nopavAsaM kurvanti, bhaktaM ca pakhAnAmapyAcAmalameva, nAnyat; tataH parihArikAH paNmAsAnyAvadyathokta* tapaH kRtvA anupahArikatAM pratipadyante, anuparihArikAstu parihArikatAM, tairapi SaNmAsAnyAvadyadA tapaH kRtaM bhavati tadA kRtatapasAmaSTArnA madhyAdekaH kalpasthito vyavasthApyate atanazcAsau SaDmAsAnyAvayathoktaM tapaH 2 For Private And Personal Use Only
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org bhAvapramANama Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 23 karoti, zeSAstu saptAnucaratAmAzrayanti evaM cASTAdazabhirmAsairayaM kalpaH samApyate tatsamAptau ca bhUyastameva kalpaM jinakalpaM prati padyeran gacchaM vA pratyAgaccheyuriti trayIgatiH, aparaM caitaccAritraM chedopasthApanacaravatAmeva bhavati, nAnyeSAmityalamatiprasaMgena, tadevamiha yo yastapaH kRtvA anuparihArikatAM kalpasthitatAM vA'GgIkaroti tatsamba parihAravizuddhikaM nirviSTakAyikamucyate, ye tu tapaH kunti tatsambandhi nirvizyamAnakamiti sthitam / saMparaiti - paryaTati saMsAramaneneti samparAyaH krodhAdikaSAyaH, lobhAMzamAtrAvazeSatayA sUkSmaH samparAyo yatra tatsUkSmasamparAyam idamapi saMklizyamAna vizudhyamAnakabhedAt dvidhaiva, tatra zreNImA rohato vizudhyamAnakamucyate, tataH prayamasya saMklizyamAnakamiti, 'ahvAyaM' ti atha zabdo'trayAthAtathyye AGabhividhau - samantAdyAthAtathyena khyAtamathAkhyAtaM kaSAyodayAbhAvato niraticAratvAta pAramArthikarUpeNa khyAtamathAkhyAtamityarthaH, etadapi pratipAtyapratipAti bhedAt dva edhA, tatropazAntamohasya pratipAti kSIraNamodasyatvapratipAti; athavA kevalinazchadmasthasya copazAntamohakSINamohasya tad bhavatyataH svAmo bhedAt dvaM vidhyamiti / tadetaccAritraguNapramANam, tadettajjIvaguNapramANaM, tadetadguNapramANamiti || 144 || tadevaM jIvAjIvabhedabhinnaM guNapramANaM pratipAdya kramaprAptaM nayapramANaM pratipAdayannAha mUlaH -- se ki taM nayappamANe 1, 2 tivihe paNNatte, taM jahA -- patthagadi teNaM vasahidiTTha teNaM paesadiTTha teAM / se kiM taM patthagadiTTha teNaM 1, 2 se jahAnAmae keI For Private And Personal Use Only
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jainAgamanyAyasaMgrahaH 24 purise parasu gahAyaDavIsamahutto gacchejjA, taM pAsittA keI vaejjA - kahiMbhavaM gacchasi ?, avisuddhogamo bhai - patthagassa gacchAmi, taMca keI chiMdamANaM pAsittA vaejjA - kibhavaM chidasi ?, visuddhonegamo bhagai --- patthayaM chiMdAmi, taMca keI tacchamArAM pAsittA vaejjA --- kiMbhavaM tacchasi 9, vizuddhatarAo rogamobhaNai patthayaM tacchAmi, taMca keI ukkIramANaM pAsittA vaejjA - ki bhavaM ukkIrasi 1, visuddha tarAyo gamo bhai patthayaM ukkIrAmi, taMca keI (vi) lihamANaM pAsittA vaejjA - kiM bhavaM (vi) lihasi ?, visuddhatarAgamo bhai patthayaM (vi) lihAmi / evaM vizuddhatarassa rogamassa nAmAuDio patthao, evameva vavahArasavi, saMgahassa ciyamiyamejja samArUDho patthao, ujjusuyassapattho'vipatthomejjaMpi patthao tirahaM sahanayANaM patthayasma tthAdigAra jANa jassa vA vaseNaM patthao niSphajjaha, setaM patthayadi te | TIkA :- anantadharmaNo vastunaH ekAMzena nayanaM nayaH sa eva pramANaM nayapramANaM, trividhaM prajJaptamiti, yadyapi naigama saMgrahAdi bhedato bahavo nayAstathApi prasthakAdi dRSTAntatrayeNa sarveSAmiha nirupayitu miSTatvAttraividhyamucyate, tathAcAha--tadyathA-- prasthakadRSTAntenetyAdi, For Private And Personal Use Only
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhAvapramANam 25 prasthakAdidRSTAntatrayeNa hetubhUtena trividhaM nayapramANaM bhavatItyarthaH, tatra prasthaka dRSTAntaM darzayati, tadyathAnAmakaH kazcitpuruSaH parazu-kuThAraM gRhItvA aTavImukho gacchedityAdi, idamukta bhavati- prasthako-mAgadhadezaprasiddho dhAnyamAnavizeSastaddhetubhUtakASThakartanAya kuThAravyagrahastaM takSAdi puruSamaTavIMgacchantaM dRSTvA kazcidanyo vadet-ka bhavAn gacchati ?, tatrAvizuddha naigamo bhaNati-avizuddhanaigamanayamatAnusArI sannasau pratyuttarayatItyarthaH, kimityAha prasthakasya gacchAmi, idamukta bhavati-nake gamA - vastuparichedA yasya api tu bahavaH sa niruktavazAt kakAralopato naigama ucyate, ato yadyapyatra prasthakakAraNabhUtakASThanimittamevagamanaM, natu prasthakanimittaM, tathA'pyanekaprakAravastvabhyupagama paratvAt kAraNe kAryopacArAt tathAvyavahAra darzanAdevamapyabhidhatte'sau-prasthakasya gacchAmoti, taMca kazcit chindantaM, vRkSamiti gamyate, pazyed , dRSTvA ca vadet-kiM bhavAn chinatti ?, tataH prAktanAt kiMcidvizuddhanaigamanayamatAnusArI sannasau-bhaNati-prasthakaM chinadmi, atrApi kAraNe kAryopacArAttathAvyavahati darzanAdeva kASThe'pi chidyamAne prasthakaM chinamItyuttaraM, kevalaM kASThasyaprasthakaM prati kAraNatAbhAvasyAtra kiMcidAsannatvAdvizuddhatvaM, prAk punarativyavahitatvAt malImasatvam , evaM pUrvapUrvApekSayA yathottarasya vizuddhatA bhAvanIyA, nabaraM takSNuvantaM tanUkurvantaM utkirataM vedhanakena madhyAd vikirantaM vilikhantaMlekhanyA mRSTaM kurvANaM, evamanenaprakAreNa tAvanneyaM yAvadvizuddhataranaigamasya 'nAmAuDiutti AkuTTitanAmA prasthako'yamityevanAmAGkito niSpanna: prasthaka iti, / evameva vyavahArasyApIti, lokavyavahAraprAdhAnyenArya vyavahAranayaH, loke ca pUrvoktAvasthAsu sarvatra prasthakavyavahAro dRzyate'to For Private And Personal Use Only
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jainAgamanyAyasaMgrahaH vyavahAranayo'pyevamevapratipadyate iti bhAvaH / 'saMgahasse tyAdi, sAmAnyarupatayA sarva vastu saMgRhNAti-kroDIkarotIti saMgrahastasya matena citAdivizeSaNaiviziSTa eva prastho bhavati, nAnyaH, tatra cito-dhAnyenavyAptaH, saca dezato'pi bhavatyata Aha mitaH' pUrita:, anenaiva prakAreNa meyaM samAruDhaM yatra sa AhitAderAkRtigaNatvAnmeyasamAruDhaH, ayamatra bhAvArtha:--prAktananayadvayasyAvizuddhatvAt prasthakakAraNamapi prasthaka uktaH aniSpanna: prasthako'pi svakAryAkaraNakAle'pi prasthaka iSTaH, asya tu tatovizuddhatvAddhAnyamAnalakSaNaM svArtha kurvanneva prasthakaH, tasya tadarthatvAt , tadabhAve ca prasthakavyapadeze'tiprasaGgAditi yathokta eva prasthakaH, so'pi prasthaka sAmAnyAvyatirekAt vyatireke cAprasthakatva prasaMgAt sarva eka eva prasthaka iti prastutanayo manyate, sAmAnyavAditvAditi; / "ujjusuyasse tyAdi. RjusUtraH-pUvoktazabdArtha: tasya niSpannasvarupo'rthakriyAhetuH prathiko 'pi prasthakaH, tatparichinnaM dhAnyAdikamapi vastu prasthakaH, ubhayatra prasthako'yamiti vyavahAradarzanAt , tathApratIte , aparaM cAsau pUrvasmAdvizuddhatvAdvartamAne eva mAnameye prasthakatvena pratipadyate, nAtItAnAgatakAle, tayovinaSTAnutpannatvenAsatvAditi / 'tirahasaddanayANa' mityAdi, zabdapradhAnA nayAH zabdanayA :- zabdasamabhirudvaivaMbhUtAH, zabde'nyathA sthite'thamanyathAnecchannyamI, kintu ?, yathaiva zabdo vyavasthitastathaiva zabdenArtha gamayantItyataH zabdanayA ucyante, adyAstu yathAkathaJcicchabdAH pravartantAmarthA eva pradhAnamityabhyupagamaparatvAdarthanayAH prakIrtyante, ata:-eSAM trayANAM zabdanayAnAM, 'prasthakArthAdhikArajJaH' prasthakasvarupaparijJa nopayuktaH prasthakaH, bhAvapradhAnA hyate nayAityato For Private And Personal Use Only
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhAvapramANam bhAvaprasthakamevecchanti, bhAvazca prasthakopayogo'ta: sa prasthakaH, tadupayogavAnapi ca tato'vyatirekAt prasthakaH, yohi yatropayuktaH so'mISAM mate sa evabhavati, upayogalakSaNo jIva: upayogazcat prasthakAdiviSayatayA parINata: kimanyajovasya rupAntaramasti 1, yatra vyapadezAntaraM syAditi bhAvaH, 'jassavAvaseNe' tyAdi, yasya vA prasthakakata gatasyopayogasya vazena prasthako niSpadyate tatropayoge vartamAna kartA prasthako, nahi prasthake'nupayuktaH prasthakaM nirvartayitu kartA samarthaH, tatastadupayogAnanyatvAta sa eva prasthakaH, imAM ca te'tra yuktimabhidadhati-sarvavastu svAtmanyeva vartate, natvAtmavyati rikta AdhAre, vakSyamANa yukatyA etanmatenAnyasyAnyatra vRttyayogAt, prasthaka zca nizcayAtmaka mAnamucyate, nizcayazca jJAnaM, tatkathaM jaDAtmani kASThabhAjanevRttimanubhaviSyati 1, cetanAcetanayoH sAmAnAdhikaraNyAbhAvAt , tasmAt prasthakopayuktaH eva prasthakaH / 'se ta' mityAdi nigamanam / / mala.-se kiM taM vasahidiTTateNaM ?, 2 se jahAnAmae keI purise kaMci purisaM vaejjA-kahiM bhavaM vasasi ?, taM avisuddhoNegamo bhaNai-loge vasAmi, loge tivihe paeNatte, taMjahAuDDhaloe aholoe tirialoeM, tesu savvesu bhavaM vasasi ?, visuddho Negamo bhaNai-tirialoe vasAmi, tirIaloe jaMbuddIvAiyA sayaMbhUramaNapajjavasANA asaMkhijjA dIvasamuddA paeNatA, tesu savvesu bhavaM vasasi ?, visuddhatarAaoNegamo bhaNaijaMbuddIve vasAmi, jaMbuddIve dasa khecA, paeNattA, taMjahA-bharahe For Private And Personal Use Only
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 28 jainAgamanyAyasaMgrahaH eravae hemavaeM eraNNavae harivasse rammagavasse devakurU uttarakurU puvvavidehe avaravidehe, tesu savvesu bhavaM vasasi ?, visuddhatarAtro Negamo bhaNai-bharahe vAse vasAmi, bharahe vAse duvihe paeNatte taMjahAdAhiNaDDhabharahe uttaraDDhabharahe a, tesu savvesu (dosu) bhavaM vasasi? visuddhatarAzro Negamo bhaNai-dAhiNaDDhabharahe vasAmi, dAhiNaDDhabharahe aNegAI gAmAgaraNagarakheDekabbaDamaDaMvadoNamuhapaTTaNAsamasaMvAhasaNNivesAI, tesu savvesu bhavaM vasasi ?, visuddhatarAzro Negamo bhaNai-pAliputte vasAmi, pAiliputte aNegAiM gihAI tesu savvesu bhavaM vasasi ?, visu0 Nega0 bhaNai-devadattassa ghare vasAmi, devadattassaghare aNegA kohagA, tesu savvesu bhavaM vasasi ?, visu0 Ne0 bhaNai-gabbha ghare vasAmi, evaMvisuddhassa Negamassa vasamANo, evameva vavahArassavi, saMgahassa saMthArasamArUDho vamai, unjusuassa jesu AgAsapaesesu aogADho tesu vasai, tiehaMsaddanayANaM AyabhAve vasai / se taM vasahidiTThateNaM / TIkAH-vasatiH nivAsastena dRSTAntena nayavicAra ucyate, tathA nAmakaH kazcitpuruSaH pATaliputrAdau vasantaM kazcitpuruSa vadet ka bhavAn vasati ? tatrAvizuddhanaigamo bhaNati avizuddha naigamanayamatAnusArI sannasau pratyuttaraM prayacchati-loke vasAmi, tannivAsakSetrasyApi catudezarajjvAtmakalokAdanantaratvAd itthamapi ca vyavahAradarzanAt , vizu For Private And Personal Use Only
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhAvapramANam ddhanaigamastvativyAptiparatvAdidamasaGgataM manyate, satastiyalloke vasAmIti saMkSipyottaraM dadAti; vizuddhatarastvidamapyativyApti niSThaM manyate, tato jambUdvopevasAmIti saMkSiptataramAha, evaMbhAratavarSadakSiNArddhabharatapATaliputradevadattagRhagarbhagRheSvapi bhAvanIyam , evaM 'visuddhassaNegamassa vasamANo vasai' evamuttarottarabhedApekSayA vizuddhataranaigamasya vasanneva vasati, nAnyathA, idamuktaM bhavati-yatra gRhAdau sarvadA nivAsitvenAsau vivakSitaH tatra tiSThanneva eSa tatra vasatIti vyapadizyate, yadi punaH kAraNavazato'nyatra radhyAdau vartate tadA tatra vivakSite gRhAdau vasatIti na procyate, atiprasaGgAditi bhAvaH, 'evameve' tyAdi, lokavyavahAraniSTho hi vyavahAranayo, loke ca naigamoktaprakAraH sarve'pi dRSyante iti bhAvaH, atha caramanaigamoktaprakAro loke naiSyate, kAraNato grAmAdau vartamAne'pi devadatte pATaliputra eSa vasatIti vyapadezadarzanAditi cet , naitadevaM, proSite devadatte sa iha vasati naveti kenacitpRSTe proSito'sau neha vasatItyasyApi lokavyavahArasya darzanAditi / 'saMgahasse' tyadi, prAktanAt vizuddhatvAt saMgrahanayasya gRhAdau tiSThannapi saMstArakArUr3ha eva zayanakriyAvAn vasatItyucyate, idamuktaM bhavani-saMstArake'vasthAnAdanyatranivAsArtha eva na ghaTate, calanAdikriyAvatta vAt , mArgAdipravRttavat saMstarAke ca vasato gRhAdau vasatIti vyapadezAyoga eva, atiprasaGgAt , tasmAta kAsau vasatIti nivAsajijJAsAyAM saMstarAke-zayyAmAtrasvarUpe basatItye tadevAsya matenocyate, nAnyaditi bhAvaH, sa ca nAnAdezAdigato'pyeka eva saMgrahasya sAmAnyavAditvAditi ? RjusUtrasya tu pUrvasmAdvizuddhatvAd yeSvAkAzapradezeSvavagADhasteSveva vasatItyucyate. na saMstarAke, sarvasyApi For Private And Personal Use Only
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jainAgamanyAyasaMgrahaH vastuvRtyA nabhasyevAvagAhAt , yeSu pradezeSu saMntArako vartate saMstArake raNavAkrAntA vartante, tato yeSveva pradezeSu svayamavagADhasteSveva vasatItyucyate, saca vartamAnakAla evAsti, atItAnAgatayovinaSTAnutpannatvenaitanmate'satvAditi / : trayANAM zabdanayAnAmAtmabhAve-svasvarUpe sarvo'pi vasati anyasyAnyatravRtyayogAt , tathAhi anyo'nyatra vartamAnaH kiM sarvAtmanA vartate dezAtmanA vA ?, yadyAdyaH pakSastarhi tasyAdhAravyatirekiNAsvakoyarUpeNApratibhAsanaprasaGgo, yathAhi saMstArakAdyAdhArasya svarUpaM sarvAtmanA tatra vRttaM na tad vyatirekeNopalabhyate evaM devadattAdirapi sarvAtmanA tatrAdhIyamAnastad vyatirekeNa nopalabhyate, atha dvitIyo vikalpaH svIkriyate, tarhi tatroSi deze anena vartitavyaM, tataH punarapi vikalpadvayaM-ki sarvAtmanAvarttate dezotmanAveti 1 sarvAtmapakSedezino dezarUpatA''patti, dezAtmapakSe tu punastatrApideze dezinA vartitavyaM, tataH punarapi tadeva vikalpadvayaM, tadevadUSaNamityanavasthA, tasmAtsarvo'pi svasvabhAva eva nivasati, tatparityAgenAnyatra nivAse tasya niHsvabhAvatA prasaMgAdityalaM bahubhASitayA / 'se ta' mityadi nigamanam mUlaH-se kiM taM paesadiTTha'teNaM 1, 2 Negamo bhaNaichaeha paeso, taMjahA-dhammapaeso adhammapaeso aAgAsapaeso jIvapaeso khaMdhapaeso desapaeso, evaM vayaM NegamaM saMgaho bhaNaI-jaM bhaNasi-chaNhaMpaeso taM na bhavai, kamhA ?, jamhA jo desapaeso so tasseva davvassa, jahA ko diDhato ?, dAseNa me kharo kIo dAso'vi me kharo'vi me, taM mA bhaNAhi-chaNDa For Private And Personal Use Only
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org bhAvapramANam Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 1 paraso, bhaNAhi paMcahaM paraso, taMjahA-dhammapaeso adhammapaeso gAsapaesa jIvapaeso khaMdhapaeso, evaM vayaMta saMgrahaM vabahAro bhaNai - jaM bhaNasi - paMcarahaM paeso, taM na bhavai, kamhA ?, jai jahA paMca goDiyA purisANaM kei davva jAra sAmaraNe bhavai taM jahA - hiraNye vA suvvaNe vA dhaNe vA dharaNe vA taM na te juttaM vattaM jahA paMcahaM paraso, taM mA bhaNihi - paMcarAhaM paraso, bhaNAhi - paMcaviho paeso, taMjahA - dhammapaeso adhammapaeso AgAsapaeso jIvapaeso khaMdhapaeso, evaM vayaMtaM vavahAraM ujjusutro bhai - jaM bhaNasi - paMcavihopaeso, taM na bhavai, kamhA ?, jar3a te paMcaviho paeso evaM te ekkekko paeso paMcaviho evaM te paNavIsativiho paraso bhavai - taM mA bhaNAhi - paMcaviho paeso, bhaNAhi - maiyabbo parasA - si dhammapaso si dhammaparaso si AgAsapaeso sitra jIvapaeso sitra khaMdhapaeso, evaM vayaM taM ujjusuyaM saMpai sahanao bharaNai - jaM bhaNasi bhar3ayavvo paeso, taM na bhAi, kamhA ?, jai bhaiavvo paeso, evaM te dhammapaeso sa sa dhammapaesosi zradhammapaesosi zrAgAsapaeso si jIvaurso sitra khaMdhapaeso, adhammaparaso'vi si dhamma so jAva khaMdhapaeso, jIvapaeso'vi si dhammapaeso 31 For Private And Personal Use Only
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jainAgamanyAyasaMgrahaH jAva sikhaMdhapaeso, evaM te aNavasthA bhavissai, taM mA bhaNAhibhaiyavvo paeso, bhaNAhi dhamme paese se paese dhamme, ahamme paese se paese ahamme, aAgAse paese se pae se AgAse, jIve pae se se paese no jIve, khaMdhe paese se paese nokhaMdhe, evaM vayaMta sadanayaM mabhimarUDhomaNai-jaM bhaNasi-dhamme paese se paese dhamme jAva jIve paese se paese nojIve khaMdhe paese se pae se nokhaMdhe, taM na bhavai, kamhA ?, itthaM khalu do samAsA bhavaMti, taMjahAtappurise a kammadhArae a, taM Na Najjai kayareNaM samAseNaM bhaNasi ?, kiM tappuriseNaM kiM kammadhAraeNaM ?, jai tappuriseNaM bhaNasi to mA evaM bhaNAhi, aha kammadhAraeNaM bhaNasi to visesa o bhaNAhi, dhamme ase paese a se paese dhamme ahamme ase paese ase paese ahamme, AnAse ase pae se ase paese AgAse jIve ase paese ase pae se nojIve, khaMdhe ase paese ase pae se nokhaMdhe, evaM vayaM samabhirUDhaM saMpai evaMbhUtrobhaNai-jaM jaM bhaNasi taM taM savvaM kasiNaM paDipuNNaM niravasesaM egagahaNa gahiyaM dese'vi me avatthU paese'vi me avatthU se taM paesadiTTateNaM / se taM nayappamANe (sa0 145) For Private And Personal Use Only
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 33 bhAvapramANam TIkA:-prakRSTodezaHpradezo-nirvibhAgo bhAga ityartha, sa eva dRSTAnta stena naya matAAna cintyante--tatra naigamo bhaNati-dharaNAM pradezaH tadyathA'dhammapaese' ityAdi, dharmazabdena dharmAstikAyo gRhyate, tasya pradezo dharmapradezaH, evamadharmAkAzajovAstikAyeSvapiyojyaM, skandhaH-pudgaladravyanicaya stasya pradezaH skandhapradezaH; dezaH --eSAmeva paMcAnAM dharmAstikAyAdidravyANAM pradezadvayAdinivRtto'vayavastasya pradezo dezapradezaH, ayaM ca pradeza sAmAnyA vyabhicArAt SaNNAM pradeza ityukta', vizeSavivakSAyAM tu SaT pradezA: / evaM vadantaM naigamaM tato nipuNataraH saMyaho bhaNati-yad bhaNasi paeNAM pradeza iti, tanna bhavati-tanna yujyate, kasmAt ?, yasmAt yo deza pradeza iti SaSTa sthAne bhavatA pratipAditaM, tadasaGgatameva, yatodharmAsti kAyAdidravyasya sambandhI yo dezastasya yaH pradeza: sa vastuvRtyA tasyaiva dravyasya yatsambandhI dezo vivakSyate, dravyAvyatiriktasyadezasya yaH pradezaH sa dravyasyaiva bhavati, yathA ko'tra dRSTAMta ityAha-'dAseNe' tyAdi' loke'pyavaM vyavahati zyate, yathA kazcidAha-madIya dAsena kharaH krItaH, tatra dAso'pi madIyaH, kharo'pi madIyaH, dAsasya madIyatvAt tatkrItaH kharo'pi madIya ityarthaH, evamihApi dezasya dravyasambandhitvAttatpradezo'pi dravyasanbanthyeveti bhAvaH, tasmAnmA bhaNa -paeNAM pradezaH, apitveva bhaNapaJcAnAM pradeza iti, svadukta-paSThapradezasyai vAghaTanAdityarthaH. tadeva darzayatitadyathA-dharmapradeza ityAdi, etAni ca paMca dravyANi tatpradezAzca tyevamapyavizuddhasaMgraha eva manyate, avAntara dravye samAnyAdyabhyupagamAta, vizuddhastu dravyavAhulyaM pradezakalpanAM ca necchatyeva, sarvasyaiva vastusAmAnya kroDIkRtatvenaikatvAdityalaM prasaMgena / prakRtamucyate-evaM vadantaM saMgrahaM tato'pi For Private And Personal Use Only
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 34 jainAgamanyAyasaMgrahaH nipuNo vyavahAro bhaNati,-yad bhaNasi pazcAnAM pradeza iti. tanna bhavati yujyete, kasmAt ? yadi yathA pazcAnAM goSThikAnAM kiJcad dravyaM sAmAnya-ekaM bhavati, tadyathA-hiraNyavetyAdi, evaM yadi pradezo'pi syAttatto yujyate vaktu-paJcAnAM pradeza iti idamuktaM bhavati-yathA kepAzcit paMcAnAM puruSaNAM sAdhAraNa kiJcaddhiraNyAdi bhavati, evaM pazcAnAmapi dharmAstikAyAdidravyANAM yokaH kazcitsAdhAraNa: pradeza: syAttadeyaM vAco yukti ghaTate, nacaitadasti pratidravyaM pradeza bhedAta, tasmAnmA bhaNa-paMcAnAM pradezaH, api tu bhaNa- paMcavidha:-paMcaprakAraH pradezaH, dra. vyalakSaNasyAzrayasya paMcavidhatvAditi bhAvaH, tadevAha-dharmapradeza ityAdi, evaM vadantaM vyavahAramRjusUtro bharaNati-yad bhaNasi paMcavidhaH pradezaH tanna bhavati, kasmAt ? yasmAdyadi te paMcavidhaH pradeza evamekaiko dharmAstikAyAdipradeza: paMcavidhaH prAptaH, zabdAdatra vastu vyavasthA, zabdAccaivameva pratItibhavati evaM ca sati paMcaviMzatividhaH pradezaH- prApnoti, tasmAnmA bhaNa paMcavidhaH pradezaH, kintvevaM bhaNa-bhAjyaH pradezaH, myAddhamasyetyAdi, idamuktaM bhavati-bhAjyo- vikalpanIyo vibhajanIyaH pradezaH, kiyabhivibhAgaiH 1 syAddharmapradeza ityAdi paMcabhiH, tatazca paMcabheda eva pradezaH sidhyati, sa ca yathA svamAtmIyAtmIya evAsti na parakIyaH, tasyArthakriyA'sAdhakatvAt prastuta nayamatenAmatvAditi / evaM bhaNantamRjusUtraM sAmprataM zabdanayo bhaNati-yadbhAMsa-bhAjya pradezaH, tanna bhavati, kuto?, yato yadi bhAjyaH pradezaH, evaM te dharmAstikAya pradezo'pi kadAciddharmAstikAyAdipradezaH syAd, adharmAtikAyapradezo'pi kadAcid rdhAstikAyAdi pradezaH syAd, itthamapibhajanAyA anivAritvAt, For Private And Personal Use Only
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhAvapramANam yathA eko'pi devadattaH kadAcidrAjJobhRtya kadAcidamAtyAderiti, evamAkAzAstikAyAdipradezo'pivAcyaM, tadevaM naiyatyAbhAvAttavApyanavasthA prasajyeteti. tanmaivaM bhaNa-bhAjyaH pradezaH, apitu itthaM bhaNa-'dhamme paese? [ se paese dhamme ], ityAdi, idamuktaM bhavati dharma pradeza iti-dharmAtmakaHpradeza ityarthaH atrAha-nanvayaM pradezaH sakaladharmAstikAyAdivyatirikta: san dharmAtmaka ityucyate, AhosvittadekadezAvyatirikta san yathA sakalajIvAstikAyaikadezaikajIvadravyAvyatiriktaH sa~statpradezo jIvAtmaka iti vyapadizyata ityAha 'se paese dhamme'tti sa prazodharmaH-sakaladharmAstikAyAdavyatirikta-ityarthaH, jIvAntikAye hi parasparaM bhinnAnyevAnantAni jIvadravyANi bhavanti, ato ya ekajIvadravyasya pradezaH sa niHzeSa jIvAstikAyaikadezavRttireva san jIvAtmaka ityucyate, atra tu dharmAstikAya ekameva dravyaM tataH sakaladharmAstikAyA vyatirikta evaM sa~statpradezo dharmAtmaka ityucyata iti bhAvaH, / adharmAkAzAsti. kAyayorapyekaikadravyatvAdevameva bhAvanIyam / jIvAstikAya tu 'jIvepaese se paese nojIve, tti, jIvaH pradeza iti jIvAstikAyAtmakaH pradezaH ityarthaH saca pradezo nojIvaH, nozabdasyeha dezavacanatvAt sakalajIvAstikAyaikadeza vRttirityarthaH yo hya kajIvadravyAtmakaH pradezaH sa kathamanantajIvadravyAtmake samasta jIvAstikAye varteta iti bhAvaH, evaM skandhAtmakaH pradezo no skandhaH, skandhadravyANAmanantatvAdeka dezavartirityarthaH, / evaM vadantaM zabdanayaM nAnArthasamabhirohaNAt samabhirUr3haH sa prAha-yadbhaNasi-dharma pradezaH sapradazo dharma ityAdi, tanna bhavati-na yujyate kasmAdityAha-iha khalu dvau samAsau bhavataH, taha thA-tatpuruSaH karmadhAryazca, idamuktaM bhavati,- dhamme paese se paese dhamme ityukte samAsadvayArambhakavAkyadvayamatra sambhAvyate, tathAhi-yadi dharma zabdAt For Private And Personal Use Only
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 36 jainAgamanyAyasaMgrahaH saptamIyaM tadA saptamItatpuruSasyArambhakamidaM vAkyaM, yathA vane hastItyAdi, atha prathamA tadA kamadhArayasya, yathA nIlamutvalamityAdi, nanu yadi vAkyadvayamatra sambhAvyate tarhi kthaM dvau samAsau bhavata ityuktam ?, ucyate, samAsArambhaka-- vAkyayoH samAsopacArAt, athavA aluksamAsavivakSayA samAsAdhapyeto bhavato, yathA kaNThekAla ityAdItyadoSaH, yadi nAma dvau samAsAvatra bhavatastataH kimityAha tanna jJAyate katareNa samAsena bhAsa ?, kiM tatpuruSeNa karmadhArayeNa vA ? yadi tatpuruSeNa bhaNasi, tanmaivaM bhaNa, doSasambhavAditizeSaH sa cAyaM doSo-dharme pradeza iti bhedApaniH, yathA kuNDevadarANIti, na ca pradezedezinau bhedenopalabhyete, atha abhede'pi saptamIdRzyate yathA ghaTerUpamityadi, yahovamubhayatradarzanAt saMzayalakSaNo doSa: syAt, atha karma dhArayeNa bhaNasi / tato vizeSeNa bhaNa, dhamme ase paese ya se tti, dharmazca sa pradezazca sa iti samAnAdhikaraNa: karmadhArayaH, evaM ca sapta myAzaGkAbhAvato na tatpuruSasambhava iti bhAvaH / zrAha-nanvayaM pradezaH samastAdapi dharmAstikAyAdavyatiriktaH san samAnAdhikaraNatayAnirdizyate / uta tadekadezavRttiH san yathA jIvAstikAyaikadezavRttirjIvapradezaityAzaMkyAha- se paese dhammetti, sa ca pradeza: sakaladharmAstikA. yAdavyatirikto na punastadekadezavRttirityarthaH, zeSabhAvanA pUrvavata, se 'paese nojIve se paese nokhandhe' ityatrApi pUrvavadevArthakathanam / evaM vadantaM samabhirUDaM sAmpratamevaMbhUto bhaNati-yadyaddharmAstikAyAdikaM vastu bhaNasi tattat sarva samastaM kRtsnaM dezapradezakalpanArahitaM pratipUrNam-zrAtmasvarUpeNAvikalaM niravezeSa-tadevaikatvAnniravayavamekagrahaNagRhItama ekAbhidhAnA bhidheyaM nAnAbhidhAnAbhidheyaM, tAni hya kasminnarthe'sau necchati, abhidhAnabhe For Private And Personal Use Only
