Book Title: Jain Granth Sangraha Part 02
Author(s): Dhirajlal Tokarshi Shah, Agarchand Nahta
Publisher: Pushya Swarna Gyanpith Jaipur
Catalog link: https://jainqq.org/explore/003828/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ puSpAMka-66 * jaina grantha saMgraha [bhAga 2] mUla lekhakazatAvadhAnI paM0 dhIrajalAla TokarasIzAha sampAdaka agaracanda nAhaTA dravya sahAyakajena mahilA maNDala kharataragaccha jayapura prakAzaka nuSya svarNa jJAnapITha, jayapura vi sa 2034] [mUlya do rupayA Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ puSAMka-66 * jaina grantha saMgraha * [bhAga 2] mUla lekhakazatAvadhAnI paM0 dhIrajalAla TokarasIzAha sampAdaka agaracanda nAhaTA dravya sahAyakajaina mahilA maNDala kharataragaccha jayapura prakAzaka puSya skha jhAnapITha, jayapura sa. 2034] (mUlya do rupayA Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - anukramaNikA : 'jaina kathA saMgraha' bhAga 1 meM bhagavAna RSabhadeva, bharatabAhubali, zAntinAtha, neminAtha, pArzvanAtha aura bhagavAna mahAvIra kI saMkSipta jIvana kathAyeM haiM / isa dUsare bhAga meM pandraha kathAyeM haiN| viSaya zrI gaNadhara gautama svAmI 8 candanabAlA hai saubhAgyazAlI vIra dhannA 1. buddhi nidhAna abhayakumAra 11 antima kevalI jambU svAmI 12 mahAnakAya vijetA zrI sthUlobhadra 13 rAjA zrIpAla 14 mahArAjA saMprati 15 mahArAjA kumarapAla 16 mantrI vimalazAha 17 mahAmantrI vastupAla-tejapAla 18 peyar3akumAra 16 dAnavIra jagaDUzAha 138 20 saccAzAha khemA devarANI 145 21 dAnavIra bhAmAzAha pustaka prApti sthAna1-zrI jaina kharataragaccha upAzraya zivajI rAma bhavana (kundIgara bhaMgeM kA rAstA) po* jayapura, ( rAjasthAna) 2-zrI agarabanda nAhaTA nAdoM kI guvAr3a po0 bokA svasthAnoM 110 151 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only ****C etw.jainelibrary.org Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA kathA-kahAnI ke prati mAnava mAtra kA sahaja AkarSaNa hotA hai| deza, kAla, ruci aura yogyatAyeM vaya ke anusAra kathAoM kI bhASA zailI Adi meM antara AtA rahatA hai para bAla, yuvA, bRddha, nArI sabhI kathA ke rasa se AnandAnubhUti karate haiM / manoraMjana ke sAtha 2 kathAoM ke dvArA jIvana meM mahatvapUrNa saMskAra va zikSA bhI prApta kI jAto hai isIlie dhArmika mahApuruSoM ne bhI nIti aura dharma ko loka jIvana meM pratiSThita karane ke lie kathAoM kA mAdhyama apnaayaa| loka kathAyeM maukhika rUpa se calI A rahI thI aura paurANika kathAyeM bhI zruti-paramparA se pravAha rUpa meM pracalita thiiN| una sabako nIti yA dharma se jor3akara janatA ke naitika stara ko U~cA uThAne kA jo kAma dhArmika puruSoM ne kiyA vaha adbhuta hai. evaM kalyANakArI hai upadeza kI upekSA kathA-kahAnI ke mAdhyama se kahI huyA bAta jyAdA asara karatI hai / bAlaka to prArambha se ho kthAkahAnI ko sunane meM bahuta rasa lete haiM / apane ghara vAne mAtA-pitA, nAnI, dAdI Adi ko samaya milate hI prAyaH sandhyA ke bAda, bAlaka-bAlikAyeM prerita anurodha karate haiM ki unheM koI kahAnI sunAI jaay| vartamAna ke vyasta jIvana meM hama bAlaka-bAlikAoM kI ukta jijJAsAoM ko pUrI nahIM kara paate| isase bAlakoM ke jIvana meM eka riktatA aura rasa-zUnyatA kA anubhava kiyA jA rahA hai| vidyAlayoM meM ve yadyapi vividha viSayoM kI zikSA lene meM vyasta ho jAte haiM, phira bhI unake mana meM rahatA hai ki koI sundara, rocaka aura rasa sikta kahAnI sunAne vAlA mile aura thor3I dera ke liye ve aura saba bAteM bhUnakara usa kathA rasa meM sarAbora ho jaayeN| jaba vaisA nahIM Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ho pAtA to ve idhara udhara se kucha kahAniyoM kI pustakeM prApta kara apanI jijJAsA kI AMzika pUrti karane kA prayatna karate haiN| yadyapi sunane meM jo majA AtA hai vaha par3hane meM nahIM AtA kyoMki zrotA para kahane vAle kI zailI aura mukhamudrA Adi kA prabhAva vizeSa rUpa se par3atA hai| yadi vahI kathA nATaka kA rUpa lene to dRzya aura zravya donoM ke sammizraNa se aura bhI adhika Ananda prApta hotA hai| kyoMki usameM apane sAmane jo dRzya upasthita hote haiM, unakI bhAva. bhaMgimA kA gaharA prabhAva par3atA hai aura kaI bAra to vaha bhAvI jIvana ko bahuta adhika prabhAvita karatA hai| kathA 'sva' kI bhI hotI hai aura 'para' kI bhii| apane jIvana ke prasaGga bho kathA kA rUpa dhAraNa kara lete haiN| hamArA sArA jIvana ho 'bAta' yA 'kathA' haiM, usI ke AdhAra se bhAvI kathAnaka banate haiN| apano kathA ko Atma-kathA yA saMsmaraNa kahA jAtA hai| isI taraha dUsare prANiyoM ko kucha bAteM bhI kathA kA rUpa dhAraNa kara letI haiN| isIliye loka kathAoM meM prAyaH aisA kahate va sunate haiM ki cakavA cakavI se usake bacce koI kahAno kahane kA anurodha karate haiM to ve unase pUchate haiM ki kaisI kahAnI sunAU ?'ghara-bItI' yA para bItI' / taba bacce uttara dete haiM ki ghara bItI to roja hI sunate haiM Aja to para bItI koI rocaka kathA sunAiye / arthAt mAnava-mAna kI dUsare ke jIvana prasaMgoM ko sunane-jAnane meM sahaja hI ruci evaM adhika Azcarya hotA hai / isI nimitta se lAkhoM kahAniyA~ jinameM kucha paurANika haiM, kucha kAlpanika, kucha aitihAsika aura bahuta se loka kathAyeM hotI haiM, aba taka kahI va likhI jAtI rahI haiN| jaina tIrthaMkaroM aura AcAryoM ne jisa taraha loka-bhASA ke apane upadezoM kA mAdhyama banAyA, jisase jana-jana unakI kahI hu bAta ko sahaja hI samajha sakeM, usI taraha apanI bAta ko prabhAvazAla yA asarakArI, hRdaya-sparzI aura mArmika banAne ke liye unhoMne lo Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pracalita va prasiddha dRSTAtoM aura kathAoM kA bharapUra upayoga kiyA, isase loka ruci sahaja AkarSita aura jAgRta huyI aura isakA bahuta acchA pariNAma prApta haa| bhagavAna mahAvIra se lekara aba taka hajAroM choTI-bar3I kathAyeM vividha bhASAoM aura rUpoM meM likhI gaI jinake prakAzana evaM pracAra se sahaja hI loka kalyANa ho sakatA hai| hamArA dhyAna unakI ora itanA nahIM gayA, jitanA jAnA cAhiye thaa| prAkRta, saMskRta, apabhraMza. purAnI hindI, rAjasthAnI, gujarAtI tathA marAThI, tamila aura kanAr3a meM likhe hue caritra-kAvya evaM kathA-grantha aura kathA-saMgraha kAphI prakAzita bhI huye haiM / aura aprakAzita to unakI apekSA sau gune hoMge / para ve grantha bhASA aura zaMlI kI bhinnatA ke kAraNa vartamAna janatA ko itanA adhika AkarSita nahIM kara sakate / isaliye navIna bhASA, zailI meM kahAnI, upanyAsa, ekAMkI, nATaka Adi rUpa meM grantha likhe jAne bahuta hI Avazyaka haiM gujarAtI meM 'jaya bhikkhU' mohanalAla dhAmI Adi kaI samartha lekhakoM dvArA aisA prayatna huA hai aura unakI racanAoM kA jaina samAja meM hI nahIM, jainetara samAja meM bhI bahuta Adara huA hai aura loka priyatA prApta huyI hai| para hindI meM abhI taka aisA prayatna nahIMvat huA hai| isaliye aise gujarAtI sAhitya ke anuvAda aura svatantra lekhana kI bahuta hI AvazyakatA pratIta hotI hai| mahApuruSoM kI jIvaniyA~ to jIvana nirmANa meM bahuta hI upayogI hotI haiN| unake Adarza jovana ko par3ha-sunakara bar3I sAtvika preraNA milatI hai| mahApuruSa banane kI kyA hastagata hotI hai ataH bAlakoM ko adhikAdhika batalAI jAya, jisase unakA jIvana Adarza evaM mahAna bana jaave| . aba se 50 varSa pahale zatAvadhAnI paM0 dhIrajalAla zAha kA dhyAna bAlakopayogI jaina kathAoM ko unhIM ke anurUpa bhASA va zailI meM likhane aura prakAzita karane kI ora gyaa| isI ke Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phalasvarUpa 'bAlagranthAvalI' ke nAma se 20-20 kathAoM ke chaH gucchava arthAt 120 bAlakopayogI jaina kathAe~ unhoMne prakAzita kii| bAlagraMthAvalI ke prathama bhAga meM unhoMne likhA hai ki zuSka tatva-jJAna sAdhAraNa-manuSyoM kI buddhi meM nahIM AtA, unakI samajha meM yaha tabhI AtA hai, jaba kathAoM ke dvArA unheM samajhAyA jAya / yaha to nizcita hI hai ki sUkSma-rIti se ina kathAoM kA saMskAra sunane vAle ke mana para par3atA rahatA hai| yahI kAraNa hai ki jaina sAhitya kA eka bar3A bhAga isa prakAra kI kathAoM se paripUrNa hai| ye saba kathAe~ zAnta rasa-vairAgya bhAvanA kI puSTi meM hI racI gaI haiN| inameM zRMgAra, vIra, karuNA tathA adbhuta Adi sabhI rasoM kA svatantratA pUrvaka upayogI hone para bhI, unheM gauNa sthAna diyA gayA hai / ina kathAoM kA uddezya pAzavika-vRttiyoM ko uttejana denA nahIM varan manuSya jIvana meM rahane vAle viSaya-kaSAyoM kI agni ko zAnta karane evaM mahAna amRta-AtmajJAna rUpI amRta kA rasa cakhAnA rahA hai| Aja se kucha varSa pahale jIvana-saMgrAma jaTila na hone ke kAraNa vyAkhyAna Adi zAnti pUrvaka sune jAte the| pustakeM yadyapi kama hotI thIM, kintu unheM dhyAna pUrvaka par3hA jAtA thaa| avakAza ke samaya ye kathAyeM mitra maNDalI meM bhI kahI jAtI thiiN| saMskArita mAtAoM ke baccoM ko mAtAoM kI vAtsalya pUrNa aura mIThI vANI se mahAna vyaktiyoM ke uttama caritra ke zravaNa karane kA saubhAgya prApta hotA thaa| para jIvana kI dizA badala jAne ke kAraNa Aja kI saMtAna ko vaha saubhAgya prAyaH nahIM mila pAtA bAlakoM ke samparka meM Ane para vidita huA ki unheM mahAna se mahAna puruSa ke jIvana ke viSaya meM prAyaH kucha bhI jAnakArI nahIM hotii| isIlie bAla sAhitya kI kamI ke pUrtirUpa 'bAla granthAvalo' kA lekhana prakAzana kiyA gyaa| harSa hai ki thor3e hI samaya meM 2 bhAgoM kI karIba 1 lAkha pratiyA~ prakAzita ho cukI hai| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (iv ) aisI choTI-2 para upayogI aura mahatvapUrNa kathA-grantha pratyeka bAlaka ko par3hane ko mile to unake jIvana ko susaMskArita karane meM meM bahuta bar3I saphalatA milegii| vaise yuvaka, buddha aura nArI samAja dvArA bhI unakA par3hA jAnA bahata lAbhaprada siddha hogaa| logoM ke pAsa samaya kI kamI hai / ataH saMkSipta meM hI likhe hone se ye jaina kahAniyA~ avazya hI bahuta upayogI siddha hoNgii| - zrI dhIrajalAla TokarasIzAha ne bAla granthAvalI kA prathama bhAga gujarAtI meM saM0 1986 meM svayaM prakAzita kiyA thaa| thor3e hI varSoM meM 6 bhAgoM meM 120 kahAniyAM chapa gaI aura kAphI loka priya haI sAtha hI unhoMne 'vidyArthI vAcanamAlA' ke bhI aise kaI bhAga prakAzita kie, jo sarva janopayogI siddha hue| 'bAla granthAvalo' ke prathama bhAga kI 20 kahAniyoM kA hindI anuvAda bhI bhajAmizaMkara dIkSita sekarabA ke jyoti kAryAlaya ahamadAbAda se saMvat 1988 meM prakAzita kiyA gyaa| isake bAda bAla granthAvalI ke dUsare bhAga kA hindI anuvAda paM0 gopInAtha gupta se karavA ke UMjhA Ayurvedika phArmesI, ahamadAbAda se saM0 1964 ko prakAzita karavAyA gyaa| isake nivedana meM likhA gayA hai ki "isameM mahApuruSoM kI jIvanI sarala aura subodha bhASA meM hone se gujarAta meM to yaha ghara-ghara meM suruci se bA~cI jAtI hai / ina pustakoM ke adhyayana se manuSyoM ko Atmika zAnti prApta hotI hai| inase baccoM ke hRdaya meM dharma prema jAgRta hone se ve susaMskArI aura sadAcArI bana skeNge| isalie hamane ise sarvavyApI banAne ke liye rASTrabhASA meM anuvAda karAke prakAzita kiyA hai|" bahuta upayogI hone para bhI 'bAla graMthAvalI' ke donoM bhAgoM ke upayukta hindI saMskaraNa kAphI varSoM se nahIM milane aura Age ke bhAgoM kA to hindI anuvAda huA hI nahIM / vigata 50 varSoM meM bhI jaina bAla sAhitya ke nirmANa aura prakAzana kA vizeSa kArya Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ na hote dekha maiMne bAla granthAvalI ke puna: prakAzana kA vicAra kiyA tAki kucha to kamI miTe aura AvazyakatA kI pUrti ho| zAsana prabhAvikA pUjyAma vicakSaNa zrIjI ne bhI bAlavopayogI isa prakAzana ko Avazyaka samajha kara samarthana va sahayoga diyA ataH mere suputra dharmacanda se hindI bAla-graMthAvalI kI kApI TAipa krvaayii| kathAoM ke krama meM kucha parivartana Avazyaka samajha prathama bhAga meM dUsare bhAga kI-1 gautama svAmI, 2 bharata, bAhubali, 3 vIra bhAmAzAha, 4 sthUlibhadra aura 5 mahArAjA samprati ina pA~ca kathAoM ko sammilita kiyA gyaa| aura pAMca prasiddha tIrtha karoM meM se zAntinAtha kI jIvanI bAla-granthAvalI meM nahIM hone se usake saMkSepa meM maiMne likhakara pUrti kI / presa kI asuvidhA ke kAraNa pA~ca tIrthaMkaroM aura bharata bAhubali kI jIvanI ko jaina kathA saMgraha prathama bhAga ke rUpa meM prakAzita karanA pdd'aa| bAkI 15 kathAyeM isa dUsare bhAga meM prakAzita ho rahI haiM / arthAt bAla-graMthAvalI ke donoM bhAgoM se lekara naye kramAnusAra sampAdita evaM saMzodhita karake jIvaniyAM ina donoM bhAgoM meM dI gaI haiN| ina donoM graMtha ke prakAzana meM jaina mahilA maMDala jayapUra aura kamalAkumArI DozI dillI kA Arthika sahayoga prApta huA hai| isake liye pUjyA vicakSaNa zrIjI evaM Arthika sahayoga dene vAloM ke prati AbhAra vyakta karate hue inake adhikAdhika pracAra kI zubha kAmanA karatA huuN| agaracanda nAhaTA, bIkAnera Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI gaNadhara gautama svAmI magadha deza meM eka nirmala nIra-vAhinI nadI ke kinAre sundara vRkSa-samUha phaloM se lada rahA hai| una para pakSiyoM kA melA lagatA hai| bIca meM eka choTI sI phulavArI hai| phulavArI kyA hai, phUloM kI khAna hai, sugaMdhI kA bhaNDAra hai| unakI zobhA apAra hai| bhramaroM kI gujAra aura cir3iyoM kA cahacahATa mana ko mugdha kara rahI hai / phulavArI meM choTI-choTI jhupar3iyAM haiM / ve sAdI hone para bhI suvyavasthita haiN| havanakUNDa hai| prAtaH sAyaM gaganavyApI havana-dhUmra se dazoM dizAyeM sugandhamaya ho jAtI haiN| pAsa hI eka gauzAlA hai, jisameM bholI gAyeM aura sundara bachar3e Ananda se rahate haiN| yahAM indrabhUti gautama nAmaka eka vidvAna brAhmaNa kA gurukula hai| prAcIna kAla meM vartamAna samaya ke jaise skUla na the| usa samaya gurukula hote the| mAM bApa apane baccoM ko ina gurukuloM meM par3hane ke lie bhejate the| ve gurU ke pAsa rahate, vahIM khAte pIte aura vidyAbhyAsa karate the| guru prema pUrvaka par3hAte the| unake najadIka garIba aura amIra ke bAlakoM meM bheda na thaa| saba vidyArthI paraspara prema se rahate aura guru ke samIpa vinaya pUrvaka varatate the| vidyAbhyAsa * samApta hone para bar3e hokara ve guru kI AjJA se apane ghara jAte the| - indrabhUti gautama ke gurukula meM pAMcasau vidyArthI the| ye magadha deza ke gobara nAmaka grAma ke rahane vAle the| inake pitA kA nAma / basubhUti aura mAtA kA pRthvI thA / ye samasta veda zAstroM ke jJAtA Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ jaina kathA saMgraha the| inake do bhAI the, eka kA nAma agnibhUti aura dUsare kA vAyubhUti thaa| ye donoM bhI bar3e vidvAna the aura apane apane gurukula calAte the| (2) isa deza meM apApA nAmaka eka nagarI thI / vahA~ somila nAmaka dhanavAna brAhmaNa rahatA thaa| usane ekabAra eka bRhad yajJa karane ke lie eka indrabhUti gautama tathA unake donoM bhAiyoM ko nimantraNa bhejaa| inake atirikta anya 8 vidvAna brAhmaNoM ko bhI bulaayaa| ina 11 brAhmaNoM meM indrabhUti gautama sabase adhika vidvAna thA, ataeva vaha yajJa kA sarvopari AcArya niyukta huaa| nagara ke bAhara eka bAga meM maMDapa banAyA gayA aura usakI AjJAnusAra.saba kArya hone lgaa| homa prArambha huA, ghI kI AhutiyAM dI jAne lagI, veda dhvani gUMjane lgii| . isI samaya vahA~ mahAvIra svAmI pdhaare| ve mahAjJAnI aura mahAna tapasvI the / abhI thor3e samaya pUrva hI unheM kevala jJAna prApta huA thaa| unakA prabhAva adbhuta thaa| loga unakA nAma sunakara mastaka jhukA dete the| .: apASA purI meM ina mahAtmA ke Ane kA samAcAra pahu~canA thA ki jana samUha darzanoM ke lie umar3a pdd'aa| koI hAthI para, koI ghoDe para, koI pAlakI meM savAra hokara aayaa| koI U~Ta para AyA to koI paidala / yaha dhUmadhAma dekhakara gautama ne socA-Aja kA dina aura yaha yajJa dhanya hai, jo itane manuSya yajJa meM bhAga lene ke lie Arahe haiM, parantu thor3I hI dera bAdaM gautama ke Azcarya kI sImA na rahI, jaba usane dekhA ki jana-samUha yajJa meM na Akara bAga kI dUsarI ora jA rahA hai| usane ziSyoM ko yaha jAnane ke lie bhejA ki ye loga udhara kahAM jA rahe haiM / ziSyoM ne vahA~ jAkara dekhA to loga paraspara carcA kara rahe the-"dhanya hai Aja kA dina, dhanya hai yaha ghar3I, Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dho gautama svAmI ] jo zrI sarvajJa ke darzana hoNge| Aja jIvana saphala hogaa"| ziSyoM ne Akara saba samAcAra gautama ko btlaaye| gautama to sunate hI cakita raha gayA, turanta usake muMha se nikala par3A-sarvajJa kauna hai ? sarvajJa to koI ho hI nahIM sakatA, nizcaya hI yaha koI jAdUgara hai, aura bholebhAle logoM ko ThagatA hai, mujhe eka brAhmaNa ke nAte apanA kartavya pAlana karane ke uddezya se isakA kapaTa jAla tor3anA aura logoM ko usameM pha~sane se bacAnA cAhie / usane agnibhUti ko bulAyA aura kahA-bhAI agnibhUti ! ___ agnibhUti- kyA AjJA hai mahArAja ! .. gautama-maiM isa jAdUgara kI jA~ca karane jAtA hU~, tuma yajJa kA samasta kArya sampAdana karanA / agnibhUti-bhAI sAhaba, yaha saba kArya karane ke lie to hama loga hI taiyAra haiM, phira Apako kaSTa uThAne kI kyA AvazyakatA hai| hameM AjJA dIjiye, hama usakA bhaMDAphor3a kreNge| gautama-nahIM, maiM svayaM hI jAkara jA~ca karUgA, yaha tumhArA kAma nahIM hai / yaha kaha kara vaha apane ziSyoM ke sAtha cala diyaa| sabane kahA-ApakI jaya ho, kAma pUrA karake zIghra vApasa aaiye| __ eka bar3I sabhA bharI hai| madhya meM mahAvIra svAmI virAjamAna haiN| unakI kAMti adbhuta hai| unakA prabhAva alaukika hai / ve amRtamaya vANI se upadeza de rahe haiN| saba ekAgra tana-mana se upadeza suna rahe haiN| . isI samaya gautama aaye| Age Age ve aura unake pIche ziSya varga cala rahA hai / gautama ne dUra se hI prabhu mahAvIra ko dekhA Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ jaina kathA saMgraha aura dekhate hI krodha va mAna zAnta ho gyaa| unakA teja hI sahana na kara sake / thor3I dera taka ekaTaka dekhane ke pazcAt vaha Age bddh'e| prabhu mahAvIra ne madhura svara meM kahA-gautama aao| gautama socane lage, inheM mere nAma ko khabara kaise hii| para isameM Azcarya kI kyA bAta hai; mere jaise bar3e AcArya kA nAma kauna nahIM jAnatA ? aba gautama socane lagA ki ye sarvajJa hoMge to mero zaMkA kA samAdhAna avazya hI kareMge / gautama advitIya vidvAna thA, parantu usake mana eka zaMkA banI huI thI aura vaha yaha ki jIva kI sattA hai yA nhiiN| prabhu mahAvIra ne unakI zaMkA kA samAdhAna kiyaa| isase unake hRdaya para prabhu mahAvIra kA adbhuta prabhAva pdd'aa| unakA garva jAtA rahA / ve bole-prabhu ! maiM ApakI zaraNa meM huuN| maiM mUrkha ApakI parIkSA lene AyA thA, parantu merI hI parIkSA ho gii| bhagavan kRpA karake satya dharma smjhaaie| prabhu mahAvIra ne unheM satyadharma kA jJAna karAyA aura ve apane ziSyoM sahita prabhu ke tyAgI ziSya bana gye| inhIM indrabhUti gautama kA nAma Age jAkara zrIgaNadhara gautama svAmI par3A / inake bahuta se ziSya the| isIse ve gaNadhara khlaaye| thor3I dera bAda anya AcArya bhI Aye aura unhoMne bhI gautama ke samAna vijita hokara ziSyoM sahita dIkSA lelii| (4) gautama advitIya vidvAn the, parantu unheM abhI taka AtmA Adi kA pUrNa jJAna nahIM huA thaa| unheM kisI-kisI viSaya meM zaMkAyeM utpanna hotI thIM, taba ve namratA pUrvaka mahAvIra svAmI ke samAne nivedana karate aura prabha unakA yathocita samAdhAna kara dete the / apanI samajha kI kamI ke kAraNa yadi ekabAra meM koI bAta pUrI samajha meM nahIM AtI thI, Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI gautama svAmI 1 to ve punaH pUchate the| isa taraha zaMkAoM kA samAdhAna hone aura pUrva saMcita jJAna para manana karane se unakA jJAna bahuta adhika bar3ha gyaa| ve atyadhika tapa karate the / tapa ke prabhAva se unheM bahuta sI labdhiyAM (zaktiyA~) prApta huii| yathA-sUrya kiraNoM ke sahAre parvata para car3ha jAnA aura eka hI pAtra meM hajAroM manuSyoM ko bhojana karA denA ityAdi para unheM na to ina zaktiyoM para abhimAna thA aura na hI ve unakA durupayoga karate the| - zrI gautamasvAmI kI upadeza praNAlI bahuta hI acUka thii| cAhe jaise manuSya ko ve thor3I dera meM hI samajhA dete| jaba prabhu mahA. vIra svAmI ko kisI ko upadeza dene ke lie bhejane kI AvazyakatA par3atI to ve unhIM ko bhejate the| aura gautama svAmI unheM avazya bodha karA dete the| ekabAra prabhu mahAvIra aura gautama svAmI vihAra kara rahe the| ThIka dopahara ke samaya ve eka kheta ke pAsa se nikale / eka kisAna hala jota rahA thaa| prabhu ne gautama se kahA-gautama isa kisAna ko bodha do / gautama turanta usa kisAna ke pAsa gayA / prabhu Age cala diye| gautamasvAmI ne kisAna ke pAsa jAkara upadeza diyA / kisAna ko Atma kalyANa ko umaMga AI / use vIra bhagavAna ke sAdhu kA veza diyA gyaa| aba ve donoM prabhu mahAvIra kI ora cle| rAste meM kisAna ne pUchA-'hama kahAM jA rahe haiM ?" gautama svAmI ne kahA- 'maiM apane gurU ke pAsa jA rahA huuN|" kisAna ko bar3A Azcarya huaa| kahane lagA-bhagavan ! kyA Apake bhI guru haiM / gautama svAmI ne kahA-'hA~ / devoM ke lie bhI vaMdanIya aura samasta jagata ke pUjya mere guru haiN|" Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6 ] [ jaina kathA saMgraha kisAna socane lagA, inake guru to na jAne kaise hoMge / yahI socate-socate vaha gautama svAmI ke sAtha calatA rahA / prabhu mahAvIra eka vizAla sabhA meM baiThe the / saba para unakA adbhuta prabhAva par3atA thA / usa kisAna ne unheM dUra se hI dekhA / na jAne kyoM, usake mukha para kheda pragaTa hone lagA aura usane udhara se pITha pheralI / gautamasvAmI use sabhA meM le gaye aura kahA- mahAnubhAva, inheM vaMdana karo, ye jagata ke uddhAraka haiM / kisAna ne kahA- yadi yahI tumhAre guru haiM, yahI jagata ke uddhAraka haiM, to maiM to inake pAsa eka ghar3I bhI nahIM Thahara sakatA / itanA kaha kara vaha vahA~ se ekadama bhAga nikalA / samasta sabhA Azcarya cakita ho gii| gautamasvAmI ko bhI aise AdamI ko ziSya banAne ke kAraNa kucha zarama sIM AgaI / pUchane lage, prabho ! ise kevala Apake prati hI itanA dveSa kyoM hai ? anya kisI se to vaira nahIM hai / prabhu ne uttara diyA- gautama ! pUrvabhava meM ekabAra jaba maiM tripRSTa nAmaka balavAna rAjA thA / taba yaha kisAna kA jIva siMha thA aura isane zahara meM hAhAkAra macA rakhA thA / taba maiMne isako pakar3a kara mAra DAlA thA / usa samaya tuma mere sArathI the / jaba anta samaya meM yaha duHkha se pIr3ita hokara garjanA kara rahA thA aura tar3aphar3A rahA thA, taba tumane madhura vacanoM se ise zAnti pradAna kI thI, yahI kAraNa hai ki maiM isa bhatra meM tIrthaMkara hU~, tathApi ise mere prati dveSa hai aura tumhAre prati prema / yaha bAta sunakara sabane baira-virodha chor3akara premamaya jIvana vitAne kA bodha prApta kiyA / (5) ekabAra gautama svAmI ne anekoM tApasoM Adi ko upadeza diyA, unheM thor3e hI samaya meM zreSTha AtmajJAna prApta huA, yaha dekhakara gautama Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI gautama svAmI ] [ 7 socane lage-jinheM jinheM maiMne upadeza kiyA hai jaba unheM thor3e hI samaya meM zreSTha Atma jJAna prApta ho gayA, to kyA mujhe zreSTha kevalajJAna prApta nahIM hogA ? ve yaha vicAra kara hI rahe the ki itane hI meM bha0mahAvIra se unhoMne sunA-jo manuSya aSTApada parvata para car3hakara vahA~ ke maMdiroM ke darzana karatA hai use avazya zreSThajJAna (kevala jJAna ) prApta hotA hai|" gautama svAmI ne aSTApada parvata para jAne kA vicAra kiyA aura prabhu mahAvIra ke sammukha jAkara vandanA karake bole-prabho ! merI aSTApadajI para Ane kI icchA hai, AjJA diijie| prabhu mahAvIra jAnate the ki gautama ke vahAM jAne para use kevalajJAna prApta hogA aura vaha anyoM ko bhI bodha degA, ataeva unhoMne kahA-gautama, jisase tumheM sukha mile, vahI kAma kro|| gautama svAmI vahAM se cala die, thor3e samaya pazcAt aSTApada pahu~ce ve aura apanI vidyA ke bala se Upara car3hane lge| isI samaya kitane hI tApasa aSTApada para car3hane kA yatna kara rahe the, parantu unameM zrI gautama ke samAna zakti nahIM tho, ataeva ve thor3A car3hakara hI thaka gaye the| ve tejapuMja gautama svAmI ko dekhakara Azcarya karane lage / oho! yaha hRSTapuSTa zarIra hote hue bho kisa prakAra aSTApada para car3ha rahA hai / gautama aSTApada ke zikhara para pahu~ce, vahA~ 24 tIrtha karoM ke mandira the, aho, kitane sundara aura kitane pavitra / unameM pratyeka tIrtha kara ke zarIra ke barAbara hI bhavya mUrtiyoM ke darzana karake madhura svara meM stuti ko: jaga ke cintAmariNa eka jinarAja jI, jagaguru jaganAtha ho jineza jI / jaga ke cintAmaNi eka jinarAja jI / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ jaina kathA saMgraha jaga ke ve rakSaka jaga ke ve bandhu, jaga kA dete ve sAtha ho jineza jI / jaga ke cintAmaNi eka jinarAja jI / jAne jaga kI saba hI ve bAteM, jJAnI haiM ve bharapUra ho jineza jI / jaga ke cintAmaNi eka jinarAja jii| aSTApada meM jinake bane bhavya maMdira, kiye karama cakacUra ho jineza jI / jagata ke cintAmaNi eka jinarAja jii| phailI kIrti saba jaga meM jinakI, do daza, ATha aru cAra ho jineza jI / jaga ke cintAmaNi eka jinarAja jI / kadApi bhaMga na jinakA zAsana hogA, baMdu tinheM bArambAra ho jineza jI, jaga ke cintAmaNi ho jinarAja jI / phira azoka vRkSa ke nIce rAta bitAkara dUsare dina prAtaHkAla mandiroM ke darzana karake ve nIce utre| rAste meM tapasI unakI pratIkSA hI kara rahe the ki mahAtmA kaba vApasa AveM aura kaba hama unake ziSya bneN| gautama svAmI ke Ate hI sabane mastaka jhukAkara praNAma kiyA, aura hAtha jor3a kara ziSya banAne kI prArthanA kii| zrI gautama svAmI ne una saba (1500) ko ziSya bnaayaa| bhojana ke samaya ve khIra kA eka pAtra (bhikSA pAtra) bharakara laaye| saba ziSya paraspara kahane lage-isa pAtra meM se 1500 kA pAraNA kisa prakAra hogA ? gautama svAmI ne kahA-saba eka paMkti Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "zrI gautama svAmI ] * meM baiTha jAo, aura saba baiTha gye| taba unhoMne eka hI pAtra meM se sabako bhojana karA diyA / isase unameM ziSyoM kI zraddhA behada bar3ha gii| .. aba gautama svAmI ne kahA, calo saba gurudeva ke pAsa clo| ziSyoM ne pUchA- "svAmI kyA Apake bhI guru haiM ? mArga meM zubha vicAra karate hue saba tApasa pavitra (4 karma rahita) hue aura unheM kevalajJAna 'prApta huaa| ... zrI gautama 1500 ziSyoM sahita prabhu mahAvIra kI sabhA meM upasthita hue aura unheM vaMdana kiyA, tadanantara ziSyoM se kahAye mere guru haiM inheM namaskAra kro| yaha sunakara prabhu mahAvIra ne kahA"gautama....,inheM zreSTha jJAna prApta hocukA hai, inakI AzAtanA mata karo, ( kevalajJAnI kisI ko namaskAra na kare ) / gautama ko yaha sunakara pUnaH vicAra AyA-jaba ina sabako kevalajJAna prApta huA hai to kyA mujhe prApta na hogA ? prabhu mahAbIra ne gautama ke mana kI zaMkA samajha lI aura pUchAgautama ! sarvajJa kA vacana mAnanA yogya hai yA nahIM ? gautama ne kahAprabhu mAnane yogya hai / prabhu mahAvIra ne kahA- taba mere vacana meM zaMkA kyoM karate ho? tumheM kevalajJAna avazya prApta hogaa| phira upadeza diyA - "he gautama suno, ekabAra bhI pramAda mata karanA, tumane jo jIvana zurU kiyA hai usameM Age bar3ho, kaThinAiyoM se na Daro, parantu pariNAma na nikale to nirAza na ho, kyA-kyA karanA cAhie, yaha samajha lo, kSamA, namratA aura saralatA kA vikAsa karo saba prakAra ke pApoM se dUra raho / zAnti ke mArga meM cale calo aura Age bar3ho eka kSaNa bhI barabAda mata kro|" mere prati tumhArA rAga hai use bhI chodd'o| isI prakAra hote-hote prabhu mahAvIra kA nirvANakAla nikaTa AyA, unhoMne gautama ko bulAkara kahA:--- gautama ! deva zarmA nAmaka brAhmaNa hai, use jAkara bodha karAo, gautama cale ge| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -10 ] [ jaina kathA saMgraha udhara prabhu nirvANa ko prApta hue, gautama vApasa Ane lage to sunA prabhu nirvANa ko prApta ho cuke haiM / yaha samAcAra sunate hI inheM AghAta pahu~cA, mana meM socane lage, prabho! jaba zIghra hI nirvANa ko prApta hone vAle the, to mujhe kyoM dUra bhejA ? sadA Apake sAtha rahane vAle ko Aphke antima darzana na hue, mere sAtha yaha bAjI kyoM khelI ? oha,....merA hI hRdaya kaThora hai, prabhu kA nirvANa sunakara bhI vaha phaTa kyoM nahIM jAtA, phira vicAra AyA-merI hI bhUla hai, nirmohI prabhu meM merA moha thA, vaha moha dUra karane ke liye hI mujhe dUra bhejA hogA, basa ho cukA, aba isa moha kA anta ka. muni ke liye to saba samAna haiM, kisI ke prati moha yA dveSa honA hI nahIM cAhiye, isI prakAra vicAra karate karate unheM kevala jJAna huaa| . aba gautama svAmI sarvajJa ho gye| mahAvIra prabhu ke 11 mukhya ziSyoM meM ve sabase bar3e the, ataeva ve sabake nAyaka bane / caudaha hajAra sAdhu unake hAtha ke nIce rahakara pavitra jIvana bitAte the| - 12 varSa taka ve deza ke pRthaka-pRthaka bhAgoM meM ghUme aura prabhu mahAvIra ke upadezoM kA khUba pracAra kiyaa| anta meM eka mAsa kA upavAsa karake rAjagRha meM nirvANa pada ko prApta hue| gautama svAmI ke samAna koI anya gurU nahIM huA, isIse kahAvata hai ki gautama samAna guru nahIM / tathA amRtavAsa aMgUSTha meM, agaNita labdhi AgAra / guru gautama sumarana karo, mana vAMchita dAtAra // lAkhauM bhaktoM ke hRdaya meM virAjamAna gurU gautama ko aneka bAra vedanA hai| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candanabAlA campA nagarI ke rAjA aura unakI rAnI donoM hI bar3e sajjana the| rAjA kA nAma thA dadhivAhana aura rAnI kA dhaarinnii| ye donoM vipatti meM par3e hue manuSyoM ke pUrNa sahAyaka aura apanI prajA ke pAlana karane vAle the| inake rAjya meM saba jagaha Ananda hI Ananda dikhAI detA thaa| na to logoM ko coroM se bhaya thA aura na adhikAriyoM se kaSTa / gaMgAjI bArahoM mahIne bahatI rahatI thIM, jisake kAraNa anna phala-phUla kI upaja bahuta adhika hotI thii| inakI prajA akAla kA to nAma bhI na jAnatI thii| : inake yahAM devI ke samAna sundara eka kanyA utpanna huI / isa kanyA kA zarIra atyanta komala aura vANI amRta ke samAna mIThI pii| vaha aisI sundara tathA tejasvinI thI, ki dekhane vAle kI dRSTi usa para nahIM ThaharatI / isa kanyA kA nAma 'vasumatI' rakhA gayA / - vasumatI sone ke khilaunoM se khelatI huI bar3I hone lgii| mAtA pitA ko vaha atyanta priya aura sakhiyoM kI to mAnoM prANa hI thii| mAtA-pitA ne jaba dekhA ki vasumatI aba kAphI samajhadAra hocukI hai taba unhoMne usake lie zikSaka niyukta kara diye| una zikSakoM se vasumatI ne likhanA, par3hanA, gaNita aura gAyana Adi kI zikSA pAI / phala phUla paidA karane ke kAma meM vaha khUba catura ho gaI aura vINA bajAne kI kalA meM to usakI barAbarI kA usa samaya aura koI thA hI nhiiN| phira use zikSA dene ke lie dharma-paNDitoM kI niyukti kI Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 ] / jaina kathA saMgraha gii| unase vasumatI ne dharma sambandhI gaharA jJAna prApta kiyaa| eka to vaha pUrva janma ke zubha saMskAroM se yukta thI hI, tisa para sadguNI mAtA-pitA ke yahA~ usakA janma huA, sAtha hI vidyA par3hane kI ruci aura par3hAne vAloM kI caturatA / ina saba kAraNoM se vasumatI ke guNoM kA khUba vikAsa huaa| vaha pratidina savere jaldI uThakara zrI jinezvaradeva kA smaraNa karatI / phira mAtA ke sAtha baiThakara pratikramaNa krtii| jyoMhI pratikramaNa pUrA hotA tyo hI jina-mandira ke ghar3I-ghanToM kI AvAja sunAI detI / ataH mAM-beTI donoM hI sundara vastra pahana kara mandira ko jAtIM aura vahAM atyanta zraddhA aura bhAva pUrvaka vandana krtiiN| phira mandira kI adbhuta zAnti dekhakara vasumatI apanI mAtA se kahatI "mAtAjI ! kaisA sundara sthAna hai ! apane rAjamahala meM to bar3I gar3abar3a aura daur3a-dhUpa lagI rahatI hai, usake badale meM yahAM kaisI parama zAnti hai ? merA to yaho jI cAhatA hai ki yahIM baiThI rahU~ aura zAnti ke samudra samAna isa pratimA ke darzana eka-Taka dRSTi se sadA kiyA hI kruu|" vasumatI kI yaha bAta sunakara dhAriNI kahatI, ki "beTI vasumatI ! tujhe dhanya hai, jo tere hRdaya meM aisI bhAvanA utpanna huii| satya hai, ye rAjamahala ke sukha vaibhava kSaNika-pralobhana mAtra haiN| unameM malA vaha zAnti kaise mila sakatI hai, jo zrI jinezvara deva ke mukha para dikhAI de rahI hai ? ahA, inake smaraNa karane mAtra se dukha sAga meM DUbe hue ko bhI zAnti milatI hai| beTA! inakA pavitra-nAma kabhI bhI na bhuulnaa|" isa taraha mAM beTI kI paraspara bAta cota hotI aura phiI ghara Akara acche-acche granthoM ko pddh'tiiN| donoM isI taraha Anana maiM dina bitAtI rahatI thiiN| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candanabAlA / - eka bAra rAjA-rAnI jaldI uThakara iSTadeva kA smaraNa kara rahe the| isI samaya kucha sipAhI daur3ate hue Aye aura praNAma karake hAMphate hA~phate kahane lage-"mahArAja ! mahAsaja!kauzAmbI ke rAjA zatAnika kI senA car3ha AI hai| hamane nagara ke saba daravAje banda kara die haiM / aba pharamAiye ki ApakI kyA AjJA hai|" rAjA ne kahA-"lar3AI ke nagAr3e bajavAo aura lar3ane kI taiyArI kro|" . ... jora-jora se lar3AI ke nagAr3e bajAye ge| yuddha ke nagAr3oM kI gar3agar3AhaTa sunakara saba logoM ko thor3I hI dera meM yaha mAlUma ho gayA ki nagara ke cAroM tarapha zatru kA gherA par3a gayA hai / ataH saba loga lar3ane ko taiyAra ho gaye / .. ve taiyAra kisa taraha hue ? zarIra para jiraha-bakhtara pahane aura kamara meM camakatI huI talavAreM bA~dhI / kandhoM para DhAleM laTakAI aura vANoM ke tarakasa baaNdhe| eka hAtha meM dhanuSa liye aura dUsare meM teja bhaale| isa taraha taiyAra hokara saba yoddhA magara ke koTa para car3ha gaye aura vahAM se tIra mArane lage / sanasanAhaTa karate hue vANoM kI varSA sI hone lgii| _ vANa lagate hI manuSya mara jAte / kintu zatru senA bahuta bar3I thI, usameM se yadi do-cAra mara bhI gae to kyA ho sakatA thA? vaha to. TiDDI-dala kI bhAMti bar3hatI calI hI A rahI thii| thor3I hI dera meM senA koTa ke samIpa aagii| koTa ke nIce khAI thI, jisameM pAnI bharA thaa| kintu zatru senA ke pAsa to lakar3I ke pula aura bar3I-bar3I sIr3hiyAM thIM, jo unhoMne koTa ke kinAre kinAre bar3I krdii| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 ] [ jaina kathA saMgraha vANoM kI jhar3I laga rahI thI, jisase khUba AdamI marate the / kintu lar3ane meM vIra yoddhA loga una sIr3hiyoM para car3hate hI jAte the, jarA bhI na hicakicAte the / koTa ke kaMgUroM para pahu~cate hI bhAloM kI mAra zurU huI / manuSya Tapa-Tapa nIce girane lage / kintu phira bhI aura manuSya car3hate hI jAte the, Darate nahIM the / thor3I hI dera meM zatru senA koTa para car3ha AI / vahAM talavAroM se yuddha hone lagA / isa lar3AI meM kauzAmbI ke lazkara kI vijaya huI | kucha sipAhiyoM ne jAkara nagara ke daravAje khola diye, jisase sArI senA nagara ke bhItara ghusa AI / rAjA dadhivAhana apane prANa bacAkara bhAge, unakA lazkara bhI jI lekara bhAga claa| ve jAnate ki zatAnika ke hAtha par3a jAne para hama logoM ko marakara hI chuTTI milegI / zatAnika rAjA ne apanI senA meM ghoSaNA karavAdI ki"nagara ko lUTo aura jo kucha le sako, vaha le lo / " pAgala kI taraha udvigna - sipAhiyoM ne lUTa-pATa zurU kara dI / sAre nagara meM hAhAkAra maca gayA aura cAroM tarapha daur3a-dhUpa tathA cillAhaTa hone lagI / rAnI dhAriNI bhI rAjaputrI vasumatI ko le, rAjamahala se nikala kara bhAga calIM / sAre nagara meM zatAnika- rAjA ne apanI dohAI phiravAdI / kintu dhAriNI aura vasumatI kA kyA huA ? ve donoM nagara se bAhara nikala giiN| kintu itane hI meM zatAnika rAjA ke eka U~Ta savAra ne unheM dekha liyaa| usane ina donoM Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candanabAlA / atyanta sundarI mAM-beTI ko dekhakara vicAra kiyA ki campAnagarI meM lene ke yogya vastuyeM to ye hI haiN| yaha socakara usane ina donoM ko pakar3A aura bAMdhakara apanI U~TanI para biThA liyaa| U~TanI tejI se calane lgii| U~TanI sapATe se rAstA kATane lagI / vaha na to nadI-nAloM ko ginatI, aura na kA~Te bhATe kI hI paravA karatI thii| pavana-vega se daur3atI huI, vaha eka ghora jaMgala meM aaii| usa vana ke vRkSa aura Ter3he mer3he rAste Adi sabhI bhayAvane mAlUma hote the| manuSya kI to vahA~ sUrata bhI nahIM dikhAI detI thii| usa bana meM pazu-pakSI idhara-udhara ghUmate aura Ananda krte| - vahAM pahuMcane para dhAriNI ne usa savAra se pUchA-"tuma hama donoM ko kyA karoge ? savAra ne uttara diyA-:'are sundarI ! tU kisI prakAra kI cintA mata kara / maiM tujhe acchA-acchA bhojana dUMgA, acche-acche vastra pahanAU~gA aura apanI strI bnaauuNgaa| yaha bAta sunate hI, dhAriNI ke sira para to mAno vajra hI gira par3A ! vaha vicArane lagI ki-"aho ! kaisA uttama merA kula ! kaisA zreSTha merA dharma ? aura Aja mujhe yaha sunane kA samaya AyA ! ai prANa ! tumheM dhikkAra hai ? aise apavitra zabdoM ko sunane ke badale tuma isa zarIra ko kyoM nahIM chor3a dete|" "zIla (sadAcAra) bhaGga karake jIvita rahane kI apekSA isI kSaNa mara jAnA atyanta zreSTha hai !" ina vicAroM kA dhAriNI ke hRdaya para bar3A prabhAva huA aura vaha jIbha khIMca ke lAza banakara UMTanI para se nIce gira pdd'ii| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 ] / jaina kathA saMgraha : yaha dekhate hI vasumatI cillA uThI ki "o mAtA ! o pyArI-mAtA ! isa bhayAvane jaMgala meM mujhe yama ke hAtha sauMpakara dU. kahAM calI gii| rAjya to naSTa ho hI cukA thA, para isa kaida kI dazA . meM mujhe kevala eka terA hI sahArA thA, so tU bhI Aja mujhe chor3akara cala dI !" yoM vilApa karate-karate vaha behoza ho gii| usa savAra ne yaha dekhakara vicArA ki "mujhe isa bahina se aise zabda kahanA ucita na thaa| kintu khaira, aba isa kumArI ko to hagija kucha na kahanA caahie| nahIM to yaha bhI apanI mAM kI taraha prANa chor3a degii|" yoM socakara vaha vasumatI kA bar3A satkAra karane lgaa| jaba vasumatI hoza meM AI, taba usa savAra ne bar3e mIThe zabdoM meM usase kahA ki-"are bAlA ! dhIraja rakha / jo kucha honA thA vaha ho cukA, aba zoka karane se kyA lAbha hai ! tU zAnta ho, tujhe kisI bhI taraha kA kaSTa na hone pAyagA!" ... isa taraha, moThe zabdoM meM AzvAsana detA huA vaha vasumatI ko lekara kauzAmbI AyA ? kauzAmbI zahara to mAnoM manuSyoM kA samudra sA thaa| usake rAste para manuSyoM kI apAra-bhIr3a rahatI thii| deza-videza ke vyApArI apane-apane kAphile lekara vahA~ jAte aura mAla kI adalAbadalI krte| vahAM sabhI prakAra kI vastuyeM bikatI thiiN| anAja aura kirAnA bikatA, pazu-pakSI bikate aura yahA~ taka ki usa nagara meM manuSya (dAsa-dAsI) bhI bece jAte the| usa U~Ta-saravAra ne vicAra kiyA ki "yaha kanyA bar3I sundara hai, yadi maiM ise beva dUto khUba rupayA mila jAyagA ata: calo maiM isa bAjAra meM ise beca hI huuN|" Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candanabAlA ] [ 17 . vasumatI ko vaha bAjAra meM lAyA aura becane ko khar3I kara dii| isakA rUpa apAra thA, isaliye jo bho ise dekhatA vaha cakita raha jAtA / isI taraha logoM ke jhuNDa ke jhuNDa usake Asa-pAsa ikaTThe hogaye aura usakI kImata pUchane lge| vasumatI ko isa samaya kaisA duHkha huA hogA ! rAjamahala meM rahakara, saikar3oM dAsa-dAsiyoM se sevA karavAne vAlI ko Aja sarebAjAra meM bikane kA maukA AyA ! kAla kI gati kaisI vicitra hai ? vasumatI nIcA muMha karake khar3I hogaI aura mana hI mana jinezvara se prArthanA karane lago-"he jagabandhu, he jagannAtha ! jisa bala se Apane mukti prApta kI hai, usI bala se aba mere zarIra meM prakaTa hokara, mere zIla kI rakSA kro|" isI samaya vahAM eka seTha Aye, jinakA nAma thA dhanAvaha / ve prema kI mUrti aura dayA ke bhanDAra the| vasumatI ko dekhate hI ve vicArane lage ki-"aho ! yaha koI bhale ghara kI kanyA hai| kisI dukha kI mArI yaha becAro isa pizAca ke hAtha par3a gaI hai / nizcita hI, yaha becArI aura kisI nIca ke hAtha par3a jAyagI to bar3A kaSTa sahegI / ataH maiM hI kyoM na ise muha mAMge dAma dekara kharIda lU ! yaha mere yahAM rahegI, to maukA Ane para apane mA~-bApa se mila sakegI aura apane ThikAne para pahu~ca jaaygii|" ___yoM soca, unhoMne muMha mAMge dAma dekara vasumatI ko kharIda liyaa| dhanAvaha seTha ne vasumatI se pUchA- "bahina ! tU kisakI lar3akI hai ? Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina kathA saMgraha ] [ 18 vasumatI yaha sunakara bahuta duHkhI huii| usake netroM ke sAmane usake mAtA-pitA mAnoM dikhAI se dene lage ! kahA~ to eka dina vaha campA nagarI kI rAjakumArI thI aura kahAM Aja kauzAmbI kI sar3aka para bikI huI dAsI ! vaha kucha bhI uttara na de sakI / dhanAvaha seTha ne jAna liyA ki isa kanyA kA kula bar3A zreSTha hai, ataH yaha batalAnA nahIM caahtii| becArI ko isa prazna se bar3A duHkha huA mAlUma hotA hai / yoM socakara, unhoMne phira kabhI isa viSaya meM koI prazna na kiyA / ghara Akara seTha ne apanI strI mUlA se kahA - "priye ! yaha hama logoM kI kanyA hai, ise acchI taraha rakhanA " / mUlA use acchI taraha rakhane lagI / vasumatI yahA~ apanA sA ghara jAnakara hI rahane lagI aura apane mIThe vacanoM se dhanAvaha seTha tathA anya logoM ko Ananda dene lagI / isake vacana candana ke samAna zAnti dene vAle hote the, ataH seTha ne usakA nAma 'candanabAlA' rakha diyA / candanabAlA kucha dinoM ke bAda yuvatI hogii| yo ho sundarI thI. jisa para yuvA avasthA ne usake bho dUnA kara diyA thA / eka to vaha saundarya ko aura yaha dekhakara mUlA seThAnI vicArane lagoM ki " seThajI ne ise abhI to lar3akI mAnakara rakhA hai, kintu isake hokara ve avazya isase vivAha kara leMge / yadi mAnoM mero jindagI hI miTTI meM mila gaI / " ke kAraNa mUlA seThAnI cintA meM par3a gaI / Jain Educationa International grISma Rtu AI / sira phAr3ane vAlI garmI miTTI ke gole ke gole havA meM ur3a rahe haiN| Aga ke For Personal and Private Use Only rUpa para mohita aisA ho gayA, to aise-aise vicAroM par3a rahI hai / samAna garma Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candanabAlA ] [ 16 havA cala rahI hai / becAre pazu-pakSI bhI garmI se kaSTa pA - aise samaya meM garmI se akulAkara seThajI ghara aaye| ghara Akara, unhoMne idhara-udhara dekhA, kintu paira dhone ke liye koI naukara vahA~ hAjira na dikhAI diyaa| candanabAlA isa samaya vahIM khar3I thI, vaha seThajI kI icchA samajha gayI / atyanta namra hone ke kAraNa, vaha svayaM pAnI lAkara pitA ke paira dhone lgii| paira dhote samaya usakI kAlI-bhaMvara coTI chUTa gaI aura bAla nIce kIcar3a meM jA pdd'e| seTha ne dekhA ki candanabAlA ke bAla kIcar3a meM kharAba ho rahe haiM, ataH unhoMne lakar3I se uThA liyA aura prema se bA~dha diyaa| - mUlA seThAnI khir3akI meM khar3I-khar3I yaha dRzya dekha rahI thiiN| yaha dekhakara unake hRdaya kI zaMkA aura adhika pUSTa hogii| vaha vicArane lagI ki-'seThane isakA jUr3A bA~dhA, yahI prema kI nizAnI hai, ata. mujhe samaya rahate ceta jAnA cAhiye / yadi maiM isa mAmale ko bar3hane dU~gI, to anta meM yaha mujhe hI duHkhadAyI hogaa|" aisA vicAra kara ve nIce AI aura seThajI ko bhojana kraayaa| . . seThajI ne bhojana karane ke pazcAt thor3I dera ArAma kiyA aura phira bAhara cale gye| - isa samaya meM mUlA ne apanA kAma zurU kiyaa| eka nAI ko bulAkara, candanabAlA ke sira ke sAre bAla kaTavA ddaale| sira mur3Ane ke bAda usake paira meM beDiyAM DAlI aura use dUra ke eka kamare meM le gaI, vahA~ use khUba mArA-pITA aura anta meM daravAjA banda kara diyaa| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina kathA saMgraha ] [ 20 phira kyA huA? phira, seThAnI ne saba naukaroM ko bulAkara dhamakAyA ki"khabaradAra ! yadi kisI ne seTha jI se yaha bAta kahI to vaha kahane vAlA apanI jAna kI khairiyata na smjhe|" isa taraha naukaroM ko bhaya dikhalAkara, seThAnI jI apane pIhara ko calI gii| zAma hone para seTha jI ghara aae| idhara-udhara dekhA kintu kahIM bhI candanabAlA na dikhAyI dI / ataH inhoMne naukaroM se pUchA''candanabAlA kahA~ hai ?" kintu seThAnI ke bhaya ke mAre kisI ne bhI uttara na diyaa| seTha ne socA ki kahIM idhara-udhara khela rahI hogii| dUsare dina candanabAlA ko na dekha, seTha ne naukaroM ko ikaTThA kara unase phira pUchA-"candanabAlA kahA~ hai ?" usa samaya bhI kisI ne uttara na diyaa| seTha ne phira socA ki kahIM idhara-khela rahI hogii| jaba tIsare dina bhI unhoMne candanabAlA ko na dekhA, taba bar3e krodhita hue aura naukaroM ko dhamakAte hue unase pUchA- "are, saca batalAo ki candanabAlA kahA~ hai ? jaldI batAo, nahIM to meM tuma sabako bar3A kar3A-daNDa duuNgaa"| taba eka vRddha strI ne himmata karake sArI bAta saca-saca kaha dii| yaha sunakara seTha ko apAra-duHkha huaa| ve bola uThe "mujhe jaldI vaha jagaha batalAo, jahA~ merI pyArI beTI candanabAlA kaida hai"| phira kahane lage -"Aha, o duSTA-strI ! aisA nIca kAma karane kI tujhe kyA sUjhI?" usa bur3hiyA ne vaha kamarA batalAyA, ataH seTha jI ne turanta usakA daravAjA khola ddaalaa| bhItara ghusakara dekhate haiM ki candana Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candanabAlA ] [ 21 bAlA ke paira meM ber3I haiM aura usakA sira mur3A huA hai / usake muMha se navakAra maMtra kI dhvani nikala rahI hai aura netroM se A~suoM kI dhAra baha rahI hai| kamala ko kumhalAne meM kitanI dera lagatI hai ? candanabAlA kA sArA zarIra aba taka ke kaSToM se kumhalA gayA thaa| yaha dazA dekhakara seTha ke netroM se TapaTapa A~sU girane lge| ve rote-rote bole -"pyArI candanabAlA ! zAnta hojA! beTA ! ta bAhara cala, mujhase terI yaha dazA nahIM dekhI jaatii| tajhe tIna dina ke to upavAsa hI ho gae ? hAya, mujhe aisI duSTA-strI mila gaI ?" / yoM kaha kara seTha jI rasoIghara meM bhojana DhUr3hane lge| kintu bhAgyavaza vahAM khAne kA sAmAna kucha bhI na milA / kevala eka sUpa ke kone meM thor3I-sI ur3ada kI ghUgharI par3I thii| seTha ne vaha sUpa candanabAlA ko diyA aura kahA- 'beTA! maiM terI ber3I kATane ke lie luhAra ko bulA lAU~, taba taka tU isa ghUgharI kA bhojana karale" / yoM kaha kara seTha bAhara cale ge| candanabAlA deharI para baiTha gaI / usakA eka paira bhItara kI tarapha thA aura dUsarA bAhara / yoM baiThakara vaha vicArane lagI"aho ! manuSya jIvana ke kitane raGga hote haiN| jo maiM eka dina rAjakanyA thI, usakI Aja yaha dazA hai| tIna-dina ke anta meM, Aja ye ur3ada ke ubale hue dAne khAne ko mile haiM ! kintu binA atithi ko diye inakA bhI khAnA ThIka nahIM hai| yadi isa samaya koI atithi AjAya~ to bahuta acchA ho / isa bhojana meM se thor3A sA unheM dekara phira maiM khaauuN|" Aja pA~ca mahIne aura paccIsa-dina hogaye, kauzAmbI meM eka mahAyogI bhikSA ke lie ghUma rahe haiM / loga unheM bhikSA denA cAhate haiM, kintu ve yogIrAja bhikSA dene vAle kI tarapha dekhakara vApasa lauTa jAte haiN| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 ] [ jaina kathA saMgraha yaha kyoM ! ve kisa kAraNa se bhikSA nahIM lete ? aisA mAlUma hotA hai, ki unhoMne kucha nizcaya kara liyA hai, ki amuka prakAra bhikSA milegI tabhI leNge| kintu Akhira aisA kauna-sA nizcaya hai ? are ! vaha nizcaya to bar3A hI kar3A hai| ... "koI satI aura sundara-rAjakumArI dAsI banI huI ho, pairoM meM lohe kI beDiyAM par3I hoM, sira mur3A huA ho, bhUkhI ho, rotI ho, eka paira deharI ke bhItara aura dUsarA bAhara rakhakara baiThI ho| aisI strI sUpa ke eka kone meM rakhI huI urda kI ghugharI yadi baharAve, to hI bhikSA leNge|" ___ ahA ! kaisA kar3A nizcaya hai| ___ nagara meM rAjA rAnI aura dUsare saba loga yaha cAhate haiM ki aba yadi yogIrAja pAraNA karaleM, to bar3A hI acchA ho| ve Aja bhI zahara meM bhikSA ke lie Aye / jahA~ baiThI-baiThI candanabAlA vicAra kara rahI thI, vahIM ve yogIrAja padhAre / unhoMne dekhA ki merI sArI-zarte yahAM ThIka haiM, kintu kevala eka bAta kI kamI hai| candanabAlA ke netroM meM A~sU nahIM haiM / yaha dekhakara ve pIche lauTa cle| candanabAlA ne dekhA ki atithi Akara bhI binA bhikSA lie hI vApasa jA rahe haiM, ataH use bar3A duHkha huaa| netroM meM AMsU bharakara vaha kahane lagI-"kRpAnAtha ! Apa pIche kyoM jA rahe haiM ? mujha para kRpA kIjie aura ye ur3ada ke ubale hue dAne grahaNa kiijie| kyA mujhe itanA bhI lAbha na milegaa|" yogIrAja ne dekhA ki candanabAlA ke netroM meM A~sU bhara Aye haiM, ataH unhoMne apane hAtha lambe kara die| candanabAlA ne, vaha ur3ada kI ghUgharI (bAkule) unheM baharA dii| For Personal and Private Use Only Jain Educationa International Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candanabAlA ] [ 23 ye yogIrAja the kauna ? ye the-mahAyogI prabhu mahAvIra ! isI samaya candanabAlA kI ber3iyAM TUTa gaI / sira para sundara bAla ho aaye| sArI prakRti meM eka sundara Ananda sA chA gyaa| seTha jaba luhAra ke yahAM se vApasa lauTe, to candanabAlA ko pahale hI kI taraha dekhakara bar3e prasanna hue| mUlA seThAnI jo usa samaya loTa AI thIM, yaha dekhakara bar3e vicAra meM par3a gii| candanabAlA ne mAtA-pitA donoM hI ko praNAma kiyA aura phira mUlA mAtA se kahane lagI-"mAtAjI ! ApakA mujha para bar3A upakAra hai| tInoM lokoM ke svAmI prabhu mahAvIra kA mere hAtha se pAraNA huA, yaha Apa hI kI kRpA kA phala hai|" nagara ke logoM ko jaba bAta mAlUma huI, taba ve jhuNDa ke jhuNDa vahA~ Ane lge| rAjA-rAnI bhI vahA~ Aye aura candanabAlA ko dhanyavAda dene lge| jisa samaya saba loga dhanyavAda kI varSA kara rahe the usI samaya eka sipAhI Akara candanabAlA ke pairoM para gira par3A aura rone lgaa| logoM ne usase pUchA-"are ! Ananda ke samaya tU rotA kyoM hai ?" usane kahA-'bhAiyo! yaha to rAjakumArI vasumatI hai| campAnagarI ke rAjA dadhivAhana kI dhAriNI nAmaka rAnI kI yaha kanyA hai / kahA~ isakA vaha vaibhava aura kahA~ Aja yaha gulAmI kI hAlata ! maiM inakA sevaka thaa| jaba campAnagarI nAza kI gaI taba zatAnika rAjA mujhe pakar3a lAye, jisase mujhe bar3A duHkha pahu~cA kintu isa rAjakumArI ke duHkha ke sAmane merA vaha duHkha kisa ginatI Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 ] [ jaina kathA saMgraha rAjA-rAnI bhI yaha sunakara Azcarya cakita raha gae / rAnI bolI-"are ! dhAriNI to merI bahana lagatI hai| tU unakI putrI hone ke kAraNa merI bho putro hai| cala beTA ! mere sAtha cala aura Ananda pUrvaka raha / candanabAlA mRgAvatI ke sAtha rAjamahala meM calI gii| vahAM pahuMcakara candanabAlA ko apanI pyArI mAtA kI yAda ho AI aura unakA yaha madhura upadeza yAda ho AyA, jo unhoMne mandira meM diyA thA ___ "ye rAjamahala ke sukha vaibhava kSaNika pralobhana mAtra haiN| unameM bhalA yaha zAnti kaise mila sakatI hai, jo zrI jinezvara deva ke mukha para dikhAI de rahI hai, ahA, inake smaraNa karane mAtra se duHkha-sAgaH meM DUbe hue ko bhI zAnti milatI hai| beTA! inakA pavitra nAma kabhI bhI na bhuulnaa|" candanabAlA rAjamahala meM rahatI, kintu usakA citta sadaiva bhagavAna mahAvIra ke hI dhyAna meM rahatA thA / vaha na to vahA~ ke vastrAbhUSaNoM meM lubhAtI thI aura na vahA~ ke mevA-miThAiyoM meM hii.| vaha na to bAga bagIcoM ko hI dekhakara mugdha hotI thI aura na nauM kara-cAkaroM kI sevA dekha kara hii| usake muMha se sadaiva vIra ! vIra ! vIra ! kI dhvani nikalatI rahatI thii| use vIra ke Adarza-jIvana kA raMga lagA thaa| kintu abhI taka zrI mahAvIra ko kevala jJAna nahIM huA thA, ataH ve na to kisI ko upadeza hI dete the aura na kisI ko apanA ziSya hI banAte / candanabAlA unake kevalajJAna kA mArga dekhatI huI pavitra jIvana vyatIta karane lgii| thor3e dinoM ke bAda, prabhu mahAvIra ko kevalajJAna to hogayA, Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candanabAlA ] [ 25 ataH candanabAlA kI icchA pUrI huI / usane prabhu mahAvIra se dIkSA lelI / yahI bhagavAna - mahAvIra kI sarva prathama aura mukhya sAdhvI thIM / unhoMne bar3e kar3e - kar3e tapa kie aura saMyama kA sucAru rUpa se pAlana kiyA / isa taraha unhoMne apane mana, vacana aura kAyA ko pUrNa - pavitra banA liyA / aneka rAja-rAniyA~ tathA anyAnya striyAM unakI ziSyA banIM | chattIsa hajAra sAdhviyoM meM ve pradhAna AryA banAI gaI / 16 satiyoM meM unake nAma kA nitya smaraNa kiyA jAtA hai / AyuSya pUrA hone para, mahAsatI candanabAlA nirvANapada ko prApta ho gii| unake zIla, tapa aura tyAga ko dhanya hai / unake guNoM kA jitanA bhI varNana kiyA jAya, kama hai / pratyeka bahina kA kartavya hai ki vaha candanabAlA ke jIvana ko samajhe tathA unakA anukaraNa karate hue, unhIM kI taraha apanI AtmA kA kalyANa kare | Jain Educationa International --- For Personal and Private Use Only Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saubhAgyazAlI vIra-dhannA . dakSiNa deza meM godAvarI nadI ke kinAre para eka bar3A zahara thA / usakA nAma paiThaNa thA / vahAM eka seTha rahatA thaa| usakA nAma dhanasAra thA / dhanasAra seTha ke cAra putra the| unameM sabase choTe putra kA nAma dhannA thA / dhannA meM usake nAma ke anusAra hI guNa bhI the| usake janmate hI dhanasAra seTha ke yahAM dhana vRddhi hone lagI thii| dhannA khelane meM bahuta cAlAka thA / dhannA ke pitA ne dhannA ko ATha varSa kI avasthA meM par3hane ke lie biThAyA / pAThazAlA meM dhannA likhanA,par3hanA, gaNita, rAga-rAginI Adi bahuta sI kalAyeM sIkhA aura samasta vidyAyeM pddh'iiN| saba loga dhannA kI prazaMsA karane lage, aura kahate, ki "dhannA bahuta huziyAra hai|" dhannA ke bar3e bhAI dhannA kI bar3AI sunakara IrSyA ke mAre jalane lage / ve Apasa meM bAteM karate huye kahane lage, ki dhannA kI itanI bar3AI kyoM ? usameM pitAjI to dhannA kI bar3AI sImA se bhI adhika karate haiN| jaba dekho taba dhannA kI prazaMsA kI hI bAta / ve yahI kahA karate haiM ki merA dhannA aisA hai, merA dhannA vaisA hai| samajha meM nahIM AtA, ki choTA sA bAlaka dhannA aisA kyA karatA hai, jisake kAraNa pitAjI usakI itanI bar3AI karate haiM ? dhannA kevala khAtApItA hai tathA calatA phiratA hai, taba bhI usakI itanI bar3AI karate haiM aura hama tInoM bhAI vyApAra karake dhana kamAte haiM, phira bhI pitAjI hamArI bar3AI kyoM nahIM karate ?" hote-hote dhanasAra seTha ko mAlUma huA ki mere tInoM lar3ake apane choTe bhAI se IrSyA karate haiN| svayaM to buddhimAna tathA vicAra Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vIra dhannA ] [ 27 zola haiM nahIM, aura dUsare kI buddhimAnI tathA vicAra-zIlatA inase dekhI nahIM jAtI / yahI kAraNa hai ki ye loga dhannA se IrSyA karate haiN| isalie yaha ucita hogA ki cAroM lar3akoM kI parIkSA lekara dhannA kI buddhi se ina tIna IrSyAlu lar3akoM ko parAjita kiyA jaave| aisA kie binA ye tInoM IrSyA na chodd'eNge| isa prakAra vicAra kara seTha ne apane cAroM lar3akoM ko bulAkara kahA, ki-"ye svarNamudrA lo aura pRthak-pRthak vyApAra kro| saMdhyA ke samaya ghara lauTa jAnA, tathA vyApAra se jo AmadanI ho usIse hamako bhojana kraanaa|" pitA kI dI huI svarNamudrA lekara dhannA bAjAra meM aayaa| vaha eka dukAna ke sAmane khar3A ho gyaa| dukAna kA seTha patra par3ha rahA thaa| usa patra ke ulTe akSara dUsarI tarapha se dikhAI dete the| dhannA ne patra kI pITha kI ora se una ulTe akSaroM ko par3hA / patra meM likhA thA, ki-"abhI baMjAre kI bAlada (kAphilA) AtI hai| usameM bahuta maha~gA kirAnA hai / isaliye jaldI se jAkara yaha kirAnA kharIda lenA / aisA karane se bahuta lAbha hogaa|" ____ ulTe akSaroM ko par3hane se dhannA ko patra kA hAla mAlUma ho gyaa| usane socA-calo, apanA to ber3A pAra hai| vaha nagara ke bAhara AyA aura baMjAre se milakara saudA taya kara liyA / usI samaya vaha seTha bhI AgayA, seTha ne baMjAre se kahA-"are bhAI baMjAre, kyA kirAnA becoge ? seTha kI bAta ke uttara meM baMjArA bolA'seTha jI kirAne kA saudA to taya ho cukA hai / aura kharIdane vAle ye khar3e haiM / " . bajAre kA uttara sunakara seTha Azcarya meM par3a gayA aura kahane Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .. 28 ] [ jaina kathA saMgraha lagA ki-yaha merA dosta kirAnA kharIdane ke lie kahAM se A gayA? aba. maiM isI se kirAnA kharIda la / seTha ne dhannA se pachAki "kyoM bhAI, kirAnA becanA hai ?" dhannA ne uttara diyA "hA~ becanA hai" / seTha ne phira pUchA--ki-'kyA loge'? dhannA bolA"naphe kI savA lAkha sone kI muhareM lgaa|" seTha ne kahA- acchA aisA hI saho, tuma naphA le lo aura mujhe kirAnA de do|" dhannA ne seTha se naphA ke savA lAkha svarNa mudrA le lI aura ghara kI ora ravAnA huaa| dhannA ke tInoM bar3e-bhAI vyApAra karake dhana prApta karane ke lie bAjAra meM ge| unhoMne khUba daur3a dhUpa kI, parantu kAphI lAbha na huaa| saMdhyA hogii| pitA ke hukma ke mutAbika saMdhyA ke samaya ghara ko lauTanA Avazyaka thA, isalie tInoM bhAI ghara kI tarapha cle| cAroM bhAI ghara Aye / tInoM bar3e-bhAiyoM kI Aya bahuta kama huI thI, isalie ina tInoM meM se eka bhAI mUga lAyA, dUsarA bhAI cAvala lAyA, aura tIsarA bhAI ur3ada lAyA / lekina dhannA kuTumba ko bhojana karAne ke lie mevA-miThAI laayaa| aura sAtha hI bhAbhiyoM ko dene ke liye acche-acche vastra aura AbhUSaNa bhI laayaa| . sArA kuTumba dhannA para prasanna huA, lekina una tInoMbhAiyoM ke muMha utara gaye / ve kahane lage ki- "dhannA ne ThagAI kI hai, usane becAre seTha kA ulTA kAgaja par3ha liyA thaa| isa prakAra ThagAIM karanA, vyApAra nahIM hai / vyApAra meM dhannA kI parIkSA karane para mAlUma ho jAyegA, ki dhannA prazaMsA ke yogya hai, yA hama prazaMsA ke yogya haiN|" dhanasAra seTha ne apane tInoM lar3akoM ko samajhAte hue kahA Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vIra dhannA [ 29 "bacco, samajho, IrSyAlu honA acchA nahIM haiN|" tInoM lar3akoM ne kahA ki ThIka, hama to IrSyAlu haiM, eka ApakA dhannA hI acchA hai|" tInoM bhAI dhannA kI bar3AI se aba aura bhI adhika jalane lge| seTha ne kahA, ki-"acchA, maiM phira se tuma cAroM kI parIkSA letA huuN|" seTha ne apane cAroM putroM ko bulavAyA aura unheM thor3othor3o sone ko muhareM dekara kahA-isa bAra hoziyArI se kAma lenaa| ina sone kI maharoM se vyApAra karake saMdhyA ke samaya ghara lauTa AnA / aura jo AmadanI ho, usase sabako bhojana kraanaa|" cAroM bhAI vyApAra karane cale / dhannA ke tIna bhAI bahuta ghUme, lekina unakI samajha meM yahI ca AyA ki hama kaunasA dhyApAra kreN| dhantA pazuoM ke bAjAra meM gayA / pazuoM ke bAjAra meM gAyeM bhaiMseM, ghor3e, U~Ta. bakare, bher3eM Adi bahuta se pazu the| dhannA ne vahA~ eka acchA sA bher3A kharodA / bher3A bahuta tagar3A acchA thA / bher3A lekara dhannA bAjAra meM calA / mArga meM dhannA ko rAjakumAra mile| unake sAtha bhI apanA bheDA thA aura ve sabake sAtha bAjI lagAkara unake bher3e se apanA bher3A lar3Ate the| bher3A lie hue dhannA ko dekhakara rAjakumAra ne dhannA se kahA"seTha putra, bheDA lar3AnA hai ?" dhannA ne kahA ki-"prasannatA se ldd'aaiye|" rAjakumAra bole ki-'bher3A laDAne meM eka zarta hai, jisakA bheDA hAregA, vaha savA lAkha sone kI muhareM degaa|" dhannA ne uttara diyA ki-"mujhe yaha zarta svIkAra hai" / dhannA ne apanA bheDA rAjakumAra ke bher3e se ldd'aayaa| sajakUmAra kA bheDA dhannA ke bher3e se hAra gayA, isalie rAjakumAra ne dhannA ko savA lAkha sone kI muhareM de dii| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 ] [ jaina kathA saMgraha rAjakumAra ne vicArA, yaha bher3A bahuta acchA hai / isa bher3e ko le leveM, bahuta jIta hogo, isaliye ise kharIda leN| isa prakAra vicAra kara rAjakumAra ne dhannA se kahA-"seTha, bher3A becanA hai|" dhannA ne uttara diyA "hA~, para isakI kImata bahuta hai|" rAjakumAra ne pUchA ki "kImata kitanI hai ?" dhannA ne kahA-"savAlAkha sone kI muhareM" rAjakumAra bolA-"ye savAlAkha muhareM lo aura yaha bher3A mujhe de do|" dhannA ne bher3A rAjakumAra ko dekara savAlAkha sone kI muhareM le liiN| dhannA, kaisA bhAgyavAna thA, ki use ar3hAIlAkha sone kI muhareM mila gii| usake bar3e bhAI bahuta daur3e, lekina kismata ke phUTe the| unheM koI AmadanI nahIM huii| cAroM bhAI ghara Aye / saba loga dhannA kI bar3AI karane lage / dhannA kI bar3AI sunakara una tInoM bhAiyoM ke muMha utara gaye / ve kahane lage, ki "dhannA ne to jUA khelA thA / zarta lagAnA jUA hI kahalAtA hai| jUA khelA thA, usameM kabhI hAra gayA hotA to kyA dazA hotI ? juA khelanA vyApAra nahIM kahalAtA, vyApAra meM dhannA kI parIkSA kro|" dhanasAra seTha ne apane bar3e lar3akoM se kahA "lar3ako ! pAgala mata bno| kiso ko acchA dekhakara prasanna honA caahiye| usase IrSyA nahIM karanI caahiye| pitA kI bAta sunakara tInoM lar3akoM ne uttara diyA" acchA, hama tInoM to bevakUpha haiM aura ApakA eka dhannA hI samajhadAra hai| sajjana, saMbaMdhI, jAti-nyAti meM dhannA kI khUba bar3AI hotI thii| dhannA ke tInoM bar3e bhAiyoM se dhannA kI bar3AI sahI na jaatii| ve sadA hI kur3hA krte| seTha ne socA ki lAo, eka bAra phira ina saba kI parIkSA Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vIra dhannA ] [ 31 kareM / isa prakAra vicAra kara seTha ne apane saba lar3akoM ko bulAyA / lar3akoM ko thor3I thor3I sone kI muhareM dekara seTha ne sabase kahA ki "isa bAra bhUla mata jAnA, saba dhyAna rakhakara isa sone kI muharoM se kamAI karanA / saMdhyA ke samaya saba ghara ko lauTa AnA / aura apanI AmadanI sabako batAnA / " saba lar3ake sone kI muhareM lekara cale / eka bhAI eka tarapha gayA aura dUsarA bhAI dUsarI tarapha gayA / isa taraha cAroM bhAI pRthaka-pRthaka ho gaye / dhannA bAjAra meM gayA bAjAra meM eka sundara palaMga bika rahA thA, lekina becane vAlA zmasAna kA bhaMgI thA, isaliye koI netA na thA / palaMga ko dekhakara dhannA ne vicAra kiyA, ki palaMga nizcaya hI koI karAmAta hai, isaliye palaMga ko kharIda lenA acchA rahegA / isa prakAra vicAra kara dhannA ne usa bikate hue palaMga ko le liyA / ve tInoM bhAI khUba daur3e, ghUme, lekina kucha na kamA sake / nirAza hokara ghara lautte| ghara meM dhannA ke lAe hue palaMga ko dekhakara tInoM bhAiyoM ne dhanasAra seTha se kahA - pitAjI, apane samajhadAra lar3ake ko dekho, yaha palaMga to murade kA hai| ise kyA ghara meM rakhA jA sakatA hai ? hama to isa palaMga ko ghara meM na rahane deMge / isa prakAra kahakara tInoM bhAI uThe aura usa palaMga ko uThAkara bAhara paTaka diyA | paTaka dene se palaMga kI paTTI va pAye alaga-alaga ho gae aura isameM se bar3e kImatI ratna nikale / tInoM bhAI cakita raha gae aura mu~ha meM a~gulI dabAkara ina ratnoM kI ora dekhane lage / seTha ne tInoM lar3akoM se kahA ki kaho dhannA ko bar3AI na saha sakane vAle lar3ako ! dhannA kI parIkSA ho gaI yA aura bAkI hai ?" tInoM bhAI pitA se kahane lage ki hA~ Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 ] [ jaina kathA saMgraha pitA jI, hama saba to dUsare kI unnati na dekha sakane vAle haiN| aura eka ApakA dhannA hI acchA hai / Apa hamArI kabhI bhI bar3AI nahIM kreNge| ekabAra godAvarI nadI meM eka jahAja AyA / jahAja meM bahuta kImatI kirAnA bharA huA thaa| kirAne kA svAmI mara gayA thA, isalie saba kirAnA rAjA ke adhikAra meM aagyaa| rAjA ne saba vyApAriyoM ko ekatrita hone tathA jahAja kA kirAnA kharIdane kI AjJA dI / saba vyApArI ikaTThe hue| dhanasAra seTha ke yahA~ bhI rAjA kA bulAbA AyA ki Apa Apane yahA~ se bhI kisI eka vyakti ko rAjA kA bikatA huA kirAnA kharIdane ke lie bhejie| rAjA ke bulAve para dhanasAra seTha ne apane sabase bar3e lar3ake se kahA, "dhannadatta, kirAnA kharIdane ke lie jA" dhannadatta ne pitA ke uttara meM kahA ki 'prazaMsA karane ke lie to dhannA yAda AtA hai| aura kAma karane ke lie dhannadatta se kyoM kahate haiM ? maiM to nahIM jaataa| ApakA samajhadAra lar3akA hI jaaygaa|". dhanasAra seTha ne apane dUsare tathA tIsare lar3ake se bhI rAjA kA kirAnA kharIdane ke lie jAne ko khaa| lekina unane bhI dhanadatta kI taraha hI uttara de diyaa| taba dhanasAra seTha ne dhannA se kahA-"beTA, tU jaa|" dhannA ne kahA "jo pitA kI AzA hai, vahI kruuNgaa|" yaha kahakara dhannA kirAnA kharIdane gyaa| jahAja para saba vyApArI ekatrita he| jahAja ke kirAne meM se kisI vyApArI ne kezara, kisI ne kastUrI, aura kisI ne barAsa liyaa| isI prakAra kapUra, candana, agara, Adi samasta acchA-acchA kirAnA le liyaa| pIche se kevala namaka kI taraha kI miTTI kA dera hI raha gyaa| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vIra dhannA 1 [ 33 - saba vyApAriyoM ne kahA, ki "yaha miTTI kA Dhera dhannA ko de do| dhannA abhI lar3akA hai" "samajhadAra to hai nhiiN| isaliye yaha miTTI isI ko de do| eka vyApArI dhannA se bolA ki "dhannA tU vyApAra kA prAraMbha karatA hai, isaliye yaha namaka le jaa| isa namaka ko le jAne se vyApAra kA bahata acchA zakuna hogaa| dUsare vyApAriyoM ne pahale vyApArI ke isa kathana kA samarthana karate huye dhannA se kahA, ki "yaha seTha jI ThIka kahate haiN|" dhannA samajha gayA, ki "yaha saba loga mujhe ullU banAte haiM, lekina dekhatA hU~ ullU kauna banatA hai !'' isa prakAra vicAra kara dhannA ne kahA "mere bhAgya meM yaha namaka hai to koI harja nahIM, maiM ise hI le luugaa|" / dhannA isa namaka ko lekara ghara aayaa| dhannA ke dvArA lAI huI namaka kI sI miTTI ko dekha kara tInoM bhAI pitA se kahane lage ki "pitAjI ! apane samajhadAra lar3ake kI karatUta dekho| hama kahate hI the, sacce vyApAra meM parIkSA hotI hai| zahara meM aura sabane to acchA acchA kirAnA kharIda liyA, lekina bhAI ne miTTI khriidii| kahiye dhannA bahuta hoziyAra hai na ?" dhanasAra seTha dhannA se pUchane lage, ki "dhannA ! tU yaha miTTI kyoM lAyA ! tujhe koI acchA kirAnA nahIM milA ? dhannA ne uttara diyA ki-"pitAjI, yaha miTTI nahIM hai, tejaMturI hai / kar3AhI ko garama karake usameM tejaMturI DAla dene se sonA bana jAtA hai| dhannA ke kathanAnusAra prayoga karake dekhA, to sacamuca sonA bana gayA / saba loga bahuta prasanna hue / aura dhannA bahuta dhanavAna bana gyaa| dhannA ke tInoM bhAiyoM ne dhannA se IrSyA karanA nahIM chodd'aa| ve nitya kalaha kiyA karate / dhannA ne vicAra kiyA ki "bhAiyoM kA Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ jaina kathA saMgraha yaha dveSa acchA nahIM hai / mere kAraNa dUsare bhAiyoM ko duHkha hotA hai isaliye merA yahA~ se nikala jAnA hI acchA hai / yahA~ se nikala kara maiM paradeza jaauuNgaa| aura vahAM udyoga karake mauja kruuNgaa|" apane bhAgya kI parIkSA bhI ho jaaygii| isa prakAra nizcaya karake dhannA eka dina jaldI uThA / aura ghara se bAhara nikala kara paradeza ke liye cala diyA / dhannA calatA huA aura bahuta kucha dekhatA huA eka nagara ke bAhara AyA / usa nagara kA nAma rAjagRha thaa| nagara ke bAhara eka sUkhA huA bAga thaa| usa sUkhe hue bAga meM hI dhannA rAta ke samaya Thahara gyaa| "bhAgyazAlI ke pAMva jahAM par3eM, vahAM kyA nahIM hotA ?" isake anusAra jisa sUkhe bAga meM dhannA rAta ke samaya rahA thA, savere vaha sUkhA bAga harA dokhane lgaa| bAga ke mAlI ne bAga harA hone kI sUcanA bAga ke mAlika seTha ko dI / yaha sUcanA pAkara seTha bahata harSita huaa| seTha ne dhannA ko apane yahAM bulaayaa| dhannA seTha ke yahAM gayA / seTha ne dhannA ko bhojana karAyA aura bahuta sammAna kiyaa| phira seTha ne dhannA se bAtacIta kii| bAga ke harA hone se tathA bAtacIta se seTha samajha gayA, ki yaha koI bhAgyavAna puruSa hai| dhannA ko pratApI puruSa jAnakara seTha ne apanI kanyA kA vivAha usake sAtha kara diyaa| dhannA bar3A bhAgyavAn thA / jahA~ usake pAMva par3ate the, vahA~ dhana kA Dhera laga jAtA thaa| dhannA jahAM bhI gayA, vahAM se khUba dhana milaa| yahA~ bhI vaha bar3A seTha ho gyaa| rAjagRha meM ekabAra rAjA kA hAthI masta ho gyaa| usa masta hAthI ko koI bhI vaza meM na kara sakA / rAjA ne hiMDhorA piTavAyA ki jo koI isa hAthI ko vaza meM karegA, usake sAtha maiM apanI rAja Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vIra dhannA ] . mArI kA vivAha kara dUMgA / dhannA bahuta sAhasI thA / DhiMDhore ko sunakara usane hAthI ko vaza meM kara liyaa| rAjA ne apanI kumArI kA vivAha dhannA ke sAtha kara diyaa| isase sAre nagara meM dhannA kA bahuta mAna bar3ha gyaa| . usI rAjagRha nagara meM eka karor3apati seTha rahatA thaa| usa seTha kA nAma gaubhadra thA / gaubhadra ke yahA~ eka kAnA AdamI aayaa| yaha kAnA AdamI gaubhadra seTha se kahane lagA ki-"seTha Apa apane eka lAkha rupaye lIjiye aura merI jo AMkha Apake yahAM giravI rakhI hai, vaha lAiye / seTha ne usa kAne ko uttara diyA, ki-"tumhArI bAta bilakula jhUTha hai / aisA honA kadApi saMbhava nahIM / seTha ne yaha uttara de diyA, lekina vaha kAnA AdamI kyoM mAnane lagA ? use to seTha ke gale par3anA thA / Akhira ko seTha se kAne ne lar3AI kI aura vaha rAjA ke pAsa nyAya mAMgane ke liye gyaa| rAjA samajha to gayA ki yaha kAnA AdamI Thaga hai, lekina vaha isa vicAra meM par3a gayA ki isa kAne AdamI ko jhUThA kaise ThaharAyA jAya ? , yaha bAta dhannA ko mAlUma huii| dhannA rAjA ke darabAra meM gayA aura rAjA se kahA-ki yadi AjJA ho to isa mAmale kA tyAya maiM krhuuN| rAjA ne uttara diyA ki-acchI bAta hai, tumhIM isakA nyAya kro| dhannA ne seTha aura usa Thaga, donoM ko bulAyA aura nyAya ke liye Thaga se kahA ki seTha ke yahAM bahuta sI AMkheM giravIM haiM una AMkhoM meM yaha patA kaise laga sakatA hai, ki kaunasI AMkha kisakI hai, isaliye tumhArI jo AMkha seTha ke yahA~ giravI rakhI hai, usakA namUnA lAo aura apanI AMkha le joo| dhannA ke isa kahane se Thaga pakar3A aayaa| vaha, AMkha kA namUnA kahAM se de sakatA thA ? yadi namUne ke liye apanI AMkha detA hai to andhA ho jAtA hai, isa prakAra isa kAne kI ugI siddha huI aura rAjA ne use daNDa diyaa| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 ] [ jaina kathA saMgraha dhannA ke nyAya se gaubhadra seTha bahuta harSita huye / gaubhadra seTha ne apanI kanyA kA vivAha dhannA ke sAtha kara diyaa| usa kanyA kA nAma subhadrA thaa| eka dina dhannA khir3akI meM baiThA huA nagara ko dekha rahA thaa| usane thor3e se bhikhAriyoM ko dekhA, jo usake kuTumbo jaise jAna par3ate the| dhannA ne patA lagAyA, to mAlUma huA ki ye bhikhArI usake kuTumbI hI haiN| dhannA vicArane lagA, mere kuTumbI isa dazA meM kaise haiM ? . ___usane apane kuTumbiyoM se isa sthiti meM pahu~cane kA kAraNa pUchA / dhannA ke pitA ne uttara meM kahA, ki- 'beTA. bhAgyavAn kI balihArI hai| jaba taka tu thA. taba taka sabhI taraha se Ananda thA, lekina ghara se tere jAte hI dhana bhI calA gayA / rAjA ko tere cale jAne kI khabara milane para usane hamako bahata hairAna kiyaa| hamArA dhana chInakara hameM bhikhArI banA diyaa| isa bhikhArIpane se hama vahA~ kaise raha sakate the ? isaliye hama usa pradeza se cala diye|" dhannA ne apane kuTumbiyoM ko apane sAtha rakha liyaa| vaha sabako acchA-acche bhojana karAtA, sabako acche-acche kapar3e pahinAtA, sabakI abhilASA pUrI krtaa| rAjagRha ke saba logoM ko dhannA bahuta priya thA / saba loga dhannA ko hI pUchA karate the| dhannA ke bhAiyoM ko to koI pUchatA hI na thA / saba dhannA kI hI bar3AI karate the| dhannA ke bhAiyoM ko yaha bAta sahana na huii| ve pitA ke pAsa Akara bole,-"pitAjI, Apa hamArA bhAga alaga karake hameM de dIjiye / dhannA ke sAtha rahanA hameM svIkAra nahIM hai|" Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vIra dhannA ] pitA ne kahA - "bacco, tuma kisa vastu meM apanA bhAga cAhate ho ? yaha saba sampatti to dhannA kI hai / tumhAre zarIra para to kapar3A bhI na thA, phira bhAga kaisA cAhate ho? dhannA kI sampatti, tuma logoM meM nahIM ba~Ta sktii|" dhannA ke tInoM bhAI kahane lage, ki"hama saba kucha jAnate haiN| dhannA ghara se ratna curAkara yahA~ bhAga AyA hai / hameM hissA dIjie, nahIM to phajIhata hogii| ___ bhAiyoM kI bAtoM ko sunakara dhannA vicArane lagA, yaha to phira se kalaha prAraMbha huaa| mere ko kalaha acchA nahIM lagatA, isalie paradeza jAU~gA aura vahAM kamAU~gA tathA Ananda kruuNgaa| isa prakAra vicAra karake dhannA prAtaHkAla jaldI uThakara cala diyA / dhannA, kauzAmbI nagara meM aayaa| kauzAmbI ke rAjA ke darabAra meM maNi kI parIkSA ho rahI thii| usa maNi kI parIkSA koI na kara skaa| dhannA dvArA usa maNi kI parIkSA kara lene ke kAraNa rAjA ne apanI lar3akI dhannA ke sAtha vivAha dii| __ yahAM dhannA ne dhanapura nAma kA grAma bsaayaa| dhanapura grAma meM aura saba bAtoM kA sukha thA, lekina pAnI kA bar3A dukha thaa| isa dukha ko miTAne ke lie dhannA ne tAlAba khudavAnA zurU kiyaa| ... dhannA hamezA usa tAlAba para yaha dekhA karatA, ki kitanA kAma huA hai / tAlAba para eka dina dhannA ne apane parivAra ko dekhA / parivAra ke loga tAlAba para majadUrI karake apanI gujara calAte the| dhannA ne pahale to parivAra ke logoM se apanI jAna pahicAna nahIM kI, lekina phira jAna pahicAna karake unase saba bAta pUchI / pitA ne uttara diyA, ki beTA, tere jAne kI khabara rAjA ko huI, isalie rAjA ne hamArA tiraskAra kiyaa| isI Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 ] [ jaina kathA saMgraha kAraNa hamArI yaha dazA huI hai / pitA kA uttara sunakara, dhannA ko bahuta duHkha huaa| usane parivAra ko apane sAtha rakhakara phira sukhI kiyaa| dhannA ne dhanavAna kuTumboM kI aura bhI cAra kanyAoM ke sAtha vivAha kiyaa| usake saba mila kara 8 striyAM ho gii| aba vaha rAjagRha nagara meM rahane lgaa| usake mAtA pitA anazana karake mRtyu ko prApta huye| - ekabAra dhannA snAna karane ke lie baiThA thA, 'subhadrA' snAna karA rahI thiiN| subhadrA kI A~khoM meM se TapaTapa AMsU girate the / ___ dhannA ne pIche kI ora dekhA, to subhadrA rotI huI dikhAI dii| dhannA ne subhadrA se rone kA kAraNa pUchA / uttara meM subhadrA kahane lagI, ki-'mere bhAI zAlibhadra ko vairAgya huA hai, vaha nitya eka strI ko tyAgatA hai aura isa prakAra 32 striyAM chor3anI haiN|" dhannA bolA, ki-"tumhArA bhAI bahuta kAyara hai, aisA karanA kahIM vairAgya kahalAtA hai ? vaha saba striyoM ko eka sAtha hI kyoM nahIM chor3a detaa| subhadrA bolI- "svAmInAtha ! bolanA to sahaja hai, lekina karanA bahuta kaThina hai|" dhannA ne kahA --- aisA hai ?" subhadrA ne uttara diyA- hAM ! dhannA ne kahA ki, "maiM isI samaya sabhI striyoM ko chor3a detA huuN|" / subhadrA samajha gaI, ki yaha ha~sI karate khA~sI huii| subhadrA aura dhannA kI anya striyoM ne bahuta samajhAyA, lekina dhannA apane nizcaya para se na TalA / taba dhannA kI striyoM ne kahA, "yadi Apa nahIM mAnate haiM to hama bhI Apake sAtha hI dIkSA leNgii|" dhannA ne uttara diyA, Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vIra dhannA [ 39 "yaha to bar3e Ananda kI bAta hai|" dhannA kI striyAM bhI dIkSA lene ke liye taiyAra ho gii| dhannA zAlobhadra ke ghara AyA, aura AvAja dI-"are kAyara, vairAgya aisA hotA hai ? maiM ATha striyoM sahita calatA huuN| tere ko bhI calanA ho to bAhara nikl|" zAlIbhadra ke mana meM vrata lene kA joza to thA hI, aise hI samaya meM dhannA kI yaha bAta sunii| isa kAraNa usakA joza bar3ha gyaa| itane meM hI samAcAra milA ki bhagavAna mahAvIra samIpa ke pahAr3a para padhAre haiM / yaha bAta sunakara dhannA aura zAlIbhadra donoM hI bahata Anandita hue| dhannA ne apanI striyoM sahita dIkSA lii| zAlIbhadra ne bhI Akara dIkSA le lii| ..... - aba dhannA aura zAlobhadra bar3e vikaTaM tapa karane lge| kisI samaya eka mAsa kA upavAsa karate, to kisI samaya do mAsa kA upavAsa karate / kisI samaya tIna mAsa aura kisI samaya cAra mAsa kA upavAsa karate / isa prakAra dhannA, zAlIbhadra, jo bar3e vilAsI the, aba mahAna tapasvI hogye| - donoM mahAna tapasviyoM ne, bahuta samaya taka tapa kiyA, mana tathA vacana ko bahuta pavitra bnaayaa| anta meM mahAtapasvI kI bhAMti unhoMne apanA jIvana saphala kiyaa| - . . Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6 buddhinidhAna abhayakumAra veNAtaTa nAmaka eka grAma thaa| isa gAMva meM abhaya nAmaka eka lar3akA rahatA thaa| yaha bahuta adhika buddhimAna, bar3A hoziyAra aura par3hane-likhane tathA khelane-kUdane meM bar3A teja thaa| abhaya eka dina khelane gayA / vahA~ khela hI khela meM lar3AI ho gii| itane meM eka lar3akA-abhaya se bolA-"are binA bApa vAle udhara baiTha, itanI tejI kisake bala para dikhalA rahA hai ? abhaya bolA"jarA vicAra kara bola, mere pitA to abhI maujUda hI haiM, kyA tU bhadra seTha ko nahIM pahicAnatA" ? vaha lar3akA kahane lagA.-"are ve to terI mAM ke pitA haiM, tere pitA kahA~ se ho gae ?" yaha bAta sunakara abhaya apane ghara AyA aura apanI mAtA se pUchane lagA- "mAtAjI, mere pitAjI kahAM haiM ?" mAtA ne uttara diyA - "beTA, ve dukAna para hoMge" abhaya ne phira kahA-"ve to Apake pitA haiM, maiM to apane pitA ko pUcha rahA hU~ ?" abhaya kI yaha bAta sunakara naMdA atyanta duHkhI ho gaI aura netroM meM A~sU bharakara yoM kahane lgii| "suna beTA ! ekabAra yahAM eka musAphira aaye| ve rUpa guNa, tathA teja kI khAna the| saba taraha se ve bar3e pratApI aura yogya mAlUma hue, ataH pitAjI ne unake sAtha merA vivAha kara diyaa| abhI vivAha ke kucha hI dina bIte the ki eka dina paradeza se kucha U~Ta savAra aaye| unameM se kucha savAra nIce utare aura tumhAre pitAjI ko ekAnta meM bulAkara unase kucha bAtacIta kii| una Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ buddhinidhAna abhayakumAra ] [.89 savAroM kI bAta sunakara, tumhAre pitA tatkSaNa jAne ko taiyAra hue| unhoMne mujhase kahA- "mere pitAjI mRtyu zaiyA para par3e haiM, ataH maiM unase milane jAtA huuN| tuma apane zarIra kI rakSA karanA aura acchI taraha rahanA / " yaha kahakara unhoMne mujhe eka ciTThI dI aura Apa una Aye hue savAroM ke sAtha cale gaye / ve jaba se gaye taba se phira nahIM M lautte| varSoM vyatIta hogaye / pratidina sUrya udaya hokara asta ho jAtA hai, kintu pyAre beTA abhaya / itane adhika intajAra ke bAda bhI Aja taka unakA kula patA nahIM hai / 1 abhaya ne mAtA se kahA - " mAM mujhe vaha ciTThI dikhalAo, maiM dekha to sahI ki usa ciTThI meM Akhira kyA likhA hai ?" mAtA ne vaha ciTThI de dI, use par3hakara abhaya phira bolA"mAM Apa cintA na kIjiye mere pitA to rAjagRha ke rAjA haiM / " nandA ne bar3e Azcarya se pUchA - "kyA sacamuca tere pitA rAjagRha ke rAjA haiM ?" abhaya - "hA~ ! isa ciTThI kA jo aisA hI artha hai / " ww nandA, yaha sunakara bar3I prasanna huI / kintu isake bAda hI yaha socakara vaha bahuta dukhI hogaI, ki maiM aise acche pati ke viyoga maiM yahAM par3I par3I dina bitA rahI huuN| abhaya ne apane jIvana meM mandA ko pahalI bAra itanA dukhI dekhA thA, isaliye use bhI bar3A duHkha ho AyA vaha kahane lagA- "mAM / Apa jarA bhI cintA na kIjiye; calo hama loga rAjagRha ko caleM, vahAM avazya hI mere pitAjI se mulAkAta hogI / " ( 2 ) rAjagRha usa kAla meM magadhadeza kI rAjadhAnI bhI / usakI Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 jaina kathA saMgraha zobhA kA varNana nahIM kiyA jA sktaa| usa nagara meM mahaloM, mandiroM, bAjAroM tathA caukoM kI sundaratA apAra thii| nandA aura abhaya donoM rAja gRha Aye aura vahAM aphara eka gRhastha manuSya ke yahA~ tthhre| usake bAda abhaya zahara kI zobhA dekhane ko niklaa| vahAM usane eka sthAna para bahuta se manuSyoM kI bhIr3a jamA dekhI / yaha dekhakara abhaya ne vicA' ki, Akhira ye loga yahA~ para kyoM ikaTTha hue haiM ? avazya hI koI dekhane ke kAbila bAta yahAM hogI / acchA maiM svayaM hI pUcha kara dekha ki Akhira mAmalA kyA hai ? usane bhIr3a ke pAsa jAkara eka bUr3he se pUchA-"bAdhA ! yahAM kyA batAze bAMTe jA rahe haiM ?" bUr3he ne kahA- "bhAI ! tI to batAze bahuta acche lagate haiM, kintu yahA~ to batAzoM se bhI acchI cIja bAMTo jA rahI hai|" __ abhaya-"vaha kyA ?" bUr3hA-vaha hai, mahArAjA zreNika kA pradhAnamantrI pada / unake yahA~ pradhAnamantrI kA pada Ajakala khAlI hai| yoM to yahA~ cArasau ninnAnave kAryakartA haiM, kintu unameM eka bhI aisA nahIM haiM, jo pradhAnamantrI ke pada kA kArya kara ske| usa sthAna para to vahI manaSya kArya kara sakatA hai, jo buddhi kA bhaMDAra ho| yahI kAraNa hai, ki rAjA ne aise manuSya kI khoja karane ke liye khAlI kue meM a~gUThI DalavAkara yaha ghoSita kiyA hai ki jo manuSya kura ke kinAre para khar3A hokara isa aMgUThI ko nikAla degA, use hI maiM apane pradhAnamantrI kA pada duuNgaa| yaha sunakara abhaya usa bhIr3a meM ghusA aura vahAM ikaTThe hue manuSyoM ko sambodhana kara bolA--"are bhAiyo! Apa loga itanI adhika cintA meM kyoM par3e haiM, kue meM se a~gUThI nikAlanA kaunasI bar3I bAta hai ?" Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ buddhinidhAna abhayakumAra ] una manaSyoM ne kahA bhAI-"yaha tumhArA kAma khela nahIM hai| isameM bar3e-bar3e buddhimAnoM kI buddhi bhI cakarA rahI hai, to tuma kyA kara sakate ho?" abhaya bolA-"jI hAM, mere liye to yaha kAma khela hI hai.. kintu kyA mere samAna paradezI manuSya bhI isa parIkSA meM bhAga le sakatA hai ?" manuSyoM ne uttara diyA-"isameM kyA bAta hai ? kahAvata mazahara hai, ki 'jo gAya carAve' vahI gvaalaa|" yadi tuma sacamuca ise nikAla sako, to avazya hI tumheM pradhAnamantrI pada milegaa| - abhaya kue para aayaa| use dekhakara loga Apasa meM kAnAphasI karane lage-ki yaha lar3akA kyA kara sakatA hai ?" kue para pahu~ca kara abhaya ne tAjA gobara ma~gavAyA aura use a~gUThI ke Upara DAla diyaa| isake bAda thor3I sI sUkhI ghAsa ma~gavAI, use sulagAkara ThIka usI gobara para DAla dii| Aga kI garmI ke kAraNa vaha gobara sUkha gayA aura vaha a~gUThI bhI usI meM cipaka gii| phira usane pAsa hI ke eka pAnI se bhare hue kue para se usa kue taka eka nAlI khudavAI aura usIke dvArA usa khAlI kue me pAnI bharanA zurU kiyaa| bharate-bharate jaba pAnI Upara taka AgayA taba vaha kaMDA bhI Upara A gyaa| abhaya ne usa kaMDe ko uThA liyA aura usameM se vaha aMgUThI nikAla lii| jitane loga khar3e the ve saba abhaya kI caturAI dekhakara bola uThe, "isa laDake kI buddhi to kamAla hai|". rAjA ke jA sipAhI mojUda the, unhoMne jAkara rAjA se yaha bAta khii| rAjA ne tatkSaNa abhaya ko bulAyA aura usase pUchA-"beTA, tumhArA kyA nAma hai aura tuma kahAM ke rahane vAle ho ?" abhaya-"maiM vaiNAtaTa kA rahane vAlA hU~ aura merA nAma abhaya hai|" Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 [ jaina kathA saMgraha zreNika-"tuma apane yahA~ ke bhadra seTha ko jAnate ho?" abhaya-hA~, mahArAja, "bahuta acchI taraha jAnatA huuN|" zreNika-"unakI nandA nAmaka putrI garbhavatI thIM, usake kyA huA thA ? abhaya-"mahArAja, usake putra huA thaa|" zreNika-"usa lar3ake kA nAma kyA rakhA gayA ?" . abhaya-"mahArAja, suniye ! Apa jisa samaya bhayaMkara yuddha kara rahe hoM, usa samaya ApakA zatru Apase bhayabhIta ho jAya / phira vaha apane muMha meM eka tinakA lekara Apake sAmane Ave, to batalAiye, usa samaya vaha Apase kyA mAMgegA? zreNika-"abhaya" abhaya-"mahArAja, to usakA bhI yahI nAma hai, usakI aura merI bar3I gAr3hI mitratA hai| kinhIM mitroM ke mana to eka hote haiM kintu zarIra alaga-alaga hote haiM / parantu merA aura usakA mana to eka hai hI para zarIra bhI eka hI hai|" zreNika -"to kyA tuma svayaM abhaya ho|" abhaya-"hA~, pitAjI, ApakA socanA ThIka hai| zreNika-- "to nandA kahA~ aura kisa taraha hai ?" abhaya-"pitAjI, ve nagara ke bAhara eka bhale AdamI ke yahA~ ThaharI huI haiM aura Apake viyoga meM atyanta dukhI haiN|" abhaya kI bAta sunakara rAjA zreNika bar3e prasanna hue| ve bar3I dhUmadhAma aura gAje-bAje se nandA ko zahara meM le Aye aura use apanI paTarAnI banAyA / abhaya ko unhoMne apane pradhAnamantrI kA pada de diyaa| - jahA~ abhaya ke samAna buddhimAna-pradhAna ho, vahAM kisa bAta Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ buddhinidhAna abhayakumAra ] kA dukha raha sakatA hai ? rAjA zreNika ko jaba kabhI kisI Apatti kA sAmanA karanA par3A, tabhI abhayakumAra ne apanI buddhi se usa saMkaTa ko dUra kara diyA / ve sadaiva rAjA kI sahAyatA ke lie taiyAra rahate the| ekabAra rAjA zreNika cintA meM baiThe the / usI samaya abhayakumAra vahA~ Aye / rAjA ko cintita dekha, unhoMne pUchA-"pitAjI, Apa cintA meM kyoM baiThe haiM ? zreNika ne uttara diyA / vaizAlI ke rAjA cer3A ne merA apamAna kiyA hai| unake do sundara kanyAyeM haiM, unameM se eka ke sAtha maiMne apanA vivAha karane kI icchA prakaTa kii| uttara meM unhoMne kahA-"tumhArA kula mere kula kI apekSA halkA hai, ataH mero kanyA tumheM nahIM dI jA sktii|" abhayakumAra ne kahA ki-"oho, yaha kaunasI bar3I bAta hai ? chaH mahIne ke andara hI maiM una donoM kumAriyoM kA vivAha Apake sAtha karavA dUMgA / pitAjI, Apa jarA bhI cintA na kiijiye|" ghara Akara abhaya ne apane nagara ke catura citrakAroM ko bulavAyA aura unase kahA-"mahArAja zreNika kA eka sundara citra taiyAra kro| apanI sArI kalA lagAkara use acche se acchA banAo aura dhyAna rakho ki usameM jarA bhI kasara na rahane pAve / " citrakAroM ne rAta dina parizrama karake eka sundara citra taiyAra kiyaa| abhaya ne bhI citrakAroM ko khUba inAma dekara prasanna kiyaa| usa citra ko lekara abhayakumAra vaizAlI Aye / vahAM Akara unhoMne apanA nAma dhanaseTha rakhA / aura rAjamahala ke nIce apanI dukAna kholii| unakI dukAna para taraha-taraha ke itra-tela Adi bikate aura dUsarI bhI aneka prakAra kI vastuyeM bikatI thiiN| dhanaseTha bar3I mIThI vANI bolate the| jo grAhaka unake yahA~ mAla lene AtA, Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46 ] [ jaina kathA saMgraha vaha prasanna hokara jAtA thaa| isake atirikta ve apanA mAla becate bhI the bahata sastA / sAtha hI mAla bhI bahata bar3hiyA rakhate the| yahI kAraNa thA ki thor3e hI dinoM meM unakI dukAna acchI taraha jama gii| yoM to sabhI loga unake yahAM saudA kharIdate hI the kintu unake dukAna kI pratiSThA thor3e hI dinoM meM itanI bar3hI ki rAjA ke ranavAsa kI dAsiyA~ bhI unhIMke yahA~ sAmAna kharIdane Ane lgiiN| jaba dAsiyAM vastu kharIdane AtIM to dhanaseTha usa citra kI pUjA karane lgte| unheM yaha karate dekha eka dina eka dAsI ne unase pUchA-"dhanaseTha ! Apa kisakI pUjA karate haiM ?" dhanaseTha ne uttara diyA-"apane deva kI" dAsI ne kahA-isa deva kA nAma kyA hai ? "dhanaseTha ne uttara diyA-'zreNika" / dAsI ne Azcarya meM bharakara pUchA-'maiMne sabhI devatAoM ke nAma sune haiM, kintu unameM zreNika nAma ke deva koI nahIM / kyA ye koI naye deva haiN|" dhanaseTha ne kahA-"hAM ! tuma antaHpura kI striyoM ke liye magadha deza ke mahArAjA -- zreNika sacamuca naye deva hI haiN|" dAsI ne kahA-"kyA mahArAja zreNika itane adhika sundara haiM ?" aisA sundara svarUpa to Aja taka maiMne kabhI dekhA hI nahIM hai|" yoM kahakara vaha calI gii| usa dAsI ne Akara, yaha bAta rAjA cetaka kI putrI sujyeSThA se kahI / sujyeSThA kI icchA usa citra ko dekhane ko huii| usane vaha citra maMgavAyA, aura use dekhate hI vaha rAjA zreNika para mohita hogaI / usane dhanaseTha se kahalAyA ki-"Apa koI aisA upAya kIjiye, jisase kisI bhI taraha merA vivAha rAjA zreNika ke sAtha hai jaay|" abhayakumAra ne zahara ke bAhara se rAjA ke antaHpura (janAna khAne) taka eka suraMga khudavAI / usa suraMga ke daravAje para eka ra Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kuddhinidhAna abhayakumAra ] khar3A kiyA ajhai ra rAjA zreNika ko bhI vahAM bulA liyaa| rAjA zreNika usa ratha meM baiThakara rAjA cetaka kI celaNA nAmaka putrI ko le gaye / sujeSThA ke badale celaNA kaise AI. isakA vRtAnta "rAnI cle|" nAmaka pustikA meM likhA gayA hai| eka bAra rAjA zreNika ke bAga maiM corI hogii| usa bAga ke sabase acche AmoM ko koI curAkara tor3a le gayA / rAjA zreNika ne abhayakumAra ko bulAkara kahA-"abhaya ! ina AmoM kA cora jaldo pakar3a laao|" "abhara ne kahA-"jo aajnyaa|" abhayakumAra ne deza badalakara dhUmanA zurU kiyo / ekabAra ghUmate dhUmale ke logoM kI eka majalisa (maMDalI) meM phuNce| vahAM inheM dekhakara sabane Agraha kiyA ki-"bhAI, koI kahAnI kaho" logoM ke adhika kahane sUnane para abhaya ne eka kahAnI zurU kI-- eka kanyA thI / usane eka mAlI ko yaha vacana diyA thA ki merA vivAha cAhe jahA~ ho. parantu pahalo rAtri meM maiM tumase azya mulAkAta kruuNgii| thor3e dino ke bAda usa kanyA kA vivAha haA / vivAha ke bAda kanyA ne apane pati se, usa mAlI ko milane jAne kI AjJA maaNgii| pI ne bhI apanI rastrI ko usake liye hae vacana ke pAlana ke liye AjJA de dii| strI mAlI se milane ko jA rahI thI, ki rAste meM usa kare cora mile| unhoMne strI ko lUTanA caahaa| yaha devakara vaha strI bolI . 'bhAI, yadi tuma mujhe lUTanA cAho to prasannatA se lUTanA, kintu pahale mujhe eka vacana pAlana karane do| vivAha ko pahalI rAta meM eka mAlI se milane kA maiMne vAyadA kiyA hai. ataH pahale mujhe usase mila Ane do|" coroM ne Apasa meM kahA-.. "aisI kar3o pratijJA kA pAlana karane vAlI kabhI jhUTha nahIM bola sktii| acchA ise abhI to jAne do, loTatI bAra luttege|" Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 ] . [ jaina kathA saMgraha vaha strI Age calI / vahAM use rAkSasa milaa| usane strI se kahA --"maiM tujhe khaauuNgaa|" strI ne kahA -"yadi tuma mujhe khAnA cAho to khA lenA, kintu pahale mujhe apanA vacana pAlana karake Ane do| maiM lauTatI bAra avazya idhara aauuNgii|" rAkSasa ne kahA-"bahuta acchA, kintu lauTatI bAra idhara AnA jruur|" phira vaha strI mAlI ke pAsa phuNcii| mAlI ne kahA-"tujhe dhanya hai, aisI vacana ko pAlana karane vAlo to maiMne eka tujhako hI dekhA hai| jA, terI pratijJA pUrI hogii| strI lauTakara rAkSasa ke pAsa AI / rAkSasa ne socA-"vAha, yaha to bar3I satyabhASiNI hai / isa satyavAdinI ko kauna khAye ? phira vaha strI se bolA-"bahina, maiM tujhe prANadAna detA huuN|" phira mile cora, unhoMne bhI socA-"yaha to sacamuca apane vAyade kI pakkI hai / satya bolane kAlI ko kauna lUTe ?" unhoMne strI se kahA-"jA bahina, tU jA, hama tujhe lUTanA nahIM caahte|" vaha strI apane ghara aaii| yaha kathA kahakara, abhayakumAra ne una logoM se pUchA-ki batAo, strI ke pati, cora,rAkSasa aura mAlI meM kauna sabase zreSTha hai ? kisI ne uttara diyA-mAlI, jisane rAtri ke samaya javAna stro ko apane pAsa Ane para bhI use apanI bahana ke samAna maanaa| kisI ne kahA, usakA pati jisane pratijJA pAlana ke liye isa taraha kI AjJA dii| kisI ne kahA-rAkSasa, jisane javAna strI ko jIvita chor3a diyA / itane meM eka AdamI bola uThA, ki sabase acche ve cora haiM jinhoMne itane gahane lUTane ko mila rahe the, ve na lekara usa strI ko yoM hI chor3a diyaa| abhayakumAra ne socA-avazya hI yaha manuSya Ama kA cora hai Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'buddhinidhAna abhayakumAra] [ 4 unhoMne usa manuSya ko tatkSaNa giraphtAra karA diyA / anta meM usa manuSya ne bhI svIkAra kara liyA, ki maiM hI Ama curAne vAlA huuN|' (6) ekabAra ujjaina ke rAjA caMDapradyota ne rAjagRhI para bar3e jora se car3hAI kI / abhayakuAra ne vicArA, ki-"isake sAtha lar3AI karane meM koI lAbha nahIM hai / donoM tarapha ke lAkhoM manuSya mareMge, phira bhI yaha nahIM kahA jA sakatA ki jIta kisakI hogI? isaliye yahI ucita hai, ki kisI tarakIba se kAma liyA jaave|" unhoMne ghar3oM meM sone kI muhareM bharavAI aura unheM cupake se zatru kI chAvanI meM gddh'vaadiiN| usake bAda, dUsare dina unhoMne caMDapradyota ko eka patra likhA-"pUjya mausAjI ko mAlUma ho ki mujhe ApakA prema eka kSaNa bhI nahIM bhuultaa| abhI Apa para eka bahuta bar3I Aphata Ane vAlI hai, yahI kAraNa hai, ki usase hoziyAra rahane ke lie maiM Apako yaha patra likha rahA huuN| mere pitAjI ne bahuta sA dhana dekara, ApakI senA ko apanI tarapha phor3a liyA hai| yadi Apa jAMca kareMge to zeSa saba bAteM bhI Apako mAlUma ho jaaveNgii| ___ caMDapradyota ne apanI chAvanI meM jA~ca kI, to vahAM unheM sone kI muharoM se bhare hue ghar3e mile / yaha dekhakara unheM vizvAsa ho gayA ki abhayakumAra kA likhanA satya hai, unhoMne tatkSaNa apanI senA ko vApisa lauTane kA hukma de diyaa| caMDapradyota ko thor3e dinoM ke bAda mAlUma huA, ki abhayakumAra ne mujhe dhokhA diyA hai unheM to bar3A krodha ho aayaa| unhoMne apanI sabhA meM pUchA-"kyA tuma logoM meM koI aisA bahAdura hai, jo abhayakumAra ko jIvita pakar3a kara lA sake ? yaha sunakara eka vezyA Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 ] jaina kathA saMgraha ] bolI-"hA mahArAja ! maiM taiyAra huuN| abhayakumAra ko jIvita. hI pakar3a kara Apake sAmane hAjira kara duuNgii|" usa vezyA ne apane sAtha do dAsiyAM lI, aura rAjagRhI meM Akara eka zrAvikA bana kara rahane lagI / ahA, aipI miSTha banakara rahane lagI, ki dekhane vAle ko usakI dhArmikatA para pUrA vizvAsa ho jAtA thaa| pratidina bar3e ThATha-bATa se bhagavAna kI pUjA karatI, vrata, upavAsa karatI aura sAre dina dharmacaryA karatI rhtii| ekabAra abhayakumAra maMdira meM pUjA karane ge| vahAM unhoMne isa zrAvikA kI bhakti dekhI to ve bahuta prasanna hue| unhoMne pUchA-- "bahina tuma kauna ho, aura kahA~ se AI ho ?" vaha vezyA bolI-''bhAI maiM ujjaina kI rahane vAlo haiM, merA nAma bhadrA hai / mere pati kA dehAnta hogayA hai, lar3ake the ve bhI mara gae, isalie donoM bahuoM ko lekara maiM yAtrA karane nikalI huuN| kie huye karmoM ko bhoge binA kaise chuTTI mila sakatI hai ?" abhayakumAra ne kahA-"bahina, Apa Aja mere yahAM bhojana kiijiegaa|" bhadrA-"kintu Aja to mere upavAsa hai / " abhayakumAra-"to kala pAraNA mere yahA~ kiijiyegaa|" bhadrA ne yaha bAta svIkAra kara lii| pAraNA inhIM ke yahAM kiyA / dUsare dina usane abhayakumAra ko nimantraNa diyA / abhayakumAra ne bhI use svIkAra kara liyA aura usake yahA~ bhAjana karane gye| usa kapaTo zrAvikA ne unheM bar3e prema se bhojana krvaayaa| kintu bhojana meM usane behozI ko davA milA do tho, ataH abhapakumAra behoza ho gye| usa samaya usa dhUtino ne rassI se kunAra ko bA~dha liyA aura ratha meM DAla kara ujjana cala dii| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ buddhinidhAna abha rakumAra ] [ 51 ___thor3I dera ke bAda, jaba abhayakumAra kI behozI dUra ho gaI to unhoMne apane Apa ko kaido kI dazA meM paayaa| ve usI kSaNa samajha gaye, ki dharma kA DhoMga racakara isa Thagino ne mujhe dhokhA diyA hai / usa vaizyA ne ujjaina pahuMca kara abhayakumAra ko caMDapradyota ke sAmane hAjira kiyaa| caMDapradyota ne unheM kaida kara liyaa| rAjA caMDapradyota ke yahA~ analagiri nAmaka eka sundara hAthI thaa| vaha hAthI, eka bAra pAgala ho gyaa| cNddprdyo| ne anekoM upAya kiye, kintu hAthI vaza meM nahIM aayaa| aba. kyA kareM ? vicAra karate-karate, rAjA ko abhaya kumAra yAda Aye, ataH unheM bulAkara pUchA- "abhayakumAra ! analagirI ko vaza meM karane kA koI upAya to btaao|" . abhayakumAra ne kahA-"Apake yahA~, udayana nAmaka eka rAjA kaida hai| usakI gAyana vidyA bar3I vicitra hai / yadi Apa usase gAyana karavAveM to usa gAyana ko sunakara hAtho vaza meM A jaaygaa| "rAjA ne aisA hI kiyA, jisase vaha hAthI vaza meM hogyaa| isa kAraNa, rAjA bahuta prasanna hue|" unhoMne kahA -'abhaya kumAra jela se chUTane ke atirikta tuma aura jo bhI cAho, vaha varadAna maaNgo|" abhaya ne kahA - "ApakA yaha vacana abhI Apake pAsa amAnata rakhatA hU~ / jaba mAMgane kA maukA AvegA, taba mAMga lUgA " abhaya ne aura bho aise hI tIna buddhimAnI pUrNa kAma kie| pratibAra rAjA caMDapradyota ne unheM eka-eka varadAna dene kA vacana diyaa| jaba saba milAkara cAra vacana ho ge| taba eka dina abhayakumAra ne kahA-"mahArAja, aba maiM apane varadAna mA~gatA huuN| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 52 ] [ jaina kathA saMgraha caMDa pradyota ne kahA- khuzI se mAMgo / kintu jela se chUTane ke atirikta ho varadAna mAMganA / abhayakumAra-"bahuta acchA maiM aisA hI varadAna maaNguugaa| yoM kahakara, unhoMne phira kahA-mahArAja ! Apa aura apanI zivAdevI , analagiri hAthI para baitthe| Apa donoM ke bIca meM maiM baittuu| phira ApakA ratha-ratna ginA jAne vAlA agnibhIru ratha maMgAo aura usakI citA banavAo / usa citA meM hama saba sAtha jala kara mara jAveM / basa, maiM itanA hI mAMgatA huuN| . aba, mAMgane meM aura kyA bAkI raha gayA thA ? abhayakumAra kI bAta sunakara, caMDa pradyota bar3e vicAra meM par3a gaye / anta meM unhoMne kahA-"abhayakumAra, tuma Aja se svataMtra ho|" abhayakumAra AjAda ho gaye, kintu ujjaina se jAte samaya unhoMne pratijJA kI ki-"dina dahAr3e jaba rAjA canDapradyota ko ujjaina se pakar3a ke le AU~, tabhI maiM saccA abhaya kumAra huuN|" abhaya kumAra, apanI pratijJA pUrI karane ke lie eka vyApArI bane aura apane sAtha do sundara striyAM lekara ujjaina Aye / vahAM Akara unhoMne nagara kI pradhAna sar3aka para eka makAna liyaa| ve donoM striyAM zRGgAra karake ThATha-bATha se ghUmatI rahatIM aura logoM ke citta haraNa karatI thiiN| ekabAra rAjA caMDapradyota ne hI una striyoM ko dekhA, aura mohita hokara unhoMne apanI dAsI ke dvArA una striyoM se kahalavAyA-"rAjA caMDapradyota tumase milanA cAhate haiM, ve kaba AveM ?" una striyoM ne kahA-"are bahina aisI bAta kyoM kahatI ho? tumhAre muha se aisA kahanA zobhA nahIM detaa|" dAsI usa dina vApisa calI gaI / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ buddhinidhAna abhayakumAra ] [ 53 dUsare dina bhI vaha dAsI Akara lauTa gaI aura tIsare dina phira AI / taba una striyoM ne kahA - "bahina ! hamAre sAtha hamArA eka bhAI bhI hai / vaha Aja se sAtaveM dina bAhara calA AvegA / usa samaya mahArAja bar3I prasannatA se yahAM padhAra sakate haiM / dAsI ne lauTakara canDapradyota se yaha bAta kahI / ataH ve sAtaveM dina kI pratIkSA karane lge| idhara abhayakumAra ne eka manuSya ko pAgala banAyA aura pratidina use khATa meM bAMdhakara vaidya ko dikhAne ke liye jAne lage / mArga meM vaha nakalI pAgala cillAtA jAtA ki maiM rAjA canDapradyota hU~, mujhe ye loga liye jA rahe haiM, koI char3Avo re!" loga usakI yaha bAta sunakara ha~sate / sAtaveM dina canDapradyota abhayakumAra ke yahAM Aye / abhayakumAra ne unheM khATa para bAMdha diyA aura khATa uThavAkara bAhara kI tarapha cale / candrapradyota cillAne lage- maiM rAjA canDapradyota hU~ mujhe ye loga liye jA rahe haiM, koI chur3Avo re ! loga yaha cillAhaTa sunakara ha~sane lage, ve jAnate the ki yaha becArA pAgala hai / ataH roja hI isa taraha cillAyA karatA hai / abhayakumAra, canDapradyota ko rAjagRhI meM lAye / canDapradyota ko dekhate hI rAjA zreNika bar3e krodhita hue aura unheM mArane daur3e kintu abhayakumAra ne unheM rokakara kahA - " pitAjI, ye apane mahamAna ! / ina para Apa kiMcit bhI krodha na kIjiye / maiM apanI pratijJA pUrI karane ke liye inheM yahAM pakar3a lAyA hU~ / aba inheM sammAnapUrva yahA~ se vidA kara dIjiye / ( 10 ) eka lakar3ahArA thA / vaha atyanta garIba thA / ekabAra usane nijI kA upadeza sunA, ataH use vairAgya ho gayA / usane dIkSA le tI aura apane gurU ke sAtha rAjagRhI AyA | Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 ] [ jaina kathA saMgraha vahAM bahuta se loga unakI pahalI dazA ko jAnate the, ataH ve unakA majAka karane lage / aura kahane lage-'ki isa dosta kA jaba kahIM ThikAnA na lagA taba sAdhU ho gyaa|" loga usakA aura bhI kaI taraha se tiraskAra karane lge| ataH unhoMne socA ki jahA~ apamAna hotA ho vahAM rahanA ucita nahIM hai| unhoMne apanA yaha vicAra apane gurUjI se btlaayaa| gurUjI ne kahA-"mahAnubhAva, tumhArA vicAra ThIka hai, hama loga kala yahAM se bihAra kara dege|" abhayakumAra, bhagavAna mahAvIra ke bar3e bhakta the| ve jisa prakAra rAjya kArya meM catura the, usI prakAra dharma-dhyAna meM bhI bar3e kuzala the / sadA zrI jinezvara deva kI pUjA karate aura sAdhumunirAjoM ko vaMdana karate the| unheM muni ke isa kaSTa kA patA lgaa| ataH ve apane gurU ke pAsa Aye aura unase prArthanA kI, ki-he bhagavan ! kRpA karake kama se kama eka dina to Apa aura yahIM ruka jAie, phira cAhe sukha pUrvaka bihAra kreN|" gurujI ne yaha prArthanA svIkAra krlii| / dUsare dina abhayakumAra ne rAjabhaMDAra meM se tIna mUlyavAna ratna nikAle / aura zahara ke bIca cauka meM Aye / vahA~ pahu~ca kara unhoMne yaha bAta prakaTa karavAI ki ye tIna mUlyavAna ratna hama denA cAhate haiM / yaha sunakara logoM ke jhuNDa ke jhuNDa vahAM ekatrita ho gae, aura abhayakumAra se pUchane lage-"he mantrI mahodaya, ye ratna Apa kise deMge ?" abhayakumAra ne uttara diyA-"ye ratna usa vyakti ko diye jAveMge jo tIna cIjeM chor3a deM, eka to ThaMDA pAnI, dUsarA agni aura tIsarI strii|" manuSyoM ne kahA-"ye to bar3I muzkila bAteM haiM / hamezA garma pAnI Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ buddhinidhAna abhayakumAra ] [ 55 pInA kisI Avazyaka kArya ke lie bhI agni na jalAnA, aura strI ke sAtha kA saMbaMdha chor3a denA, yaha kArya to hama se nahIM ho sakate / " .. abhayakumAra ne kahA-"taba yaha ratna una lakar3ahAre muni ke ho gaye, jinhoMne ye tInoM cIjeM chor3a dI haiN|" - logoM ne jAna liyA-'ki lakar3ahAre muni sacamuca pUre tyAgI haiM, tabhI abhayakumAra unakI prazaMsA karate haiN| hama logoM ne nAhaka hI unako ha~sI kI aura unheM cidd'aayaa|" phira abhayakumAra me logoM ko zikSA dI, ki aba bhaviSya meM koI bhI una muni se majAka na kareM aura na unakA apamAna hI kreN| ( 11 ) eka bAra, rAjA zroNika ne apanI sabhA meM pUchA, ki-"sabase adhika mUlyavAna kaunasI cIja hai|" kisI ne kahA hiiraa| koI bolA motii| taba abhayakumAra ne kahA-sabase adhika kImatI mAMsa hai / abhayakumAra kA uttara sunakara saba loga bola uThe, yaha" bAta galata hai, mAMsa to adhika se adhika sastI cIja hai|" abhayakumAra ne kahA"acchA maukA Ane para btaauuNgaa|" thor3e dinoM ke bAda, abhayakumAra eka seTha ke yahAM gaye aura unase kahA-'seTha jI rAjA zreNika, bImAra par3a gaye haiN| vaidya logoM ne batalAyA hai ki ye aura kisI bhI taraha se nahIM baca skte| inakI eka hI davA hai manuSya ke kaleje kA savA tolA maaNs| yadi yaha davA mila jAya to rAjA acche ho jAyeM, "ataH maiM Apake pAsa yahI lene ko AyA huuN|" abhayakumAra kI bAta sunakara seTha ghabarA uThe aura bole"sarakAra ! mujhase pA~ca hajAra rupayA le lIjiye, aura mujhe jIvita rahane dIjiye / Apa kisI aura se yaha mA~sa le liijiyegaa| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 56 ] [ jaina kathA saMgraha isa taraha abhayakumAra saba seTha sAhUkAroM tathA amIra-umarAdoM ke yahA~ ghUme, kintu kisI ne bhI apane kaleje kA mAMsa na diyA aura sabake saba rupaye paise dekara chUTa gaye / aba abhayakumAra ko Dhera kI Dhera sampatti prApta hogaI / dUsare hI dina usa dhana ko lekara abhayakamAra rAjasabhA meM Aye aura bole - "mahArAja ! itane adhika dhana ke badale meM savA tolA mA~sa bhI nahIM milatA / " yaha munakara saba darabArI loga lajjita hogaye / taba abhayakumAra ne phira kahA"mAMsa sastA avazya hai, kintu vaha kevala dUsaroM kA apane zarIra kA mA~ to adhika se adhika mUlyAMkana mAnA jAtA hai / abhayakumAra kI buddhimAnI ke, aise aise anekoM udAharaNa haiM / yahI kAraNa hai ki loga bhI yaha icchA karate haiM ki hamameM bhI abhayakumArakI - sI buddhi ho / ( 12 ) mahArAja zreNika ne, abhayakumAra ko rAjagaddI ke lAyaka dekhakara Agraha kiyA ki - "he putra ! tuma isa rAjya kA upabhoga kro| merI icchA bhagavAna mahAvIra se dIkSA lene kI hai / " kintu abhayakumAra ne kahA - " pitAjI ! mujhe rAjya kI AvazyakatA nahIM hai, maiM aba apanI AtmA kA kalyANa karanA cAhatA hU~ / prabhu mahAvIra se dIkSA lene kI merI bhI bar3I icchA hai / Apa isake liye mujhe AjJA dIjiye / " - rAjA zreNika ne, rAjya le lene ke liye bar3A Agraha kiyA, kintu abhayakumAra apane nizcaya para dRr3ha rahe / anta meM eka prasaMga vizeSa se prasanna hokara zreNika ne AjJA de dI / buddhi ke bhaNDAra abhayakumAra ne sAdhu hokara pavitra jIvana bitAnA prAraMbha kiyA, aura saMyama tathA tapa se Atma-zuddhi karane lge| bahuta dinoM taka aisA jIvana vyatIta kara, unhoMne apanI jIvanalIlA samApta kI / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 antima kevalI jambUsvAmI solaha varSa kA sundara kumAra hai| sone ke hiMDoledAra palaMga para baiThA hai| hAtha meM hIre se jar3I huI rezamI rassI hai, jisake dvArA vaha kar3Aka-kar3Aka