Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ namo namo nimmaladaMsaNassa bAla brahmacArI zrI neminAthAya namaH pUjya Ananda-kSamA-lalita-suzIla-sudharmasAgara-gurUbhyo namaH Agama-6 jJAtAdharmakathA AgamasUtra hindI anuvAda CERecenes anuvAdaka evaM sampAdaka Agama dIvAkara muni dIparatnasAgarajI [ M.Com. M.Ed. Ph.D. zruta maharSi ] | Agama hindI-anuvAda-zreNI puSpa-6
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 6, aMgasUtra-6, 'jJAtAdharmakathA' zrutaskandha/varga/adhyayana/ sUtrAMka AgamasUtra-6- "jJAtAdharmakathA' aMgasUtra- 6 -hindI anuvAda kahAM kyA dekhe? pRSTha | krama krama viSaya viSaya pRSTha 116 02 140 18 saMsamA 144 04 149 153 153 07 158 zrutaskandha-1 01 ukSipta saMghATa 03 aMDaka kurma/kacchapa 05 zailaka 06 tuMbaka | rohiNI 08 | mallI 09 mAkaMdI 10 candra 11 dAvadava 12 / udaka maMDuka/dardara 14 / tetaliputra 15 / nandifala 005 zrutaskandha-1...cAlu 005 | 16 | amarakaMkA 038 azvajJAta 046 suMsumA 050 19 / puMDarika 052 zrutaskandha-2 062 01 varga-1, adhyayana (1-5) 063 | 02 varga- 2, adhyayana (1-5) 067 03 varga-3, adhyayana (1-54) 088 | varga-4, adhyayana (1-54) 096 varga-5, adhyayana (1-32) 097 / 06 | varga-6, adhyayana (1-32) 098 | varga-7, adhyayana (1-4) 099 08 varga-8, adhyayana (1-4) 107 varga- 9, adhyayana (1-37) 114 | 10 varga-10, adhyayana (1-8) 158 159 159 160 160 160 161 161 muni dIparatnasAgara kRt " (jJAtAdharmakathA)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 2
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 6, aMgasUtra-6, 'jJAtAdharmakathA' zrutaskandha/varga/adhyayana/ sUtrAMka 45 Agama vargIkaraNa sUtra krama krama Agama kA nAma Agama kA nAma sUtra 01 | AcAra 25 AturapratyAkhyAna payannAsUtra-2 sUtrakRt 26 payannAsUtra-3 sthAna mahApratyAkhyAna 27 bhaktaparijJA | taMdulavaicArika payannAsUtra-4 samavAya payannAsUtra-5 29 saMstAraka bhagavatI 06 jJAtAdharmakathA aMgasUtra-1 aMgasUtra-2 aMgasUtra-3 aMgasUtra-4 aMgasUtra-5 aMgasUtra-6 aMgasUtra-7 aMgasUtra-8 aMgasUtra-9 aMgasUtra-10 aMgasUtra-11 upAMgasUtra-1 30.1 | gacchAcAra 30.2 | candravedhyaka upAsakadazA aMtakRt dazA gaNividyA payannAsUtra-6 payannAsUtra-7 payannAsUtra-7 payannAsUtra-8 payannAsUtra-9 payannAsUtra-10 chedasUtra-1 devendrastava vIrastava anuttaropapAtikadazA praznavyAkaraNadazA 11 | vipAkazruta | aupapAtika 34 / nizItha 12 35 bRhatkalpa chedasUtra-2 13 upAMgasUtra-2 vyavahAra rAjaprazciya | jIvAjIvAbhigama 14 upAMgasatra-3 37 15 prajJApanA upAgasUtra-4 dazAzrutaskandha jItakalpa 39 mahAnizItha upAMgasUtra-5 17 upAMgasUtra-6 16 | sUryaprajJapti candraprajJapti | jaMbUdvIpaprajJapti 19 | nirayAvalikA chedasUtra-3 chedasUtra-4 chedasUtra-5 chedasUtra-6 mUlasUtra-1 mUlasUtra-2 mUlasUtra-2 mUlasUtra-3 mUlasUtra-4 cUlikAsUtra-1 18 upAMgasUtra-7 upAgasUtra-8 40 / Avazyaka 41.1 | oghaniyukti | piMDaniyukti dazavaikAlika 43 uttarAdhyayana 44 / nandI 20 | kalpavataMsikA 42 puSpikA upAMgasUtra-9 upAMgasUtra-10 upAMgasUtra-11 upAMgasUtra-12 puSpacUlikA anuyogadvAra cUlikAsUtra-2 vRSNidazA 24 | catu:zaraNa payannAsUtra-1 muni dIparatnasAgara kRt " (jJAtAdharmakathA)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 3
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 6, aMgasUtra-6, 'jJAtAdharmakathA' zrutaskandha/varga/adhyayana/ sUtrAMka [49] 06 02 01 06 05 .5 09 muni dIparatnasAgarajI prakAzita sAhitya Agama sAhitya Agama sAhitya sAhitya nAma baksa krama sAhitya nAma mUla Agama sAhitya: | 147 6 Agama anya sAhitya:|-1- AgamasuttANi-mUlaM print -1- mArAma thAnuyoga -2- AgamasuttANi-mUlaM Net [45]] -2- Agama saMbaMdhI sAhitya -3- AgamamaJjUSA (mUla prata) | [53] -3- RSibhASita sUtrANi | Agama anuvAda sAhitya:165 -4- Agamiya sUktAvalI 01 -1-mAgamasUtragutI manuvAha | [47] Agama sAhitya- kula pustaka 516 -2- AgamasUtra hindI anuvAda Net: | [47] -3- Aagam Sootra English Trans. [11] -4- sAmasUtra saTI5 J42rAtI anuvAda | [48] -5- AgamasUtra hindI anuvAda print [12] anya sAhitya:Agama vivecana sAhitya: | 171 1tattvAtyAsa sAhitya-1- AgamasUtra saTIka [46] 2 sUtrAtyAsa sAhitya-2- AgamasUtrANi saTIkaM pratAkAra-11 [51]] 3 | vyaa2e| sAhitya-3- AgamasUtrANi saTIkaM pratAkAra-2009]/ 4 vyAkhyAna sAhitya. 04 -4- Agama cUrNi sAhitya | [09]] jinabhakti sAhitya|-5- savRttika AgamasUtrANi-1 [40] 6 aosAhitya-6- savRttika AgamasUtrANi-2 | [08] 7 mArAdhanA sAhitya -7- sacUrNika AgamasuttANi [08] 8 pariyaya sAhitya 04 Agama koSa sAhitya: | 149 54na sAhitya-1- Agama saddakoso [04] 10 tIrthaM2 saMkSipta rzana -2- Agama kahAkoso | [01] 11 hI sAhitya 05 -3-Agama-sAgara-koSa: | [05] | 12IparatnasAgaranA vadhuzodhanibaMdha 05 -4- Agama-zabdAdi-saMgraha (prA-saM-gu) [04] Agama sivAyanuM sAhitya kUla pustaka 85 Agama anukrama sAhitya:-ROAD 09 -1- yArAma viSayAnubha- (bhUpa) 02 | 1-Agama sAhitya (kula pustaka) 51 -2- Agama viSayAnukrama (saTIkaM) 04 2-Agametara sAhitya (kula 08 -3- Agama sUtra-gAthA anukrama dIparatnasAgarajI ke kula prakAzana | 60 jela muni dIparatnasAgaranuM sAhitya 1 bhuniTIparatnasAgaranuM sAgama sAhitya [ pusta516] tenA isa pAnA [98,300] 2 munihIparatnasAgaranuM anya sAhitya [hula pust| 85] tanAhula pAnA [09,270] | 3 bhuniTIparatnasAra saMlita 'tattvArthasUtra'nI viziSTa DVD tanA isa pAnA [27,930] abhAra prAzanoda 01 + viziSTa DVD hula pAnA 1,35,500 04 02 25 51 03 muni dIparatnasAgara kRt " (jJAtAdharmakathA)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 4
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 6, aMgasUtra-6, 'jJAtAdharmakathA' zrutaskandha/varga/adhyayana/ sUtrAMka [6] jJAtAdharmakathA aMgasUtra-6- hindI anuvAda [zrutaskandha-1] adhyayana-1- utkSipta sUtra-1-3 sarvajJa bhagavaMtoM ko namaskAra / usa kAla meM usa samaya meM campA nAmaka nagarI thI / varNana uvavAIsUtra anusAra jAnanA / usa campA nagarI ke bAhara, IzAnabhAga meM, pUrNabhadra nAmaka caitya thA / (varNana0) | campA nagarI meM kUNikA nAmaka rAjA thA / (varNana0) / sUtra-4 usa kAla aura usa samaya meM zramaNa bhagavAna mahAvIra ke ziSya Arya sudharmAnAmaka sthavira the / ve jAtisampanna, bala se yukta, vinayavAna, jJAnavAna, samyaktvavAna, lAghavavAna, ojasvI, tejasvI, vacasvI, yazasvI, krodha ko jItane vAle, mAna ko jItane vAle, mAyA ko jItane vAle, lobha ko jItane vAle, indriyoM ko jItane vAle, nidrA ko jItane vAle, parISahoM ko jItane vAle, jIvita rahane kI kAmanA aura mRtyu ke bhaya se rahita, tapaHpradhAna, guNapradhAna, karaNa, caraNa, nigraha, nizcaya, Arjava, mArdava, lAghava, kSamA, gupti, mukti, vidyA, maMtra, brahmacarya, naya, niyama, satya, zauca, jJAna, darzana aura cAritra meM pradhAna, udAra, ghora, ghoravratI, ghoratapasvI, utkRSTa brahmacarya kA pAlana karane vAle, zarIra-saMskAra ke tyAgI, vipula tejolezyA ko apane zarIra meM hI samAviSTa karake rakhane vAle, caudaha pUrvo ke jJAtA, cAra jJAnoM ke dhanI, pA~ca sau sAdhuoM se parivRtta, anukrama se calate hue, eka grAma se dUsare grAma meM vicaraNa karate hae, jahA~ campA nagarI thI aura jahA~ pUrNabhadra caitya thA, usI jagaha Ae / yathocita avagraha ko grahaNa kiyA, grahaNa karake saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue vicarane lge| sUtra-5 tatpazcAt campA nagarI meM pariSad nIkalI / kUNika rAjA bhI nIkalA / dharma kA upadeza diyA / upadeza sUnakara pariSad jisa dizA se AI thI, usI dizA meM lauTa gaI / usa kAla aura usa samaya meM Arya sudharmA anagAra ke jyeSTha ziSya Arya jambU nAmaka anagAra the, jo kAzyapa gotrIya aura sAta hAtha UMce zarIra vAle, yAvat Arya sudharmA se na bahuta dUra, na bahuta samIpa arthAt ucita sthAna para, Upara ghUTane aura nIcA mastaka rakhakara dhyAnarUpI koSTha meM sthita hokara saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue vicarate the| tatpazcAt Arya jambU nAmaka anagAra ko tattva ke viSaya meM zraddhA harDa, saMyata katahala, vizeSarUpa se zraddhA saMzaya aura kutUhala huA / taba vaha utthAna karake uTha khar3e hue aura jahA~ Arya sudharmA sthavira the, vahIM Ae / Arya sudharmA sthavira kI tIna bAra dakSiNa dizA se Arambha karake pradakSiNA kI / vANI se stuti kI aura kAyA se namaskAra kiyaa| Arya sudharmA sthavira se na bahuta dUra na bahuta samIpa - sUnane kI IcchA karate hue sanmukha donoM hAtha jor3akara vinayapUrvaka paryupAsanA karate hue isa prakAra bole bhagavan ! yadi zrutadharma kI Adi karane vAle svayaM bodha ko prApta, puruSoM meM uttama, puruSoM meM siMha samAna, puruSoM meM zreSTha kamala samAna, puruSoM meM gandhahastI samAna, loka meM uttama, loka ke nAtha, loka kA hita karane vAle, loka meM pradIpa samAna, loka meM udyota karane vAle, abhaya dene vAle, zaraNadAtA zraddhArUpa netradAtA, dharmamArgadAtA, bodhidAtA, dharma dAtA, dharmaupadezaka, dharmanAyaka, dharmasArathI, cAroM gatiyoM kA anta karane vAle dharma cakravartI kahIM bhI pratihata na hone vAle kevalajJAna-darzana ke dhAraka, rAgAdi ko jItane vAle aura anya prANiyoM ko jitAne vAle, muni dIparatnasAgara kRt " (jJAtAdharmakathA)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 5
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 6, aMgasUtra-6, 'jJAtAdharmakathA' zrutaskandha/varga/adhyayana/ sUtrAMka saMsAra-sAgara se svayaM tire hue aura dUsaroM ko tArane vAle, svayaM karmabandhana se mukta aura dUsaroM ko mukta karane vAle, svayaM bodha-prApta aura dUsaroM ko bodha dene vAle, sarvajJa, sarvadarzI, ziva acala-aruja-ananta, akSaya, avyAbAdha aura apunarAvRtti-siddhigati nAmaka zAzvata sthAna ko prApta zramaNa bhagavAna mahAvIra ne chaThe aMga jJAtAdharmakathA kA kyA artha kahA hai ? he jambU !' isa prakAra sambodhana karake Arya sudharmA sthavira ne Arya jambU nAmaka anagAra se isa prakAra kahA-jambU ! yAvat siddhisthAna ko prApta zramaNa bhagavAna mahAvIra ne chaThe aGga ke do zrutaskandha prarUpaNa kiye haiM / ve isa prakAra haiM-jJAta aura dharmakathA / jambUsvAmI punaH prazna karate haiM-bhagavan ! yadi yAvat siddhisthAna ko prApta zramaNa bhagavAna mahAvIra ne chaThe aMga ke do zrutaskandha prarUpita kiye haiM-jJAna aura dharmakathA, to bhagavan ! jJAta nAmaka prathama zrataskandha ke yAvat siddhisthAna ko prApta zramaNa bhagavAna ne kitane adhyayana kahe haiM ? he jambU ! yAvat jJAta nAmaka zrutaskandha ke unnIsa adhyayana kahe haiM / ve isa prakAra haiMsUtra-6-8 utkSiptajJAta, saMghATa, aMDaka, kUrma, zailaka, rohiNI, mallI, mAkaMdI, candra, dAvadravavRkSa, tumba, udaka, maMDUka, tetalIputra, nandIphala, amarakaMkA, AkIrNa, suSamA, puNDarIka-yaha unnIsa jJAta adhyayanoM ke nAma haiN| sUtra-9 bhagavan ! yadi zramaNa yAvat siddhisthAna ko prApta mahAvIra ne jJAta-zrutaskandha ke unnIsa adhyayana kahe haiM, to bhagavan ! prathama adhyayana kA kyA artha kahA hai ? he jambU ! usa kAla aura usa samaya meM, isI jambUdvIpa meM, bhAratavarSa meM, dakSiNArdha bharata meM rAjagRha nAmaka nagara thA / rAjagRha ke IzAna koNa meM guNazIla nAmaka caitya thA / usa rAjagRha nagara meM zreNika nAmaka rAjA thA / vaha mahAhimavaMta parvata ke samAna thA, usa zreNika rAjA kI nandA nAmaka devI thii| vaha sukumAra hAthoM-pairoM vAlI thI, sUtra-10 zreNika rAjA kA putra aura nandA devI kA Atmaja abhaya nAmaka kumAra thA / vaha zubhalakSaNoM se yukta tathA svarUpa se paripUrNa pA~coM indriyoM se yukta zarIra vAlA thA / yAvat sAma, daMDa, bheda evaM upapradAna nIti meM niSNAta tathA vyApAra nIti kI vidhi kA jJAtA thA / IhA, apoha, mArgaNA, gaveSaNA tathA arthazAstra meM kuzala thA / otpattikI, vainayikI, kArmikI tathA pAriNAmikI, ina cAra prakAra kI buddhiyoM se yukta thA / vaha zreNika rAjA ke lie bahuta-se kAryoM meM, kauTumbika kAryoM meM, maMtraNA meM, gRhakAryoM meM, rahasyamaya mAmaloM meM, nizcaya karane meM, eka bAra aura bAra-bAra pUchane yogya thA, vaha saba ke lie mer3hI ke samAna thA, pRthvI ke samAna AdhAra thA, rassI ke samAna Alambana rUpa thA, pramANabhUta thA, AdhArabhUta thA, cakSubhUta thA, saba aura saba sthAnoM meM pratiSThA prApta karane vAlA thaa| saba ko vicAra dene vAlA thA tathA rAjya kI dhurA ko dhAraNa karane vAlA thA / vaha svayaM hI rAjya rASTra koza, koThAra bala aura vAhana-pura aura antaHpura kI dekhabhAla karatA thaa| sUtra - 11 usa zreNika rAjA kI dhAriNI nAma devI (rAnI) thii| usake hAtha aura paira bahuta sukumAra the| usake zarIra meM pA~coM indriyoM ahIna, zubha lakSaNoM se sampanna aura pramANayukta thI / kAnta, priya, manojJa, atIva manohara, dhairya kA sthAna, vizvAsapAtra, sammata, bahumata, anumata AbhUSaNoM tathA vastroM ke piTAre ke samAna, sAvadhAnI se sAra-sa~bhAla kI jAtI huI vaha mahArAnI dhAriNI zreNika rAjA se sAta vipula bhogoM kA sukha bhogatI huI rahatI thii| sUtra - 12 vaha dhAriNI devI kisI samaya apane uttama bhavana meM zayyA para so rahI thI / vaha bhavana kaisA thA ? usake bAhya Alandaka yA dvAra para tathA manojJa, cikane, suMdara AkAra vAle aura UMce khaMbhoM para atIva uttama putaliyA~ banI haI thiiN| ujjvala maNiyoM, kanaka aura karketana Adi ratnoM ke zikhara, kapoca-pArI, gavAkSa, ardha-caMdrAkAra sopAna, muni dIparatnasAgara kRt " (jJAtAdharmakathA)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 6
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 6, aMgasUtra - 6, 'jJAtAdharmakathA ' zrutaskandha/varga/adhyayana / sUtrAMka niryUhaka karakAlI tathA candramAlikA Adi dhara ke vibhAgoM kI sundara racanA se yukta thaa| svaccha geru se usameM uttama raMga kiyA huA thA / bAhara se usameM saphedI kI gaI thI, komala pANANa se ghisAI kI gaI thI, ata eva vaha cikanA thaa| usake bhItarI bhAga meM uttama aura zuci citroM kA Alekhana kiyA gayA thaa| usakA pharza taraha-taraha kI paMcaraMgI maNiyoM aura ratnoM se jar3A huA thaa| usakA UparI bhAga padma ke se AkAra kI latAoM se, puSpapradhAna beloM se tathA uttama puSpajAti- mAlatI Adi se citrita thA / usake dvAra-bhAgoM meM candana carcita, mAMgalika, ghaTa sundara DhaMga se sthApita kie hue the| ve sarasa kamaloM se suzobhita the, prataraka-svarNamaya AbhUSaNoM se evaM maNiyoM tathA mociyoM kI lambI laTakane vAlI mAlAoM se usake dvAra suzobhita ho rahe the| usameM sugaMdhita aura zreSTha puSpoM se komala aura rUeMdAra zayyA kA upacAra kiyA gayA thaa| vaha mana evaM hRdaya ko Anandita karane vAlA thA / kapUra, lauMga, malayaja, candana, kRSNa agara, uttama kundurukka, turuSka aura aneka sugaMdhita dravyoM se bane hue dhUpa ke jalane se utpanna hue maghamaghAtI gaMdha se ramaNIya thA / use uttama cUrNoM kI gaMdha bhI vidyamAna thI / sugaMdha kI adhikatA ke kAraNa vaha gaMdha dravya kI vaTTI jaisA pratIta hotA thaa| maNiyoM kI kiraNoM ke prakAza se vahA~ aMdhakAra gAyaba ho gayA thaa| adhika kyA kahA jAe ? vaha apanI camaka-damaka tathA guNoM se uttama devavimAna ko bhI parAjita karatA thA / isa prakAra ke uttama bhavana meM eka zayyA bichI thii| usa para zarIra pramANa upadhAna bichA thA / eka meM donoM ora sirahAne aura pA~yate kI jagaha takie lage the| vaha donoM tarapha UMcI aura madhya meM bhukI huI thI gaMbhIra thii| jaise gaMgA ke kinAre kI bAlU meM pA~va rakhane se pA~va dha~sa jAtA hai, usI prakAra usameM dha~sa jAtA thA / kasIdA kAr3he hue zrImadukUla kA caddara bichA huA thaa| vaha Astaraka, malaka, navata, kuzakta, limba aura siMhakesara nAmaka AstaraNoM se AcchAdita thA jaba usakA sevana nahIM kiyA jAtA thA taba usa para sundara banA huA rAjasrANa par3A rahatA thA usa para masaharI lagI huI thI, vaha ati ramaNIya thaa| usakA sparza Ajinaka rUI, bUra nAmaka vanaspati aura makkhana ke samAna narama thA / aisI sundara zayyA para madhyarAtri ke samaya dhAriNI rAnI, jaba na gaharI nIMda meM thI aura na jAga hI rahI thI, balki bAra-bAra halkI-sI nIMda le rahI thI, UMdha rahI thI, jaba usane eka mahAna, sAta hAtha UMcA, rajatakUTa cA~dI ke zikhara ke sadRza zveta, saumya, saumyAkRti, lIlA karate hue, jaMbhAI lete hue hAthI ko AkAzatala se apane mukha meM praveza karate dekhA / dekhakara vaha jAga gaI / I tatpazcAt vaha dhAriNI devI isa prakAra ke isa svarUpa vAle, udAra pradhAna, kalyANakArI, ziva, dhanya, mAMgalika-evaM suzobhita mahAsvapna ko dekhakara jAgI / use harSa aura saMtoSa huA / citta meM Ananda huA / mana meM prIti utpanna huI / parama prasannatA huI / harSa ke vazIbhUta hokara usakA hRdaya vikasita ho gayA / megha kI dhArAoM AghAta pAe kadamba ke phUla ke samAna use romAMca ho AyA usame svapna kA vicAra kiyaa| zayyA se uThI aura pAdapITha se nIce UtarI mAnasika tvarA se zArIrika capalatA se rahita, skhalanA se tathA vilamba - rahita rAjahaMsa jaisI gati se jahA~ zreNika rAjA thA, vahIM aaii| zreNika rAjA ko iSTa, kAnta, priya, manoja, maNAma, udAra, kalyANa, ziva, dhanya, maMgalakArI, sazrIka hRdaya ko priya lagane vAlI, AhlAda utpanna karane vAlI, parimita akSaroM vAlI, madhura svaroM se mIThI, ribhita-svaroM kI dholanA vAlI, zabda aura artha kI gaMbhIratA vAlI aura guNa rUpI lakSmI se yukta vANI bAra-bAra bolakara zreNika rAjA ko jagAtI hai| jagAkara zreNika rAjA kI anumati pAkara vividha prakAra ke maNi, suvarNa aura ratnoM kI racanA se citra-vicitra bhadrAsana para baiThatI hai| Azvasta hokara, vizvasta hokara, sukhada aura zreSTha Asana para baiThI huI vaha donoM karataloM se grahaNa kI huI aura mastaka ke cAroM ora ghUmatI huI aMjIra ko mastaka para dhAraNa karake zreNika rAjA se isa prakAra kahatI hai- devAnupriya ! Aja maiM usa pUrvavarNita zarIra pramANa takiyA vAlI zayyA para so rahI thI, taba yAvat apane mukha meM praveza karate hue hAthI ko svapna meM dekhakara jAgI huuN| he devAnupriya ! isa udAra yAvat svapna kA kyA phala- vizeSa hogA ? sUtra - 13 tatpazcAt zreNika rAjA dhAriNI devI se isa artha ko sUnakara tathA hRdaya meM dhAraNa karake harSita huA, megha muni dIparatnasAgara kRt " (jJAtAdharmakathA )" AgamasUtra - hinda- anuvAda" Page 7
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 6, aMgasUtra-6, 'jJAtAdharmakathA' zrutaskandha/varga/adhyayana/ sUtrAMka kI dhArAoM se Ahata kadambavRkSa ke sugaMdhita puSpa ke samAna usakA zarIra pulakita ho uThA-usane svapna kA avagrahaNa kiyA / vizeSa artha ke vicAra rUpa IhA meM praveza kiyA / apane svAbhAvika matipUrvaka buddhivijJAna se usa svapna ke phala kA nizcaya kiyA / nizcaya karake dhAriNI devI se hRdaya meM AhlAda utpanna karane vAlI mRdu, madhura, ribhita, gaMbhIra aura sazrIka vANI se bAra-bAra prazaMsA karate hue khaa| 'devAnupriya ! tumane udAra-pradhAna svapna dekhA hai, devAnupriye ! tumane kalyANakArI svapna dekhA hai ! tumane zivaupadrava-vinAzaka, dhanya-maMgalamaya-sukhakAkIra aura sazrIka-svapna dekhA hai / devA ! Arogya, tuSTi, dIrghAyu, kalyANa aura maMgala karane vAlA svapna tumane dekhA hai / devAnupriye ! isa svapna ko dekhane se tumheM artha kA lAbha hogA, tumheM putra kA lAbha hogA, tumheM rAjya kA lAbha hogA, bhoga kA tathA sukha kA lAbha hogA / nizcaya hI ! tuma pUra nava mAsa aura sAr3he sAta rAtri-dina vyatIta hone para hamAre kula kI dhvajA ke samAna, kula ke lie dIpaka ke samAna, kula meM parvata ke samAna, kisI se parAbata na hone vAlA, kala kA bhuSaNa, kala kA tilaka, kala kI kIrti baDhAne ke AjIvikA bar3hAnevAlA, kula ko Ananda pradAna karAnAra, kula kA yaza bar3hAnevAlA, kula kA AdhAra, kulameM vRkSa ke samAna AzrayaNIya aura kula kI vRddhi karane vAlA tathA sukomala hAtha-paira vAlA putra (yAvat) prasava krogii|' vaha bAlaka bAlyAvasthA ko pAra karake kalA Adi ke jJAna meM paripakva hokara, yauvana ko prApta hokara zUra-vIra aura parAkramI hogA / vaha vistIrNa aura vipula senA tathA vAhanoM kA svAmI hogA / rAjya kA adhipati rAjA hogA / tumane ArogyakArI, tuSTikArI, dIrghAyukArI aura kalyANakArI svapna dekhA hai| isa prakAra kahakara rAjA usakI prazaMsA karatA hai| sUtra - 14 tatpazcAt vaha dhAriNI devI zreNika rAjA ke isa prakAra kahane para harSita evaM santuSTa huI / usakA hRdaya Anandita ho gayA / vaha donoM hAtha joDakara Avarta karake aura mastaka para aMjali karake isa prakA priya ! Apane jo kahA hai so aisA hI hai / ApakA kathana satya hai / saMzaya rahita hai / devAnupriya ! mujhe iSTa hai, atyanta iSTa hai, aura iSTa tathA atyanta iSTa hai| Apane mujhase jo kahA hai sau yaha artha satya hai| isa prakAra kahakara dhAriNI devI svapna ko bhalIbhA~ti aMgIkAra karatI hai / rAjA zreNika kI AjJA pAkara nAnA prakAra ke maNi, suvarNa aura ratnoM kI racanA se vicitra bhadrAsana se uThatI hai| jisa jagaha apanI zayyA thI, vahIM AtI hai / zayyA para baiThatI hai, baiThakara isa prakAra socatI hai- 'merA yaha svarUpa se uttama aura phala se pradhAna tathA maMgalamaya svapna, anya azubha svapnoM se naSTa na ho jAe' aisA socakara dhAriNI devI, deva aura gurujana saMbaMdhI prazasta dhArmika kathAoM dvArA apane zubha svapna kI rakSA ke lie jAgaraNa karatI haI vicarane lgii| sUtra - 15 tatpazcAta zreNika rAjA ne prabhAta kAla ke samaya kauTambika puruSoM ko bulAyA aura isa prakAra kahA-he devAnupriya ! Aja bAhara kI upasthAnazAlA ko zIghra hI vizeSa rUpa se parama ramaNIya, gaMdhodaka se siMcita, sAphasUtharI, lIpI huI, pA~ca vargoM ke sarasa sugaMdhita evaM bikhare hue phUloM ke samUha rUpa upacAra se yukta, kAlAguru, kuMdurukka, turuSka thA dhUpa ke jalAne se mahakatI huI, gaMdha se vyApta hone ke kAraNa manohara, zreSTha sugaMdha ke cUrNa se sugaMdhita tathA sugaMdha kI guTikA ke samAna karo aura karAo / merI AjJA vApisa sauMpo / tatpazcAt ve kauTumbika puruSa zreNika rAjA dvArA isa prakAra kahe jAne para harSita hue| unhoMne AjJAnusAra kArya karake AjJA vApisa sauNpii| tatpazcAt svapna vAlI rAtri ke bAda dUsare dina rAtri prakAzamAna prabhAta rUpa haI / praphullita kamaloM ke patte vikasita hue, kAle mRga ke netra nidrArahita hone se visasvara hue / phira vaha prabhAta pANDura-zveta varNa vAlA huA / lAla azoka kI kAnti, palAza ke puSpa, tote kI coMca, ciramI ke ardhabhAga, dupaharI ke puSpa, kabUtara ke paira aura netra, kokilA ke netra, jAsoda ke phUla, jAjvalyamAna agni, svarNakalaza tathA hiMgUla ke samUha kI lAlImA se bhI adhika lAlImA se jisakI zrI suzobhita ho rahI hai, aisA sUrya kramazaH udita huA / sUrya kI kiraNoM kA samUha tatvavAda muni dIparatnasAgara kRt " (jJAtAdharmakathA)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 8