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra , www.kobatirth.org 37 de vastubhedAbhyupagamAt tadevaMbhUtaM taddharmAstikAyAdikaMvastu bharaNa, natu pradezAdirUpatayA yato dezapradezau mamAvastubhUtau akhaNDasyaivavastuna:sattvenopayogAt tathAhi pradezapradezinorbhado vA syAdabhedo vA 1 yadi prathamaH pacastarhi bhedenopalabdhiprasaMgo, na ca tathopalabdhirasti, athAbhedastarhi dharmapradezazabdayo paryAyataiva prAptA, ekArthaviSayatvAt na ca paryAyazabdayoryugapaduccAraNaM yujyate, ekenaiva tadarthaM pratipAdane dvitIyasya vaiyarthyAta, tasmAdekAbhidhAnabhidheyaM paripUrNamekamevavastviti, tadevametenijanijArtha satyatA pratipAdanaparA vipratipante nayAH, ete ca paraspara nirapekSA durnayA:, saugatAdisamayavat, parasparasApekSAstu sunayA:, taizcaparaspara sApekSaiH samuditaireva sampUrNa jinamataM bhavati, naikaikAvasthAyAm, u , Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhAvapramANam " stutikA re -" udadhAviva sarvasindhavaH samudIrNAstvayi nAtha | dRSTayaH na ca tAsu bhavAn pradRzyate, pravibhaktAsu saritAsvavodadhiH // 1 // ete ca nayA jJAnarUpAstato jIvaguNatvena yadyapi guNapramANe'ntarbhavanti tathApi pratyakSAdi pramANebhyo nayarUpatAmAtreNa pRthak prasiddhatvAdbahuvicAra viSayatvAjjinAgame pratisthAnamupayogitvAcca jIvaguNapramANAt pRthaguktAH, tadet pradezadRSTAMteneti nigamanam / prasthakAdidRSTAMtatrayeNa ca nayapramANaM pratipAdyopasaMharzata - tadetannayapramANamiti / anena ca dRSTAMtatrayeNa digmApradarzanameva kRtaM yAvatA yatkimapi jIvAdi vasvAsti tatra sarvatra nayavicAra: pravartate, ityalaM bahujalpiteneti // 145 // 1 anuyogadvArasUtra - maladhArIyAvRttiH, pramANadvAram / 1 w For Private And Personal Use Only
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir atha nayahAramabhidhitsurAha-- mUlaH-se kiM taM Nae ? satta mUlaNayA paeNattA, / / taMjahA- Negame saMgahe vavahAre ujjusue sadde samabhirUDhe evaM bhUe, tattha-NegehiM mANehiM miNaiti Negamassa ya niruttI / sesANaMpi nayANaM lakkharaNamiNamo suNaha vocchaM // 136 saMgahiapiDiatthaM saMgahavayaNaMsamAso viti / baccA viNicchitthaM vavahAro savva davesu // 137 // paccu - ppanaggAhI ujjusuro NayavihI muNeabyo / icchai vise siyataraM paJca ppaeNaM No saho / / 138 / / vatthUlo saMkamaNaM hoi avatthU nae smbhiruuddhe| vaMjaNa attha tadubhayaM evaMbhUtro visesei / / 136 / / TIkA:- zratha ko'yaM pUrvokta zabdArtho nayaH / tatrottarabhedApekSayA saptaiva mUlabhUtA nayAH mUla nayAH, tad yathA naigama ityAdi tatra nagamaM vyAcikhyAsurAha-raNegehimityAdi gAthA, vyAkhyA-na eka naika prabhUtAnItyarthaH naikarmAnaiH-mahAsattAsAmAnyavizeSAdijJAnaimimIteminoti vA vastUni paricchinattIti naigamaH itIyaM naigamasya nirukti: For Private And Personal Use Only
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir nayadvArama vyutpattiH, athavA nigamA-loke vasAmi niryagaloke vasAmItyAdayaH pUrvoktA eva vahvaH paricchedAsteSu bhavo naigamaH, zeSANAmapi nayAnAM saMgrAhAdInAM lakSaNamidaM zRNuta vakSye'hamiti gAthArthaH // yathA pratijJotamevAha "saMgahi gAhA, vyakhyA-samyag gRhIta-upAtta: saMgRhItaH piNDita ekajAtimApanno'rtho viSayo yasya saMgrahavacanasya tat saMgrahItapiNDitArtha saMgrahasyavacanaM saMgrahavacanaM 'samAsataH, saMkSepato avato tIrthakaragaNadhArAH, ayaMhi sAmAnyemevecchati na vizeSAna, tato'sya vacanaM saMgRhItasAmonyArthameva bhavati, ata eva saGgrahNAtisAmAnyarUpatayA sarva vastu kroDIkarotIti saMgraho'yamucyate, yukti zcAtra lezataH prAgdarzitaiva, "vaccaI" tyAdi, nirAdhikye cayanaM cayaH piNDIbhavanaM adhikazcayo nizcayaH-sAmAnyaM vigato nizcayo vinizcayosAmAnyAbhAvaH tadartha-tannimittaM vrajati-pravartate, sAmAnyAbhAvAyaiva sarvadA yatate vyavahAro naya ityarthaH, ka ! 'sarva dravyeSu' dravya viSaye, loke hi ghaTa stambhAbhoruhAdayo vizeSA eva prAyo jalAharaNAdi kriyAsUpayujyamAnA dRzyante na punastadatiriktaM sAmAnyama, ato lokavyavahArAnaGgatvAt sAmAnyamasau necchatI ti bhovaH, ata eva lokavyavahAra pradhAnonayo vyavahAranayo'sAvucyate, yuktizcAtrApilezataH prAguktaiva, athavA vizeSeNa nizcayo vinizca:-AgopAlAdyaMganA (gha) vabodho na katipaya vidvatsambaddhaH tadartha vrajati vyavahAranayaH sarva dravyeSu. idamuktaM bhavati yadyapi nizcayena ghaTAdivastUni sarvANyapi pratyekaM pacavarNAni dvigaMdhAni paMcarasAnyaSTasparzAni tathA'pi gopAlAGganAdInAM yatraiva kAMcade kasmin sthale kAlanIlavarNadau vinizcayo bhavati tamevAsau satvena For Private And Personal Use Only
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jainAgamanyAyasaMgrahaH pratipadyate na zeSAn, lokavyavahAraparatvAdeveti gAthArthaH // 'paccuppannagAhA' sAmpratamutpannaM pratyutpannamucyate vartamAnakAlabhAvItyarthaH, tad grahItu zIlamasyeti pratyutpannaprAhI RjusUtro navidhimuNitavyaH, tatrAtItAnAgatayAbhyupagamakuTilatAparihAreNa Rju-akuTilaM vartamAna kAla bhAvi vastu sUtrayatIti RjusUtraH, atItanAgatayo vinAzAnutpattibhyAmasatvAt. asadabhyupagamazca kuTila iti bhAvaH, athavA Rju - avakra' zrutamasyeti RjuzrutaH' zeSajJAnaimukhyatayA tathAvidhaparopakArAsAdhanAt zrutajJAnamevaika micchatItyarthaH, uktaMca-suyanANe aniutaM kevaletayANaMtaraM / appaNo ya paresiM ca, jamhA taM paribhAvagaM // chAyA / / zrutajJAne ca niyukta (niyokttu yogya) kevaletadanantaram / Atmanazca pareSAzca yasmAttat paribhAvakam // 1 // tti, ayazca nayo vartamAnamapIcchan svakIyamevecchati. parakIyasya svAbhimata kAryasAdhakatvena vastuto'satvAditi, aparazca-bhinna ligaibhinnavacanaizca zabdairekamapi vastyabhidhIyate iti pratijAnIte-- yathA taTaH taTI taTamityAdi, tathA gurugurvaH ityAdi, tathA iMdrAdernAmasthApanAdibhedAn pratipadyate, vankSyamANanayastvativizuddhatvAt liMgavacanabhedAt vastubhedaM pratipatsyate, nAmasthApanAdravyANi ca nAbhyupagamiSyatIti bhAvaH, ityukta RjusUtraH // atha zabda ucyate-tatra "zapa Akroze" zapyate abhidhIyate vastvaneneti zabdaH, tameva guNIbhUtArtha mukhyatayA yo manyate sa nayo'pyupacArAcchandaH, ayazca pratyupatpanna vartamAnaM tadapi RjusUtrAbhyupagamApekSayA vizeSittaramicchati, tathAhi taTastaTI taTamityAdi zabdAnAM bhinnAnyevAbhidheyAni, bhinnaliMgavRtitvAt , For Private And Personal Use Only
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir nayadvAram 41 strIpuruSanapuska zabdavadityasaupratipadyate, tathA guruguravaH ityatrApyAbhidheyabheda eva, bhinnavacanavRttitvAtpuruSaH puruSA ityAdivaditi, nAmasthApanAdravyarUpAzca nendrAH, tat kAryAkaraNAta khapuSpavaditi prAktanAdvizuddhatvAdvizeSitataro'syAbhyupagamaH, samAnaliMgavacanAnAM tu bahanAmapi zabdAnAmekamabhidheyamasau manyate, yandraH zakraH purandara ityAdi iti gAthArthaH // "vatthUo' ityAdi, vantunaH- iMdrAdeH saGkramaNamanyatra zakrAdAviti dRzya, bhavati avastu abhavatItyarthaH, ke tyAha naye-samabhirUDhe, samabhirUr3hanayamatenetyarthaH, tatra vAcakabhedenAparAparAn vAcyavizeSAna samabhirohati samabhigacchati pratipadyata iti samabhirUDhaH, ayamatrabhAva!H- iMdrazakrapurandarAdizabdAn anantaraM zabdanayena ekAbhidheyatveneSTAnasau vizuddhataratvAt , pratyekaM bhinnAbhidheyAn pratipadyate, bhinnapravRttinimittatvAt suramanujAdi zabdavata, tathAhi-indatIti indraH zaknotIti zakraH puraM dArayatIti puraMdaraH, iha paramezvaryAdIni bhinnAnyevAtra pravRttinimittAni, evamapyekArthatve atiprasaMgo, ghaTapaTAdizabdAnAmapyekArthatA''patteH, evaM ca sati yadA indrazabdaH zakrazabdena sahakArtha ucyate tadA vastunaH paramaizvayyesya zakanalakSaNe vastvantare saMkramaNaM kRtaM bhavati, tayorekatvamApAditaM bhavatItyarthaH, taccAsambhavitvAdavastu, nahi ya eva paramaizvaryyaparyAyaH sa eva zakanaparyAyo bhavitumarhati, sarvapayoyasAkaryApattitA'tiprasaMgAdityalaM vistareNa, uktaH samabhirUda: / 'vaMjaNa atthe| tyAdi, yat kriyAviziSTaM zabdenokayate tAmevakriyAM kurvad vastvevaMbhUtamucyate, evaM yaH zabdenocyate ceSTAkriyAdikaH-- prakArastamevaMbhUtaM prAptamitikRtvA, tatazcaivaMbhUtavastuprati For Private And Personal Use Only
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 42 jainAgamanyAyasaMgrAha pAdako nayo'pyupacArAdevabhUtaH, athavA evaM-yaH zabdenocyate ceSTAkriyAdikaH prakArastaviziSTasyaiva vastuno'bhyupagamAttamevaMbhUta-prApta evaMbhUta ityupacAramantareNApi vyAkhyAyate, sa evaM bhUtonayaH kimityAha vyajyate'rtho'neneti vyaJjanaM zabdaH arthastu tadabhidheyavasturUpaH vyaJjanaJcArthazca vyaJjanArthoM tau ca tau tadubhayaM ceti samAsaH vyaJjanArthazabdayAyastanirdezaH prAkRtatvAt, tavyaJjanArthatadubhayaM viSayati-nayatyena sthApayati, idamatra hRdayam-zabdamarthanArtha ca zabdena vizeSati, yathA "gha_ Ta ceSTAyAM ghaTate yoSinmastakAdyArUDhazceSTate iti ghaTa iti, atra tade. vAsau ghaTo yadA yoSinmastakAdyArUDhatayA jalAharaNaceSTAvona nAnyadA, ghaTadhvanirapi ceSTAM kurcata eva tasya vAcakonAnyAdetyevaM ceSTAvasthAto'nya tra ghaTasya ghaTatvaM ghaTa zabdena nivatyete, ghaTadhvanerapi tadavasthAto'nyatra ghaTena svavAcakatvaM nivatyaite iti bhAvaH iti gaathaarthH|| uktA mUla nayA: eSAzcottarottarabhedaprabhedA AvazyakAdibhyo'vaseyAH ete ca sAvadhAraNAH santo durnayAH, avadhAraNavirahitAstu sunayAH, sarvaizca sunayairmIlitaiH syAdvAda ityalaM bahubhASitayA // atrAha kazcit -- nanUktA ete nayAH, kevalaM prastute kimetaiH prayojanamiti nAvagacchAmaH, ucyate, upakrameNopakrAntasya nikSepeNa ca yathAsambhavaM nikSiptasyAnugamenAnugatasya ca prakrAntasAmAyikAdhyayanasya vicAraNA'mISAM prayojanam / punarapyAha nanveSA nayairvicAraNa kiM pratisUtramabhipretA sarvAdhyayanasya vA ? yadyAdyaH pakSaH sa na yukta, pratisUtraM nayavicArasya "na nayA samoyaraMti iha " mityanena nipiddhatvAta, athoparaH pakSaH so'pi na yuktaH, samastAdhyayana viSayasyanayavicArasya prAgupodghAtaniyuko For Private And Personal Use Only
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir nayadvAram " nae samoyAraNAgumae " ityatropanyastatvAt, na ca sUtravyatirikta madhyayanamasti yannayairvicAyyate, atrocyate, yastAvatpratisUtraM nayavicAraniSedhaH preyete tatrAvipratipattireva, kiM ca-Asajja u soyAraM nae visAro vayA / / chAyA-AsAdya tu zrotAraM nayAn naya vizArado brUyAt iti, ityanenApavAdika: so'nujJAta eva, yadapyucyate-samastAdhyayanavipasya navicArasya prAgupodghAte " tyAdi, tat samayAnabhijJasyaiva vacanaM, yasmAdvimeva caturthAnuyogadvAraM nayavaktavyatAyA mUlasthAnam , atra siddhAnAmeva teSAM tatropanyAsaH; yadapyukta" naca sUtra vyatiriktamadhyayana mityAdi, tadapyasAraMsamudAya samudAyino: kAryAdibhedataH kathaJcidbhedasiddheH, tathAhi-pratyekAvasthAyAmanupalabdhamapyudvahana sAmarthyalakSaNaM kArya zivikAbAhakapuruSasamudAye upalabhyate, evaJca pratyekasamuditAvasthayoH kAryabhedaH zivikAvAha nAdiSu sAmarthyAsAmarthya lakSaNo viruddhadharmAdhyAsazca dRzyate, yadi cAya mapi na bhedakastarhi sarva vizvamekaM syAt tatazca sahotpattyAdi prasaGgaH, tasmAt kAryabhedAd viruddhadharmAdhyAsAcca samudAya samudAyinobherdaH prattipattavyaH, evaM saMkhyA saMjJAdibhyo'pi tadbhedo bhAvanoyaH, tasmAt kazcit kacit sUtra viSayaH samastAdhyayana viSazca naya vicAro na duSyati, bhavatvevaM tathA 'pyadhyayanaM nayairvicA-mANaM kiM sarvaireva vicAyate ? Ahosvid kiyadbhireva 1 yadi sarvairiti pakSaH sa na yukta;, teSAma saMkhyeyatvena taivicArasya kartu mazakyatvAt, tathAhi-yAvanto vacana mAgoM stAvanta eva nayA:, yathoktam-jAvaiyA vayaNappahA tAvaiyA ceva hoMti nayavAyA // jAvaiyA nayavAyA tAvaiyA ceva parasamayA ||1||chaayaa For Private And Personal Use Only
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org " Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 44 jainAgamanyAyasaM paha 9 yAvanto vacanapathAstAvantazcaiva bhavanti vAdA stAvantazcaiva para samayAH // 1 // viracitAnAM vacanamArgANAM saMkhyA samasti, pratiprAriNa prAyoH bhinnatvAdabhiprAyANAM nApi kiyadbhiriti vakta zakyam, anavasthA prasaGgAt; saMkhyAtIteSu hi teSu yAvadebhirvicAraNA kriyate tAvadebhirapi kiM netyanavasthA preraNAyAM na naiyatyAvasthApakaM hetu mulya zyAma:, athApi syAdasaMkhyeyatve'pyeSAM sakalanayasaMgrAhibhinayairvicAro vidhIyate nanu teSAmapi saMgrAhinayAnAmanekavidhatvAt punaranavasthaiva, tathAhi purvavidbhiH sakalanayasaMgrAhINi saptanayazatAnyuktAni yat pratipAdakaM saptazatAraM naya cakrAdhyayanamAsId, uktaJca, ekkakko ya sayaviho satta naya sayA havaMti evamevetyAdi, chAyA - ekaikazca zatavidhaH saptazatAni nayA bhavanti, evameva, saptAnAM ca nayazatAnAM saMgrAhakAH punarapi vidhyAdayo dvAdazanayA: yat prarUpakamidAnImapi dvAdazAraM nayacakramasti, etat saMgrAhiNo'pi saptanaigamAdi nayA: tat saMgrAhiNau punarapidravyaparyAyAstikau nayau jJAnakriyAnayau vA nizcaya vyavahArau vA zabdArtha nayauvetyAdi, iti saMgrAhaka nayAnAmapyanekavidhatvAd saivAnavasthA, aho ati nipuNamukta, kintu prakrAntAdhyayane sAmAyikaM vicAryate, tathamuktiphalaM tato yadevAsya muktiprAptinibaMdhanaMrUpaM tadeva vicAraNIyaM, tazcajJAnakriyAtmakameva, tato jJAnakriyAnayAbhyAme vAsya vicAro yuktataro nAnyaiH // tatra jJAnanayo jJAnameva muktiprApaka tayA pratijAnIte, tatastanmatAviSkaraNArthamAha mUla:- yAyaMmi girihanve girihaavaMmi ceva nayavAda / : / yAvanto naya naca nijanijAbhiprAya For Private And Personal Use Only C
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir nayadvAram 45 atthmi| jaivvameva ii jo uvaeso so namro nAma // 140 // savvesiMpi nayANaM bahuvihavattavvayaM nisAmittA / taM sanna nayavisuddha jaM caraNa guNaDio sAhu // 141 // se taM nae / aNuyogaddArA sammatA ( sU0 152 ) TIkA: - " jJAte" samyan- avagate / girihayavve" grahItavye upAdeya ityarthaH " agrahItavye" anupAdeye, saca heya upekSaNIyazva dvayorapyagrahaNAvizeSAt ca zabda ukta samuccaye, athavA agrahItavya zabdena heya ebaiko gRhyate upekSaNIyaM tvanuktamapyayameva cakAraH samucinoti evo gAthAlaMkAramAtre " zratthamitti " arthe " aihikAmuSmike, tatra aihiko grahItavyaH srak- candanAGganAdiH agrahotavyo'hiviSa kaNTakAdirupekSaNIyastRNAdiH, AmuSmiko mahotavya:samyagdarzanacAritrAdiH grahItavyo mithyAtvAdirupekSaNIyastusvavibhUtyAdi, evaMbhUte'rthe yatitavyameveti, atraiva kAro'vadhAraNe, tasya ca vyavahitaH prayogaH tad yathA jJAta eveti, tadayamartho - grAhyagrAhyopekSaNIye'rthe jJAta eva tat prAptaparihAropekSArthinA yatitavyaM pravRtyAdi prayatnaH kAryya iti, "iti" evaMbhUtaH sarvavyavahArANAM jJAna nibandhanatva pratipAdanaparo ya upadezaH sa kimityAha -" naya " iti prastAvAj jJAnanayo "nAmeti / ziSyAmaMtraNe ityakSaraghaTanA // bhAvArthastvayam - iha jJAnanayojJAnaprAdhAnyakhyApanArthaM pratipAdayati- nanvaihikA muSmika phalArthinA tAvatsamyagvijJAta evArthe pravartitavyam, anyathA pravRttau phalavisaMvAdadarzanAd Agame'pi ca prokta-paDhamaM nANaM tadae" lakSaNa: For Private And Personal Use Only
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jainAgamanyAyasaMgraha 46 tyAdi, jaMnnANI kammaM khaveI, tyAdi, tathA aparamapyuktam / pAvAo viyittI pavattaraNA taha ya kusala pakkhami / viyarasa ya paDivattI tinivi nANesamappati || 1 || chAyA || pApAdvinivRttiH pravartanA tathA ca kuzalapakSe / vinayasya ca pratipattistrINyapi jJAnAt samApyante // 1 // tathAnyairayukta' - " vijJapti. phaladA pusA na kriyA phaladA matA / mithyA jJAnAtpravRttasya phalAsaMvAdadarzanAt // 1 // iti itazca jJAnasyaiva prAdhAnyaM yatastIrthakara garadharairagItArthAnAM kevalAnAM vihAro'pi niSiddha:, tathA ca tad vacanam - gatyattho ya vihAro boo gIyatthamIsio bhaNi / itto tahayavihAro nAgunnAo jiraNavarehiM / / chAyA - gItArthazra vihAro dvitIya gItArtha mizrito bhaNitaH / etAbhyAM tRtIyo vihAro nAnujJAto jinavaraiH ||1|| na yasmAdanvenAnyaH samAkRSyamANa: samyak paMthAnaM prati padyata itibhAvaH, evaM tAvat kSAyopazamikaM jJAnamadhikRtyokta, kSAyika madhyaGgI kRtya viziSTaphala sAdhakatvaM tasyaiva vijJeyaM, yasmAdarhato'pi bhavAmbhodhitaTasthasya dIkSAM pratipannasyotkRSTatapazcaraNavato'pi na tAvadapavarga prAptiH saMjAyate yAvadakhila jIvAdi vastustoma sAkSatkararaNadakSaM kevalajJAnaM notpannaM, tasmAjjJAnameva puruSArthasiddhernibandhanaM, prayogazcAtra yad yena vinA na bhavati tattannibandhanameva, yathA bIjAdya vinAbhAvI tInnabandhana evAGkuro, jJAnAvinAbhAvinI ca sakalapuruSArthasiddhiriti, tatazcAyaM nayazcaturvidhe sAmAyike samyaktva sAmAyikazrutasAmAyike evAbhyupagacchati, jJAnAtmakatvena pradhAnamuktikAraNatvAta dezaviratisarvaviti sAmAyike tu necchati, jJAna kAryatvane gauNatvAt tayoriti gAthArthaH // vicAritaM " For Private And Personal Use Only
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir nayadvAram jJAnanayamatena sAmAyikama , atha kriyAnayamatena tad vicAryate-tatrAsau kriyaiva sakalapuruSArthasiddheH pradhAnaM kAraNamiti manyamAno jJAnanaya matavyAkhyAtAmevamevagAthAmAha -- "nAyammI" tyAdi, iyaM ca kriyAnaya matenetthaMvyAkhyAyate - iha jJAte grahItavye agrahItavye caivArthe sarvAmapi puruSArthasiddhimabhilaSatA yatitavyamevapravRtyAdilakSaNA kriyaiva kartavyeti, evamatra vyAkhyAne evakAraH svasthAna eva yojyate, evaMcamati jJAte'pyarthe kriyaiva sAdhyA, tato jJAnaM kriyopakaraNatvAdgauNamityataH sakalasyApi puruSArthasya kriyaiva pradhAna kAraNamityevaM ya upadezaH sa nayaH prastAvAt kriyAnayaH, zeSapUrvavat / ayamapi svapakSasiddhaye yuktIrubhAvAMtananu kriyaiva pradhAnaM puruSArthasiddhikAraNaM, yata Agame'pi tIrthakaragaNadharai kriyA vikalAnAM jJAnaM niSphalameva ukta', subahaMpi suyamahIyaM kiM kAhI caraNa vimukkassa / andhassa jaha palitA dIvasayasahassa koDoyi / / 1 / / chAyA-subahapi zrutamadhItaM kiM kariSyati caraNa vipramuktasya / adhasya yathA pradIptA dopazata sahasrakoTyapi // nANaM savisayaniyayaM na nANa mittaNa kaja niSphattI, maggaraNU diTuMto hoi saciTTho aciTTho ya // 12 / chAyA-jJAnaM svaviSaya niyanaM na jJAnamAtreNa kAryaniSpatti: / mAgejJo dRSTAntobhavati saceTro'ceSTazca // 2 // jANato'viya tariu kAiyajogaM na jujaI jo / so vujhai soeNaM evaM nANI caraNahINo / 3 // chAyA--jAnannapi tarItu kAyikayoga na yunakti yastu / sa uhyate strotasA evaM jJAnI caraNahInaH // 3 // jahA kharo caMdaNa bhAravAhI " ityAdi, chAyA--yathA kharazcandana bhAravAhI" ityAdi, tathA anyarapyuktam -- kriyaiva phaladApasAM na jJAnaM phaladaM matam / yataH strIbhakSya bhogajJo na jJAnAtsu khitobhaved // 1 // iti evaM tAvat kSAyopazamika caraNakriyAmaGgIkAtya For Private And Personal Use Only
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 48 jainAgamanyAyasaMgrahaH prAdhAnyamuktam / atha kSAyikImapyAzritya tasyA eva prAdhAnyamavaseyam / yasmAdahato'pi bhagavataH samutpanna kevalajJAnasyApi na tAvat muktyAvAptiH saMpadyate yAvadakhilakarmendhAnAnala jvAlA kalAparUpAyAM zailezyavasthAyAM sarvasaMvararUpAM cAritra kriyAM na prApnoti tasmAt kriyaiva prAdhAnA sarva puruSArtha siddhi koraNaM; prayogazcAtra yadyatsamanAntarabhAvi tattat kAraNaM yathA antyAvasthA prApta pathivyAdisAmagrayanantarabhAvI tat kAraNo'GkuraH kriyAnantarabhAvinI ca sakalapuruSArthasiddhiriti, tatazcaiSa caturvidhesAmAyike dezavirati sarva viratisAmAyike eva manyate, kriyArUpatvena pradhAnamuktikAraNatvAt samyakva zrutasAmAyike tu tadupakAritvamAtrato gauNatvAnnecchati iti gAthArtha // nanu pakSadvaye'pi yuktidarzanAt kimiha tattvamiti na jAnIma iti ziSyajanasammohamAzaMkyajJAnakriyAnayamatapradarzanAnantaraM sthita pakSaM darzayannAha - _ "savvesipigAhA, na kevalamanantarokta nayadvayasya' kiM tarhi ? sarveSAmapi' svataMtrasAmAnyavizeSavAdInAM nAmasthApanAdivAdInAM vA nayAnAM "vaktavyatAM' parasparavirodhinI prokti "nizamya' zrutvA tadiha "sarvanayavizuddhaM sarvanayasammataM tattvarUpatayA grAhya, yat kimatyAha- yaccaraNa guNasthitaH sAdhuH' caraNaM cAritrakriyA guNo'trajJAnaM tayostiSThatoti caraNaguNastha:, jJAnakriyAbhyAM dvAbhyAmapi yukta eva sAdhuH muktisAdhako na punarekena kenaciditibhAvaH, tathAhi-yattAvajjJAnavAdinAprokta -yadyena vinA na bhavati tattannibandhamevetyAdi, tatra tadavinAbhAvittvalakSaNo heturasiddha eva. jJAnamAtrAvinAbhAvinyAH puruSArthasiddheH kApyadarzanAt na hi For Private And Personal Use Only
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir nayadvAram 46 dAha pAkAdyarthinAM dahana parijJAnamAtrAdeva tat siddhirbhavati, kintu tadAnayanasaMdhukSaNajvAlAdikriyAnuSThAnAdapi, na ca tIrthakaro'pi kevalajJAna mAtrAnmuktiM sAdhayati, kintu yathAkhyAta cAritrakriyAto'pi , tasmAt sarvatra jJAnakriyAvinAbhAvinyeva puruSArthasiddhiH, tatastadavinAbhAvitvalakSaraNo heturyathA puruSArthasiddheninibandhanatvaM sAdhayati tathA kriyAnibandhanatvamapi, tAmapyantareNa tadasiddherityanekAntiko'pyasAviti, evaM kriyA vAdinApi yadyatsamanantarabhAvi tattat kAraNamityAdi prayoge yastadanantarabhAvittvalakSaNo heturuktaH so'pyasiddho naikAntikazca tathAhi-strI bhakSya bhogAdikriyA kAle'pi jJAnamasti tadantaraNatatra pravRttarevAyogAt , evaM zailezyavasthAyAM sarva saMvara rUpa kriyA kAle'pi kevalajJAnamasti, tadantareNa tasyA evAprAptaH, tasmAt kevala kriyAnantara bhAvitvena puruSArthasya kApyasiddhara siddho hetuH, yathA ca tadanantarabhAvitvalakSaNo hetuH kriyAkAraNatvaM muktayAdi puruSArthasya sAdhayati tathA jJAnakAraNatvamapi, tadapyantareNa tasya kadAcidapyabhAvAtadityanaikAntikatA'pyasyeti, tasmAt jJAna kriyobhayasAdhyaiva muktayAdi siddhiH, uktaJca-hayaM nANaM kiyAhINaM hayA annANo kiyaa| pAsaMto paMgulodaDDho dhAvamANo ya aMdhao ||1chAyA-hataM jJAnaM kriyA honaM hatA ajJAnataH kriyApazyan paMgurdagdho dhAvaMzcAndhaH / / saMyoga siddhI a phalaM vayaMti nahu ega cakkeNa raho payAi / a~dho ya paMgU ya vaNe sameccA, te saMpauttA nayaraM paviTThA // 2 // chAyA-saMyoga siddhayAphala phalaM vadaMti naivaika cakreNa rathaH prayAti, andhazca paMguzca vane sametya tau samprayuktau nagaraM praviSTau // 2 // ityAdi, atrAha nanvevaM jJAna kriyayomuktyavApikA zaktiH pratyekamasatI samudAye'pikathaMsyAt ? For Private And Personal Use Only
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jainAgamanyAyasaMgrahaH 50 nahi yadyeSu pratyekaM nAsti tatteSusamuditeSvapi bhavati yathA pratyeka masat samuditeSvapi sikatA karaNeSu tailaM pratyekamasatI ca jJAnakriyayormuktyavApikA zaktiH, ukta - patteyamabhAvAo / nivvANaM samudiyAluvi na juttaM / nAA kiriyAsu votu' sikatA samudAya tellaM va // 1 // chAyApratyekamabhAvAnnirvANaM samuditayorapi na yuktam / jJAna kriyayoktu sikatA samudAya tailamiva // 1 // ucyate, sthAdetat yadi sarvethA pratyekaM tayormu ktyanupakAritA'bhidhIyeta yadA tu tayoH pratyakaM dezopakAritA samudAye tu saMpUrNA hetutA tadA na kazciddoSaH, zraha ca vIsu na savvahacciya sikatA tellaM va sAharaNAbhAvA / desovagAriyA jA sA samavAyaM mi saMpuraNA / / chAyA - viSvak na sarvathaiva sikatA tailavat sAdhanAbhAvaH / dezopakAritA yA sA samavAye sampUrNA ||1|| ataH sthitamidaM jJAna kriye samudite eva mukti kAraNaM na pratyekamiti tattvam / tathA ca pUjyAH - nAraNAhI savvaM nAga nao bhagai kiM ca kiriyAe 1 / kiriyAe caraNa nayo tadubhayagAho ya sammattaM ||2|| jJAnAdhInaM sarvaM jJAnanaya bhagati kiM ca kriyayA / kriyayA ( adhInaM) caraNa na yastadubhaya grAhava samyaktvam / / 1 / / tasmAd bhAva sAdhuH savairapi nariSyata eva sa ca jJAna kriyAyukta evetyato vyavasthitamidaM tatsarva na vizuddhaM yaccaraNa guNa vyavasthitaH sAdhuriti / tadevaM samarthitaM naya dvAraM tatsamartha ne ca samarthitAni cApyupakramAhoni dvArANi tat samarthane ca cAnuyoga dvArazAstra samAptam / For Private And Personal Use Only ,
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir athazrutanizritam ? 2 caubvihaM mUla:- se kiM taM sutra nissi paNNattaM taM jahA uggaha 1 IhA 2 avAo 3 dhAraNA 4 ( sU0 27) "" TIkA :- " se kiM ta" mityAdi, atha kiM tacchutanizritaM matijJAnam 1 gururAha-- zrutanizrataM matijJAnaM caturvidhaM prajJapta, tadyathA avagraha IhA pAyo bharaNA ca taMtra avagrahaNamavagrahaH anirdezyasAmAnya mAtra rUpArthagrahaNamityarthaH yadAha cUNikRt " sAmannarasarUvAdi visesaNa rahiyassa ani sarasa avagaNamavagga" iti / tathA IhanamIhA, sadbhUtArtha paryAlocanarUpA ceSTA ityarthaH kimukta bhavati - zravamahAduttara kAlamavAyAtpUrvaM sadbhUtArtha vizeSopAdAnAbhimukho'sadabhUtArtha vizeSa parityAgAbhimukha: prAyo'tra madhuratvAdayaH zaMkhAdi zabdadharmmA dRzyante na svarakakeza niSThuratAdaya zArGgadi zabdadharmmA ityevaM rUpo mativizeSa IhAzrahaca bhASyakRt - " bhUyAbhUya visesAdArAccAyAbhimuddamIhA " tathA tasyaivAva grahItasyehitasyArthasya nirNayarUpo'dhyavasAyo'vAya: zAMkha evAyaM zAGga evA (va vA ) yamityAdi rUpo'vadhAraNAtmaka pratyayosvAya ityarthaH tasyaivArthasya niraNIrtasya dharaNaM dhAraNA, sAca tridhA - avicyutirvAsanA smRtimya tatra tadupayogAdatricyavanamavicyutiH sAcAntamuhUrtta pramANA, 51 For Private And Personal Use Only -