jhUle le rahA hai / isa kumAra kA nAma hai-jambU / kroDAdhipati RSabhadatta kA vaha putra hai| unakI mAtA kA nAma hai dhAriNI / seTha ke yahI eka putra hai, ataH lAr3a-pyAra meM kisI bhI prakAra kI kamI nahI rakhI gii| / zahara kI acchI se acchI ATha kanyAoM ke sAtha thor3e hI dina pahale isa kumAra kI sagAI ho cukI hai| .. eka dina vana ke rakSaka ne Akara badhAI dete hue kahA,-ki "seThajI ! vaibhAragiri para zrI sudharmAsvAmI padhAre haiN| samatA ke sarovara tathA jJAna ke samudra gururAja ke padhArane se kise prasannatA nahIM hotI ? jambUkumAra kA hRdaya harSa se uchalane lgaa| usane hiMDolA banda kiyA aura gurU ke padhArane kI khuzakhabarI lAne ke inAma meM apane gale se motI kI mAlA nikAla kara vanapAlaka ko de dii| vanapAla prasanna hokara calA gyaa| - jambUkumAra ne sArathI se kahA-"sArathi ! ratha jaldI taiyAra karo, vaibhAragiri para gurUrAja padhAre haiM, maiM unake darzana karane ko jaauuNgaa|" . sundara sAmigriyoM se suzobhita ratha taiyAra kiyA gyaa| usameM baiThakara jambUkumAra vaibhAragiri ko cale / vaibhAragiri rAjagRhI ke bilakula najadIka thI, ata: ve thor3e hI samaya meM vahAM pahuMca gye| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 ] [ jaina kathA saMgraha . sudharmAsvAmI bhagavAna mahAvIra ke gaNadhara (saMgha nAyaka) the / ve usa samaya ke sAre jaina-saMgha ke netA the| phira bhalA unake upadezoM meM amRta kI varSA ke atirikta aura kyA ho sakatA thA ? ' jambUkumAra unheM vaMdana karake upadeza sunane lge| ve jyoM-jyoM upadeza sunate gaye, tyoM-tyoM unakA mana saMsAra se virakta hotA gyaa| upadeza pUrA hote-hote jambUkumAra kA hRdaya vairAgya se bhara gyaa| ve hAtha jor3akara bole, ki-"prabhu ! mujhe dIkSA lenI hai ataH maiM mAtA-pitA se AjJA lekara AU~ taba taka Apa yahIM virAjane kI kRpA kareM / sudharmAsvAmI ne yaha svIkAra kara liyaa| ___ratha meM baiThakara jambUkumAra pIche lauTe / nagara ke daravAje para pahu~cakara dekhate haiM, ki senA kI bhIr3a daravAje se nikala rahI hai| hAthI, ghor3e, paidala kI koI sImA hI nahIM thii| aisI bhIr3a ko cIra kara bhItara kaise jAyA jA sakatA ? aura jaba taka senA pAra na ho jAya, taba taka vahAM ruka bhI kaise sakate the ?. ataH ve dUsare daravAje kI tarapha cle| jaba ve dUsare daravAje ke najadIka pahu~ce, taba eka jabaradasta lohe kA golA dhamma se usake pAsa A giraa| yaha golA una sipAhiyoM dvArA calAyA huA thA, jo lar3AI kI zikSA le rahe the| yaha dekhakara jambU kumAra vicArane lage, ki aho ! yaha lohe kA golA yadi mere sira para giratA, to merI kyA dazA hotI? maiM nizcaya hI aise vratahIna jIvana kI dazA meM hI mara jAtA, ataH calU, abhI gurujI ke samIpa jAkara brahmacarya vrata kI pratijJA le aauuN| jambUkumAra sudharmAsvAmI ke pAsa Aye aura hAtha jor3akara bole-"bhagavAn ! mujhe jIvana bhara ke lie brahmacarya vrata ke pAlana kI pratijJA karavA diijiye|" sudharmAsvAmI ne vrata pratijJA karavA diyaa| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUsvAmI ] [ ve brahmacarya vrata lekara mana meM harSita hote hue jambUkumAra apane ghara Aye aura mAtA-pitA se dIkSA lene kI AjJA mA~gI / mAM-bApa bole- 'beTA ! dIkSA lenA atyanta kaThina kArya hai / paMcamahAvrata kA pAlana talavAra kI dhAra para calane ke samAna kaThina hai| tUM to aba bhI bAlarAjA kahA jAtA hai / tujhase sAdhu ke kaThina vrata kaise pala sakeMge ? phira tU akelA hI to hamAre pyArA lar3akA hai, tere binA hameM eka kSaNa bhI acchA nahIM mAlUma hotA / " jambUkumAra bole - " pUjya mAtA - pitAjI ! saMyama atyanta kaThina hai, yaha ApakA kahanA ThIka hai kintu usakI kaThinatA se to kevala kAyara loga hI Darate haiN| maiM ApakI kokha se paidA huA hU~, vrata lekara, prANa jAne para bhI unheM nahIM toDUMgA / mujha para Apa logoM kA apAra prema hai, ataH mere binA Apako nizcaya hI acchA na mAlUma hogA, kintu aise viyoga kA dukha sahana kiye binA mukti bhI to nahIM mila sakatI ? isaliye Apa loga prasanna hokara mujhe AjJA dIjiye / " mAM-bApa ne kahA - "putra ! yadi tumheM saMyama lene kI bahuta hI icchA ho to hamArI eka bAta tumheM mAnanI cAhiye / hama tumhAre mAtA-pitA haiM, ataH hamAre die hue vacana ko pAlana karane ke lie, hamane jo kanyAyeM tumhAre lie svIkAra kara lI haiM, unake sAtha pahale apanA vivAha karalo, phira tumhArI icchA ho to sukhapUrvaka dIkSA le lenA / " jambUkumAra bole - " ApakI yaha AjJA maiM mAthe para car3hAtA hU~ / kintu phira mujhe dIkSA lene se Apa rokiyegA nahIM / " mA~-bApa ne kahA - "bahuta acchaa| RSabhadatta ne AThoM kanyAoM ke pitAoM ko bulavAyA aura Jain Educationa International 33 For Personal and Private Use Only Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ jaina kathA saMgraha unase kahA ki-"hamArA jambUkumAra vivAha ke tatkSaNa bAda dIkSA legaa| vaha kevala hamAre Agraha se apanA vivAha kara rahA hai| ataH Apako jo kucha bhI socanA ho, vaha soca lIjiye / pIche se hameM kucha mata khnaa|" yaha sunakara ve vicAra meM par3a gaye / apane pitAoM ko vicAra meM par3e dekha, una kanyAoM ne kahA-pitAjI Apako cintA karane kI AvazyakatA nahIM hai / hamato hRdaya se jambUkumAra ko vara cukI haiN| aba jaisA ve kareMge, vaisA hI hama bhI kregii|" kanyAoM ne apanA yaha nizcaya batalA diyA / ataH sAta dina Age kI tithi vivAha ke lie taya kara dI gii| ____jambUkumAra ke vivAha meM kisa bAta kI kamI ho sakatI thIM ? bar3A bhArI maMDapa bAMdhA gayA, aura use bhAMti-bhAMti ke citroM tathA toraNa Adi se sajAyA gyaa| sAtaveM dina, jambUkumAra kA vahAM bar3I dhUmadhAma aura se AThoM kanyAoM ke sAtha vivAha ho gyaa| rAjagRhI nagarI meM aisI ghUma dhAma aura ThATa bATa se anya vivAha bahuta hI kama hue hoNge| vivAha kI pahalI rAtri meM jambUkumAra apanI striyoM sahita raMgazAlA ( sone ke kamare ) meM gye| raMgazAlA kI sundaratA varNana nahIM kI jA sktii| acche-acche manuSyoM kA citra use dekhakara calAyamAna ho jAya / vahAM kI moja sokha kI sAmagrI tathA vahA~ ke citra Adi aise the ki jinheM dekhakara manuSya kI biSayecchA jAgRta ho utthe| yuvA avasthA, rAtri kA samaya, ekAnta-sthAna aura apanI vivAhitA javAna-striyAM pAsa hone para bhI jambUkumAra kA citta nahIM ddigaa| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUsvAmI ] [ 61 rAjagRhI-magarI se thor3I dUra para eka baragada kA jhAr3a thA, jisakI chAyA atyanta saghana thI isa baragada ke jhADa ke nIce hada darje kI badamAsoM cora Adi kA saMgaThana hotA thaa| zAma hote hI, usake nIce eka ke bAda eka manuSya Ane lage / ina sabane, apane maha para nakAba pahina rakhe the aura apane zarIra para khAkI raMga ke kapar3e or3ha rakhe the| ina saba meM eka vizAlakAya javAna thA, jisake netra bar3e-bar3e tathA lAla evaM ceharA maha DarAvanA thaa| saba manuSyoM ke ikaTThe ho jAne para vaha bolA-"dosto ! Ajataka hama logoM ne bahuta sI coriyAM kI haiN| kintu jitanI cAhiye utanI saphalatA kabhI nahIM milii| Aja maiM eka jabaradasta maukA dekha AyA huuN|" rAjagRhI nagarI ke RSabhadatta seTha ke putra jambUkumAra ke vivAha meM Aye hue dhana kA Dhera lagA hai yadi hama loga acchI taraha hAtha mAreMge to jaba taka jIyeMge, taba taka corI karanI hI na pdd'egii| isaliye Aja acchI taraha taiyAra rhnaa|" saba bola uThe-"hama taiyAra haiM / hama taiyAra haiM / Apako jaisI AjJA hogii| vaise karane ko hama sadaiva taiyAra haiN| isa bar3e bhArI DIlaDola vAle manuSya kA nAma thA-prabhava / asala meM vaha eka rAjA kA putra thaa| kintu bApa ne choTe bhAI ko gaddI dI, ataH vaha nArAja hokara ghara se nikala gayA aura caurIDAkA Adi kA pezA karane lgaa| vaha itanA jabardasta ho gayA, ki usakA nAma sunate hI manuSyoM ke hoza ur3a jAte the / vaha apane 500 sAthiyoM ko lekara taiyAra huaa| aura andherA hote hI zahara meM dAkhila ho gyaa| calate-calate vahAM jambUkumAra ke makAna ke Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 62 ] jaina kathA saMgraha ] sAmane AyA / prabhava ke pAsa do vidyAyeM thiiN| eka to nIMda DAla dene kI, aura dUsarI cAhe jaise tAle khola DAlane kI / vahA~ pahu~cate hI, usane apanI vidyAe~ ajamAI tatkSaNa hI saba nIMda meM par3a gaye aura tijoriyAM ke tAle TapATapa khula gaye / cora logoM ne, unameM se icchAnusAra dhana lekara gaThThariyAM bAMdhalIM / jyoMhI ve dhana kI gaTTariyAM lekara bAhara nikalane lage, tyoMhI una sabake ekAeka paira ruka gaye / prabhava cAroM tarapha dekhane lagA / yaha kyA ? vahAM usane jambUkumAra ko jAgate dekhA / yaha dekhakara vaha bar3A vicAra meM par3a gayA / aura socane lagA, ki - " ise nIMda kyoM nahIM AI / " jambUkumAra kA mana bar3A majabUta thA / isI kAraNa una para prabhava kI vidyA kA koI, prabhAva na huaa| jisa samaya cora loga corI kara rahe the, taba ve vicAra kara rahe the- 'mujhe dhana para kucha bhI moha nahIM hai, kintu yadi Aja bar3I corI hogaI aura kala hI maiM dIkSA lugA to loga mujhe kyA kaheMge ? yahI na ki saba dhana corI calA gayA, ata: dIkSA le lI / " isalie cora logoM ko jyoM kA tyoM to kadApi na jAne denA caahie| "yaha socakara unhoMne pavitra naye maMtra kA japa kiyA, jisake prabhAva se saba cora jahA~ ke tahA~ khar3e raha gaye / aba to prabhava ghabarAyA aura hAtha jor3akara bolA- "zreSThI kumAra jI, mujhe prANadAna diijie| yadi Apa hameM yahAM se pakar3akara rAjA ke daravAra meM peza karegeM, to kauNika rAjA hameM jAna se maravA DAleMge / lIjie maiM Apako apanI do vidyAyeM detA hU~, inake badale meM Apa mujhe prANadAna dIjie / aura apanI staMbhanI vidyA (jahA~ kA tahA~ roka dene vAlI vidyA ) bhI dIjie / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUsvAmI ] [ 63 jambUkumAra ne kahA-"are bhAI, ghabarAo mata, tumheM maiM gadAna detA hU~, mere pAsa vidyA kucha bhI nahIM haiM kevala eka dharma bhadhA hai, vaha maiM tumheM detA hU~, yoM kaha kara unhoMne unheM dharma kA upadeza diyaa| use aisI bAteM sunane kA apane jIvana meM yaha pahalA kI maukA milA thaa| prabhava ne dhana kI gaThariyAM utaravA-DAlIM / nIMda kI vidyA vApisa lIMcalI / aura hAtha jor3akara bolA ki jambUkumAra Apako dhanya hai! ki dhana ke Dhera aura apsarAoM ke samAna sundara striyA~ chor3akara akSA le rahe haiN| maiM to mahApApI huuN| aura dhana prApta karane ke lie nIca se nIca rojagAra karatA huuN| kintu Aja mujhe apanI burI bAtoM kA vicAra ho AyA hai / savere maiM bhI saba coroM sahita Apake sAtha dIkSA lgaa| isa samaya saba striyAM jAga uThI thiiN| ve jambakumAra ko dIkSA na lene ke lie samajhAne lgiiN| eka strI ne kahA-"svAmInAtha, Apa dIkSA lene ko taiyAra ho hue haiM, kintu pIche se "baka" nAmaka kisAna kI taraha pchtaaoge|" prabhava ne pUchA-"baka kisAna kI kyA kathA hai ? vaha jarA mujhe batalAie to shii|" vaha strI kahane lagI, ki-"mAravAr3a meM eka kisAna ne anAja kI khetI kI, jisameM anAja khUba paidA huaa| phira ekabAra vaha apanI lar3akI ke yahAM gayA / vahA~ use mAla pue khAne ko mile| mAla pue use bar3e svAdiSTa mAlUma hue / ataH usane pUchA ki yaha cIja kisa taraha banatI hai ? uttara milA, ki gehU~ kA ATA aura gur3a ho to yaha cIja bana sakatI hai| usane ghara Akara kheta meM paidA huA saba anAja ukhAr3a ddaalaa| aura gehU~ tathA gannA bo diyA, kintu pAnI ke binA saba sUkha Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64 ] [ jaina kathA saMgraha gaye / bhalA mAravAr3a meM itanA pAnI kahAM mila sakatA, ki gehU~ aura gannA paidA kiyA jA sake / aba to becArA khUba pchtaayaa| isI taraha milI haI cIja khokara, na milane yogya cIja ke lie jo mehanata karatA hai use anta meM pachatAne kA maukA AtA hai| yaha sunakara jambUkumAra ne javAba diyA ki maiM usa parvata ke bandara kI taraha nahIM hU~, ki bhUla karake bandhana meM par3a jaauuN|" prabhava ne pUchA-ki "parvata ke bandara kI kyA kathA hai ?" jambUkumAra kahane lage-ki "eka parvata para eka bUr3hA bandara rahatA thaa| vaha bahutasI badariyoM ke sAtha rahatA aura Ananda krtaa| kintu eka dina javAna bandara AyA aura usa bUr3he bandara se usakI lar3AI hogii| isa lar3AI meM bUr3hA bandara hAra gayA aura bhaagaa| jaMgala meM ghUmate-ghUmate use bar3I pyAsa lagI / usI samaya usane zIlArasa (eka prakAra kA cikanA padArtha ) jharate dekhaa| vaha samajhA, ki yaha pAnI hai / ataH usane usameM muha DAlA, kintu vaha to usa rasa meM bilakula hI cipaka gayA / aba kyA kare / apanA muMha chur3Ane ke lie usane apane donoM hAtha usa rasa para dbaaye| aura muMha ko khIMcane lgaa| isa prayatna se, usakA muha ukhar3anA to dUra rahA, ulTe usake hAtha bhI usI para cipaka gye| isI taraha usane apane paira usa para rakhe aura ve bhI cipaka gaye / isa kAraNa, vaha becArA duHkha bhogatA huA mRtyu ko prApta hogyaa| isI taraha sAre sukha vaibhava yAnI aiza ArAma zIlArasa kI taraha haiM ataH inase cipakane vAlA avazya hI naSTa ho jAtA hai| yaha bAta sunakara eka strI ne kahA-"svAmInAtha, Apa apanA grahaNa kiyA huA vicAra dIkSA lene kA chor3ate to nahIM haiM, kintu anta meM gadhe kI pUcha pakar3ane bAle kI taraha Apako dukhI honA pdd'egaa|" Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUsvAmI ] [ 65 prabhava ne kahA ki-"phira vaha gadhe kI pUMcha pakar3ane vAle kI kyA kathA hai ?" . vaha strI bolI ki--"eka gAMva meM brAhmaNa kA eka laDakA thaa| vaha bar3A hI mUrkha thaa| usase usakI mA~ ne ekabAra kahA, ki grahaNa kI huI bAta ko phira nahIM chor3anA / yaha paMDita kA lakSaNa hai| usa mUrkha ne apanI mAtA kA yaha kathana apane mana meM dhAraNa kara liyaa| eka dina kiso kubhAra kA gadhA ghara se bhaagaa| kuMbhAra bhI usake pIche pIche daudd'aa| Age calakara kumAra ne usa brAhmaNa ke lar3ake ko AvAja dI, ki are bhAI! jarA usa gadhA ko pakar3anA / usa mUrkha ne gadhe kI pUcha pakar3a lii| gadhA apane pichale paroM se jora jora se lAta mArane lgaa| kintu phira bhI usa laDake ne dama na chor3I / yaha dekhakara loga kahane lage, ki are mUkha gadhe kI pUcha kyoM pakar3a rakhI haiM ? use chor3atA kyoM nahIM ? yaha sunakara lar3ake ne uttara diyA, merI mAM ne mujhe aisI hI zikSA dI hai ki pakar3I huI cIja ko phira nahIM chor3anI cAhie / isalie usa mUrkha ne khUba dukha utthaayaa| jambUkumAra yaha sunakara bole - ki ThIka hai| tuma saba usa gadhe kI taraha ho| tumheM pakar3a rakhanA, yaha gadhe kI pUcha pakaDa rakhane ke samAna hI bhUla hai / kintu, tuma kulavatI hokara aisI bAteM karatI ho yaha ThIka nahIM hai| isa taraha striyoM ke sAtha jambUkumAra kA baDA vAda-vivAda huA, jisameM jambUkumAra kI hI vijaya huii| anta meM saba striyAM bho unake sAtha hI dIkSA lene ko taiyAra ho gii| saverA hote ho, jambU kumAra ne apane mAtA-pitA se dIkSA lene kI AjJA maaNgii| mAM-bApa ne vacana de rakhA thA, ataH unhoMne binA aura kucha kahe AjJA de dI aura svayaM bhI dIkSA lene ko taiyAra ho gye| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / jaina kathA saMgraha ___ jambUkumAra kI striyAM, apane apane mAtA-pitA ke yahA~ gaI, aura dIkSA lene ke liye unase AjJA maaNgii| unake mAtA-pitAoM ne bhI unheM AjJA de dii| aura ve svayaM bhI dIkSA lene ko taiyAra ho gye| rAjA koNika ko jaba yaha bAta mAlUma huI, ki jambUkumAra dIkSA lete haiM, to unhoMne bhI jambUkumAra ko bahuta smjhaayaa| kintu jambUkumAra apane nizcaya para se jarA bhI na ddige| prabhava' bhI, apane sAthiyoM sahita dIkSA lene ko taiyAra hogyaa| dIkSA kA bhArI utsava manAyA gyaa| usa utsava meM 527 manuSyoM ne sAtha dIkSA lii| aise-bar3e mahotsava pRthvI para bahuta hI thor3e huye hoNge| jaMbUkumAra 16 varSa kI avasthA meM sudharmAsvAmI ke ziSya huye| aura saMyama tathA tapa se apane mana, vacana tathA kAyA ko pavitra karane lame / gurU ke pAsa unhoMne zAstroM kA abhyAsa kiyA, aura thor3e hI samaya meM to ve sAre zAstroM meM pAraMgata ho gye| sudharmAsvAmI ke nirvANa padhArane para ve unake gaNanAyaka pada para virAje / isa taraha jambUsvAmI sAre janasaMgha ke aguvA ho gye| jambUsvAmI ko apanA jIvana pUrNa pavitra banA lene para kevalajJAna ho gyaa| aura kitane hI varSoM ke pazcAt ve nirvANa ko prApta ho gye| kahA jAtA hai. ki jambUsvAmI isa paMcama kAla meM antima kevalajJAnI hue haiM unake bAda phira koI kevalajJAnI nahIM huaa| dhanya hai, apAra riddha-siddha tathA bhoga vilAsoM ko lAta mArakara sacce santa hone vAle jambUsvAmI ko| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11 mahAna kAma vijetA zrI sthUlIbhadra eka sundara mahala hai, usake cAroM ora sundara udyAna hai / mahala adbhuta kalA kA namanA hai, udyAna saurabha aura saundarya kI khAna hai / mahala kI citrazAlA meM kalApUrNa manamohaka citra citrita haiM, jinheM dekhate hI paMDita bhI citravat avAk raha jAte haiN| udyAna meM sundara surabhi puSpoM kI bahAra hai / vAyumanDala sugandhI se bharapUra hai, jo sAdhu santoM ke hRdayoM ko bhI balAt apanI ora AkarSita kara letA hai / mahala meM madhura manohara anupama saMgIta hotA rahatA hai / pathika barabasa khar3e raha jAte haiM / udyAna pakSiyoM ke madhura klarava se saMgIta maya ho rahA hai / phutrAroM kI jaladhvani tAla de rahI hai, yaha sundara chaTA prakRti premiyoM ko mugdha kiye binA nahIM raha sakatI / mahala meM nAca raMga hote haiM, aura use dekhane ke liye zahara ke gaNyamANya vyakti Ate aura mugdha hokara gardana hilAte haiM / udyAna meM kI surabhi dhIra samIra ke izAroM para phulavAr3I kI komala kaliyA~ nRtya karatI haiM. pakSI samUha unakA Ananda lUTate haiM / mahala meM aura mahala ke bAhara, hara jagaha AkarSaNa hai, manoharatA hai, Ananda hai, ullAsa hai aura mastI ke sAmAna hai / yaha mahala usa nagara kI prasiddha vaizyA kozA kA thA / usakA rUpa lAvaNya advitIya aura anupama thaa| usakA saMgIta bejor3a thA aura nRtya meM to usane saMsAra bhara meM khyAti prApta kara rakho thI / acche-acche seTha sAhUkAroM ke pula aura Ate the / koI saMgItakalA kI zikSA ke lie, koI buddhimAnI prApta rAjakumAra usake yahAM Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68 ] [ jaina kathA saMgraha karane ke liye, koI vyavahAra kuzalatA meM nipuNa hone ke liye / usa jamAne meM dhanika puruSa vaizyAlayoM ko bhI zikSA kA dvAra samajhate the| eka bAra kozA pUre ThATha ke sAtha mahala kI aTArI para baiThI thii| bhItara taruNa vaizyAyeM saMgIta kI madhura dhvani meM se vAyumaMDala meM Ananda aura ullAsa kA raMga bhara rahI thIM udhara rAstA calane vAle puruSa barabasa vahAM TiThaka jAte the| udhara najara uThAkara dekhate ho maMtra-mugdha se hokara khar3e hI raha jAte the| __isI samaya eka 18 varSa kA rUpavAna kumAra usa mahala ke noce Akara ThiThaka gyaa| usakA pozAka, usakA ThATha, mukhamudrA sabhI asAdhAraNa the| kauzA ne bhI aisA sundara mohaka rUpa kabhI na dekhA thaa| usane eka dAsI ko hakma diyA--jAo usa kumAra ko mAna pUrvaka bulA laao| dAsI ne nIce jAkara praNAma kiyA aura kokila kaMTha vinindita komala svara se kahA -Apako bAI sAhaba bulA rahI haiM, Upara pdhaariye| yuvaka ne uttara diyA-bAI bulAtI haiM, to unheM khuda AnA cAhiye / dAsI ke sAtha meM nahIM jA sktaa| dAsI ne Upara Akara kozA se kahA aura kozA svayaM nIce Akara yuvaka ko mAnapUrvaka Upara livA le gii| jaba use mAlUma huA ki vaha yuvaka pATalIputra meM sikkA jamAne vAle zakaDAla mantrI kA putra sthUlIbhadra hai to usake harSa kA pAra na rahA / sthUlIbhadra zikSA prApta karane ke liye vahA~ AyA thaa| use pitA ne khule hAya kharca karane kI AjJA dI thii| saMsAra ke anubhava kI zikSA prApta karate karate sthUlIbhadra prema pATha meM bhI nipuNa ho gayA aura kozA ke prema pAsa meM baMdha gyaa| dhana ko to kamI thI hI nhiiN| mana cAhe jitanA rupayA ghara se ma~gAtA aura khale hAtha kharca karatA thaa| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIsthUlIbhadra ] [ 69 __ kozA bhI use hRdaya se pyAra karane lgii| usane aura sabase sambandha chor3a diyA / sthUlIbhadra kozA kA, aura kozA sthUlIbhadra kI ho gaI / sthUlIbhadra bhoga vilAsa meM aisA DUbA ki 12 varSa jAte dera na lgii| sthUlIbhadra ke pitA atyanta buddhimAna the / pATalIputra ke rAjA nanda ke to ve dAhine hAtha se the| unake parAmarza ke binA rAjya kA koI bhI kAma na hotA thaa| sthalIbhadra ke eka choTA bhAI thA, jisakA nAma zreyaka thaa| sAta bahineM thIM, jinake nAma-yakSA, yakSa dattA, bhUnA, bhUttadattA, seNA, veNI aura reNA the| zreyaka apane pitA ke samAna hI rAjakAja meM dilacaspI rakhatA thA, ataeva rAjA nanda ne use apanA aMga rakSaka niyukta kara diyA thaa| vararUci nAmaka eka brAhmaNa ko rAjA nanda ke yahAM se navIna zloka banAkara sunAne ke liye sadaiva 108 sone kI muhareM milA karatI thiiN| parantu zakaDAla mantrI ne apanI yukti se una muharoM kA diyA jAnA banda karA diyA thaa| maMtrIke kanyAoM kI smaraNa zakti bhI bar3I adbhuta thI / ukta vidvAna brAhmaNa ke zlokoM ko kevala ekabAra sunakara ho ve jyoM kA tyoM sunA detI thIM, aura usa becAre ke navIna banAye hae zloka bhI purAne siddha ho jAte the| brAhmaNa ko apanA parizrama vyartha hone se mahAna duHkha huaa| vaha mana hI mana kahane lagAisa mantrI se kisI na kisI prakAra badalA avazya lenA caahiye| yaha merI sArI mehanata ko miTTI meM milA detA hai| maiMne pAnI meM yantra lagAkara zloka pATha ke sAtha hI sAtha usase muhareM bAhara nikAlane kI yukti kI thii| jisase janatA yaha samajha gaI thI ki mere zlokoM ke prabhAva se hI zrI gaMgAjI prasanna hokara muharoM kI thailI mujhe pradAna karatI haiM / parantu usa mantrI ne merA bhaNDAphor3a kara diyaa| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ jaina kathA saMgraha isa kambakhta ko kyA mila gayA ? aba to janatA bho mujhe kapaTI samajhane lgii| aura rAjA bhI dhUrta samajhate haiM / isase badalA na lUto maiM bhI brAhmaNa kaisA ? isI prakAra vicAra karate karate use eka upAya sUjhA / use mAlUma huA ki zreyaka kA vivAha nikaTa hai aura isa zubha avasara para rAjA ko bheMTa dene ke liye zakaDAla hathiyAra taiyAra karA rahA hai / usane isa mauke se lAbha uThAne kA nizcaya kiyA aura galiyoM meM mAre mAre phirane vAle baccoM ko miThAI dekara unase kahA ki tuma isa dohe ko gAte phiro| ve bacce galI galI para yoM gAte phirane lage kise khabara zakaDAla kyA,karatA chupa chupa kAja / mAregA naMdarAya, ko zreyaka legA rAja / rAjA nanda ke kAna meM bhI isa dohe kI bhanaka pdd'ii| usane socA jo bAta galIgalo meM phaila rahI hai usameM kucha sacAI avazya honI cAhiye / yaha socakara usane zakaDAla ko mAra dene kA nizcaya kiyA / udhara zakaDAla ko patA calA ki rAjA usase krodhita hai aura usake parivAra ko mAra DAlane kI phikra meM haiN| usane zreyaka se kahA-zreyaka, kala jaba maiM rAjadarabAra meM jAkara rAjA ke sAmane zira jhukAU~ to tuma merI gardana kATa denaa| zreyaka ne kahA-pitA jI Apa kyA kaha rahe haiM ? aisA to koI cAMDAla bhI na karegA zakaDAla ne kahA-zrayaka, jarA dhIraja se kAma lo / rAjA ko hamA Upara sandeha ho gayA hai aura vaha krodha se vazIbhUta hokara hamA samasta kuTumba ko maTiyAmeTa kara degaa| merA kyA hai, maiM to kabra paira laTakAyeM baiThA hU~, kala nahIM to cAra dina bAda isa saMsAra se bida lUgA parantu tuma isa prakAra rAjA ko svAmibhakti kA vizvAsa dila doge to hamAre kuTumba ko A~ca na aayegii| maiM apane gale meM ghAma viSa rkhuugaa| jisase mujhe koI kaSTa na hogaa| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI sthUlIbhadra ] [ 71 . zreyaka kI samajha meM to bAta AgaI parantu aisA karane ke liye usakA hRdaya taiyAra nahIM hotA thA / anta ko pitA ke bahuta Agraha - karane para usane lAcAra hokara dukhI hRdaya se yaha kArya karanA svIkAra kara liyaa| dUsare dina jaba zakaDAla ne jAkara rAjA ko praNAma kiyA to rAjA ne muha phera liyaa| usI samaya zreyaka ne myAna se talavAra nikAlI aura zakaDAla kA zira bhUmi para loTane lgaa| rAjA yaha dekhakara avAka raha gyaa| usane zreyaka se aisA karane kA kAraNa pUchAzreyaka ne uttara diyA-mahArAja ! ye rAjadrohI the| rAjadrohI ko rahI sajA hai / maiMne apane kartavya kA pAlana kiyA hai| kartavya ke mAge pitA putra yA sage sambandhiyoM se moha nahIM kiyA jaataa| rAjA zreyaka kI saccI svAmI-bhakti dekhakara bahuta prasanna huA naura zakaDAla kI uttara kriyA ho jAne ke bAda zreyaka ko usake petA kA sthAna dene ke liye kahA-zreyaka ne uttara diyA / mahArAja, sApakI isa kRpA ke lie atyanta kRtajJa hU~, parantu isa sthAna ke gya mere bar3e bhAI sthUlIbhadra hI haiN| __ rAjA ne kahA-acchA, tumhAre koI bar3A bhAI bhI hai ? parantu ne to use kabhI nahIM dekhA / zreyaka ne uttara diyA mahArAja ! pitAjI kI AjJA se kozA ke yahA~ rahate unheM 12 varSa bIta ge| rAjA ne yUlIbhadra ko bulAne lie saMdeza bhejaa| sthUlIbhadra raMgamahala meM baiThA thaa| kozA apane alaukika nRtya use rijhA.rahI thii| anya vezyAyeM bhI apanI apanI mohaka kalAoM vAnagI dikhalA rahI thiiN| isI samaya rAjA ke sipAhI pahu~ce / hoMne sthUlIbhadra ko praNAma karake kahA-Apako mahArAja ne yAda Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 ] [ jaina kathA saMgraha kiyA hai | sthUlabhadra mana hI mana socane lagA / aisA kyA kAma hogA ki jisameM mahArAja ko merI AvazyakatA pratIta huI / pAlakI para savAra hokara sthUlIbhadra rAjadarabAra meM pahu~cA, vahIM mAlUma huA ki - usake pitA paraloka sidhAra cuke haiN| isase use atyanta duHkha huA, vaha mana hI mana apane ko dhikkArane lagA / oho, maiM kitanA pAmara hU~, jo bhoga-vilAsa meM DUbA rahA aura anta samaya meM bhI pitA ke darzana na kara sakA / rAjA ne sthUlabhadra se kahA- Apa apane pitA ke sthAna para mantrI pada svIkAra kIjiye - sthUlIbhadra ne uttara diyA- mahArAja ! merA hRdaya isa samaya zoka se vihvala hai / zAnta hRdaya se vicAra karake uttara dU~gA / rAjA ne kahA- koI hAni nahIM, vATikA meM vizrAma kIjiye / vahAM ke zItala pavana se prApta hogI / Apa azoka Apako zAnti are, yaha sthUlIbhadra azoka vATikA meM baiThakara vicAra karane lage - mantrI pada bhI kitanI heya vastu hai ? isIke kAraNa Aja pitA ko kumauta maranA par3A / mantrI pada kA artha hai - rAjA ko aura prajA ko prasanna rakhanA / AtmA kI AvAja ko vahA~ sthAna nahIM hai, Akhira isa jhaMjhaTa se phAyadA kyA hai ? duniyA~ ko prasanna karate kyoM phireM ? apane AtmA kI hI cAkarI ArAdhanA kyoM na kareM ? pita kI mRtyu aura isa prakAra ke vicAroM se unakA hRdaya saMsAra se virakta ho gayA, vairAgya ke raMga meM raMga gayA / rAjadarabAra meM Akara unhoMne rAjA se kahA - " rAjan, mujhe mantrIpada kI AvazyakatA nahIM hai. ApakA kalyANa ho / " yaha kahakara ve turanta vahA~ se cala diye rAjA ne samajhA ki ye kozA ke prema pAza meM ba~dhe hue haiM ataH vaha jAyeMge | parantu unhoMne dekhA ki ve eka durgandhamaya mArga se jA rahe For Personal and Private Use Only Jain Educationa International Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIsthUlabhadra ] [ 73 aura nAka ke Age rumAla taka nahIM kiyA / aba to unheM vizvAsa ho gayA ki isa para vairAgya kA raMga pUrA car3hA hai / unhoMne zreyaka ko pradhAna pada diyA aura usane bhI use svIkAra kara liyA / ( 4 ) sthUlIbhadra eka prasiddha jainAcArya saMbhUtavijaya ke pAsa gaye aura dIkSA grahaNa kI / ve vahAM rahakara jJAna prApta karane lage / aura thor3e hI samaya meM unhoMne mana evaM kAma bAsanA para adhikAra jamA liyA / caumAsA ( varSA - cAturmAsA ) Ane para sAdhu cAra mAsa taka eka hI sthAna para rahate haiM / ( bhramaNa nahIM karate ) ataeva cAturmAsA AraMbha hone se pahile hI bahuta se ziSya guru ke pAsa Akara bhinnabhinna sthAnoM meM rahane kI anumati mAMgane lge| kisI ne kahA- maiM siMha kI guphA ke dvAra para jAkara rahU~gA, aura 4 mAsa taka upavAsa kruuNgaa| kisI ne kahA- maiM sarpoM kI bAmI ke nikaTa rahakara 4 mAsa upavAsa karate hue dhyAna lagAU~gA / ' kisI ne kahA- maiM 3 mAsa kue kI maiMDa ke pAsa dhyAnAsthita rahakara upavAsa varUMgA ityAdi / parantu sthUlabhadra ne kahA- maiM kozA vaizyA ke raMga- mahala meM rahakara madhurAhAra karate hue caumAsA bitAU~gA / gurU ne apane jJAna se sabakI icchAyeM ucita samajha kara AjJA pradAna karadI / saba sAdhu bhinna bhinna sthAnoM ko cale gaye / 1 kozA sthUlabhadra ke viyoga se vyathita rahatI thI, ro-ro kara dina bitA rahI thI / na dina ko caina thA na rAta ko ArAma / kabhI-kabhI zreyaka usake yahAM jAte aura use dhaMyaM de Ate the / muni sthUlIbhadra kozA ke dvAra para pahu~ce to dAsI ne turanta bhItara jAkara kozA ko khabara dI / vaha sthUlIbhadra kA nAma sunate hI harSonmatta hokara dvAra kI ora daur3I / Aja itane dina bAda Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 ] [ jaina kathA saMgraha usane apane jIvanaprANa sthUlobhadra ko punaH pAyA, parantu dUsare ho veza meM / sthUlIbhadra ne kozA se pUchA-bAI maiM Apake ghara meM A sakatA hU~ ? kozA ne uttara diyA-priyatama, ghara bhI ApakA aura dAso bhI ApakI hai, AjJA kisase mAMgate ho ? sthUlIbhadra ne kahA-kozA ve dina bhUla jaao| aba to sAdhu ho cukA huuN| AjJA dogI to hI bhItara A sakUgA / kozA ne Adara pUrvaka kahA-bhItara padhAriye, mere yogya sevA btlaaiye| muni ne kahA-apane raMgamahala meM caumAsA bitAne kI AjJA de sakatI ho kyA ? kauzA ne prasannatApUrvaka svIkAra kiyA aura ve vahAM rahane lge| . varSARtu, kozA jaisI alaukika rUpa lAvaNya kI khAna vezyA, bhogavilAsa kI raMgabhUmi, vicitra citroM se citrita kozA kA vilAsabhavana ! parantu sthUlIbhadra muni to advitIya muni the, unake mana para ina saba sukha sAmagrI kA kucha bhI prabhAva na pdd'aa| itanA hI nahIM, ve nitya naye-naye svAdiSTa bhojana karate, kozA aneka prakAra se unheM samajhAtI, gIta vAdya aura nRtya kA alaukika prabhAva DAlakararijhAto, para muni kA hRdaya to patthara caTTAna sA bana gayA thaa| muni para raga caDhAyA so na car3hA / anta meM kozA ko hI apane pApa maya jIvana se ghRNA utpanna hogii| usane vinayapUrvaka kahA-pUjya ApakA saMsAra alaukika hai / maiM kupatha para jAtI rahI hU~ / aba to kRpA karake mujhe bhI sanmArga btlaaiye| . sthUlIbhadra ne use dharma kA mama samajhAyA aura kaI brata grahaNa kraaye| caumAsA bItane para cAroM sAdhu gurU ke pAsa Aye / gurU ne pahale sAdhu se pUchA-he duSkara karma karane vAle, tuma kuzala se ho ? Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI sthUlIbhadra ] - [ 75 sI prakAra unhoMne tInoM sAdhuoM se prazna kiyaa| unake tapa ja se siMha Adi bhayaMkara prANI bhI zAnta ho gae the| ata: unheM isI prakAra kI hAni nahIM pahuMcI thii| jaba sthUlIbhadra gurU ke samIpa ye to vizeSa Adara dete huye unhoMne unase bhI yahI prazna kiyaa| nya ziSyoM ko yaha bAta bahuta burI lgii| unhoMne socA-- isane aisA nisA duSkara karma kiyA hai| yaha mantrI-putra hai, isaliye guru isakA tanA Adara karate haiM / khaira, agalA caumAsA Ane para dekhA jaaygaa| AgAmI cAturmAsa ko rAha dekhate hue ve saMyama aura tapa kA jIvana bitAne lge| jo ziSya zera kI guphAoM ke sAmane dhyAna lagAkara cAra mAsa taka rahA thA, usane dUsarA caumAsA Ane para kahA-gurudeva ! maiM bhA~ti-bhA~ti ke bhojana karate hae kozA ke yahA~ cAturmAsa kruugaa| gurune samajha liyA ki isa kArya meM sthUlIbhadra ke sivAya koI pUrA nahIM utara sktaa| ziSya ne kahA, isameM muzkila hI kyA hai ? guru ne bahuna samamAyA ki yaha kArya bahuta kaThina hai / tuma caritra bhraSTa ho jAoge, para vaha na mAnA, aura kozA ke dvAra para calA hI gyaa| vaha to apane ko saMyamazUra mAnatA thaa| kozA ne muni ko namaskAra kiyaa| muni ne caumAsA bitAne ke lie usakA raMga mahala mA~gA, aura kozA ne use vahAM rahane kI jJA dedo| kozA ko aba dharmajJAna ho cukA thaa| vaha samajha gaI ki yaha muni sthUlIbhadra ko pratidvanditA karane ke lie Ae haiM / eka dina do. bahara ko vaha susajjita hokara muni ke pAsa gaI / muni to dekhate hI vicalita ho gaye / unhoMne aisA alaukika rUpa lAvaNya pahale kabhI nahIM dekhA thaa| usakA saMyama pavana ke jhokoM se Digamiga puSpalatA ke Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ jaina kathA saMgraha samAna DAMvADola ho gyaa| ve apane ko na saMbhAla sake, aura dilI kI bAta kozA se kaha hI to dii| kozA ne socA muni mana se to bhraSTa ho gaye / aba inheM sanmArga para lAnA cAhiye / usane kahA munirAja, binA dhana ke ApakI icchA pUrI nahIM ho sktii| muni ne uttara diyA ki hama logoM ke pAsa dhana kahAM se Aye ? kozA ne unheM batAyA ki Apa nepAla deza meM jAiye / vahAM prathama bAra jAne vAle muni ko rAjA ratnakaMvala dAna detA hai| muni caumAse meM eka hI jagaha rahate haiM parantu manobhilASA pUrI hone kI lAlasA se muni ne vaha pratijJA bhaMga kI, aura nepAla jAkara ratnakaMvala prApta kiyaa| vaha ratnakavala lekara vApasa Arahe the ki mArga meM unheM coroM ne pakar3a liyA parantu muni samajha ke binA kucha hAni pahuMcAe chor3a diyaa| ratnakaMbala lekara muni kozA ke pAsa pahu~ce / kozA ne snAna karake usase zarIra poMchA aura use kUr3e meM pheMka diyaa| yaha dekhakara muni ne Azcarya evaM dukha ke sAtha kahA-kozA itanI mUlyavAna vastu tumane isa taraha pheMka dI ? maiM ise kitane parizrama se lAyA thaa| kozA ne uttara diyA-munirAja, kyA ApakI AtmA isase kama mUlyavAna hai ? use malina karane meM Apako dukha nahIM hotA ? phira maiMne isa ratnakaMvala ko malina karake pheMka diyA to dukha kI kyA bAta hai ? yaha sunate hI muni kI A~kheM khula gii| oho, merA kitanA patana ho gyaa| unhoMne kozA kA AbhAra mAnA aura kahA-kozA) tumane merA bar3A upakAra kiyA hai| aba maiM gurudeva ke pAsa jAkara apanI bhUla kA prAyazcita kruuNgaa| kozA ne munirAja se kSamA mAMgI aura kahA-munirAja, maiMne Apase anucita kArya karAyA hai, parantu Apake hita ke liye hii| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI sthUlIbhadra ] muni guru ke pAsa gaye aura bhUla kA prAyazcita karake punaH vizeSa sAvadhAnI ke sAtha saMyama vrata kA pAlana karane lge| sthUlIbhadra akhaMDa brahmacarya kA pAlana aura hRdaya ko uttarotara adhika pavitra karate huye dezATana karane lage / unhoMne apane mana para pUrI taraha se kAbU pA liyA thaa| usI samaya eka bAra 12 varSa kA bhayaMkara akAla pdd'aa| sAdhuoM ko bhikSA milanI bhI kaThina ho gaI, ataH ve samudratIravartI phalayukta pradezoM ke bhinna bhinna sthAnoM meM jA base / akAla nikala jAne para jaba ve vahA~ se lauTe to bahuta se zAstra pAThoM ko bhUla cuke the, ataH mani saMgha ne vicAra kiyA ki isI prakAra bAra bAra duSkAla par3A to saba jJAna vismRta ho jAyagA / aba samaya parivartita ho cukA hai , smaraNa-zakti ghaTa rahI hai, ataH jise jitanA smaraNa ho vaha saba saMgrahIta karanA caahiye| / sabase vicAra karake pATalIputra meM sAdhuoM kI eka pariSad kI aura uparokta vicArAnusAra sabake pAsa se sUtra pATha ekatrita kiyA / isa prakAra samasta zAstra saMgrahIta hogaye, kintu eka mahAna jJAna bAstra raha gyaa| usake liye sAdhu santa hI cintA meM par3a gye| / una dinoM sabhUtavijaya jI ke samAna hI advitIya vidvAna dribAhu nAmaka eka AcArya the| unheM sampUrNa 14 zAstra pUrNa stha the / parantu ve usa samaya nepAla deza meM dhyAnAvasthita / / saMgha ne unheM bulAne ke liye do sAdhu bheje| unhoMne nepAla hAphara AcArya bho jI praNAma kiyA aura hAtha jor3akara kahA ki hiArAja, saMgha ne Apako pATalIputra padhArane kI vinatI kI hai| cArya ne uttara diyA ki isa samaya mujhe 12 varSa taka dhyAnAvasthita nA hai / usake pUre hone se pUrva kahIM nahIM jA sktaa| sAdhuoM ne lI putravApisa Akara saMgha * ko yaha samAcAra sunA diyaa| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 78 ] [ jaina kathA saMgraha tadanaMtara saMgha ne anya do sAdhuoM ko bhejA aura unase kahA ki tuH AcArya zrI se jAkara pUcho ki saMgha kI AjJA kA ullaMghana karane vA ko kyA daMDa milanA cAhiye ? yadi ve kaheM ki use saMgha se bAhara ka denA cAhiye to tuma kahanA ki Apa isa daMDa ke bhAgI haiN| __ muniyoM ne vahAM jAkara isI prakAra prazna kiyA / taba AcArya ne kahA ki saMgha kRpA karake buddhimAna sAdhuoM ko mere pAsa bhejeN| maiM unheM samasta zAstra par3hA duuNgaa| __saMgha ko jaba yaha samAcAra milA to usane sthUlIbhadra tathA ana sAdhuoM ko nepAla bhejaa| svAmI bhadrabAhu kA dhyAna cAlU hone bahuta thor3A samaya milatA thaa| isaliye ve nitya bahuta thor3A abhyA karAte the| isa prakAra dhIme-dhIme par3hane se sAdhu ukatA gaye aura sa chor3akara cale aaye| kevala eka sthUlIbhadra hI dhairya pUrvaka par3hate rahe unhoMne dhIme-dhIme adhikAMza zAstra par3ha liye| sthUlIbhadra kI sAtoM bahinoM ne dIkSA le lI / jaba unhoMne sunaa| sthUlIbhadra jJAnAbhAsa kara rahe haiM to ve vaMdama karane ke liye svAmI bhadrabA ke pAsa gaI aura pUchA guru mahArAja, sthUlIbhadra kahAM hai ? zrI bhadrabA ne kahA ki usa pAsa vAlI guphA meM dhyAna lagAye baiThA hogaa| ve u guphA kI ora cliiN| jaba sthalIbhadra ko mAlUma huA ki una bahineM A rahI haiM to unhoMne apanI sIkhI huI vidyA kA prabhA dikhalAne ke liye siMha kA rUpa dhAraNa kara liyaa| jaba yakSA A usakI bahineM guphA meM pahu~cI to siMha ko dekhakara Azcarya karane lagI unheM saMdeha huA ki siMha zAyada sthalobhadra ko khA gayA hogaa| unho vahA~ se lauTakara saba hAla svAmI bhadrabAhu ko khaa| zrI bhadrabAhu apane jJAna bala se saba hAla jAnakara unase kahA aba tuma phira jA sthUlIbhadra vahIM milegaa| jaba yakSA Adi punaH vahAM pahuMcI to unha sthalIbhadra ko vahA~ baiThe huye pAyA / paraspara sabane sukha zAMti puuchii| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI sthUlIbhadra ] aba sthUlIbhadra zAstra kA thor3A sA avazeSa rahA huA pUSpa-jJAna sIkhane ke liye svAmI bhadrabAhu ke pAsa gaye to unhone kahA-tumheM aba zAstra nahIM sikhAyA jA sktaa| tuma unake ayogya ho / yaha sunakara sthalIbhadra socane lage ki aisA merA kyA aparAdha huaa| turanta unheM vidyAbala se apane siMha rUpa dhAraNa karane kI ghaTanA yAda AI, aura namratA pUrvaka pahA-mahArAja, merI bhula haI, kSamA kIjiye / bhaviSya meM aisI bhUla na hogI / parantu bhadrabAhu svAmI ne unakI prArthanA phira bhI svIkAra nahIM kii| anta ko jaba saMgha ne milakara unase prArthanA kI to unhoMne zAstra kA zeSa bhAga sthUlIbhadra ko sikhalA to diyA, parantu artha jJAna aba bhI na kraayaa| sthUlIbhadra samagra zAstroM ke jJAtA ho gye| kahate haiM ki unake bAda kisI kA bhI samasta 14 pUrvo kA jJAna nahIM huaa| jaba svAmI bhadrabAhu kA antakAla nikaTa AyA aura unakA sthAna grahaNa karane liye atyanta vidvAna aura jJAnI sAdhu kI Ava. zyakatA huI / usa samaya aise jJAnI kevala sthUlIbhadra hI the| ataeva unheM hI sthAna diyA gyaa| ve samasta bhArata ke jaina saMgha ke netA huye| sthalIbhadra apane caritra aura upadeza-kuzalatA ke kAraNa khUba prasiddha hue / dezabhara meM unakA jaya ghoSa hone lgaa| unake upadeza se lAkhoM manuSyoM kA kalyANa huaa| eka se 66 varSa kI avasthA meM unhoMne anazana karake isa zarIra ko chor3a diyA / kahA jAtA hai ki- / zAntinAthabhagavAna se bar3hakara koI dUsarA jJAnI nahIM huaa| dakSANabhadra rAjA se bar3hakara koI mAno nahIM huaa| zAlIbhadra kI taraha dUsarA koI adhika bhogI nahIM huaa| aura sthUlIbhadra se bar3hakara dUsarA koI yogI nahIM huA / saMsAra sadA sthUlIbhadra ke saMyama kI guNagAthA gAtA rhegaa| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 rAjA zrIpAla aMgadeza meM campA nAmaka eka nagarI thii| usameM siMharatha nAmaka rAjA rAjya karate the| unakI rAnI kA nAma thaa-kmlprbhaa| unake bar3I avasthA meM eka kumAra paidA huA, jisakA nAma rakhAzrIpAla / zrIpAla jaba choTA sA thA tabhI usake pitA kI mRtyu ho gaI / rAnI bahuta zoka karane lagI, kintu pradhAna ne unheM dhIraja diyA aura bAla rAjA kI duhAI cAroM tarapha phiravA dI, kintu zrIpAla kA kAkA ajitasena bar3A cAlAka thA, ataH usane SaDyantra racakara senA ko apanI tarapha phoDa liyaa| evaM adhikAriyoM ko bhI apanI tarapha milA liyA / rAnI tathA kumAra kA badha kara DAlanA nizcita kiyaa| ___ rAnI ko jaba isa cAlAkI (SaDayantra) kA patA lagA, to AdhI rAta ke samaya vaha rAjakumAra ko lekara bhaagii| cAroM tarapha ajItasena ke sipAhI phaile hae the| ataH rAnI ne sIdhA jaMgala kA mArga grahaNa kiyaa| kaisA bhayAvanA hai vaha jaMgala ? usameM mAnoM jhAr3a para jhAr3a lage hoM, aisI ghanI jhAr3I, jhAr3a aura jhaMkhAr3a kA pAra nhiiN| bhItara kahIM cIte kI AvAja sunAI detI hai, to kahIM siMha dahAr3a rahA hai| kintu Akhira kare kyA ? apane prANa patra ke bacAne ke liye rAnI jaMgala meM hokara bhAgatI jA rahI thii| becArI ne ghara se bAhara kabhI paira bhI na rakhA thaa| kintu Aja bhayaMkara bana meM akelI ko hI ghUmanA par3a rahA hai| unake pairoM meM se khUna bahane lagA-aura sAre kapar3e phaTa gye| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjA zrIpAla ] dUsare dina saverA huA / isa samaya jaMgala bhI pUrA pAra hone AyA thA / yahA~ pahu~cakara zrIpAla ne kahA mAM ! bhUkha lagI hai, ataH dUdhaH zakkara, aura cAvala mujhe do|" kamalaprabhA vilakha bilakha kara rotI huI bolI, beTA ! dUdha, zakkara aura cAvala ke, hamAre bIca meM hajAroM kosa kI dUrI par3a gaI hai, aba to juAra-bAjarA kI rAbar3I hI mila jAya to bhI paramAtmA kI dayA samajhanI caahie|" zrIpAlakumAra bhUkhA hai, rAnI ke pAsa khAne ko kucha bhI nahIM haiM, aisI hI dazA meM ve kor3hiyoM ke jhunDa ke pAsa phuNciiN| sAta sau kor3iyoM kA eka jhunDa, jinake zarIroM para bhayaMkara kor3ha thA aura hAthoM pairoM kI aMguliyA~ gala gaI thIM, unake pAsa pahu~cakara rAnI ne unase kahA ki-"bhAiyo ! vipatti ke mAre hama Apake pAsa Aye haiM ataH tuma hameM sahArA do|" yoM kahakara rAnI ne saba bAta kaha sunAI / kor3hiyoM ne uttara biyA, ki mAtA jI ! hameM sahAyatA dene meM kucha bhI Apatti nahIM haiM, kintu jo koI bhI hamAre sAtha rahegA, use bhayaMkara kor3ha ho jAvegA, rAnI ne phira kahA ki-"jo kucha honA hogA, vaha hogA, kintu abhI to hameM apane prANa bacAne do|" kor3hiyoM ne apane jhunDa meM unheM milA liyA aura rAnI ko eka sapheda cAdara or3hA dI / usI samaya rAjA ajItasena ke sipAhI hUMDhate-DhUr3hate vahAM pahuMce aura unhoMne kor3hiyoM se pUchA-"tuma logoM ne kisI strI aura eka kumAra ko idhara se bhAgate hue dekhA hai kyA ? kor3hiyoM ne uttara diyA ki-"hameM isa viSaya meM kucha bhI mAlUma nahIM hai aura na hamane kisI ko idhara se jAte dekhA hI hai|" sipAhI loga bale gaye aura rAnI tathA kumAra baca gye| kor3hiyoM ne bhUkhe kuvara ko khAne ko diyA / kuvara kI bhUkha Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 82 ] [ jaina kathA saMgraha to dUra ho gaI, kintu kor3hiyoM kA anna khAne se umbara jAti kA kor3ha ho gyaa| jisa taraha umbarA ( vRkSa vizeSa) ke tane kI chAla phaTI huI hotI hai, usI taraha zrIpAla kuvara kA zarIra phaTa gayA / saba ne unakA nAma rakha diyA - umbara rAjA / mAtA se yaha saba kaise dekhA jA sakatA thA ? rAste meM kisI se bAta kI, to mAlUma huA ki-"kauzAmbI meM eka vaidya rahate haiM, ve cAhe jaisA kor3ha ho, dUra kara dete haiN|" yaha sunakara rAnI kauzAmbI ke lie cala dI, aura saba kor3hiyoM se kaha diyA-ki tuma loga ujjaina jAkara ThaharanA, maiM tumheM vahIM Akara miluugii| kor3hiyoM kA dala ujjaina kI tarapha cala diyaa| usa samaya ujjaina meM prajApAla nAmaka eka rAjA rAjya karate the| unake do kanyAyeM thiiN| eka kA nAma thA surasundarI aura dUsarI kA mainA / una donoM ko rAjA ne khUba pddh'aayaa-likhyaa| phira eka bAra parIkSA karane ke liye unheM rAjasabhA meM bulvaayaa| rAjA ne donoM kanyAoM se pUchA, ki-"bolo, tuma ApakarmI ho yA baap-krmii|" surasundarI ne kahA-"bApa-karmI" aura mainA ne uttara diyA-"Apa krmii|" rAjA surasundarI para bar3e hI prasanna hue aura mainA para nArAja / unhoMne surasundarI kA vivAha eka rAjA ke kuvara se kara diyA aura mainA ke lie bure se bure vara DhaMDhane kA vicAra kiyaa| rAjA nagara se bAhara ghUmane nikale / vahAM kor3hiyoM kA eka dala unheM dikhAI diyaa| jinheM dekhane vAloM ko ghRNA ho jAtI ho, aise kor3hiyoM ke jhunDa meM se rAjA ne umbara - rAjA ko pasanda kiyA aura mainA kA vivAha usI ke sAtha kara diyaa| phira rAjA ne kahA Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjA zrIpAla ] [83 ki-"lar3akI ! aba apane Apa-karmIpata batalAnA / " mainA ne uttara diyaa|" bar3I khuzI se pitAjI ! jo mujha meM kucha --apanApana hogA, merA puNya karma hogA to dukha Talakara nizcaya hI maiM sukhI ho jaauuNgii| nahIM to ApakA diyA huA kitane kSaNa rahegA?" / mainA aura umbara-rANA donoM cale / mainA ne kahA - "svAmInAtha ! gAMva meM gururAja padhAreM haiM, ve nirAdhAroM ke AdhAra aura dukhI janoM ke rakSaka haiN|" yaha sunakara umbara rANA maiMnA ke sAtha unake darzana karane gye| bhakti-bhAva se darzana kara cukane ke bAda, mainA ne pUchA, ki- "he gurU mahArAja ! kRpA karake koI aisA upAya batalAiye jisase mere svAmI kA roga dUra ho aura unakA zarIra acchA ho jaay|" gurU mahArAja ne kahA-ki-"nava Ambila karo aura navapadajI kI ArAdhanA kro| yadi sacce bhAva se yaha ArAdhanA karoge, to nakha meM bhI roga na rhegaa|" donoM ne ambila-brata karanA zurU kiyaa| jyoMhI eka, do aura tIna ambila brata pUre hue, tyoM hI zarIra meM phira se acchApana Ane lagA / aura pUre nau ambila hote hI to sArA roga dUra ho gayA / prabhuprajA ke snAtra jalake lagAne se zrIpAla kA zarIra sone kI taraha svaccha ho gyaa| una sAta sau kor3hiyoM ne bhI aisA hI kiyA aura unake roga bhI dUra ho gye| __ aba mainAsundarI ke harSa kI koI sImA na rahI / jaba kamalaprabhA ko yaha bAta mAlUma huI, to vaha rAste se vApasa lauTa AI aura ujjaina meM Akara una sabase milii| gAMva hI meM maiMnAsundaro kA mAmA rahatA thaa| use jaba yaha mAlUma huI, to vaha gAje-bAje se ina tInoM ko apane ghara livA lAyA Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 84 ] [ jaina kathA saMgraha aura bar3A Adara-satkAra karake unheM rahane ke liye alaga rAjamahala diyaa| ekabAra zrIpAla kuvara ghor3e para baiThakara gAMva meM ghUmane nikale / vahAM eka manuSya ne uMgalI kA izArA karake kahA ki-"ye ghor3e para baiThakara rAjA ke jamAI jA rahe haiM / " zrIpAla ne ye zabda sune ki unake hRdaya meM yaha vicAra AyA uttama nija guNa se sune, madhyama bApa guNena / adhama khyAta mAmA guNe, adhamAdhama sasureNa / arthAt -jo apane guNoM ke kAraNa pahu~cAne jAte haiM, ve uttama puruSa haiM / jo pitA ke guNoM ke kAraNa pahuMcAne jAte haiM ve madhyama puruSa haiM / jo mAmA ke guNoM ke kAraNa mazahUra hote haiM ve adhama haiM aura jo sasurAla ke nAma se pahicAne jAte haiM, ve adhama se bhI adhama yAni sabase gire hue mAne jAte haiN| "mujhe dhikkAra hai ki maiM susarAla ke nAma se pahicAnA jAtA hU~ / acchA, aba mujhe sasura ke gAMva meM na rahanA cAhiye / " yoM socakara ke ghara Aye, aura mAtA tathA strI se ijAjata maaNgii| ki-"paradeza jAkara maiM dhana kamAU~gA aura usake bala se apanA rAjya vApasa lauTAU~gA, ataH Apa loga svIkRti dojiye|" mAtA aura strI ko yaha bAta bhalA acchI kyoM lagatI ? kintu saba bAteM apanI icchA ke anusAra hI kaba hotI haiM ? eka varSa meM vApasa lauTa Ane kA vAyadA karake zrIpAla kumAra cala diye| grAma nagara aura nadI-naloM ko pAra karate hue ve eka pahAr3a ke pAsa phuNce| vahA~ jaMgala meM eka vyakti vidyA kI sAdhanA kara rahA thaa|us eka acche manuSya kI AvazyakatA thI jo usakI ArAdhanA meM Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjA zrIpAla ] [ 85 sahAyatA pahuMcA sake / vaha manuSya yadi catura na ho, to vidyA kI sAdhanA TIka ho nahIM sakatI, ataH usane zrIpAla se apane pAsa rahane kI prArthanA kii| zrIpAla vahA~ kucha dina Thahara gaye jisase usa manupya kI vaha vidyA siddha ho gaI / isase prasanna hokara usa manuSya ne zrIpAla ko do vidyAyeM sikhalAI / eka ke hone para manuSya pAnI meM nahIM DUbatA aura dUsare ke prabhAva se zarIra para kisI hathiyAra kI coTa nahIM lgtii| zrIpAla kumAra yahA~ se bhI cala diye| calate-calate ve bhaDauMca ke bandaragAha para phuNce| vahA~ dhavala seTha nAmaka eka jabaradasta vyApArI pAMca sau jahAjoM meM mAla bharakara videza yAtrA ko jAne ke liye taiyAra thiiN| zrIpAla ko dUsare deza meM bhramaNa karane kI icchA thii| ataH sau suvarNa muhareM pratimAsa kirAyA dene kI zarta karake ve jahAja meM baiTha gaye / vAyu ke anukUla hone para jahAja cala diye| ___ jahAja meM vizeSajJa loga baiThe navaze aura kitAveM dekhate haiM, nAvika loga apanI patavAreM calAte haiM, dhruvatArA dekhate haiM, nizAna pahicAnane vAle pAnI kI gaharAI nApate haiM. kulI loga mAla jamAjamA kara rakhate haiM havA ke jAnane vAle havA kI gati dekhate haiM, paharA dene vAle paharA dete haiM, pAla vAle pAla aura usakI DoriyAM sa~bhAlate haiM, halakAre loga daur3a-daur3a kara saba kAma-kAja karate haiM aura jahAja bIca samudra meM cale jA rahe haiN| __ itane hI meM eka havA kA jAnane vAlA bolA, 'seThajI ! pavana dhIre-dhIre bahato hai aura sAmane hI babbarakoTa nAmaka bandaragAha dikhAI de rahA hai| vahAM thor3I dera ke liye jahAjoM ke laMgara DalavA dIjiye, to jinheM mIThA pAnI aura Idhana lenA ho, ve le leN| dhavala Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ jaina kathA saMgraha seTha ne hukma diyA ki - " babbarakoTa bandaragAha para jahAjoM ke laMgara DAla diye jAveM / " 86 ] jahAja babbarakoTa para Thahare / vahA~ rAjA ke sipAhiyoM ne mahasUla mA~gA / dhabala seTha ne kahA - " mahasUla kAhe kA ?" hameM yahA~ kaunasA vyApAra karanA hai jo tumheM mahasUla deM ?" isa bAta para bar3I takarAra huI kintu dhabala seTha na mAne / aba to rAjA ne senA bhejI, jisane Akara dhabala seTha ko pakar3a liyA aura eka vRkSa se ulTA laTakA diyA / zrIpAla ne socA, ki - " seTha ne yaha burA kAma kiyA / jo mahasUla nahIM diyA / aba ye jAna se mAre jAyeMge, sAtha hI saba jahAja bhI jabta ho jAyeMge / " yoM socakara, lazkara ke sAmane A use lalakArate hue bole- ki "khabaradAra, dhabala seTha kA bAla bhI agara chU liyA, to khairiyata mata samajhanA / abhI tuma logoM ne zrIpAla kA majA nahIM cakhA hai / " yoM kahakara, ve senA kI tarapha jhapaTe / bhArI yuddha macagayA, kintu zrIpAla ke zarIra meM usa vidyA ke prabhAva se coTa hI na pahu~cI thii| idhara senA ke manuSya dhar3Adhar3a jamIna para girane lage / thor3I hI dera meM to sArA lazkara chinna-bhinna ho gayA / zrIpAla ne dhabana seTha ko chur3A diyA / dhavala seTha ne apanA jIvana bacAne ke badale meM Adhe jahAja zrIpAla ko de diye / rakoTa ke rAjA ko jaba isa parAkramI - puruSa kA patA calA, to usane inakA bar3A svAgata kiyA aura apanI kanyA zrIpAla ko vivAha dI / jaba dhabala seTha ne zrIpAla se kahA ki"zrIpAla jI, ratnadvIpa abhI bahuta dUra hai aura yahAM rukane se nukasAna hogA / ataH zIghra hI vidAI lIjiye / " zrIpAla ne apanI strI ke sAtha Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjA zrIpAla ] vidAI lii| aba to jahAja cala diye aura thor3e hI samaya meM ve ratnadvIpa bandaragAha para jA pahu~ce / yahAM pahuMca kara, dhabala seTha apanA tathA zrIpAla kA kirAnA becane lge| aura zrIpAla Asa-pAsa kA deza dekhane lage / vahA~ pAsa hI eka pahAr3a thaa| usa pahAr3a para eka mandira thA usake kivAr3a isa taraha banda ho gaye the, ki kisI ke khole khulate nahIM the| vahAM ke rAjA ne yaha nizcaya kara rakhA thA, ki jisase yaha kivAr3a khuleMge. usako maiM apanI kanyA vivAha duuNgaa| zrIpAla se ve kivAr3a khula gaye, ataH rAjA ne apanI kanyA unheM vivAha do| dhabala seTha ne apane tathA zrIpAla ke kirAne ko vecA aura vahAM se nayA mAla kharIda kara jahAjoM meM bhara liyaa| aba to jahAja pIche lauTa pdd'e| . zrIpAla apanI donoM striyoM ke sAtha jahAja ke sAmane U~ce bhAga kI khir3akI meM baiThakara samudra kI saira aura Ananda karate hue jA rahe the| . idhara dhabala seTha vicArane lage, ki yaha zrIpAla khAlI hAtha AyA thA, usake Aja itanI bar3I sampatti ho gaI hai| yahIM do sundara striyoM se apanA vivAha. bhI kara liyA / ahA ! ve striyAM kaisI sundara haiN| yadi maiM zrIpAla ko samudra meM pheMka deM, to ye donoM striyAM aura sArA dhana mujhe hI prApta ho jaaygaa|" / yoM socakara dhavala seTha ne zrIpAla ke sAtha bar3e prema se bAteM karanA zurU kara diyaa| phira eka bAra jahAja ke kinAre para macAna dhavAyA aura dhabala seTha ne usa para car3hakara AvAja dI, ki-"zrIpAla jI, yahA~ Aiye, jaldI Aiye ! yadi dekhanA ho to, yahAM bar3A cchA kautuka hai|" zrIpAla kumAra ke mana meM dage kI bU bhI na thI, Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 88 ] jaina kathA saMgraha ] ataH ve usa macAna para car3ha Aye / dhavala seTha ne eka dhakkA mArA jisase zrIpAla samudra meM gira pdd'e| samudra meM kAlA-bha~vara pAnI, jisameM makAna jitanI U~cIU~cI taraMgeM uThatI thiiN| usameM magara kA tathA anyAnya bhayaMkara prANI bAhara kI tarapha maha nikAlate the| zrIpa la jI ne zrInavapada jI kA dhyAna kiyA aura samudra meM tairane lge| jalataraNI vidyA ke prabhAva se ve tairate-tairate koMkaNa deza ke kinAre jA phuNce| yahAM taka pahu~cane meM ve thakakara cUra ho gaye the, ataH pAsa ho ke eka caMpe ke jhAr3a ke nIce jAkara so gye| koMkaNa deza ke rAjA kI eka kanyA javAna ho gaI, jisake liye eka vara ko bar3o DhUr3ha khoja ho rahI thI kintu kahIM bhI acchA vara na mila sakA, ataH jyotiSI bulavAkara unase jyotiSa dikhaavaayaa| jyotiSI bhI pUre jyotiSI the, ataH unhoMne kahA, ki"amuka bAra tathA amuka tithI ko, amuka samaya samudra ke kinAre para jAnA, vahA~ eka pratApI puruSa milegA, usI ko apanI kanyA vivAha denaa|" Aja ThIka vahI tithi aura vahI dina thA, ataH rAjA ke sipAhI samadra ke kinAre A phuNce| vahAM Akara dekhate haiM ki campe ke jhAr3a ke nIce eka mahApratApI puruSa so rahA hai| zrIpAla kumAra jaba jAge, to unheM apane Asa-pAsa sipAhiyoM kA jhuDa dikhAI diyaa| sipAhiyoM ne zrIpAla ko praNAma karake kahA ki-"Apa rAjamahala ko padhAriye, Apako rAjA kI tarapha se nimantraNa hai|" zrIpAla rAjamahala ko gaye / rAjA unheM dekhakara bar3e prasanna Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjA zrIpAla ] hue, aura apanI kanyA kA vivAha unase kara diyaa| phira rAjA ne unheM eka ohadA diyA ki sabhA meM jare koI nayA puruSa Ave, use pAna kA bIr3A deN| zrIpAla ke samudra meM girate hI dhavala seTha ne apanA pApa maya nIca prayatna karanA zurU kara diyaa| usane una donoM satiyoM kA satta lUTane kI bar3I kozizeM kIM, kintu saphala na ho skaa| - zrIpAla kI donoM striyAM jinezvara deva kA smaraNa karatI huI apanA samaya vyatIta karatI rahatI thiiN| yoM karate-karate dhavala seTha ke jahAja, kauMkaNaM deza ke kinAre para pahuMce / vaha eka bar3I bheMTa lekara rAjA ke yahAM gyaa| vahA~ darabAra meM jAkara baiThate hI, zrIpAla ne use pAna kA bIr3A diyaa| yaha dekhakara dhavala seTha bar3e Azcarya meM par3a gyaa| vaha vicArane lagA, ki-"yaha merA dosta ! yahAM kaise A gayA? maiMne to ise samadra meM pheMka diyA thA, phira bhI jIvita kaise nikala AyA? acchA aba mujhe isake liye koI dUsarI hI tarakIba karanI pdd'egii|" ___ "zrIpAla to halke DUma kula kA manuSya hai|" yaha pramANita karane ke lie usane bar3e-bar3e prapaMca race, kintu anta meM pApa kA bar3A, phUTa hI gayA aura rAjA ko yaha bAta kisI taraha mAlUma ho : I ki dhavala seTha mahA pApI hai| ataH rAjA ne dhavala seTha ko prANa iNDa dene kA vicAra kiyaa| kintu zrIpAla ke citta meM yaha bAta pAI ki-"cAhe jo ho, kintu dhavala seTha Akhira to mere Azraya- . AtA hI haiM, ataH unheM aisA daMDa nahIM milanA caahiye|" unhoMne vila seTha ko chur3avAyA aura apanA mahamAna bnaayaa| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 60 J [ jaina kathA saMgraha zrIpAla ne dhavala saiTha para bar3I kRpA kI, kintu dhavala seTha ke mana meM se jahara dUra nahIM huA thA / unhoMne kahIM se eka pAlatU candanagoha prApta kI aura rAtri ke samaya usakI pUMcha meM rassI bAMdhakara use zrIpAla ke mahala kI dIvAra para pheNkii| vaha goha lohe kI kIla kI taraha dRr3ha hokara vahIM cipaka gaI / aba dhavala seTha ne usa rassI ke sahAre Upara car3hanA Arambha kiyaa| para jaba ve AdhI dUra pahu~ce, to hAtha meM se vaha DorI khisaka gaI, jisake kAraNa ve dhama se patthara para A gire, aura tatkSaNa unake prANa pakherU ur3a gaye / dhavala seTha kI sArI sampatti unake mitroM ko sauMpa dI gaI / ( 8 ) rAjA kI eka kumArI ne yaha pratijJA kara rakhI thI, ki maiM apanA vivAha uso puruSa se karU~gI, jo mujhe vINA bajAne meM harA de / zrIpAla ne use vINA bajAne meM jIta kara, usake sAtha vivAha kara liyA / eka adbhuta rUpa vAlI rAjakumArI ne apanA svayaMvara racavAyA thA / zrIpAla vahAM phuNce| usa kanyA ne varamAlA unhIM ke gale meM DAla vara liyA / eka rAjA kI lar3akI ne yaha nizcaya kiyA thA, ki amuka dohe kI pUrti karane vAle manuSya ke sAtha maiM apanA vivAha karUMgI ! usa dohe kI pUrti zrIpAla ne karake usa kanyA se apanA vivAha kara liyA / eka rAjA kI kanyA ko jaharI sA~pa kA viSa car3hA thaa| zrIpAla ne jahara dUra kara diyA, ataH rAjA ne prasanna hokara yaha kanyA unheM hI vivAha dii| eka jagaha usa vyakti ke sAtha kanyA kA vivAha karanA taya huA thA, jo rAdhAvedha sAdhe / zrIpAla ne rAdhAvedha sAdhA aura usa kanyA se bho apanA vivAha kara liyA / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjA zrIpAla / isa taraha paradeza meM ATha striyoM se vivAha kara tathA bahuta sA dhana ekatrita karake zrIpAla apanI bar3o bhArI senA lekara ujjaina ke pAsa A phuNce| ujjaina ke rAjA ne samajhA, ki koI bar3A bhArI rAjA car3ha AyA hai, ataH vaha sAmane calakara zaraNa meM A gyaa| zrIpAla apanI mAtA tathA prathama patnI mainA se milakara bar3e prasanna hue| Anandotsava kA prArambha huaa| vahA~ eka nATaka maNDalI nATaka karane lgii| sabhI pAtra apanA apanA pArTa Ananda pUrvaka kara rahe the, kintu eka naTI khar3I na huI / usa naTI ke netroM se AMsuoM kI dhArA baha rahI thii| jAMca karane para saba hAlAta ThIka-ThIka mAlUma hogye| vaha naTI aura koI nahIM, svayaM ujjaina ke rAjA kI putrI surasundarI hI thii| usakA pati apane zahara ko jAte huye mArga meM hI lUTa liyA gayA thA / DAkuoM ne surasundarI ko pakar3a kara beca diyA aura anta meM use yaha naTI kA sejamAra karane kI naubata A phuNco| rAjA ko Apa-karmIpana tathA bApa-karmIpana kI parIkSA hogaI / maiMnA sundarI kor3hI ko byAhI gaI / para usake bhAgya ne lIlA-lahara krdii| aura sura-sundarI sundara rAjakumAra ko byAhI gaI, usako aisI viSaya sthiti ho gayI / vAstava meM kanyA kA apanA bhAgya ho kAma AtA hai| bApa kyA kare ! isalie kanyA Apa bhAyo hoto hai , bApa bhAgI nhiiN| pratyeka vyakti ko sukha-dukha apane pApa puNya ke anusAra ho milatA hai, dUsarA to nimatta mAtra hai| aba zrIpAla apanA rAjya lene ke liye senA lekara zubha muhUrta meM cala pdd'e| jaba campA nagarI thor3I hI dUra raha gaI, to unhoMne inake dvArA yaha saMdeza kahalA bhejA-"rAjA ajItasena ko mAlUma ho ki Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 62 ] [ jaina kathA saMgraha ApakA putra zrIpAla jise Apane hoziyAra hone ke liye paradeza bheja diyA thA, aba A gayA hai / Apa aba bUr3he ho cuke haiM, ataH rAjya use sauMpakara dharma-dhyAna kiijiyegaa|" ajItasena ne yaha bAta nahIM mAnI, jisake phalasvarUpa bar3A bhayaMkara yuddha huaa| isa lar3AI meM ajItasena hAra gaye / zrIpAla rAjagaddI para baiThe / kAkA ne usa para jo atyAcAra kiye the, unheM bhUla kara zrIpAla ne unako eka sammAna pUrNa pada denA cAhA para unheM apanI hAra evaM durnIti se pazcAtApa hone lagA aura anta meM ajItasena ko vairAgya hogayA, ataH unhoMne dIkSA lekara pavitra jIvana vyatIta kiyaa| ___ zrIpAla ne apane rAjya meM riAyA (prajA) ko bar3A sukha pahuMcAyA aura zrInavapadI kA bar3e ThATa-bATa se ArAdhana evaM utsava kiyaa| rAjA zrIpAla tathA mainA sundarI Adi rAniyA~ bhI, ucca jIvana vyatIta karake anta meM sadgati ko prApta hogaI / navapada ye haiM-1-arahaMta 2 - siddha 3-AcArya 4-upAdhyAya 5-sAdhu 6 --darzana 7-jJAna-8-caritra - aura tapo inako siddha cakra bhI kahA jAtA hai / pratyeka Asoja evaM caitra sudI sAtama se pUnama taka meM navapadoM kI eka-eka dina kula 6 dinoM taka ArAdhanA kI jAtI hai| isa navapada ArAdhanA kA adbhuta camatkAra hai| zrI navapada-siddha cakra kI jy| rAjA zrIpAla aura maiMnAsundarI kI jy| Aja bhI zrInavapadajI kA jApa hotA hai aura sabake muha se zrIpAla mahArAja kA nAma bolA jAtA hai, kathA bA~cI jAtI hai / dhanya haiM aise dharmI, parAkramI puruSoM ko aura dhanya haiM sacce-bhAva se zrInavapada jI kI ArAdhanA karane vAloM ko| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13-mahArAjA-saMprati ( 1 ) pATalIputra meM ghara-ghara, galI aura muhalle-muhalle meM sUradAsa ke saMgIta kI carcA ho rahI thii| vaha jahAM-jahA~ jAkara apanI sAraMgI cher3atA, vahIM logoM kI bhIr3a jamA hojAtI, aura saba mantramugdha kI bhAMti nizcala hojAte the / kyA majAla koI khA~sa to le / samasta pATalI. putra ko usake saMgIta ne pAgala banA diyA thaa| vRddha bhI usake anupama saMgIta para mugdha the aura bAlaka bhii| striyAM bhI aura puruSa bhii| pATalIputra ke zAsaka mahArAja azoka ko jaba mAlUma huA ki zahara meM koI adbhuta saMgItakAra AyA hai, to unhoMne use bulA lAne ke liye do mantriyoM ke sAtha pAlakI bhejI aura unase kahA ki sUradAsa ko sammAna pUrvaka rAjasabhA meM livA laao| kalAkAra kA jitanA Adara kiyA jAya, utanA hI kama hai| mantriyoM ne sUradAsa ke pAsa jAkara namratA pUrvaka kahA-mahArAja, Apake liye mahArAjA azoka ne nimantraNa bhejA hai, rAjasabhA meM padhAriye / sUradAsa rAjasabhA meM Aye aura rAjA ko kahalAyA ki maiM parde ke pIche rahakara saMgIta sunaauuNgaa| ApakI icchA ho to AjJA kreN| rAjA ne uttara diyA-hama kisI prakAra bhI inake mana ko dukhAnA nahIM cAhate / khuzI se ye apanI icchAnusAra parde ke pIche gA sakate haiM / sUradAsa ne sAraMgI chedd'ii| sAraMgI ke tAroM ke sAtha-sAtha sabhAjanoM ke hRdaya bhI jhaMkRta ho utthe| samasta sabhA saMgIta meM tallIna hogii| rAjA ne bhI kabhI itanA sundara saMgIta na sunA thaa| eka gIta pUrA huA para rAjA kI pipAsA zAnta na huI / amRtapAna se Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64 ] [ jaina kathA saMgraha bhalA koI kabhI adhAtA hai ? mahArAja ne kahA-kucha aura sunAyeM to acchA ho / sUradAsa ne dUsarA gIta sunAyA, jisakA bhAvArtha yaha thA candragupta ke priyaputra bindusAra ke paramapratApI putra azoka devoM ko bhI priya haiM, dharma ke to ve prANa haiM / unakA priya putra kuNAla Aja andhA hokara kAkiNI mAMgatA hai| yaha gIta sunate hI mahArAja azoka ke mukha para glAnI chA gaI / unheM apane pyAre putra kuNAla kI yAda AI evaM apanI bhUla, ki jisake kAraNa kuNAla ko apanI AMkhoM se hAtha dhone par3e the| unhoMne ekabAra kuNAla ko patra likhA thA jisameM "adhIyatAM kumAra" likhA thA para sauta rAnI ne unake sthAna para 'andhIyatAM kumAra' kara diyA thaa| kuNAla ne patra par3hakara pitA kI, rAnI dvArA badalI huI galata AjJA kA bhI turanta pAlana kiyA / logoM ke hajAra samajhAne para bhI pitRbhakta kuNAla ne apanI AMkheM phoDa liiN| yaha saba ghaTanA rAjA ke A~khoM ke sAmane aagii| unheM khyAla huA ki kahIM merA aMdha putra kuNAla yahI to nahIM haiM ? unhoMne pUchA-sUradAsa jI, Apa kauna haiM ? sUradAsa ne uttara diyA-mahArAja, ApakA AjJA-pAlaka putra kuNAla hai / rAjA azoka eka dama cauMka par3e / are ! kuNAla, merA priya pUtra kuNAla ! aba unase na rahA gayA, aura siMhAsana se uThakara parde ke pIche baiThe hae pUtra ko gale lagA liyaa| jaba Avega kucha kama haA to unhoMne pUchA-beTA ! tumane gIta meM 'kAkiNI" mA~gane kI bAta kahI thI, vaha kAkiNo kise kahate haiM ? tuma kyA mA~gate ho? kuNAla ne uttara diyA-pitAjI, maiM rAjya mA~ga rahA hU~ rAjA ne kahA-beTA, kuNAla, tumhArI A~kheM nahIM haiM, phira rAjya kaise karoge ? usane uttara diyA-pitAjI, merA pUtra isa rAjya kA upabhoga kregaa| rAjA ne phira Azcarya se pUchA-acchA, kyA tumhAre putra bhI hai / kaba janmA ? kuNAla ne uttara diyA 'saMprati" ( abhI hAla Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjA saMprati ] [ 5 ho meN)| yaha sunakara rAjA ne kahA-acchA, yaha rAjya Aja se maiM tumhAre saMprati janme hue putra ko detA huuN| usa dina se kuNAla ke putra kA nAma hI saMprati par3a gayA / thor3e dina bAda hI vaha pATalIputra lAyA gayA aura bAlyAvasthA meM hI usakA rAjyAbhiSeka kiyA gyaa| pUta ke paira pAlane meM hI pahicAna liye jAte haiN| saMprati bAlyA. vasthA se hI apane parAkrama kA paricaya dene lgaa| azvArohaNa, vANa vidyA meM, malla kuztI meM, vIratA ke pratyeka kArya meM vaha thakatA na thA, saba meM bejor3a thaa| eka bAra saba kuTumbIjana baiThe bAteM kara rahe the| bAtoM meM kisI ne kahA-mahArAja azoka ne samasta dezoM para vijaya prApta karake cakravartI kI padavI prApta kI hai| yaha sunakara saMprati ne kahA, oho, yaha to kucha acchA nahIM huaa| taba to mere liye vijaya karane ko to kucha rahA hI nhiiN| usakI yaha bAta sunakara sabako atyanta prasannatA hii| sabako vizvAsa hogayA ki samaya Ane para yaha avazya hI pratApI rAjA hogaa| 16 varSa kI Ayu hone para usakA zarIra bhalI bhAMti vikasita hogyaa| usakA mukha pUrNimA ke candra ke samAna sundara va gola thaa| A~kheM baDI-bar3I aura tejayukta thiiN| mastaka vizAla aura bAhe ghuTanoM taka laMbe the / svara madhura parantu dRr3ha thaa| usakA teja advitIya thaa| usako kar3I nigAha se manuSya thara-thara kAMpane lagate the / yUvAavasthA meM padArpaNa karate hI saMprati ne astra-zastroM se sajjita hokara dIrgha senA ke sAtha cardiga-vijaya ke liye prasthAna kara diyaa| usane kauzala deza jItA aura kAzI para vijaya prApta kii| paMcAla ko AdhIna kiyA, aura kurU para adhikAra jmaayaa| caturdika usakI vijeyapatAkA phaharAne lgii| mahArAjA saMprati bhArata-bhU ke bhUSaNa mAne jAne lge| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 66 ] jaina kathA saMgraha ] rAjA saMprati digvijaya karake vApasa lauTane vAle the| samasta pATalIputra unake vijayI hokara lauTane ke samAcAra se harSonmatta hogayA / samasta nagara, eka-eka galI, eka-eka muhallA, hATa bAjAra sabhI dhvajA-patAkAoM se susajjita kiye gye| kahIM zoka aura duHkha kA nAma na rhaa| cAroM dizAyeM khuzI se phUla utthiiN| mahArAja ke darzanoM ke lie samasta nagara Atura ho utthaa| saba bAla, vRddha, strI, puruSa sar3akoM para, ghara aura dukAnoM kI chatoM para jamA ho gye| rAjamArga meM kahIM tila rakhane kA sthAna na rahA / ___mahArAja saMprati hAthI para savAra hokara zahara meM pdhaare| vAyumaMDala gaganabhedI udghoSoM se gUMja uThA, hara ora se puSpa-varSA hone lgii| nagara-janoM ke mastaka zraddhA aura prema se jhukane lge| mahArAjA azoka kA abhI kucha dina pUrva hI avasAna ho cukA thaa| rAjA saMprati sIdhe apanI mAtA ke mahala meM cale gye| divijayI putra kA svAgata karane ke liye kisa mAtA kA hRdaya harSa se praphullita na hogA ? mahArAjA saMprati kI mAtA bhI putra ke Agamana kA samAcAra sunakara khuzI se jhUma utthii| parantu dUsare hI kSaNa usake mana meM vicAra AyA, lAkhoM manuSyoM kA khUna bahAkara saMprati ne cAroM dizAoM meM vijaya to pA lI parantu isase usakI AtmA kA kyA kalyANa huA ? isa vicAra ke Ate hI usakA samasta harSollAsa kAphUra hogyaa| rAjA saMprati ne Akara mAtA ke caraNoM meM sira jhukAyA / parantu usakI mAtA ne na hU~ kahA, na hAM, vaha bilkula zAnta rhii| yaha dekhakara mahArAja ne pUchA-mA~, Apa udAsa kyoM haiM ? ApakA digvijayI putra Apako praNAma kara rahA hai| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjA saMprati ] [ 67 mAtA ne uttara diyA-beTA, tumane saMsAra ke rAjAdhirAjoM para vijaya prApta kI hai, parantu yaha saccI vijaya nahIM haiN| isameM saccA sukha nahIM haiM / mahArAja saMprati ne Azcarya ke sAtha pUchAkyoM mAM, digavijayI hone meM bhI saccA sukha nahIM, to phira sukha kahAM hai ? ___ mAtA ne uttara diyA-beTA, isa vijaya meM tumane lAkhoM manuSyoM kA badha kiyA hai, khUna kI nadiyAM bahAI haiN| pApa kI gaTharI sira para rakhI hai / phira bhalA isameM sukha kahA~ se AyA ? tumhArI isa vijaya se khuzI kaise ho sakatI hai ? maiM to tabhI khuza ho sakatI hU~ jaba saMsAra meM zAnti kI sthApanA karoge, aura apane bhItara ke zatraoM para vijaya prApta karoge ! mAtA kA yaha upadeza saMprati ke antaHkaraNa taka pahu~ca gyaa| usakA eka-eka zabda unake hRdaya-paTala para aMkita ho gyaa| ekabAra jaba mahArAjA saMprati ujjayanI nagarI meM rahate the, 've mahala ke khir3akI meM baiThe hue zahara ko zobhA dekha rahe the| isI samaya 'jIvaMta svAmI mahavIra pratimA kA eka bar3A julUsa usa ora se niklaa| usameM saikar3oM sAdhu aura bAlakoM ke atirikta Arya-suhasti nAmaka eka mahAna AcArya bhI sammilita the| mahArAjA saMprati ne jaba AcArya-Arya suhasti ko dekhA to unheM kucha aisA bhAsa pratIta hone lagA ki unheM maiMna kahIM pahale bhI dekhA hai, parantu kahA~ dekhA hai ? yaha yAda nahIM A rahA hai / yahI socate-socate unheM mUrchA AgaI aura jAti-smaraNa jJAna hogyaa| unhoMne usI dazA meM dekhA ki ve unake pUrvabhava ke gurU haiM / yaha yAda Ate hI mahArAjA mahala se nIce utare aura AcArya ke caraNoM meM praNAma karake pUchA-gurudeva, Apa mujhe pahacAnate haiM ? AcArya ne uttara diyA-rAjana, tumheM kauna nahIM Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68 [ janna kathA saMgraha pahacAnatA ? rAjA ne kahA, nahIM gurudeva, kucha vizeSa pahicAna batAiye / AcArya to mahAjJAnI