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 6, aMgasUtra-6, 'jJAtAdharmakathA' zrutaskandha/varga/adhyayana/ sUtrAMka nIce utarakara aMdhakAra kA vinAza karane lagA / bAla-sUrya rUpI kuMkuma se mAno jIvaloka vyApta ho gayA / netroM ke viSaya kA prasAra hone se vikasita hone vAlA loka spaSTa rUpa se dikhAI dene lagA / kamaloM ke vana ko vikasita karane vAlA tathA sahasra kiraNoM vAlA divAkara teja se jAjvalyamAna ho gyaa| zayyA se uThakara rAjA zreNika jahA~ vyAyAmazAlA thI, vahIM AtA hai | Akara-vyAyAmazAlA meM praveza karatA hai / praveza karake aneka prakAra ke vyAyAma, yogya, vyAmardana, kuztI tathA karaNa rUpa kasarata se zreNika rAjA ne zrama kiyA, aura khUba zrama kiyA / tatpazcAt zatapAka tathA rasastrapAka Adi zreSTha sugaMdhita tela Adi abhyaMganoM se, jo prIti utpanna karane vAlA arthAt rudhira Adi dhAtuoM ko sama karane vAle, jaTharAgni ko dIpta karane vAle, darpaNIya arthAt zarIra kA bala bar3hAne vAle, madanIya, mAMsavardhaka tathA samasta indriyoM ko evaM zarIra ko AhlAdita karane vAle the, rAjA zreNika ne abhyaMgana karAyA / phira mAliza kiye zarIra ke carma ko, paripUrNa hAtha-paira vAle tathA komala tala vAle, cheka dakSa, balazAlI kuzala, medhAvI, nipuNa, nipuNa zilpI parizrama ko jItane vAle, abhyaMgana mardana udvarttana karane ke guNoM se pUrNa puruSoM dvArA asthiyoM ko sukhakArI, mAMsa ko sukhakArI, tvacA ko sukhakArI tathA romoM ko sukhakArI-isa prakAra cAra taraha kI bAdhanA se zreNika ke zarIra kA mardana kiyA gayA / isa mAliza aura mardana se rAjA kA parizrama dUra ho gayA-thakAvaTa miTa gaI / vaha vyAyAmazAlA se bAhara nIkalA / zreNika rAjA jahA~ majjana-gRha thA vahA~ AtA hai / majjanagRha meM praveza karatA hai / cAroM ora jAliyoM se manohara, citra-vicitra maNiyoM aura ratnoM ke pharza vAle tathA ramaNIya snAnamaMDapa ke bhItara vividha prakAra ke maNiyoM aura ratnoM kI racanA se citra-vicitra snAna karane ke pITha-bAjauTha para sukhapUrvaka baitthaa| usane pavitra sthAna se lAe hue zubha jala se, puSpamizrita jala se, sugaMdha mizrita jala se aura zuddha jala se bAra-bAra kalyANakArI-Anandaprada aura uttama vidhi se snAna kiyA / usa kalyANakArI aura uttama sthAna ke aMta meM rakSA poTalI Adi saikar3oM kautuka kiye gae / tatpazcAt pakSI ke paMkha ke samAna atyanta komala, sugaMdhita aura kASAya raMga se raMge hue vastra se zarIra ko poMchA / korA, bahumUlya aura zreSTha vastra dhAraNa kiyA / sarasa aura sugaMdhita gozIrSa candana se zarIra para vilepana kiyA / zuci puSpoM kI mAlA pahanI / kesara Adi kA lepana kiyA / maNiyoM ke aura svarNa ke alaMkAra dhAraNa kie / aThAraha lar3oM ke hAra, nau lar3oM ke ardhahAra, tIna lar3oM ke choTe hAra tathA lambe laTakate hue kaTisUtra se zarIra kI zobhA bar3hAI / kaMTha meM kaMThA pahanA / uMgaliyoM meM aMguThiyA~ dhAraNa kI / sundara aMga para anyAnya sundara AkSaraNa dhAraNa kie / aneka maNiyoM ke bane kaTaka aura truTika nAmaka AbhUSaNoM se taMbhita se pratIta hone lge| atizaya rUpa ke kAraNa rAjA atyanta sazobhita ho uThA / kaMDaloM ke kAraNa usakA mukhamaMDala uddIpta ho gayA / mukuTa se mastaka prakAzita hone lagA / vakSaHsthala hAra se AcchAdita hone ke kAraNa atizaya prIti utpanna karane lagA / lambe laTakate hue dupaTTe se usane sundara uttarAsaMga kiyA / mudrikAoM se usakI uMgaliyA~ pIlI dIkhane lagIM / nAnA bhA~ti kI maNiyoM, suvarNa aura ratnoM se nirmala, mahAmUlyavAn, nipuNa kalAkAloM dvArA nirmita, camacamate hue, suracita, bhalI-bhA~ti milI huI sandhiyoM vAle, viziSTa prakAra ke manohara, sundara AkAra vAle aura prazasta vIra-valaya dhAraNa kiye / adhika kyA kahA jAe ? mukUTa Adi AbhUSaNoM se alaMkRta aura vastroM se vibhUSita rAjA zreNika kalpavRkSa ke samAna dikhAI dene lgaa| koraMTa vRkSa ke puSpoM kI mAlA vAlA chatra usake mastaka para dhAraNa kiyA gayA / AjU-bAjU cAra cAmaroM se usakA zarIra bIMjA jAne lagA / rAjA para dRSTi par3ate hI loga 'jaya-jaya' kA ghoSa karane lage / aneka gaNanAyaka, daMDanAyaka, rAjA, Izvara, talavara, maMtrI, mahAmaMtrI, jyotiSI, dvArapAla, amAtya, ceTa, pIThamarda, nAgarika loga, vyApArI, seTha, senApati, sArthavAha, dUta aura sandhipAla-ina saba se ghirA huA grahoM ke samUha meM dedIpyamAna tathA nakSatroM aura tArAoM ke bIca candramA ke samAna priyadarzana rAjA zreNika majjanagRha se isa prakAra nIkalA jaise ujjvala mahAmeghoM meM se candramA nIkalA ho / bAhyA upasthAnazAlA thI, vahIM AyA aura pUrva dizA kI ora mukha karake zreSTha siMhAsana para AsIna huaa| muni dIparatnasAgara kRt " (jJAtAdharmakathA)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 9
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 6, aMgasUtra - 6, 'jJAtAdharmakathA ' zrutaskandha/varga/adhyayana / sUtrAMka zreNika rAjA apane samIpa IzAnakoNa meM zveta vastra se AcchAdita tathA sarasoM ke mAMgalika upacAra se jinameM zAntikarma kiyA gayA hai, aise ATha bhadrAsana rakhavAtA hai / nAnA maNiyoM aura ratnoM se maMDita, atizaya darzanIya, bahumUlya aura zreSThanagara meM banI huI komala evaM saikar3oM prakAra kI racanA vAle citroM kA sthAnabhUta, IhAmRga, vRSabha, azva, nara, magara, pakSI, sarpa, kinnara, ruru jAti ke mRga, aSTApada, camarI gAya, hAthI, vanalatA aura padma Adi ke citroM se yukta, zreSTha svarNa ke tAroM se bhare hue suzobhita kinAroM vAlI javanikA sabhA ke bhItarI bhAga meM bNdhvaaii| dhAriNI devI ke lie eka bhadrAsana rkhvaayaa| vaha bhadrAsana Astaraka aura komala takiyoM se r3hakA thA / zveta vastra usa para bichA huA thA / sundara thA / sparza se aMgoM ko sukha utpanna karane vAlA thA aura atizaya mRdu / rAjA na kauTumbika puruSoM ko bulavAyA aura kahA- devAnupriyoM ! aSTAMga mahAnimitta tathA vividha zAstroM meM kuzala svapnapAThakoM ko zIghra hI bulAo aura zIghra hI isa AjJA ko vApisa lauTAo / tatpazcAt ve kauTumbika puruSa zreNika rAjA dvArA isa prakAra kahe jAne para harSita yAvat Anandita hRdaya hue| / donoM hAtha jor3akara dasoM nakhoM ko ikaTThA karake mastaka para ghUmA kara aMjali jor3akara 'he deva ! aisA hI ho' isa prakAra kahakara vinaya ke sAtha AjJA ke vacanoM ko svIkAra karate haiM aura svIkAra karake zreNika rAjA ke pAsa se nIkalate haiN| nIkalakara rAjagRha ke bIcoMbIca hokara jahA~ svapnapAThakoM ke ghara the, vahA~ pahu~cate haiM aura pahu~ca kara svapnapAThakoM ko bulAte haiN| tatpazcAt ve svapnapAThaka zreNika rAjA ke kauTumbika puruSoM dvArA bulAye jAne para hRSTatuSTa yAvat AnanditahRdaya hue unhoMne snAna kiyA, kuladevatA kA pUjana kiyA, yAvat kautuka aura maMgala prAyazcitta kiyA / alpa kintu bahumUlya AbharaNoM se zarIra ko alaMkRta kiyA, mastaka para dUrvA tathA sarasoM maMgala nimitta dhAraNa kiye / phira apane-apane gharoM se nIkale / rAjagRha ke bIcoMbIca hokara zreNika rAjA ke mukhya mahala ke dvAra para Ae / eka sAtha milakara zreNika rAjA ke mukhya mahala ke dvAra ke bhItara praveza kiyA / praveza karake jahA~ bAharI upasthAnazAlA thI aura jahA~ zreNika rAjA thA, vahA~ Ae / Akara zreNika rAjA ko jaya aura vijaya zabdoM se badhAyA / zreNika rAjA ne candanAdi se unakI arcanA kI, guNoM kI prazaMsA karake vandana kiyA, puSpoM dvArA pUjA kI, AdarapUrNa dRSTi se dekhakara evaM namaskAra karake mAna kiyA, phala-vastra Adi dekara satkAra kiyA aura aneka prakAra kI bhakti kara sammAna kiyA / ve svapnapAThaka pahale se bichAe hue bhadrAsanoM para alaga-alaga baiThe / tatpazcAt zreNika rAjA ne javanikA ke pIche dhAriNI devI ko bitthlaayaa| phira hAthoM meM puSpa aura phala lekara atyanta vinaya ke sAtha svapnapAThakoM se isa prakAra kahA- devAnupriya ! Aja usa prakAra kI usa zayyA para soI dhAriNI devI yAvat mahAsvapna dekhakara jAgI hai / to devAnupriyo ! isa udAra yAvat mahAsvapna kA kyA kalyANakArI phala- vizeSa hogA ? tatpazcAt ve svapnapAThaka zreNika rAjA kA yaha kathana sUnakara aura hRdaya meM dhAraNa karake hRSTa, tuSTa, AnanditahRdaya hue| unhoMne usa svapna kA samyak prakAra se avagrahaNa kiyaa| IhA meM praveza kiyA, praveza karake paraspara eka-dUsare ke sAtha vicAra-vimarza kiyaa| svapna kA Apase artha samajhA, dUsaroM kA abhiprAya jAnakara vizeSa artha samajhA, Apasa meM usa artha kI pUchatAcha kI, artha kA nizcaya kiyA aura phira tathya kA nizcaya kiyA ve svapnapAThaka zreNika rAjA ke sAmane svapnazAstroM kA bAra-bAra uccAraNa karate hue isa prakAra bole he svAmin ! hamAre svapnazAstra meM bayAlIsa svapna aura tIsa mahAsvapna kula milAkara 72 svapna haiN| arihaMta aura cakravartI kI mAtA, jaba arihaMta aura cakravartI garbha meM Ate haiM to tIsa mahAsvapnoM meM caudaha mahAsvapna dekhakara jAgatI haiM / ve isa prakAra haiM I sUtra - 16 hAthI, vRSabha, siMha, abhiSeka, puSpoM kI mAlA, candra, sUrya, dhvajA, pUrNa kuMbha, padmayukta sarovara, kSIrasAgara, vimAna, ratnoM kI rAzi aura agni / sUtra - 17 jaba vAsudeva garbha meM Ate haiM to vAsudeva kI mAtA ina caudaha mahAsvapnoM meM kinhIM bhI sAta mahAsvapnoM ko muni dIparatnasAgara kRt " (jJAtAdharmakathA )" AgamasUtra - hinda- anuvAda" Page 10
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 6, aMgasUtra-6, 'jJAtAdharmakathA' zrutaskandha/varga/adhyayana/ sUtrAMka dekhakara jAgRta hotI haiM / jaba baladeva garbha meM Ate haiM to baladeva kI mAtA ina caudaha mahAsvapnoM meM se kinhIM cAra mahAsvapnoM ko dekhakara jAgRta hotI haiM / jaba mAMDalika rAjA garbha meM AtA hai to mAMDalika rAjA kI mAtA ina caudaha mahAsvapnoM meM se koI eka mahAsvapna dekhakara jAgRta hotI hai| svAmin ! dhAriNI devI ne ina mahAsvapnoM meM se eka mahAsvapna dekhA hai; ata eva svAmin ! dhAriNI devI ne udAra svapna dekhA hai, yAvat Arogya, tuSTi, dIrghAyu, kalyANa aura maMgalakArI, svAmin ! dhAriNI devI ne svapna dekhA hai| svAmin ! isase Apako arthalAbha hogaa| sukha kA lAbha hogaa| bhoga kA lAbha hogA, putra kA tathA rAjya kA lAbha hogA / isa prakAra svAmin ! dhAriNI devI pUre nau mAsa vyatIta hone para yAvat putra ko janma degI / vaha putra bAla-vaya ko pAra karake, guru kI sAkSI mAtra se, apane hI buddhivaibhava se samasta kalAoM kA jJAtA hokara, yuvAvasthA ko pAra karake saMgrAma meM zara, AkramaNa karane meM vIra aura parAkramI hogA / vistIrNa aura vipala bala vAhanoM kA svAmI hogA / rAjya kA adhipati rAjA hogA athavA apanI AtmA ko bhAvita karane vAlA anagAra hogA / ata eva he svAmin ! dhAriNI devI ne udAra-svapna dekhA hai yAvat ArogyakArake tuSTikAraka Adi pUrvokta vizeSaNoM vAlA svapna dekhA hai / usa prakAra kahakara svapnapAThaka bAra-bAra usa svapna kI sarAhanA karane lge| tatpazcAt zreNika rAjA usa svapnapAThakoM se isa kathana ko sUnakara aura hRdaya meM dhAraNa karake hRSTa, tuSTa evaM AnanditahRdaya ho gayA aura hAtha jor3akara isa prakAra bolA-devAnupriyoM ! jo Apa kahate ho so vaisA hI hai-isa prakAra kahakara usa svapna ke phala ko samyak se svIkAra karake una svapnapAThakoM kA vipula azana, pAna, khAdya aura vastra, gaMdha, mAlA, alaMkAroM se satkAra karatA hai, sanmAna karatA hai / jIvikA yogya prItidAna dekara bidA karatA hai| tatpazcAt zreNika rAjA siMhAsana se uThA aura jahA~ dhAriNI devI thI, vahA~ AyA / Akara dhAriNI devI se usa prakAra bolA-'he devAnupriye ! svapnazAstra meM bayAlIsa svapna aura tIsa mahAsvapna kahe haiM, unameM se tumane eka mahAsvapna dekhA hai / ' ityAdi svapnapAThakoM ke kathana ke anusAra saba kahatA hai aura bAra-bAra svapna kI anumodanA karatA hai / tatpazcAt dhAriNI devI, zreNika rAjA kA yaha kathana sUnakara aura hRdaya meM dhAraNa karake hRSTa-tuSTa huI, yAvat AnanditahRdaya huI / usane usa svapna ko samyak prakAra se aMgIkAra kiyA / apane nivAsagRha meM AI / snAna karake tathA balikarma yAvat vipula bhoga bhogatI huI vicarane lgii| sUtra - 18 tatpazcAt do mAsa vyatIta ho jAne para jaba tIsarA mAsa cala rahA thA taba usa garbha ke dohadakAla ke avasara para dhAriNI devI ko isa prakAra kA akAla-megha kA dohada utpanna haA-jo mAtAeM apane akAla-megha ke dohada ko pUrNa karatI haiM, ve mAtAeM dhanya haiM, ve puNyavatI haiM, ve kRtArtha haiM / unhoMne pUrvajanma meM puNya kA upArjana kiyA hai, ve kRtalakSaNa haiM, unakA vaibhava saphala hai, unheM manuSya saMbaMdhI janma aura jIvana kA phala prApta huA hai / AkAza meM megha utpanna hone para, kramazaH vRddhi prApta hone para, unnati prApta hone para, barasane kI taiyArI hone para, garjanA yukta hone para, vidyuta se yukta hone para, choTI-choTI barasatI huI bUMdoM se yukta hone para, maMda-maMda dhvani se yukta hone para, agni jalA kara zuddha kI haI cA~dI ke patare ke samAna, aGka ratna, zaMkha, candramA, kunda puSpa aura cAvala ke ATe ke samAna zukla varNa vAle, cikura nAmaka raMga, haracAla ke Tukar3e, campA ke phUla, sana ke phUla, koraMTa-puSpa, sarasoM ke phUla aura kamala ke raja ke samAna pIta varNa vAle, lAkha ke rasa, sarasa raktavarNa kizuMka ke puSpa, jAsu ke puSpa, lAla raMga ke baMdhajIvaka ke puSpa, uttama jAti ke hiMgala, sarasa kaMka, bakarA aura kharagoza ke rakta aura indragopa ke samAna lAla varNa vAle, mayUra, nIlama maNi, nIlI gulikA, tote ke paMkha, cASa pakSI ke paMkha, bhramara ke paMkha, sAsaka nAmaka vRkSa yA priyaMgulatA, nIlakamaloM ke samUha, tAjA zirISa-kusuma aura ghAsa ke samAna nIla varNa vAle, uttama aMjana, kAle bhramara yA koyalA, riSTaratna, bhramarasamUha, bhaiMsa ke sIMga, kAlI golI aura kajjala ke samAna kAle varNa vAle, isa prakAra pA~coM varNoM vAle megha hoM, bijalI camaka rahI ho, garjanA kI dhvani ho rahI ho, vistIrNa AkAza meM vAyu ke kAraNa capala bane hue bAdala idhara-udhara cala rahe hoM, nirmala zreSTha jaladhArAoM se galita, pracaMDa vAyu se muni dIparatnasAgara kRt " (jJAtAdharmakathA)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 11
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 6, aMgasUtra-6, 'jJAtAdharmakathA ' zrutaskandha/varga/adhyayana/ sUtrAMka Ahata, pRthvItala ko bhigone vAlI varSA nirantara barasa rahI ho, jala-dhArA ke samUha se bhUtala zItala ho gayA ho, ne ghAsa rUpI kaMcuka ko dhAraNa kiyA ho, vRkSoM kA samUha pallavoM se suzobhita ho gayA ho, beloM ke samUha vistAra ko prApta hue hoM, unnata bhU-pradeza saubhAgya ko prApta hue hoM, athavA parvata aura kuNDa saubhAgya ko prApta hue hoM, vaibhAragiri ke prapAta taTa aura kaTaka se nirjhara nIkala kara baha rahe hoM, parvatIya nadiyoM meM teja bahAva ke kAraNa utpanna hue phenoM se yukta jala baha rahA ho, udyAna sarja, arjuna, nIpa aura kuTaja nAmaka vRkSoM ke aMkuroM se aura chatrAkAra se yukta ho gayA ho, megha kI garjanA ke kAraNa hRSTa-tuSTa hokara nAcane kI ceSTA karane vAle mayUra harSa ke kAraNa mukta kaMTha se kekArava kara rahe hoM, aura varSA Rtu ke kAraNa utpanna hue mada se taruNa mayUriyA~ nRtya kara rahI hoM, upavana ziliMghra, kuTaja, kaMdala aura kadamba vRkSoM ke puSpoM kI navIna aura saurabhayukta gaMdha kI tRpti dhAraNa kara rahe ho, nagara ke bAhara ke udyAna kokilAoM ke svaragholanA vAle zabdoM se vyApta hoM aura raktavarNa indragopa nAmaka kIDoM se zobhAyamAna ho rahe hoM, unameM cAtaka karuNa svara se bola rahe hoM, ve name hae taNoM se suzobhita hoM, unameM meMr3haka ucca svara se AvAja kara rahe hoM, madonmata bhramaroM aura bhramariyoM ke samUha ekatra ho rahe hoM, tathA una udyAnapradezoM meM puSpa-rasa ke lolupa evaM madhura guMjAra karane vAle madonmata bhramara lIna ho rahe hoM, AkAzatala meM candramA, sUrya aura grahoM kA samUha meghoM se AcchAdita hone ke kAraNa zyAmavarNa kA dRSTigocara ho rahA ho, indradhanuSa rUpI dhvajapaTa pharapharA rahA ho, aura usameM rahA huA meghasamUha baguloM kI katAroM se zobhita ho rahA ho, isa bhA~ti kAraMDaka, cakravAka aura rAjahaMsa pakSiyoM ko mAnasa-sarovara kI ora jAne ke lie utsuka banAne vAlA varSARtu kA samaya ho / aise varSAkAla meM jo mAtAeM snAna karake, balikarma karake, kautuka maMgala aura prAyazcitta karake (vaibhAra-giri ke pradezoM meM apane pati ke sAtha vihAra karatI haiM, ve dhanya haiM / ) ve mAtAeM dhanya haiM jo pairoM meM uttama nUpura dhAraNa karatI haiM, kamara meM karadhanI pahanatI haiM, vakSaHsthala para hAra pahanatI haiM, hAthoM meM kar3e tathA uMgaliyoM meM aMgUThiyA~ pahanatI haiM, apane bAhuoM ko vicitra aura zreSTha bAjUbandoM se staMbhita karatI haiM, jinakA aMga ratnoM se bhUSita ho, jinhoMne aisA vastra pahanA ho jo nAsikA ke niHzvAsa kI vAyu se bhI ur3a jAe arthAt atyanta bArIka ho, netroM ko haraNa karane vAlA ho, uttama varNa aura sparza vAlA ho, ghor3e ke makha se nIkalane vAle phena se bhI komala aura halkA ho. ujjvala ho, jisakI nikAriyA~ savarNa ke tAroM ke banI gaI hoM, zveta hone ke kAraNa jo AkAza evaM sphaTika ke samAna zubhra kAnti vAlA ho aura zreSTha hoN| jina mAtAoM puSpoM aura phusamAlAoM se suzobhita ho, jo kAlAguru Adi kI uttama dhUpa se dhUpita hoM aura jo lakSmI ke samAna veSa vAlI hoM / isa prakAra sajadhaja karake jo secanaka nAmaka gaMdhahastI para ArUr3ha hokara, koraMTa-puSpoM kI mAlA se suzobhita chatra ko dhAraNa karatI haiM / candraprabhA, vajra aura vaiDUrya ratna ke nirmala daMr3a vAle evaM zaMkha, kundapuSpa, jalakaNa aura amRta kA maMthana karane se utpanna hue phena ke samUha ke samAna ujjvala, zveta cAra camara jinake Upara Dhore jA rahe haiM, jo hastI-ratna ke skaMdha para rAjA zreNika ke sAtha baiThI hoN| unake pIche-pIche caturaMgiNI senA cala rahI ho, chatra Adi rAjacihnoM rUpa samasta Rddhi ke sAtha, AbhUSaNoM kI kAnti ke sAtha, yAvat vAdyoM ke nirghoSa-zabda ke sAtha, rAjagRha nagara ke zRMgATaka, catuSka, catvara, caturmukha, mahApatha tathA sAmAnya mArda meM gaMdhodaraka eka bAra chir3akA ho, aneka bAra chir3akA ho, zRMgATaka Adi ko zuci kiyA ho, jhADA ho, gobara Adi se lIpA ho, kAle agara, zreSTha kuMdaru, lobAna tathA dhUpa ko jalAne se phailI haI sugaMdha se maghamaghA rahA ho, uttama cUrNa ke gaMdha se sugaMdhita kiyA ho aura mAnoM gaMdhadravyoM kI guTikA hI ho, aise rAjagRha nagara ko dekhatI jA rahI hoM / nAgarika jana abhivandana kara rahe hoM / gucchoM, latAoM, vRkSoM, gulmoM evaM veloM ke samUhoM se vyApta, manohara vaibhAraparvata ke nIcale bhAgoM ke samIpa, cAroM aura sarvatra bhramaNa karatI huI apane dohada ko pUrNa karatI haiM (ve mAtAeM dhanya haiN|) to maiM bhI isa prakAra meghoM kA udaya Adi hone para apane dohada ko pUrNa karanA cAhatI huuN| sUtra - 19 tatpazcAt vaha dhAriNI devI usa dohada ke pUrNa na hone ke kAraNa, dohada ke sampanna na hone ke kAraNa, dohada muni dIparatnasAgara kRt " (jJAtAdharmakathA)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 12