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jainAgamanyAyasaMgrahaH tatastayA''hito yaH saMskAraH sa vAsanA, sA ca saMkhyeyamasaMkhyeyaM vA kAlaM yAvad bhavati, tataH kAlAntare kutazcittAharArtha darzanAdi kAraNAt saMskArasya pravodhe yaja jJAnamudayate-tadevedaM yat mayA prAga upalabdhamityAdi rUpaM sA smRtiH, uktaJca tadanaMtaraM tadatyAviccavaNaM jo u vAsaNA jogo / kAlaMtareNa je puNa anusaraNaM dhAraNA sA u // 1 // chAyA -tadanantaraM tadartha vicyavanaM yastu vAsanA yogH| kAlAntare yat punaranusmaraNaM dhAraNA sA tu // 1 // etAzcAvicyutivAsanAsmRtayo dhAraNAlakSaNa sAmAnyAnyarthayogAd dhAraNA zabda vAcyAH / / mUlaH-se ki taM uggaheM ? uggahe duvihe paNNatte, taMjahAatthuggahe a vaMjaNuggahe a (sU0 28) ___TIkA :-"se kiM ta" mityAdi; atha ko'yamavagrahaH ? sUri rAha avagraho dvividhA prajJaptaH tadyathA-arthAvagrahazca vyaJjanAvagrahazca, tatra arthyate ityathaiH arthasyAvagrahaNaM arthAvagraha:-sakala rUpAdivizeSa nirapekSA nirdezyasAmAnyamAtra rUpArtha grahaNamekasAmAyakamityarthaH, tathA vyajyate anenArtha'pradIpeneva ghaTa iti vyaJjanaM, tacopakaraNendriyasya zrotrAde: zabdAdipariNata dravyANAM ca parasparaM sambandhaH, sambandhe hi sati so'rtha zabdAdi rUpaH zrotrAdIndriyeNa vyaJjayitu zakyate, nAnyathA, tataH sambandho vyaJjanaM, tathAcAha bhASyakrat- "vajijjai jeNa'tho ghaDova dIveNa vaMjaNaM taM ca / uvagaraNidi ya saddAi pariNayaddavya saMbaMdho // 1 // chAyA-vyajyate yenArtho ghaTa iva dIpena vyaJjanaM tacca / upakaraNendriya zabdAdipariNatadravyasambadhaH // 1 // vyajanena-sambandhenAvagrahaNaM For Private And Personal Use Only
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrutanizritam sambadhyamAnasya zabdAdi rUpasyArthasyAvyaktarUpa: paricchedo vyaJjanAvagrahaH, athavA vyajyate iti vyaJjanAni, 'kRbahula' miti vacanAt 'karmaNyanaTa vyaJjanAnAM zabdAdirUpatayApariNatAnAM dravyANAmupakaraNendriyasamprA. ptAnAmavagraha:- avyaktarUpaH paricchedo vyaJjanAvagrahaH, vyajyate'nenArthaH pradIpeneva ghaTaH iti vyaJjana-upakaraNendriyaM tena svasambaddhasyArthasya-zabdAde ravagrahaNam-avyaktarUpaH paricchedo vyaJjanAvagrahaH, iyamatra bhAvanA-upakaraNendriyazabdAdipariNatadravyasambandhe prathama samayAdArabhyArthAvagrahAt prAk yA suptamattamUcchitAdipuruSANAmiva zabdAdidravyasambandhamAtra viSayA kAcidavyaktA jJAnamAtrA sA vyaJja nAvagrahaH, sa cA tmuhuuttNprmaannH| atrAha --nanu vyaJjanAvagrahavelAyAM na kimapi saMvedanaM saMvedyate, tat kathamasau jJAnarupo gIyate ? ucyate, avyaktatvAnna saMvedya te, tato na kazciddoSaH, tathAhi-yadi prathamasamaye'pi zabdAdipariNatadravyairupakaraNendriyasya sampRktau kAcidapi na jJAnamAtrA bhavet, tato dvitIye'pi samaye na bhaveta, vizeSAbhAvAt, evaM yAvaJcaramasamaye'pi, atha ca caramasamaye jJAnama rthAvapraharUpaM jAyamAnamupalabhyate, tataH prAgapi kApi kiyatI jJAna mAtrA draSTavyA, atha manyethAH --mAbhUt prathamasamayAdiSu zabdAdipariNata dravya sambandhe'pi kAcidapi jJAnamAtrA, zabdAdipariNatadravyANAM teSu samayeSu stokatvAta, caramasamaye tu bhaviSyati, zabdodirUpapariNatadravya samUhasya tadAnIM bhUyaso bhAvAt , tadayukta', yato yadi prathamasamayAdiSu zabdAdidravyANAM stokatvAt sampRktAvavyaktA'pi kAcidapi jJAnamAtrA na samullaset , tarhi prabhUtasamudAyasamparke'pi na bhaveta , na khalu sikatA For Private And Personal Use Only
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jainAgamanyAyasaMgrahaH kaNeSu pratyekamasati tailaleze samudAye'pitailaM samudbhavadupalabhyate, asti ca caramasamaye prabhUtazabdAdidravyasampRktau jJAnaM tataH prAktane dhvapi samayeSu stokastokatarairapi zabdAdipariNatadravyaiH sambandhe kA cidavyaktA jJAnamAtrA'bhyupagaMtavyA, anyathA caramasamaye'pi jJAnAnupapatteH tathA cokta ---"jaM savvahA na vIsu savvesuvi taM na reNutelaMba / patteyamaNichato kahamicchasi samudaye nANaM // 5 // chAyA - yat sarvathA na viSvaka sarveSvapi nat na reNu tailavat / pratyekamanicchan kathamicchasi samudAye jJAnam // 1 // tataH sthitametat-vyaJjanAvagraho jJAnarUpa: kevalaM teSu jJAnamavyaktameva voddhavyaM / ca zabdau svagatAnekabhedasUcakau / te ca svAgatA aneka bhedo agra' svayameva sUtrakRtA varNayiSyante, Aha-prathamaM vyajjanAvagraho bhavati tato'rthAvagrahaH, tataH kasmAdiha prathamamarthAvagraha upanyastaH ?, ucyate, spaSTatayopalabhya mAnatvAt, tathAhi-arthAvagrahaH spaSTarUpatayAsarvairapi jantubhiH saMvedyate, zIghrataragamanAdau sakRt satvaramupalambhe mayA kiJjida dRSTaM paraM na pari bhAvitaM samyagiti, vyavahAradarzanAt , api ca-arthAvagrahaH sarvendriyamanobhAvI vyaJjanAvagrahastu neti prathamamarthAvagrahaH ukta: // sampratitu vyaJjanAvagrahAd UrdhvamarthAvagraha iti kramamAzritya prathamaM vyaJjanAvagraha svarUpaM pratipipAdayiSuH ziSya praznaM kArayati * mRla :-"se kiM taM vaMjaNuggahe ? vaMjaNaggahe cauvihe paeNatte, taMjahA soiMdia vaMjaNuggahe pANidiya vaMjaNuggahe jibhiMdiya vaMjaNuggahe phAsidiza vaMjaNuggahe / se taM vaMjaNu For Private And Personal Use Only
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrunanizritam ggahe (sU 26) TIkA :-'se kiM ta' mityAdi, atha ko'yaM vyaJjanAvayaha: ? AcArya Aha- vyanajAvagrahazcaturvidhaH prajJaptaH, tadyathA- "zrotrendrayavyaJjanAvagraha' ityAdi, atrAha-satsu paJcasvindriyeSu SaSThe ca manasi kasmAdayaM caturvidho vyAvaNyate ?, ucyate, iha vyaJjanamupakaraNendriyastha zabdAdidravyANAzca parasparaM sambandha ucyate, sambandhazcaturNAmeva zrotrendri yAdonAM, na nayanamanasoH tayorapropyakAritvAt , aAha-kathamaprApyakAritvaM tayoravasIyate 1 ucyate viSayakRtAnugrahopaghAtAbhAvAt , tathAhiyadi prAptamarthaM cakSurmano vA gRhNIyAt tahiM yathA sparzanendriyaM saka candanAdikaM aGgArAdikaM ca prAptamartha paricchindattatkRtAnugrahopadhAtabhAm bhavati tathA cakSurmanasI api bhavetAM vizeSAbhAvAt na ca bhavataH tasmAdaprApyakAriNI te, nanu dRzyate eva cakSuSo'pi viSayakRtAnugrahopadhAto, tathAhi-ghanapaTalavinimuktei nabhasi savato niviDajaraTimopetaM-kara prasaramabhisarpayantamaMzumAlinamanavaratamavalokamAnasya bhavati cakSuso vighAtaH, 5zAGkakarakadambakaM yadivA taraGgamAlopazobhitaM jalaM tarumaNDalaJca zAdvalaM niraMtaraM nirIkSamANasya cAnugrahaH, tadetadaparibhAvitabhASitaM, yato na bama: sarvathA viSayakRtAnupagrahopaghAtau na bhavataH, kintvetAvadeva vadAmo-yadA viSayaM viSatayA cakSuravalamvate tadA tatkRtAvanugrahopaghAtI tasya na bhavata iti tadaprApyakAri, zeSakAlaM tu prAptenopaghAtakenopaghAto bhaviSyati anuprAhakeNa cAnugrahaH, tatrAMzumAlino razmayaH sarvatrApi pra. saramupadadhAnA yadAM'zumAlina: sammukhamIkSate tadA te cakSurdezamapi prA For Private And Personal Use Only
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 56 jainAgamanyAyasaMgrahaH pnuvanti tatazcatu:samprAptAste sparzanendriyamiva caturupaghnanti, zItAMzurazmayazca svabhAvata eva zItalatvAdanugrAhakAH, tataste cakSuHsamprAptAH santaste sparzanendriyamiva cakSuramugRhNanti, taraMga mAlAsaMkulajalAvalokane ca jalakaNasaMpRktasamorAvayavasaMsparzato'nugraho bhavati, zAbbalatarumaNDalAvalokane'pi zADbalatarucchAyA samparkazItI bhUtasamIraNasaMsparzAt , zeSakAlaM tu jalavAlokane'nugrahAbhimAna upaghAtAbhAvAdavaseyaH, bhavAte copadhAtAbhAve'nugrahAbhimAno yathA'ti sUkSmAkSaranirIkSaNadvinivRtya yathAsukhaM nIlIraktavastrAdyAvalokane, itthaM caitadaGgIkarttavyaM anyathA samAne saMparke yathA sUryamIkSamANasya sUryeNopaghAto bhavati tathA hutavahajalazUlAdyAlokane dAhakledapATanAdayo'pi kasmAnna bhavantIti ? / api ca yadi cakSuH prApyakAri tahi svadezagatarajomalAjanazilAkAdikaM kiM na pazyati ?, tasmAtprApyakAryevacakSu / nanuyadi cakSuraprApyakAritahi manovat kasmAdavizeSeNa sarvAnapi dUra vyavahitAdInAn na gRhNAti ? yadi hi prApteparicchindyAttarhi yadevAnAvRttamadUradezaM vA tadeva gRhNoyAt nAvRttaM dUradezaM vA, tatra cakSurazmInAM gamanAsaMbhavaH sampAbhAvAt , tato yujyate cakSuSo grahaNAgrahaNe, nAnyathA, tathAcoktaM-prApyAkAricakSuH upalabdhyanupalabdhyoranAvaraNetarAnapekSaNAt adUretarApekSaNAccA' yadi hi cakSuraprApyakAribhavettadA''varaNabhAvAdanupalabdhiH anyathopalabdhiriti na syAt , nahi tadAvaraNamayaghAtakaraNasamartha, prApyakAritve tu mUrttadravya pratighAtAd upapattimAn vyAghAto'tidUre ca gamanAbhAvAditi, prayogazcA tra-na cakSuSoviSayArimANaM, aprApyakAritvAt manovat tadetadyuktataram For Private And Personal Use Only
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org d Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrutanizritam 57 " dRSTAntasya sAdhyavikalatvAt na khalu mano'pyazeSAn viSayAn gRhNAti, tasyApi sUkSmeSvAgamagamyAdiSvartheSu mohadarzanAt, tasmAd yathA manoprApyakAryapi svAvaraNakSayopazamasApecatvAt niyataviSayaM tathA caturapi svAvaraNakSayopazamasApekSatvadaprApyakAryapi yogyadezAvasthitaniyataviSayamiti na vyavahitAnAmupalambhaprasaGgo nApi dUradezasthitAnAmiti / apica dRSTamaprApyakAritve'pi tathAsvabhAvavizeSAddyogyadezApekSaNaM yathA'yaskAntasya na khalvayaskAnto'yaso'prApyakapaNe pravartamAnaH sarvasyApyayaso jagad afda aint bhavati, kintu pratiniyatasyaiva, ( yattu ) zaMkarasvAmI prAha"ayaskAnto'pi prApyakArI, zrayaskAntacchAyAraNubhiH saha samAkRSyamAraNa vastuna: sambandhabhAvAt, kevalaM te chAyAraNavaH sUkSmatvAnnopalabhyante " iti tadetadunmattapralapitu tadgrAhaka pramANAbhAvAt nahi tatra chAyArasambhavaprA hakaM pramANamasti, na cApramANakaM pratipattu N zaknumaH, athAsti grAhakaM pramA NamanumAnaM, iha yadAkarSaNaM tat saMsargapUrvakaM yathA'yo golakasya sandaMzena karSaNaM cAyaso'yaskAntena, taMtra sAkSAdayaskAnte saMsargaH pratyakSa bAdhita ityarthAt chAyAbhiH saha draSTavya iti, tadapi bAlizajalpitaM, hetoranaikAntikatvAt, maMtreNa vyabhicArAt, tathAhi-- maMtraH smaryamANo'pi vivakSitaM vastvakarSati, na ca tatra ko'pi saMsargaH iti, apica - yathA chAyANavaH prAptamayaH samAkarSanti tathA kASThAdikamapi prAptaM kasmAnnAkanti, zaktipratiniyamAditi cet nanu sa zaktiprati niyamo'prAptAvapi tulya eveti vyarthe chAyAparikalpanaM / anyastvAha-asti cakSuSaH prApyakAritve vyavahitArthAnupalabdhiranumAnaM pramANaM tadayukta, atrApi hetoranai kAntikatvAt kAcAbhrapaTalasphaTikairantaritasyApyupalabdheH, athedamA For Private And Personal Use Only
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jainAgamanyApasaMgrahaH cakSIthAH-nAyanA razmayo nirgatya tamarthaM gRhNanti, nAyanAzca razmayastaijasatvAnna tejodravyaiH pratiskhalyante, tato na kazciddoSaH, tadapi na manorama mahAjvAlAdau skhalanopalabdheH, tasmAdaprApyakAri cakSuriti sthitaM // evaM manaso'prApyakAritvaM bhAvanIyaM, tatrApi viSaya kRtAnugrahopaghAtAbhAvAd, anyathA toyAdicintAyAmanugraho'gnizastrAdicintAyAMcopaghAto bhavet , nanu dRzyate manaso'pi harSAdibhiranugrahaH, zarIropacayadarzanAt, tathAhiharSaprakarSavazAnmanaso'pi puSTatA bhavati, tada vazAzca svazarIrasyopacayaH, tathopaghAto'pi zokAdibhidRzyate, zarIradaurbalyoraHkSatAdidarzanAt , atizokakaraNatohi manaso vighAta: sambhavati tatastad vazAccharIra dobalyamaticintAvazAcca hRdroga iti, tadetadatIvAsambaddhaM yata iha manaso'prApyakAritvaM sAdhyamAnaM vartate, viSayakRtAnugrahopaghAtAbhAvAt, na ceha viSayakRtAnugrahopaghAtau tvayAmanasodaryete tat kathaM vyabhicAra: ?, manastu svayaM pudgala mayatvAccharIrasyAnugrahopaghAtau kariSyati, yatheSTAniSTarUpa AhAraH, tathAhiiSTarUpa AhAra: paribhujyamAnaH zarIrasyapoSamAdhatte, aniSTarUpastUpasaMghAtaM ( stUpaghAtaM ), tathA mano'pyaniSTapudgalopacitamati zokAdicintAniya ndhanaM zarIrasya hAnimAdadhAti, iSTapudgalopacittaM ca harSAdikAraNaM puSTiM, uktazca - " iTAniTThAhAra'nbhavahAre hoti puTThihANio / jahatahamaNaso tAo puggalaguNautti ko doso ? // 1 // chAyA-iSTAniSTAhArAbhyavahAre bhavata: puSTihAnI / yathA tathA manasaste pudgalaguNatvAditi ko doSaH / // 1 // tasmAnmano'pi viSayakRtAnugrahopaghAtAbhAvAdaprApyakArIti sthitaM, " iha sugatamatAnusAriNa: zrotramapyaprApyakAri prapadyante, tathA ca tadanathaH- "cakSuHzrotraMmano'prApyakArI " ti tadayukta, ihA prApyakAri For Private And Personal Use Only
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrutanizritam 56 tatpratipatta zakyate yasya viSayakRtAnugrahopaghAtAbhAvo, yathA cakSurmanasoH, zrotrasya ca zabdakRta upaghAto dRzyate, sadyojAta vAlakasya samIpe mahA-- prayatnatADitajhallarojhAtkArazravaNato yadvA vidyut prapAte tat pratyAsannadezavartinAM nirghoSazravaNato vadhirIbhAvadarzanAta, zabdaparamANavo hi utpattidezAdArabhya sarvato jalataraGganyAyena prasaramabhigRhNAnAH zrotrendriyadezamAgacchanti, tataH sambhavatyupaghAtaH, nanu yadi zrotrendriyaM dezaM prAptameva zabdaM gRhNAti nAprAptaM tarhi yathA gandhAdau gRhyamANe na tatra dUrAsannAdi tayA bhedapratotirevaM zabde'pi na syAt, prApto hi viSayaH paricchidyamAnaH sarvo'pi sannihita eva, tata kathaM tatra dUrAsannAdibhedapratItirbhavitumarhati ?, atha ca pratIyate zabdo dUrAsannAditayA, tathA ca loke vaktAra: zrUyante,-kasyApi dUre zabda iti, anyacca-yadi prAptaH zabdo gRhyate zrotrendriyeNa tarhi cANDAlokto'pi zabdaH zrotriyeNa zrotrendriyasaMspRSTo gRhyate iti zrotrendriyasya cANDAlasparzadoSaprasaMgaH, tanna zreyaH zrotrendriyasTa prApyakAritvaM, tadetadatimahAmohasya malImasabhASitaM ta (ya) to yadyapi zabda prApyo gRhyate atrendriyeNa tathApi yata utthitaH zabdastasya dUrAsa natve zabde'pi svabhAvavaicinyasaMbhavoha rAsannAdibhedapratItirbhavati, tathAhi-dUrA dAgataH zabdaH kSINazaktikatvAtkhinna upalakSyate aspaSTarUpo vA, tato loko vadati-dUre zabdaH zrUyate, asya ca vAkyasyAyaM bhAvArthoM-dUrAdAga taH zabdaH zrUyate iti, syAdetat-evamati prasaMga prApnoti, tathAhi-etadIpa baktu zakyate-dUre rUpamupalabhyate, kimuktabhavati ? -dUrAgataM rUpamupalabhyate iti, tatazcakSurapi prApyakari prApnoti, naceSyate, tasmA naitat samIcInamiti, tadayuktaM, yata iha cakSuSo rUpakatAvanugrahopaghAtau For Private And Personal Use Only
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jainAgamanyAyasaMdahaH nopalabhyete, zrotrendriyasya tu zabdakRta upaghAto'sti, etaccaprAgevoktaM, tato nAtiprasaMgApAnamupapattimat , anyaJca-pratyAsanno'pi janaH pacanasya prAMtakUlamavatiSThamAnaH zabdaM na zRNoti; pavanavamani tu vartamAno dUradeza sthito'pi zRNoti, tathAcaloke vaktAro-na vayaM pratyAsannA api tvadIyaM vacaH zRNumaH, pavanasya pratikUlamavasthAnAta, yadi punaraprAptameva zabda rUpamiva janA: pramiNuyuH, tarhi vAtasya pratikUlamapyavatiSThamAnA rUpamivazabdaM pramiNuyuH, na ca pramiNvanti, tasmAt prAptA eva zabda paramANavaH zrotrendriyeNa gRhyante iti avazyamabhyupagantavyam , tathA ca sati pavanasya pratikUlamavaSThimAnAnAM zrotrendriyaM na zabdapramANavo vaipulyena prApnuvanti, teSAmanyathA vAtena nIyamAnatvAt , tato na te zRNvantIti na kAcit kSatiH, yadapi coktaM cANDAlasparzadoSaH prApnotI tiH, tadapi cetanAvikalapuruSabhASitamivAsamIcInaM, sparzAsparzavyavasthAyA loke kAlpanitvAt , tathAhi-na sparzavyavasthA loke pAramArthikI, tathAhiyAmeva bhuvamane cANDAlaH spRzan prayAti tAmeva pRSTataH zrotriyo'pi, tathA yAmeva nAvamArohati sma cANDAlastAmevArohati zrotriyo'pi, tathA sa eva mArutazcANDAlamapi spRSTvA zrotriyamapi spRzati, na ca tatra loke sparzadoSavyavasthA, tathA zabdapudgalasparze'pi na bhavatItinakazciddoSaH, api ca-yathA ketakIdalanicayaM zatapatrAdipuSpanicayaM vA zirasi nivadhya vapuSi vA mRgamadacandanAdyavalepanamAracayyavipaNivIthyamAgatyacANDAlo'vatiSThate tadA tadgataketakIdalAdigaMdhapudgalAH zrotriyAdi nAsikAsvapi pravizanti, tatastatrApi cANDAlasparzadoSaH prApnotIti tad doSabhayAnnAsikendriyamaprApyakAri pratipattavyaM, na caitad bhavato'pyAgame For Private And Personal Use Only
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrutanizritam pratipAdyate, tato bAlizajalpitametaditi kRtaM prasaMgena / kecitpunaH zrotrendrisya prApyakAritvamabhyupagacchanta: zabdasyAmbaraguNatvaM pratipadyante, tadayuktaM, akAzaguNatAyAM zabdasyAmUrttattvaprasakteH, yohi yadaguNa: sa tatsamAnadharmA, yathA jJAnamAtmanaH, tathAhi - amUrta AtmA, tatastad guNo jJAnamAyamUrtameva, evaM zabdo'pi yadyAkAzaguNastA kAzasyAmUrttatvAcchabdasyApa tadaguNattvenAmUrtatA bhavet , na cAsau yuktisaMgatA, tallakSaNAyogAt , mUrtiviraho hyamUrtatAyA lakSaNaM, na ca zabdAnAM mUrtivirahaH, spazavattvAt , tathAhi - spazevantaH zabdAH, tatsaMpaLadupaghAtadarzanAlloSTavat , na cAyamasiddho hetuH, yato dRzyate sadyojAtabAlakAnAM karaNadezAbhyIkRtagAdAsphAlitajhalarIjhAtkArazravaNataH zravaNasphoTo, na cesthamupadhAtakRttvamaspazevatve sambhavati, yathA vihAyasaH, tato vipakSe gamanAsambhavAnnAnaikAntiko'pi, atazca sparzavantaH zabdAH, tairabhighAte girigaharabhityAdiSu zabdotthAnAlloSTavat,ayamapi heturubhayorapi siddhiH,tathAhi-- zrUyante tIvraprayatnoccAritazabdAbhighAtegirigahvarAdiSu pratizabdAH prati dik , tataH sparzavattvAnmUrtI eva zabdAH, "rUpasparzAdisannivezo mUrti riti vacana prAmANyAta , tataH kathamivAkAzaguNatvaM zabdAnAmupapattiman, 1 / api ca-tadAkAzamekamanekaM vA 1 yadyekaM tarhi yojanalakSAdapi zrUyate, AkAzasyaikatvena zabdasya tadguNatayA dUrAsannAdibhedAbhAvAta, athAnekame. vaM sati vadanadeza eva sa vidyate iti kathaM bhinnadezavartibhiH zrotRbhiH zrayate?, vadanadezAkAzaguNatayA tasya zrotRgatazrotrendriyAkAzasanbandhAbhAvAt atha ca zrotrendriyAkAzasabandhatayA tacchravaNamabhyupagamyate, tannAkAza guNatvAbhyupagamaH zabdasya zreyAn, nanvAkAzaguNattvamantareNa zabdasyAva For Private And Personal Use Only
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jainAgamanyAyasaMgrahaH sthAnameva nopapadyate, avazyahi padArthena sthitimatA bhavitavyaM, tatra rUparasasparzagaMdhAnAM pRthivyAdimahAbhUtacatuSTayamAzrayaH, zabdasya tvAkAzamiti, tadayukta, evaM sati pRthivyAdInAmadhyAkAzaguNatvaprasakteH, teSAmapyAkAzAnitatvAt, na khalvAkazamantareNapRthivyAdInAmapyanyadAzrayaH, aguNatvAtpRthivyAdInAmAkAzaguNatvamanupapannamiticet, na, AkAzAnitattvena bhavannItyAbalAdapi tad guNatvaprasakte , atha nAzrayaNa mAtraM tad guNatva nivandhanaM kintu samavAyaH, sacAsti zabdasyAkAze na tupRthivyAdInAmiti, nanuko'yaM samavAyo nAma ? ekatralolIbhAve nAvasthAnaM yathA pRthivyAdirUpAdyoriticet, na tarhi zabdasya kAzagutva mAkAzenasahaikatra lolIbhAvena tamyApratipatteH, athA''kAze upalabhyamAnatvA ttadguNatAzabdasya, tUlakAderapi tAkAze upalabhyamAnatvAttadguNatvaM prApnoti, atha tulakAdeH paramArthataH pRthivyAdisthAnamAkAzetUpalambho vAyunA saJcAya'mANatvAt, yadyevaM tarhi zabdasyApi na paramArthataH sthAnamokAzaM kintu zrotrAdi, yat punarAkAze'vasthAnamupalabhyate tad vAyunA saJcAya'mANatvAdavaseyaM, tathAhi-yato yato vAyuH saJcarati tatastataH zabdo'pigacchati, vAtapratikUlazabdasyAzravaNAta. uktaM ca- "yathA ca preyate tUlamAkAze mAtarizvanA / tathA zabdo'pi kiM vAyoH, pratIpaM ko'pi zabdavit" tannAkAzaguNaH zabdaH kintu pudgalamaya iti sthitam // mUlaH-se ki taM atthuggahe ? atthuggahe chabihepaeNatte, taMjahA soiMdiaatthuggahe cakkhiMdiza atthuggahe, ghANidina atthuggahe / jibhidina atthuggahe phAsidina atthuggahe noI For Private And Personal Use Only
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrutanizritam dia atyuggahe // (sU0 30) TIkA :-atha katividho'yamarthAvagrahaH / , sUrirAha -arthAvagrahaH SaDavidhaH prajJaptaH, tadyathA yathA - 'zrotrendriyArthAvagrahaH' ityAdi, zrotrendriyArthAvagrahaH, ( zrotrendriyeNa ) vyaJjanAvagrahottarakAlamekasAmAyikarmAna dezyasAmAnyarUpArthAvagrahaNaM zrotraMndriyArthAvagrahaH , evaM ghrANajihvAsparzanendrayograheSvapi vacyaM, cakSurmanasostu vyaJjanAvagraho na bhavati, tatastayoH prathamameva svarUpadravyaguNakriyAvikalpanAtItamanirdezyaM sAmAnyamAtrArUpArthavagrahaNamarthAvagraho'vaseyaH / tatra "noiMdiya atthAvagaho" tti no indriyaMmanaH, taccadvidhA-dravyarUpaM bhAvarUpaM ca, tatra manaHparyAptinAmakarmodayato yaha manaH prAyogyavargaNAdalikamAdAya manastvena pariNamitaM tadvyarUpamanaH, tathA cAha cUSiNakRt - "maNapaJjatti nAma kammodayao tajjogge maNoddavve ghettu bhaNatteNa pariNAmiyA davyAdabamaNo bhaNNai tathA dravyamano'. vaSThambhena jIvasya yo mananapariNAmaH sa bhAvamanaH, tathA cAha cUrNikAra eva - "jIvo puNa maNaNapAraNAmakiriyA panno bhAvamaNo, kiM bhaNiyaM hoi ?-maNadavyAlaMvaNo jIvassa maNaNavA vAro bhAvamaNo, bhaeNai" tatreha bhAvamanasA prayojana, tadagrahaNe hyavazyadravyamanaso'pi grahaNaM bhavati, dravyamano'ntareNabhAvamanaso'sambhavAt , bhAvamano vinApi ca dravya mano bhavati, yathA bhavastha kevalinaH, tat ucyate-bhAvamanaseha prayojanaM, tatra nondriyeNa-bhAvamanasA'rthAvagraho dravyendriyavyApAranirapekSoghaTAdyartha svarUpaparibhAvanAbhimukhaH prathamamekasAmAyikorUpAdyarthAkArAdivizeSacintA vikalo'nirdezyasAmAnyamA cintAtmakovodho no indriyArthAvagrahaH / / For Private And Personal Use Only
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jainAgamanyAyasaMgrahaH bhUla -tassa NaM ime egaDhiyA nANAghosA nAnAvaMjaNA paMca nAmadhijjA bhavanti, taMjahA-ogeNhaNayA uvadhAraNayA savaNayA avalaMbaNayA mehA / settaM uggahe sU0 31) TokA :-'tasya' sAmAnyenAvagrahasya "Na" miti vAkyAlaMkAre 'amUni vakSyamANAni ekArthikAni 'nAnA ghosANi tti ghoSA:- udAttAdayaH svaravizeSAH, Aha ca cUrNikRta- "ghosA udAttAdao saravisesA" nAnA ghoSA yeSAM tAni nAnAghopANi, tathA nAnAvyaJjanAni-kAdIni yeSAM tAni nAnA vyaJjanAni, paJcanAmAnyeva nAmadheyAni bhavanti, 'tayathe' ti teSAmevo. padarzane, 'bhogirahaNayA' ityAdi, yadA punaravagrahavizeSAnapekSyAmUni paJcApinAmadheyAni cintyante tadA parasparaMbhinnArthAni veditavyAni, tathAhi-ihAvagrahastridhA, tadyathA-vyaJjanAvagrahaH sAmAnyArthAvagraho vizeSasAmAnyArthAvagrahazca, tatra viveSasAmAnyarthAvagraha aupacArikaH, sacAnantaramevAgradarzayiSyate, tatra 'ogiNhaNaya' tti avagRhyate'neneti avagrahaNaM, karaNe'naTa, vyaJjanAvagrahaprathamasamayapraviSTazabdAdipudgalAdAnapariNAmaH, tad bhAvo'vagrahaNatA / tathA 'uvadhAraNaya' tti dhAryate'nenetidhAraNaM, upa-sAmIpyenadhAraNaM upadhAraNaM-- vyaJjanAvagrahe'pi dvitIyAdi samayeSupratisamayamapUvApUrvazabdAdi pudgalAdAnapurassaraM prAktanaprAktanasamayagRhItazabdAdipudgaladhAraNapariNAmaH tad bhAva upadhAraNatA, tathA "sa vaNaya" tti zrUyate'neneti zravaNam - ekasAmAyika: sAmAnyArthAvagraharUpo , bodhapariNAmaH tadabhAvaH zravaNatA, tathA 'avalaMbaNaya ti avalambyate iti avalambana, 'kRbahula' miti vacanAt karmaNyanaT , vizeSasAmAnyArthAvagrahaH For Private And Personal Use Only