the, unhoMne rAjA ke pUrvabhava ko apane jJAnabale se jAna liyaa| aura kahane lage-maiM tumheM acchI taraha pahicAnatA huuN| apane pUrvabhava kI bAta suno "eka bAra maiM aura AryamahAgiri mahArAja kauzAmbI nagarI meM vicarate the| usa samaya bhayaMkara duSkAla par3A / logoM ko peTa bharanA mukila hogayA, parantu hamAre prati sabake hRdaya meM atyanta bhakti-: bhAva hone se saba hameM acche-acche bhojana bhikSA meM diyA karate the / eka dina eka kaMgalA bhikhArI hamAre eka sAdhu ke pIche ho liyA aura kahane lagA ki-isa bhojana meM se thor3A mujhe bhI dIjiye,maiM kaI dinoM kA bhUkhA hU~ / sAdhu ne uttara diyA ki isa viSaya meM hamAre gurU jo AjJA deMge, vahI ho skegaa| yaha sunakara vaha hamAre pAsa AyA aura gir3agir3Akara bhojana mAMgane lgaa| hamane usase kahA-dekho bhAI, tuma bhI hamAre samAna dIkSA le lo, tabhI isa bhikSA ke anta meM se tumheM de sakate haiM / usane socA-saMsAra meM rahate hue bhI duHkha se to pIchA chUTa hI nahIM sakatA, taba dIkSA lekara kaSTa sahana karane meM kyA hAni hai ? bharapeTa bhojana bhI milegA, aura dharmadhyAna bhI hogaa| yaha soca kara usane dIkSA lene kA nizcaya kiyA / hamane jJAna vala se jAna liyA ki yaha bhaviSya meM jainadharma kA mahAna uddhAra kregaa| ataeva use dIkSA de dii| use kaI dina bAda bhojana milA thA, isalie usane khUba DaTakara khAyA, aura itanA khAyA, ki sA~sa lenA bho muzkila hogyaa| pariNAma yaha huA ki usI rAta ko usake prANa-pakherU isa tana ke piMjare se ur3a ge| parantu vaha usI dina nayA sAdhu huA thA, isalie bahuta se zrAvaka aura zrAvikAyeM use vaMdana karane ke lie AI evaM bar3I-bar3I sAdhviyA~ bhI vaMdana karane padhArI / jo pahale kabhI usakI ora najara uThAkara bhI na dekhate the, vahI ise Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahArAjA saMprati ] caMdana karane lage, usakI sevA karane lage, yaha saba sAdhu-dharmaH kAhI prabhAva thaa| ataeva marane ke samaya usake hRdaya meM zubha bhAvanA utpanna huii| vaha socane lagA-oho, eka dina ke bAritra kA java yaha phala hai, to varSoM ke cAritra kA kyA phala hogA? usane marate marata bhI bhavobhava meM sAdhU-dharma ke pAlana kI utkaTa icchA kI, aura jaina dharma, kI prazaMsA karate karate zarIra chor3a diyA / rAjan, (kuNAla ke putra) tuma vahI sAdhu ho| zubha bhAvoM se khUba puNya saMcaya kiyA, usakA yaha suphala milA hai va aura Age ke jovana meM bhI milegaa| .. yaha saba hAla sunakara rAjA kRta-kRtya ho gae aura kahane lagezurudeva, Apane merA atyanta upakAra kiyA hai| Apa pUrvabhava meM dIkSA na dete to isa bhava meM mujhe yaha vaibhava kahAM se milatA ?. aba kRpA karake mujhe aura bhI kalyANakArI sanmArga dikhalAie / - AcArya Arya suhastI mahArAja ne kahA-tuma jaina dharma svIkAra kro| jaina mandira va mUrtiyoM kA nirmANa kraao| dharma kA sarvatra pracAra kro| jaina sAdhuoM kI bhakti kro| AcArya ke upadeza se rAjA ne jaina dharma aMgIkAra kiyA aura yathA-zakti pavitra jIvana bitAne kA nizcaya kiyaa| usake mana.meM vicAra AyA ki samasta saMsAra meM ahiMsA dvArA zAnti kI sthApanA karane vAle tIrthaMkaroM ke kIti staMbhasvarUpa athavA unake saMdeza vAhaka jina mandira tathA unake upadezoM kA pracAra karane vAle dIkSAdhArI sAdhu yadi jagata meM pracArita ho jAya to, kitanA accha! ho| taba to asaMkhya prANiyoM ke rakta se raMjita yaha bhUmi svarga ke samAna ho jAya / sabhI manuSya aura prANImAtra bhAI-bhAI ke samAna premapUrvaka rahane lgeN| unhoMne aise vicAra karate-karate yaha pratijJA le ki Aja se nitya prati kama se kama eka jaina mandira ke banAne yA marammata hone kI khabara sune binA bhojana nahIM kruuNgaa| unhoMne deza-dezAntaroM meM jaina mandira Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 ] [ jaina kathA saMgraha banAne zurU kie aura apanI pratijJA kA niyamapUrvaka pAlana karane lage / kucha dina bAda mahArAjA saMprati ne apane adhInastha rAjAoM ko bulAkara kahA, ki mujhe tumhAre dhana kI AvazyakatA nahIM haiM, yadi tuma mujhe prasanna rakhanA cAhate ho to jaina-dharma svIkAra kara lo aura aisI vyavasthA karo ki tumhAre rAjyoM meM sAdhu sukhapUrvaka vicaraNa kara sakeM / isa sujhAva se prerita hokara saikar3oM rAjAoM ne jaina-dharma svIkAra kara liyA / aba rAjA ko bhArata-varSa ke bAhara bhI dharmapracAra karane kA vicAra ho aayaa| ve socane lage ki-videzoM meM dharmapracAra tabhI ho sakatA hai ki jaba zreSTha cAritra aura ucca jJAna vAle sAdhu dezadezAntaroM meM phaila jAMya / parantu bIca meM kitane hI aise anArya deza haiM, jahAM ke loga yaha jAnate hI nahIM ki sAdhu ko kisa prakAra kA bhojana diyA jAtA hai aura unake sAtha kisa prakAra kA vyavahAra kiyA jAtA hai / aisI dazA meM sAdhu savatra kisa prakAra vihAra kara sakate haiM ? socate-socate rAjA ko eka yukti suujhii| unhoMne sAdhu veSadhArI anya logoM ko una dezoM meM bhejaa| unhoMne vahAM jAkara logoM ko acchI taraha se sikhalA diyA ki sAdhu ke sAtha kisa prakAra kA vyavahAra karanA cAhie / una logoM ne sabako yaha bhI samajhA diyA ki sAdhuoM ke sAtha ucita vyavahAra na hogA to mahArAjA saMprati kaThora daNDa deNge| isa prakAra kaI varSoM ke prayatna se anArya deza vAle bhI sAdhuoM ke sAtha ucita vyavahAra karanA sIkha gye| taba eka dina rAjA ne gururAja se kahA- 'bhagavan ! sAdhu loga anArya dezoM meM kyoM nahIM jAte ? unhoMne uttara diyA ki anArya dezoM meM jAne se sAdhuoM ke caritra ko hAni pahu~cane kA bhaya haiM / taba rAjA ne Agraha pUrvaka nivedana kiyA ki mahArAja, Apa ekabAra sAdhuoM ko una dezoM meM bhejakara parIkSA to karake dekheM ki vahAM ve loga kaisA vyavahAra karate haiN| rAjA saMprati ke Agraha se gururAja ne sAdhuoM ko anArya dezoM Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahArAjA saMprati ] meM bhejaa| vahA~ jAkara unhoMne jainadharma kA khUba pracAra kiyaa| jagaha jagaha caTTAnoM-zilAoM para jaina dharma kI AjJAyeM khudavAdI aura jagahajagaha ahiMsA kI ghoSaNA krvaadii| isase dharma pracAra meM kisI prakAra kI bhI kaThinAI nahIM rhii| isa prakAra rAjA saMprati ne bhArata meM aura bhArata ke bAhara jainadharma kA khUba pracAra kiyaa| kahate haiM ki unhoMne savAlAkha navIna jaina mandira banAe / 36000 mandiroM kI marammata kii| 650006 pItala Adi) pratimAyeM bnvaaii| deza dezAntaroM meM jaina dharma kA pracAra kraayaa| kahA jAtA hai - usa samaya jainoM kI saMkhyA 40 karor3a ho gaI thii| ve yadyapi sAdhu na ho sake, tathApi apanI pUrI zakti se AMzika saMyama vrata ( zrAvaka dharma ) kA pAlana karate the| isa prakAra zrAvaka jIvana bitAte hue unhoMne deha tyAga kiyaa| Aja bhI loga mAnate haiM ki zatruJjaya, giranAra, nADola Adi bahuta se sthAnoM ke mandira, unhIM ke banavAye hue haiM / mahArAjA saMprati kI banAI huI mUrtiyoM kI carcA to sthAna sthAna para milatI hai| mevAr3a se bUMdI ko jAne vAle rAste meM eka kilA bhI inhIM kA banAyA huA batalAyA jAtA hai| bahutoM kA yaha bhI kahanA hai ki mahArAjA azoka ke nAma se prasiddha zilAlekha ( saba yA kucha ) bhI inhIM ke khudavAye hue haiN| . mahArAjA saMprati kA jitanA guNagAna kiyA jAya, utanA hI por3A hai| saMsAra meM zAnti aura prema kI sthApanA karane vAle jainadharma kA pracAra karane ke liye aise mahApuruSa jitane hI adhika hoM, itanA hI acchA hai| -00 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 mahArAjA kumAra-pAla sundara hara-bhaga gujarAta deza, jisa para mahApratApI siddharAjA jayasiMha rAjya karate the| unheM aura to saba prakAra kA sukha thA, kintu eka bAta kA bar3A duHkha thA / vaha yaha, ki unake koI santAna na thii| ve cintA karane lage, ki aisA phalA-phUlA gujarAta kA rAjya kisake hAtha meM jAvegA ? unhoMne jyotiSo ko bulavAyA aura jyotiSa dikhalAyA / jyotiSI ne kahA-ki "mahArAja ! ApakI rAjA gAdo kA upabhoga kumArapAla kreNge|" __ yaha sunakara siddharAja bar3e duHkhI hue| ve mana meM vicArane lage, ki-"kumAra pAla halke kula meM paidA huA hai, ata: kisI bhI taraha ho para use gAdI para na baiThane denA cAhiye / vaha tabhI to gAdI para baiThegA, jaba ki vaha jIvita rahegA? to maiM use kyoM na maravA DAlU? yoM socakara, ve kumArapAla ko mAra DAlane kA maukA DhUr3hane lge| kumAra pAla dethalI ke svAmI tribhuvanapAla ke putra the| unakI strI kA nAma thaa-bhopaalde| unake do bhAI the, jinameM eka kA nAma mahipAla aura dUsare kA nAma kIrtipAla thaa| do bahineM thIM, jinameM eka pramilAdevI kA vivAha, siddharAja ke eka sAmanta kRSNadeva ke sAtha aura devaladevI kA sAMbhara ke rAjA arNorAja ke sAtha huA thaa| kumAra pAla ko jaba yaha bAta mAlUma huI ki mahArAjA siddha rAja kI mujha para kUra-dRSTi hai, aura ve mujhe mAra DAlane kA maukA Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ma0 kumArapAla ] [ 103 dar3ha rahe haiN| taba unhoMne paradeza jAne kA vicAra kiyaa| itane hI meM siddharAja ne usake pitA kA badha karavA DAlA / - isa hatyA kA samAcAra pAte hI kumArapAla samajha gaye, kiM aba merI bArI hai| ataH ve apane parivAra ko vahIM chor3akara, rAtoM rAta bhAga cle| kumArapAla bAbAjI (sanyAsI) kA veza karake eka sthAna se dUsare sthAnameM bhramaNa karane lge| kisI dina khAne ko mila jAtA aura kisI dina bhUkhe hI rahanA par3atA yoM karate-karate isI veza meM eka bAra ve pATaNa Aye aura vahA~ eka mahAdeva ke mandira meM pujArI niyukta ho gye| rAjA ko jaba isa bAta kI kucha khabara lagI, to usane apane pitA ke zrAddha kA bahAnA karake, saba pujAriyoM ko bhojana karane bulaayaa| udhara kumArapAla ko bho yaha bAta mAlama ho gaI ki mujhe mAra DAlane ke liye ho yaha jAla racA gayA hai / anaH ulTo (kai) kA bahAnA banAkara ve bhojanazAlA se bAhara aagye| vahA~ se ve kevala pahanI huI dhotI liye hue jitanA bhAgA gayA tejI se bhAgane lge| sira naMgA, paira bhI naMge, zarIra khulA huA aura Upara se dopahara kI garmI / ki tu ve kara hI kyA sakate the ? yadi bhAgane meM jarA bhI dera ho jAya to siddharAja ke sipAhI vahAM A pahu~ce aura unheM akAla mRtyu se maranA pdd'e| siddharAja ko jaba yaha bAta mAlama haI ki kamArapAla hAtha se nikala gaye haiM, to unheM pakar3a lAne ke liye kucha ghur3asavAra bheje / kumArapAla jaba bhAgate-bhAgate do eka kosa dUra nikala gaye, to pIche se ghor3oM kI TApoM ko AvAja sunAI dii| unhoMne vicArA ki-"aba daur3ane se kAma nahIM calegA, kahIM thor3I dera ke liye chipe Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 ] [ jaina kathA saMgraha 1 rahanA cAhiye / yoM socakara unhoMne idhara-udhara dekhA, to bhomasiMha nAmaka eka kisAna kAMToM kI bAr3a lagAtA huA dikhAI diyA / kumArapAla usIke pAsa gaye, aura usase apane prANa bacAne ko kahA / usa kisAna ko kumArapAla para dayA AgaI, ataH usane inheM kA~ToM ke Dhera ke nIce chipA diyA / thor3I hI dera meM pairoM ke nizAna DhU~r3hate hue rAjA ke sipAhI vahA~ A pahu~ce / unhoMne bhAle mAra mAra kara kAMToM kA Dhera DhUMDha liyA, kintu kucha bhI patA na lagA / ataH DhUMDhanA chor3a ve vApasa ghara lauTa gaye / rAta ke samaya bhImasiMha ne kumArapAla ko bAhara nikAlA / unakA zarIra kAMToM ke lagane se lahU-luhAna ho gayA thaa| jisake kAraNa vedanA apAra hotI thI, kintu yahA~ Thaharane kA samaya na thA / ataH sAdhAraNa upacAra kara unhoMne bar3e savere uThakara phira bhAganA zurU kara diyaa| bhUkhe peTa aura darda pUrNa zarIra se bhAgate-bhAgate, ve khUba thaka gye| dopahara ke samaya ve eka jhAr3a ke nIce ArAma karane baiThe / vahA~ unhoMne eka bar3A vicitra khela dekhA- eka cUhA eka ke bAda eka karake ikkIsa rupaye eka bila meM se bAhara lAyA aura phira vApasa usI taraha le jAne lagA / jyoMhI vaha eka rupayA lekara bila meM gayA, tyoMhI bIsa rupaye kumArapAla ne uThA liye| cUhe ne bAhara Akara dekhA ki rupaye nahIM haiM, to vaha sira paTaka-paTaka chaTapaTA kara vahIM mara gayA, yaha dRzya dekhakara kumArapAla bar3e dukhI hue aura vicArane lage ki"oho ! isa prANI ko bhI dhana para kitanA moha hai ?" vaha dhana lekara ve Age cale gaye / yaha tIsarA dina thA, kintu aba taka unheM khAne ko kucha bhI na milA thaa| ve isa samaya thakakara cUra-cUra ho rahe the / aise hI samaya meM zrIdevI nAmaka eka mahilA bailagAr3I meM baiThakara apanI sasurAla se pIhara ko jA rahI thI / kumArapAla ko dukhI dekhakara Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ma0 kumArapAla ] [ 105 use dayA AI, ataH usane inheM khAne ko diyaa| isa bhojana se kumArapAla ko kucha zAnti milo / unhoMne usa bahina se kahA ki"bahina jI ! maiM kabhI bhI ApakA upakAra na bhuuluugaa|" yahAM se calakara kumArapAla apane grAma dethalI ko gye| siddharAja ko yaha mAlUma hote hI unhoMne apanI senA bhejI / idhara kumArapAna ko bhI senA ke Ane kI bAta mAlUma hogaI, ataH ve apane lie chipane kI jagaha DhUr3hane lge| usa samaya sajjana nAmaka kumhAra ne unheM apane AMve meM chipA diyaa| rAjA kI phauja ko kumArapAla kA patA na lagA, ataH vaha nirAza hokara vApisa lauTa gii| __ "jAko rAkhe sAiyAM, mAri sake nA koya / " kumAra pAla, yahAM se apane kuTamba ko mAlave kI tarapha bhejakara khuda paradeza meM ghUmane nikala gye| vahA~ bosirI nAmaka brAhmaNa se mitratA hogii| vaha brAhmaNa gAMva meM se bhikSA mAMgakara lAtA aura kumArapAla ko khilAtA thaa| kintu yaha suvidhA bhI adhika dinoM taka nahIM rhii| kucha dinoM bAda vosirI kA bhI sAtha chUTa gayA, jisase kumArapAla ko kaSTa hone lgaa| ve ghUmate-ghUmate phaTehAla hokara bhUkha kI pIr3A sahate aura kaSToM se parezAna hote hue khambhAta phuNce| ___ vahA~ zrI hemacandrAcArya nAmaka prasiddha jainAcArya the| unakA jJAna agAdha aura cAritra bar3A nirmala thaa| unhoMne kUmArapAla ke lakSaNoM ko dekhakara jAna liyA ki bhaviSya meM yaha gujarAta kA rAjA hogA / ataH unhoMne khaMbhAta ke mantrI 'udAyana' ke yahAM kumArapAla ko Azraya dilvaayaa| ___ yaha hAla mAlUma hote hI siddharAja kA lazkara kumArapAla ko DhUr3hane A phuNcaa| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ jaina kathA saMgraha senA ne vahAM pahu~cakara udAyana ke makAna kI talAzI lenI zurUkI. ataH kumArapAla vahAM se nikala kara upAsare meM Aye aura pustakoM ke bhaMDAra meM chipa gye| senA ke sipAhI upAzraya meM bhI A dhamake / kintu kumArapAla kA patA na lagA, ataH vApisa lauTa gye| jJAnI gurU zrI hemacandrAcArya ne kumArapAla se kahA, ki-"aba tumhAre duHkha ke dina adhika nahIM haiM, thor3e hI dinoM ke bAda tumheM majarAta kA rAjya mila jaaygaa|" kumArapAla apanI dazA kA dhyAna karake bolA, ki-"gurU mahArAja ! yaha bAta kaise mAnI jA sakatI hai ?" taba AcArya mahArAja ne unheM aisA hI hone kA vizvAsa dilAyA, jise sunakara kumArapAla ne kahA ki-"yadi ApakA vacana satya ho jAvegA, to maiM jaina dharma kA pAlana kruuNgaa|" isake bAda udAyana mantrI se kucha rAha kharca lekara kumArapAla dakSiNa kI tarapha cala diye| isa taraha bar3I dUra taka gramaNa karake kumAra pAla apane kuTumba se milane mAlavA ko cale gye| vahA~ pahu~cane para unheM mAlUma huA ki siddharAja mRtyu zaiyA para par3e haiM / ataH ve apane kuTumba ko lekara gujarAta meM aaye| siddharAja mRtyu-zaMyA para par3e the| vahAM par3e-par3e unhoMne udAyana mantrI ke putra bAhar3a ko goda liyaa| ve yaha vyavasthA kara rahe the ki rAjya kumArapAla ko na milakara bAhar3a ko mile / kintu isI bIca meM unakI mRtyu hogii| yaha samAcAra sunate hI kumArapAla pATaNa Aye / rAja-sabhA kumArapAla kI yogyatA jAnatI thI, ataH usane inheM hI rAjagaddI para baiThA diyaa| kumArapAla jisa samaya gaddI para baiThe, usa samaya unakI avasthA 50 varSa kI thii| bhAgya ne unako Akhira rAjA banA hI diyA, siddharAja kI kucha bhI na clii| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kumArapAla ] [ 107 kumArapAla ko gaddI milate hI unhoMne apane saba upakArI manuSyoM ko yAda kiyaa| bhopAlade ko apanI paTarAnI banAI, bhImasiMha ko apanA zarIra rkssk-bnaayaa| zrIdevI ke hAtha se apanA rAjya-tilaka karavAyA, aura DholakA gAMva inheM inAma meM de diyaa| sajjana ko sAta-sau gAMvoM kA sUbedAra banAyA aura deza kA hAkima banA diyaa| udAyana mantrI ko apanA pradhAna bnaayaa| aura unake putra vAgabhaTTa ko nAyabadIvAna niyukta kiyaa| evaM zrI hemacandrAcArya ko apane gurU ke sthAna para sthApita kiyaa| kumArapAla ke gaddI para baiThane ke bAda unake adhIna rAjAoM ne yaha mAna liyA ki ve nirbala haiN| ataH kisI ne kara dene se inkAra kara diyA, aura kisI-kisI ne to upadrava karanA zurU kara diyaa| kintu kumArapAla bar3e bahAdura the| unhoMne apanI majabUta senA dvArA ajamera ke arNorAja ko apane vaza meM kiyaa| mAlave ke ballAloM ko apanA mAtahata banAyA aura kauMkaNa ke malikArjuna ko bhI harAkara apane vaza meM kara liyaa| isI taraha soraTha ke samarasiMha ko bhI apane adhIna kara liyA aura dUsare aneka choTe-moTe rAjAoM ko jIta kara apane vaza meM kara liyaa| isa taraha kumArapAla ne 18 dezoM meM apanI duhAI phirabAI / ___kumArapAla ke rAjya kI sImA, uttara meM paMjAba taka, dakSiNa meM vindhyAcala taka, pUrva meM gaMgA nadI taka aura pazcima meM sindhunadI taka thii| inake barAbara rAjya vistAra gujarAta meM kisI bhI rAjA ne nahIM kiyaa| - kumArapAla apane gurU zrI hemacandrAcArya kI bar3I bhakti karate aura pratyeka kArya meM unakI salAha lete the| gurUrAja bhI aise Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 ] [ jaina kathA saMgraha the, ki rAjA ko ThIka-ThIka salAha dete aura vahI karate, jisase rAjA evaM prajA kA kalyANa ho / kumArapAla ne inhIM gurUrAja ke kahane se, bAMjha (niputrI) manuSyoM kA dhana lenA banda kara diyaa| usakI kevala lagAna kI hI AmadanI prativarSa 72 lAkha rupaye kI thI / apane zAsana ke antargata aThArahoM dezoM meM jIva-hiMsA na karane kA hukma de diyaa| somanAtha mahAdeva mandira ko ThIka karavAyA aura dUsare aneka choTe-bar3e mandira tathA prajA ke lie upayogI sthAna banavAye, sabakA hita sAdhana kiyaa| ___ tAraMgA, IDara, dhaMdhukA vagairaha ke mandira inhIM ke banavAye kumArapAla ke rAjya meM duSkAla kA kahIM nAma bhI na thA, aura na cora DAkUoM kA bhaya hI thaa| saba loga Ananda pUrvaka rahate the / aThArahoM rAjya Apasa meM mela karake rahate aura zikAra kI bandI hone ke kAraNa pazu-pakSI bhI nirbhaya hokara vicarate the| kumArapAla dinoM-dina dharmArAdhanA dvArA apanA jIvana pavitra karane lage, aura anta meM unhoMne apane mana, vacana tathA kAyA ko atyanta pavitra banA liyA, jisase ve "rAjarSi" kahe jAne lge| unake kiye hue zubha kAryoM kA saMkSipta vivaraNa isa prakAra hai : 1400 jaina mandira banavAye, 1600 purAne TUTe-phUTe mandiroM kA uddhAra krvaayaa| sAta bAra tIrtha yAtrA kI, jisameM pahalI yAtrA meM naulakhI pUjA kii| nirvaMza marane vAloM kA dhana lenA banda kiyA, aura prativarSa eka karor3a rupayA zubha kAryoM meM kharca kiyaa| 21 jJAna-bhaMDAra sthApita kiye aura lAkhoM pratiyA~ likhvaaii| 72 sAmantoM para apanI AjJA calAI aura aThAraha dezoM meM pUrNarUpeNa ahiMsA plvaaii| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kumArapAla ] [ 106 tIsa varSa taka rAjarSi kumArapAla ne rAjya kiyaa| aura itane samaya meM saba jagaha sukha-zAnti phailAI tathA prajA kI bar3I tarakkI kii| kucha dinoM ke bAda, unake gurUrAja hemacandrA pUri kI deha chUTa gaI, ataH ve bar3e duHkhI hae / isa zoka kA unake zarIra para bar3A prabhAva pdd'aa| aba unakI avasthA bhI 81 varSa kI ho cukI thI, ata: ve bhI mRtyu ko prApta hue| kumArapAla ke samAna rAjA aura zrI hemacandrAcArya ke samAna gurU usa jamAne meM aura koI nahIM hue| ina donoM ko jitanI prazaMsA kI jAya thor3I hai| - AcArya hemacandra pUri rAjA siddharAja dvArA bhI sammAnita the| siddharAja ke anurodha se ho unhoMne siddhahema vyAkaraNa' nAmaka mahAna sarvAGgapUrNa vyAkaraNa bnaayaa| mahArAjA kumArapAla ke liye unhoMne 'yogazAstra' kI racatA kI, aura bhI anekoM viSayoM ke mahatvapUrNa grantha unhoMne banAye haiN| 'kalikAla sarvajJa' unakI viziSTa upAdhi thI jo unakI eka advitIya vidvattA kI sUcaka hai| AcArya hemacandra aura kumArapAla ke sambandha meM anekoM grantha race gaye haiM / yahAM to bahuta hI saMkSepa meM likhA gayA hai| jaina dharma kA vaha svarNa yuga thaa| yuga pradhAna dAdA zrI jinAdatta pUri Adi anekoM prabhAvazAlI jainAcArya usI samaya meM hue haiN| anekoM mandira-mUrtiyAM bniiN| khUba sAhitya racA gyaa| lAkhoM loga jainI bne| jana-jana meM jaina dharma kA prabhAva bddh'aa| ahiMsA dharma khUba phlaa-phuulaa| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 mantrI zrI vimalazAha gujarAta ke cAvar3A vaMzIya prathama rAjA vanarAja hue haiM, jinake senApati nAmaka eka zrAvaka the| ve bar3e pratApI aura bahAdura the| unakI nasa-nasa meM kSatriya kA rakta bahatA thaa| unake 'vIra' nAmaka eka putra huA, vaha bhI bar3A sAhasI aura zUravIra tathA dharma meM bar3A prema rakhane vAlA thaa| isa lar3ake kA vivAha vIramatI nAmaka eka kanyA se huaa| isI vIramatI ke udara se eka lar3akA paidA huA, jisakA nAma rakhA gyaa-viml| vimala battIsa lakSaNoM se yukta bAlaka thaa| vaha dUja ke candramA kI taraha dina-dina bar3hatA hI jAtA thaa| jaba vaha pAMca varSa kA hogayA to pitA ne use pAThazAlA meM par3hane ko bhejA / vahAM thor3e hI dinoM, meM khUba par3ha likhakara, vaha apane ghara ko vApasa lauTa aayaa| aba pitA ne samajha liyA ki putra yogya umara kA ho cukA hai, ataH unhoMne ghara kA sArA bhAra vimala para DAla diyA, aura svayaM dIkSA lekara cala diye / calate samaya unhoMne vimala ko zikSA dI, ki "beTA ! ImAnadAra va niDara rahanA aura jina bhagavAna kI AjJA apane sira car3hAkara dharmamaya jIvana bitaanaa|" vimala ke jIvana para isa upadeza kA bar3A prabhAva pdd'aa| jyoM-jyoM samaya bItatA gayA, tyoM-tyoM vimala kA sabhI dizAoM meM adhikAdhika vikAsa hotA gyaa| usake zatru yaha Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vimalazAha ] [ 111 dekhakara mana hI mana khUba jalate tathA DAha karate the / mAtA vIramatI ko jaba yaha bAta mAlUma huI to ve vicArane lago, ki - " vimala ke zatru isa zahara meM bahuta haiM, ataH jabataka vaha pUrA zaktizAlI na ho jAya, tabataka mujhe kahIM dUsarI jagaha jAkara rahanA cAhiye / " yoM socakara ve apane sAtha vimala ko le apane pIhara ko calI gaI / unake pIhara meM bar3I garIbI thI / yahA~ taka ki ghara ke bUr3he manuSya bhI mihanata-majadUrI karate, tabhI khAne kA gujara calatA thaa| isI kAraNa vIramatI ke bhAI ko vIramatI tathA vimala kA mAnA acchA na mAlUma huA, kintu bahina ko nahIM Ane dene kI kaise kahI jA sakatI thI ? ataH unakA Adara satkAra karanA hI par3A / ramatI tathA vimala vahIM rahane lage / ( 3 ) pATaNa ke vIra mantrI kA putra vimala, aba garIbI meM palane gA / vaha kisI samaya kheta meM jAtA aura mAmA kI khetI ke kAma : " madada karatI / kabhI ghor3I, bacherA athavA gAya bhaiMsa lekara jaMgala jAtA aura vahA~ unheM ghAsa carAtA / use na to inakAra hI thA aura na kucha aphasosa hI hotA, use bar3A Ananda AtA / aisA kAma karane ulaTA isa kAma jaba vaha jaMgala meM jAtA to tIrakamAna calAtA, ghor3e para vArI karatA, jhAr3oM para car3hatA aura tAlAba meM tairatA thA / dina ra isI taraha Ananda lUTakara zAma ko vaha apane ghara lauTa tA / isa prakAra kA jIvana vyatIta karane ke kAraNa vimala kA rIra bar3A hRSTa-puSTa hogayA / vANa-vidyA meM to yaha advitIya / / dhIre-dhIre usakI vANa -vidyA kI prazaMsA saba jagaha hone / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 ] [ jaina kathA saMgraha pATaNa ke nagara-seTha zrIdatta ke zrIdevI nAmaka eka javAna kanyA thI / isa kanyA ke liye ve yogya vara kI talAza kara rahe the| unhoMne anekoM sthAna dekhe, kintu kahIM bhI vara pasanda na pdd'aa| itane hI meM unhoMne vimala kI prazaMsA sunI, ataH usI ke sAtha apanI kanyA kI sagAI kara dii| vimala ke mAmA aba vicArane lage, ki-"isake vivAha kA kharca kahAM se AyegA ?" ___ vIramatI socane lagI ki-' vimala kA vivAha mere parivAra ko zobhA de, vaisA dhUma-dhAma se karanA caahiye| yaha mantrI kA pautra hai|" kintu apane bhAI kI sthiti dhyAna meM thI, ataH unhoMne nizcaya kiyA, ki-"jaba taka kAphI dhana na mila jAya, taba taka vimala kA vivAha na karUMgI " phira vimala ko bulAkara usase kahA, ki-beTA ! jaba mujhe dhana milegA, tabhI maiM terA vivAha karUgI / " vimala ne zAntipUrvaka yaha suna liyaa| dUsare dina DhoroM ko lekara vimala jaMgala meM gyaa| vahAM eka jhADa ke nIce baiThakara vaha mintA karane lagA, ki-"aba mujhe dhana prApta karanA hI pdd'egaa| kyA karUM ? mujhe kisa taraha dhana prApta ho sakatA hai ?" yoM vicAra karate-karate usane apane hAtha kI lakar3I kojyoMhI pAsa hI ke darAra meM ghuser3I, tyoM ho dhama-dhama Dhele gira par3e / vimala una DheloM ko dUra karake dekhatA hai, to bhItara sone kA eka ghar3A dikhAI diyaa| yaha dekhate hI usake Ananda kI koI sImA na rahI usakA bhAgya camaka utthaa| vaha ghar3e ko ghara lAyA aura vIramatI ke caraNoM meM use rakha diyaa| vIramatI yaha dekhakara bar3I prasanna huI aura thor3e Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vimalazAha ] / 113 dinoM meM hI usane vimala ke vivAha kI tithi nizcita krvaaii| usake bAda parivAra ko zobhA dene yogya khUba dhUmadhAma se vimala kA vivAha huaa| patnI zrIdevI ghara aaii| vimala aura zrIdevI, donoM kI samAna jor3I thI / koI bhI eka dUsare se kama na thaa| - vimala aba aisA nahIM raha gayA thA, ki use zatru se DaranA pdd'e| ataH vaha mAmA kA ghara chor3akakara pATaNa aaye| vahAM Akara usane apanA bhAgya ajamAnA zurU kiyaa| eka dina vaha bAjAra meM hokara jA rahA thaa| vahAM rAjA ke sipAhI loga nizAne bAjI kara rahe the| acche-acche yoddhAoM ne nizAna tAkA, kintu koI bhI ThIka na mAra skaa| yaha dekhakara vimala haMsane lagA aura jora se bolA ki- "vAha ! sainika loga haiM to bar3e bahAdura, mahArAjA bhImadeva kA jAtA huA rAjya bacA lene ke kAbila haiN|" yaha sunakara sainika loga bahuta cir3e / isI samaya mahArAjA bhImadeva bhI vahIM A pahu~ce / unhoMne bhI nizAnA mArA, kintu ve bhI cUka gye| ata: vimala ne haMsakara kahA"mAlUma hotA hai, yahA~ saba nausikhiye hI nausikhiye ikaTThe ho rahe haiN| ina logoM ke hAtha meM rAjya kI bAgaDora hai, kintu ye kyA zAsana kara sakate haiM ?" . jyoMho bhImadeva ke kAna meM ye zabda par3e, tyoMhI ve cauMka utthe| unhoMne vimala se pUchA ki- "seTha ! kyA tuma bhI vANa vidyA jAnate ho ? yadi jAnate ho to isa tarapha aao|" vimala ne uttara diyA ki-"vANa vidyA to Apake samAna kSatriya loga hI jAneM, hama to vyApArI kahe jAte haiM / hamako bhalA kyoM Ane lagI ? - yaha vyaMga sunakara bhImadeva jAna gaye, ki yaha manuSya avazya koI bar3A dhanurdhara hai, isakI vANa vidyA dekhanI cAhiye, ki vaha usameM Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 ] [ jaina kathA saMgraha kitanA nipuNa hai| yoM socakara unhoMne vimala se kahA, ki-"seTha vidyA to jo bhI prApta karaleM. usakI hai / tumheM yadi vANa-vidyA AtI ho to camatkAra dikhaao|" vimala ne kahA, ki-"yadi Apako vANa vidyA dekhanI hI ho, to eka bAlaka ko jamIna para sulAdeM, aura usake peTa para nAgara bela ke eka-sau-ATha pAna rakhavAdeM / ina pAnoM meM Apa jitane bhI kaheMge, utane hI pAna, maiM vANa cheda dUmA aura aisA karate hue bAlaka ko jarA bhI coTa na phNcegii| Apa jitanA kaheMge, usase yadi eka bhI pAna kama jyAdA ho jAya to Apako talavAra hai merA sira / athavA yadi Apa kaheM to dahI mathatI huI strI ke kAna kA hilatA huA, AbhUSaNa cheda duuN| aisA karate samaya yadi usa strI ke kAna ko jarA bhI coTa pahuMce, to Apako jo bhI daNDa ucita pratIta ho, vaha de diijiyegaa|" ____ yoM kahakara vimala ne apanI bANa-vidyA batalAI, jise dekhakara rAjA bhImadeva bar3e prasanna hue| unhoMne vimala ko pAMcasau ghor3e diye aura daMDanAyaka (senApati) kI padavI dii| vimala bar3A catura thaa| use yaha acchI taraha mAlUma thA ki senA ko kisa taraha apane kabje meM rakhanA cAhiye aura apanI pratiSThA tathA apanA prabhAva kisa taraha bar3hAnA cAhiye / usakA bar3A rauba dabadabA thaa| gujarAta ke saba choTe-choTe rAjA loga usase bhaya khAte the| thor3e hI samaya meM vimala apanI caturAI se daNDanAyaka se mahAmantrI ho gyaa| aba vaha bar3I zAna se rahane lgaa| usane apane rahane ke liye rAjA se bhI adhika acchA mahala banavAyA, aura eka sundara gRha mandira banavAyA / makAna aura mandira ke cAroM tarapha eka sundara koTa taiyAra krvaayaa| deza-videza se uttama-uttama hAthI, ghor3e ma~gavAye aura apane lar3ane vAle yoddhAoM kI vRddhi kii| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bimalazAha ] I 114 jinezvaradeva ke prati vimala kI apAra bhakti thI / ve apanI a~gUThI meM jinezvara kI choTI sI tasavIra rakhate the, jisase kisI ko vandana karane para pahalA vandana unhIM kA hotA thA / vimala kI yaha unnati dekhakara usake duzmana loga rAjA bhImadeva ko usake viruddha ubhArane lage unhoMne kahA - ki mahArAja ! vimalazAha ApakA rAjya lenA cAhate haiM / unhoMne bar3I bhArI senA taiyAra kI hai, aura ve jinezvara deva ke atirikta kisI ko bhI nahIM namate haiM / isa taraha khUba ubhAre jAne para rAjA bhImadeva ko aisA jAna par3A ki yaha bAta saccI hai / ataH unhoMne vimala zAha ke ghara ko dekhane kI icchA se eka dina kahA ki mantrI jI, maiMne ApakA ghara kabhI nahIM dekhA, ataH use dekhane kI bar3I icchA hai / vimala zAha ke mana meM to kucha kapaTa thA hI nahIM isaliye ve bole ki - "svAmI ! vaha ghara ApakA hI hai / Apa padhAriye aura bhojana bhI vahIM calakara kIjiyegA / " rAjA apane sAtha thor3e se ghur3asavAra aura paidala sipAhI lekara vimalazAha ke ghara gye| vahA~ pahuMcakara jaba unhoMne mandira kI banAvaTa dekhI, to cakita raha gaye, aura jaba mahala ke dUsare bhAga kI banAvaTa dekhI to apane dAMtoM tale uMgalI dabAlI | jaba vimala zAha kA majabUta kilA dekhA to unake hRdaya kI zaMkA, unheM saccI jAna par3ane lagI / ve mana meM socane lage ki aho ! isa vimala ke pAsa itanI adhika Rddhi-samRddhi hai ? merA baibhava to usake kisa ginatI meM hai ?" yoM socate hue, rAjA bhojana karake bApasa cale Aye / aba rAjA apane aura mantrioM ke sAtha salAha karane lage, ki vimala ko yahAM se kisa taraha alaga karanA cAhiye ? vicAra karate-karate eka mantrI ne yaha tarakIba sujhAI ki- "mahArAja ! Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 ] [ jaina kathA saMgraha jaba koI gur3a dene se maratA ho, to jahara dekara mArane kI kyA AvazyakatA hai ? aisA kIjiye, ki ThIka bhojana ke samaya zera ko chur3avA diijiye| isase sAre zahara meM nizcita hI trAsa phaila jaavegaa| isI samaya vimala ko uttejita kara dIjiyegA, ataH vaha zAnta na baiThA raha sakegA, aura sera ko pakar3ane ke liye jAyagA / vahAM, usakA kAma apane Apa tamAma ho jaaygaa| rAjA ko yaha vicAra bahuta pasanda aayaa| . dUsare dina rAjA ne saba taiyArI ThIka karavA dii| jyoM hI vimalazAha Aye aura rAjA ko namana karake bAteM karane lage, ThIka tyoMhI piMjare se zera bAhara nikAla diyA gyaa| zera ke chUTane se sAre zahara meM hA-hAkAra maca gyaa| eka manuSya ne, jahA~ rAjA aura vimalazAha baiThe the, vahAM Akara samAcAra diyA, ki-'mahArAja! zera chUTa gayA hai aura sAre zahara meM usake kAraNa trAsa phaila rahA hai|" yaha sunakara vimalazAha eka dama khar3e hue aura bAgha ko vaza meM karane ke lie taiyAra ho gae / rAjA to yahI cAhate hI the, ataH ve kucha na bole / __ zahara ke cAroM tarapha sannATA chA rahA thaa| jise jidhara maukA milA, vaha udhara hI bhAga kara ghara meM ghusa gyaa| vaha siMha akele hI zahara meM dauDatA phira rahA thA, ki itane hI meM use vimalazAha dikhAI die| inheM dekhate hI zera daur3A aura jhapATA mAra kara inake sAmane A gayA / vimalazAha to usakI khabara lene ko taiyAra hI the / ataH eka chalAMga mAra kara unhoMne usake donoM kAna jA pkdd'e| bAgha ne chaTane kA bahuta prayatna kiyA, kintu vimalazAha ke hAtha aise kamajora na the, ki unase siMha ke kAna chUTa jAte / anta meM usa siMha ko lekara unhoMne phira pIMjare meM baMda kara diyaa| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vimalazAha ] [ 117 - sAre zahara meM bimalazAha kI jaya bolI jAne lgii| rAjA bhImadeva tathA usake mantrI loga bar3e nirAza huye| unhoMne to vimalazAha kI jAna lenI cAhI tho, kintu ulTI usakI kIrti meM vRddhi ho gyii| aba kyA kareM ? anta meM unhoMne eka dUsarA upAya soca nikAlA, ki rAjakIya malla se vimalazAha ko kustI lar3avAyA jAya, aura vahAM usakA kAma tamAma karavA diyA jAya / rAjA ne malla ko bulavAkara saba acchI taraha se samajhA diyaa| thor3e dina bItane para, eka dina rAjA ne vimalazAha se kahA ki-''mantrIjI, yaha rAjakIya malla apane bala kA bar3A abhimAna karatA hai, ataH isakI eka dina parIkSA to kro|" malla ke sAtha vimalazAha kI kuztI huii| kuztI ke aneka dAMva khele gae, jisameM vimalazAha ne malla ko bar3I tejI se paTaka kara vijaya prApta kI / saba darzakoM ke muha se vAha-vAha kI dhvani nikala pdd'ii| rAjA aura usake mantrI-loga aba adhika cintA karane lage, ki vimala meM daivI zakti hai, jisase vaha kisI kA mArA nahIM mara sakatA / aba koI aisA upAya socanA cAhiye, jisase vaha yahA~ se calA jAya / isake bAda unhoMne nizcaya kiyA ki-'usake dAdA ke samaya kA 56 karoDa rupayA lenA (pAvanA ) nikAla kara usase mAMgA jAya / yadi vaha apanA karja adA karanA svIkAra karegA to bhikhArI ho jAyagA, aura yadi na denA cAhegA, to rAjya chor3akara calA jaavegaa|" dUsare dina vimalazAha jaba darabAra meM gae to inheM dekhakara rAjA bhImadeva inakI tarapha pITha karake baiTha ge| vimalazAha ne mantriyoM se isakA kAraNa pUchA,to unhoMne batalAyA ki - rAjA ko hisAba ke bAre meM gussA A rahA hai| Apa yA to Apake khAte meM Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 ] [ jaina kathA saMgraha bAkI nikalate huye 56 karor3a rupaye de dIjiye yA nayA RNa svIkRti patra likha diijiye|" / __yaha sunakara, mantrI vimalazAha samajha gae, ki rAjA kacce kAna ke haiM / ve dUsaroM ke bahakAne meM lage haiN| ataH ye mere viruddha koI bhI kAryavAhI kareM, usase pahale hI ucita hai ki maiM svayaM hI calA jaauuN| yoM socakara vahA~ se calane kI taiyArI kii| solaha sau UToM para sonA Adi sAmAna bharA aura hAthI, U~Ta tathA ratha taiyAra krvaaye| pAMca hajAra ghor3e tathA ratha taiyAra karavAye / pAMca hajAra ghor3e tathA dasa hajAra paidala apane sAtha lie| phira bhImadeva se AjJA lene ge| vahAM se vidA hote samaya, unhoMne rAjA se kahA ki"mahArAja ! Apane mujhe jaisI parezAnI meM DAlA hai vaisI parezAnI meM kRpA karake aura kisI ko mata ddaaliyegaa|" vimala zAha mantrI apanA vaibhava sAtha lekara AbU kI tarapha cale / una dinoM Ana kI talahaTI meM candrAvatI nAmaka eka nagarI thii| vahA~ ke rAjA ne jaba yaha bAta sunI. ki vimala mantrI apanI senA sahita lekara A rahe haiM, to vaha nagara chor3akara calA gyaa| vimala-mantrI aba vahAM bhImadeva ke senApati kI taraha kAma karane lge| yahA~ rahate hue, unhoMne bahuta sI vijaya prApta kii| sindhadeza kA rAjA paMDiyA bar3A ghamaMDI ho gayA thA; ataH use burI taraha harA diyaa| paramAra ghaMghugadeva ko, jo bhImadeva kI AdhInatA nahIM svIkAra karatA thA-bhImadeva kI mahattA mAnane ko vivaza kiyaa| vimalazAha ne apane parAkrama se vijaya prApta kI aura dohAI rAjA bhImadeva kI phiravAI / yaha mAlUma hone para bhImadeva samajha Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vimalazAha ] [ 119 gaye, ki vimala mantrI ko alaga karake maiMne bar3I bhArI bhUla kI hai| unheM isake lie bar3A pazcAtApa huaa| cAroM tarapha apanA dabadabA jamAkara, vimalazAha ne candrAvato meM rAjagaddI grahaNa kii| isa samaya para bhImadeva ne apanI tarapha se chatra tathA caMvara bheTa meM bheje / vimalazAha ne bhI apane mana se krodha ko dUra karake ye cIjeM svIkAra krliiN| rAjA ho jAne ke bAda vimalazAha eka dina mahala kI aTTArI para car3hakara nagara dekhane lage kintu unheM candrAvatI nagara kucha darzanIya mAlUma nahIM huA / ataH unhoMne usako phira se basAne kA nizcaya kiyaa| candrAvato nagara phira se basAyA gyaa| usake bAjAra sIdhe tathA sundara taiyAra karavAye gaye aura bIca meM vizAla cauka tathA darzanIya sthAna banAye gaye / nagara meM sundara nakAzodAra aneka pakke jaina-mandira banavAye gaye / paramazAnti ke dhAma, upAzraya banAye gaye tathA vAvar3I kue, evaM tAlAba bhI kAphI saMkhyA meM taiyAra ho gye| _isa taraha vimalazAha saba prakAra kI sAMsArika-sampati prApta karake, Ananda karane lge| itane hI meM ekabAra zrI dharmaghoSa sUri nAmaka AcArya vahAM padhAre, unhoMne jina bhakti kA upadeza diyA, tathA dharma kA asalI marma smjhaayaa| phira unheM ne vimalazAha kI tarapha lakSya karake kahA ki-"vimalazAha, tumane apanA sAga jIvana, dhana tathA sattA prApta karane meM hI bitA diyA hai ataH aba kucha dharma-kArya bhI karo aura kucha paraloka sudhArane kI bho puNya sAmagrI ekatrita kro|" vimalazAha ko yaha bAta ThIka mAlUma huii| unheM apane jIvana meM kI huI aneka bhayaMkara lar3AiyoM kA smaraNa ho AyA, jisake kAraNa unheM bar3A pazcAtApa huaa| anta meM ve gad-gad svara meM Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 ] [ jaina kathA saMgraha bole. ki-gurudeva, Apa jo bhI AjJA deM, vaha karane ko maiM taiyAra huuN| gurujI ne kahA, ki-"AbU ke samAna sundara pahAr3a para eka bhI jainamandira nahIM haiN|" ataH vahA bhavya jaina mandira taiyAra krvaao|" vimalazAha ne yaha bAta svIkAra kara lii| vimalazAha mandira banavAne ke lie kuTumba sahita AbU pahAr3a para Aye / usa samaya AbU para brAhmaNoM kA bar3A jora thA / zivamandira Adi vahA~ itane adhika bane hue the, ki sirpha unakI pUjA karane vAle pujArI hI 11000 rahate the / vimalazAha ne vahA~ pahu~cakara mandira ke liye jagaha maaNgii| kintu pujAriyoM ne jagaha dene se sApha inakAra kara diyaa| vimalazAha ne unheM khUba smjhaayaa| pujAriyoM ne kahA, ki-"yadi Apako yahAM para jagaha kI AvazyakatA hI ho to jitanI jamIna cAhate haiM, usa para sone ke sikke bichavAkara hameM dedo aura utanI hI jamIna Apa lelo|" vimalazAha ne yaha bAta svIkAra karalI ora sone ke sikke bichAkara jamIna kharIda lii| jamIna prApta kara cUkane para unhoMne sAre deza meM se chA~Ta-chA~Ta kara kArIgara bUlavAye aura saMgamaramara kI khAna meM se saMgamaramara patthara nikalavA kara, hAthiyoM para lAda-lAda kara AbU pahAr3a para lAne lage / vimalazAha ke hRdaya meM uttamottama mandira banAne kI bhAvanA thI, ataH unhoMne zilAvaTa logoM se kahA, ki-"tuma loga apanI sArI kalA isa kAma meM lagA denA / patthara meM nakAzI khodate hue jitanA cUrA giregA maiM utanI hI cAMdI tumheM duuNgaa|" do hajAra kArIgaroM ne 14 varSa taka kAma kiyaa| 18 karor3a aura tIsa lAkha rupaye ke kharca se eka bhavya jaina mandira taiyAra huA / jisameM zrI RSabhadeva bhagavAna kI mUrti sthApita kI gii| vaha mandira Aja bhI AbU pahAr3a para zobhA de rahA hai| saMsAra meM isakI kArIgarI kA koI mukAbalA nahIM haiN| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 mahAmantrI vastupAla-tejapAla terahavIM sadI kI bAta hai| jaba ki gujarAta meM solaMkI rAjAoM kI zakti nirbala par3a gaI thI aura rAjA vIradhavala kI sattA bar3hane lagI thii| vIradhavala ke eka mantrI, AzarAja nAmaka zrAvaka the / ve suhalika grAma meM rahate the| unake kumAradevI nAmaka eka guNavatI stro thI / isa strI se unake tIna putra aura sAta kanyAyeM hii| lar3akoM ke nAma the-1 malladeva, 2 vastupAla tathA 3 tejapAla / lar3akiyoM ke nAma 1 jalhU, 2 mAu, 3 sAu,4 dhanadevI 5 sohaga,6 vayajU aura 7 padmA the| AzarAja ne apane sabhI putroM tathA putriyoM ko acchI taraha pddh'aayaa-likhaayaa| inameM vastupAla tathA tejapAla sabase teja nikle| ina donoM ko vidyA para athAha prema, kalA se gaharI prIti aura dharma para apAra zraddhA thii| ina donoM bhAiyoM kI jor3I sabakA citta haraNa karatI aura saba para prabhAva DAlatI thii| ____ jaba ye sayAne hue, to pitAjI ne guNavatI kanyAoM ke sAtha ina donoM kA vivAha kara diyA / vastupAla kA lalitAdevI se tathA tejapAla kA anupamA se / thor3e dinoM ke bAda pitA kI mRtyu ho gaI, ataH pitRbhakta putroM ko bar3A duHkha phuNcaa| isa duHkha ko bhUlane ke liye ve mAMDala meM Akara base aura mAtA kI bar3I sevA-bhakti karane lge| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 ] [ jaina kathA saMgraha yahA~ apane acche vyavahAra se unhoMne thor3e hI samaya meM kAphI nAmavarI prApta kii| thor3e samaya ke bAda unakI vAtsalyamUrti mAtA kA bhI dehAnta ho gayA, jisase unheM bar3A duHkha phuNcaa| isa duHkha ko dUra karane ke liye unhoMne zatruJjaya kI yAtrA kii| pavitra tIrtha zatraJjaya kI yAtrA karane para kisakA mana zAnta nahIM hotA? usake pavitra vAtAvaraNa meM ina donoM bhAiyoM kA zoka dUra ho gyaa| vahAM se ve vApasa lauTe aura 'rAja-sevA kI icchA se mArga meM dholakA nAmaka grAma meM ruka gye| yahAM unakI rAja-purohita somazvara ke sAtha ghaniSTa mitratA ho gii| isa samaya gujarAta kI sthiti bar3I DAMvADola thii| isI kAraNa rAjA vIradhavala soca rahe the, ki mujhe catura pradhAna tathA sajaga senApati mila jAya to merI icchAyeM pUrNa hojaayeN| rAja-purohita ko jaba yaha bAta mAlUma huI, ki rAjAjI pradhAna tathA senApati DhUr3hane kI cintA meM haiM, to ve rAjA ke pAsa gye| vahAM jAkara unhoMne rAjA se kahA-"mahArAja! cintA dUra kiijiye| Apako jaise manuSya kI AvazyakatA thI, vaise hI do nara-ratna isa nagara meM Aye hue haiN| ve nyAya karane meM bar3e nipuNa haiM, rAjya vyavasthA khUba jAnate haiM aura jaina dharma ke to mAno rakSaka hI haiN| kintu anya dharmoM ke prati samAna sad-bhAva rakhate haiN| yadi Apa AjJA deM to maiM unheM Apake sAmane hAjira kruuN|" rAjA ne purohita ko AjJA dI, ataH ve ina donoM bhAiyoM ko rAjA-sabhA meM le gaye / vahA~ rAjA ke sAmane sundara bheMTa rakhakara una donoM bhAiyoM ne unheM praNAma kiyaa| rAjA vIradhavala ne ina Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahAmantrI vastupAla-tejapAla ] [ 123 jaisA sunA thA, vaise hI pAyA / ataH ve bole, ki- "tuma logoM kI mulAkAta se maiM bar3A prasanna huA hU~ aura yaha sArA rAjya bhAra (kAsebAra) tumheM sauMpatA huuN|" donoM bhAI yaha sunakara bar3e prasanna huye| phira vastapAla ne rAjA se kahA-"mahArAja ! yaha hama donoM kA ahobhAgya hai ki ApakI hama para aisI kRpA huii| kintu hameM eka prArthanA karanI hai, use bhI Apa dhyAnapUrvaka suna liijiye| vaha yaha ki jahAM anyAya homA, vahAM hama loga jarA bhI bhAga na leNge| rAjya kA cAhe jitanA jarUrI kAma ho, kintu devaguru kI sevA se hama loga na cUkame / rAjya kI sevA karate hue yadi Apase koI hamArI cugalo kareM aura usake kAraNa hameM rAjya chor3akara jAne kA maukA Ave, to bhI hamAre pAsa jo tIna lAkha rupaye kA dhana hai, vaha hamAre hI pAsa rahane denA hogA / yadi Apa ina bAtoM kA rAjapurohita kI sAkSI se vacana deM, taba to hama ApakI sevA karane ko taiyAra haiM, nahIM to ApakA kalyANa ho|" rAjA ne isI taraha kA vacana dekara vastupAla ko dholakA tathA khaMbhAta kA mahAmantrI banAyA aura tejapAla ko senApati kA pada diyaa| jisa samaya vastupAla mahAmantrI bane, usa samaya na to khajAne meM dhana thA aura na rAjya meM nyAyAlaya-adhikArI loga bahuta jyAdA rizvateM khAte aura rAjya kI Aya apanI hI jeba meM rakha lete the| unheM dabAne kI zakti kisI meM bhI na thii| isa sArI sthiti ko dhyAna meM rakhakara hI vastupAla ne apanA kAma zurU kiyaa| ve sajjanoM kA satkAra karane lage aura jitane adhikArI ghUsa khora the, unheM pakar3a-pakar3a kara kar3I sajA dene lge| isa prakAra kI Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 / [ jaina kathA saMgraha vyavasthA se unheM bahuta sA dhana milane lgaa| jisase unhoMne eka bar3I senA taiyAra kii| phira rAjya kA sArA kAryabhAra kucha dinoM ke liye tejapAla ko sauMpA, aura Apa senA lekara rAjA ke sAtha bhramaNa ko cale / jina-jina grAmoM ke jamIdAroM ne rAjya kA kara denA banda kara diyA thA, una una grAmoM meM jAkara unase saba rupayA vasala kiyaa| jina jAgIradAroM ne kisteM denI banda kara dI thIM, unase bhI pichalI saba bakAyA rakama vasUla kara lii| isa taraha sAre rAjya meM ghUma phira kara unhoMne rAjya kA khajAnA bhara diyA aura saba jagaha zAnti tathA vyavasthA kAyama kara dii| aba vastupAla ne mile hue dhana se eka majabUta senA taiyAra kI aura par3osa ke rAjAoM ko jItane kI taiyArI kii| usa samaya kaThiyAvAr3a meM bar3A andhera phaila rahA thaa| vahAM ke rAjA loga yAtriyoM ko lUTa lete the| isI kAraNa vastupAla sabasa pahale kAThiyAvAr3a kI tarapha ko cale aura vahA~ ke adhikA~za rAjAoM ko zIghra hI apane vaza meM kara liyaa| yoM karate-karate ye vanathalI nAmaka sthAna para aaye| vahAM rANA vIradhavala ke sAle sAMgaNa aura cAmuNDa rAjya karate the| inake abhimAna kI koI sImA hI na thii| vastupAla ne unheM khUba samajhAyA, kintu ve adhIna na hue, ataH yuddha zurU ho gyaa| isa lar3AI meM sAMgaNa tathA cAmunDa donoM mAre gae aura vastupAla kI vijaya huii| vastupAla ne unake lar3akoM ko rAjagaddI de dii| isa taraha sAre kAThiyAvAr3a meM vijaya kA DaMkA bajAkara vastupAla, rAjA ke sAtha giranAra mae / atyanta bhaktipUrvaka vahAM kI yAtrA karake ve vApisa lauTa pdd'e| (4) bhadrezvara kA rANA bhImasiMha, vIradhavala kA kara dene vAlA. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahAmantrI vastupAla-tejapAla ] [ 125 adhIna rAjA thA / kintu usa samaya usane kara dene se nAMhI karadI thii| usakI senA meM tIna bar3e bahAdura lar3ane vAle yoddhA the| ataH use garva thA ki merA koI kucha bhI nahIM bigAr3a sktaa| vastupAla tathA rANA vIradhavala ne usa para car3hAI kara dI / isa lar3AI meM vIradhavala hAra gae, kintu usI samaya vastupAla phauja lekara vahAM jA phuNce| ve bar3o caturAI se lar3e aura anta meM vijaya prApta kara hI lii| vastupAla yaha jabaradasta vijaya prApta karake pIche lautte| isI mauke para unhoMne sunA ki godharA kA zAsaka ghUghula madAndha ho rahA hai aura apanI prajA ko nAnA prakAra se kaSTa de rahA hai| yaha sunakara vastupAla ne use kahalA bhejA, ki-"tuma zIghra hI rAjA vIradhavala ke adhIna ho jaao|" usane vastupAla ke saMdeza para to dhyAna diyA hI nahIM, ulTe eka dUta ke sAtha thor3A sA kAjala, eka colI, aura eka sAr3I vIradhavala ko bheMTa svarUpa bhejii| isa apamAna se rAjA vIradhavala bahuta cir3e / unake netroM se Aga barasane lgo| rAjA ne lAla-lAla netroM se apane sabhAsadoM kI tarapha eka AzA pUrNa dRSTi se dekhA, kintu koI bhI ghUghula ko jItakara pakar3a lAne ke lie taiyAra na huA / kyoMki logoM ke hRdayoM para ghUghula kA bar3A AtaMka jamA huA thaa| anta meM tejapAla uThakara khar3e hae. aura yaha pratijJA kI, ki maiM zIghra hI ghUghula ko jItakara use yahAM pakar3a laauuNgaa| rAjA vIradhavala yaha dekhakara bar3e prasanna he| ___ tejapAla eka bar3I senA lekara godhare kI tarapha cle| vahAM pahuMcane para eka bhISaNa yuddha huA / isa yuddha meM ghUghula pakar3A gayA, aura use eka piMjare meM banda karake gholakA lAyA gyaa| yahA~ usI kI Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 ] [ jaina kathA saMgraha bheMTa kI huI colI tathA sAr3I use pahinAI gaI / isa apamAna se dukhI hokara usane AtmahatyA krlii| khaMbhAta meM sidIka nAmaka eka bar3A vyApArI rahatA thaa| vaha vahAM kA mAlika sA banA baiThA thaa| usane ekavAra jarA se aparAdha ke kAraNa nagaraseTha kI sampatti lUTa lI aura usakA khUna karavA diyaa| nagara seTha ke lar3ake ne usa julma kI vastupAla se zikAyata kii| vastupAla ne sidIka ko ucita daNDa denA taya kiyaa| sidIka ko jaba yaha bAta mAlUma huI to usane apanI sahAyatA ke lie apane mitra zaMkha nAmaka rAjA ko bulAvA bhejaa| jabaradasta lar3AI huii| jisameM zaMkha rAjA mArA gayA aura vastupAla kI vijaya huii| isake bAda khaMbhAta zahara meM jAkara sidIka kA ghara khudavAne para vastupAla ko bahuta adhika sonA tathA bahuta se javAharAta mile / kahA jAtA hai ki ina cIjoM kI kImata tIna araba rupaye ke lagabhaga kI thii| ekabAra dillI ke bAdazAha maujadIna ne gujarAta para car3hAI kara dii| yaha samAcAra jaba vastupAla tathA tejapAla ko mAlUma huA to ye donoM bhAI apanI bar3I bhArI senA lekara AbU pahADa taka usake sAmane aaye| vahAM bhayaMkara yuddha karake inhoMne maujadIna ke hajAroM manuSyoM ko mAra bhgaayaa| becArA maujadIna hatAza hokara vApasa dillI ko lauTa gyaa| ye saba lar3AiyAM lar3a cukane para unhoMne samudra ke kinAre kI tarapha car3hAI kI aura vahAM mahArASTra taka apanI dohAI phirvaaii| . isa taraha ina donoM bhAiyoM ne aneka choTe-moTe yuddha karake Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahAmantrI vastupAla - tejapAla ] [ 127 gujarAta kI sattA acchI taraha jamAI aura cAroM tarapha zAnti tathA vyavasthA kI sthApanA karake vijaya kA DaMkA bajAyA / ( 8 ye donoM bhAI lar3AI tathA rAjyakArya meM jaise nipuNa the, vaise ho dharma meM bhI bar3I zraddhA rakhane vAle the / ve aSTamo aura caturdazI ko upavAsAdi karate, tathA sAmAyika evaM pratikramaNa bhI niyamita rUpa se karate the / apane dharma - bandhuoM para unheM agAdha prema thA / prativarSa eka karor3a rupayA apane dharma - bandhuoM ke liye kharca karane kA unhoMne niyama kara rakhA thA / > unakI udAratA kI koI sImA na thI / ve muktahasta hokara dAna karate ho jAte the / hotA yaha thA ki jyoM-jyoM ve dhana kA sadupayoga karate hI jAte the, tyoM-tyoM dhana aura bar3hatA hI jAtA thA / isaliye ve donoM bhAI vicAra karane lage, ki isa dhana kA Akhira kyA kiyA jAya ? Jain Educationa International tejapAla kI strI anupamAdevI buddhi kI bhaMDAra thI, ataH isake liye usase salAha puuchii| unhoMne javAba diyA, ki isa dhana ke dvArA pahAr3oM ke zikharoM kI zobhA bar3hAo, arthAt vahAM sundarakArIgarI pUrNa mandira bnvaao| yaha salAha sabako pasanda par3I / ataH zatruJjaya, giranAra aura AbU para bhavya mandiroM kA nirmANa karavAyA gyaa| inameM bhI AbU ke mandira banavAte samaya to unhoMne pIche phira kara bhI na dekhA ki isa para kitanA dhana kharca ho rahA hai| unhoMne deza ke acche se acche kArIgara ekatrita kiye, aura naksI (koraNI ) karate samaya girane vAle cUre ke barAbara una logoM ko sonA athavA cAMdI puraskAra meM diyA / ina mandiroM ko zIghra pUrA karavAne ke liye unhoMne apanI tarapha se vahAM * For Personal and Private Use Only Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 ] [ jaina kathA saMgraha bhojanAlaya kI vyavasthA kI, aura jAr3e ke dinoM meM pratyeka kAryakartA ke pAsa eka sigar3I (a~gIThI) rakhavAne kA intajAma kiyaa| lagabhaga bAraha karor3a rupaye ke kharca se yaha mandira taiyAra hue| jisakI jor3I Aja bhI saMsAra meM kahIM nahIM haiN| vimalazAha ke mandira ke pAsa hI yaha mandira bhI banA huA hai| karor3oM kI lAgata vAle neminAtha kA yaha kalAdhAma lUNiga ke nAma se prasiddha hai| isake pazcAt unhoMne aura bhI bahuta se mandira tathA upA. zraya banavAye evaM anekoM pustakoM ke jJAna bhaMDAra sthApita kiye| bAraha bAra zatruJjaya aura giranAra ke saMgha nikAle / ye saMgha itane bar3e-bar3e the, ki hama logoM ke citta meM to kabhI utane bar3e saMghoM kA khayAla bhI nahIM A sktaa| eka bAra ke saMgha meM to sAta lAkha manuSya the| ina donoM bhAiyoM kI udAratA kevala jainiyoM athavA kevala gujarAtiyoM ke liye hI sImita nahIM thii| unhoMne pratyeka dharma vAloM ke sAtha sAre bhArata meM udAratA va dAnazIlatA kA vyavahAra kiyaa| kedAranAtha se kanyAkumArI taka aisA eka bhI choTA bar3A tIrthasthAna nahIM hai, jahA~ ina logoM kI udAratA kA paricaya na milA ho| somanAtha pATaNa ko ye dasa lAkha aura kAzI, dvArikA Adi sthAnoM ko prativarSa eka-eka lAkha rupayA sahAyatA-svarUpa bhejate the| yahI nahIM unhoMne bahata se zivAlaya tathA masjideM bhI banavAI thiiN| tAlAba, kue aura bAbar3iye unhoMne banavAI thIM, isakI to koI ginatI hI nahIM hai| ina donoM bhAiyoM ke sUjha-bUjha evaM caturatApUrNa kAryoM se prajA baDI sukhI thii| rAjya meM bandobasta bhI bahuta acchA thaa| saba dharmoM ke loga apanA-apanA dharma acchI taraha pAlana kara sakate the| deza Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahAmantrI vastupAla-tejapAla ] [ 129 meM duSkAla kA nahIM nAma bhI na thaa| ye svayaM vidvAna aura anekoM vidvAnoM ke Azraya dAtA the| rAjA bIra dhavala kI mRtyu ho gii| usakI mRtyu ke bAda ina donoM bhAiyoM ne unake putra bIsaladeva ko rAjagaddI para baiThAyA aura svayaM pahale kI taraha rAjya karane lge| kucha dinoM bAda bastupAla ko yaha jAna par3A ki aba antakAla samIpa A gayA hai, ataH unhoMne sabake sAtha milakara zatrauMjaya ke lie eka saMgha nikaalaa| rAjA vIsaladeva aura rAjapurohita somezvara ne apane netroM se AMsU nikAlate hue unheM vidA kiyaa| rAste meM vastupAla ko bImArI ne ghera liyA aura unakI mRtyu ho gii| unake zava kA antima saMskAra zatrujaya para kiyA gayA aura vahA~ eka jaina mandira kA nirmANa huaa| unakI mRtyu ke bAda lalitAdevI ne bhI upavAsa karake apanA zarIra chor3a diyaa| isake pA~ca varSa pazcAt, tejapAla kA dehAnta huA, aura anupatAdevI ne pati ke viyoga hote hI, anazana prArambha karake apanI sAMsArika lIlA samApta kara dii| mantrIsvara, vastupAla tejapAla jaise vIra, vidvAna nIti, nipuNa, dharma-niSTha aura kalA premI virale hI vyakti hue haiM jaise bhArata bhUmi gauravAnvita haiN| -. . Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17 paithar3akumAra nImAr3a pradeza ke nAMdUrI nAmaka grAma meM pethar3akumAra nAmaka eka zrAvaka rahate the / inake pitA dedAzAha bar3e mAladAra the| kintu jyoMhI unakI mRtyu haI, tyoMhI saba dhana dhIre-dhIre naSTa ho gayA, jisase pethar3akumAra bar3I burI dazA meM A pdd'e| isa samaya unheM na to peTa bharakara bhojana hI milatA thA aura na pahanane ko ThIka kapar3e ho / jyoM-tyoM karake ve apanA gujara karate the| inake padminI nAmaka eka strI thI, aura jhAMjhaNa nAmaka eka putra / ye tInoM hI bar3e bhale aura dharma ke bar3e premI the| eka bAra grAma meM koI vidvAna-munirAja padhAre, ataH saba loga unakA upadeza sunane ko gaye, sAtha hI pethar3akumAra bhI gye| vahAM muni-mahArAja ne amRta ke samAna mIThI-vANI se pavitra-jIvana jIne kI kalA va dharma-mArga samajhAte hue kahA brahmacarya kA pAlana karo, santoSa dhAraNa karo, tapa se zarIra tathA mana para saMyama prApta karo, bhagavAna kI bhakti se hRdaya ko pavitra banAo-Adi / isa upadeza kA bahuta logoM para prabhAva huaa| kisI ne brahmacarya kA vrata liyA, kisI ne eka sImA taka sampatti rakhakara zeSa acche kAmoM meM kharca kara DAlane kA vrata liyA, kisI ne tapa karane kA vrata liyA aura kisI ne apanI zakti va icchAnusAra aura-aura vrata liye| usa samaya becAre pethar3akumAra apane dukho-jIvana kA vicAra karate hue baiThe rahe / phaTe kapar3oM se baiThe hue pethar3akumAra ko dekhakara kucha masakharoM ne kahA, ki-"guru mahArAja ! yaha pethar3a to raha hI gyaa| ise Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pethaDakumAra ] [ 13 // parigraha (dhana-mAla) ko somA karavA dojiye| yaha bho, kucha varSoM meM lakhapatI ho jAne ke kAbila hai|" yaha sunakara munirAja bole, ki-"mahAnubhAvo ! aisA bolanA ThIka nahIM hai / dhana kA abhimAna to kabhI kisI ko karanA hI nahIM cAhiye / dhana to Aja hai aura kala nhiiN| kauna kaha sakatA hai, ki kala sabere hI pethar3akumAra tuma sabase adhika dhanavAna na ho jaay|" phira sAdhujI ne pethaDakumAra se kahA, ki-"mahAnubhAva ! tuma parigraha kI somA krlo|" pethar3akumAra ne uttara diyA, ki"gurudeva ! mere pAsa aisA kucha bhI dhana-mAla hai hI kahAM, jo mujhe sImA karane kI AvazyakatA par3e / " munirAja ne kahA, ki-"Aja tumhArI yaha dazA hai, kintu kala hI tuma acchI hAlata meM ho sakate ho / ataH tumheM parigraha ko sImA to kara hI lenI cAhiye / " pethar3akumAra ne munirAja kI yaha bAta mAnalI, ata: sAdhunI ne unheM yaha brata karA diyA, ki-"pAMca lAkha rupaye taka kI sampatti rakhakara, zeSa saba dharma ke kAryoM meM kharca kara ddaaluugaa|" pethaDakumAra ko usa samaya aisA jAna par3A, ki-yaha parigraha sImA to bahuta adhika hai| mujhe to pAMca hajAra rupaye ke bhI darzana honA kaThina mAlUma hotA hai, to pAMca-lAkha rupaye kI maryAdA kaise rakhanA ThIka ho sakatI hai ? kintu gurujI ne jo yaha sImA banavAI hai, to kucha soca-vicArakara hI banavAI hogii| yoM socate hue ve apane ghara cale aaye| pethaDa kumAra kI dazA, dina-dina kharAba hone lgii| yahAM taka, ki-donoM samaya khAne ko bhI bar3I muzkila se milane lgaa| ataH parezAna hokara, ve apanA grAma chor3a apane kuTumba ko sAtha liye hue paradeza ko cala diye| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 ] [ jaina kathA saMgraha isa samaya mAlave kA mAMDavagar3ha eka jabaradasta zahara thaa| vahA~ hajAroM dhanI-mAnI loga rahate the, jo karor3oM kA vyApAra karate the| pethar3akumAra ne vicArA, ki mujhe mAMDavagar3ha jAnA cAhiye, vahA~ maiM AsAnI se apanA nirvAha kara sakUgA / yoM socakara, ve mAMDavagar3ha aaye| yahAM Akara, bApa-beTe ne gho ko dukAna karalo / Asa-pAsa ke grAmoM kI gvAline ghI becane AtI thIM, unase kharIdakara, use ye apanI dukAna para becate the / unako dukAna para cAhe baccA Ave yA buDhDhA, sabako eka hI bhAva diyA jAtA thA / isake atirikta, mAla meM ve sela-tela bhI nahIM karate the| jaisA mAla batalAte the, vaisA ho dete the / isI kAraNa thor3e hI dinoM meM unakI accho sAkha jama gii| eka bAra eka gvAlina ghI kI maTakI lekara peMthar3akumAra kI dukAna para AI aura pUchA, ki--- "seThajI ! Apako ghI cAhiye kyA ?" pethar3akumAra ne ghI lekara dekhA, to vaha bar3A hI sugandhita aura dAnedAra thaa| unhoMne gvAlina se kahA, ki-hAM, maiM le lgaa|" gvAlina ne apanA bartana pethar3akumAra ko sauMpa diyA aura ve usameM se gho nikAla kara taulane lge| pethaDakumAra usa bartana meM se ghI nikAlate hI jAte the, kintu usa bartana kA ghI kama na hotA thaa| yaha dekhakara unhoMne vicArA ki avazya hI isa bartana meM koI karAmAta hai / ataH unhoMne bartana ko Upara uThAyA / Upara UThAte hI unheM usake peMde meM eka bela kI gola iMDhANI dikhAI dii| pethaDakumAra samajha gaye, ki nizcaya hI yaha citrA-belI hai| usake atirikta aura kisI cIja se bartana meM itanA bar3ha nahIM sktaa| yoM socakara unhoMne gvAlina se usa iMDhANI sahita ghI kA bartana kharIda liyaa| acchA dAma pAkara gvAlina calI gaI aura pethaDakumAra tathA jhAMjhaNa bar3e prasanna hue| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pethaDakumAra ] [ 133 garIba pethar3akumAra kA bhAgya thor3e hI dinoM meM palaTa gayA aura aba unheM khUba dhana milane lgaa| aba ve donoM bApa beTe logoM ko bar3e catura mAlUma hone lage aura saba loga unako bar3I prazaMsA karane lge| vahA~ ke rAjA jayasiMha ne bhI unakI prazaMsA sunI to aba unhoMne ina donoM bApa-beToM ko bulavAyA aura inako caturAI kI parIkSA kii| parIkSA lene para rAjA ko bhI yaha vizvAsa ho gayA, ki ye donoM bar3e catura haiN| unhoMne pethar3a ko apanA pradhAna aura jhAMjhaNa ko nagara kA kotavAla bnaayaa| purAne pradhAna ko pethar3akumAra se IrSyA huI ki yaha thor3e dina pahale AyA huA baniyA mAMDavagar3ha kA pradhAnamantrI kaise hogayA ? ataH usane rAjA ke sAmane yoM cugalI kI ki"mahArAjA ! isa pethaDakumAra ke pAsa citrAbelI hai aura vaha to Apake bar3e kAma kI coja hai| yadi vaha Apake pAsa rahe, to ApakA bhaNDAra kabhI khAlI hI na ho|" rAjA ne, pethaDakumAra ko bulAkara isa viSaya meM pUchatAcha kii| pethaDakumAra ne saba bAteM ThIkaThIka batalA dI aura phira rAjA se kahA, ki -"mahArAja, Aja se citrAvelI ApakI bheMTa hai|" yaha sunakara rAjA bar3e prasanna hue| pethaDakumAra-mantrI ne prajA ke bahuta se 'kara' kama karavA diye aura prajA ko adhika se adhika sukhI banAne kA prayatna kiyaa| . eka bAra ve thor3e dinoM kI chuTTI lekara yAtrA ko gaye / jIrAvalA pArzvanAtha kI yAtrA karake AbU pahuMce / AbU ke sundara-ve mandira dekhakara unheM bar3I prasannatA huii| AbU-pahAr3a para aneka prakAra kI vanaspatiyeM aura jar3IbUTiyeM hotI haiN| kahA jAtA hai, ki pethar3akumAra ko yahAM se eka aisI vanaspati prApta huI, jisase sonA banAyA jA sakatA thaa| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 ] [ jaina kathA saMgraha bhAgya kI balihArI hai, ki citrAvelI hAya se jAte hI svarNa-siddhi prApta ho gii| ___eka bAra nagara meM eka vidvAna AcArya padhAre / pethar3akumAra ne unheM bhakti-pUrvaka vandanA karake pUchA, ki-"gurudeva ! mere pAMca-lAkha rupaye rakhane kI sImA hai, kintu dhana usase bahuta adhika hogayA hai| ataH Apa batalAiye, ki maiM use kisa kAma meM kharca karUM ?" munirAja bole ki--"mahAnubhAva ! isa samaya mandiroM kA banavAnA sabase acchA kAma hai, ataH tuma apanA dhana usImeM lgaao|" pethar3a. kumAra ko yaha bAta Thoka mAlUma huI ataH unhoMne aThAraha lAkha rupaye kharca karake mAMDavagar3ha meM eka bhavya-mandira bnvaayaa| devagiri meM bhI eka sundara jaina-mandira taiyAra karavAyA aura phira bhinna-bhinna sthAnoM para bahuta se mandira banavAye / kahA jAtA hai, ki unhoMne saba milAkara caurAsI mandira banavAye the| pethar3akumAra ko apane dharma-bandhuoM se bar3A prema thaa| unheM jaba koI bhI svadharmI mila jAtA, to ve bar3e prasanna ho uThate / aise samaya meM yadi ve ghor3e para baiThe hote to nIce utarakara usa svadharmI bandhu kA sammAna karate the| apane dharma-bandhuoM kI Arthika-sthiti sudhArane ke liye unhoMne gupta-dAna bhI bahuta diye| unhoMne battIsa varSa kI avasthA meM apanI strI sahita brahmacaryabrata dhAraNa kara liyA aura use aisI zuddhatA tathA dRr3hatA se pAlA ki usakA bar3A vicitra prabhAva par3ane lagA / yahA~ taka ki jo bhI manuSya, roga-zoka se pIr3ita hoM aura unakA kapar3A or3ha leM, to unake roga jAya-zoka miTa jaaveN| eka bAra, jayasiMha ko rAnI lIlAvatI ko bar3e jora se Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pethaDakumAra ] [ 135 bukhAra AyA, jisase zarIra meM jalana hone lagI / anekoM upAya karane para bhI use kisI taraha se ThaNDaka na pahuMcI / zAnti nahIM milI isI samaya eka dAsI ne pethar3akumAra kA vastra lAkara, rAnI ko or3hA diyA / vaha vastra or3hate hI rAnI ko zAnti prApta ho gaI / zAnti milate hI use nIMda A gii| yaha dekhakara eka cugala khora-dAsI ne rAjA se kahA, ki-"lIlA vatI, pradhAna se prema karatI hai, dekhiye usakA vastra or3ha rakhA hai|" rAjA, yaha sunakara bar3e nArAja hue aura mantrI ko pakar3a kara kaida kara diyA tathA rAnI ko jaMgala meM lejAkara mAra DAlane kA hukma de diyaa| rAjA ke eka dama aisA hukma dene para, sabako bar3A Azcarya huaa| jallAda loga lIlAvatI ko lekara jaMgala meM gaye, kintu use mArane kI unakI himmata na par3I ataH yoM hI chor3a dii| rAnI veza badalakara zahara meM phira lauTa aaii| pethar3a ko putra jhAMjhaNa kumAra ne caturatA pUrvaka use apane ghara meM chipA liyaa| eka bAra rAjA ke hAthI ko zarAba adhika pilAdI gaI, jisase vaha pAgala ho gyaa| thor3I dera upadrava kara cukane ke bAda vaha behoza hokara jamIna para gira par3A / rAjA ko apane pyAre-hAthI kI yaha dazA dekhakara, bar3A duHkha huaa| anekoM upAya karane para bhI hAthI kI dazA na sudharI / isIsamaya usa dAsI ne kahA-"mahArAja! yadi pethar3akumAra kA vastra maMgavAkara hAthI ko or3havA diyA jAya, to vaha avazya hI acchA ho jaaygaa|" rAjA ne aisA hI kiyA aura hAtho uTha khar3A huaa| isake bAda dAsI ne apanA pUrva anubhava kaha sunAyA, ki kisa taraha rAnI ko bar3e jora kA bukhAra car3ha AyA thA, Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 ] [ jaina kathA saMgraha jisase maiMne unheM yaha vastra or3hAyA thA aura unakA bukhAra ThIka ho gayA thaa| . yaha sunakara, rAjA ko bar3A duHkha huaa| unhoMne pethar3akumAra ko jela se chor3a diyA aura usane apanI bhUla ke lie mAphI maaNgii| aba rAjA jayasiMha ko lIlAvatI kI yAda AI, jisase ve bahuta zoka karane lge| yaha dekhakara pethaDakUmAra ne kahA, ki-"mahArAja! maiM thor3e hI samaya meM rAnI lIlAvatI ko Apase milA dUMgA, Apa jarA bhI zoka na kiijiye|" rAjA jayasiMha ko yaha jAnakara bar3A Azcarya huA, ki rAnI lIlAvatI abhI jIvita kaise hai| phira, pethar3akumAra ne jo kucha huA thA, vaha saba rAjA se kaha sunaayaa| rAjA ne lolAvatI ko maMgavAkara, apane aparAdha ke lie kSamA mAMgI aura phira sukha se rahane lge| aba pethaDakumAra ko vRddhAvasthA AnI zurU huii| isa samaya, unakA mana adhika pavitra tathA adhika sevA-bhAva vAlA bana gyaa| unhoMne siddhAcalajI kI yAtrA ke lie saMgha nikAlane kA irAdA kiyaa| bahuta-bar3A saMgha apane sAtha lekara unhoMne siddhAcala (zatrujaMya) ko yAtrA kI aura vahA~ zrI AdinAtha bhagavAna kI bar3I bhakti kii| yahA~ se ve giranAra gaye / vahAM eka sajjana se spardhApUrvaka bAtacIta ho jAne ke kAraNa, inhoMne 56 mana sonA kI bolI bolakara 'indramAla' phnii| yaha yAtrA karake, pethar3akumAra vApisa mAMDavagar3ha lauTa Aye / vahA~ unhoMne apane jAti-bhAiyoM kI khUba madada kI / anekoM lekhaka biThAkara, bahuta sI pustakeM bhI likhavAI, jinase bar3e-bar3e sAta jJAna bhaNDAra bhara ge| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pethar3akumAra ] ___ aba peyar3akumAra apanA adhikAMza samaya prabhu bhakti meM hI bitAne lage / ve savere-zAma pratikramaNa karate, aura tIna kAla meM jinezvara kI pUjA karate / yoM karate-karate jaba unheM yaha jAna par3A ki merA maraNakAla najadIka hai, to unhoMne tIrthaGkara deva kA dhyAna dhara liyA aura zAntipUrvaka apanI Ayu pUrNa kii| - sArA mAMDavagar3ha, mantrIzvara ke maraNa se dukhI ho utthaa| jhAMjhaNakumAra ke duHkha kI to koI sImA hI na thii| isa zoka ko dUra karane ke lie unhoMne zatruJjaya kA eka mahAna saMgha nikaalaa| isa saMgha meM bAraha-hajAra gAr3iye aura paccIsa-hajAra pITha para sAmAna le calane vAle loga the / bahuta se muni mahAtmA bhI isa saMgha meM the| saMgha ke caukIdAra pahare ke lie hI do-hajAra sipAhI sAtha the| isase usa saMgha kI vizAlatA kA anumAna lagA liijiyegaa| yaha bApa-beTe kI jor3I dharma-bhAvanA se paripUrNa thii| unhoMne apane ucca-jIvana tathA apAra-sampatti se jaina-dharma ko camakAyA thaa| aise anekoM ratna jaina samAja meM paidA hoM aura saMsAra meM zAnti tathA prema kI sthApanA kreN| yahI zubha kAmanA hai / manuSya ke bhAgya kA koI patA nahIM hai, kisa samaya kaisI sthiti ho jAya para jaba bhAgya sAtha de aura dhana aura sattA prApta ho jAya to usakA sadapayoga kara lenA cAhiye / pure dinoM meM ghabarAnA nahIM cAhiye aura samRddhi milane para abhimAna nahIM karanA caahiye| pitakumAra ne barI aura acchI donoM sthitiyAM dekhIM aura jo unheM karanA cAhiye thA kiyaa| jaina zrAvaka kevala vyApArI hI nahIM hotA ve samAja aura dharma kI mahAna sevA karane vAlA bhI hotA hai apane kalyANa ke sAtha prANI mAtra ke kalyANa kA vaha prayatna karatA hai| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 dAnavIra jagaDUzAha ( 1 ) 1 kaccha deza meM bhadrezvara nAmaka eka grAma hai| isa grAma meM eka seThaseThAnI rahate the / seTha kA nAma thA solaka aura seThAnI kA lakSmI / inake tIna lar3ake hue / ina lar3akoM meM se eka kA nAma jagaDU, dUsare kA nAma rAja, aura tIsare kA padma thA / ye tInoM bhAI bar3e sAhasI aura catura the | yogya avasthA hone para ina tInoM kA vivAha acche gharAne kI kanyAoM ke sAtha kara diyA gayA / jagaDDU kA yazomatI ke sAtha, rAja kA rAjalade ke sAtha, aura padma kA padmA ke sAtha vivAha ho gayA / lar3ake, abhI bIsa varSa kI avasthA ke bhItara ke hI the, ki solaka zrAvaka kA dehAnta hogayA / tInoM bhAiyoM ko isase bar3A dukha pahu~cA / kintu zoka karane se kyA lAbha ho sakatA thA ? jagaDU. ne dhIraja dhAraNa karake ghara kA sArA kAma-kAja apane sira para uThA liyA / tInoM bhAiyoM meM jagata bar3A catura thaa| usakA dila bar3A vizAla tathA hRdaya prema se labAlaba bharA thA / dAna karane meM to usakI jor3I kA koI thA hI nahIM / koI bhI dIna-dukhI athavA maMgate - bhikhArI usake daravAje para Akara khAlI hAtha na jAne pAte the / jagaDDU yaha bAta samajhatA thA, ki dhana Aja hai aura kala nahIM, ataH usase lAbha uThA lenA hI cAhiye / yahI kAraNa thA ki dAna dene meM vaha kabhI pIche nahIM rahatA thA / dhana, dhIre-dhIre kama hone lagA, aba jagaDDU ko yaha cintA Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dAnavIra jagaDUzAha ] [ 136 hone lago ki-"kyA kabhI aisA bhI samaya A sakatA hai, jaba mere daravAje se kisI yAcaka ko khAlI hAtha jAnA par3e ? he nAtha ! aisA samaya mata laanaa|" ___ jagaDU isI prakAra kI cintA kiyA karatA thA, ki eka dina usake bhAgya ne jora maaraa| zahara ke daravAje para usane bakariyoM kA eka jhuNDa deMkhA / isa jhuNDa meM eka bakarI ke gale meM maNi ba~dhI huI thI, maNi bar3I mUlyavAna thii| kintu usa caravAhe (gvAliye). ko isa bAta kyA patA ? usane to kA~ca samajha kara hI bakarI ke gale meM bAMdha rakhI thii| jagaDU ne vicAra kiyA ki-"yadi yaha mariNa mujhe mila jAya, to saMsAra meM maiM apane sAre icchita kArya kara sakUgA / ataH maiM isa bakarI ko hI kharIda letA hU~, jisase use saMdeha hI na ho aura mujhe maNi bhI mila jAya / " yoM socakara usane thor3e hI dAmoM meM vaha bakarI kharIda lI / isake bAda use dhana kI koI kamI nahIM rhii| usane deza-videza meM vyaupAra karanA zurU kiyA / pRthvI para to usakA vyaupAra khUba phaila hI gayA thA, kintu samudra para ha ne vAle vyApAra meM bhI usa samaya vaha sabase Age ho gayA dUra-dUra ke dezoM meM jagaDU ke jahAja jAte aura vahAM para mAla kA lena dena karake vApasa Ate the| ( 2 ) ekabAra jagaDUzAha kA jayatasiMha nAmaka eka munIma IrAna deza ke homarja nAma ke bandaragAha para gyaa| vahAM usane samudra ke kinAre para eka bar3I bakhArI kirAye para lii| usake pAsa hI kI bakhArI mAla godAma va gaddI khaMbhAta ke eka musalamAna vyApArI ne lii| .. kucha dinoM ke bAda ina donoM bakhAriyoM ke bIca se eka sundara Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 ] [ jaina kathA saMgraha patthara nikalA / jayanta siMha kahate the ki yaha patthara hamArA hai, aura vaha musalamAna vyApArI use apanA batalAtA thA / yoM kahate-sunate Apasa meM vivAda chir3a gayA thA / musalamAna ne kahA - isa patthara ke lie maiM yahAM ke rAjA ko eka hajAra dInAra dU~gA / jayanta siMha bole- maiM do hajAra dInAra dU~gA / musalamAna ne phira kahA- meM cAra hajAra dInAra dekara isa patthara ko le lU~gA / jayanta siMha ne kahA- maiM pUre eka lAkha dInAra isake badale meM de dU~gA / G musalamAna maiM apanI haTha pUrI karane ke lie isake badale meM do lAkha dInAra de DAlU gA / * jayantasiMha ne kahA- maiM apane svAmI kI pratiSThA kI rakSA ke liye isake badale meM tIna lAkha dInAra dene se bhI nahI cUku~gA / yaha sunakara vaha musalamAna vyaupArI ThaMDA par3a gayA / jayaMtasiMha ne tIna lAkha dInAra dekara, vaha patthara kharIda liyA, aura use jahAja maiM DAla kara bhadrezvara meM le AyA / kisI ne jAkara jagaDUzAha se yaha samAcAra kahA, ki tumhArA munIma to bar3A kamAU hai ! usane tIna lAkha dInAra dekara badale meM eka patthara kharIda liyA hai / jagaDUzAha ne uttara diyA, ki vaha dhanyavAda kA pAtra hai, usane to merI ijjata bar3hAI hai / isake bAda jagaDUzAha bar3I dhUmadhAma se jayantasiMha tathA usa patthara ko apane ghara le aaye| jayantasiMha ne saba kathA kaha sunAI aura anta meM kahA ki - " ApakI pratiSThA bar3hAne ke liye hI maiMne itanA rupayA kharca kara DAlA hai, aba Apako jo daNDa denA ucita Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dAnavIra jagaDUzAha ] [ 141 pratIta ho, mujhe de sakate haiM" jagaDUzAha bole, ki-"jayantasiMha kyA tuma pAgala ho gaye ho? tumane to merI pratiSThA bar3hAI hai, ataH tumheM siropAva denA cAhiye, na ki daNDa / " yoM kahakara eka mUlyavAna pagar3I aura motiyoM kI mAlA puraskAra meM de dii| vaha patthara jagaDUzAha ne apane ghara ke AMgana meM jar3avA diyaa| ekabAra eka jogI bAbA-jagaDUzAha ke yahA~ bhikSA mAMgane aaye| unhoMne yaha patthara dekhakara jagaDUzAha se kahA-ki "baccA! isa patthara meM to bar3e-bar3e mUlyavAna ratna haiM, ataH tU isako tor3a kara unheM nikAla le / jagaDUzAha ne usake kahane ke anusAra usa patthara ko tor3akara usameM se ve ratna nikAla lie, jisase unheM paisoM kI kamI nahIM rhii| jagaDUzAha ke pAsa Rddhi-siddhi to khUba ho gaI, kintu unake koI putra na thaa| eka kanyA huI thI, jo vivAha karate ho vidhavA ho gaI. isase unheM bar3A duHkha phuNcaa| kintu isa duHkha ke rone na rokara, unhoMne dharma ke kArya karane zurU kara die aura AtmA ko zAnti phuNcaaii| ekabAra paThAra deza ke pIThadeva nAmaka rAjA ne bhadrezvara para car3hAI kI aura zahara ko barabAda kara diyaa| bahuta sA dhana-mAla lUTakara, anta meM vaha apane deza ko vApasa lauTa gyaa| yaha dekhakara, jagaDUzAha ne phira se bhadrezvara kA kilA banAnA zurU kiyaa| abhimAnI pIThadeva ne jaba yaha samAcAra sunA to usane jagaDUzAha ko kahalA bhejA-"yadi gaMdhe ke sira para sIMga ugAnA sabhava ho to tuma isa kile ko banavA pAoge, anyathA kabhI nhiiN|" jagaDUzAha ne uttara diyA ki-"gadhe ke sira para sIMga ugA kara . Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 ] [ jaina kathA saMgraha hI maiM isa kile ko bnvaauuNgaa|" isake bAda pIThadeva kI jarA bho paravAha kiye binA hI unhoMne kile kA kAma jArI rkhaa| isa kile ko dIvAroM meM unhoMne eka gadhA khudavAyA aura usake sira para do sone ke sIMga lagavAye / aba to bar3e ke sAtha baira ho gayA thA, ataH baiThakara rahane se kAma na clegaa| isI vicAra se jagaDUzAha gujarAta ke rAjA vizaladeva se jAkara mile aura unheM sArA hAla sunAkara unase eka bar3I senA le Aye / isa senA ke A jAne kA samAcAra pAkara pIThadeva cupa ho gayA aura usane Akara jagaDUzAha se saMdhi kara lii| jagaDUzAha ke pAsa apAra-dhana thA, kintu phira bhI unameM abhimAna kA nAma na thA / prabhu-pUjA aura guru-bhakti meM to ve bejor3a eka hI the| eka bAra gurujI ne unase kahA ki-"jagaDU ! tIna-varSa kA bhayaMkara akAla par3ane vAlA hai, ataH tuma apane dhana kA adhika se adhika sadupayoga krnaa|" jagaDUzAha ko itanA izArA denA hI kAphI thaa| unhoMne deza-videza se anAja kharIda-kharIdakara garIboM ke liye koThe bharavA diye|" Thoka saMvat teraha sau teraha 1313 varSa kA prArambha hote hI bhayaMkara duSkAla par3A / loga anna-anna cillAte hue marane lage / yaha duSkAla tInavarSa takarahA / ina tInoM varSoM meM bhI saMvat teraha sau pandraha 1315 ke sAla meM to isakA prabhAva carama sImA para jA pahu~cA thaa| terahasau pandraha kA yaha akAla mazahUra ho gyaa| kahA jAtA hai ki isake bAda phira kabhI vaisA duSkAla nahIM pdd'aa| usa samaya mahagAI kI yaha dazA thI, ki cAra Ane meM sirpha teraha cane milate the| apane baccoM ko bhUnakara khAne jaise vIbhatsa kArya ke udAharaNa bhI isI samaya milate haiN| . aise bhayaMkara duSkAla meM se janatAko bacAne ke liye jagaDUzAha ne deza Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dAnavIra jagaDUzAha ] [ 143 deza ke rAjAoM ko anAja udhAra diyaa| kisI ko bAraha hajAra borI, kisI ko aThAraha hajAra borI, kisI ko ikkIsa hajAra aura kisI ko battIsa hajAra borii| isa taraha nau lAkha aura ninnAnaveM hajAra borI anAja unhoMne rAjA logoM ko udhAra diyaa| kintu dAnavIroM kA sAhasa kyA itanA hI kara ke samApta ho sakatA hai ? jagaDUzAha ne isake bAda eka sau bAraha 112 sadAvrata-dAna zAlAyeM kholIM, jinameM sadaiva pAMca lAkha manuSya bhojana karate the| isa mauke para unhoMne khule hAtha itanA adhika dAna diyA ki loga unheM dhanakubera kahane lge| vAstava meM jagaDUzAha kI yaha udAratA dhanya hai| unakI isa udAratA ne jaina-dharma ko samasta bhArata meM camakA * diyaa| logoM ko yaha bAta mAlUma hogaIM ki 'jaina' zabda kA vAstavavika artha hai-jagata bhara ko dayA pAlale vaalaa| jIva ko marane se bacAne vaalaa| unhoMne tIna bAra bar3e-bar3e saMgha nikAla kara pavitra tIrtha zatraaya kI yAtrAyeM kii| bhadrezvara kA bar3A mandira banavAyA aura anya bhI choTe-bar3e mandiroM kI racanA krvaaii| kahA jAtA hai ki unhoMne kula eka sau ATha 108 mandira banavAye / isake atirikta unhoMne bhadrezvara meM khImalI nAmaka eka masjida bhI banavAI / yahA~ koI yaha prazna kara sakatA hai ki jagaDUzAha ke samAna jaina dhArmika manuSya ne yaha masjida kyoM banavAI ? to. uttara yaha hai ki jagaDUzAha eka bahuta bar3e vyaupArI the| unake yahAM deza-videza se vyaupArI loga AyA karate the| ina vyApAriyoM meM bahata se musalamAna vyaupArI bhI hote the| ina logoM ko namAjabandagI Adi kAryoM meM masjida ke binA bar3I ar3acana par3A karatI thii| apane ghara para Aye. huye mahamAna ko yadi kisI prakAra kI Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 ] [ jaina kathA saMgraha asuvidhA par3e to ghara vAle kA gRhastha-dharma naSTa hotA hai / yahI socakara unhoMne masjida banavAI thii| isI masjida meM jAkara unake saba musalamAna-mahamAna khudA kI bandagI kiyA karate the| gujarAta ke dhana kubera jagaDUzAha, isI prakAra bar3e-bar3e kArya kara cukane para svarga-loka ko cale gaye / jagaDUzAha ke bhAI isa samaya bar3A dukha karane lage, kintu gurujI ke upadeza ko sunakara unake hRdayoM meM zAnti milii| usa kAla meM jagaDUzAha ke samAna aura koI dAna-vIra nahIM huaa| jagaDUzAha-"jagata ke rakSaNahAra' ke nAma se prasiddha haiM unhoMne duSkAla ke samaya apUrva udAratA dAnazIlatA kA paricaya diyaa| aise se dAnavIroM hI jaina samAja gauravAnvita hai| ___ samaya samaya para aura aneka bAra bhArata ke vividha kSetroM meM duSkAla par3e, unameM jaina samAja ke nararatne ne dila kholakara dhana kharca kara jana-saMrakSaNa kiyaa| jaina dharma kA gaurava bar3hAne vAlI yaha bhavya paramparA nirantara cAlU rahe, yahI zubha kAmanA hai| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 saccAzAha khemA-devarANI campAnera ke nagara seTha cAMpasI mehatA aura sAdulakhAna uma. rAva, donoM eka dina sAtha hI sAtha rAja darabAra ko jA rahe the| inheM rAste meM eka bhATa milaa| usane nagara seTha kI bar3I zobhA kI aura anta meM kahA, ki-'pahale zAha, pIche baadshaah|" bhATa ke muMha se yaha bAta sunakara sAdulakhAna ko bar3A burA mAlUma huaa| usane darabAra meM pahu~ca kara bAdazAha mahamUda begaDA se cugalI khAI, ki "hajUra AlI ! yaha bhikhamaMgA bhATa Tukar3A to ApakA diyA huA khAtA hai aura tArIpha karatA hai cApasI mehatA kii| Aja isane tArIpha karate karate unheM bhale zAha bAdazAha taka kaha DAlA ," bAdazAha ne hukma diyA, ki-"bhATa ko bulvaao|" bhATa ke hAjira hone para bAdazAha ne usase pUchA-ki "are baMbabhATa t isa baniye kI itanI tArIpha kyoM karatA hai ?" baMbabhATa ne, uttara diyA ki-"garIba paravara ! usake bApa-dAdoM ne bahuta bar3e bar3e kAma kiye haiN| maiMne inakI jo prazaMsA kI hai, vaha bilakula ThIka hI hai|" bAdazAha ne phira pUchA-"kyA ve zAha, bAdazAha ke samAna haiM ?" .. baMbabhATa ne nivedana kiyA, ki-"hAM khudAbanda ! jisa prakAra Apa duniyA kA pAlana kara sakate haiM, usI prakAra ve bhI. use jIvita rakha sakate haiN| jaba saMvat teraha sau pandraha (1315) kA bhayaMkara akAla par3A thA taba jagaDUzAha ne hI duniyA~ ko jilAyA thaa| bAdazAha ne kahA ki-"ThIka, tuma jA sakate ho|" baMbabhATa Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 ] [ jaina kathA saMgraha calA gayA / bAdazAha ne apane mana meM yaha nizcaya kiyA, ki maukA pAte hI bhATa kI isa tArIpha ko jhUThI sAbita karanI cAhiye / ( 2 } gujarAta meM bhayaMkara akAla par3A / na to pazuoM ke lie ghAsa hI milatI thI aura na manuSyoM ke liye anna-vastra / pazuoM kI mRtyu hone lagI aura manuSyoM ke jhuNDa ke jhuNDa "anna-vastra" cillAte hue idhara-udhara daur3ate dikhAI dene lge| bAdazAha ko jaba yaha hAla mAlUma huA to unhoMne taya kiyA, ki isa samaya nagara--seTha kI parIkSA lenI cAhiye / ataH unhoMne baMbabhATa ko bulAyA aura usase kahA, ki-"baMba, yadi cAMpasI mehatA zAha-bAdazAha ke samAna ho, to eka varSa taka sAre gujarAta ko anna vastra, dekara jIvita rkheN| yadi ve aisA na kara sakeM, to zAha kahane vAle tathA kahalAne vAle, donoM ko aparAdhI samajhA jaavegaa|" . bhATa ne kahA--"jo hukm|" . usane cAMpasI mehatA ke pAsa Akara unase yaha bAta kahI, ki--bAdazAha ne Aja mujhase yaha zarta ThaharAI hai, ki yadi cA~pasI mehatA gujarAta kA eka varSa pAlana kara sake to ve sacce zAha haiN| nahIM to zAha kahane aura kahalAne vAle donoM hI aparAdhI mAne jAkara danDa ke bhAgI hoNge| . cA~pasI mehatA ne kahA- "isake liye tuma phira jAkara eka mahIne kI muhalata mAMga aao| mAsa ke anta meM, mahAjana-varga yA to eka varSa taka gujarAta ko jilAne kA jimmA le legA athavA 'zAha' padavI chor3a degA / " . bhATa ne vApasa jAkara eka mahine kI muMhalata maaNgii| bAdazAha ne, ise svIkAra kara liyaa| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saccA zAha khemA dedarANI ] [ 147 ( 3 ) aba capasI mehatA ne mahAjanoM ko ekatrita kiyA aura unheM saba hAla kaha sunAyA / mahAjanoM ne kahA ki - " isake lie candA karanA cAhie / " tatkSaNa cA~pAnera ke seTha sAhUkAroM kI eka lisTa banAI aura loga apane-apane nAmoM ke sAmane dinoM kI saMkhyA likhane lage ki kauna kitane dinoM kA kharca degeM / jaba saba loga likha cuke 2 to, jor3a lagAne para mAlUma huA abhI to sirpha cAra hI mahIne ke kharca ko vyavasthA huI hai / zeSa ATha mahinoM ke liye kyA kareM ? anta meM dUsare grAmoM se sahAyatA lene ke lie jAnA nizcaya huA / pATaNa usa samaya bar3A bhAro zahara thA / usameM bar3e-bar3e seTha sAhUkAra tathA zrImanta loga rahate the cAMpaso mehatA tathA kucha anya pratiSThita loga pATaNa ko cale / pATaNa ke mahAjanoM ne inakA bar3A svAgata satkAra kiyA aura sabane ekatrita hokara caMde kI pheharista taiyAra kii| yahAM do mahinoM ke kharca kI vyavasthA ho gii| phira yaha loga dhokA Aye, jahAM dasa likhe gaye / isa taraha caMde kI lisTa banAne meM inheM bIsa dina to laga gaye, zeSa kevala 10 dina aura rhe| ina dasa dinoM meM hI, dholakA se cAMpAnera pahu~canA thA, ataH mahAjana loga dhandhuke jAne ke liye tejI se cala par3e | rAste meM haDAlA nAmaka eka gAMva AyA / haDAlA meM khemA nAmaka eka zrAvaka rahatA thA / ise yaha bAta mAlUma huI, ki cA~pAnera ke mahAjana loga mere gAMva ke pAsa se hokara jA rahe haiM / ataH vaha daur3atA huA gAMva se bAhara AyA aura hAtha jor3akara yaha prArthanA karane lagA ki - " merI eka namra vinaMtI hai svIkAra kIjiye / " cA~pasI mehatA tathA anya loga, isa phaTehAla baniye ko dekhakara mana meM bar3e parezAna hue aura socane lage, ki"hama jahAM jAte haiM, vahIM mAMgane vAloM kA tAMtA sA laga jAtA hai / isa bhAI ko aura na mAlUma kyA prArthanA karanI hai ? yoM socakara www Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 ] [ jaina kathA saMgraha unhoMne khemA se kahA-"avasara dekhakara jo kucha mAMganA ho vaha maaNgo|" khemA ne kahA, ki-"kalevA karane ko mere yahA~ pdhaariye|" cApasI mehatA ko nizcintatA huI ki ise kisI prakAra kI sahAyatA kI AvazyakatA nahIM hai| phira unhoMne javAba diyA ki-"bhAI hama logoM ko ghar3I bhara bhI Thaharane kA avakAza nahIM haiM / hama bar3e jarUrI kAma se jA rahe haiN|" khemA ne phira kahA-"cAhe jo ho, kintu Apa apane dharmabandhu kA AMgana avazya pavitra kIjie / ThIka kalevA ke samaya para ApakA yahA~ se yoM hI jAnA kadApi sambhava nahIM ho sktaa|" svadharmI-bhAI kA nimantraNa ThukarAyA nahIM jA sakatA thA, ataH saba loga kalevA ke lie khemA ke yahA~ gye| khemA ne roTI aura dahI kA nAztA krvaayaa| nAzte ke bAda mahAjanoM ne khemA se jAne kI svIkRti caahii| khemA ne kahA-"seTha sAhaba ! aba bhojana karane ke samaya meM thor3I dera aura hai / kucha dera meM hI garamAgarama bhojana taiyAra huA jAtA hai, ise jImakara Apa prasannatA pUrvaka pdhaariyegaa| khemA ne haluA-pUr3I tathA bhujie-pakaur3I Adi pakavAna taiyAra karavAye aura una logoM ko bar3e prema se bhojana krvaayaa| bhojana kara cukane para khemA ne unase pUchA ki-"Apa loga kisa kArya ke lie bAhara nikale haiM ?" seThoM ne sArI kathA kaha sunaaii| aura phehirasta meM khemA kA nAma likha kara vaha khemA ke Age rakha dii| khemA ko usa lisTa meM apanA nAma dekhakara bar3I prasannatA huii| usase kahA ki-"maiM apane pitA se pUchakara javAba detA huuN| khemA apane bUr3he pitA, devarANI ke pAsa gayA aura usane unake Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saccA zAha khemA-dedarANI ] [ 146 saba hAla kaha sunaayaa| dedarANI ne kahA-"ki beTA, dhana Aja taka na to kisI ke sAtha gayA hai aura na jaayegaa| paisA phira lauTakara mila sakatA hai, kintu acchA-mokA bAra-bAra nahIM aataa| yaha to ghara baiThe gaMgA A gaI hai, ataH tu isase jitanA bhI lAbha uThA sake, uThA le / " khemA ne phaharista meM apane nAma ke sAmane 360 dina likhakara use cAMpasI mehatA ke hAtha para rakha diyaa| yaha dekhakara sabake saba bhauMcakke se raha ge| ve socane lage ki kahIM khemA ke sira para pAgalapana to savAra nahIM hai ? phira cAMpasI-mehatA bole, ki khemA seTha jarA vicAra kara likhie|" khemA seTha bole-ki-"maiMne to bahuta thor3A hI likhA hai| seTha sAhaba, Apa kRpA karake ise to rahane hI diijie| phira khemA una logoM ko jhoMpar3e kI taraha dikhAI dene vAle, apane ghara meM le gyaa| ghara ke bhItara eka guphA thI, jisameM le jAkara usane vahA~ bharo huI apanI sampatti dikhlaaii| saba loga usa sampatti ko dekhakara Azcarya karane lage aura socane lage ki 'oho, itane adhika dhana kA svAmI aura isa deza meM ? aura aise ghara meM ? khemA ! tU dhanya hai, ki itanI bhArI sampadA hone para bhI tujhe jarA sA abhimAna athavA mastI nahIM hai| phira sabane khemA se kahA, ki khemA seTha ! aba ina kapar3oM ko utAra DAlo aura acche kapar3e pahina lo ! kyoMki aba Apako bAdazAha ke sAmane jAnA hai / khemA ne uttara diyA, ki-"bAdazAha ke sAmane jAne ke lie, tar3aka-bhar3aka dAra kapar3e pahinane kI kyA AvazyakatA hai ? seTha jI hama grAmINa loga isI pozAka meM acche mAlUma hote haiN| hamAre lie zAla-duzAloM kI AvazyakatA nahIM hai|" cAMpasI mehatA ne kahA ki-"sacamuca seTha to Apa hI haiM, hama loga to kevala Apake gumAzte haiM" isake bAda khemA seTha ko pAlakI Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 ] [ jaina kathA saMgraha meM baiThAkara, cAMpAnera le gae / dUsare dina, cAMpasI mehatA tathA anya mahAjana loga, khemA seTha ko lekara kacaharI meM phuNce| khemA seTha ne to vahI apanA phaTA TUTA kurtA pahana rakhA thA, tathA phaTI huI pagar3I sira para bAMdha rakhI tho, aura hAtha meM eka choTI sI gaTharI lie hue the| . cApasI mehatA ne bAdazAha se kahA, ki-"ye seTha gujarAta ko 360 dinoM ke lie muphta anna deNge|" bAdazAha isa maile kucale banie ko dekhakara bar3e Azcarya meM par3a ge| unhoMne khemA se pUchA ki-"tumhAre kitane gAMva haiM ?" / khebhA ne kahA-"kevala do|" bAdazAha-kauna-kauna se ? khemA seTha ne apanI gaTharI kholakara usameM se eka palI tathA tarAjU nikAlI aura bAdazAha se kahA, ki-"eka to yaha palI hai dusarI hai tarAjU / isI palI se to hama ghI tela becate haiM aura tarAjU se anAja kharIdate haiN|" "bAdazAha, yaha dekhakara bar3e prasanna hue aura khemA seTha kI bar3I tArIpha kii| khemAzAha ne eka barSa taka sAre gujarAta ko muphta meM anAja bA~TA, jisase lAkhoM manuSya bhUkhoM marane se baca gaye aura khemAzAha ko AzIrvAda dene lge| ___ khemAzAha ko udAra-dAnazIlatA dhanya hai| dhIre-dhIre gujarAta se vaha duSkAla dUra ho gayA / aba khemAzAha ne zatruJjaya kI yAtrA kI, phira pavitra jIvana vyatIta karate hue unhoMne apanI Ayu pUrNa kii| isI dAnavIra ke samaya se yaha kahA. vata calI hai, ki-'vyApArI hai pahalA zAha, dUjA zAha baadshaah|" pahale zAha, phira bAdazAha ! .. Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20- dAnavIra bhAmAzAha maivAr3a ke rANA pratApa kA nAma kauna nahIM jAnatA ? ve apanI Ana ke aura bAta ke pakke the / kabhI eka zabda bhI mithyA na bolate, aura jo kahate usase kabhI phirate na the / sAdhu ke samAna sarala aura siMha samAna vIra the / dIna dukhiyoM ke sahAyaka aura anAthoM ke nAtha the / unake eka-mantrI kA nAma 'bhAmAzAha' thA / pahu~cI huI umara, sapheda dAr3hI, vizAla mastaka aura teja-puMja mukha-manDala dekhate hI zraddhA se logoM kA mastaka jhuka jAtA thaa| kahane ke liye vRddha the, para yuvakoM ko mAta karate the / buddhi ke bhaMDAra, zakti ke sAgara the| rAjya meM koI prazna upasthita ho, prajA ko koI kaThinAI A par3e, sabakA nirAkaraNa karane vAle the-bhAmAzAha / kisI ko nyAya cAhanA hai, jAo bhAmAzAha ke pAsa / kisI ko satparAmarza kI AvazyakatA hai, jAo bhAmAzAha ke pAsa / koI kisI kaThinAI meM A par3A hai, jAo bhAmAzAha ke pAsa / saba usakA Adara sammAna karate the, aura vaha sabakA zubhacintaka thaa| rAjA pratApa bhI paga-paga para unakA parAmarza lete the| unakI buddhi aura zakti meM sabako vizvAsa thaa| rAja-kAja ho yA ghara kI koI bAta, sabhI bAtoM meM bhAmAzAha kA kahanA calatA thaa| . dillI ke bAdazAha akabara ke sAtha rANA pratApa kI zatrutA thI / akabara jitanA, balavAna thA utanA hI nIti kuzala thA / bar3e. bar3e rAjoM ko usane vazIbhUta kara liyA thaa| parantu pratApa ne usake sAmane sira nahIM jhukAyA / akabara ne bahutere yatna kiye / para rANA Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 152 ] [ jaina kathA saMgraha para kAbU na calA, so na calA usake mana meM yaha hasarata sAdha thI ki cAhe jo ho pratApa ko avazya AdhIna karanA caahiye| mevADa meM cittauDa kA kliA eka prakhyAta aura baDA majabUta kilA mAnA jAtA thA / akabara ne rANA pratApa ke pitA se vaha kilA le liyA thaa| pratApa ne nizcaya kiyA-yaha kilA na la to merA nAma pratApa nahIM / vrata liyA jaba taka kilA vApasa na le lUgA, taba taka brahmacarya vrata kA pAlana karUMgA ghAsa ke bichone para soUMgA, pattoM meM bhojana kruuNgaa| aura dAr3hI meM kaMghI na kruuNgaa| AhA ! kitanI kaThora pratijJA thI ? __bhAmAzAha ne bhI nizcaya kiyA, jo vrata rANA ne liyA hai vahI maiM bhI luugaa| are, hamAre devatulya rANA to soyeM ghAsa para, aura hama gadde para yaha kaise ho sakatA hai ? ve khAye pattala para aura hama thAlI meM, yaha nahIM ho sktaa| rANA ke kuTumbiyoM ne bhI bhAmAzAha kA anukaraNa kiyaa| akabara rANA pratApa para vijaya pAne kA avasara sadaiva hI khojatA rahatA thaa| eka bAra, usane usake mukAbale ke liye eka bar3I senA bhejI hAthI, ghor3e aura UMToM kI ginatI na thI, paidala senA kI zamAra na thii| zAhajAdA salIma senApatI thA, aura rAjA mAnasiMha usakA shaayk| bhAmAzAha ko isakA patA cala gayA / ve ghor3e para savAra hokara turaMta rANA ke pAsa pahuMce aura namaskAra karake kahA-mahArAja! jaldI taiyAra ho jAiye / zatru ne bhArI. lazkara lekara car3hAI kara dI hai aba dera na kiijiye| rANA pratApa ne kahA-acchA, bhAmAzAha ! tuma jAkara lazkara Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dAnabIra bhAmAzAha ] [ 153 yAra karo aura nagara meM manAdI ghoSaNA karA do-"jisake hRdaya 'deza kA darda ho, mAtRbhUmi kA prema ho, jo saccA vIra ho, vaha jimahala ke cauka meM jalda hAjira ho jAya / " ____ bhAmAzAha ne ghor3e ko aiMr3a lagAI, ghor3A sarapaTa ho gyaa| ga dekhakara Azcarya karane lage, ki yaha buDhr3hA hai yA javAna ? jisane mAzAha ko dekhA, lar3AI ke joza se bhara gyaa| bhAmAzAha ne saradAroM aura senApatiyoM ko samAcAra diyA, gara meM manAdI ghoSaNA karAdI / loga rAjamahala ke pAsa vAle maidAna jamA hone lge| bAta kI bAta meM 60000 vIra jAna para khelane me taiyAra ho gye| apane saje hue ghor3e para savAra hokara rANA pratApa bhI A pahu~ce / rIra para lohe kA kavaca hai, hAtha meM bhayaMkara bhAlA hai, kamara meM do . lavAreM laTaka rahI haiN| rANA vIratA kI sAkSAtamUrti dikhalAI te haiN| kAyara kA hRdaya bho unheM dekhakara umaMga se bhara jAtA hai / . rANA ke Ate hI AkAza jayanAda se gUMja uThA- 'mahArANA kI jaya' ! mAtRbhUmi kI jaya !! rANA ne sabako vIrocita svara sambodhita kiyA-vora putro ! na hama kisI ko gulAma banAnA hate haiM, na kisI kA rAjya chInanA cAhate haiM / hama mAtRbhUmi kI dhInatA ke liye, mAna rakSA ke liye lar3ane ko, validAna hone / taiyAra ho rahe haiM / satya hamAre sAtha hai, Izvara hamArA sahAyaka hai| bhArI avazya vijaya hogii| donoM ora ke lazkara Amane-sAmane A hai| DaMke para coTa par3I. vIroM ke hRdaya uchala pdd'e| talavAreM sanatAne lgiiN| haldIghATI ke raNakSetra meM tumala yuddha hone lgaa| vIroM jAna hathelI para rakha lii| lahU kI nadiyAM baha calIM, lAzoM ke bAra laga gaye / oha, kitanA bhayaMkara yuddha thA, kitanA pa vikarAla thA ! Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 ] [ jaina kathA saMgraha bhAmAzAha kI talavAra bhI gajaba DhA rahI thii| mUlo-gAjara taraha zatruoM ke sira kATatI aura rAstA sApha karatI jAtI thI ina kI zakti adbhuta thI, raNakauzala advitIya thA, vIsa apUrva thii| __samaya kA phera hai / rANA kI parAjaya ke lakSaNa dIkhane lI bhAmAzAha ne kahA-mahArAja ! Apa yahAM se haTa jAiye, Apa jIvana rahegA to phira lar3eMge, isa samaya haTa jAnA / ucita hai| pratApa ne uttara diyA-nahIM, bhAmAzAha. yaha nahIM ho sakatA kSatriya kahIM raNakSetra se paira haTAte haiM ? maranA to hai hI, yahIM marU itane hI meM vahAM dUsare saradAra bhI Agaye / sabane samajhA-bujhAkara rANa ko vahA~ se alaga kara diyaa| saba kubhalamera ke kile meM jamA / gaye / zatru ne cir3hakara kue meM viSa DalavA diyaa| nIcatA kI hai ho gii| nagara meM hA-hA kAra maca gyaa| pAnI pI-pI bAlaka, va strI, puruSa binA mauta marane lge| pAnI ke binA kAma bhI kaise cale eka bhArI musIbata A khar3I huI / kyA kareM aura kyA na kareM, ki ko koI mAge na suujhaa| bhAmAzAha ne kahA -mahArAja ! yaha kilA khAlI va dIjiye / hamAre yahAM se anyatra cale jAne para zatru. prajA ko adhi kaSTa na deNge| pratApa ne kahA-bhAmAzAha ! merI buddhi kAma na detI, tumheM ucita pratIta ho so kro| mahArANA ne rAnI aura bAlaka tathA bhAmAzAha aura thor3e sainikoM ko sAtha liyA aura cala pdd'e| nagara meM zoka chA gyaa| vaha TolI calakara cambala pradeza meM pahu~cI / yaha pradeza atyA sundara aura manohara thaa| Asa-pAsa arAvalI parvata kI zreNiyAM Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dAnavIra bhAmAzAha ] [ 155 hai-bar3e vRkSa AkAza se bAteM kara rahe haiN| harI-harI ghAsa kA komala chonA bichA hai / dekhate ho AMkhoM meM ThaMDaka aura hRdaya meM zAnti tI hai| zatruoM ne unakA pIchA kiyaa| phira yuddha huA / dhar3a se sira laga hone lge| ruNDa muNDa bhUmi para lur3hakane lge| phira hA-hA kAra va gyaa| / mahArANA aura bhAmAzAha jIvana kA moha chor3akara jhUjha haiM / donoM hAthoM meM dudhArI talavAreM haiN| isa samaya ko unakI ramUrti aura raNakauzala dekhane hI yogya thaa| isI bIca meM zatra eka saradAra maukA pAkara pratApa ke pIche aayaa| vaha pIche se ra karanA hI cAhatA thA ki bhAmAzAha ne use dekhA aura palaka rate hI vahA~ jA phuNcaa| apanI talavAra para vAra roka liyaa| gAr3a kA sUrya asta hote hote raha gyaa| rANA ke prANa baca gaye / bhAga khar3e hue| pratApa ne kahA - bhAmAzAha ! tuma vIra ziromaNi ho / Aja ne hI merI jAna bacAI hai, tumane hI vijaya dilAI hai| isa jaya ke yaza ke adhikArI tumhI ho| - bhAmAzAha ne uttara diyA-nahIM, mahArANA ! maiMne to apanA vya pAlana kiyA hai / yaza to ApakI sUra-vIratA kA hI hai| __ isa yuddha meM rANA kI vijaya to avazya huI, parantu usake pAsa ke nAma para eka phUTI kaur3I na rhii| na koI sainika hI bcaa| jaMgala meM cale gye| jaMgala meM anAja kahAM se mile ? sevaka jaMgala ke phala-phUla le / the| saba unhIM para gujArA karate the / jharane kA pAnI pIte aura AkAza ke nIce bhUmi para so rahate the| kudarata kA khela hai| rANA aura mahAmantrI jaMgala meM bhaTakate haiM / na rahane ko ghara hai, jAne ko ann| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 ] [ jaina kathA saMgraha kabhI kabhI to jyoM hI khAne baiThate tyoM hI samAcAra milatA zatru A gaye, pAsa hI A pahu~ce haiM, saba khAnA pInA bhUla jAte the bIca meM hI uThakara bhAganA par3atA thA / aise kaThina samaya para bhI bhAmAzAha nirAza na hote the / sabako dhIraja ba~dhAte aura kahate the - prabhu saba bhalA karegeM, mobata ke samaya bhAmAzAha ne kabhI mahArANa kA sAtha nahIM chor3A, jahA~ rANA, vahAM bhAmAzAha / unakA to nizcaya hI thA jo dazA rANA ko, vahI merI, jahA~ rANA, vahIM maiM, dhanya hai bhAmAzAha kI svAmi bhakti / ghanA jaMgala hai U~ce U~ce pahAr3a AkAza se bAteM karate haiM gaharI gaharI khAIyA~ aura khaDDe - pAtAla kA rAstA dikhalAte haiN| siMha aura cIte kI garjanA acche-acchoM kA dila dahalAtI hai ! isa bhayAnaka vana meM rANA apane sAthiyoM ke sAtha rahate haiM / - bhAmA dopahara kA samaya hai, sUraja sira para hai / pratApa aura bhAmA zAha eka per3a ke nIce baMThe bAteM kara rahe haiM / rANA ne kahA zAha, yahAM kA jIvana kitanA zAntimaya hai ? phala phUla khAnA, jharana kA pAnI pInA, pahAr3oM para ghUmanA aura bhUmi para so rahanA / na lar3A haina jhagar3A / na rAja kI khaTapaTa hai, na yuddha kI mArakATa / jI cAhate hai basa yahIM raheM aura prabhu kA bhajana kareM / bhAmAzAha ne kahA - rANAjI, Apa to saMta jaise haiM | Apa rAjapATa kA kyA lobha ? aiza-ArAma kI kyA lAlasA ? parantu A yahIM jIvana bitAyeM to mevAr3a kA uddhAra kauna karegA ? ye bAteM ho hI rahIM thIM ki itane hI meM eka sevaka ne khaba dI - mahArAja, zatru Arahe haiM / .... pratApa ne kahA -lo bhAmAzAha ho cukI zAnti kI bAteM a kyA kareM ? senA ho to yuddha kara sakate haiM / dhana ho to sainika A saka Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dAnavIra bhAmAzAha ] [ 157 haiM / parantu aphasosa, mere pAsa to kucha bhI nhiiN| bhAmAzAha "basa ho gyaa| mAtRbhUmi kA uddhAra / abato mana masosa kara raha jAne ke sivA aura kyA cArA hai ? tumane merI bahata sevA kI hai| tumhArA ahasAna meM bhUla nahIM sktaa| aba jAo tuma deza meM jAkara raho / maiM sindhu ke usa pAra jAkara gupta rUpa se jIvana bitA duuNgaa| mAtRbhumi, tumheM antima namaskAra hai / kSamA karanA jananI ! rAjA tumhArI kucha sevA na kara skaa| bhAmAzAha kI AMkhoM meM AMsU Agaye / kaNTha ruka gyaa| thor3I dera bAda dhairya dhAraNa karake unhoMne kahA-mahArANA ! mevAr3a ko svAdhIna to karanA hI hai| kyA mAtRbhUmi ko aise ho chor3a jAAge ? nahIM, mahArAja use svAdhIna karanA hI hogaa| pratApa ne kahA-bhAmAzAha, aba vijaya kI koI AzA nahIM zakti hI kahAM hai ? aba bhAga jAnA hI ucita hai| bhAmAzAha ne namratA pUrvaka kahA-mahArAja, Apa cintA na kIjiye, himmata na hAriye, mere pUrvajoM ne yatheSTa dhana saMgraha kiyA hai| Apa senA aMkita kiijiye| pratApa ne uttara diyA-yaha kaise ho sakatA hai ? kyA meM prajA kA dhana le sakatA hU~ ? rAjA ko aura denA cAhiye na ki lenA ? bhAmAzAha ne kahA--mahArAja, maiM Apako nahIM detA, apanI priya janmabhUmi ke liye arpaNa karatA hU~, mAtRbhUmi ke liye to maiM marane ke liye bhI tayAra hU~ phira dhana kisa gaNanA meM hai ? aise samaya meM bhI kAma na Ave to vaha dhana kisa kAma kA? mahArANA ne kahA--bhAmAzAha-tumhArA deza-prema aura udAratA dhanya hai / tumane jaina dharma ke nAma ko ujjvala kiyA hai| jaina samAja ko deza-bhakti kA pATha par3hAyA hai / mevAr3a kI vijaya kA zreya tumheM hI milegaa| Aja se tuma senApati ke pada ko suzobhita kro| calo, senA taiyAra kreN| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 [ [ jaina kathA saMgraha senA kI bharatI hone lgii| dUra se vIra Ane lge| saba apane kartavya meM anUThe the| koI talavAra kA dhanI thA to koI tIra se nizAnA lagAne meM kuzala, bUr3hoM meM bhI yuvakoM kA bala thA, mAtabhami para mara miTane ko cAha thI / bAta kI bAta meM eka bar3I senA taiyAra ho gii| ___ bhAmAzAha ne kamara kasI, isa yuddha vIra kA utsAha aura umaMga yuvakoM ko bhI mAta karatA thaa| unakI maujUdagI meM nirAzA aura kAyaratA Thahara nahIM sakatI thii| dhIre-dhIre mahArANA eka ke bAda eka killA jItane lge| zerapura ke bAda. dilavAr3e kA nambara AyA / dilavAr3e meM bhayaMkara yuddha huA / zatru ke saradAra zAhabAjakhA~ ke sAtha bhAmAzAha kA dvanda yuddha huaa| bhAmAzAha ne eka hI jhaTake meM usake hAtha kATa DAle aura sAtha hI usakI talavAra ke bhI Tukar3e ur3A diye, becAre ko jAna bacAkara bhAganA par3A / isake bAda bhAmAzAha ne kubhalamera para vijaya prApta kI, bhAmAzAha ke tyAga (mahArANA ko dhanadAna) evaM dAna vIratA to sarva vidita hai para ve yuddha vIra bhI thaa| isa prakAra bahuta se killoM para vijaya prApta huii| bahuta se nagara rANA ke kabaje meM A gye| lagabhaga samasta mevAr3a para rANA kI vijaya patAkA phaharAne lagI / parantu cittaur3a, ajamera, mAMDavagar3ha para aba bhI akabara kA hI adhikAra rahA / bhAmAzAha kA bhAI tArAcanda kAveDiyA bhI bar3A vIra thaa| rANA pratApa ne eka bar3A darabAra kiyaa| usameM sabhI ko yathAvat yogya sammAna diyA gyaa| kisI ko jAgIra, kisI ko padavI, kisI ko pagar3I, aura kisI ko pAlakI do gaI / sabakI sevA aura vIratA kI prazaMsA kI gii| bhAmAzAha ke viSaya meM rANA ne kahA-bhAmAzAha to eka AdvatIya tyAgI haiM, adbhuta vIra haiM aura apUrva dezabhakta haiN| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dAnavIra bhAmAzAha [ [156 hai| vAstava meM mevAr3a to bhAmAzAha ne hI jItA hai| saMsAra meM inakI kIrti amara rahegI / maiM inheM bhAgya vidhAyaka' tathA 'mevAr3a uddhAraka' kI upAdhi detA hU~ / harSavardhana ke sAtha sabake muha se nikala gayA dhanya hai bhAmAzAha, dhanya hai ina kA tyAga aura dhanya hai inakI deza bhkti| bhAmAzAha ne namratA se khar3e hokara kahA-maiMne kucha bhI prazaMsanIya sevA nahIM kii| para mahArANA ko sajjanatA aura Apa sabakI udAratA hai jo merI tuccha sevA kA itanA Adara kara rahe haiM. kartavya pAlana ke lie prazaMsA kI kyA AvazyakatA hai ? mAtRbhUmi ke lie jitanA tyAga kiyA jAya, thor3A hI hai / bolo gAtRbhUmi kI jaya ! mAtRbhUmi kI jaya, mahArAjA kI jaya, mevAr3a ke punaruddhAraka vIrabhAmAzAha kI jaya ke gaganabhedI ghoSoM se AkAza gUja utthaa| bhAmAzAha kI svadeza bhakti, bhAmAzAha kA tyAga jinake hRdayoM para aMkita hai ve bhI satya haiN| bhAmAzAha-prazaMsA mantrI kI svAmi bhakti, prakaTa lakha tathA, deza Atma tyAga, bole rANA pratApI vacana vara punaH, tuSTa ho sAnurAga"mantrI pA hogayA maiM, sucatura tuma sA, Aja bhAmA! kRtArtha bhejA kyA mAtR-bhU ne, cuna kara tumako, deza rakSA hitArtha / / 35 lauTe rANA vahIM se, parijana saha le, sAtha meM mantrirAja, jAne se yoM bacAyI, saciva- sumota ne, Arya-bhU lAja Aja / pUjA ke yogya tU hai, baNika saciva zrI, zIla kI mUrti t hai| hai AhA ! dhanya terA vaha dhana, jananI-bhakti kI mUrti tU hai / / 36 itanA thA vaha dhana tava, ho sakatA thA jisase, bhAmAzAha ! bAraha varSoM taka paccIsa-hajAra manuSyoM kA nirvAha ! Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 ] [ jaina kathA saMgraha tujha se svAmI bhakta catura mantrIvara AtmatyAgI vIra ! bhArata meM kyA durlabha hai isa basudhA meM bhI dhArmika dhIra / / 37 'mevAr3a gAthA' le0 pANDeya locanaprasAda pra. haridAsa eNDa kampanI san 1917 __ manahara kahe bhAmAzAha janmabhUmi meM vipati parI, tihi ko biloki prabhu ! kaise luki jAU~ maiN| Aja mama deza aura svAmi kI karana sevA, kRpA ke nidhAna nRpa ! kaise ruki jAU~ maiM / / svAmi-kAja sArana ko deza kaSTa TArana ko, ausara mahAna aisau kaise cUki jAU~ maiM, bitta anusAra Aja sevA hI bajAU~ kahA ? ___ mAlika ke hetu nAtha ! Ubho biki jAU~ maiM // // dohA-kahiya zAha saMgraha kiyo, kari mantrI pana kaam| yaha dhana hai saba rAvaro, mero kevala nAma // 12 // kahata pratApa mana bAnI 6 hajAra vAra, - aise dAsa ko to upakAra mAnanoM parai / / (pratApa caritra le. ThAkura kesarIsiMha bArahaTha ) ra0 saM0 1981 vi0 pra0 osavAla presa kalakattA ' mantrI bhAmAzAha * deza surakSA hita diyA, pramudita dravya apAra / dhanya 2 mantrI pravara, bhAmA parama udAra // 67 // bhAmA ne saba koSa ko, diyA deza para vAra / sainika bana raNa rata huA, vaha kubera mevAra // 6 // mevAr3a-vIra-satasaI, le.-jagadIzacandra, zarmA malAsA Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ brary.org