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 6, aMgasUtra-6, 'jJAtAdharmakathA ' zrutaskandha/varga/adhyayana/ sUtrAMka ke sampUrNa na hone ke kAraNa, megha Adi kA anubhava na hone se dohada sammAnita na hone ke kAraNa, mAnasika saMtApa dvArA rakta kA zoSaNa ho jAne se zuSka ho gaI / bhUkha se vyApta ho gaI / mAMsa rahita ho gaI / jIrNa evaM zIrNa zarIra vAlI, snAna kA tyAga karane se malIna zarIra vAlI, bhojana tyAga dene se dubarI tathA zrAnta ho gaI / usane mukha aura nayana rUpI kamala nIca kara lie, usakA mukha phIkA par3a gayA / hatheliyoM se asalI huI campaka-puSpoM kI mAlA ke samAna nisteja ho gaI / usakA mukha dIna aura vivarNa ho gayA, yathocita puSpa, gaMdha, mAlA, alaMkAra aura hAra ke viSaya meM rucirahita ho gaI, arthAt usane ina sabakA tyAga kara diyA / jala Adi kI krIr3A aura caupar3e Adi kA parityAga kara diyA / vaha dIna, duHkhI mana vAlI, AnandahIna evaM bhUmi kI tarapha dRSTi kiye hue baiThI rhii| usake mana kA saMkalpa-hausalA naSTa ho gayA / vaha yAvat ArttadhyAna meM DUba gii| usa dhAriNI devI kI aMgaparicArikA-dhAriNI devI ko jIrNa-sI evaM jIrNa zarIra vAlI, yAvat ArtadhyAna karatI huI dekhatI hai / isa prakAra kahatI hai-'he devAnupriya ! tuma jIrNa jaisI tathA jIrNa zarIra vAlI kyoM ho rahI ho? yAvat ArttadhyAna kyoM kara rahI ho? dhAriNI devI aMgaparicArikA dAsiyoM dvArA isa prakAra kahane para unakA Adara nahIM karatI, unheM jAnatI bhI nahIM unakI bAta para dhyAna nahIM detii| vaha mauna hI rahatI hai| taba ve aMgaparicArikA Abhyantara dAsiyA~ dUsarI bAra, tIsarI bAra kahane lagIM-kyoM tuma jIrNa-sI, jIrNa zarIra vAlI ho rahI ho, yahA~ taka ki ArtadhyAna kara rahI ho? tatpazcAt dhAriNI devI aMgaparicArikA Abhyantara dAsiyoM dvArA dUsarI bAra aura tIsarI bAra bhI usa prakAra kahane para na Adara karatI hai aura na jAnatI hai, arthAt unakI bAta para dhyAna nahIM detI, na Adara karatI huI aura na jAnatI huI vaha mauna rahatI hai / tatpazcAt ve aMgaparicArikA Abhyantara dAsiyA~ dhAriNI devI dvArA anAdRta evaM aparijJAnata kI huI, usI prakAra saMbhrAnta hotI huI dhAriNI devI ke pAsa se nIkalatI haiM aura nIkalakara zreNika rAjA ke pAsa AtI haiM / donoM hAthoM ko ikaTThA karake yAvat mastaka para aMjali karake jayavijaya se badhAtI haiM aura badhA kara isa prakAra kahatI haiM- svAmin ! Aja dhAriNI devI jIrNa jaisI, jIrNa zarIra vAlI hokara yAvat ArttadhyAna se yukta hokara cintA meM DUba rahI haiN|' sUtra - 20 taba zreNika rAjA una aMgaparicArikAoM se yaha sUnakara, mana meM dhAraNa karake, usI prakAra vyAkula hotA huA, tvarA ke sAtha evaM atyanta zIghratA se jahA~ dhAriNI devI thI, vahA~ AtA hai / Akara dhAriNI devI ko jIrNajaisI, jIrNa zarIra vAlI yAvat ArtadhyAna se yukta-dekhatA hai / isa prakAra kahatA hai- devAnupriya ! tuma jIrNa jaisI, jIrNa zarIra vAlI yAvat ArttadhyAna se yukta hokara kyoM cintA kara rahI ho ?' dhAriNI devI zreNika rAjA ke isa prakAra kahane para bhI Adara nahIM karatI-uttara nahIM detI, yAvat mauna rahatI hai / tatpazcAt zreNika rAjA ne dhAriNI devI se dUsarI bAra aura phira tIsarI bAra bhI isI prakAra kahA / dhAriNI devI zreNika rAjA ke dUsarI bAra aura tIsarI bAra bhI isa prakAra kahane para Adara nahIM karatI aura nahIM jAnatI-mauna rahatI hai / taba zreNika rAjA dhAriNI devI ko zapatha dIlAtA hai aura zapatha dIlAkara kahatA hai-'devAnupriya ! kyA maiM tumhAre mana kI bAta sunane ke lie ayogya hU~, jisase apane mana meM rahe hue mAnasika duHkha ko chipAtI ho ?' t zreNika rAjA dvArA zapatha sUnakara dhAriNI devI ne zreNika rAjA se isa prakAra kahA-svAmin ! mujhe vaha udAra Adi pUrvokta vizeSaNoM vAlA mahAsvapna AyA thaa| use Ae tIna mAsa pUre ho cUke haiM, ata eva isa prakAra kA akAla-megha saMbaMdhI dohada utpanna huA hai ki ve mAtAeM dhanya haiM aura ve mAtAeM kRtArtha haiM, yAvat jo vaibhAra parvata kI talahaTI meM bhramaNa karatI huI apane dohada ko pUrNa karatI haiM / agara maiM bhI apane dohada ko pUrNa karU~ to dhanya hoUM / isa kAraNa he svAmin ! maiM isa prakAra ke isa dohada ke pUrNa na hone se jIrNa jaisI, jIrNa zarIra vAlI ho gaI hU~; yAvat ArttadhyAna karatI huI cintita ho rahI hU~ | svAmin ! jIrNa-sI-yAvat ArtadhyAna se yukta hokara cintAgrasta hone kA yahI kAraNa hai| ___ tatpazcAt zreNika rAjA ne dhAriNI devI se yaha bAta sunakara aura samajha kara, dhAriNI devI se isa prakAra muni dIparatnasAgara kRt " (jJAtAdharmakathA)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 13
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 6, aMgasUtra-6, 'jJAtAdharmakathA' zrutaskandha/varga/adhyayana/ sUtrAMka kahA-'devAnupriya ! tuma jIrNa zarIra vAlI mata hoo, yAvat cintA mata karo, maiM vaisA karU~gA jisase tumhAre isa akAla-dohada kI pUrti ho jaaegii| isa prakAra kahakara zreNika ne dhAriNI devI ko iSTa, kAnta, priya, manojJa aura maNAma vANI se AzvAsana diyA / AzvAsana dekara jahA~ bAhara kI upasthAnazAlA thI, vahA~ AyA / Akara zreSTha siMhAsana para pUrva dizA kI aura mukha karake baiThA / dhAriNI devI ke isa akAla-dohada kI pUrti karane ke lie bahutere AyoM se, upAyoM se, autpattikI buddhi se, vainayika buddhi se, kArmika buddhi se, pAriNAmika buddhi se isa prakAra cAroM taraha kI buddhi se bAra-bAra vicAra karane lagA / parantu vicAra karane para bhI usa dohada ke lAbha ko, upAya ko, sthiti ko aura niSpatti ko samajha nahIM pAtA, arthAt dohadapUrti kA koI upAya nahIM sujhatA / ata eva zreNika rAjA ke mana kA saMkalpa naSTa ho gayA aura vaha bhI yAvat cintAgrasta ho gyaa| tadanantara abhayakumAra snAna karake, balikarma karake, yAvat samasta alaMkAroM se vibhUSita hokara zreNika rAjA ke caraNoM meM vandanA karane ke lie jAne kA vicAra karatA hai-ravAnA hotA hai| tatpazcAta abhayakumAra zreNika rAjA ke samIpa AtA hai| Akara zreNika rAjA ko dekhatA hai ki inake mana ke saMkalpa ko AghAta yA he / yaha dekhakara abhayakumAra ke mana meM isa prakAra kA yaha AdhyAtmika arthAt AtmA saMbaMdhI, cintita, prArthita aura manogata saMkalpa utpanna hotA hai-' anya samaya zreNika rAjA mujhe AtA dekhate the to dekhakara Adara karate, jAnate, vastrAdi se satkAra karate, AsanAdi dekara sanmAna karate tathA AlApa-saMlApa karate the, Adhe Asana para baiThane ke lie nimaMtraNa karate aura mere mastaka ko sUMghate the / kintu Aja zreNika rAjA mujhe na Adara de rahe haiM, na AyA jAna rahe haiM, na satkAra karate haiM, na iSTa, kAnta, priya, manojJa aura udAra vacanoM se AlApa-saMlApa karate haiM, na ardha Asana para baiThane ke lie nimaMtrita karate haiM aura na mastaka ko sUMghate haiM, unake mana ke saMkalpa ko kucha A ata eva cintita ho rahe haiM / isakA koI kAraNa honA cAhie / mujhe zreNika rAjA se yaha bAta pUchanA zreya hai / ' abhayakumAra isa prakAra vicAra karatA hai aura vicAra kara jahA~ zreNika rAjA the, vahIM AtA hai / Akara donoM hAtha jor3akara, mastaka para Avartta, aMjali karake jaya-vijaya se badhAtA hai / badhAkara isa prakAra kahatA hai he tAta ! Apa anya samaya mujhe AtA dekhakara Adara karate, jAnate, yAvat mere mastaka ko sUMghate the aura Asana para baiThane ke lie nimaMtrita karate the, kintu tAta ! Apa Aja mujhe Adara nahIM de rahe haiM, yAvat Asana para baiThane ke lie nimaMtrita nahIM kara rahe haiM aura mana kA saMkalpa naSTa hone ke kAraNa kucha cintA kara rahe haiM to isakA koI kAraNa honA cAhie / to he tAta ! Apa isa kAraNa ko chipAe binA, iSTaprApti meM zaMkA rakhe binA, apalApa kiye binA, dabAye binA, jaisA kA taisA, satya saMdeharahita kahie / tatpazcAt maiM usa kAraNa kA pAra pAne kA prayatna | | abhayakumAra ke isa prakAra kahane para zreNika rAjA ne abhayakumAra se-putra ! tumhArI choTI mAtA dhAriNI devI kI garbhasthiti hue do mAsa bIta gae aura tIsarA mAsa cala rahA hai| usameM dohada-kAla ke samaya use isa prakAra kA dohada utpanna huA hai-ve mAtAeM dhanya haiM, ityAdi saba pahale kI bhA~ti hI kaha lenA, yAvat jo apane dohada ko pUrNa karatI haiM / taba he putra ! maiM dhAriNI devI ke usa akAla-dohada ke AyoM, upAyoM evaM upapatti ko nahIM samajha pAyA huuN| usase mere mana kA saMkalpa naSTa ho gayA hai aura maiM cintAyukta ho rahA huuN| isI se mujhe tumhArA AnA bhI nahIM jAna par3A / ata eva putra ! maiM isI kAraNa naSTa hue manaHsaMkalpa vAlA hokara cintA kara rahA huuN| tatpazcAt vaha abhayakumAra, zreNika rAjA se yaha artha sUnakara aura samajha kara hRSTa-tuSTa aura AnanditahRdaya huA / usane zreNika rAjA se isa bhA~ti kahA-he tAta ! Apa bhagna-manoratha hokara cintA na kare / maiM vaisA karU~gA, jisase merI choTI mAtA dhAriNI devI ke isa akAla-dohada ke manoratha kI pUrti hogI / isa prakAra kaha iSTa, kAMca yAvat zreNika rAjA ko sAntvanA dI / zreNika rAjA, abhayakumAra ke isa prakAra kahane para hRSTa-tuSTa huA | vaha abhayakumAra kA satkAra karatA hai, sanmAna karatA hai| satkAra-sanmAna karake bidA karatA hai| sUtra - 21 taba (zreNika rAjA dvArA) satkArita evaM sanmAnita hokara bidA kiyA huA abhayakumAra zreNika rAjA ke muni dIparatnasAgara kRt " (jJAtAdharmakathA)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 14
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 6, aMgasUtra-6, 'jJAtAdharmakathA' zrutaskandha/varga/adhyayana/ sUtrAMka pAsa se nIkalatA hai / nIkala kara jahA~ apanA bhavana hai, vahA~ AtA hai | Akara vaha siMhAsana para baiTha gayA / tatpazcAt abhayakumAra ko isa prakAra yaha AdhyAtmika vicAra, cintana, prArthita yA manogata saMkalpa utpanna huAdivya arthAt daivI saMbaMdhI upAya ke binA kevala mAnavIya upAya se choTI mAtA dhAriNI devI ke akAla-dohada ke manoratha kI pUrti honA zakya nahIM hai / saudharma kalpa meM rahane vAlA deva merA pUrva kA mitra hai, jo mahAn RddhidhAraka yAvat mahAn sukha bhogane vAlA hai / to mere lie yaha zreyaskara hai ki maiM pauSadhazAlA meM pauSadha grahaNa karake, brahmacarya dhAraNa karake, maNi-suvarNa Adi ke alaMkAroM kA tyAga karake, mAlA varNaka aura vilepana kA tyAga karake, zastramUsala Adi arthAt samasta Arambha-samArambha ko chor3akara, ekAkI aura advitIya holaka, DAbha ke saMthAre para sthita hokara, aSTabhaktatelA kI tapasyA grahaNa karake, pahale ke mitra deva kA mana meM cintana karatA huA sthita rhuuN| aisA karane se vaha pUrva kA mitra merI choTI mAtA dhAriNI devI ke akAla-meghoM sambandhI dohada ko pUrNa kara degaa| abhayakumAra isa prakAra vicAra karatA hai / vicAra karake jahA~ pauSadhazAlA hai, vahA~ jAtA hai / jAkara pauSadha-zAlA kA pramArjana karatA hai / uccAra-prasravaNa kI bhUmi kA pratilekhana karatA hai| pratilekhana karake DAbha ke saMthAre kA pratilekhana karatA hai / DAbha ke saMthAre kA pratilekhana karake usa para AsIna hotA hai| AsIna hokara aSTAbhakta tapa grahaNa karatA hai / grahaNa karake pauSadhazAlA meM pauSadhayukta hokara, brahmacarya aMgIkAra karake pahale ke mitra deva kA mana meM punaH punaH cintana karatA hai| jaba abhayakumAra kA aSTamabhakta tapa prAyaH pUrNa hone AyA, taba pUrvabhava ke mitra deva kA Asana calAyamAna huA / taba pUrvabhava kA mitra saudharmakalpavAsI deva apane Asana ko calita huA dekhatA hai aura dekhakara avadhijJAna kA upayoga lagAtA hai / taba pUrvabhava ke mitra deva ko isa prakAra kA yaha Antarika vicAra utpanna hotA hai-'isa prakAra merA pUrvabhava kA mitra abhayakumAra jambUdvIpa nAmaka dvIpa meM, bhAratavarSa meM, dakSiNArdha bharata meM, rAjagRha meM, pauSadhazAlA meM aSTamabhakta grahaNa karake mana meM bAra-bAra merA smaraNa kara rahA hai / ata eva mujhe abhayakumAra ke samIpa prakaTa honA yogya hai / ' deva isa prakAra vicAra karake IzAnakoNa meM jAtA hai aura vaikriyasamudghAta karatA hai, arthAta uttara vaikriya zarIra banAne ke lie jIva-pradezoM ko bAhara nIkAlatA hai| saMkhyAta yojanoM kA daMDa banAtA hai| vaha isa prakAra karketana ratna vajra ratna vaiDUrya ratna lohitAkSa ratna masAragalla ratna haMsagarbha ratna pulaka ratna saugaMdhita ratna jyotirasa ratna aMka ratna aMjana ratna jAtarUpa ratna aMjanapulaka ratna sphaTika ratna aura riSTa ratna-ina ratnoM ke yathAbAdara arthAt asAra pudgaloM kA parityAga karatA hai; parityAga karake yathAsUkSma pudgaloM ko grahaNa karatA hai / uttara banAtA hai| phira abhayakumAra para anukaMpA karatA haA, pUrvabhava meM utpanna haI snehajanita prIti aura guNAnurAga ke kAraNa vaha kheda karane lagA / phira usa deva ne uttama racanA vAle athavA uttama ratnamaya vimAna se nIkalakara pRthvItala para jAne ke lie zIghra hI gati kA pracAra kiyA, usa samaya calAyamAna hote hue, nirmala svarNa ke pratara jaise karNapUra aura mukUTa ke utkaTa ADambara se vaha darzanIya laga rahA thA / aneka maNiyoM, suvarNa aura ratnoM ke samUha se zobhita aura vicitra racanA vAle pahane hue kaTisUtra se use harSa utpanna ho rahA thA / hilate hue zreSTha aura manohara kuNDaloM ke ujjvala huI mukha kI dIpti se usakA rUpa bar3A hI saumya ho gayA / kArtikI pUrNimA kI rAtri meM, zAni aura maMgala ke madhya meM sthita aura udayaprApta zAradanizAkara ke samAna vaha deva darzakoM ke nayanoM ko Ananda de rahA thA / tAtparya yaha ki zani aura maMgala graha ke samAna camakate hue donoM kuNDaloM ke bIca usakA mukha zarada Rtu ke candramA ke samAna zobhAyamAna ho rahA thA / divya auSadhiyoM ke prakAza ke samAna mukuTa Adi ke teja se dedIpyamAna, rUpa se manohara, samasta RtuoM kI lakSmI se vRddhiMgata zobhA vAle tathA prakRSTa gaMdha ke prasAra se manohara meruparvata ke samAna vaha deva abhirAma pratIta hotA thA / usa deva ne aise vicitra veSa kI vikriyA kI / asaMkhya-saMkhyaka aura asaMkhya nAmoM vAle dvIpoM aura samudroM ke madhya meM hokara jAne lagA / apanI vimala prabhA se jIvaloka ko tathA nagaravara rAjagRha ko prakAzita karatA huA divya rUpadhArI deva abhayakumAra ke pAsa A pahu~cA / muni dIparatnasAgara kRt " (jJAtAdharmakathA)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 15
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 6, aMgasUtra-6, 'jJAtAdharmakathA' zrutaskandha/varga/adhyayana/ sUtrAMka sUtra - 22 tatpazcAt dasa ke Adhe arthAt pA~ca varNa vAle tathA ghugharU vAle uttama vastroM ko dhAraNa kiye hue vaha deva AkAza meM sthita hokara bolA-'he devAnupriya ! maiM tumhArA pUrvabhava kA mitra saudharmakalpavAsI mahAn Rddhi kA dhAraka deva huuN|' kyoMki tuma pauSadhazAlA meM aSTamabhakta tapa grahaNa karake mujhe mana meM rakhakara sthita ho arthAt merA smaraNa kara rahe ho, isI kAraNa he devAnupriya ! maiM zIghra yahA~ AyA hU~ / he devAnupriya ! batAo tumhArA kyA iSTa kArya karU~ ? tumhe kyA dU~? tumhAre kisI saMbaMdhI ko kyA dU~? tumhArA manovAMchita kyA hai ? tatpazcAt abhayakumAra ne AkAza meM sthita pUrvabhava ke mitra usa deva ko dekhA / vaha hRSTa-tuSTa huA / pauSadha ko pArA / phira donoM hAtha mastaka para jor3akara isa prakAra kahA-'he devAnupriya ! merI choTI mAtA dhAriNI devI ko isa prakAra kA akAla-dohada utpanna haA hai ki ve mAtAeM dhanya haiM jo apane akAla megha-dohada ko pUrNa karatI haiM yAvata maiM bhI apane dohada ko pUrNa kruuN|' ityAdi pUrva ke samAna saba kathana yahA~ samajha lenA cAhie / 'so he devAnupriya ! tuma merI choTI mAtA dhAriNI ke isa prakAra ke dohada ko pUrNa kara do / ' tatpazcAt vaha deva abhayakumAra ke aisA kahane para harSita aura saMtuSTa hokara abhayakumAra se bolA-devAnupriya ! tuma nizciMta raho aura vizvAsa rakho / maiM tumhArI laghu mAtA dhAriNI devI ke dohada kI pUrti kie detA huuN| aisA kahakara abhayakumAra ke pAsa se nIkalatA hai / uttarapUrva dizA meM, vaibhAragiri para jAkara vaikriyasamudghAta karatA hai| samudghAta karake saMkhyAta yojana pramANa vAlA daMDa nIkAlatA hai, yAvat dUsarI bAra bhI vaikriyasamudghAta karatA hai aura garjanA se yukta, bijalI se yukta aura jala-binduoM se yukta pA~ca varNa vAle meghoM kI dhvani se zobhita divya varSA Rtu kI zobhA kI vikriyA karatA hai / jahA~ abhayakumAra thA, vahA~ Akara abhayakumAra se kahatA hai-devAnupriya maiMne tumhAre priya ke lie-prasannatA ke khAtira garjanAyukta, binduyukta aura vidyutayukta divya varSA-lakSmI kI vikriyA kI hai / ataH he devAnapriya ! tumhArI choTI mAtA dhAriNI devI apane dohada kI pUrti kre| tatpazcAt abhayakumAra usa saudharmakalpavAsI pUrva ke mitra deva se yaha bAta suna-samajha kara harSita evaM saMtuSTa hokara apane bhavana se bAhara nIkalatA hai / nIkalakara jahA~ zreNika rAjA baiThA thA, vahA~ AtA hai / Akara mastaka para donoM hAtha jor3akara isa prakAra kahatA hai-he tAta ! mere pUrvabhava ke mitra saudharmakalpavAsI deva ne zIghra hI garjanAyukta, bijalI se yukta aura pA~ca raMgoM ke meghoM kI dhvani se suzobhita divya varSARtu kI zobhA kI vikriyA kI hai / ataH merI laghu mAtA dhAriNI devI apane akAla-dohada ko pUrNa kareM / tatpazcAt zreNika rAjA, abhayakumAra se yaha bAta sunakara aura hRdaya meM dhAraNa karake harSita va saMtuSTa huA / yAvat usane kauTumbika puruSoM ko bulvaayaa| bulavAkara isa bhA~ti kahA-devAnupriya ! zIghra hI rAjagRha nagara meM zRMgATaka, trika, catuSka aura cabUtare Adi ko sIMca kara, yAvat uttama sugaMdha se sugaMdhita karake gaMdha kI baTTI ke samAna karo / aisA karake merI AjJA vApisa sauMpo / tatpazcAt ve kauTumbika puruSa AjJA kA pAlana karake yAvat usa AjJA ko vApisa sauMpate haiM, arthAt AjJAnusAra kArya ho jAne kI sUcanA dete haiN| tatpazcAt zreNika rAjA dUsarI bAra kauTumbika puruSoM ko bulavAtA hai aura bulavAkara isa prakAra kahatA hai'devAnupriyo ! zIghra hI uttama azva, gaja, ratha tathA yoddhAoM sahita caturaMgI senA ko taiyAra karo aura secanaka nAmaka gaMdhahastI ko bhI taiyAra karo / ve kauTumbika puruSa kI AjJA pAlana karake yAvat AjJA vApisa sauMpate haiM / tatpazcAt zreNika rAjA jahA~ dhAriNI devI thI, vahIM AyA / Akara dhAriNI devI se isa prakAra bolA-'he devAnupriya! tumhArI abhilASA anusAra garjanA kI dhvani, bijalI tathA bUMdAbAMdI se yukta divya varSA Rtu kI suSamA prAdurbhUta huI hai / ata eva tuma apane akAla-dohada ko sampanna karo / ' tatpazcAt vaha dhAriNI devI zreNika rAjA ke isa prakAra kahane para hRSTa-tuSTa huI aura jahA~ snAnagRha thA, usI aura AI / Akara snAnagRha meM praveza kiyA antaHpura ke andara snAna kiyA, balikarma kiyA, kautuka, maMgala aura prAyazcitta kiyA / phira kyA kiyA ? so kahate haiM-pairoM meM uttama nUpura pahane, yAvat AkAza tathA sphaTika maNi ke muni dIparatnasAgara kRt " (jJAtAdharmakathA)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 16
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 6, aMgasUtra-6, 'jJAtAdharmakathA' zrutaskandha/varga/adhyayana/ sUtrAMka samAna prabhA vAle vastroM ko dhAraNa kiyA / vastra dhAraNa karake secanaka nAmaka gaMdhahastI para ArUr3ha hokara, amRtamaMthana se utpanna hue phena ke samUha ke samAna zveta cAmara ke bAloM rUpI bIjane se biMjAtI huI ravAnA huI / tatpazcAt zreNika rAjA ne snAna kiyA, balikarma kiyA, kautuka, maMgala, prAyazcitta kiyA, alpa kintu bahumUlya AbhUSaNoM se zarIra ko suzobhita kiyA / susajjita hokara, zreSTha gaMdhahastI ke skaMdha para ArUr3ha hokara, koraMTa vRkSa ke phUloM kI mAlA vAle chatra ko mastaka para dhAraNa karake, cAra cAmaroM se biMjAte hue dhAriNI devI kA anugamana kiyaa| __zreSTha hAthI ke skaMdha para baiThe hue zreNika rAjA dhAriNI devI ke pIche-pIche cale / dhAriNI-devI azva, hAthI, ratha aura yoddhAoM kI caturaMgI senA se parivRtta thI / usake cAroM aura mahAn subhaToM kA samUha ghirA huA thA / isa prakAra sampUrNa samRddhi ke sAtha, sampUrNa dyuti ke sAtha, yAvat duMdubhi ke nirghoSa ke sAtha rAjagRha nagara ke zRMgATaka, trika, cataSka, catvara AdimeM hokara yAvata catarmakha rAjamArgameM hokara nIkalI / nAgarika logoM ne panaH panaH usakA abhinandana kiyA / tatpazcAta vaha jahA~ vaibhAragiri parvata thA, usI ora AI / Akara vaibhAragiri ke kaTaka-taTameM aura talahaTImeM, dampatiyoM ke krIr3AsthAna ArAmoMmeM, puSpa-phala se sampanna udyAnoMmeM, sAmAnya vRkSoM se yukta kAnanoMmeM, nagara se dUravartI vanoM meM, eka jAti ke vRkSoM ke samUha vAle vanakhaNDoM meM, vRkSoM meM, vRntAki Adi ke gucchAoM meM, bA~sa kI jhAr3I Adi gulmoMmeM, Amra Adi kI latAoM, nAgaravela Adi kI valliyoM meM, guphAoMmeM, darI, cuNDImeM, hradoM-tAlAboMmeM, alpa jalavAle kacchoMmeM, nadiyoMmeM, nadiyoM ke saMgamoMmeM, anya jalAzayoMmeM, arthAt ina sabake AsapAsa khar3I hotI huI, vahA~ ke dRzyoM ko dekhatI huI, snAna karatI huI, puSpAdika ko sUMghatI huI, phaLa Adi kA bhakSaNa karatI huI aura dUsaroM ko bA~TatI huI, vaibhAragiri ke samIpa kI bhUmimeM apanA dohada pUrNa karatI cAroM ora paribhramaNa karane lagI / isa prakAra dhAriNI devIne dohada ko dUra kiyA, dohada ko pUrNa kiyA aura dohada ko sampanna kiyA / tatpazcAt dhAriNI devI secanaka gaMdhahastI para ArUr3ha huI / zreNika rAjA zreSTha hAthI ke skaMdha para baiThakara usake pIche-pIche calane lage / azva hastI Adi se ghirI huI vaha jahA~ rAjagRha nagara hai, vahA~ AtI hai / rAjagRha nagara ke bIcoMbIca hokara jahA~ apanA bhavana hai, vahA~ aayii| Akara manuSya sambandhI vipulabhoga bhogatI huI vicaratI hai| sUtra - 23 tatpazcAt abhayakumAra jahA~ pauSadhazAlA hai, vahIM AtA hai / Akara pUrva mitra deva kA satkAra-sammAna karake use bidA karatA hai / tatpazcAt abhayakumAra dvArA bidA diyA huA devagarjanA se yukta paMcaraMgI meghoMse suzobhita divya varSA-lakSmI kA pratisaMharaNa karatA hai, pratisaMharaNa karake jisa dizA se prakaTa haA thA usI dizA meM calA gyaa| sUtra - 24 tatpazcAt dhAriNI devI ne apane usa akAla dohada ke pUrNa hone para dohada ko sammAnita kiyA / vaha usa garbha kI anakampA ke lie, garbha ko bAdhA na pahu~ce isa prakAra yatanA-sAvadhAnI se khaDI hotI. yatana yatanA se zayana krtii| AhAra karatI to aisA AhAra karatI jo adhika tIkhA na ho, adhika kaTa ho, adhika khaTrA na ho aura adhika mIThA bhI na ho / deza aura kAla ke anusAra jo usa garbha ke lie hItakAraka ho, mita ho, pathya ho / vaha ati cintA na karatI, ati zoka na karatI, ati dainya na karatI, ati moha na karatI, ati bhaya na karatI aura ati trAsa na karatI / arthAt cintA, zoka, dainya, moha, bhaya aura trAsa se rahita hokara saba RtuoMmeM sukhaprada bhojana, vastra, gaMdha, mAlA, alaMkAra Adi se sukhapUrvaka usa garbha ko vahana karane lagI sUtra - 25 ___ tatpazcAt dhAriNI devI ne nau mAsa paripUrNa hone para aura sAr3he sAta rAtri-divasa bIta jAne para, ardharAtri ke samaya, atyanta komala hAtha-paira vAle yAvat paripUrNa indriyoM se yukta zarIra vAle, lakSaNoM aura vyaMjanoM se sampanna, mAna-unmAna-pramANa se yukta evaM sarvAMgasundara zizu kA prasava kiyA / tatpazcAt dAsiyoM ne dekhA ki dhAriNI devI ne nau mAsa pUrNa ho jAne para yAvat putra ko janma diyA hai / dekhakara harSa ke kAraNa zIghra, mana se tvarA vAlI, kAya se capala evaM vega vAlI ve dAsiyA~ zreNika rAjA ke pAsa AtI haiM / Akara zreNika rAjA ko jaya-vijaya zabda kahakara muni dIparatnasAgara kRt " (jJAtAdharmakathA)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 17