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org , Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zratanizritam 65 3 kathaM vizeSasAmAnyArthAvamaho'valambana miti 1, ceta ucyate iha zabdo 'yamityapi jJAnaM vizeSAvagamanarUpatvAdvAyajJAnaM, tathAhi-- zabdo'yaM nAzabdo rUpAdiH iti zabdasvarUpAvadhAraNaM vizeSAvagamaH, tato'smAt yat pUrvamanirdezyasAmAnyamAtragrahaNamekasAmayika sa pAramArthikArthAva grahaH, tata UrdhvaM tu yat kimidamiti vimarzanaM sA IhA, tadanantaraM tu yacchabda svarUpAvadhAraNaM zabdo'yamiti tadavAyajJAnaM tatrApi yadA uttaradharma jijJAsA bhavati - kimayaM zabdaH zAGkhaH kiM vA zAGga : 1 iti tadA pAzcAtya zabda iti jJAnaM vizeSAvagamApekSayA sAmAnyama trAlambanamityavagraha ityupacaryate, sa ca paramArthataH sAmAnyavizeSarUpArthAlambana iti vizeSa sAmAnyArthAvagraha ityucyate idameva ca zabda iti jJAnamavalambya kimayaM zAMkha: ? kiMvA zAGga : ? iti jJAnamudayate, tato vizeSasAmAnyArthAvagraho'balambana ityuktaH, tato'valambanasya bhAvo'valambanatA, tato'pyUrdhva kimayaM zAMkha: ? kiM vA zAGga itIhitvA yacchAMkha eva zAGga eva veti jJAnaM tadavAyajJAnaM, tadapi ca kimayaM zAMgvo'pi zabda: maMdraH kiM vA tAra : 1 ityuttaravizeSa jijJAsAyAM pAzcAtya pAzcatyamavAyajJAnamuttarottaravizeSAvagamApekSayA sAmAnyArthAvalambanamityavagraha ityupacaryate, kiM mandraH ? kiM vA tAraH ? itIha mandra evAyaM tAra evAyamityavAyaH, evamuttarottara vizeSa jijJAsAyAM pAzcAtyaM pAzcAtyamavAya jJAnamuttarottara vizeSAva gamApekSayA sAmAnyArthAvalambanamityavagraha ityupacarya te yadA uttaradharmajijJAsA na bhavati tadA tadatyaM vizeSajJAnamavAya J jJAnameva, nAvagraha ityupacaryate, upacAra nibaMdhanAbhAvAt uttaravizeSAkAMkSAyA apagamAt tatastadanantaramavicyutirUpA dhAraNA pravartate, vAsa For Private And Personal Use Only "
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 66 jainAgamanyAyasaMgrAhaH nAsmRtI tu sarveSvapi vizeSAvagameSu draSTavye, tathA cAha pravacanopaniSadavedI bhagavAn jinabhadragaNikSamAzramaNa:- sAmannamettagaNaM nicchayazro samayamoggo par3ho / tatto'taramIhiya vatthu visesassa joDavA ||1|| chAyA --- sAmAnyamAtra grahaNaM nizcayataH samayamavagrahaH prathamaH / tato'nantara mohitavastuvizeSasya yo'pAyaH // 1 // so purArIhAvAyA vikkhAo uggahanti uvari / esa visesAvekkhA sAmannaM gerahae jeraNa || 2 || chAya - sa punarIhApAyApekSayA'vagraha iti upacaritaH / eSa vizeSApekSayA sAmAnyaM gRhNAti yena // 2 // tato'raNaMtaramIhA to avAo ya tavvise sassa / iha sAmana visesA'vekkhA jAvaMtimo bheo / / 3 / / chAyA - tato'nantaramIhA tato'pAyazca tadvizeSasya / iha sAmAnyavizeSApekSA yAvadantimo bhedaH || 3|| savvattheAvAyA nicchayao mottumAisAmannaM / saMvavahAratthaM puraNa savtratthAvagAho'trAo || 4 || chAyA sarvatrahApAyau nizcayato muktvA''di sAmAnyam / saMvyavahArArthaM punaH sarvatrAvagraho' pAyaH // 4 // taratamajogAbhAve'vA viyadhAraNA tataMmi / savvattha ghosaNA puraNa bhariyA kAlaMtarasaI ya || 5 ||" chAyA - tAratamyayogAbhAve'pAya eva dhoraNA tadante / sarvatra vAsanA punarbhariNatA kAlAntarasmRtizva ||5|| tti, tathA 'meha' ti medhA prathamaM vizeSasAmAnyArthAvagrahamitiricyottaraH sarvo'pi vizeSasAmAnyArthAvagrahaH // tadevamuktAni pazcApi nAmadheyAni bhinnArthAni yatra tu vyaJjanAvapraho na ghaTate tatrAdyaM bhedadvayaM na draSTavyaM 'settaM uggaho' tti nigamanam / " mUlaH "" se kiM taM IhA 1, 2 chavviA paNNattA, taM jahA- soiMdiIhA cakkhidiya IhA ghANidiIhA jibhidiIhA For Private And Personal Use Only
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrutanizritam 67 phAsiMdiaIhA noiMdia IhA, tIse NaM ise egaDiyA nANAghosA nANAvaMjaNA paMca nAma dhijjA bhavaMti , taM jahA-AbhogaNayA maggaNayA gavasaNayA citA vimaMsA, se taM IhA // ( sU0 32) TIkA :-atha keyamIhA !, IhA SaDvidhA prajJaptA, tadyathAzrotrendriyehA ityAdi, tatrotrendriyeNehA zrotrendriyehA, zrotrendriyArthAvagraha madhikRtya yA pravRttA IhA sA zrotrendriyehA ityarthaH, evaM zeSA api saadhniiyaaH| 'tIse Na' mityAdi sugamaM / navaraM sAmAnyata ekArthikAni, vizeSa cintAyAM punarbhinnArthAni, tatra ' AbhogaNayA ti Abhogyate'neneti zrAbhogana-arthAvagrahasamanantarameva sadbhUtArthavizeSAbhimukhmAlocanaM tasyabhAva AbhoganatA, tathA mAryate'neneti mArgaNaM-sadbhUtArtha vizeSAbhi. mukhameva tadUrvamanvayavyatirekadharmAnveSaNaM tadbhAvo mArgaNatA tathA-gavezyate 'nenati gaveSaNaM-tata Urdhva sadbhatArthavizeSAbhimukhameva vyatirekadharmatyAgato'nvaya dharmAdhyAsAlocanaM tada bhAvogaveSaNatA, tato muhurmuhuH kSayopazavizeSataH svadharmAnugatasadbhatArthavizeSacintanaM cintA, tat avakSayopazamavizeSAt spaSTataraM sadbhUtArthavizeSAbhimukhameva vyatireka dharmaparityAgato'nvayadharmAparityAgato'nvayadharme vimarzanaM vimarzaH / 'se taM Ihe' ttinigamanam / / mUla:-"se kiM taM avAe ? 2 avAe chabihe paeNate, taMjahA soiMdiapravAe cakkhiMdiapravAe pANidiapravA e jibhidiapravAe phAsidiapravAe noiMdiapravAe For Private And Personal Use Only
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jainAgamanyAyasaMgrahaH tassa NaM ime egaDhiA nANAghosA nANAvajaNA paMcanAmadhijjA bhavanti, taM jahA-AuTTaNa yA paJcAuTTaNayA avAe buddhi vieNaNA, se taM avAe // (sU0 33) TIkAH-atra zrotrendriyeNAvAyaH zrotrendriyAvAyaH, zrotrendriyani mittamarthAvagrahamadhikRtya yaH pravRtto'pAya: sa zrotrendriyApAya ityarthaH, evaM zeSA api bhAvanIyAH / tassa Na : mityAdi prAgavat' atrApi sAmAnyata ekArthikAni, vizeSacintAyAM punarnAnArthAni, tatra Avartate-IhAto nivRtyApAyabhAva pratyabhimukho vartate yena bodhapariNAmena sa AvartanastadbhAva AvartanatA, tathA AvartanaM prati yegatA artha vizeSaSUttarottareSu vivakSitA apAyapratyAsannatarA bodhavizeSAste pratyAbatenAH tadbhAvaH pratyAvartanatA, tathA apAyo-nizcayaH sarvathA IhAbhAvAd vinivRttasyAvadhAraNAavadhAritamarthamavagacchato yo bodhavizeSa: so'pAya ityarthaH, tatastamevAradhAritamartha kSayopazamavizeSAt sthiratayA punaH, punaH spaSTataramavavudhyamAnasya yA bodhapariNatiH sA buddhiH, tathA viziSTaM jJAnaM vijJAnaM-kSayopazamavizeSAdevAvadhAritArthaviSaya eva tIvrataradhAraNA hetubodhavizeSaH, se taM avaae| iti nigamanam // mala:-se kiM taM dhAraNA ? dhAraNA chabihA paeNattA, taMjahA soiMdiadhAraNA cavikhaMdiadhAraNA ghANidiadhAraNA jibhiMdiadhAraNA phAsiMdiadhAraNA noiNdiadhaarnnaa| tIse NaM ime egaDiyA nANAghosA nANAvaMjaNA paMca nA. For Private And Personal Use Only
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrutanizritam 66 madhijjA bhavati, taMjA dhAraNA sAdhAraNA ThavaraNA paTTA koDa e, se taM dhAraNA || ( sU0 34 ) day TIkA 'se kiM tamityAdi sugamaM yAvadvAraNA ityAdi, atrApi sAmAnyata ekArthAnivizeSArthacintAyAM punarbhinnArthAni tatrApAyAnantaramavagatasyArthasyAviyutyAntarmuhUrttakAlaM yAvaddharaNaM dhAraNA, tatastamevArthamupayogAt cyutaM jaghanyato'ntamu hUttadutkarSato'saMkhyeya kAlAt parato yatsmaraNaM sA dhAraNA, tathA sthApanaM sthApanA, ApAyAvadhAritasyArthasya hRdisthApanaM, vAsenetyarthaH anye tu dhAraNAsthApanayorvyatyAsenasvarUpamAcakSate, tathA pratiSThApanaM pratiSThA - apAyAbadhAritasyaivAvarthasya hRdiprabhedena pratiSThApanamityarthaH, koSTha iva koSThaH avinaSTasUtrArtha dhAraNamityarthaH / 'setaM dhAraNa seyaMdhAraNA' / > For Private And Personal Use Only
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir darzanaviSayaH mUla: duvihe daMsaNe pannatte taM0 - sammada saNe caiva micchAdaMsaNe caiva 1 samma so duvihe paM taM0 siggasamamda sa caiva abhigamasammada saNe caiva 2 siggasammada so duvihe paM, taM0 --- paDivAI caiva apaDivAI ceva 3 abhigama sammadda sa duvihe paM taM 0 - paDivAI caiva appaDivAI ceva 4 micchAdaMsaNe duvihe paM, taM0 - abhiggahiyamicchadaMsaNe caiva 5 abhigahiya micchAdaMsaNe caiva zrabhiggAhiyamicchadisaNe duvihe paM, taM0sapajjavasite caiva apajjavasite caiva 6 evaM aNabhihitamicchAdaMsaNe'vi7 (sU0 70) TIkA :- 'duvihe dasaNe' ityAdi sUtrANi sapta sugamAnyeva, navaraM, dRSTirdarzanam - tattveSu ruciH tacca sabhyagviparItaM jinoktAnusAri, tathA miythA - viparItamiti / 'sammadaMsaNe' ityAdi, nisargaH svabhAvo'nupadeza ityanarthAntaraM, abhigamo'dhigamo gurUpadezAdiriti tAbhyAMyattat tathA, krameNa marudevI bharatavaditi, 'nisarge' tyAdi, pratipatanazIlaM pratipAti samyag darzanamaupazamikaM kSAyopazamikaM ca pratipAti kSAyika tatraiSAM krameNa lakSaNaM - ihopazamikI - " 2 70 For Private And Personal Use Only
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org , Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir darzanaviSayaH NImanupraviSTasyAnantAnubandhinAM darzanamohanIyatrayasya copazamAdaupazamikaM bhavati, yo vA'nAdimidhyAdRSTirakRta samyakatva midhyAtvamizrAbhidhAna zuddhAzuddho bhayarUpamithyAtvapud galatripuJjIka eva akSINa midhyAdarzano'kSapaka ityarthaH samyakatvaM pratipadyate tasyopazamikaM bhavatIti kathaM 1 - iha yadasya mithyAdarzanamohanIyamudIrNaM tadanubhavenaivo pakSINamanyattu mandapariNAmatayA noditamatastadantamuhUrtta mAtramupazAntamAste, viSkambhitodayamatyarthaH, tAvataM kAlamasyopazamikasamyaktvalAbha iti zrAha ca 'uvasAmagase higayarasa' hoha uvasAmi tu sammataM / jo vA zrakayatipuJjo zrakhaviyamitro lahai sammaM // chAyA - upazamazreNigatasya bhavati zrapazamikaMtu samyaktvam 1 yo vA'kRtatripuJjo'kSapita mithyAtvo labhatesamyakUtvam || 1 || khINammi udinaMmi aNudijja te ya sesamicchatte / antomuhUtta kAlaM uvasamasammaM lahai jIvo // 2 // " chAyA - kSINe udIrNe anudIrNe ca zeSamidhyAtve / antarmuhUrttakAlamaupazamikasamyaktvaM labhate jovaH || 2 || ci / antarmuhUrtta mAtra kAlatvAdevAsya prati pAtittvaM yazcAnantAnubandhyudaye pazamikasamyaktvAt pratipatataH sAsvAdanamucyate tadaupazamikameva tadapi ca pratipAtyeva, jaghanyataH samayamAtratvAdutkRSTatastu paDAbalikAmA natvAdasyeti, tatheha yadasya mithyAdarzana dalikamudIrNa tadupakSINaM yaccAnudIrNa tadupazAntam, upazAntaM nAma viSkambhitodayamapanItamidhyAsvabhAvaM ca tadihakSayopazamasvabhAvamanubhUyamAnaM kSAyopazamikamityucyate nanvaupazamike'pei kSayazcopazamazca tathehApItiko'nayorvizeSa 1, ucyate, ayamevahi vizeSa. yA daha vedyate dalikaM na tatra, iha hi kSAyopazamike pUrvazamitamanusamayamudeti vedyate kSIyate ca, " For Private And Personal Use Only 71
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 72 jainAgamanyAyasaMgrAhaH aupazamike tUdayaviSkambhaNamAtrameva, Ahaca-micchattaM jamuinnaM taM vINaM aNuiyaM ca uvasaMtaM / mIsIbhAva pariNayaM veijataM khovasamaM / / 1 // chAyA-mithyAtvaM yadudIrNaM tA kSINaM anudIrNa copazAntam / mizrIbhAva pariNataM vedyamAnaM kSAyogazamikam / / 1 / / tti, etadapi jaghanyato'ntamuhUrta sthitikatyAdutkarSataH ghaTaSaSTi sAgaropasthitikatvAca prati pAtIti, yadapi ca kSapakasya samyagadarzanadalikacaramapudgalAnubhavanarUpaM vedakamityucyate tadapi kSAyopazamikabhedatvAt pratipAtyeveti, tathA mithyAtva samyagmithyAtvasamyaktvamohanIyakSayAt , kSAyikamiti, zrAhaca-"khINe dasaNamohe tivihmivibhvniyaannbhuuyNmi| niSpacca vAyamaulaM sammatta khAiyaM hoi|| 1 // chAyA-- kSINe darzanamohe trividhe'pi bhavanidAnabhUte / niSpratyapAyamatulaM samyaktvaM kSAyika bhavati / / 1 / / tti, idantu kSAyikatvAdevApratipAti, ata eva siddhatve' pyanuvartate iti / 'michAdaMsaNe' ityAdi, abhigrahaH -- kumataparigrahaH sa yatrAsti tadAbhigrAhikaM tad viyarotam --anabhigrahikamiti / 'aaabhggaahie| ityAdi abhigrAhika mithyAdarzanaM saparyavasitaM -saparyavasAnaM samyaktva prAptau, aparyavasitamabhavyasya samyaktvAprAptaH, taJca mithyAtva mAtramapyatIta kAla nayAnuvRnyA''bhiyAhikAmati vyApadizzyate, anIbhagrAhika bhavyasya saparyavasitamitarasyAparyavasitAmati, ata evAha-evaM araNabhI' tyAdi / darzanamabhihitamatha jJAnamabhidhIyate, tatra dubihe nANe ityAdIni Avassaga vairitte duvihe' ityAdi sUtrAvasAnAni trayo vizaMti: sUtrANi // For Private And Personal Use Only
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 73 darzanaviSayaH mUla - duvihe nANe paM0 taM0 - paJcakakhe caiva parokkhe caiva 1, paccakakhe nANe duvihe pannatte taM0 - kevalanANe caitra khokevalanANecaitra 2, kevalagA duvihe paM0 taM0 - bhavatthakevalanANe caiva siddhake calanA caitra 3 bhavatthavalayA duvihe paM0 taM 0 sajogibhavattha kevalaNAra ceva, ajogibhavattha kevalaNANe ceva 4, sajogi bhavattha kevalagA duvihe paM0 0 - padamasamaya sajogi bhavattha kevalaNA caitra asajAgibhavattha kevalaNANe caitra 5, ahavA after sajogi bhavattha kevala khANe ceva carimasamaya sajogi bhavattha kevalagA caiva 6, evaM ajogi bhavatya kevalanANe'vi 7, 8 siddha kelA duvihe paM0 taM0 - atarasiddha kevalaNANe ceva paraMparasiddha kevala gANe caitra 6, atarasiddha kevalanANe duvihe paM0 taM0 - - ekkANaMtarasiddha kevalagA caiva akkANaMtarasiddha kevalakhANe 10, paraMparasiddha kevalaNA duvihe paM0 taM 0 - ekka paraM parasiddha heard a rer paraMparasiddha kevalaNANe ceva 11, goke calaNAdavihe paM0 taM0 - prahiNANe ceva maNapajjavaNANe ceva 12, ohiNA duvihe 50 taM0-- bhavapaccaie caiva khaovasamie caiva 13, do maccae pannatta, taM0 - devANaM caiva neraiyANaM ce 14, doha khovasamie paM0 taM 0 - maragussANaM caiva paMciMdiya For Private And Personal Use Only
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 74 www.kobatirth.org jainAgamanyAyasaMgrAhaH Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tirikkhajoNIyANaM caitra 15, maNapajjavaraNa | duvihe paM0 taM 0 ujjumati caiva viulamati ceva 160 parokkheNAkhe duvihe pannatte, taMAbhiNivohiNA caiva suyanANe ceva, 17 AbhiNivohiyaNoNe duvihe paM0 taM 0 - suyanissie ceva asuyanissie caiva 18, suyanissie duvihe paM0 taM0 - atthoggahe caiva vaMjagoggahe ceva 16, sunissite'vi emeva 20, suyanANe duvihe paM0 taM0-- aMgapavi caiva gavAhire caiva 21, aMgavAhire duvihe paM0 taM 0 Avassae ceva Avasyavairitte caiva 22, Avasyavatirittai duvihe paM0 taM0 -kAlie caiva ukkAlie caiva // 23 // , (sU071 ) -19 * TIkA: sugamAni, navaraM jJAnaM vizeSAvabodhaH aznAti bhukte azrute vA vyApnoti jJAnenArthAnityacaH - atmA taM prati vartate indriyamanonirapekSatvena tat pratyakSam - avyavahitattvenArthaM sAkSAta karaNdakSamiti, Aha ca " akkho jIvo atthavyAvaraNabhoyara guNAio, jeNa / taM pai Tags nANaM jaM paJcakhaM tamiha tivihaM // | 1 ||11 chAyA - akSo jIvo'rthavyApana bhojana guNAnvito yena / taM prati vartate jJAnaM yatpratyakSaM taditrividham // 1 // 'ti' parebhyaH - akSApekSayA pudgalamayatvena dravyendriyamanobhyo'kSasya - jovasya yattatparokSaM niruktavazAditi, Ahaca akkharasapogga lakayA jaM duvvidiyamA parA teNa / tehiMto jaM nANaM parokakhamiha tamagumAgaMva // 1 // " chAyA - akSAt pudgalamayAni yadravyendriyamanAMsi I For Private And Personal Use Only
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org of Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dazanaviSayaH " ' parANi tena / tebhyo yad jJAnaM parokSamaha tadanumAnamiva // 1 // " ti athavA parairukSA sambandhanaM janyajanakabhAvalakSaNamasyeti parokSaM - indriya manovyavadhAnenAtmano'thaM pratyAyakamasAkSAtkArItyarthaH / / ' paccakakhe' tyAdi kevalaM - ekaM jJAnaM kevalajJAnaM tadanyannokevalajJAnam -- zravadhimanaH paryyAyalakSaNa miti / 'kevale' tyAdi, bhavattha kevalanANe ceca" tti bhavasthasya kevalajJAnaM yattattathA, evamitaradapi, 'bhavatthe' tyAdi, sahayogaH - kAya vyApArAdi bhiryaHsa sayogI, insamAsAntatvAt sa cAsau bhavasthA tasya kevalajJAnamitivigrahaH, na santi yogA yasya sa na yogIti vA yo'sAvayogIzailezIkaraNavyavasthitaH zeSaM tathaiva, sayogI' tyAdi, prathamaH samayaH sayogitve yasya sa tathA, evamaprathamo - dvayAdisamayo yasya sa tathA, zeSaM tathaiva, " athave" tyAdi, carama:- antya samayo yasya sayogyavasthAyAH sa tathA, zeSaM tathaiva, 'eva' miti sayogi sUtravatprathamAprathamacaramAcaramavizeSaNa. yuktama yogasUtramapivAcyamiti, 'siddhe' tyAdi, anantara siddho yaH samprati samaye siddha:, sacaiko'neko vA, tathA paramparasiddho yasya dvayAdayaH samayAH siddhasya so'pyekosnekoveti teSAM yat kevalajJAnaM tattathAvyapadizyata iti / 'hinA' ityAdi, ' bhavapaJcaie ti kSayopazamanimittatve'yasya kSayopazamasyApi bhava pratyattvena tatprAdhAnyena bhava eva pratyayo yasya tad bhava pratyayamiti vyapadizyata iti idamevabhASyakAreNa sAkSepaparihAra muktaM, tatrAkSepaH - "oho ovasabhie bhAve bharito bhavo tahodai / to hi bhavapacao vo jutto'vahI dohaM" / / chAyA --- avadhiH kSAyopa zamike bhAve bhAraNIto bhavastathaudayike / tataH kathaM bhava pratyayiko vaktu yukto'dhiyo ? ||1|| ( horaha ) ti devanArakayo:, atraparihAraH - soDavi For Private And Personal Use Only 75
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 76 jainAgamanyAyasaMgraha: hu khatrovasamiyo kintu sa eva u ha ovsmlaabho| taMmi sai hoi'vasaM bhae. Nai bhavapaJcao to so // 1 // chAyA-so'pikSAyopazAmikaH kintu sa eva tu kSayopazamalAbhaH / tasmin sati bhavatyavazyaM bhaNyate bhavapratyayikastataH / / 1 / / yataH-udayakkhayakhaovasamovasamAvi ajaM ca kammuNo bhnniyaa| davyaM khettaM kAlaM bhavaM ca bhAvaM ca saMpappa // 1 // chAyA-udayakSayakSayopazamopazamA yazcakarmaNo bhaNitAH / dravyaM kSetrakAlaM bhavaJca bhAvaJcasaMprApya // 1 // 'tti, tathA tadAvaraNasya kSayopazamebhavaM kSAyopazamikamiti / 'maNapaJjave? tyAdi, RjvI-sAmAnyagrAhiNImatiH RjumatiH-ghaTo'nena cintata ityadhyavasAyanibandhanaMmanodravyapariracchittirityarthaH, vipulA-vizeSa grAhiNImatiH vipulamatiH-ghaTo'nena cintitaH sa ca sauvarNaH pATali putriko'dyatanomahAn ityAdyadhyavAsAyahetubhUtA manodravyavijJaptiriti / Aha ca-'riju sAmaNNaM tammatta gAhiNI rijumatI maNonANaM / pAyavisesa vimuhaM ghaDamettaM cintitaM muNai // 1 // ' chAyA--Rtu: sAmAnyaM tanmAtra prAhiNI RjumatirmanojJAnam / prAyovizeSavimukhaM ghaTamAtraM cintitaM jA nAti // 1 // "viulaMvatthu visesaNamANaM tagagAhiNo matI viulA / citiyamaNusaraighaDaM pasaMgao panjayasaehiM / / " chAyA--vipulaM vastu vizeSaNamAnaM tad grAhiNImatiH vipulA / cintitamanusmarati ghaTaM prasaGgataH paryAyazataiH / / 2 // 'AbhiNiyohie' ityAdi, zrutaM karmatApannaM ninitaM-AzritaM zrutaM vA nizritamanenetizrutanizritaM, yat pUrva mevazrutakRtopakArasyedAnI punastada napekSamevAnupravartate-tadavagrahAdi lakSaNaM zrutanizritamiti, yatpunaH pUrvaM tada parikarmitamateH kSayopazamapaTIyastvAdautpattikyAdilakSaNamupajAyate'nya For Private And Personal Use Only
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir darzanaviSayaH , 3 9 dvA zrotrAdiprabhavaM tadazrutanizritamiti, Aha ca - "pucvaM suyaparikammiya matissa jaM saMpayaM suyAiya / (ttaM) suvAssiyamiyaraM puraNa AssiyaMmai ca ukkkaM (taM ) " // 1 // chAyA - pUrva zrutaparikarmitamateyat sAmprataM zrutAtItam / tannizritamitarat punaranizritaM maticatuSkaM tat ||1||" ti 'e' tyAdi, attho' tti arthate adhigamyate'yate vA anviSyata ityarthaH, tasya sAmAnyarUpasya azeSavizeSa nirapekSAnirdezyasya rUpAderevagrahaNaM - prathama paricchedanamarthAvagraha iti nirvikalpakaM jJAnaM darzanamiti yaducyate ityArthaH, sa ca naizcAyako yaH sa sAmayiko yastu vyavahArika zabdo'yamityAdyullekhavAn santamahatika iti zrayaM cendriyamanaH sambandhAt SoDhA iti, tathA vyajyate'nenArthaH pradIpeneva ghaTa iti vyabjanaM taccopakaraNendriyaM zabdAdityapariNatadravyasaMghAto vA tatazca vyabjanena--upakAraNendriyeNa zabdAdittvapariNatadravyANAM vyaJjanAnAmavagraho vyaMjanAvagraha iti, athavA vyaMjanaM-indriyazabdAdidravyasambandha iti, Aha ca"jijjai jeNa'ttho ghaDovva dIveNa vaMjaNaM tonaM / uvagarariMkhiAdaya sahAdipari saMbandha || 1||" chAyA - vyajyate yenArtho ghaTa iva dIpena vyaMjana tatastat upakaraNendriyazabdAdipariNatadravyasambandhaH // 1 // 'tti' ayaM ca mano nayanavarjendriyANAM bhavatoti catuddhA, nayanamanasoraprAptArthaparicchedakasvAt itareSAM punaranyatheti, nanu vyaMjanAvagraho jJAnameva na bhavati, indriyazabdAdidravyasambandhakAle tadanubhavAbhAvAt zradhirAdInAmiveti, naivaM vyaMjanA vagrahAnte tadvastu grahaNAdevopalabdhisadbhAvAt iha yasya jJeyavastu grahasyAnte tata eva jJayavastUpAdAnAt upalabdhirbhavati tat jJAnaM dRSTa', rthAvagrahaparyante tata evAthovagrahagrAdyavastu graharaNAd IhAsadbhAvAt arthAva - > yathA' For Private And Personal Use Only 77
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 78 www.kobatirth.org jainAgamanyAyasaMgrahaH jJAnamiti Aha ca 'annA so bahirAi va takkAlamavalaMbhA / 1 [ zrAcArya ] na tadante tattocciya uvalaMbhAzrotayaM nANaM // 1 // chAyo --- jJAnaM sa vadhirAdInAmiva tat kAlamanupalambhAt / na tadante tadevopalambhAtta kat jJAnam ||1|| ti, kiMca - vyaMjanAvagrahakAle'pi jJAnamastyeva, sUkSmAvyaktatvAttu nopalabhyate, suptaH vyaktavijJAnavaditi, IhAdayo'pi zrutanizritA eva, natUktA:, dvisthAnakAnurodhAditi / asyanissie'vi emeva ' ti avagraha vyaMjanAvagrahabhedenAzrutanizritamapi dvidhaiveti idaM ca zrotrAdipra bhavameva, yatta autpattikyAdyazrutanizritaM utrArthAvagrahaH sambhavati, yadAha"kahapaDi kukaDahIro jujjhe biMbe umAho IhA ki susiliTTamavAo da paraNa saMketa bivaMti ||1||" chAyA - kathaM pratikukkaTahIno yudhyati bimbenAvagraha IhA / kiM suzlimavAyo darpaNasaMkrAntaMvimbamiti // 1 // na tu vyaMjanAvagrahaH tasyendriyAzritatvAt buddhInAntu mAnasatvAt tato buddhibhyo'nyatra vyaMjanAvagrahomantavya iti / 'suyaNA' ityAdi' pravacanapuruSasyAGgAnIvAGgAni teSu praviSTuM - tadabhyantaraM tata svarUpamityarthaH, taccagaNadharakRtaM "utpanna ive" tyAdi mAtRkA padatrayaprabhavaM vA dhruva zrutaM vA AcArAdi, yatpuneH - sthavirakRtaM mAtRkApadatrayavyatiriktavyAkaraNa nivaddhamadhruvazrutaM vottarAdhyayanAdi tadaMga vAhyamiti // zrahaca - "gaNahara therAikataM esA mukavAgaraNao vA 2 dhuva 1 cala visesaraNAo 2 aMgA gaMgesunAraNa" // 1 // chAyA - gaNadhara sthavirAdikRtaM AdezAt mukta vyAkaraNato vA / dhruvacala vizeSaNAdvA aGgAnaGgayoH nAnAtvam ||1|| 'aMgabAhI' tyAdi avazyaM karttavyamityAvazyaka - sAmAyikAdi SaDvidham , Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir J For Private And Personal Use Only
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir darzanaviSayaH 76 zrAhaca--"samaNa sAvarA ya avassa kAyavyayaM vai jamhA / to hosirasa ya tumhA AvarasayaMnAmaM ||1|| chAyA -- zramaNena zrAvakeNa cAvazyaM karttavyaM bhavati yasmAt / aMte'nhonizazca tasmAdAvazyakaM nAma ||1|| AvazyakAdvyatirikta tato yadanyaditi / "varasagavatirikta" ityAdi yadi divasanizAprathamapazcimapaurupIdvaya eva paThyate tat kAlena nivRttaM kAlikam--uttara dhyayanAdi yata punaH kAlavelAvarjapaThyate tadRdhvaM kAlikAdityuttarakAlikaM- dazakAlikAdIti / ukta jJAnaM, cAritraM prastAvayati mUlaH - duvihe dhamme paM0 taM0 - suyadhamme caiva carittadhamme caiva, suyadhamme duvihe paM0 ta0- - suttasuyadhamme caiva zratthasuyadhamme caiva caritadha me duvihe paM taM0 agAracaritamme caiva - aNagAracaritamme caitra, duvihe saMjame paM0 taM 0 - sarAgasaMjame caiva vItarAgasaMjame caiva, sarAgasaMjame duvihe paM0 taM0 - suhumasaMparAya sarAgasaMame caiva vAdarasaMparAyasarAgasaMjame ceva. suhumasaMparAya sarAgasaMjame duvihe patte 0 - paDhamasamayasuhumasaM parAya sarAgasajame caiva paDhamasamayasu0, athavA caramasamaya su0 acarama samaya su0 ahavA sumasaMparAya sarAgasaMjame duvihe paM, taM0saMkile samAe caiva visujjhamANae ceva, saMjame duvihe paM0 taM0 - paDhamasamayavAdarasaM0 " - " vAdararuM parAya sarAgapaDhamasamaya vAdara For Private And Personal Use Only
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 80 janAgamanyAyasaMgrahaH saM0 - ahavA carimasamaya0 acarima samaya0 ahavA vAyarasaMparAya " sarAgasaMjame duvihe paM0 taM0 - paDivAti ceva paDivAti ceva, bIyarAgasaMjame duvihe paM0 taM0 uvasaMtakasAyavIyarAgasaMjame caiva khINakasAyavIyarAgasaMjame ceva uvasaMtakasAyavIyarAga saMjame duvihe paM0 taM0 - paDhamasamayauvasaMtakasAyavItarAgasaMjame ceva, apaDhamasamayauva0, ahavA carimasamaya0 carimasamaya 0, khIkasAyavItarAgasaMjame dubihe paM0 taM0 - chaumatthakhINakasAya vIyarAgasaMjame caiva kevalikhI kasAyavoyarAgasaMjame ceba, chaumatthakhINa kasAyavIyarAgasaMjame duvihe paM0 taM0 sayaMbuddha chaumatthakhI kasAya0 buddhavohiyacha umattha0, sayaMbuddhacha umattha0 duvihe pa0 taM 0 -- paDhamasamaya0 apaDhamasamaya0, havA carimasamaya 0 acarimasamaya0, buddhavohiyacharamatthakhINa0 duvihe paM0 taM0paDhamasamaya0 apaDhamasamaya0, havA carimasamaya0 carimasamaya0, kevalikhIekasAyavItarAgasaMjame duvihe paM0 taM0 - sajogi keva likhI eka sAya0 sajAgikevalikhI ekasAya saMjame duvihe paM0 taM0- paDhamasamaya 0 jogina likhI eka sAyavIyarAga0, padamasamaya0 ahavA carimasamaya0 zracarimasamaya 0, ajogi " www.kobatirth.org kevalikhI eka sAya0 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir -- saMjame duvihe paM0 taM0 - paDhamasamaya 0 For Private And Personal Use Only