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 6, aMgasUtra-6, 'jJAtAdharmakathA' zrutaskandha/varga/adhyayana/ sUtrAMka badhAI detI haiM / badhAI dekara, donoM hAtha jor3akara, mastaka para Avartana karake, aMjali karake isa prakAra kahatI haiM he devAnupriya ! dhAriNI devI ne nau mAsa pUrNa hone para yAvat putra kA prasava kiyA hai / so hama devAnupriya ko priya nivedana karatI haiM / Apako priya ho ! tatpazcAt zreNika rAjA una dAsiyoM ke pAsa se yaha artha sUnakara aura hRdaya meM dhAraNa karake hRSTa-tuSTa huA / usane una dAsiyoM kA madhura vacanoM se tathA vipula puSpoM, gaMdhoM, mAlAoM aura AbhUSaNoM se satkAra-sammAna kiyA / satkAra-sammAna karake unheM mastakadhauta kiyA arthAt dAsIpana se mukta kara diyA / unheM aisI AjIvikA kara dI ki unake pautra Adi taka calatI rahe / isa prakAra AjIvikA karake vipula dravya dekara bidA kiyA / tatpazcAt zreNika rAjA kauTumbika puruSoM ko bulAtA hai / bulAkara Adeza detA hai-devAnupriya ! zIghra hI rAjagRha nagara meM sugandhita jala chir3ako, yAvat usakA sammArjana evaM lepana karo, zRMgATaka, trika, catuSka, catvara, caturmukha aura rAjamArgoM meM siMcana karo, unheM zaci karo, rAste, bAjAra, vIthiyoM ko sApha karo, una para maMca aura maMcoM para maMca banAo, taraha-taraha kI UMcI dhvajAoM, patAkAoM aura patAkAoM para patAkAoM se zobhita karo, lipA-putA kara, gozIrSa candana tathA sarasa raktacandana ke pA~coM uMgaliyoM vAle hAthe lagAo, candana-carcita kalazoM se upacita karo, sthAna-sthAna para, dvAroM para candana-ghaToM ke toraNoM kA nirmANa karAo, vipula golAkAra mAlAeM laTakAo, pA~coM raMgoM ke tAjA aura sugaMdhita phUloM ko bikhero, kAle agara, zreSTha kundaruka, lobhAna tathA dhUpa isa prakAra jalAo ki unakI sugaMdha se sArA vAtAvaraNa maghamaghA jAe, zreSTha sugaMdha ke kAraNa nagara sugaMdha kI guTikA jaisA bana jAe, naTa, nartaka, jalla, malla, mauSTika, viDaMbaka, kathAkAra, plavaka, nRtyakartA, Aikkhaga-zubhAzubha phala batAne vAle, bA~sa para car3ha kara khela dikhAne vAle, citrapaTa dikhAne vAle, tRNA-vINA bajAne vAle, tAliyA~ pITane vAle Adi logoM se yukta karo evaM sarvatra gAna karAo / kArAgAra se kaidiyoM ko mukta karo / tola aura nApa kI vRddhi kro| yaha saba karake merI AjJA vApisa sauMpo / yAvat kauTumbika puruSa kArya karake AjJA vApisa dete haiM tatpazcAt zreNika rAjA kuMbhakAra Adi jAti rUpa aThAraha zreNiyoM ko aura unake upavibhAga rUpa aThAraha ko bulAtA hai / bulAkara isa prakAra kahatA hai-devAnupriya ! tuma jAo aura rAjagRha nagara ke bhItara aura bAhara dasa dina kI sthitipatikA karAo / vaha isa prakAra hai-dasa dinoM taka zulka lenA baMda kiyA jAe, gAyoM vagairaha kA prativarSa lagane vAlA kara mApha kiyA jAe, kuTumbiyoM-kisAnoM Adi ke ghara meM begAra lene Adi ke rAjapuruSo kA praveza niSiddha kiyA jAya, daNDa na liyA jAe, kisI ko RNI na rahane diyA jAe, arthAt rAjA kI tarapha se sabakA RNa cUkA diyA jAe, kisI denadAra ko pakar3A na jAya, aisI ghoSaNA kara do tathA sarvatra mRdaMga Adi bAje bajavAo / cAroM ora vikasita tAjA phUloM kI mAlAeM laTakAo / gaNikAeM jinameM pradhAna hoM aise pAtroM se nATaka krvaao| aneka tAlAcaroM se nATaka karavAo / aisA karo ki loga harSita hokara krIr3A kareM / usa prakAra yathA-yogya dasa dina kI sthitipatikA karo-karAo merI yaha AjJA mujhe vApisa sauMpo / rAjA zreNika kA yaha Adeza sUnakara ve isI prakAra karate haiM aura rAjAjJA vApisa karate haiN| tatpazcAt zreNika rAjA bAhara kI upasthAnazAlA meM pUrva kI ora mukha karake, zreSTha siMhAsana para baiThA aura saikar3oM, hajAroM aura lAkhoM ke dravya se yAga kiyA evaM dAna kiyA / usane apanI Aya meM se amuka bhAga diyA aura prApta hone vAle dravya ko grahaNa karatA huA vicarane lagA / tatpazcAt usa bAlaka ke mAtA-pitA ne pahale dina jAtakarma kiyA / dUsare dina jAgarikA kiyA / tIsare dina candra-sUrya kA darzana karAyA / usa prakAra azuci jAtakarma kI kriyA sampanna huI / phira bArahavA~ dina AyA to vipula azana, pAna, khAdima aura svAdima vastueM taiyAra krvaaii| taiyAra karavAkara mitra, bandhu Adi jJAti, putra Adi nijaka jana, kAkA Adi svajana, zvasura Adi sambandhI jana, dAsa Adi parijana, senA aura bahuta se gaNanAyaka, daMDanAyaka yAvat ko AmaMtraNa diyaa| usake pazcAt snAna kiyA, balikarma kiyA, masitilaka Adi kautuka kiyA, yAvat samasta alaMkAroM se vibhUSita hue / phira bahuta vizAla bhojana-maMDapa meM usa azana, pAna, khAdima aura svAdima bhojana kA mitra, jJAti muni dIparatnasAgara kRt " (jJAtAdharmakathA)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 18
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 6, aMgasUtra-6, 'jJAtAdharmakathA' zrutaskandha/varga/adhyayana/ sUtrAMka Adi tathA gaNanAyaka Adi ke sAtha AsvAdana, visvAdana, paraspara vibhAjana aura paribhoga karate hue vicarane lge| kAra bhojana karane ke pazcAt zuddha jala se Acamana kiyA / hAtha-mukha dhokara svaccha hae, parama zuci hae / phira una mitra, jJAti, nijaka, svajana, sambandhIjana, parijana Adi tathA gaNanAyaka Adi kA vipula vastra, gaMdha, mAlA aura alaMkAra se satkAra kiyA / satkAra-sanmAna karake isa prakAra kahA-kyoMki hamArA yaha putra jaba garbha meM sthita thA, taba isakI mAtA ko akAla-megha sambandhI dohada huA thA / ata eva hamAre isa putra kA nAma meghakumAra honA cAhie / isa prakAra mAtA-pitA ne gauNa arthAt guNaniSpanna nAma rakhA / tatpazcAt meghakumAra pA~ca dhAtrI dvArA grahaNa kiyA gayA-pA~ca dhAtrI usakA lAlana-poSaNa karane lagIM / ve isa prakAra- kSIradhAtrI maMDanadhAtrI majjanadhAtrI krIr3ApanadhAtrI aMkadhAtrI-inake atirikta vaha meghakumAra anyAnya kabjA, cilAtikA, vAmana, vaDabhI, barbarI, bakaza deza kI, yonaka deza kI, palhavika deza kI, Isinika, dhorukina, lhAsaka deza kI, lakusa deza kI, dravir3a deza kI, siMhala deza kI, araba deza kI, puliMda deza kI, pakkaNa deza kI, pArasa deza kI, bahala deza kI, muruMDa deza kI, zabara deza kI, isa prakAra nAnA dezoM kI, paradeza-apane deza se bhinna rAjagRha ko suzobhita karanevAlI, iMgita, cintita aura prArthita ko jAnanevAlI, apane-apane deza ke veSa ko dhAraNa karanevAlI, nipuNoMmeM bhI atinipuNa, vinayayukta dAsiyoM dvArA, svadezIya dAsiyoM dvArA, varSadharoM, kaMcukiyoM aura mahattaraka ke samudAya se ghirA rahane lagA / vaha eka ke hAtha se dUsare ke hAthameM jAtA, eka kI goda se dUsare kI goda meM jAtA, gA-gAkara bahalAyA jAtA, uMgalI pakar3akara calAyA jAtA, krIr3A Adi se lAlana-pAlana kiyA jAtA evaM ramaNIya maNijaTita pharza para calAyA jAtA huA vAyurahita aura vyAghAtarahita giri-guphAmeM sthita campaka vRkSa ke samAna sukhapUrvaka bar3hane lagA |ttpshcaat usa meghakumAra ke mAtA-pitA ne anukrama se nAmakaraNa, pAlane meM sUlAnA, pairoM se calAnA, coTI rakhanA, Adi saMskAra bar3I-bar3I Rddhi aura satkArapUrvaka mAnavasamUha ke sAtha sampanna kie| meghakumAra jaba kucha adhika ATha varSa kA huA arthAt garbha se ATha varSa kA huA taba mAtA-pitA ne zubha tithi, karaNa aura muhUrta meM kalAcArya ke pAsa bhejA / kalAcArya ne meghakumAra ko, gaNita jinameM pradhAna hai aisI, lekhA Adi zakuniruta taka kI bahattara kalAeM sUtra se, artha aura prayoga se siddha karavAIM tathA sikhlaaiiN| __ ve kalAeM isa prakAra haiM-lekhana, gaNita, rUpa badalanA, nATaka, gAyana, vAdya bajAnA, svara jAnanA, vAdya sudhAranA, samAna tAla jAnanA, juA khelanA, logoM ke sAtha vAda-vivAda karanA, pAsoM se khelanA, caupar3a khelanA, nagara kI rakSA karanA, jala aura miTTI ke saMyoga se vastu kA nirmANa karanA, dhAnya nIpajAnA, nayA pAno utpanna karanA, pAnI ko saMskAra karake zuddha karanA evaM uSNa karanA, navIna vastra banAnA, raMganA, sInA aura pahananA, vilepana kI vastu ko pahacAnanA, taiyAra karanA, lepa karanA Adi, zayyA banAnA, zayana karane kI vidhi jAnanA Adi, AryA chanda ko pahacAnanA aura banAnA, paheliyA~ banAnA aura bUjhAnA, mAgadhikA arthAt magadha deza kI bhASA meM gAthA Adi banAnA, prAkRta bhASA meM gAthA Adi banAnA, gIti chaMda banAnA, zloka banAnA, suvarNa banAnA, naI cA~dI banAnA, cUrNa gahane ghar3anA, Adi taruNI kI sevA karanA-strI ke lakSaNa jAnanA puruSa ke lakSaNa jAnanA, azva ke lakSaNa jAnanA, hAthI ke lakSaNa jAnanA, gAya-baila ke lakSaNa jAnanA, murgoM ke lakSaNa jAnanA, chatra-lakSaNa jAnanA, daMDa-lakSaNa jAnanA, vAstuvidyA-senA ke par3Ava ke pramANa Adi jAnanA, nayA nagara basAne Adi kI vyUhamorcA racanA, sainya-saMcAlana praticAra-cakravyUha garuDa vyaha zakaTavyUha racanA sAmAnya yuddha karanA, vizeSa yuddha karanA, atyanta vizeSa yuddha karanA aTThi yuddha, muSTiyuddha, bAhuyuddha, latAyuddha bahuta ko thor3A aura thor3e ko bahuta dikhalAnA, khaDga kI mUTha Adi banAnA, dhanuSa-bANa kauzala cA~dI kA pAka banAnA, sone kA pAka banAnA, sUtra kA chedana karanA, kheta jotanA, kamala kI nAla kA chedana karanA, patrachedana karanA, kuMDala Adi kA chedana karanA, mRta (mUrchita) ko jIvita karanA, jIvita ko mRta (mRtatulya) karanA aura kAka dhUka Adi pakSiyoM kI bolI pahacAnanA / sUtra- 26 tatpazcAt vaha kalAcArya, meghakumAra ko gaNita-pradhAna, lekhana se lekara zakuniruta paryanta bahattara kalAeM sUtra muni dIparatnasAgara kRt " (jJAtAdharmakathA)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 19
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 6, aMgasUtra-6, 'jJAtAdharmakathA' zrutaskandha/varga/adhyayana/ sUtrAMka se, artha se aura prayoga se siddha karAtA hai tathA sikhalAtA hai| mAtA-pitA ke pAsa vApisa le jAtA hai / taba meghakumAra ke mAtA-pitA ne kalAcArya kA madhura vacanoM se tathA vipula vastra, gaMdha, mAlA aura alaMkAroM se satkAra diyA, sanmAna kiyA / jIvikA ke yogya vipula prItidAna diyaa| prItidAna dekara use bidA kiyA / sUtra - 27 taba meghakumAra bahattara kalAoM meM paMDita ho gayA / usake nau aMga-jAgRta se ho gae / aThAraha prakAra kI dezI bhASAoM meM kuzala ho gayA / vaha gIti meM prIti vAlA, gIta aura nRtya meM kuzala ho gayA / vaha azvayuddha rathayuddha aura bAhuyuddha karane vAlA bana gayA / apanI bAhuoM se vipakSI kA mardana karane meM samartha ho gayA / bhoga bhogane kA sAmarthya usameM A gayA / sAhasI hone ke kAraNa vikAlacArI bana gyaa| tatpazcAt meghakumArake mAtA-pitA ne meghakumAra ko bahattara kalAoM meM paMDita yAvat vikAlacArI huA dekhaa| dekhakara ATha uttama prAsAda banavAe / ve prAsAda bahuta UMce the / apanI ujjvala kAnti ke samUha se ha~sate hue se pratIta hote the / maNi, suvarNa aura ratnoM kI racanA se vicitra the / vAyu se phaharAtI huI aura vijaya ko sUcita karane vAlI vaijayantI patAkAoM se tathA chatrAtichatra yukta the / ve itane UMce the ki unake zikhara AkAzatala kA ullaMghana karate the| unakI jAliyoM ke madhya meM ratnoM ke paMjara aise pratIta hote the, mAnoM unake netra hoM / unameM maNiyoM aura kanaka kI bhUmikAeM thiiN| unameM sAkSAt athavA citrita kiye hue zanapatra aura puNDarIka kamala vikasita ho rahe the / ve tilaka ratnoM evaM arddha candroM - eka prakAra ke sopAnoM se yukta the, athavA bhittiyoM meM candana Adi ke Alekha carcita the / nAnA prakAra kI maNimaya mAlAoM se alaMkRta the| bhItara aura bAhara se cIkane the| unake A~gana meM suvarNamaya rucira bAlukA bichI thI / unakA sparza sukhaprada thA / rUpa bar3A hI zobhana thA / unheM dekhate hI citta meM prasannatA hotI thii| tAvata pratirUpa the-atyanta manohara the| ___aura eka mahAna bhavana banavAyA gayA / vaha aneka saikar3oM stambho para banA huA thA / usameM lIlAyukta aneka pUtaliyA~ sthApita kI huI thiiN| usameM UMcI aura sunirmita vajraratna kI vedikA thI aura toraNa the / manohara nirmita putaliyoM sahita uttama, moTe evaM prazasta vaiDUrya ratna ke stambha the, ve vividha prakAra ke maNiyoM, suvarNa tathA ratnoM se khacita hone ke kAraNa ujjvala dikhAI dete the / unakA bhUmibhAga bilakula sama, vizAla, pakva aura ramaNIya thA / usa bhavana meM IhAmRga, vRSabha, turaga, manuSya, makara Adi ke citra citrita kie hue the / stambhoM para banI vajraratna kI vedikA se yukta hone ke kAraNa ramaNIya dikhAI par3atA thA / samAna zreNI meM sthita vidyAdharoM ke yugala yaMtra dvArA calate dIkha par3ate the / vaha bhavana hajAroM kiraNoM se vyApta aura hajAroM citroM se yukta hone se dedIpyamAna aura atIva dedIpyamAna thA / use dekhate hI darzaka ke nayana usameM cipaka-se jAte the / usake sparza sukhaprada thA aura rUpa zobhAsampanna thA / usameM suvarNa, maNi evaM ratnoM kI stUpikAeM banI huI thI / usakA pradhAna zikhara nAnA prakAra kI, pA~ca varNoM kI evaM ghaMTAoM sahita patAkAoM se suzobhita thA / vaha cahu~ aura dedIpyamAna kiraNoM ke samUha ko phailA rahA thA / vaha lipA thA, dhulA thA aura caMdevA se yukta thA / yAvat vaha bhavana gaMdha kI vartI jaisA jAna par3atA thaa| vaha citta ko prasanna karane vAlA, darzanIya, abhirUpa aura pratirUpa thA-atIva manohara thaa| sUtra - 28 tatpazcAt meghakumAra ke mAtA-pitA ne meghakumAra kA zubha tithi, karaNa, nakSatra aura muhUrta meM zarIraparimANa se sadRza, samAna umra vAlI, samAna tvacA vAlI, samAna lAvaNya vAlI, samAna rUpa vAlI, samAna yauvana aura guNoM vAlI tathA apane kula ke samAna rAjakuloM se lAI huI ATha zreSTha rAjakanyAoM ke sAtha, eka hI dina-eka hI sAtha, AThoM aMgoM meM alaMkAra dhAraNa karane vAlI suhAgina striyoM dvArA kiye maMgalagAna evaM dadhi akSata Adi mAMgalika padArthoM ke prayoga dvArA pANigrahaNa karavAyA / meghakumAra ke mAtA-pitA ne isa prakAra prItidAna diyA-ATha karor3a hiraNya, ATha karor3a suvarNa, Adi gAthAoM ke anusAra samajha lenA, yAvat ATha-ATha prekSaNakAriNI tathA aura bhI vipula dhana, kanaka, ratna, maNi, mocI, zaMkha, mUMgA, rakta ratna Adi uttama sArabhUta dravya diyA, jo sAta pIr3hI taka muni dIparatnasAgara kRt " (jJAtAdharmakathA)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 20
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 6, aMgasUtra-6, 'jJAtAdharmakathA' zrutaskandha/varga/adhyayana/ sUtrAMka dAna dene ke lie, bhogane ke lie, upayoga karane ke lie aura ba~TavArA karake dene ke lie paryApta thaa| tatpazcAt usa meghakumAra ne pratyeka patnI ko eka-eka karor3a hiraNya diyA, eka-eka karor3a suvarNa diyA, yAvat eka-eka prekSaNakAriNI yA preSaNakAriNI dii| isake atirikta anya vipula dhana kanaka Adi diyA, jo yAvat dAna dene, bhogopabhoga karane aura ba~TavArA karane ke lie sAta pIr3hiyoM taka paryApta thA / tatpazcAt meghakumAra zreSTha prAsAda ke Upara rahA huA, mAnoM mRdaMgoM ke mukha phUTa rahe ho, isa prakAra uttama striyoM dvArA kiye hue, battIsabaddha nATakoM dvArA gAyana kiyA jAtA huA tathA krIr3A karatA huA, manojJa zabda, sparza, rUpa aura gaMdha kI vipulatA vAle manuSya sambandhI kAmabhogoM ko bhogatA haA rahane lgaa| sUtra-29 usa kAla aura usa samaya meM zramaNa bhagavAna mahAvIra anukrama se calate hue, eka gA~va se dUsare gA~va jAte hue, sukhe-sukhe vihAra karate hue, jahA~ rAjagRha nagara thA aura jahA~ guNazIla nAmaka caitya thA, yAvat Thahare / sUtra - 30 tatpazcAt rAjagRha nagara meM zRMgATaka-siMghAr3e ke AkAra ke mArga, tirAhe, caurAhe, catvara, caturmukha patha, mahApatha Adi meM bahuta se logoM kA zora hone lagA / yAvat bahutere ugrakula ke, bhogakula ke tathA anya sabhI loga yAvat rAjagRhanagara ke madhyabhAgameM hokara eka hI dizAmeM, eka hI ora mukha kara nIkalane lage usa samaya meghakumAra apane prAsAda para thA / mAno mRdaMgoM kA mukha phUTa rahA ho, usa prakAra gAyana kiye jA rahA thA / yAvat manuSya sambandhI kAmabhoga bhoga rahA thA aura rAjamArga kA avalokana karatA-karatA vicara rahA thA / taba va ugrakulIna bhogakulIna yAvat saba logoM ko eka hI dizA meM mukha kiye jAte dekhatA hai / dekhakara kaMcukI puruSa ko bulAtA hai aura bulAkara kahatA hai-he devAnupriya ! kyA Aja rAjagRha nagara meM indra-mahotsava hai ? skaMda kA mahotsava hai ? yA rudra, ziva, vaizramaNa, nAga, yakSa, bhata, nadI, taDAga, vakSa, caitya, parvata, udyAna yA giri kI yAtrA hai ? jisase bahata se ugra-kula tathA bhoga-kula Adi ke saba loga eka hI dizA meM aura eka hI ora mukha karake nIkala rahe haiM? taba usa kaMcukI puruSane zramaNa bhagavAna mahAvIra svAmI ke Agamana kA vRttAnta jAnakara meghakumAra ko isa prakAra kahA-devAnupriya ! Aja rAjagRha nagara meM indramahotsava yA yAvat giriyAtrA Adi nahIM hai ki jisake nimitta yaha saba jA rahe haiM / parantu devAnupriya ! zramaNa bhagavAna mahAvIra dharma-tIrtha kA Adi karane vAle, tIrtha kI sthApanA karane vAle yahA~ Ae haiM, padhAra cUke haiM, samavasRta hue haiM aura isI rAjagRha nagara meM, guNazIla caitya meM yathAyogya avagraha kI yAcanA karake vicara rahe haiM / meghakumAra kaMcukI puruSa se yaha bAta sunakara evaM hRdaya meM dhAraNa karake, hRSTa -tuSTa hotA huA kauTumbika puruSoM ko bulavAtA hai aura bulavAkara isa prakAra kahatA hai-he devAnupriyo ! zIghra hI cAra ghaMTAoM vAle azvaratha ko jota kara upasthita karo / ve kauTumbika puruSa bahuta acchA' kahakara ratha jota lAte haiN| tatpazcAt meghakumAra ne snAna kiyA / sarva alaMkAroM se vibhUSita huA / phira cAra ghaMTAvAle azvaratha para ArUr3ha huA / koraMTavRkSa ke phUloM kI mAlAvAlA chatra dhAraNa kiyA / subhaToM ke vipula samUhavAle parivAra se ghirA huA, rAjagRha nagara ke bIcoM-bIca hokara nIkalA / jahA~ guNazIla nAmaka caitya thA, vahA~ AyA / zramaNa bhagavAna mahAvIra svAmI ke chatra para chatra aura patAkAoM para patAkA Adi atizayoM ko dekhA tathA vidyAdharoM, cAraNa muniyoM aura muMbhaka devoM ko nIce utarate evaM Upara car3hate dekhA / yaha saba dekhakara cAra ghaMTA vAle azvaratha se nIce UtarA / pA~ca prakAra ke abhigama karake zramaNa bhagavAna mahAvIra ke sanmukha calA / vaha pA~ca abhigama usa prakAra haiM-sacitta dravyoM kA tyAga / acitta dravyoM kA atyAga / eka zATikA uttarAsaMga / bhagavAna para dRSTi par3ate hI donoM hAtha jor3anA | mana ko ekAgra karanA / jahA~ bhagavAn mahAvIra the, vahA~ AyA / zramaNa bhagavAna mahAvIra kI dakSiNa dizA se Arambha karake pradakSiNA kii| bhagavAna ko stuti rUpa vandana kiyA aura kAya se namaskAra kiyA / zramaNa bhagavAna mahAvIra ke atyanta samIpa nahIM aura ati dUra bhI nahIM, aise samucita sthAna para baiThakara dharmopadeza sUnane kI IcchA karatA huA, namaskAra karatA huA, donoM hAtha jor3e, sanmukha rahakara vinayapUrvaka prabhu kI upAsanA karane lgaa| muni dIparatnasAgara kRt " (jJAtAdharmakathA)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 21
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 6, aMgasUtra - 6, 'jJAtAdharmakathA ' zrutaskandha/varga/adhyayana / sUtrAMka tatpazcAt zramaNa bhagavAna mahAvIra ne meghakumAra ko aura usa mahatI pariSad ko pariSad ke madhya meM sthita hokara vicitra prakAra ke zrutadharma aura cAritradharma kA kathana kiyA / jisa prakAra jIva karmoM se baddha hote haiM, jisa prakAra mukta hote haiM aura jisa prakAra saMkleza ko prApta hote haiM, yAvat dharmadezanA sUnakara pariSad vApisa lauTa gii| sUtra - 31 tatpazcAt zramaNa bhagavAna mahAvIra ke pAsa meghakumArane dharma zravaNa karake, use hRdayameM dhAraNa karake, hRSTatuSTa hokara zramaNa bhagavAna mahAvIra ko tIna bAra dAhinI ora se Arambha karake pradakSiNA kii| pradakSiNA karake vandana-namaskAra kiyA / isa prakAra kahA- bhagavan ! maiM nirgrantha pravacana para zraddhA karatA hU~, use sarvottama svIkAra karatA hU~, maiM usa para pratIti karatA hU~ / mujhe nirgrantha pravacana rucatA hai, maiM nirgrantha pravacana ko aMgIkAra karanA cAhatA hU~, punaH punaH IcchA kI hai, bhagavan ! yaha Icchita aura punaH punaH Icchita hai / yaha vaisA hI hai jaisA Apa kahate haiM / vizeSa bAta yaha hai ki he devAnupriya ! maiM apane mAtA-pitA kI AjJA le lU~, tatpazcAt muNDita hokara dIkSA grahaNa karU~gA / bhagavAna ne kahA- devAnupriya ! jisase tujhe sukha upaje vaha kara, usameM vilamba na karanA / tatpazcAt meghakumAra ne zramaNa bhagavAna mahAvIra ko vandana kiyA, namaskAra kiyA, vandana namaskAra karake jahA~ cAra ghaMTAoM vAlA azvaratha thA, vahA~ aayaa| Akara cAra ghaMTAoM vAle azva ratha para ArUr3ha huaa| ArUr3ha hokara mahAna subhaToM aura bar3e samUha vAle parivArake sAtha rAjagRha ke bIcoM-bIca hokara apane ghara AyA / cAra ghaMTAoM vAle azva-ratha se utarA / utarakara jahA~ usake mAtA-pitA the, vahIM phuNcaa| pahu~cakara mAtA-pitA ke pairoM meM praNAma kiyA / praNAma karake usane isa prakAra kahA- 'he mAtA-pitA ! maiMne zramaNa bhagavAna mahAvIra ke samIpa dharma zravaNa kiyA hai aura maiMne usa dharma kI IcchA kI hai, bAra-bAra IcchA kI hai / vaha mujhe rucA hai / ' taba meghakumAra ke mAtA-pitA isa prakAra bole- putra ! tuma dhanya ho, putra! tuma pUre puNyavAna ho, he putra ! tuma kRtArtha ho ki tumane zramaNa bhagavAna mahAvIra ke nikaTa dharma zravaNa kiyA hai aura vaha dharma tumheM iSTa, punaH punaH iSTa aura rucikara bhI huA hai / ' tatpazcAt meghakumAra mAtA-pitA se dUsarI bAra aura tIsarI bAra isa prakAra kahane lagA 'he mAtA-pitA! maiMne zramaNa bhagavAna mahAvIra se dharma zravaNa kiyA hai| usa dharma kI maiMne IcchA kI hai, bAra-bAra IcchA kI hai, vaha mujhe rucikara huA hai / ata eva hai mAtA-pitA ! maiM ApakI anumati prApta karake zramaNa bhagavAna mahAvIra ke samIpa muNDita hokara, gRhavAsa tyAga kara anagAritA kI pravrajyA aMgIkAra karanA cAhatA hU~-munidIkSA lenA cAhatA hU~ / taba dhAriNI devI isa aniSTa, apriya, amanojJa aura amaNAma, pahale kabhI na sUnI huI, kaThora vANI ko sUnakara aura hRdaya meM dhAraNa karake mahAn putra-viyoga ke mAnasika duHkha se pIr3ita huii| usake romakUpoM meM pasInA Akara aMgoM se pasInA jharane lagA / zoka kI adhikatA se usake aMga kA~pane lage / vaha nisteja ho gaI / dIna aura vimanaska ho gaI / hathelI se malI huI kamala kI mAlA ke samAna ho gii| meM pravrajyA aMgIkAra karanA cAhatA hU~ yaha zabda sUnane ke kSaNa meM hI vaha duHkhI aura durbala ho gaI / vaha lAvaNyarahita ho gaI, kAntihIna ho gaI, zrIvihIna ho gaI, zarIra durbala hone se usake pahane hue alaMkAra atyanta DhIle ho gae, hAthoM meM pahane hue uttama valaya khisaka kara bhUmi para jA par3e aura cUra-cUra ho gae / usakA uttarIya vastra khisaka gayA / sukumAra kezapAza bikhara gayA / mUrcchA ke vaza hone se citta naSTa ho gayA vaha behoza ho gaI / parazu se kATI huI caMpakalatA ke samAna tathA mahotsava sampanna ho jAne ke pazcAt indradhvaja ke samAna pratIta hone lagI / usake zarIra ke jor3a DhIle par3a ge| aisI avasthA hone se vaha dhAriNI devI sarva aMgoM se dhas-dhar3Ama se pRthvItala para gira par3I / tatpazcAt vaha dhAriNI devI, saMbhrama ke sAtha zIghratA se suvarNakalaza ke mukha se nIkalI huI zItala kI nirmala dhArA se siMcana kI gaI arthAt usa para ThaMDA jala chir3akA gyaa| ata eva usakA zarIra zItala ho gayA / utkSepaka se, tAlavRnta se tathA vIjanaka se utpanna huI tathA jalakaNoM se yukta vAyu se antaHpura ke parijanoM dvArA use AzvAsana diyA gayA / taba vaha hoza meM AI / aba dhAriNI devI motiyoM kI lar3I ke samAna azrudhAra se apane stanoM ko sIMcane bhigone lgii| vaha dayanIya, vimanaska aura dIna ho gii| vaha rudana karatI huI, krandana karatI huI, muni dIparatnasAgara kRt " (jJAtAdharmakathA )" AgamasUtra - hinda- anuvAda" Page 22