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir darzanaviSayaH apaDhamasamaya0, ahavA carimasamaya0 acarimasamaya 0 (sU072) TIkAH-durgatau prapatato jovAna ruNaddhi sugatau ca tAn-dhArayatI tidharmaH zrutaM-dvAdazAGga tadevadharmaH zrutadharmaH, caryate-zrAsevyate yata tena vA caryate-gamyate mokSa iti caritraM-mUlottaraguNakalApastadeva dharmazcAritradharma iti / 'suyadhamme' ityAdi, sUtryante sUcyante vA'rthA anenetisUtraM, susthitatvena vyApitvena ca suSThUtatvAdavA sUkta suptamiva vA suptam , avyAkhyAnena prabuddhAvasthatvAditi bhAgyavacanaMtvevaM-siJcatikharai jamatthaM tamhA suttaM niratta vihiNo vA / sUei savati subbai sivvai sarae va jeNatthaM // 1 // chAyAsiJcati kSarati yasmAdarthaM tasmAt sUtraM niruktavidhinA vA, sUcayati zravati zrayate sicyate smayate vA yenArthaH // 1 // avivariyaM suttapi va suTTiyavAvitta o suvutta ti chAyA- avivRtaM suptamiva susthitavyApitvAta sUktamiti // aryate'dhigamyate'rthyate vA yAcyate bubhutsubhirityarthoM-vyAkhyAnamiti, Ahaca-'jo muttAbhippAo so attho ajae ya jamhati' chAyA-yaH sUtrAbhiprAya: mo'rthA'pyate ca yasmAditi / ' caritte' tyAdi, agAraM-gRha tadadyogAdAgArA:- gRhiNasteSAM yazcaritradharmaH- samyaktvamUlANuvratAdi pAlanarUpaH sa tathA, evamitaro'pi, navaramagAraM nAsti yeSAM te'nagArA: sAdhava iti / caritradharmazca saMyamo'tastamevAha-'duvihe' tyAdi, saha rAgeNaabhiSvaGgaNa mAyAdirUpeNa ya. sa sarAgaH sa cAsau saMyamazca sarAgasya vA saMyama iti vAkyam / boto-vigato rAgo yasmAt sa cAso saMyamazca votarAgasya vA saMyama iti vAkyamiti / ' sarAge ' tyAdi, sUkSma:-asaMkhyAtAkaTTakAvedanataH samparAya:-kaSAyaH samparaiti-saMsarati saMsAraM janturaneneti vyutpAdanAt , Aha ca-kohAi saMparAo teNa juo saMparIti saMsAraM ti, For Private And Personal Use Only
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 2 jainAgamanyApasaMgrahaH chAyA -krodhAdyA. saMparAyAstairyutaH saMparaiti sNsaarm| sa ca lobhakaSAyarUpaH upazamakasya kSapakasya vA yasya sa sUkSma saMparAyaH sAdhustasya sarAgasaMyamaH, vizeSaNasamAso vA bhaNanIya iti, vAdarA:-sthUrAH samparAyAH kaSAyA yasya sAdho yasmin vA saMyameH sa tathA-sUkSmasamparAyaprAcInaguNasthAnakeSu, zeSa prAgavaditi |'suhume' tyAdi, sUtradvaye prathamAprathamasamayAdivibhAgaH kevalajJAnavaditi / ahave tyAdi, saMklizyamAnaH saMyamaH upazamazreNyA: pratipatataH, vizuddhayamAnastAmupazamazreNI vA samArohata iti / 'vAdare' tyAdi sUtradvayaM, bAdara samparAya sarAgasaMyamasya prathamAprathamasamayatA saMyama pratipattikAlApekSayA caramAcaramasamayatAtu yadanantaraM sUkSmasamparAyatA asaMyatatvaM vA bhaviSyAta tadapekSayeni, 'aive. tyAdi, pratipAtI upazamakasyAnyasya vA apratipAtIkSapakasyeti / sarAgasa yA ukto'to vItarAgasaMyamamA - 'voyarAge' tyAdi, upazAntAH pradezato'pyavedyamAnA: kaSAyA yasya yasmin vA sa tathA sAdhuH saMyamoveti - ekAdaza guNasthAnavartAti, kSINakaSAyo dvAdazaguNasthAnavAti, 'uvasaMte' tyAdi sUtradvayaM prAgiva 'khINe? tyAdi, chAdayatyAtmasvarUpaM yattat chadmajJa nAvaraNAdighAtikarma tatra tiSThanoti chadmasthaH-akevalI, zeSaM tathaiva, kevalama uktasvarUpaM jJAnaM ca darzanaM cAsyAstIti kevaloti / 'cha umatthe' tyAdi, svayaM buddhAdisvarUpaM prAgiveti, 'sayaM buddha' tyAdi natra sUtrANi gatArthAnyeveti // (sthAnAGga sUtra 72 uddeza 1) / mUla:-'athavA tividhe vavasAte paM0 20-- paccakkhe paJcatite pANugAmie // 5, For Private And Personal Use Only
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org , Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir darzanaviSayaH 83 " TIkA :- vyavasAyo - nizcayaH, sa ca pratyakSo'vadhimanaH paryAyakevalAkhyaH pratyayot indriyAnindriyala kSaraNAnnimittAjjAtaH prAtyayikaH sAdhyam - agnyAdikamanugacchati sAdhyAbhAve na bhavati yo dhUmAdihetu: so'nugAmI tato jAtamAnugAmikam anumAnaM tadrUpo vyavasAya zrAnugAmika eveti athavA pratyakSaH svayaMdarzanalakSaNa: prAtyayikaH prAptavacanaprabhavaH, tRtIyastathaivaveti 5 | (sthAnAMga sU0 sthAna 3 u. 3 sU 185) mUla:- caDaviNAte paM0 taM0 - haraNe AhaNata se AharaNatadose ubannA sovaNae 1 AharaNe cavvahe paM0 taM0vAte uvAte ThavaNAkamme paDuppannaviNAsI 2, AharaNatada e se ca uvihe paM0 taM0 - siTThI uvAlaMbhe pucchA nissAvaya 3, zrAharaNataddose cauvvihe paM0 taM0 - adhammajutte paDilome aMtovaNI te duruvaNIte 4 uvannAsovaNae caunvihe paM0 taM0 - tavvatthute tadanavatthute paDinibhe hetu 5 heUcaubvihe paM0 taM0-jAvate thAvate vaMsate lUsate, havA heUca uvjihe paM0 taM0 - paccakkhe aNumA Agame, havA heUcaDavihe paM0 taM0 - atthittaM zratthi - so U 1 tthittaNatthi so heU 2 gatthittaM zratthi so heU 3 patthitaM gatthitaM so heU 4 (sU0 338) TIkA :- tatra jJAyate zrasmin sati dASTantiko'rtha iti adhikaraNe ktapratyayopAdAnAt jJAtaM - dRSTAntaH, sAdhanasadbhAve sAdhyasyAvazyaMbhAvaH For Private And Personal Use Only
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 84 jainAgamanyAyasaMgrAhaH , sAdhyAbhAve vA sAdhanasyAvazyamabhAva ityupadarzana lakSaNo, yadAha - " sAdhyenAnugamo hetoH, sAdhyAbhAve ca nAstitA / khyApyate yatra dRSTAntaH, sa sAdhamrmetaro dvidhA // 1 // " iti, tatra sAdharmyadRSTAnto'gniratra dhUmAd yathA mahAnasa iti; vaidharmya dRSTAntastu zragnyabhAve dhUmo na bhavati, yathA jalAzaye iti, athavA akhyAnakarUpaM jJAtaM tacca caritakalpitabhedAt dvidhA, tatra caritaM yathA nidAnaM duHkhAya brahmadattasyeva, kalpitaM yathA pramAdavatAmanityaM yauvanAdItidezanIyaM yathA pANDupatreNa kizalayAnAM dezitaM tathA hi-'jaha tumbhe taha amhe tunbheviya hohihA jahA mho apAra paDataM paMDuyapattaM kisalayANaM // 1 // / chAyA -- yathA yUyaM tathA vayaM yUyamapi bhaviSyatha yathA vayam zikSayati patatpAMDupatraM kizalayAn / iti, athavopamAnamAtraM jJAtaM sukumAraH karaH kizalayamivetyAdivat athavA jJAtaM upapattimAtraM jJAtahetutvAt kasmod yavAH krIyante / yasmAnmudhA na labhyate ityAdivaditi, evamanekadhA sAdhyapratyAyanasvarUpaM jJAtamupAdhibhedAt caturvidhaMdarzayati-tatra - abhividhinA hiyate pratItau nIyate apratIto'rtho'nenetyAharaNaM yatra samudita eva dASTAntiko'rthaH upanIyate yathApApaM duHkhAya brahmadattasyeveti tathA tasyaAharaNArthasyadezastadazaH sa cAsAvupacArAdAharaNaM ceti prAkRtatvAta AharaNazabdasya pUrvanipAte AharaNatadda eza iti bhAvArthazcAtra yatradRSTAntArthadezenaiva dASTantikArthasyopanayanaM kriyate tattadda zodAharaNamiti, yathA candra iva mukhamasyA iti, iha hi candra saumyatvalakSanaNenaiva dezena mukhasyopanayanaM nAniSTena nayananAsAvarjitatvakalaM kAdineti tathA tasyaivaAharaNasya sambandhI sAkSAt prasaMga sampanno vA doSastaddoSa sa cAsau dharme dharmiNaH upacArAdAharaNaM ceti prAkRtatvena pUrvanipAtAdAharaNa taddoSa For Private And Personal Use Only
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir darzanaviSayaH 85 " iti, athavA tasya - zrAharaNasya doSo yasmiMstattathA zeSaM tathaiva, ayamantra bhAvArtha:- yatU sAdhya vikalatvAdidoSaduSTaM taddoSa haraNaM, yathA nitya zabdo'mUrttatvAt ghaTavat ihasAdhyasAdhanavaikalyaM nAmadRSTAntadoSoM, yacca sabhyAdivacanarUpaM tadapi taddoSAharaNaM yathA sarvathA'hamasatyaM - pariharAmi gurumastaka karta navaditi yada vA sAdhyasiddhiM kurvadapi doSAntaramupanayati tadapi tadeva, yathA satyaMdharmamicchanti laukika munayo'pi - "varaMkUpazatAd vApI varaM vApIzatAt kratuH / varaM kratuzatAt putraH satyaM putrazatAd varam // 1 // itivacana vaktRnAradavaditi, anena ca zrotuH putra RtuprabhRtiSu prAya: saMsArakAraNeSudharmapratItirAhiteti zrAharaNatadoSateti, yathA vA - buddhimatA kenApi kRtamidaM jagat sannivezavizeSavatvAt ghaTavat sacezvara iti anena hi sa buddhimAn kumbhakAratulyo'nIzvaraH siddhayatIti, Izvara 2 vivakSita iti, tathA vAdinA abhimatArthasAdhanAyakRte vastUpanyAse tad vighaTanAya yaH prativAdinAviruddhArthopanayaH kriyate paryanu yogopanyAse vA ya uttaropanayaH sa upanyAsopanayaH, uttararUpamupapattimAtra mapi jJAtabhedo jJAtatutvAditi yathA akarttA AtmA amUrttatvAt AkAzavadityukte anya Aha - AkAzavadevAbhoktetyapi prAptamaniSTa caitaditi, yathA vA mAMsabhakSaNamaduSTa prANyaGgatvAdodanAdivat atrAhAnyaH - odanAdi vadeva svaputrAdimAMsabhakSaNamapyaduSTamiti, yathA vA tyaktasaGgA vastra pAtrAdi saMgrahaM na kurvanti RSabhAdivat, atrAha kuNDikAdyapi te na gRha ti tadvadeveti tathA kasmAt karma kuruSe yasmAd dhanArthIti iha prathamaM jJAtaM samagrasAdharmyaM dvitIyaM dezasAdharmyaM tRtIyaM sadoSaM caturtha prativAdyuttararUpamityaya meSAM svarUpavibhAga iti, iha dezataH saMvAda gAthA - cariyaM ca kappiyaM vA For Private And Personal Use Only
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jainAgamanyAyasaMgrAhaH duvihaM tatto cabihe keka / AharaNe tadda se tahose cevuvannAsA // 1 // chAyA-caritaM ca kAlpakaM vA dvividhaM tatazcatuvidhamekaikaM AharaNaM taddazaH taddoSazca va upanyAsaH // 1 / / iti, " avAye" apAyaH-anarthaH sa yatra dravyAdiSvabhidhIyate yathateSu dravyAdivizeSvastyapAyo vivakSitadravyAdivizeSeSviva, heyatA vA'sya yatrAbhidhIyate tadAharaNamapAya iti, sa ca catu rdhAdravyAdibhi:-tatra dravyAt dravye vA'pAyo dravyameva vA tat kAraNatvAdapAyodravyApAya, etad heyatAsAdhakaM etatsAdhakaM vA''haraNamapi tathocyate, tat prayogo-dravyApAya: parihAya'statra vA'pAyo vartatedezAntaragamanenopArjitadraviNayostallobhAt parasparamAraNapariNatayoH sva prAmAd vahiH prAptAvanutApAt hradatyaktamatsyagilita tad vittayomatsyavandhakapArthAna gRhItasya tasyamatsyasya vidAraNe'vApta tadruvyalubdhabhaginyA matsyacchedakazastrAbhighAtena taduddAlanapravRttimArita mAtRkAyAstathAvidhavyatikaradarzanotpannasaMvegAt pratipannapravrajyayorbhrAtRNijoriva, tat parihArazca pravrajyayA tattyAgAditi, AharaNatA cAsyadezenopanayasyAvivakSaNAditi, tathAkSetrAta kSetre vA kSetrameva vA'pAyaH kSetrApAyaH, zeSaM tathaiva, evamuttaratrApi tat prayogaH-apAyavat kSetraM varjayet jarAsandhAbhidhAnaprativAsudevAt sambhAvitApAyAM mathurAnagarI yathA dazArhacakra varjayAmAseti, athavA sambhavatyapAyaH sa pratyanIka kSetre sasarpagrahavat, kAlApAyo yathA-sApAyakAla varjane yateta, dvaipAyano dvArakAmAvarSadvAdazakAddhakSyatIti zrutaneminAtha vacanodvAdazavarSalakSaNasApAyakAlaparijihIyottarApathapravRtto dvapAyanoyatheti, athavA sApAyo'pibhavati kAlo rudrAdivaditi, tathA bhAvApAyo yathAbhAvApAyaM pariharet mahAnAgavat nAgadattakSullakavad veti ,tathAhi For Private And Personal Use Only
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir darzanaviSayaH kila kazcit capakaH prastutapAraraNakaH sakSullakaH samArabdha bhikSArtha bhramaNakaH kathaJcinmAritamaNDUkikaH kSullaka prerito'pratipannatadvacanaH punarAvazyaka kAle smAritatadarthaH samutpannakopaH kSullakopaghAtAyAbhyutthito vegAdAgacchan stambha ApatitomRto jyotiSkeSUtpanno'nantaraM cyuto jAtismaraNadRSTiviSa sarpatayotpannaH samRt putreNa ca sarveSukupitena rAjJA''diSTajanamAryamA - Su nAgeSu nAgavanAzakanareNa kenApyoSadhivalAdAkRSyamANo dRSTakopavipAkatayA ca maddaSTiviSeNa mA ghAtakapuruSavighAto bhavatviti bhAvanayA pucchato nirgacchan yathAnigaMbhanna khaNDyamAnaH kopalakSaraNabhAvA pAyaM parihRtavAniti tathA sa evAnantaraM nAgadattAbhidhAnarAjasutatayo no pratipannapravrajyo'tyantasaMvignastiryagbhavAbhyAsAccAtyanta 87 yAvad bhojanazIlo'sAdhAraNaguNAvarjita tadgacchagatamA sAdikSapaka catuSTayasyerNyaviSayI kevalaH . vAlatva eva kSudhAlu rAdityodayAdastamayaM devatAbhivaMdito'ta eva bhUto vinayArthaM teSAmupadarzitasvArthAnItabhojanaH taizca matsarAdbhojana madhyaniSThaya taniSThIvano'tyantopazAntacittavRttitayA yaH saJjAta purdevatAvanditasteSAmapi kSapakAraNAM saMvega hetutvena kevalajJAnadarzanasamRddhi saMpAdaka: koparUpaM bhAvApAyaM parijahAreti, athavA kopAdilakSaNo bhAvo'pAyobhavati kSapakasyeveti, gAthe iha - davyavAe dunni u vAriNayagA bhAyaro varaNanittiM / vaha pariyamekkamikkaM dahami maccheNa nivve // 1 // khittaMbhi avakkamaNaM dasAravaggassa hoi are / dIva yaNo ya kAle bhAve maNDUkayAkhamao || 2 || chAyA - dravyApAye dvau vaNigbhrAtarau dhananimittam / vadha - pariNata ekaikasmina hRde matsyena nivedaH // 1 // kSetre'vakramaNaM dazAI * vargasya bhavatya parasyAm / dvIpAyanazca kAle bhAve maNDUkikA kSapakaH ||2|| iti, For Private And Personal Use Only
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir janAgamanyAyasaMgrahaH 'uvaae| tti upAyaH-upeyaM pratipuruSavyApArAdikAsAdhanasAmagrI sa yatra dravyAdAvupeye astItyabhidhIyate yathaiteSu dravyAdivizeSeSu sAdhanIyeSvastyupAyo vivakSitadravyAdivizeSavat, upAdeyatA vA'sya yatrAbhidhIyate tadAharaNamupAya iti, so'pidravyAdibhizcaturvi, tatra dravyasya suvarNAdeH prAsuko dakAdervA dravyameva vA upAyo dravyopAyaH, etatsAdhanametadupAdeyatA sAdhanaM vA''haraNamapi tathocyate, tat prayogazcaivam astisuvarNAdiSUpAyaH upAyenaiva vA suvarNAdau pravartitavyaM, tathAvidhadhAtuvAdasiddhAdivaditi, evaM kSetropAyaH-kSetraparikarmaNopAyo yathA astyasya kSetrasya kSetrIkaraNopAyo lAGgalAdistathAvidhasAdhuvyApAro vA tenaiva vA pravartitavyamatra tathA vidhAnyakSetravAdati, evaM kAlopAya:-kAlajJanopAyaH, yathA stikAlasya jJa ne upAyaH dhAnyAderiva, jAnIhi vA kAlaM ghaTikAcchAyAdi nopAyena tathA bhUtagaNitajJavaditi, evaM bhAvopAyo yathA bhAvajJAne upAyo'sti bhAvaM vopAyatto jAnIhi, vRhata kumArikA kathAkathanena vijJAtacaurAdibhAvAbhayakumAravati, tathAhi-kila rAjagRhanagarasvAminaH zreNikarAjasya putro'bhayakumArAbhidhAno devatA prasAdalabdhasarvattu kaphalAdimmRddhArAmasyAmraphalAnAM akAlAmraphaladohadavadbhA-dohada pUraNArtha cANDAlacaureNApaharaNe kRte caurapari jJAna the nATyadarzananimittamilitabahujanamadhye bRhata kamArikA kathAmacakathat , tathAhi kAcid vRddhakumArikA vAJchitavaralAbhAyakAmadevapUjArthamArAme puSpANi corayantI AgamapatinA gRhItA sadbhAvakathane vivAhitayA patyA apAramuktayA matapArzve samAgantavyamityabhyupagama kAriyitvAmuktA tata: kada cit vivAhitA satI patimApRcchaya rAtrAvArAmapatipAyeM For Private And Personal Use Only
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir darzanaviSayaH gacchantI caurarAkSasAbhyAM gRhItA sadbhAvakathane pratinivRttayA bhavatpAveM Agatavyamiti kRtAbhyupagamAmuktA ArAmegatA ArAmikeNa satyapratijJe tyakhaNDitazIlAvisarjitA inarAbhyAmapi tathaiva visarjitA patisamIpamAgateti, tato bho lokAH patyAdInAM madhye ko duSkarakAraka iti cAsau papraccha tata IrSyAluprabhRtayaH ! patyAdIn duSkarakAritvenAbhidadhu , cauracANDAlastu caurAniti, tato'sAvanenopAyenabhAvamupalakSya caura iti kRtvA taM vandhayAmAseti, atrApi gAthe 'emeva cauvigappo hoi uvAo'vi tattha davvammi / dhAuvvAo par3hamo NaMgalakuliehiM khettaM tu // 1 // kAlo'vi nAliyAIhiM hoi bhAvammi paMDio abho| corassa kara NaTTi ya vaDDhakumAri parikahiMsu / / 2 / / ' chAyA - evameva caturvikalpo bhavatyupAyo'pi tatradravyedhAtuvAdaH prathamaH lAMgUlakulikaiH kSetrantu / / 1 / / kAlo'pi nAlikAdibhiH bhavati bhAve paMDito'bhayaH corasya kRte natye vRddhakumArI kathAM paricakhyau / / 2 / / iti, "ThavaNA kamme" tti sthApanaM pratiSThApanaM sthApanA tasyAH karma-karaNaM sthApanA kam yena jJAtena paramataM dUSayitvA svamatasthApano kriyate tatasthApanAkameti bhAvaH tacca dvitIyAGga dvitIyazrutaskandhe prathamAdhyayanaM puNDarIkAkhyaM, tatra hyu ktamasti- kAcita puSkariNI kadamapracurajalA tanmadhyadeze mahattpuNDarIkaM taduddharaNArtha catasRbhyo digabhyazcatvAra puruSA: sakadda mamArgaH praveSTumArabdhAH, te cAkRtataduddharaNA evaM paGke nimagnAH, anyasta teTastho'saMspRSTakaI ma evAmoghavacanatayA taduddhRtavAnini jJAtaM, upanayazcAyamatra-kaI masthAnIyA viSayA puNDarIka rAjAdibhavyapuruSaH catvAraH puruSAH paratIthikAH paMcamaH puruSaH sAdhuH amoghavacanaM dharmadezanA puSkariNI saMsAraH taduddhAronirvANamiti, anena ca jJAtena viSayAbhiSvaGgavatAM tIthikAnAM bha For Private And Personal Use Only
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jainAgamanyoyasaMgrahaH vyasya saMsArAnuttArakatvaM sAdhozca tadaviparyayaM vadatA AcAryeNa paramata dUSaNena svamataM sthApitamato bhavatIdaM jJAtaM sthApanA kAmrmeti, athavA''pannaM dUSaNamapohya svabhimatasthApanA kAryetyevaMvidhArthapratipattiryato jAyate tat sthapanAkarma, kila mAlAkAreNa kenApi rAjamArgapurISotsargalakSaNAparAdhopohAya tat sthAne puSpapuJjakaraNena kimidamiti pRcchato lokasya hiMgu zivo devo'yamiti vadatA vyantarAyatana sthApanAkRteti, etasmAt kilAkhyAnakAduktArthaH pratIyate itIdaM sthApanAkamaiti, tathA nityAnityaM vastvitya saMgataM jinamataM viruddhadharmAdhyAsAditi dUSaNamApannametad vyapohAyocyateviruddhadharmAdhyAso na bhedanibandhanaM vikalpasyeva, vikalpohi kramabhAvivarNollekhavAn viruddhadharmopeto bhavati, na ca kathaJcideko na bhavati, khaNDazo vibhaktasya tasya svarUpalAbhAbhAvAt pravRtinivRtyorakAraNatAmyAdasamaMjasaM caivamiti, evazca viruddhadharmAdhyAsasya kathAzcidabhedakatve sati na kevalaM nityAnityaM na bhavatIti dUSaNamapoDhamapi tu sarvamanekAntAtmakamiti vikalpajJAnena svamataM prasAdhitama, ato vikalpajJAtaM svamatasthApanena sthApanAkarmeti atra niyuktigAthAH-'ThavaNAkammaM eka [abhedamityarthaH] diDhato tattha puDarIyatu / ahavA'vi sannaDhakaNa hiMgusivakayaM udAharaNaM // 1 // ' chAyAsthApanAkarma abhinnaM dRSTAntastatra puNDarIka tu-athavApi saMjJAcchAdakahiMgu zivadevakRtamudAharaNam / / 1 / / iti, savyabhicAro hetuyaH sahAsopanyastastasya samarthanArtha yo dRSTAntaH punarupanyasyate sa sthApanakamrmeti, uktazca-sarvAbhacAraM heDaM sahasA bottu tameva annehiM / ubabUhai sappasaraM sAmatthaM ca'ppaNo gAuM // 1 // " chAyA-savyabhicAra hetu sahasokatvA tamevAnyaiH, upabRhayati saprasaMgaM sAmathrya cAtmano jJAtvA // 1 // ti, tad yathA-anityaH zabdaH kRta For Private And Personal Use Only
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir darzanaviSayaH katvAt , atha varNAtmake zabde kRtakatvaM na vidyate varNAnAM nityatayA'bhi hitatvAditi vyabhicAraH, samarthanApunavarNAtmAzabdaH kRtako nijakAraNabhedena bhidyamAnatvAda ghaTapaTAdivat , ghaTAdidRSTAntena hi varNAnAM kRtakatva sthApitamiti bhavatyayaM sthApanAkarmeti, 'paDuppannaviNAsi' ti:-pratyupannasya tatkAlotpannavastuno vinAzo'bhidheyatayA yatrAsti tat pratyutpannavinA zIti, yathA kenApi vaNijA duhitrAdistrIparivArazIlavinAzarakSArtha tadAsaktinimittasvagRhAsannarAjagAndharvikaguNanikAyoH svagRhahe kuladevatAnivezanAt guNanikAkAle tasyA devatAyA agrataH AtodyAnAdavyAjena rAjA. parAdhaparihAreNa vinAzaH kRta , evaM guruNA ziSyAn kacid vastunyadhyupapadyamAnAnupalabhya tasya tadAsaktinimittatvamupahantavyamityevaM pratyutpannavinAzanIyatA jJApakatvAt pratyutpannavinAzijJAtatA gandharvikAkhyAnakasyAvagantavyeti, uktazca hotipaDuppannaviNAsaNaMmi gaMdhavviyA udAharaNaM so so'vi katthai jai ajho vajjeja to guruNA // 1 // chAyA-bhavati pratyutpaavinAzane gAMdharvikodAharaNam ziSyo'pi kutrApi yadi adhyupapadyata tadA guruNopAyena vArayitavyaH // 1 // vAreyavvo uvAeNaM' iti, athavA a. tti AtmA amUtvAta AkAzavat ityutpanne Atmano'kartRtvApattilakSoNe dUSaNe tadU vinAzAyocyate-kataivAtmA kathaMcinmUtvAt devadattavaditi / vyAkhyAtamAharaNaM, AharaNatAcaitabhedAnAM dezenadoSavattayA copanayAbhAvAditi, athAharaNatadda zo vyAkhyAyate-sa ca caturddhA, tatra anuzAsanamanuzAsti:-sadguNotkIttanenopabRhaNaM sA vidheyeti yatropadizyate sAsnuzAstiH, yathA guNavanto'nuzAsanIyA bhavanti, yathA sAdhulocanapatitajaH kaNApanayanena lokasambhAvitazIlakalaMkA tatkSAlanAyarAdhitadevatAkRtaprAti For Private And Personal Use Only
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 12 jainAgamanyAyasaMgrahaH hAryA cAlanIvyavasthApitodakacchoTanodghATitacaMpAgopuratrayA subhadrA aho zIlavatIti mahAjanenAnuzAsiteti, uktazca-AharaNaM tada se cauhA aNusahi taha uvAlaMbho / pucchAnissA vayaNaM hoi subhaddA'NusaTThIe // 1 // chAyA- AharaNaM tadde ze caturdhA anushaastistthopaalNbhH| pRcchA nizrAvacanaM bhavati subhadrAnuzAstau // 1 // sAhukkAra puroyaM jaha sA aNusAsiyA purjnnennN| veyAvaccAIsuvi eva jayaMteva cUhejA // 2 // chAyAsAdhukAra pUrvakaM yathAsA'nuziSTApaurajanena / vaiyAvRtyAdiSvapi evaM yatamAnAnapyupabRhayet // 2 // iti, ihaca tathAvidhavaiyAvRtyakaraNAdinApyupanayaH sambhavati tattyAgena ca mahAjanAnuzAsti mAtreNopanayaH kRta ityAharaNa taddeza iti, evamanabhimatAMza tyAgAdabhimatAMzopanayanamuttare dhvapi-bhAvanIyamiti, tathA upAlambhanaM upAlambho-bhaGgayantareNAnuzAsanamevasa yatrAbhidhIyate sa upAlaMbho yathAkkacidaparAdhavRttayo vineyAupAlambhanIyAH yathA mahAvIra samavasaraNe savimAnAgata candrAdityodyotena kAla vibhAgamajAnatI mRgAvatI nAmnI sAdhvI sthitA tatastadgamane'tikAlo'yamiti sambhrAntA saha sAdhvIbhirAyacandanA samIpaM gato tayAcopAlabdhA-ayuktamidaM bhavAdRzInAmuttamakuMlajAtAnAmiti, tathA pRcchA-praznaH kiM kathaM kena kRtamityAdi sA yatra vidheyatayopadizyate sA pRcchA yathA pracchanIyA jJAnino nirNayArthibhiryathA bhagavAn koNikena pRSTaH, tathAhi kila koNikaH zreNikarAjaputraH zramaNaMbhagavantaM mahAvIraM pmprcch| tad yathAbhadaMta ! cakravarti. no'parityakta kAmAH mRtAH kotpadyate / bhagavatA'bhihitaMsaptamanarakapRthivyAM, tato'sau vabhANa-ahaM kotpatsye / svAminokta SaSTayAM, sa uvAca-ahaM kiM na saptamyAm ? svAminAjagade-saptamyAM cakravartino yAnti, tato'savi For Private And Personal Use Only
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir darzanaviSayaH 63 bhidadhau, kimahaM na cakravato ? yato mamApi hastyAdikaM tat samAnamasti, svAminA pratyUce-taya ratnanidhayo na santi tata'sau kRtrimANi ratnAni kRtvA bharatakSetra sAdhana pravRttaH kRtamAlikayakSaNa guhAdvAre vyApAditaH SaSThI gata iti, tathA -- nissAvayaNe tti nizrayA vacana nizrAvacanaM, ayamarthaHkamapi suziSyamAlambya yadanya prabodhArtha vacanaM tannizrAvacanaM tadyatravidheyatayocyate tadAharaNaM nizrAvacanaM yathA asahanAn vineyAna mAIva sampannamanyamAlaMvya kiJjid ba yAt, gautamamAzritya bhagavAniveti tathAhikila gautamatApasAdi pravrajitAnAM kevalotpattAvanutpanna kevalatvenAdhRtimantaM cirasaMzliSTo'si gautama ! cira paricito'si gautama ! mA tvamadhRtiM kArSI rityAdinAvacanasaMdA henAnuzAsayatA anye'pyanuzAsitAH tadanuzAsanArtha drumapatrakAdhyayanaM ca praNinye iti, uktazca-'pucchAe koNie khalunissAvayaNamigoya massAmi / chAyA-(pRcchAyAM koNikaH khalu nizrAvacane gautamasvAmI) / iti, // vyAkhyAtaM taddazodAharaNam / tadoSodAharaNamatha vyAkhyAyate, taJcacaturddhA tatra 'ahmmjutte| ti yadudAharaNaM kasyacidarthasya sAdhanAyopAdIyate kevalaM pApAbhidhAnasvarUpaM yena coktena pratipAdyasyAdharmabuddhirupajanyate tadadharmayuktaM tadyathA upAyena kAryANi kuryAt kolikanaladAmavata , tathAhi-putragvAdakamat koTakamArgaNopalabdhabilavAsanAmazeSamatkoTakAnAM taptajalasyavile prakSepaNato mAraNadarzanena raJjitacitta caNakyAvasthApitena cauragrAhanaladAmAbhidhAnakuviMdena cauryasahakAri tAlakSaNopAyena vizvAsitA militAzcaurA viSamizrabhojanadAnataH sarvevyA paditA iti, AharaNa tadoSatA cAsyAdharmayuktatvAt tathAvidhaznoturadharmabuddha janakatvAcceti, ata evaM naivaM vidhamudAharjanyaM yatiteti paDilo / tti For Private And Personal Use Only
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 64 jainAgama nyAyasaMgrahaH pratikUlaM yatra prAtikUlyamupadizyate yathA zaThaprati zaThatvaM kuryyAt yathA caNDapradyote tadapaharaNArtha tadapahRtAbhayakumArazvakAreti, taddASatAcAsya zrAtu parApakArakaraNa nipuNabuddhijanakatvAt, athavA dhRSTa prativAdinA dvAveva rAzI jIvazva | jIvazcetyukte tatpratighAtArtha kazcidAha tRto'pyasti nojIvAkhyo gRhako likAdicchinnapucchavaditi, asyApi taddoSatA'pasiddhAMtAbhidhAnAditi, attovaNI tti Atmai tropanotaH tathA nivedito niyojito yasmiM stattathA yena jJAtena paramatadUSaraNAyopAttenAtmamatameva duSTatayopanIyate yathA piMgalenAtmA tadAtmopanItaM, tathAhi kathamidaM taDAgamabhedaM bhaviSyatIti rAjJA pRSTaH piMgalAbhidhAnaH sthapatiravocat bhedasthAne kapilAdiguNe puruSe nikhAte - satIti amAtyena tu sa eva tatra tadguNatvAnnikhAta iti tenAtmaiva niyuktaH, svavacanadoSAt tadevaMvidhamAtmopanItamiti, atrodAharaNaM yathA sarvesatvA na hantavyA ityasyapakSasya dUSaNAya kazcidAha - anyadharmasthitA hantavyA viSNunevadAnavA ityevaM vAdinA AtmAhantavyatayopanIto dharmAntarasthita puruSANAmiti, taddoSatA tu pratotaivAsyeti 'duruvaraNIe ciduSTamupanItaM - nigamitaM yojitamasminniti durupanItaM parivrAjakavAkyavad, yathAhi kila kazcit parivrAjako jAlavyaprakaromatsyabandhAya calitaH kenacitdhUrttena kividuktaH stena ca tasyottaramasaGgataM dattam, atra ca vRttaM 'kathAsskacAryA'gha nananu zapharavadhe jAlamaznAsi matsyAMste me madyopadaMzAn pibasi nanu ? yutovezyayAyAsi vezyAm 1 dAvA'rINAM gale'hni ka nu tava ripavo ? yeSu sandhi chinadbhi, caurastvaMdyUtahetoH kitava iti kathaM yena dAsI suto'smi " itye prakRtasAdhyAnupayogisvamat vA yad tad dASTantikena saha sAdharmyAbhAvAt durupanItamiti, dUSaNAvaha Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 11 For Private And Personal Use Only
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 65 dazenaviSayaH yathA nityaH zabdo ghaTavad iha ghaTe nityatvaM nAstyeveti kutastat sAdhAcchabdasya nityatvamastu ? apinityatvAtghaTasya tatsAdhAcchandasyAnityatvamevAnabhimata sidhyatoti sAdhyAnupayogIdamudAharaNam , tathA santAnocchedomokSo dIpasyevetyabhyupagame dIpadRSTAntAdanAdimato'pisantAnasyAvastutA pratIyate, tathAhidIpasyAtmanazca santAnoccheda uttarakSaNAjanakatvAt , tattve cArthakriyA koritvalakSaNasatvAbhAvAdantyakSaNasyAvastutvam , avasttvajanakatvAt pUrvakSaNasyApi tata eva pUrvatarasyApItyevaM samastasyApi santAnasyAvastutvam / athakSaNAntarAnAraMbhe'pi svagocara jJAnajanana lakSaNArthakriyAkAritvAdantyakSaNo vastu bhaviSTa ti, naivam. evaM hi bhUtabhAviparyAya paramparApi yogijJAnaM svaviSayamutpAdayatIti vastutvaM svIkRryAt , tanna kSaNAntarAnAraMbhe vastuttva mityato bhavati dIpajJAtaM svamatadUSaNAvahamiti, athavA anityaH zabdaH kRtakatvAd ghaTavaditi vaktavye sambhramAdanityoghaTa: kRtakatvAchabdaditi vadato durupanItamiti viparyayopanayanAditi, atra gAthA -- 'pahama ahammajuttaM paDilomaM attaNo ubannAso duruvaNiyaM ca cautthaM ahammajuttami naladAmo / 1 // chAyA-prathamamadharmaTukta pratilomAtmana upanyAsa:, durupanItaM ca caturthamadharmayukte naladAmaH / / 1 // paDilome jaha abhao pajjoyaM harai avahio saMto' iti "attavannAsaMmi ya talAyabheyaMmi piMgalo thavaI / aNimasageNhaNabhicchuga duravaNIe udAharaNaM // 1 / " chAyA-- pratilomni yathA'bhayaH pradyota harAMta apahRtaH san / AtmopanyAse ca taDAka bhede piMgalaH sthapatiH / animeSagrAhakabhikSudu rupanIte udAharaNam // 1 // iAta, ukta AharaNatadoSo'dhanopanyAsopanaya ucyate sa ca caturdA, tatra For Private And Personal Use Only
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jainAgamanyAyasaMgrahaH tavvatthue, tti tadeva- paropanyamtasAdhanaM vastviti - uttarabhUtaM vastu yasminnupanyAsopanaye sa tadvastuko'thavA tadeva-paropanyastaM vastu tadvastu tadeva tadvastukaM tayukta upanyAsopanayo'pi tadvastuka ityucyate evamutteratrApi, yathA kazcidAha-samudrataTe mahAna vRkSo'sti tacchAkhA jalasthalayoruparisthitAH, tatapatrANi ca yAni jale nipataMti tAni jalacarA jIvAbhavaMti yAni ca sthale nipataMti tAni sthalacarA iti. anya stadupanyastamave tarupatrapatanavantu gRhItvA tadukta vighaTayati, yaduta yAni punamadhye teSAM kA vArtatyetadupapattimAtramuttarabhUtaM tadvastuka upanyAsopanayo, jJAtattvaM cAsya jJAtanimittattvAd, athavA yathArUDhameva jJAtametat , tathAhi evaM prayogo'syajalasthalapatitapatrANi * na jalacarA disatvAH sambhavanti, jalasthalamadhyapatitapatravat , tanmadhyapatitapatrANAM hi jalasthalapatipa tajalacaratvAdiprAptibadubhayarUpaprasaMgo, nacobhayarupA: satvA abhyupagatA iti , athavA nityo jIva amarttatvAdAkAzadityukta aAha- anitya evAstu amUrttatatvAta kamavaditi / tathA -- tayannavatthue / ti tasmAt paropanyastAd vastuno'nyaduttarabhUtaM vastu yasminnupanyAsopanaye sa tadanyavastuko yathA jale patitAni jalacarA ityukte etat vighaTanAya patanAdanyaduttaramAhayAni punaH pAyitvAkhAdati naryAta vA tAni kiM bhavanti 1 na kiJciditya rtho'yamapi jJApakatayA jJAtamuktaH, athavA yathArUDhameva jJAtameSaH, tathAhi-na jalasthalapatitAni patrANi jalacarAdisatvAH sambhavaMti, manuSyadyAzritAnIva, ayamabhiprAyo yathA jalAdyAzritatvAt jalacarAditayA tAni sampardhate tathA manuSyAdyAzritatayA manuSyAdibhavayUkAditayA'pi sampadyatAm , AzritatvasyAvizeSAt , na ca tAni tathA'bhyupagamyante iti jalAdi gatAnAmapi ja For Private And Personal Use Only
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org darzanaviSayaH Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 7 caratvAdyasambhava iti, tathA 'paDinibhe tti yatropanyAsopanaye vAdinopanyastavastunaH sadrza vastUttaradAnAyopanIyate sa pratinibho yathA kospi pratijAnIte yaduta - yo mAmapUrva zrAvayati tasmai lakSyamUlyamidaM kaTorakaM dadAmoti, sa ca zrAvito'pi tannA pUrvamiti pratipadyate, tat ekena siddhaputreNoktaM- 'tujjha piyA majjha piuNo dhArei ayaM sayasa saM / jai suyaputraM dijjau aha na suyaM khorayaM dehi // 2 // , chAyA - taba pitA mama piturdhArayatyanUnaM zatasahasram / yadi zrutapUrvaM dadAtu atha na zrutaM kSaurakaM dehi // 1 // iti pratinibhatA cAsya sarvasmi - nayukte zrutapUrvaimevedaM mametyevamasatyaM vaco bruvANasya parasya nigrahAya tava pitA mama piturdhArayati lakSamityevaMvidhasya dvipAzarajjukalpasyAsatyasyaiva vacasa upanyastatvAditi, asya copapattimAtrarUpasyApyarthajJApakatayA jJAtatvamuktamiti, athavA yathArUDhameva jJAtameSa:, tathAhi atrAyaM prayogaH nAstyazrutapUrvaM cit zlokAdimametyevamabhimAnadhanaM brUmo vayam asti tavAzrutapUrva vacanaM tava pita mama piturdhAratyanUnaM zatasahasra miti yatheti / tathA 'heDa, tti yatropanyAsopanaye paryanuyogasya heturuttaratayA'bhidhIyate sa heturiti, yathA kenApi kazcit paryanuyukta:- ho kiM yavAH krIyante tvayA ?, sa tvAha-yena mudhaiva na labhyante iti tathA kasmAt brahmacaryAdikaSTamanuSThIyate / yasmAdakRtatapa ff narakAdau gurutarAvedanA bhavatIti idamapi upapattimAtrameva jJAtatvenoktamarthajJApakatvAditi athavA'yamapi yathArUDhaM jJAtameva, tathAhyasyaivaM prayogaH kasmAta tyA pravrajyA kriyata iti pRSTaH san kenApi sAdhurAha - yatastAM vinA mokSo na bhavati etat samarthanAyaiva sAdhustamAha - bho yatraprAhin / kimiti tvayA yavAH krIyante ? sa tvAha-yena sudhA na labhyante, sAdhozcAyama For Private And Personal Use Only
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jainAgamanyAyasaMgrahaH bhiprAyo yathA-mudhAlAbhAbhAvAt tAn krINasi tvamevamahaM tAM vinA tadabhA. vAttAM karomIti, iha ca mudhA yavAlAsbhasya krayaNe hetoH sato dRSTAntatayopa nyastatvAddhetUpanyAsopanayajJAtateti, iha ca kiJcadvizeSeNaivaMvidhA jJAtabhedAH sambhavantyanye'pi kintu te na vivakSitAH antarbhAvo vA kathaJcit gurubhirvivakSito na ca taM vayaM samyag jAnIma iti / atha jJAtAnantaraM sAtavaddhatoH sAdhyasiddhayaGgatvAt tadbhedAn heU ityAdinA sUtratrayeNAhavyaktaM caitat, navaraM hinoti gamayati jJayamiti hetuH -anyathA'nupapattilakSaNaH, uktaJca-"anyathA'napapannatvaM, hetorlakSaNamIritam / tadaprasiddhisandehaviparyAsaistadAbhatA // 1 // " iti, prAguktazca hetu paryanayuktasyottararUpamupapattimAtramayaM tu sAdhyaM pratyanvayavyatirekavAn tathAvidhadRSTAntaramRtatadbhAva iti, sa caikalakSaNo'pi kiJcavizeSAcaturdhA, tatra 'jAvae tti yA payati-vAdinaH kAlayApanAM karoti, yathA kAcidasatI ekaikarUpakeNa ekekamuSTa liNDaM dAttavyamiti dattAzikSasya patyustadvikrayArthamujayanopreSaNogayena viTA sevAyAM kAlayApanAM kRtavatIti yApakaH, uktazca - 'umbhAmiyA ya mahilA jAva' gaheummi uTTaliMbAI // , iti, iha vRddhAkhyAtam-prativAdinaM jJAtvA tathA tathA vizeSaNabahulo hetu: kartavyo yathA kAlayApanA bhavati, tato'sau nAvagacchati prakRtamiti, sa cedRzaH saMbhAvyate-sacetanA vAyavaH aparapreraNe sati tiyaniyatatvAbhyAM gatimattvAt gozarIravaditi, ayaM heturvizeSaNabahulataya parasya duracigamatvAd vAdinaH kAlayApanoM karoti, svarUpamasyAnavayuddhayAmAno hi paro na jhagityevAnaikAntikatvAdidUSaNodbhAvanAya pravartituzakoti, ato bhavatyasmAd vAdinaH kAlayApanAMta, athavAyo'pratItavyAptikatayA vyAptisAdhakapramANantarasavyapekSatvAnna, jhagityevasAdhyapratItiM karoti For Private And Personal Use Only
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dazanaviSayaH api tu kAlakSepeNetyasau sAdhyapratIti prati kAlayApanAkAritvAd yApakaH, yathA kSaNika vastviti pakSa bauddhasya sattvAditi hetuH, nahi sattvazravaNAdeva kSaNikattvaM pratyeti para ityato bauddhaH sattvaM kSaNikattvena vyAptamiti prasAdhayitumupakramate, tathAhi-sattvaM nAmArthakriyakAritvameva, anyathA vandhyAsutasyApi sattvaprasaGgaH, arthakriyA ta nityasyaikarUpatvona krameNa nApi yogapadyena kSaNAntare akartRttvaprasaMgAdityato'rthakriyAlakSaNaM sattvamakSaNikAnnivarttamAnaM kSaNika evAvatiSThata ityevaM kSepeNa sAdhyasAdhane kAlayApanAkAritvAdyApakaH sattvalakSaNo heturirAte / tathA sthApayati pakSamatepeNa prasiddhavyAptikatvAta samarthayati, yathA parivrAjakadhUrte lokamadhyabhAge dattaM bahuphalaM bhavati tacAhameva jAnAmoti mAyayA pratigrAmamanyAnya lokamadhya prarUpayati sati tanni grahAya kazcit zrAvako lokamadhyasyaikatvAt kathaM bahuSu prAmAdiSu tatsambhava ityevaMvidhopapatyA tvadarzito bho ! lokamadhyabhAgo na bhavatIti pakSa sthApitavAn iti sthApako hetuH, uktazca-logassa majjha jANaNa thAvagaheU udAharaNa iti, sa cAyaM-agniratra dhUmAt tathA nityAnityaM vastu dravya paryAyatastathaiva pratIyamAnatvAditi, anayozca pratItavyAptikatayA akAlapeNa sAdhyasthApanAt sthApakatvamiti / tathA vyasayati-paraM vyAmohayati zakaTatittirImAhakadhUtavad yaH sa vyaMsaka iti, tathAhi-kazcidantarAlalabdhamRtatittarI yuktena zakaTena nagaraM praviSTaH ukto dhUrtena yathA-zakaTatittirI kathaM labhyate ?, sa ca kilAyaM zakaTasya satkAM tittirI yAcata ityabhiprAyAdavocat tarpaNaloDikayeti, saktvAloDanena jalAdyAloDitasaktubhirityarthaH, tato dhUrtaH sAkSiNa AhRtya satittirIkaM zakaTa jagrAha, uktavAMzca madoyametad' anenaiva zakaTatittarIti dattatvAditi, mayA ta zakaTasahitA tittirI zakTa For Private And Personal Use Only
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jainAgamanyAyasaMgrAhaH tirattiIti gRhItatvAditi, tato viSaNNa: zAkaTika iti, atroktam -' sA sagaDatittirI vaMsagaMmi hemi hoi raNAyavyA / / " iti, sa caivaM-- asti jIvo'sti ghaTa ityabhyupagame jIvaghaTayorastitvamAvizeSeNa varttate tatastayorekatvaM prAptamabhinnazabdaviSayatvoditi vyasako hetu: ghaTazabda viSayaghaTasvarUpa vat, athAstitvaM jobAdau na vartate tano jIvAdyabhAvaH syAdastitvAbhAvAditi vyaMsakaH prativAdino vyAmohakatvAditi, tathA 'lUsaetti lUSayati -muSNAti vyaMsakApAditamaniSTamiti lUSako hetuH, sa eva zAkaTiko, yathA-dhUrtAntarazikSitena hi zAkaTikena tena yAcito'sau dhUtte tarhi dehimetarpaNAloDikAmiti, tata dhUrtenoktA svabhA--dehyasmai satakUnAloDyoti, tAJca tathA kurvantI tadbhAryA gRhItvA'sau prasthito'vadicca dhUrttamabhi-madIyeyaM tarpaNamiti satkunAloDyatIti tarpaNAloDiketi bhavataiva dattatvAditi, sa cAyaM yadi jIvaghaTayorastitvavRtyA ekatvaM sambhAvayasi tadA sarvabhAvAnAmekatvaM syAt sarveSvapyastitvavRtteravizeSAt, na caivamiti, ihAstitva vRttavizeSAdityayaM lUSako jIvaghaTayorekatvApAdanalakSaNasyAbhAvApattilakSaNasya vA'niSTasya parApAditasyAnena lUSitatvAditi, athaveti hetoH prakArAntaratAdyotako vikalyArtho hinoti-gamayati prameyamartha sa vA hIyate-adhigamyate aneneti heta:-prameyasya pramitau kAraNaM pramANamityarthaH, sa caturvidhaH svarUpAdibhedAt, tatra 'paJcakkhe' tti anAti aznute-vyApnotyAni tyakSaH-AtmA taM prati yadvartate jJAnaM tatpratyakSaM nizcayato'vadhimanaHparyA, yakevalAni, akSANi vendriyANi prati yattatpratyakSaM vyavahAratastacakSurAdiprabhamiti, lakSaNamidamasya-'aparokSatayA'rthasya, grAhakaM jJAnamIdRzam / pratyakSamitarata jJeyaM, parokSaM grahaNekSayA // 1 // " grahaNApekSayeti bhAvaH For Private And Personal Use Only
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir darzanaviSayaH 101 anviti - liGgadarzanasabandhAnusmaraNayoH pazcAnmAnaM-jJAnamanumAnam, etallakSaNamidam - 'sAdhyAvinAbhuvo liMgAt, sAyanizvAyakaM smRtm| anumAnaM tadabhrAntaM pramANatvAt samakSavad // 1 // " iti, etacca sAdhyAvinAbhU tahetujanyatvenApyupacArAddheturiti, tathA upamAnamupamA saivopanyaM anena gavayena sadRzo'sau gauriti sAdRzyapratipattirUpaM, uktaJca -- gAM dRSTvA'yamaraNye'nyaM gavayaM vIkSate yadA / bhUyo'vayavasAmAnyabhAjaM vartuM lakaNThakam // 11 // tasyAmeva tvavasthAyAM yadvijJAnaM pravartate / pazunaitena tula mo'sau gopiNDa iti sopamA // 2 // " iti, athavA zrutAtidezavAkyasya samAnArthopalambhanesaMjJA saMjJisaMvandhajJAnamupamAnamucyata iti, Agamyante-paricchidyante arthA anene tyAgamaH AptavacanasaMpAdyo viprakRSTArthapratyayaH, uktaJca-dRSTaSTAvyAhatAd vAkyAt paramArthAbhidhAyinaH / tattvagrAhitayotpannaM mAnaM zabdaM prakIrtitam // 1 // AtopajJamanulladhyamadRSTeSTavirodhakam / tatvopadezakRt sAvaM zAstra kaapthghttttnm| // 1 // iti, ihAnyathAnupapannatvalakSaNahetujanyatvAdanumAnameva kArye kAraNopacArAddhetaH, sa ca caturvidhaH caturbhagIrUpatvAt , tatra asti-vidyate tAdati liGgabhUtaM dhUmAdivastu iti kRtvA asti saH agnyAdikaH sAdhyo'rtha ityeva heturiti anumAnam / tathA asti tadagnyAdikaM vastvato nAstyasau tadviruddhaH zItAdirartha ityevamapi heturanumAnamiti, tathA nAsti tadagnyAdikamataH zItakAle'sti sa zItAdirartha ityevamapi heturanamAnamiti, tathA nAsti tavRkSatvAdikamiti nAsti ziMzapAtvAdiko'rtha ityapi heturanamAnamiti, iha ca zabde kRtakatvasyAstitvAdastyanityatvaM, ghaTavattathA dhUmasyAstitvadihAstyagnirmamahAnasa ivetyAdikaM svabhAvAnumAna kAryAnamAnaMca prathamabhaMgakena For Private And Personal Use Only
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jainAgamanyAyasagrahaH sUcitaM 1, tathA agnerastitvAdbhUmAstitvAd vA nAsti zotasparza ityAdi viruddhopalambhAnumAna viruddhakAryopalambhAnumAnaJca, tathA'gne-- masya vA'sti tvAnnArita zItasparzajanitadantavINAromaharSAdiH puruSAvakAro mahAnasadi. tyAdi kAraNaviruddhopalambhAnumAnam / kAraviruddhakAryopalambhAnumAnaM ca dvitIyabhaMgakenAbhihitaM 2 tathA chatrAderagnervA nAstitvAdasti kacit kAlAdivizeSe AtapaH zItasparzo vA pUrvopalabdhapradeza ivetyAdika viruddhakAraNAnupalambhAnumAna viruddhAnAlambhAnumAnazca tRtIyabhaMgakenopAttaM 3 tathA darzana sAmagrayAM satyAM ghaTopalambhasya nAstitvAnnAstIha ghaTo vivakSitapradezavadityAdi svabhAvAnupalabdhyanamAnaM tathA dhUmamya nAstitvAnnAstyavilako dhUmakAraNakalApaH pradezAntaravadityAdi kAryAnupalabbhyanumAnam, tathA vRkSanAstitvAt ziMzapA nAstotyAdi vyApakAnupalammAnamAnaM tathA'gne stitvAddha - mo nAstItyAdikAraNAnupalambhAnumAnaM ca caturthabhaMgakenAvaruddhamiti na ca vAcyaM na jainaprakriyeya. sarvatra jainAbhimatAnyathAnupapannatvarUpasya hetulakSa. Nasya vidyamAnatvAditi / / 4 // sthanAMgasUtra sthAna 4 uddeza 3 mUla :-kRtividhe NaM bhaMte ! iMdiyazravAe paM0 ?, go0 ! paMcavidhe iMdiyaavAeM paM,00-sotidiyaavAe jAva phAsiMdiyaavAe, evaM neraiyANaM jAva vemANiyANaM, navaraM jassa jai iMdiyA asthi / kativihA NaM bhaMte ! IhA paM0 1, go! paMcavihA IhA paM0 ta0-sotidiyaIhA jAva phAsidiyaIhA, evaM jAva vemANiyANaM, NavaraM jassa jai iMdiyA 8 / kalivividha NaM bhaMte ! For Private And Personal Use Only
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org dazanaviSayaH Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 103 uggahe paM0 1, go0 1, duvihe uggahe paM0 taM0 - zratthoggahe ya vaMjagoggahe ya | jaNoggahe gaM bhaMte ! katividhe 0 1 go0 ! " cauvvihe paM0 taM0 - sotiMdiyavaMjagoggahe ghANidiyavaMjagoggahe jibbhiMdiyavaM jagoggahe phAsiMdiya0 / atthoggahe pa bhaMte / katividhe paM0 1, go0 ! chavi he paM0 taM0 - sotiMdiya pratthovaggahe cakkhidiyA 0 jibbhidiyA0 phAsidiyazra0 noiMdiya 10 ro | neraiyANaM bhaMte! kativihe uggahe paNNatte 1 go0 ! duvihe paM0 taM0 pratyoragahe ya vaMjayoggahe ya, evaM asurakumArANaM jAna thaNiyakumArANaM / puDhavikAiyANa bhaMte ! katividhe uggahe, paM0 1, go0 duvidhe uggahe paM0 -- atthoggahe ya vaMjaNAvaggahe ya / puDhanikAiyANaM bhaMte ! vaMjaNoggahe katividhe paM0 1, go0 ! ege phAsiMdiyavaM jagoggahe paM0 / puDhavikAiyANaM bhaMte ! katividhe thora gahe paNate ?, go0 ege phAsiMdiya atthoggahe paM0 evaM jAva vaNassaikAiyANaM, evaM veiMdiyANavi, navaraM beiMdiyANaM vaMjago duvihe paM0, tyAga duvihe paM0 evaM te iMdiya cauriMdiyA Navi, varaM iMdiyaparivuDDhI kAyavvA, caura diyANaM vaMjaNoggahe tividhe paM0, thora cavvadhe paM0, sesANaM jahA nerahavANaM jAva vemANiyANaM 6, 10 ( sU0 200 ) For Private And Personal Use Only
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jenAgamanyAyasaMgrahaH TIkAH- "kativiheNaM bhaMte ! iMdiyaavAe paM0' ityAdi tatrAvagrahajJAnenAvagRhItasya IhAjJAnena IhitasyArthasya nirNayarUpo yo'dhyavasAyaH so' pAyaH, zAMkha evAyaM zAGga eva vAyaM ityAdirUpo'vadhAraNAtmako nirNayo'vAya itibhAvaH / IhA iti, 'Iha ceSTAyAM' IhanamohA, sadbhUtArthaparyAlocanarUpA ceSTA ityarthaH, kimukta bhavati ?-avagrahAduttarakAlamavAyAta pUrva sadbhUtArthavizeSopAdAnAbhimukho'sadbhUtAvizeSaparityAgAbhimukhaH prAyo'tra madhuratvAdayaH zaMkhAdizabdadhamA dRzyante na karkazaniSThuratAdayaH zAGgAdizabdadharmA ityevaMrUpo mativizeSa IhA, Aha ca bhASyakRta - "bhUyAbhUyavisesAdA nnccaayaabhimuhmiihaa"| [ bhUtAbhUtavizeSAdAnatyAgAbhimukhyamIhA] -- duvihe zrogahe paM0, taM0-vaMjaNogahe ya atthoggahe yA iti, avagraho dvividhaH - arthAvagraho vyaJjanAvagrahazca, tatra avagrahaNamavagrahaH athasyAvagraho'rthAvagrahaH, anidezyasAmAnyarUpAdyarthagrahaNamiti bhAvaH, Ai ca nandyadhyayanacUNikRn -'" sAmannassa rUvAi visesaNarahiyazsa ani ssassamavaggahaNaM aba gaha' iti, tathA vyajyate'nenArthaH pradApeneva dhaTa iti vyaJjanaM, tacca upakaraNendriyasya zabdAdipariNata dravyANAM ca yaH parasparaM sambandhaH, sambandhehi sati so'the: zrotrAdondriyeNa vyaJjitu zakyate nAnyathA tataH sambandho vyaJjanaM, Aha ca bhASyakRt-" vaMjiJjai jeNatyo ghaDova dIveNa vaMjaNaM taM ca / uvagaraNidiyasadAipariNayaddavyasaMbaMdho // 1 // chAyA-vyajyate yenArthI ghaTa iva dIpena vyaMjanaM, topakaraNendriya zabdAdipariNatadravyasaMbandha: // 1 // vyaJjanena-sambandhenAvagrahaNaM - sambadhyamAnasya zabdAdirUpasyArthasyAMvyaktarUpaH paricchedo vyaJjanAvagrahaH, athavA vyajyante iti vyaJjanAni 'kRbahulaM' miti vacanAt karmaNyanaTa, vyaJjanAnAM -zabdAdirUpatayA pariraNatAnAM dravyANAmupakaraNendriyasamprAptAnAmarthAvagraha avyaktarUpaH paricchedo For Private And Personal Use Only
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir darzanaviSayaH 105 I vyaJjanAvagrahaH, Aha - prathama arthAvagraho bhavati tato'rthAvagrahastata kasmodiha prathamamarthAvagraha upanyasta 1 ucyate, spaSTatayopalabhyamAnatvAt, tathAhiarthAvagrahaH spaSTarUpatayA sarvairapi jaMtubhiH saMvedhate zIghrataragamanAdau sakRtsatvaramupalabhyate, kizcid dRSTaM na paribhASitaM samyagiti vyavahAradarzanAt apaca arthAvagrahaH sarvendriyamanobhAvI vyaJjanAbagrahastu neti prathamamarthAvagraha uktaH / samprati vyaJjanAvagrahAdUdhva arthAvagraha iti kramamAzritya prathamaM vyaJjanAvahastrarUpaM pratipipAdayiSu praznaM kArayati ziSya - bhaMjaNomhe NaM bhate ! kavi paM0' ityAdi, iha vyaJjanamapakaraNendriyasya zabdAdiparietadravyANAM ca parasparaM sambandha ityuktaM prAkU, tatazcaturaNAMmeva zrotrAdI nAmindriyANAM vyaJjanAvagraho na nayanamanasoH, tayoraprApyakAritvAt, sA cAprApyakAritA nandayadhyayanaTIkAyAM pradarziteti neha pradarzyate, arthAvagrahaH SadvidhaH, tadyathA - 'soiMdiyatthugA' ityAdi zrotrendriyeNArthAvagrahoM vyaJjanAvagrahottarakAlamekasAmayikamanirdezyaM sAmAnyamAtrArthagrahaNaM zrotrendriyArthAvagrahaH evaM prANajihvAsparzanendriyArthAvagraheSvapi vAcyaM caturmanaso stuvyaJjanAvagraho na bhavati, tatastayoH prathamameva svarUpadravyaguNakriyAkalpanAtotama nirdezya sAmAnyamAtrasvarUpArthAvagrahaNamarthAvagraho'vaseyaH, 'noidi yathAho' iti noindriya- manaH tacca dvidhA - dravyarUpaM bhAvarUpaca tatra manaH paryAptinAmakamadayato yat manaHprAyogyavargaNAdalikamAdAya manastvena pariNamanaM tad dravyarUpaM manaH tathA cAha nanyadhyayana cUrNikRt '-maNapajjantinAmakammodaya jogge maNoda dhi maraNatteNa pariNAmiyA davvA davvamaNo bhannai' iti, tathA dravyamano'vaSTambhena jovasya yo manaHpariNAmaH sa mAtra manaH tathA cAra nanda dhyayanakrideva - "jIvo puNa 3 maraNapariNAmaka G For Private And Personal Use Only
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 106 jainAgamanyAyasaMgrahaH riyAvaMto bhAvamaNo, kiM bhaNiyaM hoi - maraNaddavvAlaMbaraNo jIvassamaraNavA , vAro bhAvamaNo bhae" iti, tatreha bhAvamanasA prayojanaM, tadgrahaNe hyavazyaM dravyamanaso'pi grahaNaM bhavati, dravyamano'ntareNa bhAvamanaso'saMmavAt bhAvamano vinApi ca dravyamano bhavati yathA bhavastha kevalinAM tata ukta bhAvamanasA prayojanaM tatra noindriyeNa - bhAvamanasA'rthAvagraho dravyendriya vyApAra nirapekSaghaTAyarthasvarUpaparibhAvanAbhimukhaH prathamamekasAmayiko rUpAdyurdhvAkArAdivizeSacintAvikalo'nirdezyasAmAnyamAtra cintAtmako bodho noindriyAthavagrahaH, avagrahagrahaNaM copalakSaNaM tena noindriyAthAMvaprasya sAkSAditarayostu ( IhApAyayoH) upalakSaragata upAdAnaM, vicitratvAt sUtragaterityadoSaH / prajJApanA sUtra pada 15 uddeza 2 sU0 200 , mUla :- kavihANaM bhaMte! AyA paNNattA ?, goyamA ! vihA AyA paNNattA, taMjahA -daviyAyA kasAyAyA yogAyA upayogAyA gANAyA daMsaNAyA caritAyA vIriyAyA | jassa NaM bhaMte / daviyAyA tassa kaMsAyAyA jassa kasAyAyA tassa daviyAyA ?, goyamA ! jassa daviyAyA tassa kasAyAyAsiya asthi siya natthi jassa puNa kasAyAyA tassa daviyAyA niyamaM pratthi / jassa gaM bhaMte ! daviyA tassa jogAyAyA ?, evaM jahA daviyAyA kasAyAyA bhaNiyA tahA daviyAyA jogAyA bhANiyavvA / jassa For Private And Personal Use Only
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir darzanaviSayaH 107 NaM bhaMte ! daviyAyA tassa uvaoogAyA evaM savvattha pucchA bhANi - yavvA, goyamA ! jassa daviyAyA tassa uvaoogAyA niyamaM asthi, jassA ugAyA tassavi daviyAyA niyamaM asthi, jassa daviyAyA tassa gANAyA bhayaNAe jassa puNa gANayA tassa daviyAyA niyamaM zratthi, jassa daviyAyA tassa daMsaNAyA niyamaM thi jassavi daMsaNAyA tassa daviyAyA niyamaM atthi, jassa daviyAyA tassa caritAyA bhayaNAe jaMssa puNa caritAyA tassa daaiyAyA niyamaM pratthi evaM vIriyAyAeva samaM / jassa gaM " bhaMte! kasAyAyA tassa jogAyA pucchA, goyamA ! jassa kamAyAyA tassa jogAyA niyamaM tthi, jassa puNa jogAyA tassa kasAyAyA siya saya natthi, evaM uva zrogAyAeva samaM kasAyAyA neyavvA, kasAyAyA ya NANAyA ya paropparaM dovi bhaiyanvAo, jahA kasAyA ya udyogAyA ya tahA kasAyAyA ya daMsaNAyA ya kasAyA ya caritA ya dovi paropparaM bhaiyavvAo, jahA kasAyAyA ya jogAyA ya tahA kasAyAyA ya vIriyAyA va bhANiyantrAo, evaM jahA kasAyAyAe vattavvayA bhaNiyA tahA jogAyAeva uvarimAhiM samaM bhANiyavvAo / jahA daviyAyAe vattavvayA bhaNiyA tahA upayogAyAeva uvarillAhiM samaM bhANiyanvA / jasya nANAyA For Private And Personal Use Only