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 6, aMgasUtra-6, 'jJAtAdharmakathA' zrutaskandha/varga/adhyayana/ sUtrAMka pasInA evaM lAra TapakAtI huI, hRdayameM zoka karatI huI, vilApa karatI huI meghakumAra se isa prakAra kahane lagIsUtra-32 he putra ! tU hamArA ikalautA beTA hai / tU hameM iSTa hai, kAnta hai, priya hai, manojJa hai, maNAma hai tathA dhairya aura vizrAma kA sthAna hai / kArya karane meM sammata hai, bahuta kArya karane meM bahuta mAnA huA hai aura kArya karane ke pazcAt bhI anumata hai / AbhUSaNoM kI peTI ke samAna hai / manuSyajAti meM uttama hone ke kAraNa ratna hai / ratna rUpa hai / jIvane kI ucchvAsa ke samAna hai / hamAre hRdaya meM Ananda utpanna karane vAlA hai / gUlara ke phUla ke samAna terA nAma zravaNa karanA bhI durlabha hai to phira darzana kI to bAta hI kyA hai ? he putra ! hama kSaNabhara ke lie bhI terA viyoga sahana nahIM karanA cAhate / ata eva he putra ! prathama to jaba taka hama jIvita haiM, taba taka manuSya sambandhI vipula kAma-bhogoM ko bhoga / phira jaba hama kAlagata ho jAeM aura tU paripakva umra kA ho jAe-terI yuvAvasthA pUrNa ho jAe, kula-vaMza rUpa taMtu kA kArya vRddhi ko prApta ho jAe, jaba sAMsArika kArya kI apekSA na rahe, usa samaya tU zramaNa bhagavAna mahAvIra ke pAsa muNDita hokara, gRhasthI kA tyAga karake pravrajyA aMgIkAra kara lenaa| tatpazcAt mAtA-pitA ke isa prakAra kahane para meghakumAra ne mAtA-pitA se kahA-'he mAtA-pitA ! Apa mujhase yaha jo kahate haiM ki-he putra ! tuma hamAre ikalaute putra ho, ityAdi pUrvavat, yAvat sAMsArika kArya se nirapekSa hokara zramaNa bhagavAna mahAvIra ke samIpa pravrajita honA-so ThIka hai, parantu he mAtA-pitA ! yaha manuSyabhava dhruva nahIM hai, niyata nahIM hai, yaha azAzvata hai tathA saikar3oM vyasanoM evaM upadravoM se vyApta hai, bijalI kI camaka ke samAna caMcala hai, anitya hai, jala ke bulabule ke samAna hai, dUba kI noMka para laTakane vAle jalabindu ke samAna hai, sandhyA samaya ke bAdaloM kI lAlImA ke sadRza hai, svapnadarzana ke samAna hai-abhI hai aura abhI nahIM hai, kuSTha Adi se sar3ane, talavAra Adi se kane aura kSINa hone ke svabhAva vAlA hai tathA Age yA pIche avazya hI tyAga karane yogya hai / isake atirikta kauna jAnatA hai ki kauna pahale jAegA aura kauna pIche jAegA? he mAtA-pitA ! maiM ApakI AjJA prApta karake zramaNa bhagavAna mahAvIra ke nikaTa yAvata pravrajyA aMgIkAra karanA cAhatA huuN|' tatpazcAt mAtA-pitA ne meghakumAra se isa prakAra kahA-' he putra ! yaha tumhArI bhAryAeM samAna zarIra vAlI, samAna tvacA vAlI, samAna vaya vAlI, samAna lAvaNya, rUpa, yauvana aura guNoM se sampanna tathA samAna rAjakuloM se lAI haI haiM / ata eva he putra ! inake sAtha vipula manuSya sambandhI kAmabhogoM ko bhogo / tadanantara bhuktabhoga hokara zramaNa bhagavAna mahAvIra ke nikaTa yAvat dIkSA le lenA / tatpazcAt meghakumAra ne mAtA-pitA se isa prakAra kahA-'he mAtA-pitA ! Apa mujhe yaha jo kahate haiM ki-'he putra ! terI ye bhAryAeM samAna zarIra vAlI haiM ityAdi, yAvat inake sAtha bhoga bhogakara zramaNa bhagavAna mahAvIra ke samIpa dIkSA le lenA; so ThIka hai, kintu he mAtA-pitA ! manuSyoM ke ye kAmabhoga azAzvata haiM, inameM se vamana jharatA hai, pitta, kapha, zukra tathA zoNita jharatA hai / ye gaMde ucchvAsaniHzvAsa vAle haiM, kharAba mUtra, mala aura pIva se paripUrNa hai, mala, mUtra, kapha, nAsikA-mala, vamana, pitta, zukra aura zoNita se utpanna hone vAle haiM / yaha dhruva nahIM, niyata nahIM, zAzvata nahIM hai, sar3ane, par3ane aura vidhvaMsa hone ke svabhAva vAle haiM aura pahale yA pIche avazya hI tyAga karane yogya hai / he mAtA-pitA ! kauna jAnatA hai ki pahale kauna jAegA aura pIche kauna jAegA? ata eva he mAtA-pitA ! maiM yAvat abhI dIkSA grahaNa karanA cAhatA huuN|' tatpazcAt mAtA-pitA ne meghakumAra se isa prakAra kahA-he putra ! tumhAre pitAmaha, pitA ke pitAmaha aura pitA ke prapitAmaha se AyA huA yaha bahuta-sA hiraNya, suvarNa, kAMsA, dUSya-vastra, maNi, motI, zaMkha, silA, mUMgA, lAla-ratna Adi sArabhUta dravya vidyamAna hai / yaha itanA hai ki sAta pIDhiyoM taka bhI samApta na ho / isakA tama khaba dAna karo, svayaM bhoga karo aura bA~To / he putra ! yaha jitanA manuSyasambandhI Rddhi-satkAra kA samudAna hai, utanA saba tuma bhogo / usake bAda anubhUta-kalyANa hokara zramaNa bhagavAna mahAvIra ke samakSa dIkSA grahaNa kara lenA / tatpazcAt meghakumAra ne mAtA-pitA se kahA-Apa jo kahate haiM so ThIka hai ki-'he putra ! yaha dAdA, par3adAdA aura pitA ke par3adAdA se AyA huA yAvat uttama dravya hai, ise bhogo aura phira anubhUta-kalyANa hokara dIkSA le lenA, muni dIparatnasAgara kRt " (jJAtAdharmakathA)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 23
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 6, aMgasUtra-6, 'jJAtAdharmakathA' zrutaskandha/varga/adhyayana/ sUtrAMka parantu he mAtA-pitA ! yaha hiraNya suvarNa yAvat svApateya (dravya) saba agnisAdhya hai-ise agni bhasma kara sakatI hai, cora cUrA sakatA hai, rAjA apaharaNa kara sakatA hai, hissedAra ba~TavArA kara sakate haiM aura mRtyu Ane para vaha apanA nahIM rahatA hai / isI prakAra yaha dravya agni ke lie samAna hai, arthAt jaise dravya usake svAmI kA hai, usI prakAra agni kA bhI hai aura isI taraha cora, rAjA, bhAgIdAra aura mRtyu ke lie bhI sAmAnya hai / yaha sar3ane, par3ane aura vidhvasta hone ke svabhAva vAlA hai / pazcAt yA pahale avazya tyAga karane yogya hai / he mAtA-pitA ! kise jJAta hai ki pahale kauna jAegA aura pIche kauna jAegA? ata eva maiM yAvat dIkSA aMgIkAra karanA cAhatA huuN| sUtra-33 meghakumAra ke mAtA-pitA jaba meghakumAra ko viSayoM ke anukUla AkhyApanA se, prajJApanA se, saMjJApanA se, vijJApanA se samajhAne, bajhAne, saMbodhita karane aura manAne meM samartha nahIM hae, taba viSayoM ke pratikala tathA saMyama ke prati bhaya aura udvega utpanna karane vAlI prajJApanA se kahane lage-he putra ! yaha nirgrantha pravacana satya hai, anuttara hai, sarvajJakathita hai, pratipUrNa hai, naiyAyika hai, zalyakarttana hai, siddhi kA mArga hai, muktimArga hai, niryANa kA mArga hai, nirvANa kA mArga hai aura samasta duHkhoM kA pUrNarUpeNa naSTa karane kA mArga hai / jaise sarpa apane bhakSya ko grahaNa karane meM nizcala dRSTi rakhatA hai, usI prakAra isa pravacana meM dRSTi nizcala rakhanI par3atI hai / yaha chUre ke samAna eka dhAra vAlA hai, isa pravacana ke anusAra calanA lohe ke jau cabAnA hai / yaha reta ke kavala ke samAna svAdahIna hai / isakA pAlana karanA gaMgA nAmaka mahAnadI ke sAmane pUra meM tairane ke samAna kaThina hai, bhujAoM se mahAsamudra ko pAra karanA hai, tIkhI talavAra para AkramaNa karane ke samAna hai, mahAzilA jaisI bhArI vastuoM ko gale meM bA~dhane ke samAna hai, talavAra kI dhAra para calane ke samAna hai| he putra ! nirgrantha zramaNoM ko AdhAkarmI auddezika, krItakRta sthApita, racita, durbhikSabhakta, kAntArabhakta, vardalikA bhakta, glAna bhakta Adi dUSita AhAra grahaNa karanA nahIM kalpatA hai / isI prakAra mUla kA bhojana, kaMda kA bhojana, phala kA bhojana, zAli Adi bIjoM kA bhojana athavA harita kA bhojana karanA bhI nahIM kalpatA hai| isake atirikta he putra ! tU sukha bhogane yogya hai, duHkha sahane yogya nahIM hai / tU sardI yA garmI sahane meM samartha nahIM hai / bhUkha pyAsa nahIM saha sakatA, vAta, pitta, kapha aura sannipAta se hone vAle vividha rogoM ko tathA AtaMkoM ko, pratikUla vacanoM ko, parISahoM ko aura upasargoM ko samyak prakAra sahana nahIM kara sakatA / ata eva he lAla ! tU manuSya sambandhI kAmabhogoM ko bhoga / bAda meM bhuktabhoga hokara zramaNa bhagavAna mahAvIra ke nikaTa pravrajyA aMgIkAra krnaa| tatpazcAt mAtA-pitA ke isa prakAra kahane para meghakumAra ne mAtA-pitA se isa prakAra kahA-he mAtA-pitA ! Apa mujhe yaha jo kahate haiM so ThIka hai ki-he putra ! yaha nirgrantha pravacana satya hai, sarvottama hai, Adi pUrvokta kathana yahA~ doharA lenA cAhie; yAvat bAda meM bhuktabhoga hokara pravrajyA aMgIkAra kara lenA / parantu he mAtA-pitA ! isa prakAra yaha nirgrantha pravacana klIba-hIna saMhanana vAle, kAyara-citta kI sthiratA se rahita, kutsita, isa loka sambandhI viSayasukha kI abhilASA karane vAle, paraloka ke sukha kI IcchA na karane vAle sAmAnya jana ke lie hI duSkara hai / dhIra evaM dRr3ha saMkalpa vAle puruSa ko isakA pAlana karanA kaThina nahIM hai / isakA pAlana karane meM kaThinAI kyA hai ? ata eva he mAtA-pitA ! ApakI anumati pAkara maiM zramaNa bhagavAna mahAvIra ke nikaTa pravrajyA grahaNa karanA cAhatA huuN| jaba mAtA-pitA meghakumAra ko viSayoM ke anukUla aura viSayoM meM pratikUla bahuta sI AkhyApanA, prajJApanA aura vijJApanA se samajhAne, bujhAne, sambodhana karane aura vijJapti karane meM samartha na hue, taba IcchA ke binA bhI megha-kumAra se bole-'he putra ! hama eka dina bhI tumhArI rAjyalakSmI dekhanA cAhate haiM / ' taba meghakumAra mAtA-pitA kA anusaraNa karatA huA mauna raha gayA / tatpazcAt zreNika rAjA ne kauTumbika puruSoM-sevakoM ko bulavAyA aura aisA kahA-'devAnupriyo ! meghakumAra kA mahAna artha vAle, bahumUlya evaM mahAna puruSoM ke yogya vipula rAjyAbhiSeka taiyAra karo / ' kauTumbika puruSoM ne yAvat saba sAmagrI taiyAra kii| tatpazcAt zreNika rAjA ne bahuta se gaNanAyakoM evaM daMDanAyakoM Adi se parivRtta hokara meghakumAra ko, eka muni dIparatnasAgara kRt " (jJAtAdharmakathA)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 24
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 6, aMgasUtra-6, 'jJAtAdharmakathA' zrutaskandha/varga/adhyayana/ sUtrAMka sau ATha suvarNa kalazoM, isI prakAra eka sau ATha cA~dI ke kalazoM, eka sau ATha svarNa-rajata ke kalazoM, eka sau ATha maNimaya kalazoM, eka sau ATha svarNa-maNi ke kalazoM, eka sau ATha rajata-maNi ke kalazoM, eka sau ATha svarNa-rajata-maNi ke kalazoM aura eka sau ATha miTTI ke kalazoM-isa prakAra ATha sau cauMsaTha kalazoM meM saba prakAra kA jala bharakara tathA saba prakAra kI mRttikA se, saba prakAra ke puSpoM se saba prakAra ke gaMdhoM se, saba prakAra kI mAlAoM se, saba prakAra kI auSadhiyoM se tathA sarasoM se unheM paripUrNa karake, sarva samRddhi, dyuti tathA sarva sainya ke sAtha, duMdubhi ke nirghoSa kI pratidhvani ke zabdoM ke sAtha uccakoTi ke rAjyAbhiSeka se abhiSikta kiyA / abhiSeka karake zreNika rAjA ne donoM hAtha jor3akara mastaka para aMjali ghUmAkara yAvat isa prakAra kahA 'he nanda ! tumhArI jaya ho, jaya ho / he bhadra ! tumhArI jaya ho, jaya ho / he jagannanda ! tumhArA bhadra ho / tuma na jIte hue ko jIto aura jIte hue kA pAlana karo / jitoM-AdhAravAnoM ke madhya meM nivAsa karo / nahIM jIte hue zatrupakSa ko jIto / jIte hue mitrapakSa kA pAlana karo / yAvat devoM meM indra, asuroM meM camarendra, nAgoM meM dharaNa, tArAoM meM candramA evaM manuSyoM meM bharata cakrI kI bhA~ti rAjagaha nagara kA tathA dUsare bahata se grAmoM, AkaroM, nagaroM yAvat kheTa, karbaTa, droNamukha, maDaMba, droNamukha, maDaMba, paTTana, Azrama, nigama, saMvAha aura sannivezoM kA Adhipatya yAvat netRtva Adi karate hue vividha vAdyoM, gIta, nATaka Adi kA upayoga karate hue vicaraNa karo / ' isa prakAra kahakara zreNika rAjA ne jaya-jayakAra kiyA / tatpazcAt megha rAjA ho gayA aura parvatoM meM mahAhimavanta kI taraha zobhA pAne lagA / mAtA-pitA ne rAjA megha se kahA- he putra ! batAo, tumhAre kisa aniSTa ko dUra kareM athavA tumhAre iSTa-janoM ko kyA deM ? tumheM kyA deM ? tumhAre citta meM kyA cAha hai ? / taba rAjA megha ne mAtApitA se isa prakAra kahA-'he mAtA-pitA ! maiM cAhatA hU~ ki kutrikApaNa se rajoharaNa aura pAtra maMgavA dIjie aura kAzyapa-nApita ko bulavA dIjie / tatpazcAt zreNika rAjA ne apane kauTumbika puruSoM ko bulavAyA / bulavAkara isa prakAra kahA-'he devAnupriyoM ! tuma jAo, zrIgRha se tIna lAkha svarNa-mohareM lekara do lAkha se kutrikApaNa se rajoharaNa aura pAtra le Ao tathA eka lAkha dekara nAI ko bulA lAo / tatpazcAt ve kauTumbika puruSa, rAjA zreNika ke aisA kahane para hRSTa-tuSTa hokara zrIgRha se tIna lAkha mohareM lekara kutrikApaNa se, do lAkha se rajoharaNa aura pAtra lAe aura eka lAkha mohareM dekara unhoMne nAI ko bulvaayaa| tatpazcAt kauTumbika puruSoM dvArA bulAyA gayA vaha nAI hRSTa-tuSTa huA yAvat usakA hRdaya Anandita huaa| usane snAna kiyA, balikarma kiyA, maSI-tilaka Adi kautuka, dahIM dUrvA Adi maMgala evaM duHsvapna kA nivAraNa rUpa prAyazcitta kiyA, sApha aura rAjasabhA meM praveza karane yogya mAMgalika aura zreSTha vastra dhAraNa kie / thor3e aura bahumUlya AbhUSaNoM se zarIra ko vibhUSita kiyA / phira jahA~ zreNika rAjA thA, vahA~ AyA / Akara, donoM hAtha jor3akara zreNika rAjA se isa prakAra kahA-'he devAnupriya ! mujhe jo karanA hai, usakI AjJA dIjie / ' taba zreNika rAjA ne nAI se isa prakAra kahA-'devAnupriya ! tuma jAo aura sugaMdhita gaMdhodaka se acchI taraha hAtha paira dho lo / phira cAra taha vAle zveta vastra se mu~ha bA~dhakara meghakumAra ke bAla dIkSA ke yogya cAra aMgula chor3akara kATa do / ' tatpazcAt vaha nApita zreNika rAjA ke aisA kahane para hRSTa-tuSTa aura AnanditahRdaya huA / usane yAvat zreNika rAjA kA Adeza svIkAra kiyA / svIkAra karake sugaMdhita gaMdhodaka se hAtha-paira dhoe / hAtha-paira dhokara zuddha vastra se mu~ha bA~dhA / bA~dhakara bar3I sAvadhAnI se meghakumAra ke cAra aMgula chor3akara dIkSA ke yogya keza kATe / usa samaya meghakumAra kI mAtAne una kezoM ko bahumUlya aura haMsa ke citra vAle ujjvala vastra meM grahaNa kiyA / grahaNa karake unheM sugaMdhita gaMdhodaka se dhoyA / phira sarasa gozIrSa candana una para chir3aka kara unheM zveta vastra meM bA~dhA / bA~dhakara ratna kI DibiyA meM rakhA / rakhakara usa DibiyA ko maMjUSA meM rakhA / phira jala kI dhAra, nirgur3I ke phUla evaM TUTe hue motiyoM ke hAra ke samAna azrudhAra pravAhita karatI-karatI, rotI-rotI, Akrandana karatI-karatI aura vilApa karatI-karatI isa prakAra kahane lagI-'meghakumAra ke kezoM kA yaha darzana rAjyaprApti Adi abhyudaya ke avasara para, utsava ke avasara para, prasava ke avasara para, tithiyoM ke avasara para, indramahotsava Adi ke avasara muni dIparatnasAgara kRt " (jJAtAdharmakathA)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 25
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 6, aMgasUtra-6, 'jJAtAdharmakathA' zrutaskandha/varga/adhyayana/ sUtrAMka para, nAgapUjA Adi ke avasara para tathA kArtikI pUrNimA Adi parvo ke avasara para hameM antima darzana rUpa hogaa| tAtparya yaha hai ki ina kezoM kA darzana, kezarahita meghakumAra kA darzana rUpa hogaa| isa prakAra kahakara dhAriNI ne vaha peTI apane sirahAne ke nIce rakha lii| tatpazcAt meghakumAra ke mAtA-pitAne uttarAbhimukha siMhAsana rakhavAyA / phira meghakumAra ko do-tIna bAra zveta aura pIta arthAt cA~dI aura sone ke kalazoM se nahalAyA / nahalAkara roeMdAra aura atyanta komala gaMdhakASAya vastra se usake aMga poMche / poMchakara sarasa gozIrSa candana se zarIra para vilepana kiyA / vilepana karake nAsikA ke niHzvAsa kI vAyu se bhI ur3ane yogya-ati bArIka tathA haMsa-lakSaNa vAlA vastra pahanAyA / pahanAkara aThAraha lar3oM kA hAra pahanAyA, nau lar3oM kA arddhahAra pahanAyA, phira ekAvalI, muktAvalI, kanakAvalI, ratnAvalI, prAlaMba, pAdapralamba, kar3e, tuTika, keyUra, aMgada, dasoM uMgaliyoM meM dasa mudrikAeM, kaMdorA, kuMDala, cUDAmaNi tathA ratnajaTita mukUTa pahanAe / yaha saba alaMkAra pahanAkara puSpamAlA pahanAI / phira dardara meM pakAe hue candana ke sugandhita tela kI gaMdha zarIra para lagAI / tatpazcAt meghakumAra ko sUta se gUMthI huI, puSpa Adi se ber3hI huI, bA~sa kI salAI Aki se pUrita kI gaI tathA vastu ke yoga se paraspara saMghAta rUpa kI haI-isa taraha cAra prakAra kI puSpamAlAoM se kalpavRkSa ke samAna alaMkRta aura vibhUSita kiyaa| tatpazcAt rAjA zreNika ne kauTumbika puruSoM ko bulAkara kahA-devAnupriya ! tuma zIghra hI eka zibikA taiyAra karo jo aneka-saikar3oM stambhoM se banI ho, jisameM krIr3A karatI huI putaliyA~ banI hoM, IhAmRga, vRSabha, turagaghor3A, nara, magara, vihaga, sarpa, kinnara, ruru, sarabha, caramarI gAya, kuJjara, vanalatA aura padmalatA Adi ke citroM kI racanA se yukta ho, jisase ghaMTiyoM ke samUha se madhura aura manohara zabda ho rahe hoM, jo zubha, manohara aura darzanIya ho, jo kuzala kArIgaroM dvArA nirmita dedIpyamAna maNiyoM aura ratnoM kI ghugharUoM ke samUha se vyApta ho, stambha para banI huI vedikA se yukta hone ke kAraNa jo manohara dikhAI detI ho, jo citrita vidyAdhara-yugaloM se zobhita ho, citrita sUrya kI hajAra kiraNoM se zobhita ho, isa prakAra hajAroM rUpoMvAlI, dedIpyamAna, atizaya dedIpyamAna, jise dekhate netroM kI tRpti na ho, jo sukhada sparzavAlI ho, sazrIka svarUpavAlI ho, zIghra tvarita capala aura atizaya capala ho, aura jo 1000 puruSoM dvArA vahana kI jAtI ho / ve kauTumbika puruSa hRSTa-tuSTa hokara zibikA upasthita karate haiN| tatpazcAt meghakumAra zibikA para ArUr3ha huA, siMhAsana ke pAsa pahu~cakara pUrvadizA kI ora mukha karake baiTha gyaa| tatpazcAt jo snAna kara cukI hai, balikarma kara cukI hai yAvat alpa aura bahumUlya AbharaNoM se zarIra ko alaMkRta kara cUkI hai, aisI meghakumAra kI mAtA usa zibikA para ArUr3ha huI / ArUr3ha hokara meghakumAra ke dAhine pArzva meM bhadrAsana para baiThI / tatpazcAt meghakumAra kI dhAyamAtA rajoharaNa aura pAtra lekara zibikA para ArUr3ha hokara meghakumAra ke bAeM pArzva meM bhadrAsana para baiTha gaI / meghakumAra ke pIche zRMgAra ke AgAra rUpa, manohara keSavAlI, sundara gati, hAsya, vacana, ceSTA, vilAka, saMlApa, ullApa karane meM kuzala, yogya upacAra karane meM kuzala, paraspara mile hue, samazreNI meM sthita, gola, UMce, puSTa, prItijanaka aura uttama AkAra ke stanoM vAlI eka uttama taruNI, hima, cA~dI, kundapuSpa aura candramA ke samAna prakAza vAle, koraMTa ke puSpoM kI mAlA se yukta dhavala chatra ko hAthoM meM thAmakara lIlApUrvaka khar3I huii| tatpazcAt meghakumAra ke samIpa zRMgAra ke AgAra ke samAna, sundara veSavAlI, yAvat ucita upacArameM kuzala zreSTha taruNiyoM zibikA para ArUr3ha huI / ArUr3ha hokara meghakumAra ke donoM pAryoM meM, vividha prakAra ke maNi suvarNa ratna aura mahAna janoM ke yogya, athavA bahumUlya tapanIyamaya ujjvala evaM vicitra daMDIvAle, camacamAte hue, patale uttama aura lambe bAloMvAle, zaMkha gandhapuSpa jalakaNa rajata evaM maMthana kiye hue amRta phena ke samUha sarIkhe do cAmara dhAraNa karake lIlApUrvaka vIMjatI-vIMjatI huI khar3I huI / tatpazcAt meghakumAra ke samIpa zRMgAra ke AgAra rUpa yAvat ucita upacAra karane meM kuzala eka uttama taruNI yAvat zibikA para ArUr3ha huI / ArUr3ha hokara meghakumAra ke pAsa pUrva dizA ke sanmukha candrakAnta maNi vajraratna aura vaiDUryamaya nirmala daMDI vAle paMkhe ko grahaNa karake khar3I huI / muni dIparatnasAgara kRt " (jJAtAdharmakathA)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 26