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 108 jainAgamanyAyasaMgrahaH tassa daMsaNAyA niyamaM atthi jassa purA daMsaNAyA tassa gANAyA bhayaNAe, jassa nANAyA tassa caritAyA far for far natthi jassa purA caritAyA tassa nANayA niyamaM asthi, gANAyA bIriyAyA dovi paropparaM bhayaNAe / jassa daMsaNAyA tassa uvarimAo dovi bhayaNAe, jassa puNa tAo tassa daMsaNAyA niyamaM pratthi / jassa caritAyA tassa vIriyAyA niyamaM atthi jassa puNa vIriyAyA tassa caritAyA saya thasiya natthi / / eyAsi - NaM bhaMte ! daviyAyANaM kasAyAyANaM jAva vIriyAyANaM ya kayare 2 jAva visesA0 goyamA 1 savvatthovA caritAyAo nANAyA ataguNA zrI kasAyA ata0 jogAyAo vi0 viriyAyAovi ubayogadaviyadasaNAyA tinnivi tullA vi0 // ( sU0 467 ) yA bhaMte! nANe annANe 1, goyamA ! AyA siya nANe siya annANe gANe puNa niyanaM AyA // AyA bhaMte! neraiyANaM nANe anne neraIyANaM nANe ? goyamA ! AyA neraiyANaM siya nANe siya annANe nANe purA se niyamaM AyA evaM jAva thaNiyakumArANaM, AyA bhaMte ! puDhavi0 annA anne puDhavikAiyANaM annANe ?, goyamA ! AyA puDhavikAiyANaM niyamaM For Private And Personal Use Only
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir darzanaviSayaH 106 annANe annANevi niyamaM AyA, evaM jAva vaNassaikA0, beiMdiya teiMdiya jAva vemANiyANaM jahA neraiyANaM / AyA bhaMte daMsaNe anne dasaNe ? goyamA ! pAyA niyamaM dasaNe daMsaNevi niyama AyA / prAyA bhaMte ! nera0 daMsaNe anne neraiyANaM daMsaNe ?, goyamA ! AyA neraiyANaM niyamA daMsaNe daMsaNevi se niyama AyA evaM jAva vemA0 niraMtaraM daMDo // (sU0 468 ) TIkA :-'kaivihA NA miti, 'Aya' tti atati-satataM gacchati aparAparAn svaparaparyAyAnityAtmA, athavA atadhatogemanArthatvena jJAnArthatvAdatati-santatamavagacchati upayogalakSaNatvAdityAtmA, prAkRtatvA ca sUtra strIliMganirdezaH tasya copayogalakSaNatvAt sAmAnyenaikavidhatve'pyapAdhibhedAdaSTadhAtvaM ,tatra 'daviyAya' tti dravyaM -trikAlAnugAmyupasarjanIkRtakaSAyAdi paryAyaM tadpa AtmA dravyAtmA sarveSAM jovAnAM, 'kasAyAyA ti krodhAdikaSAya viziSTa AtmAkaSAyAtmA akSINAnupazAntakaSAyANAm' 'jogAya' tti yogAmanaH prabhRtivyApArAstatpradhAna AsmA yogAtmA yogavatAmeva, 'uvaogAyA tti upayoga:- sAkArAnAkArabhedastatapradhAna AtmA upayogAtmA siddhasaMsArisvarUpaH sarvajIvAnAM, athavA vivakSitavastUpayogApekSayopayogAtmA, 'nANAya' tti jJAnavizeSita upasarjanIkRtadarzanAdirAlmA jJAnAtmA samyagdRSTeH evaM darzanAtmAdayo'pi navaraM darzanAtmA sarvajIvAnAM, cAritrAtmA viratAnAM vIrya-utthAnAdi tadAtmA sarvasaMsAriNAmiti, uktaM ca-jIvanAM dravyAtmAjJayaH sakaSAyiNAM kaSAyAtmA / yogaH sayoginAM punarupayogaH sarvajIvA For Private And Personal Use Only
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 110 jainAgamanyAyasaMgrahaH nAm // 1 // jJAnaM samyagdRSTadarzanamatha bhavati sarvajIvAnAm / cAritraM viratAnAM tu sarvasaMsAriNAM vIryam // 27 iti / evamaSTadhA''tmanaM prarUpyatha yasyAtmabhedasya yadanyadAtmabhedAntaraM yujyate ca na yujyate ca tasya tadarzayitumAha-'jassa ga' mityAdi, ihASTau padAni sthApyante, tatra prathamapadaM zeSaiH saptabhiH saha cintyante tatra yasya jIvasya 'dravyAtmA' dravyAtmatvaM jIkvamityarthaH tasyakaSAyAtmA syAdasti / kadAcidasti sakaSAyAvasthAyAM 'syAnnAgti? kadAcinnAsti kSINopazAntakaSAyAvasthAyAM, yasya punaH kaSAyAtmA'sti tasya dravyAtmA dravyotmatvaM-jIvatvaM niyamAdasti, jIvatvaM vinA kaSAyANAmabhAvAditi / tathA yasya dravyAtmA tasya yogAtmA'sti, yogavatAmiva, nAsti bhayogisiddhAnAmiva, tathA yasya yogAtmA tasya dravyAtmA niyamAdasti, jIvatvaM vinA yogAnAmabhAvAt, etadeva pUrvasUtropamAnena darzayannAha-'evaM jahA daviyAye' tyAdi / tathA yasya jIvasya dravyAtmA tasya niyamAdupayogAtmA, yasyApyupayogAtmA tasya niyamAd dravyAtnA, etayoH paraspareNAvinAbhUtatvAt yathA siddhasya, tadanyasya ca dravyAtmAstyupayogAtmA copayogalakSatvAnjIvAnAM , etadevAha-'jassa daviyAye? tyAdi / tathA 'jassa daviyAyA tassa nANAyA bhayaNAe jassa puNa nANAyA tassa daviyAyA niyama atthi' tti yasya jIvasya dravyAtmA tasya jJAnAtmA syAdasti yathA samyagdRSTIno syAnnAsti yathA mithyAdRSTInAmityevaM bhajanA, yasya tu jJAnAtmA tasya dravyAtmA niyamAdasti, yathA siddhasyeti 'jassa daviyAyA tassadasaNAyA niyama atthiA tti yathA siddhasya kevaladarzanaM 'jassa vi dasaNAyA tassa daviyAyA niyama atthi' ti yathA cakSurdarzanAdi. For Private And Personal Use Only
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dazanaviSayaH 111 darzanavatAM jIvatvamiti, tathA 'jassa dakyiAyA tassa carittAyA bhayaNAe' tti yataH siddhasyAviratasya vA dravyAtmatve satyapi cAritrAtmA nAsti viratAnAM cAstIti bhajaneti, 'jassa puNa carittAyA tasya daviyAyA niyama' atthi, tti cAritriNAM jovatvAvyabhicAritvAditi, 'evaM vIrayAtevi samaM ti yathA dravyA tmanazcAritrAtmanA saha bhajanoktA niyamazcaivaM vIryAtmanA'pi saheti, tathAhiyasya dravyAtmA tasya vIryAtmA nAsti, yathA sakaraNavIryApekSayA siddhasya tadanyasya tvastIti bhajanA, vIryAtmanastu dravyAtmA'styeva yathA saMsAriNAmiti // 7 // atha kaSAyAtmanA sahAnyAni SaTpadAni cintyante-jassaNa?mityAdi, yasya kaSAyAtmA tasya yogAtmA'styeva, nahi sakaSAyo'yogI bhavati, yasya tu yogAtmA tasya kaSAyAtmA syAdvA na vA, sayogAnAM sakaSAyANAmakaSa yANAM ca bhAvAditi, 'evaM uvogAyA, evI' tyAdi, ayamarthayasya kaSAyAtmA tasyopayogAtmA'vazyaM bhavati, upayogarahitasya kaSAyANAmabhAvAt , yasya punarupayogAtmA tasya kaSAyAtmA bhajanayA, upayogAtmatAyAM? satyAmapi kaSAyiNAmeva kaSAyAtmA bhavati niSkaSAyANAM tu nAsAviti bhajaneti, tathA 'kasAyAyA ya nANAyA ya paropparaM dovi bhaiyavvoo' tti kathaM yasya kaSAyAtmA tasya jJAnAtmA syAdasti sthAnAsti, yataH kaSAyaNa: samyagaddaSTerjJAnAtmA'sti mithyAdRSTestu tasya nAstyasAviti bhajanA, tathA yasya jJAnAtmAsti tasya kaSAyAtmA syAdasti syAnnAsti, jJAninAM kaSAyabhAvAt tadabhAvAcceti bhajaneti, 'jahA kasAyAyA uvaogAyA ya tahA kasAyAyA ya daMsaNAyA yA tti atideza , tasmAcceda labdhaM -' jassa kasAyAyA tassa dasaNAyA niyamaM atthi' darzanarahitasya ghaTAdeH kaSAyAtmano'bhAvAt 'jassa puNa dasaNAyA tassa kasAyAyA siya asthi siya natthi' dazenavatAM For Private And Personal Use Only
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 112 jainAgamanyAyasaMgrahaH kaSAyasadbhAvAttadabhAvAcceti, dRSTAntArthastu prAk prasiddha eveti, 'kasAyAyA ya carittAyA ya dovi paropparaM bhaiyavyAo' tti bhajanA caivaM-yasya kaSoyAtmA tasya cAritrAtmA syAdasti syAnnAsti, kathaM ?, kaSAyiNAM cAritrasya sadbhAvAt pramattayatInAmiva tadabhAvAcAsaMyatAnAmiveti, tathA yasya cAritrAtmA tasya kathAyAtmA syodasti syAnnAsti, kathaM 1, sAmAyikAdi cAritriNAM kaSAyANAM bhAvAd yathAkhyAtacAritriNAM ca tadabhAvAditi, 'jahA kasAyAyA ya jogAyA ya tahA kasAyAyA vIriyAyA ya bhANiyavvAo' tti dRSTAMtaH prAk prasiddhaH, dAntikastvevaM yasya kaSAyAtmA tasya vIryAtmA niyamAdasti, nahi kaSAyavAn vIrya vikalo'sti, yasya punarvIryAtmA tasya kaSAyAtmA bhajanayA, yato vIryavAn sa kaSAyo'pi syAd yathA saMyata: akaSAyo'pi syAd yathA kevalIti // 6 // atha yogAtmA'nautanapadaiH pazcabhiHsaha cintanoyastatra ca lAghavAthematidizannAha - ' evaM jahA kasAyAyAe vattavyayA bhaNiyA tahA jogAyAevi urimAhiM samaM bhANiyavya' tti, sAcaivaM -yasya yogAtmA tasyopayogAtmA niyamAd yathA sayogAnAM, yasya punarupayogAtmA tasya yogAtmA syAdasti yathA sayogAnAM syAnnAsti yathA'yoginAM siddhAnAJca ti, tathA yasya yogAtmA tasya jJAnAtmA svAdasti samyagdRSTInAmiva syAnnAsti mithyadRiSTAnAmiva yasya jJAnAtmA tasyApi yogAtmA syAdasti sayoginAmiva syAnnAstyoginAmiveti, tathA yasya yogAtmA tasya dardana''tmA'styeva yoginAmiva yasya ca darzanAtmA tasya yogAtmA syAdasti yogavatAmiva syAnnAstyayoginAmiva, tathA yasya yogAtmA tasya cAritrAtmA syAdasti viratAnAmiva syAnnAstyaviratAnAmiva, yasyApi cAritrAtmA tasya yogAtmA syAdasti sayogacA For Private And Personal Use Only
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir darzanaviSayaH 113 ritravatAmiva syAnnAstyayoginAmiveti, vAcanAntare punaridamevaM dRzyatejassa carittAyA tassa jogAyA niyamA tti tatra ca cAritrasya pratyupekSaNAdi vyapArarUpasya vivakSitatvAttasya ca yogAvinAbhASitvAt yasya cAritrAtmA tasya yogAtmA niyamAdityucyata iti, tathA yasya yogotmA tasya vIryAtmA' styeva yogasAve vIryasyAvazyambhavAta, yasya tu vIryAtmA tasya yogAtmA bhajanayA yato vIryavizeSavAna sayogyapi syAd yathA sayogakevalyAdi :ayogyapi syAd yathA'yogikevalIti // 5 // athopayogAtmanA sahAnyAni catvAri cintyante tatrAtidezamAha-- 'jahadaviyAye' tyAdi evaJca bhAgnA kAryA--yasyopayogAtmA tasya kSAnAtmA syAdasti yathA samyag dRzAM syAnnAsti yathA mithyAdRSAM, yasya ca jJAnAtmA tasyAvazyamupayogAtmA siddhAnAmiveti, // 1 // tathA yasyopayogAtmA tasya darzanAtma'styeva yasyApi danitamA tasyopayogAtmA'styeva yathA siddhAdInAmiva ti 2 tathA yasyopayogAmAtasya cAritrAtmA syAdasti yathA saMyatAnAmasaMyatAnAM ca yasya tu cAritrAtmA tasyopayogAtmA'styevati yathA saMyatAnAM 3 tathA yasyopayogAtmA tasya vIryAtmA syAdasti saMsAriNAmiva syAnnArita siddhAnAmiva yasya punarvIryAtmA tasyopayogAtmA'styeva saMmAriNAmiveti 4 / atha jJAnAtmanA sahAnyAni trINi cintyante 'jassa nANe' tyAdi, tatra yasya jJAnAtmA tasya darzanAtmA styeva samyagdRzAmiva, yasya ca darzanAtmA tasya jJAnAtmA syAdasti yathA samyagdRzAM syAnnAsti yathA mithyAdRzAmata evokta 'bhynnaae| tti 1 tathA 'jasma nANayA tassa carittAyA siya asthi tti, saMyatAnAmiva siya nasthi, tti, asaMyatAnamiva 'jassa puNa carittAyA tassa nANAyA niyamaM atthi, tti jJAnaM vinA cAritrasyAbhAvAditi 2 tathA 'raNANAye For Private And Personal Use Only
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 114 jainAgamanyAya saMgrahaH tyAdi syArthaH - yasya jJAnAtmA tasyavIryAtmA syAdasti kevalyAdInAmitrasyAnnAsti siddhAnAmiva yasyApi vIryAtmA tasya jJAnAtmA syAdasti samyag dRSTeriva syAnnAstimidhyAdRza iveti 3 // atha darzanAtmanA saha 2 cintyete 'jassa sAye' tyAdi, bhAvanA cAsya - yasya darzanAtmA tasya cAritrAtmA syAdasti saMyatAnAmiva syAnnastyasaMyatAnAmiva yasya ca cAritrAtmA tasya darzanAtmAnastyeva sAdhUnAmiveti 1 tathA yasya darzanAtmA tasya vIryAtmA syAdasti saMsAriNAmiva syAnnAsti siddhAnAmiva yasya ca voryAtmA tasya darzanAtmA'styeva saMsAriNAmiveti 2 // athAntima padayoryo - janA 'jassa carittai tyAdi, yasya cAritrAtmA tasya vIryAtmA'styeva vIrya vinA cAritrasyAbhAvAt yasya punarvIryAtmA tasya cAritrAtmA syAdasti sAdhUnAmiva syAnnAstyasaMyatAnAmiveti adhunaiSAmevAtmanA malpabahutvamucyate 'savvatthovAo catittAyAo' tti cAritriNAM saMkhyAtatvAt 'khANAyAzrata guNAo' tti siddhAdonA samyag dRzAM cAritrebhyo'nantaguNatvAt 'kasAyA ataguNAo' tti siddhebhyaH kapAyodayavatAmanantaguNa tvAt jogAyA visesAhiyAo' ti apagatakapoyodayairyogavad miradhikA ityatheH 'vIriyAo visesAhiyAo' tti yogibhiradhikA ityarthaH yoginAM vIryavatvAditi, 'uvaoogadaviyadasaNAyA tiriyavi tullAzro visesAhiyAo' tti parasparApekSayA tulyAH sarveSA sAmAnyajIvarUpatvAt vIryAtmabhyaH sakAzAdupayodravyadarzanAtmAno vizeSAdhikA yato bIryAtmAnaH siddhAzca molitA upayogAcAtmAno bhavati, te ca voyatmibhyaH siddharAzinA'dhikA bhavantIti, bhavatiM cAtra gAthA: - koDI sahamsa pahuttaM jaIe to thoviyA caraNAyA / khANAyAta guraNA paDucca siddhe ya For Private And Personal Use Only "
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir darzanaviSayaH siddhA ||1|| chAyA - yatInAMkoTI sahasrapRthakatvaM tataH stokAzcaraNAtmAnaH / jJAnAtmano'nantaguNAH siddhAH siddhAn pratItya ||1|| 'hoMti kasAyAyAca 'taguNA jeNa te sraagaannN| jogAyA bhaNiyAo ayogi vajjANato ahiyA // 2 // chAyA -- kaSAyAtmAno'nantaguNA bhavanti yataste sarAgANAm / tato yogAtmAno'dhikA ayogivarjyA yatobhariNatAH // 2 // ' jaM selesi gAvilI viriyaM tatra samahiyAo / uvagadaviya daMsaNa savvajiyA gaM tato hiyA // 3 // iti, chAyA - yacchailezIgatAnAmapi labdhiatra tataste samadhikA / upayogadravyadarzanAtmAnaH sarve jIvAstato'dhikAH // 3 // iti / athAtmAna eva svarUpaniruNAyAha - ' AyA bhaMte ! nANe ityAdi, AtmA jJAnaM yo'yamAtmA'sau jJAnaM na tayorbheda: athAtmano'nyajjJAnamiti praznaH, uttaraM tu - AtmA syAjjJAnaM samyaktve sati matyAdi jJAna svabhAvatvAttasya, syAdajJAnaM midhyAtve sati tasya matyajJAnAdi svabhAvatvAt, jJAnaM punarniyamAdAtmA AtmadharmatvAjjJAnasya, na ca sarvathA dharmo dharmiNobhidyate, sarvathA mede hi viprakRSTa guNino guNamAtropaladhau pratiniyataguNiviSaya evasaMzayo na syAt, tadanyebhyo'pi tasya bhedAvizeSAt dRzyate ca yadA kazciddharitatarutaruNazAkhA visararaMdhodarAntarataH kimapi zukla pazyati tadA kimiyaMpatAkA kimiyaM bAlakA 1 ityevaM pratiniyataguNiviSayo'sau, nApi dharmiNo dharmma sarvathaivAbhinnaH, sarvathaivAbhedehi saMzayAnutpattireva, guNa mahaNata eva guNino'pi gRhItatvAdataH kathaJcidabhedapakSamAzritya jJAnaM punarniyamAdAtmetyucyata iti iha cAtmA jJAnaM vyabhicarati jJAnaM tvAtmAnaM na vyabhicarati khadiravanaspativaditi sUtragarbhArtha iti / / amumevArthaM daNDake nirUpayannAha - ' Aye' tyAdi, nArakAraNAMcA For Private And Personal Use Only 115
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jainAgamanyAyasaMgrahaH tmA' AtmasvarUpaM jJAnaM utAnyannArakANaM jJAnaM ? tebhyo vyatiriktamityarthaH iti praznaH, uttaraM tu AtmA nArakANAM syAjjJAnaM samyagdarzanAbhAvAt syAdajJAnaM mithyA darzanAbhAvAt jJAnaM-puna: 'se' tti tannAraka sambandhi AtmA na tadvyatiriktamityarthaH // 'AyA bhaMte ! puDhavikkAiyANa' mityAdi, 'AtmA' AtmasvarUpajJAnamutAnyattatteSAM ? uttaraM tu AtmA teSAmajJAnarUpo nAnyattattebhya iti bhAvArthaH evaM darzanasUtrANyapi, navaraM samyagdRSTimidhyAdRSTayodarzanasyAviziSTatvAdAtmA darzanaM darzanamapyAsmaiveti vAcyaM, yatra hi dharme viparyayo nAsti tatra niyama evopanIyate na vyabhicAro, yathehaiva darzane, yatra tu vipayayo'sti tatra vyabhicAro niyamazca yathA jJAne zrAtmA jJAnarUpo'jJAnarUpazcati vyabhicAraH, jJAnaM tvAtmaiveti niyama iti // mala:-AyA bhaMte! rayaNabhApu0 annA rayaNappabhA puDhavI ! goyamA! rayaNappabhA siya AyA siya no AyA siya avattavvaM Ayati ya no AyAi ya, se keNaDeNaM bhaMte ! evaM vaccai rayaNappabhA puDhavI siya AyA siya no AyA siya avattavyaM AtAtiya no prAtAtiya ? goyamA ! appaNo AdiDa AyA parassa Aditu no AyA tadubhayassa Adi8 avattavvaM rayaNappabhA puDhavI AyAtiya no Ayatiya ya, se teNedvaNaM taM ceva jAva no AyAtiya / AyA bhaMte ! sakkarappabhA puDhavI jahA rayaNappabhA puDhavI tahA sakka, For Private And Personal Use Only
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 2 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir darzanaviSayaH 117 rappabhAevi evaM jAva Ahe sattamA / zrAyA bhaMte ! sohammakappe pucchA, goyamA ! sohamme kappe siya AyA siya no AyA jAva no yAti ya, sekeNaTuNaM bhaMte! jAva no AyAtiya ?, gomA ! paNa AyA parassa AiDa no AyA tadubhayassa AiDa avAcca AtAti ya no AtAti ya, se terANaM taM caiva jAva no AyAti ya evaM jAva accukappe | yA bhaMte! gevijjavimANe anne gevijjavimANo evaM jahA rayappabhA taheva, evaM aNuttaravimANAvi, evaM IsipavbhArAvi / zrAyA bhaMte paramANa pogale anne paramANa poggale ?, evaM jahA sohamma kappe tahA paramANupoggalevi bhANiyavve // zrAyA bhaMte dupaesie khaMdhe ane dupasie khaMdhe ? goyamA ! dupaesie baMdhe siya yA 1 siya no AyA 2 siya avattavyaM AyAi ya no AyAtiya 3 siya AyA ya no AyA ya 4 siya AyA ya tavaM yAti ya no AyA tiya 5 siya no AyA ya avattavvaM AyAti ya no AyAti ya 6, se keNa NaM bhaMte ?, evaM taM caiva jAna no AyAti ya avatvvaM prayAti ya no prayAti ya goyamA ! appaNo Adi AyA 1 parassa Adi yo AyA 2 tadubhayassa Adi zravatvvaM dupaesie khaMdhe yayAti ya no AyAti For Private And Personal Use Only
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 118 jainAgamanyAya saMgrahaH ya 3 dese yadi sambhAvapajjave dese Adi sambhAvapajjave yA ya no AyA ya 4 dese Adi sambhA AyA ya sabbhAva duppasie khaMdhe capajjave dese yadi tadubhayapajjave dupae sie khaMdhe avatta AyAi ya no AyAi ya 5 dese Adi pajjave se Adi tadubhayapajjave dupaesie khaMdhe no AyA ya vattavyaM yAti ya se AyAti ya 6 se terANaM ta ceva jAno AyAti ya // AyA bhaMte ! tipaesie khaMdhe annetipaesie khaMdhe ?, goyamA 1 tipaesie khaMdhe siya AyA 1 siya no yA 2 saya vatavyaM zrAyAti ya no AyAti ya 3 siya yA ya no AyA ya 4 siya AyA ya no AyAo ya 5 siya AyAu ya no AyAya 6 siya AyA ya avattavvaM A yAti ya no AyAti ya 7 siya AyAiya avattavvAI AyAo ya no AyAo ya 8 saya AyAo ya avattavyaM AyAti ya no yAti ya 6 saya no AyA ya avatavyaM AyAti no yAyAti ya 10 siya AyA ya avattavvAiM AyAo ya no AyA ya 11 siya no AyAo ya avattavyaM AyAi ya no AyAi ya 12 siya AyA ya no AyA ya avattavyaM AyAi ya no AyAiya 13 sekeNa NaM bhaMte ?, evaM buccai tipae sie khaMdhe siya For Private And Personal Use Only
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dazanaviSayaH 116 pAyA evaM ceva uccAreyavyaMjAva siya aAyA ya no AyA ya avattabaM AyAti ya no AyAti ya ?, goyamA ! appaNo aAiTTha AyA 1 parassa AiDe no AyA 2 tadubhayassa prAi8 avattavvaM AyAti ya no AyAti ya 3 dese AiTu sambhAvapaJjave dese AdiTTha asabbhAva pajjave tipaesie khaMdhe AyA ya no AyA ya 4 dese Aditu sambhAvapajjave desA aAiTThA asabbhAva pajjave tipaesie khaMdhe AyA ya no AyAo ya 5 desA AdiTThA sabbhAvapajjave dese AdiDhe asabbhAvapajjave dese Aditu asabhAva pajjave tipaesie khaMdhe AyAtro ya no AyA ya 6 dese Aditu sabbhAva pajjave dese Aditu tadubhayapajjave tipaesie khaMdhe AyA ya avattavyaM AyAi ya no AyAi ya 7 dese Aditu sabbhAvapajjave desA AdiTThA tadubhayapajjavA tipaesae khaMdhe AyA ya avattavvAiM AyAo ya no AyAyo ya 8 desA AdivA sa bhAvapajjavA dese AdiDhe tadubhayapajjave tipaemiekhaMdhe AyAo ya avatavyaM AyAti ya ha ee tinnI bhaMgA, dese Aditu asabbhAvapajjave dese AdiTTha tadubhayapajjave tipaesie khaMdhe no AyA ya avattavyaM AyAi ya no AyAti ya 10 dese For Private And Personal Use Only
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 120 jainAgamanyAyasaMgrahaH AdiTTha asabbhAvapajjave desA AdiTThA tadubhayapajjavA tipaesie khaMdhe no AyA ya avattabvAiM AyAo ya no AyAtro ya 11 desA AdiTThA asambhAvapajjavA dese adikhe tadabhayapajjave tipaesie khaMdhe no AyAtro ya avattavyaM AyAtiya no AyAti ya 12 dese Aditu sabbhAvapajjave desebAdiva asabbhAvapajjave dese Aditu tadubhayapajjave tipaesie khaMdhe AyA ya no pAyA ya avattavyaM AyAti ya no AyAi ya 13 se teNaDhaNaM goyamA ! evaM buccai tipaesie khaMdhe siya AyA taM ceva jAva no AyAti ya // AyA maMte ! cauppaesie khaMdhe anne pucchA, goyamA ! cauppaesie khaMdhe siya prAyA 1 siya no AyA 2 siya avattavyaM AyAti ya no AyAti ya 3 siya pAyA ya no AyAya 4 siya AyA ya avattavvaM 4 siya no AyA ya avattavvaM 4 siya AyA ya no AyA ya avatavyaM AyAti ya no AyAtiya 16 siya AyA ya no AyAya avattavbAI AyAtrA ya no AyAtro ya 17 siya prAyA ya no AyAo ya avattavyaM AyAti ya no AyAti ya 18 siya AyAyo ya no pAyAya avattavyaM AyAti ya no AyAti ya 16 se keNaNaM bhaMte ! evaM buccai cauppaesie khaMdhe For Private And Personal Use Only
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir darzanaviSayaH siya AyA ya no zrAyA ya zravattavyaM taM caiva zraTTa paDiuccAreyavvaM ?, goyamA ! paNa Adi AyA 1 parassa Adi no yA 2 tadubhayassa Adi avattavyaM AyAti ya no AyAti ya 3 dese Adi sambhAvapajjave dese Adi asambhAva pajjave caubhaMgo, sambhAvapajjaveNaM tadubhayeNa ya caDabhaMgo asambhAveNaM tadubhayaNa ya caubhaMgo, dese Adi) sanbhAvapajjave se Adi zrasanbhAvapajjave dese di tadubhayapajjave cauppaesie khaMdhe AyA ya no AyA ya avatavyaM yayAti ya no AyAti ya, dese Adi sambhAvapajjave dese Adi sambhAvapajjave desA AdiTThA tadubhayapajjavA cauppaesie khaMdhe bhavar3a yA ya no AyAya zravatavvAIM AyAo ya no yAya 17 dese Adi sanbhAvajjave desA diTThA bhAvapajjavA dese diTTha tadubhayapajjave cauppaesie baMdhe zrayA ya no AyAo ya avattavyaM AyAti ya no AyAtiya 18 desAiTThA sambhAvapajjavA dese AiDa asanbhAvapa0 dese yA tadubhayapajjave cauppaesie khaMdhe zrAyAo ya no zrayA ya avatavyaM zrAyAti ya no AyAtiya 16 se terA goyamA ! evaM buccara cauppaesie khaMdhe siya zrAyA liya no For Private And Personal Use Only 121
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 122 jainAgamanyAyasaMgrahaH AyA siya avattavvaM nikkheve te ceva bhaMgA uccAreyavvA jAva no AyAti ya // AyA bhaMte ! paMcapaesie khaMdhe anne paMcapaesie khaMdhe ?, goyamA! paMcapaesie khaMdhe siya AyA 1 siya no AyA 2 siya avattavyaM AyAti ya no AyAti ya 3 siya AyA ya no AyA ya siya avattavvaM 4 no AyA ya avatavveNa ya 4 tiyaga saMjoge ekoNa paDai, se keNaDhaNaM bhaMte ! taM ceva paDiuccA reyavvaM ?, goyamA ! appaNo Adi8 AyA 1 parassa Adiva no AyA 2 tadubhayassa Adi8 avattavvaM 3 dese Adi8 sambhAva pajave dese Aditu asambhAvapajjave evaM dayaga saMyoge savve paDati tiyaga saMjoge ekkoNa paDai / chappaemiyassa sabve paDaMtijahA chappaesie evaM jAva azaMtapaesie / sevaM bhaMte / sevaM bhaMte ti jAva viharati // (sU0 466) // dasamo udda so smtto|| vArasamaM sayaM samattaM // 12-10 // TIkA :-AtmAdhikArAd ratnaprabhAdibhAvAnAtmatvAdibhAvena cintayannAha-'AyAbhaMte' ityAdi, atati-satataM gacchati tAMstAnaparyAyAni tyAtmA tatazcAtmA-sadpAratnaprabhApathivo 'anna' tti anAtmA asadrUpetyarthaH 'siya AyA siya no AyA tti syAtsatI syAdasatI 'siya avattavyaM tti AtmatvenAnAtmatvena ca vyapadeSTumazakyaM vastviti bhAvaH, kathamavaktavyam ? ityAha-Atmetica no Atmeti ca vaktumazakyamityartha, For Private And Personal Use Only
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir darzanaviSayaH 123 'appaNo AiTTa ' tti AtmanaH-svasya ratnaprabhAyA eva varNAdiparyAyaH 'A diTTha' Adezesati tairvyapadiSTA satItyarthaH AtmA bhavati, svaparyAyApekSayA satItyarthaH 'parassa Ai8 no AyA' tti parasya zarkarAdipRthivyantarasyaparyAyairAdiSTa-Adezesati tairvyapadiSTA satItyarthaH no AtmA- anAtmA bhavati, pararUpApekSayA'satItyarthaH, 'tadubhasya AiTTa avattavvaM tti tayoH svaparayorubhayaM tadeva vobhayaM tadubhayaM tasya paryAyairAdiSTe-Adeze sati tadubha yaparyAyairvyapadiSTetyarthaH 'zravaktavyam' avAcyaM vastu syAt tathAhi- na hyasau Atmeti vaktu zakyA, paraparyAyApekSayA'nAtmatvAttasyAH, nApyanAtmeti vaktu zakyA, svaparyAyApekSayA tasyA AtmatvAditi, avaktavyaM cAsmAnAtmazabdApekSayaiva na tu sarvathA avaktavyazabdenaiva tasyA ucyamAnatvAt anabhilApyabhAvAnAmapi bhAvapadArthavastu prabhRtizabdairanabhilApyazabdena vA'bhilApyatvAditi, evaM paramANu sUtramapi // dvipradezika sUtre SaDbhaMgAH tatrAdyastrayaH sakalaskandhApekSAH pUrvoktA eva, tadanye tu trayodezApekSAH tatra ca 'goyame' tyata Arabhya vyAkhyAyate 'appaNo tti svamya paryAyaH 'adiTThatti AdiSTa-Adeze sati AdiSTa ityarthaH dvipradezikaskandha AtmA bhavati 1 evaM parasya paryAyairAdiSTo'nAtmA 2 tadubhayasya-dvipradezikaskandhatadanyaskandhalakSaNasya paryAyairAdiSTo'sAvavaktavyaM vastu syAt , katham ? Atmeti cAnAtmeti ceti 3 tathA dvipradezatvAttasya deza eka adiSTaH, sada. bhAvapradhAnAH sattAnugatAH paryavAyasmin sa sadbhAvaparyavaH, athavA tRtIyabahuvacanamidaM svaparyavairityarthaH, dvitIyastu deza zrAdiSTaH asIvaparyavaH paraparyAyarityarthaH , paraparya vAzca tadIya dvitIyadezasambandhino vastvantarasamba ndhino veti tatazcAsau dvipradezikaH skandhaH krameNAtmA ceti noAtmA ceti For Private And Personal Use Only
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 124 jainAgamanyAyasaMgrahaH 4, tathA tasya deza AdiSTaH sadbhAvaparyavo dezazcobhayaparyavastata'isAvAtmA cAvaktavyaMceti 5 tathA tasyaiva deza AdiSTo'sadbhAvaparyavodezastUbhayaparyava stato'sau noAtmA cAvaktavyaM ca syAditi 6 saptamaH punarAtmA ca noAtmA cAvaktavyaM cetyevaMrUpo na bhavati dvipradezike, dvayaMzavAdasya tripradezikAdau tu syAditi sptbhNgii|| tripradeziskandhe tu trayodaza bhaGgAstatrapUrvokteSu saptasvAdyAH sakalAdezAstrayastathaiva, tadanyeSu tu triSu trayastraya ekavacanabahuvacanabhedAt saptamastvekavidha eva sthApanAceyam yacceha pradezadvaye prava A zanI 1 ava 1 A 1 nau 1 ava 1 -IFr-MB rrrat rarr| 'pyekavacanaM kacittattasya pradezadvayasyaikapradezAvagADhatvAdi hetunaikatvavibakSaNAt , bhedavivakSAyAM ca vahuvacanAmiti // catuSpadezike'pyevaM, navaramekonaviMzatibhaGgAH tatra trayaH sakalAdezAH tathaiva zeSeSu caturSa pratyekaM catvAro vikalpAH te caivaM caturthAdiSu triSu | | - saptamastvevaM paMcapradezike tu dvAviMzatistatrAdyAstrayastathaiva, taduttareSu ca triSu pratyekaM catvAro vikalpA For Private And Personal Use Only