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 6, aMgasUtra-6, 'jJAtAdharmakathA' zrutaskandha/varga/adhyayana/ sUtrAMka tatpazcAt meghakumAra ke mAtA-pitA ne kauTumbika puruSoM ko bulAyA / bulAkara isa prakAra kahA-'devAnupriyo ! zIghra hI eka sarIkhe, eka sarIkhI tvacA vAle, eka sarIkhI umra vAle tathA eka sarIkhe AbhUSaNoM se samAna veza dhAraNa karane vAle eka hajAra uttama taruNa kauTumbika puruSoM ko bulaao|' yAvat unhoMne eka hajAra puruSoM ko bulAyA / tatpazcAt zreNika rAjA ke kauTumbika puruSoM dvArA bulAye gaye ve eka hajAra zreSTha taruNa sevaka hRSTa-tuSTa hue / unhoMne snAna kiyA, yAvat eka-se AbhUSaNa pahanakara samAna pozAka pahanI / phira jahA~ zreNika rAjA thA, vahA~ Ae / Akara zreNika rAjA se isa prakAra bole-he devAnupriya ! hameM jo karane yogya hai, usake lie AjJA diijie| tatpazcAt zreNika rAjA ne una eka hajAra uttama taruNa kauTumbika puruSoM se kahA-devAnupriyo ! tuma jAo aura hajAra puruSoM dvArA vahana karane yogya meghakumAra kI pAlakI ko vahana karo / tatpazcAt ve uttama taruNa hajAra kauTambika puruSa zreNika rAjA ke isa prakAra kahane para haSTa-taSTa hae aura hajAra puruSoM dvArA vahana kumAra kI zibikA ko vahana karane lage / tatpazcAt puruSasahasravAhinI zibikA para meghakumAra ke ArUr3ha hone para, usake sAmane sarvaprathama yaha ATha maMgaladravya anukrama se cale arthAt calAye gae / ve isa prakAra hai svastika zrIvatsa naMdAvarta vardhamAna bhadrAsana kalaza matsya aura darpaNa / bahuta se dhana ke arthI jana, kAmArthI, bhogArthI, lAbhArthI, bhAMDa Adi, kApAlika athavA tAmbUlavAhaka, karoM se pIr3ita, zaMkha bajAne vAle, cAkrika-cakra nAmaka zastra hAtha meM lene vAle yA kuMbhAra telI Adi, nAMgalika-gale meM hala ke AkAra kA svarNAbhUSaNa pahanane vAle, mukhamAMgalika-mIThImIThI bAteM karane vAle, vardhamAna-apane kaMdhe para puruSa ko biThAne vAle, pUSyamAnava-mAgadha-stutipAThaka, khaNDikagaNa-chAtrasamudAya usakA iSTa priya madhura vANI se abhinandana karate hue kahane lage he nanda ! jaya ho, jaya ho, he bhadra jaya ho, jaya ho ! he jagat ko Ananda dene vAle ! tumhArA kalyANa ho / tuma nahIM jItI huI pA~ca indriyoM ko jIto aura jIte hue sAdhudharma kA pAlana karo / he deva ! vighnoM ko jIta kara siddhi meM nivAsa karo / dhairyapUrvaka kamara kasa kara, tapa ke dvArA rAga-dveSa rUpI malloM kA hanana karo / pramAdarahita hokara uttama zukladhyAna ke dvArA ATha karmarUpI zatruoM kA mardana karo / ajJAnAndhakAra se rahita sarvottama kevalajJAna ko prApta karo / parISaha rUpI senA kA hanana karake, parISahoM aura upasargoM se nirbhaya hokara zAzvata evaM acala paramapada rUpa mokSa ko prApta karo / tumhAre dharmasAdhana meM vighna na ho / usa prakAra kahakara ve punaH punaH maMgalamaya 'jayajaya' zabda kA prayoga karane lage / tatpazcAt meghakumAra rAjagRha ke bIcoM-bIca hokara nIkalA / nIkalakara jahA~ guNazIla caitya thA, vahA~ AyA Akara puruSasahasravAhinI pAlakI se nIce uutraa| sUtra - 34 meghakumAra ke mAtA-pitA meghakumAra ko Age karake jahA~ zramaNa bhagavAna mahAvIra the, vahA~ Akara zramaNa bhagavAna mahAvIra ko tIna bAra pradakSiNA tarapha se AraMbha karake pradakSiNA karate haiM / vandana karate haiM, namaskAra karate haiM / phira kahate haiM-he devAnupriya ! yaha meghakumAra hamArA ikalautA putra hai / prANoM ke samAna aura ucchvAsa ke samAna hai / hRdaya ko Ananda pradAna karane vAlA hai / gUlara ke puSpa ke samAna isakA nAma zravaNa karanA bhI durlabha hai to darzana kI bAta kyA hai ? jaise utpala, padma athavA kumuda kIca meM utpanna hotA hai aura jala meM vRddhi pAtA hai, phira bhI paMka kI raja se athavA jala kI raja se lipta nahIM hotA, isI prakAra meghakumAra kAmoM meM utpanna huA aura bhogoM meM vRddhi pAyA hai, phira bhI kAma-raja se lipta nahIM huA, bhogaraja se lipta nahIM huA / yaha meghakumAra saMsAra ke bhaya se udvigna huA hai aura janma jarA maraNa se bhayabhIta huA hai / ataH devAnupriya (Apa) ke samIpa muNDita hokara, gRhatyAga karake sAdhutva kI pravrajyA aMgIkAra karanA cAhatA hai / hama devAnupriya ko ziSyabhikSA dete haiM / he devAnupriya ! Apa ziSyabhikSA aMgIkAra kiijie| tatpazcAt zramaNa bhagavAna mahAvIra ne meghakumAra ke mAtA-pitA dvArA isa prakAra kahe jAne para isa artha ko samyak prakAra se svIkAra kiyA / tatpazcAt meghakumAra zramaNa bhagavAn mahAvIra ke pAsa se IzAna dizA ke bhAga meM gayA / jAkara svayaM hI AbhUSaNa, mAlA aura alaMkAra utAra DAle / tatpazcAt meghakumAra kI mAtA ne haMsa ke lakSaNa muni dIparatnasAgara kRt " (jJAtAdharmakathA)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 27
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 6, aMgasUtra-6, 'jJAtAdharmakathA' zrutaskandha/varga/adhyayana/ sUtrAMka vAle aura mRdula vastra meM AbhUSaNa, mAlya aura alaMkAra grahaNa kiye / grahaNa karake hAra, jala kI dhArA, nirguDI ke puSpa aura TUTe hae muktAvalI-hAra se samAna azru TapakAtI haI, rotI-rotI, Akrandana karatI-karatI aura vilApa karatI-karatI isa prakAra kahane lagI-'he lAla ! prApta cAritrayoga meM yatanA karanA, he putra ! aprApta cAritrayoga ko prApta karane kA yatna karanA, he putra ! parAkrama karanA / saMyama-sAdhanA meM pramAda na karanA, 'hamAre lie bhIya hI mArga ho' isa prakAra kahakara meghakumAra ke mAtA-pitA ne zramaNa bhagavAna mahAvIra kA vandana namaskAra kiyA / vandana namaskAra karake jisa dizA se Ae the, usI dizA meM lauTa ge| sUtra-35 meghakumAra ne svayaM hI paMcamuSTi loca kiyA / jahA~ zramaNa bhagavAna mahAvIra the, vahA~ AyA / bhagavAna mahAvIra ko tIna bAra dAhinI ora se pradakSiNA kii| phira vandana-namaskAra kiyA aura kahA-bhagavan ! yaha saMsAra jarA aura maraNa se AdIpta hai, yaha saMsAra pradIpta hai / he bhagavan ! yaha saMsAra AdIpta-pradIpta hai / jaise koI gAthApati apane ghara meM Aga laga jAne para, usa ghara meM jo alpa bhAravAlI aura bahumUlya vastu hotI hai use grahaNa karake svayaM ekAnta meM calA jAtA hai / vaha socatA hai ki 'agni meM jalane se bacAyA huA yaha padArtha mere lie Age-pIche hita ke lie, sukha ke lie, kSamA ke lie, kalyANa ke lie aura bhaviSya meM upayoga ke lie hogA / isI prakAra merA bhI yaha eka AtmA rUpI bhAMDa hai, jo mujhe iSTa hai, kAnta hai, priya hai, manojJa hai aura atizaya manohara hai / isa AtmA ko maiM nIkAla lU~gA-jarA-maraNa kI agni meM bhasma hone se bacA lU~gA, to yaha saMsAra kA uccheda karane vAlA hogA / ata eva maiM cAhatA hU~ ki devAnupriya svayaM hI mujhe pravrajita kareM, svayaM hI mujhe muNDita kareM, svayaM hI pratilekhana Adi sikhAveM, svayaM hI sUtra aura artha pradAna karake zikSA deM, svayaM hI jJAnAdika AcAra, gocarI, vinaya, vainayika, caraNasattarI, karaNasattarI, saMyamayAtrA aura mAtrA Adi svarUpa vAle dharma kA prarUpaNa kreN| tatpazcAt zramaNa bhagavAna mahAvIra ne meghakumAra ko svayaM hI pravrajyA pradAna kI aura svayaM hI yAvat AcAragocara Adi dharma kI zikSA dI / he devAnupriya ! isa prakAra calanA isa prakAra khar3A honA, baiThanA, zayana karanA, nirdoSa AhAra karanA, bhASaNa karanA / prANa, bhUta, jIva aura sattva kI rakSA karake saMyama kA pAlana karanA caahie| isa viSaya meM tanika bhI pramAda nahIM karanA cAhie / tatpazcAt meghakumAra ne zramaNa bhagavAna mahAvIra ke nikaTa isa prakAra kA dharma sambandhI yaha upadeza sUnakara aura hRdaya meM dhAraNa karake samyak prakAra se use aMgIkAra kiyA / vaha bhagavAna kI AjJA ke anusAra gamana karatA, usI prakAra baiThatA yAvat uTha-uTha kara prANoM, bhUtoM, jIvoM aura sattvoM kI yatanA karake saMyama kA ArAdhana karane lgaa| sUtra - 36 jisa dina meghakumAra ne muMDita hokara gRhavAsa tyAga kara cAritra aMgikAra kiyA, usI dina ke sandhyAkAla meM rAtnika krama meM arthAt dIkSAparyAya ke anukrama se, zramaNa nirgranthoM ke zayyA-saMstArakoM kA vibhAjana karate samaya meghakamAra kA zayyA-saMstAraka dvAra ke samIpa haa| tatpazcAta zramaNa nirgrantha arthAta anya mani rAtri ke pahale aura pIchale samaya meM vAcanA ke lie, pRcchanA ke lie, parAvartana ke lie, dharma ke vyAkhyAna kA cintana karane ke lie, uccAra ke lie evaM prasravaNa ke lie praveza karate the aura bAhara nIkalate the / unameM se kisI-kisI sAdhu ke hAtha kA meghakumAra ke sAtha saMghaTTana huA, isI prakAra kisI ke paira kI mastaka se aura kisI ke paira kI peTa se Takkara huI / koI-koI meghakumAra ko lA~gha kara nIkale aura kisI-kisI ne do-tIna bAra lA~ghA / kisI-kisI ne apane pairoM kI raja se use bhara diyA yA pairoM ke vega se ur3atI huI raja se vaha bhara gayA / isa prakAra lambI rAtri meM meghakumAra kSaNabhara bhI A~kha banda nahIM kara skaa| taba meghakumAra ke mana meM isa prakAra kA adhyavasAya utpanna huA-'maiM zreNika rAjA kA putra aura dhAriNI devI kA Atmaja meghakumAra hU~ | gUlara ke puSpa ke samAna merA nAma zravaNa karanA bhI durlabha hai / jaba maiM ghara rahatA thA, taba zramaNa nirgrantha merA Adara karate the, 'yaha kumAra aisA hai| isa prakAra jAnate the, satkAra-sanmAna karate the, jIvAdi muni dIparatnasAgara kRt " (jJAtAdharmakathA)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 28
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 6, aMgasUtra-6, 'jJAtAdharmakathA' zrutaskandha/varga/adhyayana/ sUtrAMka padArthoM ko, unheM siddha karane vAle hetuoM ko, praznoM ko, kAraNoM ko aura vyAkaraNoM ko kahate the aura bAra-bAra kahate the / iSTa aura manohara vANI se mere sAtha AlApa-saMlApa karate the / kintu jaba se maiMne muNDita hokara, gRhavAsa se nIkalakara sAdhu-dIkSA aMgIkAra kI hai, taba se lekara sAdhu merA Adara nahIM karate, yAvat AlApa-saMlApa nahIM karate / tisa para bhI ve zramaNa nirgrantha pahalI aura pIchalI rAtri ke samaya vAcanA, pRcchanA Adi ke lie Ate-jAte mere saMstAraka ko lA~ghate haiM aura maiM itanI lambI rAtabhara meM A~kha bhI na mIca sakA / ata eva kala rAtri ke prabhAta rUpa hone para yAvat teja jAjvalyamAna hone para zramaNa bhagavAna mahAvIra se AjJA lekara punaH gRhavAsa meM basanA hI mere lie acchA hai / ' meghakumAra ne aisA vicAra kiyA / vicAra karake ArtadhyAna ke kAraNa duHkha se pIr3ita aura vikalpa-yukta mAnasa ko prApta hokara meghakumAra ne vaha rAtri naraka kI bhA~ti vyatIta kI / rAtri vyatIta karake prabhAta hone para, sarya ke teja se jAjvalyamAna hone para, jahA~ zramaNa bhagavAna mahAvIra the, vahA~ AyA / Akara tIna bAra AdakSiNa-pradakSiNA kI / pradakSiNA karake bhagavAna ko vandana kiyA, namaskAra kiyA / vandana namaskAra karake yAvat bhagavAna kI paryupAsanA karane lgaa| sUtra-37 tatpazcAt he megha' isa prakAra sambodhana karake zramaNa bhagavAna mahAvIra svAmI ne meghakumAra se kahA-'he megha! tuma rAtri ke pahale aura pIchale kAla ke avasara para, zramaNa nirgranthoM ke vAcanA pRcchanA Adi ke lie AvAgamana karane ke kAraNa, lambI rAtri paryanta thor3I dera ke lie bhI A~kha nahIM mIMca sake / megha ! taba tumhAre mana meM isa prakAra kA vicAra utpanna huA-jaba maiM gRhAvAsa meM nivAsa karatA thA, taba zramaNa nirgrantha merA Adara karate the yAvat mujhe jAnate the; parantu jaba se maiMne muNDita hokara, gRhavAsa se nIkalakara sAdhutA kI dIkSA lI hai, taba se zramaNa nirgrantha na merA Adara karate haiM, na mujhe jAnate haiM / isake atirikta zramaNa rAtri meM koI vAcanA ke lie yAvat Ate-jAte mere saMthArA ko lA~ghate haiM yAvata mujhe pairoM kI raja se bharate haiM / ata eva mere lie yahI zreyaskara hai ki kala prabhAta hone para zramaNa bhagavAna mahAvIra se pUchakara maiM punaH gahavAsa meM basane lageM / ' tumane isa prakAra kA vicAra karake Artta-dhyAna ke kAraNa duHkha se pIr3ita evaM saMkalpa-vikalpa se yukta mAnasa vAle hokara naraka kI taraha rAtri vyatIta kI hai| rAtri vyatIta karake zIghratApUrvaka mere pAsa Ae ho / he megha ! yaha artha samartha hai ? meghakumAra ne uttara diyA-hA~, yaha artha samartha hai| bhagavAna bole-he megha ! isase pahale itIta tIsare bhava meM vaitADhya parvata ke pAdamUla meM tuma gajarAja the / vanacaroM ne tumhArA nAma 'sumeruprabha' rakhA thA / usa sumeruprabha kA varNa zveta thA / zaMkha ke dala ke samAna ujjvala, vimala, nirmala, dahI ke thakke ke samAna, gAya ke dUdha ke phena ke samAna aura candramA ke samAna rUpa thA / vaha sAta hAtha UMcA aura nau hAtha lambA thA / madhyabhAga dasa hAtha ke parimANa vAlA thA / cAra paira, saiMDa pU~cha aura jananendriya-yaha sAta aMga pratiSThita the / saumya, pramANopeta aMgoM vAlA, sundara rUpa vAlA, Age se UMcA, UMce mastaka vAlA, zubha yA sukhada Asana vAlA thA / usakA pIchalA bhAga varAha ke samAna nIce jhukA huA thA / isakI kU~kha bakarI kI kU~kha jaisI thI aura vaha chidrahIna thI / vaha lambe udara vAlA, lambe hoTha vAlA aura lambI sUMDa vAlA thA / usakI pITha dhanuSa pRSTha jaisI AkRti vAlI thI / usake anya avayava bhalIbhA~ti mile hue, pramANayukta, gola evaM puSpa the / pU~cha cipakI huI tathA pramANopeta thI / paira kachue jaise paripUrNa aura manohara the / bIsoM nAkhUna zveta, nirmala, cikane aura nirupahata the / chaha dA~ta the| he megha ! vahA~ tuma bahuta se hAthiyoM, hAthiniyoM, loTTakoM, loTTikAoM, kalabhoM aura kalabhikAoM se parivRtta hokara eka hajAra hAthiyoM ke nAyaka, mArgadarzaka, aguvA, prasthAvaka, yUthapati aura yUtha kI vRddhi karane vAle the / inake atirikta anya bahuta-se akele hAthI ke baccoM kA Adhipatya karate hue, svAmitva, netRtva karate hue evaM unakA pAlana-rakSaNa karate hue vicaraNa kara rahe the / he megha ! tuma nirantara masta, sadA krIr3AparAyaNa, kaMdarparati-krIr3A karane meM prIti vAle, maithunapriya, kAmabhoga meM atRpta aura kAmabhoga kI tRSNA vAle the / bahuta se hAthiyoM vagairaha se muni dIparatnasAgara kRt " (jJAtAdharmakathA)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 29
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 6, aMgasUtra-6, 'jJAtAdharmakathA' zrutaskandha/varga/adhyayana/ sUtrAMka parivRtta hokara vaitADhya parvata ke pAdamUla meM, parvatoM meM, dariyoM meM, kuharoM meM, kaMdarAoM meM, ujjharoM, jharaNoM meM, vidaroM meM, gar3ahoM meM, palvaloM meM, cillaloM meM, kaTaka meM, kaTapallavoM meM, taToM meM, aTavI meM, TaMkoM meM, kUToM meM, parvata ke zikharoM para, prAgbhAroM meM, maMcoM para, kAnanoM meM, vanoM meM, vanakhaNDoM meM, vanoM kI zreNiyoM meM, nadiyoM meM, nadIkakSoM meM, yUthoM meM, nadiyoM ke saMgamasthaloM meM, vApiyoM meM, puSkaraNiyoM meM, dIrghikAoM meM, guMjAlikAoM meM, sarovaroM meM, sarovaroM kI paMktiyoM meM, saraH-sara paMktiyoM meM, vanacaroM dvArA tumheM vicAra dI gaI thI / aise tuma bahusaMkhyaka hAthiyoM Adi ke sAtha, nAnA prakAra ke tarupallavoM, pAnI aura ghAsa kA upayoga karate hue nirbhaya, aura udvegarahita hokara sukha ke sAtha vicarate the-rahate the| tatpazcAt eka bAra kadAcit prAvRT, varSA, zarada hemanta aura vasanta, isa pA~ca RtuoM ke kramazaH vyatIta ho jAne para grISma Rtu kA samaya AyA / jyeSTha mAsa meM, vRkSoM kI Apasa kI ragar3a se utpanna huIM tathA sUkhe ghAsa, pattoM aura kacare se evaM vAya ke vega se pradIpta haI atyanta bhayAnaka agni se utpanna vana ke dAvAnala kI jvAlAoM se vana kA madhya bhAga sulaga uThA / dizAeM dhueM se vyApta ho gii| pracaNDa vAyu-vega se agni kI jvAlAeM TUTa jAne lagI aura cAroM ora girane lagIM / pole vRkSa bhItara hI bhItara jalane lage / vana-pradezoM ke nadI-nAloM kA jala mRta mRgAdika ke zavoM se sar3ane lagA / unakA kIcar3a kIr3oM se vyApta ho gayA / unake kinAroM kA pAnI sUkha gayA / bhaMgAraka pakSI dInatA pUrvaka Akrandana karane lage / uttama vRkSoM para sthita kAka atyanta kaThora aura aniSTa zabda karane lage / una vakSoM ke agrabhAga agnikaNoM ke kAraNa ma~ge ke samAna lAla dikhAI dene lage / pakSiyoM ke samaha pyAsa se pIr3ita hokara paMkha DhIle karake, jihvA evaM tAlu ko bAhara nIkAla karake tathA mu~ha phAr3akara sA~se lene lge| grISmakAla kI uSNatA, sUrya ke tApa, atyanta kaThora evaM pracaMDa vAyu tathA-sUkhe ghAsa ke pattoM aura kacare se yukta bavaMDara ke kAraNa bhAga-daur3a karane vAle, madonmatta evaM ghabarAe siMha Adi zvApadoM ke kAraNa parvata Akula-vyAkula ho uThe / aisA pratIta hone lagA mAno una parvatoM para mRgatRSNA rUpa paTTabaMdha ba~dhA ho / trAsa ko prApta mRga, anya pazu aura sarIsRpa idhara-udhara tar3aphane lage / isa bhayAnaka avasara para, me megha ! tumhAre pUrvabhava ke sumeruprabha nAmaka hAthI kA mukha-vivara phaTa gayA / jihvA kA agrabhAga bAhara nIkala AyA / bar3e-bar3e donoM kAna bhaya se stabdha aura vyAkulatA ke kAraNa zabda grahaNa karane meM tatpara hue / bar3I aura moTI sa~r3a sikur3a gaI / usane pU~cha UMcI kara lii| pInA ke samAna virasa araTi ke zabda-citkAra se vaha AkAzatala ko phor3atA huA sA, sItkAra karatA huA, cahu~ ora sarvatra beloM ke samUha ko chedatA huA, trasta aura bahusaMkhyaka sahasroM vRkSoM ko ukhAr3atA huA, rAjya se bhraSTa hue rAjA ke samAna, vAyu se Dolate hue jahAja ke samAna aura bavaMDara ke samAna idhara-udhara bhramaNa karatA huA evaM bArabAra lIMr3I tyAgatA huA, bahuta-se hAthiyoM ke sAtha dizAoM aura vidizAoM meM idhara-udhara bhAgadaur3a karane lgaa| ___ he megha ! tuma vahA~ jIrNa, jarA se jarjarita deha vAle, vyAkula, bhUkhe, pyAse, dubale, thake-mA~de, bahire tathA diGmUDha hokara apane yUtha se bichur3a gae / vana ke dAvAnala kI jvAlAoM se parAbhUta hue / garmI se, pyAsa se aura bhUkha se pIr3ita hokara bhaya se ghabarA gae, trasta hue / tumhArA Ananda-rasa zuSka ho gayA / isa vipatti se kaise chUTakArA pAUM, aisA vicAra karake udvigna hue / tumheM pUrI taraha bhaya utpanna ho gayA / ata eva tuma idhara-udhara daur3ane aura khUba daur3ane lage / isI samaya alpa jala vAlA aura kIcar3a kI adhikatA vAlA eka bar3A sarovara tumheM dikhAI diyA / usameM pAnI pIne ke lie binA ghATa ke hI tuma uttara gae / he megha ! vahA~ tuma kinAre se to dUra cale gae parantu pAnI taka na pahu~ca pAye aura bIca hI meM kIcar3a meM pha~sa gaye / he megha ! 'maiM pAnI pIUM aisA socakara tumana apanI sUMr3a phailAI, magara tumhArI sa~r3a bhI pAnI na pA sakI / taba he megha ! tumane punaH 'zarIra ko kIcar3a se bAhara nIkAlU~ aisA vicAra kara jora mArA to kIcar3a meM aura gAr3he pha~sa ge| tatpazcAt he megha ! eka bAra kabhI tumane eka naujavAna zreSTha hAthI ko sUMDa, paira aura dA~ta rUpI mUsaloM se prahAra karake mArA thA aura apane jhuMDa meM se bahuta samaya pUrva nIkAla diyA thA / vaha hAthI pAnI pIne ke lie usI sarovara meM utarA / usa naujavAna hAthI ne tumheM dekhA / dekhate hI use pUrva vaira kA smaraNa ho AyA / smaraNa Ate hI muni dIparatnasAgara kRt " (jJAtAdharmakathA)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 30
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 6, aMgasUtra-6, 'jJAtAdharmakathA' zrutaskandha/varga/adhyayana/ sUtrAMka usameM krodha ke cihna prakaTa hue / usakA krodha bar3ha gayA / usane raudra rUpa dhAraNa kiyA aura vaha krodhAgni se jala uThA / ata eva vaha tumhAre pAsa AyA / Akara tIkSNa dA~ta rUpI mUsaloM se tIna bAra tumhArI pITha bIMdha dI aura bIMdha kara pUrva vaira kA badalA liyA / badalA lekara hRSTa-tuSTa hokara pAnI pIyA / pAnI pIkara jisa dizA se prakaTa huA thA-AyA thA, usa dizA meM vApisa lauTa gyaa| tatpazcAt he megha ! tumhAre zarIra meM vedanA utpanna huI / vaha vedanA aisI thI ki tumheM tanika bhI caina na thI, vaha sampUrNa zarIra meM vyApta thI aura tritulA thI / vaha vedanA kaThora yAvat bahuta hI pracaNDa thI, dussaha thI / usa vedanA ke kAraNa tumhArA zarIra pitta-jvara se vyApta ho gayA aura zarIra meM dAha utpanna ho gayA / usa samaya tuma isa bUrI hAlata meM rahe / tatpazcAt he megha ! tuma usa ujjvala-becaina banA dene vAlI yAvat dussaha vedanA ko sAta dina-rAta paryanta bhoga kara, eka sau bIsa varSa kI Ayu bhogakara, ArtadhyAna ke vazIbhUta evaM duHkha se pIr3ita hue / tuma kAlamAsa meM kAla karake, isI jambUdvIpa ke bharatakSetra meM, dakSiNArdha bharata meM, gaMgA nAmaka mahAnadI ke dakSiNa kinAre para, viMdhyAcala ke samIpa eka madonmatta zreSTha gaMdhahastI se, eka zreSTha hathinI kI kuMkha meM hAthI ke bacce ke rUpa meM utpanna hae / tatpazcAt usa hathinI ne nau mAsa pUrNa hone para vasanta mAsa meM tumheM janma diyaa| he megha ! tuma garbhAvAsa se mukta hokara gajakalabhaka bhI ho gae / lAla kamala ke samAna lAla aura sukumAra hue / japAkusuma, rakta varNa pArijAta nAmaka vRkSa ke puSpa, lAkha ke rasa, sarasa kuMkuma aura sandhyAkAlIna bAdaloM ke raMga ke samAna raktavarNa hue / apane yUthapati ke priya hue / gaNikAoM jaisI yuvatI hathiniyoM ke udara-pradeza meM apanI sUMDa jAlakate hue kAma-krIr3A meM tatpara rahane lage / isa prakAra saikar3oM hAthiyoM se parivRtta hokara tuma parvata ke ramaNIya kAnanoM meM sukhapUrvaka vicarane lage / he megha ! tuma yauvana ko prApta hue / phira yUthapati ne kAladharma ko prApta hone para, tuma svayaM hI usa yUtha ko vahana karane lage / he megha ! vanacaroM ne tumhArA nAma meruprabha rakhA / tuma cAra dA~ta vAle hastiratna hue / he megha ! tuma sAta aMgoM se bhUmi kA sparza karane vAle, Adi pUrvokta vizeSaNoM se yukta yAvat sundara rUpa vAle hue / he megha ! tuma vahA~ sAta sau hAthiyoM ke yUtha kA adhipatitva, svAmitva, netRtva Adi karate hue tathA unakA pAlana karate hue abhiramaNa karane lge| taba eka bAra kabhI grISmakAla ke avasara para jyeSTha mAsa meM, vana ke dAvAnala kI jvAlAoM se vana-pradeza jalane lage / dizAeM dhUma se vyApta ho gaIM / usa samaya tuma bavaNDara kI taraha idhara-udhara bhAgadaur3a karane lge| bhayabhIta hue, vyAkula hue aura bahuta Dara gae / taba bahuta se hAthiyoM yAvat hathiniyoM Adi ke sAtha, unase parivRtta hokara, cAroM ora eka dizA se dUsarI dizA meM bhAge / he megha ! usa samaya usa vana ke dAvAnala ko dekhakara tumheM isa kA adhyavasAya, cintana evaM mAnasika vicAra utpanna huA-'lagatA hai jaise isa prakAra kI agni kI utpatti maiMne pahale bhI kabhI anubhava kI hai| tatpazcAt he megha ! vizuddha hotI huI lezyAoM, zubha adhyavasAya, zubha pariNAma aura jAtismaraNa ko AvRtta karanevAle karmoM kA kSayopazama hone se IhA, apoha, mArgaNA aura gaveSaNA karate hue tumheM saMjJI jIvoM ko prApta hone vAlA jAtismaraNa jJAna utpanna huA / tatpazcAt megha ! tumane yaha artha-samyak prakAra se jAna liyA ki - 'nizcaya hI maiM vyatIta hue dUsare bhava meM, isI jambUdvIpa nAmaka dvIpa meM, bharatakSetra meM, vaitADhya parvata kI talahaTI meM sukhapUrvaka vicaratA thA / vahA~ isa prakAra kA mahAna agni kA saMbhava-prAdurbhAva maiMne anubhava kiyA hai / ' tadanantara he megha ! tuma usa bhava meM usI dina ke antima prahara taka apane yUtha ke sAtha vicaraNa karate the| he megha ! usake bAda zatru hAthI kI mAra se mRtyu ko prApta hokara dUsare bhava meM sAta hAtha UMce yAvat jAtismaraNa se yukta, cAra dA~ta vAle meruprabha nAmaka hAthI hue| tatpazcAt he megha ! tumheM isa prakAra kA adhyavasAya-cintana, saMkalpa utpanna huA ki-'mere lie yaha zreyaskara hai ki isa samaya gaMgA mahAnadI ke dakSiNI kinAre para viMdhyAcala kI talahaTI meM dAvAnala se rakSA karane ke lie apane yUtha ke sAtha bar3A maMDala banAUM / ' isa prakAra vicAra karake he megha ! tumane eka bAra kabhI prathama varSAkAla meM khUba varSA hone para gaMgA mahAnadI ke samIpa bahuta-se hAthiyoM yAvat hathiniyoM se parivRtta hokara eka muni dIparatnasAgara kRt " (jJAtAdharmakathA)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 31
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 6, aMgasUtra-6, 'jJAtAdharmakathA' zrutaskandha/varga/adhyayana/ sUtrAMka yojana parimita bar3e ghere vAlA vizAla maMDala banAyA / usa maMDala meM jo kucha bhI ghAsa, patte, kASTha, kA~Te, latA, beleM, DhUMTha, vRkSa yA paudhe Adi the, una sabako tIna bAra hilA kara paira se ukhAr3A, sUMDa se pakar3A aura eka aura le jAkara DAla diyA / he megha ! tatpazcAt tuma usI maMDala ke samIpa gaMgA mahAnadI ke dakSiNI kinAre, viMdhyAcala ke pAdamUla meM, parvata Adi pUrvokta sthAnoM meM vicaraNa karane lage / he megha ! kisI anya samaya madhya varSARtu meM khUba varSA hone para tuma usa sthAna para gae jahA~ maMDala thA / vahA~ jAkara dUsarI bAra, isI prakAra antima varSA-rAtri meM bhI ghora vRSTi hone para jahA~ maMDala thA, vahA~ jAkara tIsarI bAra usa maMDala ko sApha kiyA / vahA~ jo bhI ghAsa, patte, kASTha, kA~Te, latA, baileM, DhUMTha, vRkSa yA paudhe Uge the, una sabako ukhAr3akara sukhapUrvaka vicaraNa karane lge| he megha ! tuma gajendra paryAya meM vartta rahe the ki anukrama se kamaliniyoM ke vana kA vinAza karane vAlA, kuMda aura lodhra ke puSpoM kI samaddhi se sampanna tathA atyanta hima vAlA hemanta Rta vyatIta ho gayA aura abhinava grISma kAla A paha~cA / usa samaya tama vanoM meM vicaraNa kara rahe the| vahA~ krIDA karate samaya vana kI hathiniyA~ tamhAre Upara vividha prakAra ke kamaloM evaM puSpoM kA prahAra karatI thIM / tuma usa Rtu meM utpanna puSpoM ke ba karNa ke AbhUSaNoM se maMDita aura manohara the / mada ke kAraNa vikasita gaMDasthaloM ko Ardra karane vAle tathA jharate hue sugandhita madajala se tuma sugandhamaya bana gae the / hathiniyoM se ghire the / saba taraha se Rtu sambandhI zobhA utpanna huI thI / usa grISmakAla meM sUrya kI prakhara kiraNeM par3a rahI thIM / usa grISmaRtu ne zreSTha vRkSoM ke zikharoM ko zuSka banA diyA thA / vaha bar3A hI bhayaMkara pratIta hotA thA / zabda karane vAle zrRMgAra nAmaka pakSI bhayAnaka zabda kara rahe the| patra, kASTha, tRNa aura kacare ko ur3Ane vAle pratikUla pavana se AkAzatala aura vRkSoM kA samUha vyApta ho gayA thA / vaha bavaNDaroM ke kAraNa bhayAnaka dIkha par3atA thA / pyAsa ke kAraNa utpanna vedanAdi doSoM se grasta aura isI kAraNa idhara-udhara bhaTakate hue zvApadoM se yukta thA / dekhane meM aisA bhayAnaka grISmaRtu, utpanna hue dAvAnala ke kAraNa adhika dAruNa ho gayA / vaha dAvAnala vAyu ke saMcAra ke kAraNa phailA huA aura vikasita huA thA / usake zabda kA prakAra atyadhika bhayaMkara thA / vRkSoM se girane vAle madhu kI dhArAoM se siJcita hone ke kAraNa vaha atyanta vRddhi ko prApta huA thA, dhadhakane kI dhvani se parivyApta thA / vaha atyanta camakatI huI cinagAriyoM se yukta aura dhUma vyApta thA / saikar3oM ke prANoM kA anta karane vAlA thA / isa prakAra tIvratA ko prApta dAvAnala ke kAraNa vaha grISma Rtu atyanta bhayaGkara dikhAI detI thii| he megha ! tuma usa dAvAnala kI jvAlAoM se AcchAdita ho IcchAnusAra gamana karane meM asamartha ho gae / dhUeM ke kAraNa utpanna hue andhakAra se bhayabhIta ho gae / agni ke tApa ko dekhane se tumhAre donoM kAna araghaTTa ke tuMba ke samAna stabdha raha gae / tumhArI moTI aura bar3I sa~r3a sikur3a gii| tumhAre camakate hue netra bhaya ke kAraNa idhara-udhara phirate-dekhane lage / jaise vAyu ke kAraNa mahAmegha kA vistAra ho jAtA hai, usI prakAra vega ke kAraNa tumhArA svarUpa vistRta dikhAI dene lagA / pahale dAvAnala ke bhaya se bhItahRdaya hokara dAvAnala se apanI rakSA karane ke lie, jisa dizA meM tRNa ke pradeza aura vRkSa Adi haTAkara saphAcaTa pradeza banAyA thA aura jidhara vaha maMDala banAyA thA, udhara hI jAne kA tumane vicAra kiyaa| vahIM jAne kA nizcaya kiyaa| he megha ! kisI anya samaya pA~ca RtaeM vyatIta ho jAne para grISmakAla ke avasara para jyeSTha mAsa meM, vakSoM kI paraspara kI ragar3a se utpanna dAvAnala ke kAraNa yAvat agni phaila gaI aura mRga, pazu, pakSI tathA sarIsRpa Adi bhAga-daur3a karane lage / taba tuma bahuta-se hAthiyoM Adi ke sAtha jahA~ vaha maMDala thA, vahA~ jAne ke lie daur3e / usa maMDala meM anya bahuta se siMha, bAgha, bher3iyA, dvIpikA (cite), rIcha, taraccha, pArAsara, zarabha, zRMgAla, biDAla, zvAna, zUkara, kharagoza, lomar3I, citra aura cillana Adi pazu agni ke bhaya se ghabarA kara pahale hI A ghUse the aura eka sAtha biladharma se rahe hue the arthAt jaise eka bila meM bahuta se makor3e ThasAThasa bhare rahate haiM, usI prakAra usa maMDala meM bhI pUrvokta prANI ThasAThasa bhare the / tatpazcAt he megha ! tuma jahA~ maMDala thA, vahA~ Ae aura Akara una bahusaMkhyaka siMha yAvat cillana Adi ke sAtha eka jagaha biladharma meM Thahara ge| muni dIparatnasAgara kRt " (jJAtAdharmakathA)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 32
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 6, aMgasUtra-6, 'jJAtAdharmakathA' zrutaskandha/varga/adhyayana/ sUtrAMka he megha ! tumane paira se zarIra khujAUM aisA socakara paira upara UThAyA / isI samaya usa khAlI huI jagaha meM, anya balavAn prANiyoM dvArA prerIta-dhakiyAyA huA eka zazaka praviSTa ho gayA / taba he megha ! tumane pera khujA kara socA ki maiM paira nIce rakhU, parantu zazaka ko paira kI jagaha meM ghUsA huA dekhA / dekhakara prANoM kI anukampA se, vanaspati rUpa bhUtoM kI anukampA se, jIvoM kI anukampA se tathA sattvoM kI anukampA se vaha paira adhara hI uThAe rakhA / taba usa prANAnukampA yAvat sattvAnukampA se tumane saMsAra parIta kiyA aura manuSyAyu kA bandha kiyA / vaha dAvAnala ar3hAI ahorAtra paryanta usa vana ko jalA kara pUrNa ho gayA, uparata ho gayA, upazAnta ho gayA, bujha gayA / taba vaha bahuta se siMha yAvat cillanaka Adi pUrvokta prANIyoM ne una vana-dAvAnala ko pUrNa huA yAvat bujhA huA dekhA aura dekhakara ve agni ke bhaya se mukta hue / ve pyAsa evaM bhUkha se pIr3ita hote hue usa maMDala se bAhara nIkale aura saba dizAoM aura vidizAoM meM phaila gae / he megha ! usa samaya tuma jIrNa, jarA se jarjarIta zarIra vAle, zithila evaM saloM vAlI camar3I se vyApta gAtra vAle, durbala, thake hue, bhUkhe-pyAse, zArIrika zakti se hIna, sahArA na hone se nirbala, sAmarthya se rahita aura calane phirane kI zakti se rahita evaM ThaMTha kI bhA~ti stabdha raha ge| 'maiM vega se calU~ aisA vicAra kara jyoM hI paira pasArA ki vidyuta se AghAta pAe hae rajatagiri ke zikhara ke samAna tuma dhar3Ama se dharatI para gira pdd'e| tatpazcAt he megha ! tumhAre zarIra meM utkaTa vedanA utpanna haI / zarIra pittajvara se vyApta ho gayA aura zarIra meM jalana hone lgii| tuma aisI sthiti meM rahe / taba he megha ! tuma usa utkaTa yAvat dussaha vedanA ko tIna rAtri-divasa paryanta bhogate rahe / anta meM sau varSa kI pUrNa Ayu bhogakara isI jambUdvIpa nAmaka dvIpa meM bhAratavarSa meM rAjagRha nagara meM zreNika rAjA kI dhAriNI devI kI kuMkha meM kumAra ke rUpa meM utpanna hue| sUtra - 38 tatpazcAt he megha ! tuma anukrama se garbhavAsa se bAhara Ae-tumhArA janma huA / bAlyAvasthA se mukta hue aura yuvAvasthA ko prApta hue / taba mere nikaTa muNDita hokara gRhavAsa se anagAra hue / to he megha ! jaba tuma tiryaMca yonirUpa paryAya ko prApta the aura jaba tumheM samyaktva-ratna kA lAbha bhI nahIM huA thA, usa samaya bhI tumane prANiyoM kI anukampA se prerIta hokara yAvat apanA paira adhara hI rakhA thA, nIce nahIM TikAyA thA, to phira he megha ! isa janma meM tuma vizAla kula meM janme ho, tumheM upaghAta se rahita zarIra prApta huA hai / prApta huI pA~coM indriyoM kA tumane damana kiyA hai aura utthAna, bala, vIrya, puruSakAra aura parAkrama se yukta ho aura mere samIpa muNDita hokara gRhavAsa kA tyAga kara agehI bane ho, phira bhI pahalI aura pIchalI rAtri ke samaya zramaNa nirgrantha vAcanA ke lie yAvat dharmAnuyoga ke cintana ke lie tathA uccAra-prasravaNa ke lie Ate-jAte the, usa samaya tumheM aneka hAtha kA sparza huA, paira kA sparza huA, yAvat rajakaNoM se tumhArA zarIra bhara gayA, use tuma samyak prakAra se sahana na kara sake / binA kSubdha hue sahana na kara sake / adInabhAva se titikSA na kara sake / zarIra ko nizcala rakhakara sahana na kara sake tatpazcAt meghakumAra anagAra ko zramaNa bhagavAna mahAvIra ke pAsa se yaha vRttAnta sUna-samajha kara, zubha pariNAmoM ke kAraNa, prazasta adhyavasAyoM ke kAraNa, vizuddha hotI huI lezyAoM ke kAraNa aura jAtismaraNa ko AvRtta karane vAle jJAnAvaraNa karma ke kSayopazama ke kAraNa, IhA, apoha, mArgaNA aura gaveSaNA karate hue, saMjJI jIvoM ko prApta hone vAlA jAtismaraNa jJAna utpanna huA / usase megha muni ne apanA pUrvokta vRttAnta samyak prakAra se jAna liyA / tatpazcAt zramaNa bhagavAna mahAvIra ke dvArA meghakumAra ko pUrva vRttAnta smaraNa karA dene se dugunA saMvega prApta huA / usakA mukha Ananda ke A~suoM se paripUrNa ho gayA / harSa ke kAraNa meghadhArA se Ahata kadaMbapuSpa kI bhA~ti roma vikasita ho ge| usane zramaNa bhagavAna mahAvIra ko vandana kiyA, namaskAra kiyA / vandananamaskAra karake isa prakAra kahA-'bhante ! Aja se maiMne apane donoM netra choDakara samasta zarIra zramaNa nirgranthoM ke lie samarpita kiyaa| isa prakAra kahakara meghakumAra ne punaH zramaNa bhagavAna mahAvIra ko vandana-namaskAra kiyA / vandana-namaskAra karake isa bhA~ti kahA-'bhagavan ! merI IcchA hai ki aba Apa svayaM hI dUsarI bAra mujhe pravrajita muni dIparatnasAgara kRt " (jJAtAdharmakathA)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 33
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 6, aMgasUtra-6, 'jJAtAdharmakathA' zrutaskandha/varga/adhyayana/ sUtrAMka kareM, svayaM hI muNDita kareM, yAvat svayaM hI jJAnAdika AcAra, gocara-gocarI ke lie bhramaNa yAtrA-piNDavizuddhi Adi saMyamayAtrA tathA mAtrA-pramANayukta AhAra grahaNa karanA, ityAdi svarUpa vAle zramaNadharma kA upadeza deN| tatpazcAt zramaNa bhagavAna mahAvIra ne meghakumAra ko svayameva punaH dIkSita kiyA, yAvat svayameva yAtrA-mAtrA rUpa dharma kA upadeza diyaa| kahA-'he devAnupriya! isa prakAra gamana karanA, baiThanA cAhie, zayana karanA cAhie, AhAra karanA aura bolanA cAhie / prANoM, bhUtoM, jIvoM aura sattvoM kI rakSA rUpa saMyama meM pravRtta rahanA cAhie / tAtparya yaha hai ki muni ko pratyeka kriyA yatanA ke sAtha karanA cAhie / tatpazcAt meghamunine zramaNa bhagavAna mahAvIra ke isa prakAra ke dhArmika upadeza ko samyak prakAra se aMgIkAra kiyA / aMgIkAra karake usI prakAra vartAva karane lage yAvata saMyama meM udyama karane lge| taba megha IryAsamiti Adi se yakta anagAra hae (anagAra varNana jaannaa)| una megha manine zramaNa bhagavAna mahAvIra ke nikaTa rahakara tathA prakAra ke sthavira maniyoM se sAmAyika se Arambha karake gyAraha aMgazAstroM kA adhyayana kiyA / bahata se upavAsa, belA, telA, paMcaulA Adi se tathA ardhamAsa khamaNa evaM mAsakhamaNa Adi tapasyA se AtmA ko bhAvita karate hue ve vicarane lage / tatpazcAt zramaNa bhagavAna mahAvIra rAjagRha nagara se, guNazIlaka caitya se nIkale / bAhara janapadoM meM vihAra karane lge| sUtra - 39 tatpazcAt una megha anagAra ne kisI anya samaya zramaNa bhagavAna mahAvIra kI vandanA kI, namaskAra kiyaa| vandanA-namaskAra karake kahA-'bhagavan ! maiM ApakI anumati pAkara eka mAsa kI maryAdA vAlI bhikSupratimA ko aMgIkAra karake vicarane kI IcchA karatA hU~ | bhagavAn ne kahA-'devAnupriya ! tumheM jaisA sukha upaje vaisA karo / pratibandha na karo, vilamba na kro|' tatpazcAt zramaNa bhagavAna mahAvIra dvArA anumati pAe hue anagAra eka mAsa kI bhikSupratimA aMgIkAra karake vicarane lage / eka mAsa kI bhikSupratimA ko yathAsUtra-sUtra ke anusAra, kalpa ke anusAra, mArga ke anusAra samyak prakAra ke kAya se grahaNa kiyA, nirantara sAvadhAna rahakara usakA pAlana kiyA, dena guru ko dekara zeSa bacA bhojana karake zobhita kiyA, athavA aticAroM kA nivAraNa karake zodhana kiyA, pratimA kA kAla pUrNa ho jAne para bhI kiMcit kAla adhika pratimA meM rahakara tIrNa kiyA, pAraNa ke dina pratimA sambandhI kAryoM kA kathana karake kIrtana kiyA / isa prakAra samIcIna rUpa se kAyA se sparza karake, pAlana karake, zobhita yA zodhita karake, tIrNa karake evaM kIrtana karake punaH zramaNa bhagavAna mahAvIra ko vandana-namaskAra karake isa prakAra kahA 'bhagavan ! ApakI anumati prApta karake maiM do mAsa kI bhikSupratimA aMgIkAra karake vicaranA cAhatA huuN|' bhagavAna ne kahA-'devAnupriya ! jaise sukha upaje vaisA karo / pratibandha mata karo / ' jisa prakAra pahalI pratimA meM AlApaka kahA hai, usI prakAra dUsarI pratimA do mAsa kI, tIsarI tIna mAsa kI, cauthI cAra mAsa kI, pA~cavI pA~ca mAsa kI, chaThI chaha mAsa kI, sAtavIM sAta mAsa kI, sAta ahorAtra kI, sAta ahorAtra kI, sAta ahorAtra kI aura eka-eka ahorAtra pratimA kI kahanA cAhie / tatpazcAt megha anagAra ne bArahoM bhikSupratimAoM kA samyak prakAra se kAya se sparza karake, pAlana karake, zodhana karake, tIrNa karake aura kIrtana karake punaH zramaNa bhagavAna mahAvIra ko vandana-namaskAra kiyA / vandana-namaskAra karake isa prakAra kahA-'bhagavan ! maiM ApakI AjJA prApta karake guNaratnasaMvatsara nAmaka tapazcaraNa aMgIkAra karanA cAhatA huuN| bhagavAna bole-'he devAnupriya ! jaise sukha upaje vaisA kro| pratibandha mata kro| tatpazcAt megha anagAra pahale mahIne meM nirantara caturthabhakta arthAt ekAntara upavAsa kI tapasyA ke sAtha vicarane lage / dina meM utkaTa Asana se rahate aura AtApanA lene kI bhUmi meM sUrya ke sanmukha AtApanA lete / rAtri meM prAvaraNa se rahita hokara vIrAsana meM sthita rahate the / isI prakAra dUsare mahIne nirantara SaSThabhakta tapa-belA, tIsare mahIne aSTamabhakta tathA cauthe mAsa meM dazamabhakta tapa karate hue vicarane lage / dina meM utkaTa Asana se sthita rahate, sUrya ke sAmane AtApanA bhUmi meM AtApanA lete aura rAtri meM prAvaraNa rahita hokara vIrAsana se rahate, pA~cave mAsa meM muni dIparatnasAgara kRt " (jJAtAdharmakathA)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 34
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 6, aMgasUtra - 6, 'jJAtAdharmakathA ' zrutaskandha/varga/adhyayana / sUtrAMka dvAdazama-dvAdazama kA nirantara tapa karane lage / dina meM ukaDU Asana se sthira hokara, sUrya ke sanmukha AtApanAbhUmi meM AtApanA lete aura rAtri meM prAvaraNarahita hokara vIrAsana se rahate the / , isI prakAra ke AlApaka ke sAtha chaThe mAsa meM chaha-chaha upavAsa kA, sAtave mAsa meM sAta-sAta upavAsa kA, AThaveM mAsa meM ATha-ATha upavAsa kA, nauveM mAsa meM nau-nau upavAsa kA dasaveM mAsa meM dasa-dasa upavAsa kA, gyArahaveM mAsa meM gyAraha - gyAraha upavAsa kA, bArahaveM mAsa meM bAraha-bAraha upavAsa kA, terahaveM mAsa meM teraha-teraha upavAsa kA, caudahaveM mAsa meM caudaha-caudaha upavAsa kA, pandrahave mAsa meM pandraha - pandraha upavAsa kA aura solahave mAsa meM solaha-solaha upavAsa kA nirantara tapa karate hue vicarane lge| dina meM ukaDI Asana se sUrya ke sanmukha AtApanAbhUmi meM AtApanA lete the aura rAtri meM prAvaraNarahita hokara vIrAsana se sthita rahate the / isa prakAra megha anagAra ne guNaratna saMvatsara nAmaka tapaHkarma kA sUtra ke anusAra, kalpa ke anusAra tathA mArga ke anusAra samyak prakAra ke kAya dvArA sparza kiyA, pAlana kiyA, zodhita yA zobhita kiyA tathA kIrtita kiyA / sUtra ke anusAra aura kalpa ke anusAra yAvat kIrtana karake zramaNa bhagavAna mahAvIra ko vandana kiyA, namaskAra kiyA / vandananamaskAra karake bahuta se SaSThabhakta, aSTabhakta, dazamabhakta, dvAdazabhakta Adi tathA ardhamAsakhamaNa evaM mAsakhamaNa Adi vicitra prakAra ke tapazcaraNa karake AtmA ko bhAvita karate hue vicarane lage / / sUtra - 40 tatpazcAt megha anagAra usa urAla, vipula, sazrIka prayatnasAdhya, bahumAnapUrvaka gRhIta, kalyANakArI zivadhanya, mAMgalya-udagra, udAra, uttama mahAna prabhAva vAle tapaH karma se zuSka- nIrasa zarIra vAle, bhUkhe, rUkSa, mAMsarahita aura rudhirarahita ho gae / uThate-uThate unake hAr3a kar3akar3Ane lage / unakI haDDiyA~ kevala camar3e se mar3hI raha gaI / zarIra kRza 'aura nasoM se vyApta ho gayA / vaha apane jIva ke bala se hI calate evaM jIva ke bala se hI khar3e rahate / bhASA bolakara thaka jAte, bAta karate-karate thaka jAte, yahA~ taka ki 'maiM bolU~gA' aisA vicAra karate hI thaka jAte the| ugra tapasyA ke kAraNa unakA zarIra atyanta durbala ho gayA thA / jaise koI koyale se bharI gAr3I ho, lakar3iyoM se bharI gAr3I ho, sUkhe pattoM se bharI gAr3I ho, tiloM se bharI gAr3I ho, athavA eraMDa ke kASTha se bharI gAr3I ho, dhUpa meM DAlakara sukhAI huI ho, vaha gAr3I khar3abar3a kI AvAja karatI huI calatI huI aura AvAja karatI huI ThaharatI hai, usI prakAra megha anagAra hAr3oM kI khar3akhar3AhaTa ke sAtha calate the aura khar3akhar3AhaTa ke sAtha khar3e rahate the / vaha tapasyA se to upacita the, magara mA~sa aura rudhira se apacita-the / vaha bhasma ke samUha se AcchAdita agni kI taraha tapasyA ke teja se dedIpyamAna the / vaha tapasteja kI lakSmI se atIva zobhAyamAna ho rahe the| usa kAla aura usa samaya meM zramaNa bhagavAna mahAvIra dharma kI Adi karane vAle, tIrtha kI sthApanA karane vAle, yAvat anukrama se calate hue, eka grAma ko pAra karate hue, sukhapUrvaka vihAra karate hue, jahA~ rAjagRha nagara thA aura jahA~ guNazIla caitya thA, usI jagaha padhAre / padhAra kara yathocita avagraha AjJA lekara saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue vicarane lage / tatpazcAt una megha anagAra ko rAtri meM pUrva rAtri aura pIchalI rAtri ke samaya arthAt madhya rAtri meM dharmajAgaraNa karate hue isa prakAra kA adhyavasAya utpanna huA isa prakAra meM isa pradhAna tapa ke kAraNa, ityAdi pUrvokta saba kathana yahA~ kahanA cAhie, yAvat bhASA bolUMgA aisA vicAra Ate hI thaka jAtA hU~, to abhI mujha meM uThane kI zakti hai, vaha, vIrya, puruSakAra, parAkrama, zraddhA, dhRti aura saMvega hai, to jaba taka mujha meM utthAna, kArya karane kI zakti, bala, vIrya, puruSakAra, parAkrama, zraddhA, dhRti aura saMvega hai, to jaba taka mujha meM utthAna, kArya karane kI zakti, bala, vIrya, puruSakAra, parAkrama, zraddhA, dhRti aura saMvega hai tathA jaba taka mere dharmAcArya dharmopadezaka zramaNa bhagavAna mahAvIra gaMdhahastI ke samAna jinezvara vicara rahe haiM, taba taka, kala rAtri ke prabhAta rUpa meM prakaTa hone para yAvat sUrya ke teja se jAjvalyamAna hone para maiM zramaNa bhagavAna mahAvIra ko vandanA aura namaskAra karake, zramaNa bhagavAna mahAvIra kI AjJA lekara svayaM hI pA~ca mahAvratoM ko punaH aMgIkAra karake gautama Adi zramaNa nirgranthoM tathA muni dIparatnasAgara kRt " (jJAtAdharmakathA )" AgamasUtra - hinda- anuvAda" - Page 35