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir darzanaviSayaH 125 stathaiva, saptame tu sapta, tatra trikasaMyoge kilASTau bhaMgakA bhavanti teSu ca saptaiveha grAhyAH, ekastu teSu na patatyasaMbhavAt idamevAha - 'tigasaMjoge tyAdi tatraiteSAM sthApanA 1 oooooo aan po Ovov yazca na patati - sa punarayam 222, // dvAdazazate dazama : 12, 10 samAptaM ca dvAdazazata vivaraNam // sU0 466 vyAkhyA pra. zataka 12 udda0 10 SaTpradezike trayoviMzatiriti mUla :-- dAyaM pehamANe maraNUse addArya pehati prANaM pees palibhAgaM pehati ? goyamA ! ahAyaM pehati no appANaM pehati palibhAgaM pehati, evaM eteNaM abhilAvegaM asi maNi duddha pANaM tellaM phANiyaM vasaM (sUtra 167 ) TIkA - zrAyaM pehamANo' ityAdi, ' ahAya' miti Adarza 'pehamANe' iti prekSamANo manuSyaH kimAdarza prete AhozvidAtmAnaM 1 zratrAtmazabdena zarIramabhigRhyate, uta' palibhAga' miti pratibhAgaM prativimbaM ? bhagavAnAha - Adarza tAvat prekSata eva tasya sphuTarUpasya yathAvasthitatayA tenopalambhAt, AtmAnaM AtmazarIraM punarna pazyati, tasya tatrAbhAvAt, svazarIraM hi svAtmani vyavasthitaM nAdarze tataH kathamAtmazarIrazca tatra pazyediti ? pratibhAgaM - svazarIrasya prativimbaM pazyati, zrathakimAtmakaM prativimbam 1 ucyate, chAyApudgalAtmakaM tathAhi sarvamaindriyakaM vastu sthUlaM cayApacayadharmakaM razmivacca, razmaya iti chAyA pudgalAH vyavahriyante ca 7 For Private And Personal Use Only
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org " Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jainAgamanyAyasaMgrahaH 126 5 chAyA pud galAH pratyakSata eva siddhAH sarvasyApi sthUlavastunaH chAyA, adhyakSataH pratiprANi pratIteH anyacca yadi sthUlavastu vyavahitatayA dUrasthitatayA vA nAdarzAdiSvavagADharazmirbhavati, tato na tatra tad dRzyate tasmAdavasIyate santi chAyA pudgalAH iti, te ca chAyApudgalAstattat sAmagrIvazAd vicitra pariNamanasvabhAvAstathAhi te chAyA pudgalA divA vastunyabhAsvare pratigatAH santaH svasaMbaMdhi dravyAkAramAvibhrAraNAH zyAmarUpatayA pariNamante nizi tu kRSNAmAH, etacca prasarati divase sUryyakaranikare nizi tu candrodyote pratyakSata evaM siddhaM ta evaM chAyA - paramANavaH zrAdarzadibhAsvara dravyapratigatAH santaH svasaMvaMdhidravyAkAramAdadhAnAH yAdRg varNaH svasambandhinidravye kRSNo nIlaH zitaH pIto vA tadAbhAH pariNamante, etadapyAdarzAdiSvabhyakSataH siddhaM tato'dhikRtasUtre'pi ye manuSyasya chAyAparamANavaH AdarzamupasaMkramya svadehavarNatayA svadehAkAratayA ca pariNamante teSAM tatropalabdhirna zarIrasya, te ca prativimbazabdA vAcyA ata uktaMna zarIraM pazyati kintu pratibhAgamiti, naivetat svamanISikAvijRmbhitaM, yata uktamAgame - 'sAmA u diyA chAyA abhAsuragatA nisiM tu kAlAbhA / sA caiva bhAsura gayA sadeha varaNA muNeyavyA || 1 || chAyA - zyAmA tu divA chAyA abhAsvaratA nizi tu kAlAbhA / saiva bhAsvaragatA svadehavarNA jJAtavyA // 1 // je Adarisarasanto dehAvayavA havaMti saMketA | tesiM tatthuvalaMbho pagAsajogA na iyaresiM // 2 // chAyA - ye AdarzasyAntardehAvayavA bhavanti saMkrAntAH / teSAM tatropalambhaH prakAzayogAt netareSAm // 2 // mUlaTIkAkAro'pyAha - yasmAt sarvamevahi aindriyakaM sthUlaM " For Private And Personal Use Only --
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir darzanaviSayaH 137 " dravyaM cayApacayadharmikaM razmivaca bhavati, yatazcAdarzAdiSu chAyA sthUlasya dRzyate zravagADha razminaH tataH sthUladravyasya kasyaciddarzanaM bhavati, nacAntaritaM dRzyate kiJciti dUrasthaM vA ata: ' palibhAgaM prati bhAgaM ' pehati ' pazyatIti / evamasimaNyAdi viSayANyapi SaTa sUtrANibhAvanIyAni, sUtrapATho'pyevam- 'asiM dehamA roma se kiM asaM dehai attANaM dehai palibhAgaM dehai ? ityAdi, goyamA ! asaM dehai no attANaM dehai pali bhAgaM deha ityAdi // prajJApanA sUtrapada 15 uddeza 1 sU0 saM 167 // For Private And Personal Use Only
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jJAna viSayaH 'yathoddazastathA nirdeza' iti nyAyatojJAnabhedAnAha 4 ' tattha paMcavihaM nANaM su zrabhiNi vohiyaM / zrohiyanANaM taiyaM maNanANaM ca kevalaM // uttarAdhyayana--sUtra mokSamArga gatyadhyayana 28, gAthA, 4 // TIkA: 'tatra' iti teSu jJAnAdiSu madhye ' pacavidhaM paca prakAraM, kiM tat ? jJAnaM, ka ete paJca prakArA ityAha- zrUyate taditi zrutaM - zabda mAtra, tacca dravyazrutameva, yat punaH zabdamAkarNayataH svayaM vA vadataH pustakAdinyastAni vA cakSurAdibhira kSaNyupalabhamAnasya zeSendriyagRhItaM vA'rtha vikalpayato'kSarArUSitaM vijJAnamupajAyate tadiha bhAvazrutaM zrutazabdenokta tathA'bhimukho yogyadezAvasthita vastvapekSayA niyataH svasvaviSayaparicchedakatayA - bodhaH - avagamo'bhinibodhaH sa evAbhinibodhikaM vinayAditvAt svArtha, 'ohi tti avazabdo'dhaH zabdArthaH, tatazvAdhaH ityadhastA ddhAvati adho'dhA vistRtaviSayavedakatayetyatradhiH, auragAdiko Di:, yadvA 'avetyadha eva dhAnaM dhAtUnAmanekArthatvAt paricchedo'vadhiH upasarge gho kiriti (pA. 3-3-62) ki., athavA'vadhiH - maryAdA rupidhveva dravyeSu paricchedakatayA pravRtirityevaMrUpA, tadupalakSitaM jJAnamadhyavadhiH jJAyate'neneti jJAtirvA jJAnaM tato'vadhizvAsau jJAnaM cAvadhijJAnaM tRtIyaM tRtIya 128 For Private And Personal Use Only " " "
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jJAnaviSayaH 126 sthAnavatitvAt, ' maNaNANaM' ti manaH zabdena dravyaparyAyayoH kathaJcida bhedAt manodravyaparyAyA gRhyante, teSu tattat saMjJivikalpahetuSu jJAnaM mano jJAnaM, tAneva hi manaH paryAyajJAnI sAkSAdeva vudhyate natu vAhyAna, anumAna gamyamAnatvAtteSAm ; ukta hi-'jANati vajme'NumANAo' tti caH samuccaye bhinnakramastata: kevalaM ca, tatra kevalam-ekamakaluSaM sakalamasAdhAraNamanantaM ca jJAnamiti prakrama , ukta hi-' kevalamegaM suddhaM sakalamasAdhAraNaM aNaMtaM ca' chAyA- kevalamekaM zuddhaM sakalamasAdhAraNa manantaM ca / Aha-nandyAdiSu matijJAnAnantaraM zru tajJAnamukta tadiha kimarthamAdita eSa zrutopAdAnaM ? ucyate, zeSajJAnAnAmapi svarUpajJAnasya prAyastadadhInatvena prAdhAnyakhyApanArthamiti sUtrAthaiH / / sAmprataM jJAnazabdasya sambandhi zabdatvAd yeSAM tajjJAnaM tAnyabhidhAtumAhamala -eyaM paMcavihaM nANaM davANa ya guNANa ya / pajjavANaM ca savvesi, nANaM nANIhiM desiyaM ||shaa TIkA :- etd| anantaroktaM paJcavidhaM jJAnaM dravanti gacchanti tAstAnaparyAyAniti dravyANi-vakSyamANalakSaNAni teSAM 'ca' tadgatAnekabhedakhyApako, guNAnAM ---rUpAdInAM, ca prAgvat, parIti-sarvataH, ko'rtha / dravyeSu guNeSu sarveSvavanti-gacchantIti paryavAsteSAM ca 'sarveSAm' azeSANAM, kevalApekSayA cAyaM dravyakAnye, sarva zabdaH zeSa jJAnApekSayA tu prakArakAlaya, pratiniyataparyAyagrAhitvAtteSAM, jJAnam' For Private And Personal Use Only
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 130 jainAgamanyAyasaMgrahaH " avabodhakaM 'jJAnibhiH' atizayajJAnopetaiH kevalibhiriti yAvat 'dezita kathitam / anena ca yadAhu: - jJAnaM jJAnasvarUpasyaiva grAhakaM vAhyabhimatasya vastuno jJAnAtiriktasyAsatvAd, ata evoktaM - svarUpasya svato gati riti, tannirastam, antaH sukhAdipratibhAsad vahiH sthUlapratibhAsasyApi svasaMviditatvAt na ca yugapadvedyamAnayorekasya tAttvikatvamittarasya tvanyayAtvamiti nimittaM vinA kalpayituM zakyaM, athaikatrAvidyopadazitatvaM tat kalpanimitta', na yatastaditaratrApi kiM na kalpyate ?, nimittaM binA kalpanAyA ubhayatrAvizeSAt tathA ca jJAnasyapyabhAvena sarvazUnyatApattirityalaM prasaMgeneti sUtrArthaH // anena dravyAdiviSayatvaM jJAnasyoktaM, tatra ca dravyAdIni kiM lakSaNAnI ityata Aha " mUla - guNAeM Asao davvaM, egadavvaMssiyA guNA / lakkhaNaM pajjavANaM tu ubho asiyA bhave // 6 // TIkA : 'guNAnAM vakSyamAraNAnAM 'Azraya' AdhAro yatrasthAsta utpadyante utpadye cAvatiSThante pralIyante ca tad dravyam, anena rUpAdaya eva vastu na tadvyatiriktamanyaditi tathAgatamatamapAstaM, tathAhi-yadutpAdavinAzarna syotpAdavinAzau na tattatto'bhinnaM, yathA ghaTAtpaTo, na bhavatazca paryAyotpAdavinAzayordravyasyotpAdavinAzau na cAyamasiddho hetu:, sthAsakozakuzUlAdyavasthAsu mRdAdidravyasyAnugAmitvena darzanAt, na cAsya mithyAtvaM kadAcidanyathAdarzanAsiddheH, uktaM hi -- "yohyanyarUpasaMvedyaH, saMvedyetAnyathA punaH / sa mithyA na tu tenaiva, yo nityamavagamyate // 1 // " - For Private And Personal Use Only
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jJAnaviSayaH tathaikasmin dravye svAdhArabhUte AzritAH sthitAH-ekadravyAzritAH, ke te ?'guNAH' rUpAdayaH, etena ca ye dravyamevavecchanti tadvyatiriktAMzca rUpAdInavidyopadarzitAnAhustanmataniSedhaH kRtaH, saMvinniSThA hi viSayavyavasthitayo, na ca rUpAdyutkalitarUpaM kadAcitkecid dravyamavagatamavagamya te vA, atha tadvivartta eva rUpAdayo na tu tAttvikAH kecana tadbhedena santi, nanvevaM ruupaadivivto dravyamityapi kiM na kalpyate ? atha tathaiva pratIteH, evaM sati pratItirubhayatra sAdhAraNetyubhayamubhayAtmakamastu, lakSyate'neneti lakSaNaM 'paryavANAM' vakSyamANarUpANAM tu vizeSaNe 'ubhayoH' dvayoH prAkRtatvAd dravyaguNayorAzritAH 'bhave' tti 'bhaveyuH syuH / anena ca ya evamAhuH -yadAdyantayorasat madhye'pi tattathaiva, yathA marIcikAdo jalAdi, na santi ca kuzUlakapAlAdyavasthayorghaTAdiparyAyAH, tato dravyamevodimadhyAnteSu sat, paryAyAH punarasatyairAkAzakezAdibhiH sadRzA api bhrAntaiH satyatayA lakSyante, yathoktam- "AdAvante ca yannAsti madhye'pi na tattathA / vitathaiH sadRzAH santo'vitathA iva lakSitAH // " te'pAkRtAH, tathAhizrAdyantayorasattvenamadhye'piapyasattvaM sAdhayatAmidamAkUtaM- yat kacidasattatsarvasminnasaditi, tatazca mRdravye'pyadravyasyAsattvAtsarvasminnapyasattvaprasaMgaH, atheSTamevaitat , satrAmAtrasyaiva tattvata iSTatvAt, uktaM hi- "sarvamekaM sadavizeSAt" nanvevamabhAve bhAvAbhAvAdbhAvasyApi sarvatrAbhAva prasaGgaH, tasmAdbAdhakapratyayodaya evAsattve nibandhanamiti na kacidasattve tasyAvazyaMbhAvaH, tato dravyavatparyAyANAmapyabAdhitabodhaviSayatve sattvamastu, tathA guNeSvapi navapurANAdiparyAyAH pratyakSapratItA eva kiyatkAlabhAvinaH, pratisamayabhAvinastu purANatvAdyanyathAnupapatteranumAna For Private And Personal Use Only
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 132 jainAgamanyAyasaMgrahaH to'vasIyante, tatazca dravyaguNaparyAyAtmakamekaM, zabalamaNi vaccitrapataMgAdivad vastviti sthitamiti sUtrArthaH // Aha-gRhNImo 'guNAnAmazrayo dravyAmiti dravyalakSaNaM' taccaivalakSaNaM dravyaM kimekamevota tasyabhedA api santItyAhamalA-dhammo adhammo AgAsaM kAlo puggalajaMtavo / esa logutti pannatto, jiNehi varadasihi // 7 // TIkA:-'dharma' iti dharmAstikAyaH 'adharma' ityadharmAstikAyaH 'AkAza' mityAkAzAstikAyaH kAla' addhAsamayAtmakaH 'pudgalajantavaH, iti pudgalAstikAyaH jIvAstikAyaH, etAni dravyANIti zeSa: prasaMgato lokasvarUpamapyAha-eSa ityAdi, sugamameva, navarameSa iti-sAmAnyataH pratIto loka ityevaM svarUpaH, ko'rthaH 1, anantaroktadravyaSaTakAtmakaH, uktaM hi-'dharmAdInAM vRttirdravyANAM bhavati yatra tatkSetram / taivyaiH saha lokastaviparItaM hyalokAkhyam // 1 // iti sUtrArtha / / Aha kimete'pi dharmAdayo bhedavanta utAnyathA ? ubhayathA'poti mAtathAcAha - mUla:-"dhammo adhammo AgAsaM, davvaM ikkikka mAhiyaM / aNaMtANi ya davvANi kAlo puggala jaMtavo // 8 // TIkA-dharmo'dharma AkAzaM dravyamiti dharmAdibhiH pratyekaM yogya te 5 'ekaikaM eka saMkhyAyo evaiteSu bhAvAd AkhyAtaM tIrthakRdbhiriti gamyate tata kiM kAlAdidravyANyapyevamevetyAha- anantAni' anantasaMkhyAni svagatabhedAnantyAt 'ca: punararthe uttaratra yokSyate, kAni 1 dravyANi, For Private And Personal Use Only
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jJAnaviSayaH 133 katamAni ? kAla: pudgala jantavazcoktarUpAH, kAlasya cAnantyamatItAnAgatApekSayeti sUtrArthaH // eSAM parasparabhedanibandhanaM lakSaNabhedamAha mUla :-gailakkhaNo udhammo, ahammo tthaannlkssnno| bhAyaNaM. savvadavvANaM, nahaM ogAhalakkhaNaM // 6 // vattaNAlakkhaNo kAlo, jIvo upayogalakkhaNo / nANeNaM IsaNeNa ca suheNa ya duheNa ya // 10 // nANaM ca daMsaNaM ceva caritta ca tavo tahA / vIriyaM uvoge ya, eyaM jIvassa lakkhaNaM // 11 // sadda dhayAra ujoo, pabhA chAyA tavRtti vaa| vaeNarasagaMdhaphAsA, puggalANaM tu lakkhaNaM // 12 // TIkAH- gamanaM gatiH - dezAntaraprAptiH lakSyate'neneti lakSaNaM, gatirlakSaNamasyeti gatilakSaNaH, tuH, pUraNe, ko'sau ? dhamostikAyaH, Aha-siddhe sati vastuno'stitve idamanena lakSyata iti vaktu yuktam , asya tu sattvamevAsiddham, atrocyate, yadyacchuddhapad vAcyaM tattadasti, yathA stambhAdiH, zuddhapadavAcyazca dharmanAmAstikAyo, nacAyamasiddho hetuH, dharma ityasyaitad vAcakasyAsamastapadatvena tathA'bhidheyArthabAdhaka-pramANA. bhAvAt, pramANAntara bAdhitaviSayatvAkhyadoSarahitattvena ca siddhatvAt , naca khapuSpAdiSu saMketitairdu :khAdi zuddhapadairanekAnto, vRddhaparamparAyAtasaGketaviSayANamevazuddhapadAnAM vAcyatvasyeha hetutveneSTatvAt, nipuNena For Private And Personal Use Only
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 134 www.kobatirth.org jainAgamanyAya saMgrahaH 3 pratipatrAbhAvyam, anyathA dhUmAderapi gopAlaghaTAdiSvanyathAbhAvadarzanAdeSa prasaGgo durnivAraH syAt uktaJca - 'zratthitti nivviyappo jIvo niyamA u sahato siddhI / kamhA ? suddha parattA ghaDaravarasiMgAragumANAo // 1 // chAyA - astIti nirvikalpo jIvo niyamAt zabdata eva siddhi: / kasmAt / zuddhapadatvAt ghaTakhara gAnumAnAt // 1 // ityAdyalaM prasaGga ena, tathA 'dharma' adharmAstikAyaH sthitiH sthAnaM gatinivRtirityarthaH / tallakSaraNamasyeti sthAnalakSaNa:, sa hi sthitiparigatAnAM jIvapudgalAnAM sthitilakSaNakArya pratyapekSA kAraNatvena vyApriyata iti tenaiva lakSyata ityucyate anenApyanumAnameva sUcitaM taccedam - yadyatkAryyaM tattadapekSA kAraNavad, yathAghaTAdi, kAryacAsau sthitiH, yazca tadapekSAkAraNaM tadadharmAstikAya iti, atra ca naiyAyikAdiH saugato vA vadet - nAsti zradharmAstikAya:, anupalabhyamAnatvAta, zazaviSANavat, tatra yadi naiyAyikAdistadA'sau vAcyaH - kathaM bhavato'pi : gAdayaH santi ? atha digAdipratyayalakSaNakAryadarzanAta, bhavati hi kAryAt kAraNAnumAnam / evaM sati sthitilakSaNa kAryadarzanAdayamatyastIti kiM na gamyate / atha tatra digAdi pratyayakAryasyAnyato'saMbhavAt kAraNabhUtAn digAdInanumimImaha iti matiH, ihApyAkAzAdInAmavagAhadAnAdistrasvakAryavyApRtatvena tato'saMbhavAdadharmAsti kAyasyaiva sthitilakSaNaM kAryyamiti kiM nAnumIyate ? athAsau na kadAcid dRSTaH 1 etaddigAdisvapi samAnam / atha saugataH so'pyevaM vaktavyaH yathA - bhavataH kathaM vAhyArthasaMsiddhi: ? nahi kadAcidasau pratyakSa gocaraH, sAkArajJAnavAdinaH sadA tadAkArasyaiva saMvedanAt; tathA ca tasyA pyanupalabhyamAnatvAdabhAva eva, athAkArasaMvedane'pi tat kAraNamarthaH pari " Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private And Personal Use Only
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jJAnaviSaya: 135 , kalpyate, dhUmajJAna ivAgniH evaM sati sthitidarzane'pi kiM na tat kAra NasyAdharmAstikAyasya nizvayaH 1 athAyamapyabhidadhIta na kadAcidasau tat kAraNatvenekSita iti, nanu vAhyArthe'pi tulyametat, nahi so'pi tadAkAra kAritayA kadAcidavalokitaH atha manaskArasya cidrUpatAyAmeva vyApAro natu niyatA (ta) kAraNatve, atastatrArthaH kAraNaM kalpyate, evaM tarhi jIva pudgalau pariNAmamAtra evaM kAraNaM, sthitipariNatI punaradharmAstikAyopekSA kAraNatvena vyApriyata iti kiM na kalpyate 1 athAsau sarvadA sarvasya sannihita ityaniyamena sthiti - kAraNaM bhavet, nanvevamartho'pi kiM sannihita ityeva svAkAramarpayati 1 zratha cakSurAdi vyApAramayamapekSate, adharmAstikAyo'pi tarhi svaparagatau vizrasAprayogAvapekSata iti nAnayorvizeSamutpazyAma:, tathA ' bhAjanam' AdhAra: sarvadravyAraNAM' jIvAdInAM 'namaH' AkAzam, avagAhaH - avakAzastallakSaNamasyetyavagAhalakSaNaM tadbhayava gAdu pravRttAnAmAlambano bhavati, anenAvagAhaGkAraNatvamAkAzasyoktaM na cAsya tat kAraNatvamasiddhaM yato yadyadanvayavyatirekAvidhAya tattata kArya yathA cakSurAdyanvayavyatirekAnuvidhAyi rUpAdi vijJAnam, AkAzAnvayavyatirekAnuvidhAyI cAvagAha:, tathAhi - zuSira rUpamAkAzaM, tatraiva cAvagAho, na tu tadudviparIte pudgalAdau zrathaivamalokAkAze'pi kathaM nAvagAha : ? ucyate syAdevaM yadi kazcivagAhitA bhaveta. tatra tu dharmAstikAyasya jIvAdInAM cAsattvena tasyaivAbhAva iti kasyAsau samastu ! nanvevamapi na tat siddha:, hetorasiddhatvAt, tadasiddhazcAnvayAbhAvat sati hi tasmin bhavanamanvayo na ca tat satyasiddhirasti, anvayAbhAve ca vyatirekasyApyasiddhiriti, nanu kathaM na tatsattvasiddhaH 1 atha * For Private And Personal Use Only
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 136 jainAgamanyAyasaMgrahaH - 4 bhityAdyabhAva evAkAzamiti, evaM satyAkAzAbhAva eva bhittyAdaya ityapi kiM na bhavati / zratha teSAM pramANapratItatvAt ihApi kiM na pramANapratIti ? tathAhi - viyati vihaga ityAdi, pratItyanyathAnupapatyA'numAnatastat siddhaH naceyaM pratotiranyathA'pi saMbhavatIti na tatastat siddhiriti ( vaktu ) yuktaM evaM hi bhittyAdipratIterapi bhittyAdyabhAve'pi bhAvakalpanayA teSAmapyabhAvaprasaktiH, atha tat pratIteH prAmANyanizcaya iti nAnyathAtvakalpanA, evaM tarhi vaktavyaM - kuto'syAH pramA nizcayaH ? ki pramANAntarAnugrahAt, bAdhakAbhAvAd vA ? yadi pramANAntarAnugrahAt kiM tana pramANAntaraM ? ya ihAbAdhitapratyayaH sa sarvaH pramANaM yathA sukhAdipratyaya: bAdhitapratyayAsvAmI bhityAdipratyayA ityanumAnamiticet yadyevamihApi yo ya iha pratyayaH sa sarvaH sAlambano yatheha kuNDe dadhIti pratyayaH ih pratyayazcAyam iha vihaga iti pratyayaH ityanumAnamastyeva, athaivamAdhAramAtrasyaiva siddhi: natvAkAzasya kathaM na tat siddhi: ? yadeva hyAdhAramAtraM tadevAkAzamiti vayaM brumaH, atha vAdhakAbhAvAt nanu vAdhakamapi viparIta pratyayotpattirUpaM, tadabhAvazvobhayatra samAna iti na bhityAdyabhAva evAkAzaM kiMtuzu para rUpamanyadeva, tatastadbhAvabhAvitattvAdavagAhasya kathaM na tat kAraNatvasiddhirAkAzasya ? evaJca sthitametad - avagAhana kAryarUpeNa lakSyamANatvAdavagAhalakSaNaM namaH, tathA varttante " bhavaMti bhAvAstena tena rUpeNa tAn pratiprayojakatvaM varttanA sA lakSaNaM liGgamasyeti varttanA lakSaNaH ko'sau 1 kAlaH, idamuktaM bhavati yadamI zItavAtAtapAdayaH Rtu vibhAgena bhavanti yaca kecicchazadharakaranikarA For Private And Personal Use Only -
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jJAnaviSayaH 137 nukAripAratIprasavAH anye tu tuhinazilAzakalavizadakundamAlatIkusumavAsavAhinaH apare ca kezaratilakurubakazirISAGkollaprasUnajambhamANa parAgabhAja: taditera ca karidazanasakaladhayalamallikAbahalaparimala hAriNaH pare ca kadambaketakaraja:pUrapUritAmbarAH apare tu saptacchada kusumarajodhUlidhUsaritavizvavizva bharAH aviziSTaviziSTavastavaH prakAzante krameNaiva bhuvanabhAgAMstadavazyamamISAM naiyatyahetanA kenApi bhavitavyaM, sa ca kAla itya prasaMgena, sarvathA vartanayA lakSyamANatvAdasti kAla iti sthitaM, tathA 'jIvaH' janturUpayogo-matijJAnAdi lakSaNaM-rUpaM yasyAsau upayogalakSaNo, matijJAnAdiko hyu payogastaddharmaH, sa ca svasaMvidita eveti, tadanubhavato rUrAdyanubhavAdiva ghaTAdirjIvo lakSyata iti tallakSaNamucyate, prapazcitaM caitadihaiva prAganyatraceti na punaH pratanyate, ata eva 'jJAnena' vizeSagrAhiNA 'darzanena ca / sAmAnya viSayeNa 'sukhena ca ' AhlAdarUpeNa duHkhena ca-tadviparItena prakramAllakSyata iti gamyate, na hi jJAnAdInyajoveSu kadAcidupalabhyanta itikRtvA / samprati vineyAnAM dRDhatarasaMskArAdhanAya uktalakSaNamanadya lakSaNAntaramAha-' jJAnaM ca ' ukta rUpamevaM darzanaM caiva caritraM ca tapastathA * vIrya vIryAntarAyakSayopazama samutthaM sAmarthyalakSaNam 'upayogazca' avahitatatvaM, kimityAha-' etat / jJAnAdi jIvasya lakSaNam, etena hi jIvo'nanyasAdhAraNatayA lakSyata iti / itthaM jIvalakSaNamabhidhAya pudgalAnAM lakSaNamAha-'zabdaH' dhvaniH 'aMdhakAraH' timiram, ubhayatrasUtratvAt supoluk , ' udyotaH' ratnAdiprakAzaH 'prabhA' candrAdidIdhitiH 'chAyA' zaityaguNA: 'AtapaH ' ravibimbajanita uSNaprakAzaH iti zabda AdyarthaH, tatazca sambandhabhedAdInAM parigrahaH, va' For Private And Personal Use Only
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 138 jainAgamanyAyasaMgrahaH samuccaye, varNazca nIlAdiH rasazca-tiktAdiH gandhazca--surabhyAdiH pazci-zItAdireSAM dvandvaH, iti zabdena cAdyArthenaiSAM grahaNe'pi punarupAdAnaM- sarvatrAnuyAyitAkhyApanArtha, 'pudgalAnAM skandhAdInAM 'tuH, punararthaH lakSaNam etaireva teSAM lakSyatvAt, Aha-paudgalikatve zabdAdInAM pudgalalakSaNatvaM yukta tacca katham 1 ucyate, zabdastAvanmUrttatvAt paudgaliko, mUrtibhAvo'sya pratighAtavidhAyitvAdibhyaH ukta hi-"pratighAta vidhAyitvAlloSTavanmUrttatA dhvane / dvAravAtAnupAtAcca, dhUmavaJca parisphuTam / 1 // " andhakArodyota prabhANAM tu paudgalikatvaM cakSurvijJAnaviSayatvAta, prayoga zcAtra-yatyaudgalikaM na bhavati taccakSurvijJAnaviSayamapi na bhavati, yathA''tmAdayaH, cakSurvijJAnaviSayAzcAndhakArAdayaH, athAlokAbhAvo'ndhakAraM, tathA ca nirupAkhyatvena tasyA sattvamucyate, na, sataH sarvathA niranvayAbhAvasthAbhAvenAbhAvarUpatve'pi nirupAkhyatvAsiddheH, tathAhi-ghaTasya kapAlAkhyaparyAyAntarotpattirevAbhAvo na punarucchedamAtram, evamaloka syApyandhakArAkhyaparyAyAntarotpattirevAbhAvo na tu tathAvidhaparamANurUpata zA'pyabhAva eva, itthaM caitat , pariNAmitvAdvastunaH, pariNAmasya ca sata eva vastunaH pUrvarUpaparityAgena rUpAntarotpattirUpatvAt, ukta hi- 'pariNAmo hyarthAntaragamanaM na ca sarvathA vyavasthAnam / na ca sarvathA vinAzaH pariNAmastadvidAmiSTaH / / 1 // " evaM chAyA''tapayorapi paudgalikatvaM vastutvaJca bhAvanIyaM , tathA sparzanagrAhyatvAccAnayoH paudgalikatvaM , tathAhichAyAyA. zaityamAtapasya caugNatvaM pratiprANi pratItameveti, atazca yat kaizciducyate--zabdo'mbaraguNa ityAdi, tadapAsta bhavati, uktamca-aNakaH sarvazaktitvAdbhedasaMsargavRttayaH / chAyA''tapastamaH zabdamAnena For Private And Personal Use Only
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jJAnaviSayaH 136 pariNAminaH // 1 // ,, ityAdi, varNAdInAM ca paudgalikatvaM suprasiddhameveti anena dravyalakSaNamukta, paryAyalakSaNamAhamUla:- egattaM ca puhuttaM ca saMkhA saMThANameva ya / sUtracatuSTayArthaH // saMjogA ya vibhAgA ya, pajjavANaM tu lakkhaNaM // 13 // TIkA: -- ekasya bhAvaH ekatvaM - bhinneSvapi paramANvAdiSu yadeko'yaM ghaTAdiriti pratItihetuH sAmAnya pariNatirUpaM ca zabda uttarApekSayA samuccaye, pRthagbhAvaH pRthaktvam - ayamasmAtpRthagiti pratyayopanibandhanaM, ' ca sarvatra prAgvat, saMkhyAnaMsaMkhyA - yata eko dvau traya ityAdikA pratItirupajAyate, saMtiSThate'nenAkAravizeSeNa vastviti saMsthAnaM - parimaNDalo'yamityAdibuddhinibandhanam, eveti pUraNe, 'saMyogAH' ayamaMgulyoH saMyoga ityAdi vyapadezahetavaH, ' vibhAgAzca yamito vibhakta iti buddhihetavaH, ubhayatra sambandhibhedena bhedamAzritya bahuvacananirdezaH, zabdo'nuktanava purANatvAdiparyAyopalakSakaH, paryavANAm ' uktaniruktAnAM, 'tuH' pUraNe 'lakSaNam' asAdhAraNarUpam. ayamabhiprAyaH - yaH kazcidaskhalita pratyayaH sa sarvaH sanibandhano, yathA ghaTAdipratyayaH, askhalita pratyayAzvAmI eko'yamityAdipratyayAH tato'vazyamamISAM nibandhanena bhavitavyaM tacca na dravyameva, tasya sadA'vasthitatvena pratiniyata kAlaikatvAdipratyayAnutpattiprasaMgAt tatazca yadamISAM kAlaniyamenotpatti 'nibandhanaM na tatparyavebhyastattatpariNativizeSarUpebhyo'nyat, guNAnAM tu lakSaNAnabhidhAnaM rUpAdirUpANAM teSAmatipratItvAtprAyo vipratipattyaviSayatvAcceti sUtrArthaH // , uttarAdhyayana sU0 mokSamArga gatyadhyayana - 28 For Private And Personal Use Only "
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private And Personal Use Only