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 6, aMgasUtra-6, 'jJAtAdharmakathA' zrutaskandha/varga/adhyayana/ sUtrAMka nirgranthiyoM se kSamAyAcanA karake tathArUpadhArI evaM yogavahana Adi kriyAeM jinhoMne kI hai, aise sthavira sAdhuoM ke sAtha dhIre-dhIre, vipulAcala para ArUr3ha hokara svayaM hI saghana megha ke sadRza pRthvIzilApaTTaka kA pratilekhana karake, saMlekhanA svIkAra karake, AhAra-pAnI kA tyAga karake, pAdapopagamana anazana dhAraNa karake mRtyu kI bhI AkAMkSA na karatA huA vicruuN| megha muni ne isa prakAra vicAra karake dUsare dina rAtri ke prabhAta rUpa meM pariNata hone para yAvat sUrya ke jAjvalyamAna hone para jahA~ zramaNa bhagavAna mahAvIra the, vahA~ pahu~ce / zramaNa bhagavAna mahAvIra ko tIna bAra, dAhinI ora se pradakSiNA kI / pradakSiNA karake vandanA-namaskAra karake na bahata samIpa aura na bahata dUra yogya sthAna para rahakara bhagavAna kI sevA karate hue, namaskAra karate hue, sanmukha vinaya ke sAtha donoM hAtha jor3akara upAsana karane lage / arthAt baiTha gae / 'he megha !' isa prakAra sambodhana karake zramaNa bhagavAna ne megha anagAra se isa bhA~ti kahA'nizcaya hI he megha ! rAtri meM, madhyarAtri ke samaya, dharma-jAgaraNA jAgate hae tamheM isa prakAra kA vicAra utpanna haA hai ki-isa prakAra nizcaya hI maiM isa pradhAna tapa ke kAraNa durbala ho gayA hU~, ityAdi yAvat tuma turanta mere nikaTa Ae ho| he megha ! kyA yaha artha samartha hai ? arthAt yaha bAta satya hai ?' megha muni bole-'jI hA~' jaba bhagavAna ne kahA'devAnupriya ! jaise sukha upaje vaisA karo / pratibandha na karo / ' tatpazcAt megha anagAra zramaNa bhagavAna mahAvIra kI AjJA prApta karake hRSTa-tuSTa hue / unake hRdaya meM Ananda huA / vaha utthAna karake uThe aura uThakara zramaNa bhagavAna mahAvIra ko tIna bAra dakSiNa dizA se Arambha karake pradakSiNA kI / pradakSiNA karake vandanA kI, namaskAra kiyA / vandanA namaskAra karake svayaM hI pA~ca mahAvratoM kA uccAraNa kiyA aura gautama Adi sAdhuoM ko tathA sAdhvIyoM ko khamAyA / khamA kara tathArUpa aura yogavahana Adi kiye hue sthavira saMtoM ke sAta dhIre-dhIre vipula nAmaka parvata para ArUr3ha hue / ArUr3ha hokara svayaM hI saghana megha ke samAna pRthvI-zilApaTTaka kI pratilekhanA kI / pratilekhanA karake darbha kA saMthArA bichAyA aura usa para ArUr3ha ho gae / pUrva dizA ke sanmukha padmAsana se baiThakara, donoM hAtha jor3akara aura unheM mastaka se sparza karake isa prakAra bole-'arihaMta bhagavAna ko yAvat siddhi ko prApta saba tIrthaMkaroM ko namaskAra ho / mere dharmAcArya yAvat siddhigati ko prApta karane ke icchuka zramaNa bhagavAna mahAvIra ko namaskAra ho / vahA~ sthita bhagavAna ko yahA~ sthita maiM vandanA karatA huuN| vahA~ sthita bhagavAna yahA~ sthita mujhako dekheM / isa prakAra kahakara bhagavAna ko vandanA kI; namaskAra kiyA / vandanA-namaskAra karake isa prakAra kahA pahale bhI maiMne zramaNa bhagavAna mahAvIra ke nikaTa samasta prANAtipAta kA tyAga kiyA hai, mRSAvAda, adattAdAna, maithuna, parigraha, krodha, nAma, mAyA, lobha, rAga, dveSa, kalaha, abhyAkhyAna, paizunya, paraparivAda, dharma meM arati, adharma meM rati, mAyAmRSA aura mithyAdarzanazalya, ina saba aThAraha pApasthAnoM kA pratyAkhyAna kiyA hai / aba bhI maiM unhIM bhagavAna ke nikaTa sampUrNa prANAtipAta kA pratyAkhyAna karatA hU~, yAvat mithyAdarzanazalya kA pratyAkhyAna karatA hU~ tathA saba prakAra ke azana, pAna, khAdima aura svAdima rUpa cAroM prakAra ke AhAra kA AjIvana pratyAkhyAna karatA huuN| aura yaha zarIra jo iSTa hai, kAnta hai aura priya hai, yAvat vividha prakAra ke roga, zulAdika AtaMka, bAIsa parISaha aura upasarga sparza na kareM, aise rakSA kI hai, isa zarIra kA bhI maiM antima zvAsocchavAsa paryanta parityAga karatA huuN| isa prakAra kahakara saMlekhanA ko aMgIkAra karake, bhaktapAna kA tyAga karake, pAdapopagamana samAdhimaraNa aMgIkAra kara mRtyu kI bhI kAmanA na karate hue megha muni vicarane lage / taba ve sthavira bhagavaMta glAnirahita hokara megha anagAra kI vaiyAvRtya karane lge| tatpazcAt vaha megha anagAra zramaNa bhagavAna mahAvIra ke tathArUpa sthaviroM ke sannikaTa sAmAyika Adi gyAraha aMgoM kA adhyayana karake, lagabhaga bAraha varSa taka cAritra paryAya kA pAlana karake, esa mAsa kI saMlekhanA ke dvArA AtmA ko kSINa karake, anazana se sATha bhakta cheda kara, AlocanA pratikramaNa karake, mAyA, mithyAtva aura nidAna zalyoM ko haTAkara samAdhi ko prApta hokara anukrama se kAladharma ko prApta hue / megha anagAra ke sAtha gaye muni dIparatnasAgara kRt " (jJAtAdharmakathA)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 36
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 6, aMgasUtra-6, 'jJAtAdharmakathA' zrutaskandha/varga/adhyayana/ sUtrAMka hae sthavira bhagavaMtoM ne megha anagAra ko kramazaH kAlagata dekhA / dekhakara parinirvANanimittaka kAyotsarga karake megha muni ke upakaraNa grahaNa kiye aura vipula parvata se dhIre-dhIre nIce utare / jahA~ guNazIla caitya thA aura jahA~ zramaNa bhagavAna mahAvIra the vahIM pahu~ce / zramaNa bhagavAna mahAvIra ko vandanA kI, namaskAra kiyA / isa prakAra bole-Apa devAnupriya ke antevAsI megha anagAra svabhAva se bhadra aura yAvat vinIta the / vaha devAnupriya se anumati lekara gautama Adi sAdhuoM aura sAdhvIyoM ko khamA kara hamAre sAtha vipula parvata para dhIre-dhIre ArUr3ha hue / svayaM hI saghana megha ke samAna kRSNavarNa pRthvIzilApaTTaka kA pratilekhana kiyA / pratilekhana karake bhakta-pAna kA pratyAkhyAna kara diyA aura anukrama se kAladharma ko prApta hue / he devAnupriya ! yaha hai megha anagAra ke upakaraNa / sUtra-41 'bhagavan!' isa prakAra kahakara bhagavAna gautama ne zramaNa bhagavAna mahAvIra ko vandanA kI, namaskAra kiyaa| vandana-namaskAra karake isa prakAra kahA-'devAnupriya ke antevAsI megha anagAra the / bhagavan ! yaha megha anagAra kAla-mAsa meM kAla karake kisa gati meM gae? aura kisa jagaha utpanna hue? 'he gautama!' isa prakAra kahakara zramaNa bhagavAna mahAvIra ne bhagavAna gautama se kahA-he gautama ! merA antevAsI megha nAmaka anagAra prakRti se bhadra yAvat vinIta thA / usane tathArUpa sthaviroM se sAmAyika se prArambha karake gyAraha aMgoM kA adhyayana kiyA / adhyayana karake bAraha bhikSu-pratimAoM kA aura guNaratnasaMvatsara nAmaka tapa kA kAya se sparza karake yAvat kIrtana karake, merI AjJA lekara gautama Adi sthaviroM ko khamAyA / khamAkara tathArUpa yAvat sthaviroM ke sAtha vipula parvata para ArohaNa kiyA / darbha kA saMthArA bichAyA / phira darbha ke saMthAre para sthita hokara svayaM hI pA~ca mahAvratoM kA uccAraNa kiyA, bAraha varSa taka sAdhutva-paryAya kA pAlana karake eka mAsa kI saMlekhanA se apane zarIra ko kSINa karake, sATha bhakta anazana se chedana karake, AlocanA-pratikramaNa karake, zalyoM ko nirmUla karake samAdhi ko prApta hokara, kAla-mAsa meM mRtyu ko prApta karake, Upara candra, sUrya, grahagaNa, nakSatra aura tArA rUpa jyotiScakra se bahuta yojana, bahuta saikar3oM yojana, bahuta hajAroM yojana, bahuta lAkhoM yojana, bahuta karor3oM yojana aura bahuta kor3Akor3I yojana lA~ghakara, Upara jAkara saudharma IzAna sanatkumAra mAhendra brahmaloka lAntaka mahAzukra sahasrAra Anata prANata AraNa aura acyuta devalokoM tathA tIna sau aThAraha navagraiveyaka ke vimAnAvAsoM ko lA~ghakara vaha vijaya nAmaka anuttara mahAvimAna meM deva ke rUpa meM utpanna huA hai| usa vijaya nAmaka anuttara vimAna meM kinhIM-kinhIM devoM kI taiMtIsa sAgaropama kI sthiti kahI hai| usameM megha nAmaka deva kI bhI taiMtIsa sAgaropama kI sthiti hai / gautama svAmI ne punaH prazna kiyA-bhagavan ! vaha megha devaloka se Ayu kA kSaya karake, Ayukarma kI sthiti kA vedana dvArA kSaya karake tathA bhava kA kSaya karake tathA devabhava ke zarIra kA tyAga karake athavA devaloka se cyavana karake kisa gati meM jAegA? kisa sthAna para utpanna hogA? bhagavAna ne uttara diyA-he gautama ! mahAvideha varSa meM siddhi prApta karegA-samasta manorathoM ko sampanna karegA, kevala-jJAna se samasta padArthoM ko jAnegA, samasta karmoM se mukta hogA aura parinirvANa prApta karegA, arthAt karmajanita samasta vikAroM se rahita ho jAne ke kAraNa svastha hogA aura samasta duHkhoM kA anta kregaa| zrI sudharmAsvAmI apane pradhAna ziSya jambU svAmI se kahate haiM-isa prakAra he jambU ! zramaNa bhagavAna mahAvIra ne, jo pravacana kI Adi karane vAle, tIrtha kI saMsthApanA karane vAle yAvat mukti ko prApta hue haiM, Apta guru ko cAhie kI avinIta ziSya ko upAlamba de, isa prayojana se prathama jJAtAdhyayana kA yaha artha kahA hai / aisA maiM kahatA huuN| adhyayana-1 kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa muni dIparatnasAgara kRt " (jJAtAdharmakathA)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 37
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 6, aMgasUtra -6, 'jJAtAdharmakathA ' adhyayana 2 saMghATa -- zrutaskandha/varga/adhyayana / sUtrAMka sUtra - 42 zrI jambU svAmI, zrI sudharmA svAmI se prazna karate haiM- bhagavan ! zramaNa bhagavAna mahAvIra ne dvItiya jJAtAdhyayana kA kyA artha kahA hai ? he jambU ! usa kAla usa samaya meM- jaba rAjagRha nAmaka nagara thA / (varNana) usa rAjagRha nagara meM zreNika rAjA thA / vaha mahAn himavanta parvata ke samAna thA, ityAdi usa rAjagRha nagara se bAhara IzAna koNa meM-guNazIla nAmaka caitya thA / (varNana) usa guNazIla caitya se na bahuta dUra na adhika samIpa, eka bhAga meM girA huA jIrNa udyAna thA / usa udyAna kA devakula vinaSTa ho cUkA thA / usa ke dvAroM Adi ke toraNa aura dUsare gRha bhagna ho gae the| nAnA prakAra ke gucchoM, gulmoM, azoka Adi kI latAoM, kakar3I Adi kI beloM tathA Amra Adi ke vRkSoM se vaha udyAna vyApta thaa| saikar3oM sarpoM Adi ke kAraNa vaha bhaya utpanna karatA thaa| usa jIrNa udyAna ke bahumadhyadeza bhAga meM bIcoMbIca eka TUTA-phUTA bar3A kUpa bhI thaa| usa bhagna kUpa se na adhika dUra na adhika samIpa, eka jagaha eka bar3A mAlukAkaccha thA / aMjana ke samAna kRSNa aura kRSNa prabhA vAlA thaa| ramaNIya aura mahAmeghoM ke samUha jaisA thaa| vaha bahuta se vRkSoM, gucchoM, gulmoM, latAoM, bela, tRNa, kuzoM aura ThUMThoM se vyApta thA aura cAroM ora se AcchAdita thaa| vaha andara se polA thA aura bAhara se gaMbhIra thA, aneka saikar3oM hiMsaka pazuoM athavA sarpoM ke kAraNa zaMkAjanaka thA / sUtra - 43 rAjagRha nagara meM dhanya nAmaka sArthavAha thA / vaha samRddhizAlI thA, tejasvI thA, ghara meM thA, ghara meM bahuta sA bhojanapAnI taiyAra hotA thA / usa dhanya sArthavAha kI patnI kA nAma bhadrA thaa| usake hAtha paira sukumAra the| pA~coM indriyA~ / hInatA se rahita paripUrNa thiiN| vaha svastika Adi lakSaNoM tathA tila masA Adi vyaMjanoM ke guNoM se yukta thIM / mAna, unmAna aura pramANa se paripUrNa thI / acchI taraha utpanna hue- sundara saba avayavoM ke kAraNa vaha sundarAMgI thI / usakA AkAra candramA ke samAna saumya thaa| vaha apane pati ke lie manohara thii| dekhane meM priya lagatI thI / surUpavatI thii| muTThI meM samA jAne vAlA usakA madhya bhAga trivali se suzobhita thaa| kuNDaloM se usake gaMDasthaloM kI rekhA ghisatI rahatI thii| usakA mukha pUrNimA ke candra ke samAna saumya thaa| vaha zRMgAra kA AgAra thii| usakA veSa sundara thA / yAvat vaha pratirUpa thI magara vaha vandhyA thI, prasava karane ke svabhAva se rahita thI / jAne aura kUrpara kI hI mAtA thii| sUtra - 44 usa dhanya sArthavAha kA paMthaka nAmaka eka dAsa ceTaka thaa| vaha sarvAMga sundara thA, mA~sa se puSTa thA aura bAlakoM ko khelAne meM kuzala thA / vaha dhanya sArthavAha rAjagRha nagara meM bahuta se nagara ke vyApAriyoM, zreSThiyoM aura sArthavAhoM ke tathA aThArahoM zreNiyoM aura prazreNiyoM ke bahuta se kAryoM meM, kuTumboM meM kuTumba sambandhI viSayoM meM aura maMtraNAoM meM yAvat cakSu ke samAna mArgadarzaka thA, apane kuTumba meM bhI bahuta se kAryoM meM yAvat cakSu samAna thA / sUtra - 45 usa rAjagRha meM vijaya nAmaka eka cora thA / vaha pApakarma karane vAlA, cANDAla ke samAna rUpavAlA, atyanta bhayAnaka aura krUra karma karane vAlA thaa| kruddha hue puruSa ke samAna dedIpyamAna aura lAla usake netra the / usakI dAr3hI yA dAr3he atyanta kaThora, moTI, vikRta aura bIbhatsa thIM / usake hoTha Apasa meM milate nahIM the, usake mastaka ke keza havA se ur3ate rahate the, bikhare rahate the aura lambe the| vaha bhramara aura rAhu ke samAna kAlA thaa| vaha dayA aura pazcAttApa se rahita thaa| dAruNa thA aura isI kAraNa bhaya utpanna karatA thaa| vaha nRzaMsa narasaMghAtaka thaa| use prANiyoM para anukampA nahIM thI vaha sA~pa kI bhA~ti ekAnta dRSTi vAlA thA, vaha chUre kI taraha eka dhAra vAlA thA, vaha giddha kI taraha mA~sa kA lolupa thA aura agni ke samAna sarvabhakSI thA, jala ke samAna sarvagrAhI thA, vaha muni dIparatnasAgara kRt " (jJAtAdharmakathA )" AgamasUtra - hinda- anuvAda" Page 38
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 6, aMgasUtra-6, 'jJAtAdharmakathA' zrutaskandha/varga/adhyayana/ sUtrAMka utkaMcana meM vaMcana meM, mAyA meM, nikRti meM, kUTa meM thA / sAti-saMprayoga meM nipuNa thA / vaha cirakAla meM nagara meM upadrava kara rahA thA / usakA zIla, AcAra aura caritra atyanta dUSita thA / vaha dyUta se Asakta thA, madirApAna meM anurata thA, acchA bhojana karane meM gRddha thA aura mA~sa meM lolupa thA / logoM ke hRdaya ko vidAraNa kara dene vAlA, sAhasI seMdha lagAne vAlA, gupta kArya karane vAlA, vizvAsaghAtI aura Aga lagA dene vAlA thA / tIrtha rUpa devadroNI Adi kA bhedana karake usameM se dravya haraNa karane vAlA aura hastalAghava vAlA thA / parAyA dravya haraNa karane meM sadaiva taiyAra rahatA thA, tIvra vaira vAlA thA / vaha vijaya cora rAjagRha nagara ke bahuta se praveza karane ke mArgoM, nIkalane ke mArgoM, daravAjoM, pIche kI khir3akiyoM, cher3iyoM, kiloM kI choTI khir3akiyoM, moriyoM, rAstA milane kI jagahoM, rAste alaga-alaga hone ke sthAnoM, juA ke akhAr3oM, madirApAna ke aDDoM, vezyA ke gharoM, unake gharoM ke dvAroM, coroM ke gharoM, zRMgATakoM-siMghAr3e ke AkAra ke mArgoM, tIna mArga milane ke sthAnoM, caukoM, aneka mArga milane ke sthAnoM, nAgadeva ke gahoM, bhUtoM ke gahoM, yakSagahoM, sabhAsthAnoM, pyAuoM, dakAnoM ora zanyagahoM ko dekhatA phiratA thA / unakI mArgaNA karatA thA-unakI gaveSaNA karatA thA, viSama-roga kI tIvratA, iSTajanoM ke viyoga, vyasana, abhyudaya, utsavoM, madana trayodazI Adi tithiyoM, kSaNa, yajJa, kaumudI Adi parvaNI meM, bahuta se loga madyapAna se matta ho gae hoM, pramatta hue hoM, amuka kArya meM vyasta hoM, vividha kAryoM meM Akula-vyAkula hoM, sukha meM hoM, duHkha meM hoM, paradeza gae hoM, paradeza jAne kI taiyArI meM hoM, aise avasaroM para vaha logoM ke chidra kA, viraha kA aura antara kA vicAra karatA aura gaveSaNA karatA rahatA thaa| vaha vijaya cora rAjagRha nagara ke bAhara bhI ArAmoM meM arthAt dampatI ke krIr3A karane ke lie mAdhavIlatAgRha Adi jahA~ bane hoM aise bagIcoM meM, caukora bAvar3iyoM meM, kamala vAlI puSkariNiyoM meM, dIrghikAoM meM, guMjAlikAoM meM, sarovaroM meM, sarovaroM kI paMktiyoM meM, sara-sara paMktiyoM meM, jIrNa udyAnoM meM, bhagna kUpoM meM, mAlukAkacchoM kI jhAr3iyoM meM, smazAnoM meM, parvata kI guphAoM meM, layanoM tathA upasthAnoM meM bahuta logoM ke chidra Adi dekhatA rahatA thaa| sUtra -46 dhanya sArthavAha kI bhAryA bhadrA eka bAra kadAcit madhyarAtri ke samaya kuTumba sambandhI cintA kara rahI thI ki use isa prakAra kA vicAra utpanna huA / bahuta varSoM se maiM dhanya sArthavAha ke sAtha, zabda, sparza, rasa, gandha aura rUpa yaha pA~coM prakAra ke manuSya sambandhI kAmabhoga bhogatI huI vicara rahI hU~, parantu maiMne eka bhI putra yA putrI ko janma nahIM diyA / ve mAtAeM dhanya haiM, yAvat una mAtAoM ko manuSya-janma aura jIvane kA prazasta-bhalA phala prApta huA hai, jo mAtAeM, maiM mAnatI hU~ ki, apanI kokha se utpanna hue, stanoM kA dUdha pIne meM lubdha, mIThe bola bolane vAle, tutalA-tutalA kara bolane vAle aura stana ke mUla se kA~kha ke pradeza kI ora sarakane vAle mugdha bAlakoM ko stanapAna karAtI haiM aura phira kamala ke samAna komala hAthoM se unheM pakar3akara apanI goda meM biThalAtI haiM aura bArabAra atizaya priya vacana vAle madhura ullApa detI haiM / maiM adhanya hU~, puNyahIna hU~, kulakSaNA hU~ aura pApinI hU~ ki inameM se eka bhI na pA skii| ata eva mere lie yahI zreyaskara hai ki kala rAtri ke prabhAta rUpa meM prakaTa hone para aura sUryodaya hone para dhanya sArthavAha se pUchakara, AjJA prApta karake maiM bahuta-sA azana, pAna, khAdima aura svAdima AhAra taiyAra karAke bahuta-se puSpa, vastra, gaMdhamAlA aura alaMkAra grahaNa karake, bahusaMkhyaka mitra, jJAtijanoM, nijajanoM, svajanoM, sambandhIyoM aura parijanoM kI mahilAoM ke sAtha-unase parivRtta hokara, rAjagRha nagara ke bAhara jo nAga, bhUta, yakSa, indra, skanda, rUdra, ziva aura vaizramaNa Adi devoM ke Ayatana haiM aura unameM jo nAga kI pratimA yAvat vaizramaNa kI pratimAeM haiM, unakI bahumUlya puSpAdi se pUjA karake ghuTane aura paira jhukAkara isa prakAra kahU~-'he devAnupriya ! yadi maiM eka bhI putra yA putrI ko janma dUMgI to maiM tumhArI pUjA karU~gI, parva ke dina dAna dUMgI, bhAga-dravya ke lAbha kA hissA dUMgI aura tumhArI akSaya-nidhi kI vRddhi kruuNgii|' isa prakAra apanI iSTa vastu kI yAcanA karU~ / muni dIparatnasAgara kRt " (jJAtAdharmakathA)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 39
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 6, aMgasUtra-6, 'jJAtAdharmakathA' zrutaskandha/varga/adhyayana/ sUtrAMka bhadrA ne isa prakAra vicAra kiyA / dUsare dina yAvat sUryodaya hone para jahA~ dhanya sArthavAha the, vahIM aaii| Akara isa prakAra bolI-devAnupriya ! maiMne Apake sAtha bahuta varSoM taka kAmabhoga bhoge haiM, kintu eka bhI putra yA putrI ko janma nahIM diyA / anya striyA~ bAra-bAra ati madhura vacana vAle ullApa detI haiM-apane baccoM kI loriyA~ gAtI haiM, kintu maiM adhanya, puNya-hIna aura lakSaNahIna hU~, to he devAnupriya ! maiM cAhatI hU~ ki ApakI AjJA pAkara vipula azana Adi taiyAra karAkara nAga Adi kI pUjA karU~ yAvat unakI akSaya nidhi kI vRddhi karU~, aisI manautI manAUM / tatpazcAt dhanya sArthavAha ne bhadrA bhAryA se isa prakAra kahA-'he devAnupriye ! nizcaya hI merA bhI yahI manoratha hai ki kisI prakAra tuma putra yA putrI kA prasava karo-janma do|' isa prakAra kahakara bhadrA sArthavAhI ko usa artha kI arthAt nAga, bhUta, yakSa Adi kI pUjA karane kI anumati de dii| tatpazcAt vaha bhadrA sArthavAhI dhanya sArthavAha se anumati prApta karake hRSTa-tuSTa yAvat praphullita hRdaya hokara vipula azana, pAna, khAdima aura svAdima taiyAra karAtI hai / taiyAra karAkara bahuta-se gaMdha, vastra, mAlA aura alaMkAroM ko grahaNa karatI haiM aura phira apane ghara se bAhara nIkalatI hai / rAjagRha nagara ke bIcoM-bIca hokara nIkalatI hai / jahA~ puSkariNI thI, vahIM pahu~catI hai / puSkariNI ke kinAre bahuta se puSpa, gaMdha, vastra, mAlAeM aura alaMkAra rakha die | puSkariNI meM praveza kiyA, jalamajjana kiyA, jalakrIyA ki, snAna kiyA aura balikarma kiyaa| tatpazcAt or3hane-pahanane ke donoM gIle vastra dhAraNa kie hae bhadrA sArthavAhI ne vahA~ jo utpala-kamala, padma, kumuda, nalina, subhaga, saugandhika, puMDarIka, mahApuMDarIka, zatapatra aura sahasra-patra-kamala the una sabako grahaNa kiyaa| bAhara nIkalI / nIkalakara pahale rakhe hue bahuta-se puSpa, gaMdha, mArA Adi lie aura unheM lekara jahA~ nAgAgRha thA yAvat vaizramaNagRha thA, vahA~ pahu~cI / unameM sthita nAga kI pratimA yAvat vaizramaNa kI pratimA para dRSTi par3ate hI unheM namaskAra kiyA / jala kI dhAra chor3akara abhiSeka kiyA / rUeMdAra aura komala kaSAya-raMga vAle sugaMdhita vastra se pratimA ke aMga pauMche / bahumUlya vastroM kA ArohaNa kiyA, puSpamAla pahanAI, gaMdha kA lepana kiyA, cUrNa car3hAyA aura zobhAjanaka varNa kA sthApana kiyA, yAvat dhUpa jalAI / ghuTane aura paira Teka kara, donoM hAtha jor3akara isa prakAra kahA-'agara maiM putra yA putrI ko janma dU~gI to maiM tumhArI yAga-pUjA karU~gI, yAvat akSayanidhi kI vRddhi karU~gI / isa prakAra bhadrA sArthavAhI manautI karake jahA~ puSkariNI thI, vahA~ AI aura vipula azana, pAna, khAdima evaM svAdima AhAra kA AsvAdana karatI haI yAvat vicarane lagI / bhojana karane ke pazcAt zuci hokara apane ghara A gii| sUtra -47 tatpazcAt bhadrA sArthavAhI caturdazI, aSTamI, amAvAsyA aura pUrNimA ke dina vipula azana, pAna, khAdima aura bhojana taiyAra karatI / bahuta se nAga yAvat vaizramaNa devoM kI manautI karatI aura unheM namaskAra kiyA karatI thii| vaha bhadrA sArthavAhI kucha samaya vyatIta ho jAne para ekadA garbhavatI ho gaI / bhadrA sArthavAhI ko do mAsa bIta gae / tIsarA mAsa cala rahA thA, taba isa prakAra kA dohada utpanna huA-'ve mAtAeM dhanya haiM, yAvat tathA ve mAtAeM zubha lakSaNa vAlI haiM jo vipula azana, pAna, khAdima aura svAdima-yaha cAra prakAra kA AhAra tathA bahuta-sAre puSpa, vastra, gaMdha auramArA tathA alaMkAra grahaNa karake mitra, jJAti, nijaka, svajana, sambandhI aura parijanoM kI striyoM ke sAtha parivRtta hokara rAjagRha nagara ke bIcoMbIca hokara nIkalatI haiM / jahA~ puSkariNI haiM vahA~ AtI haiM, Akara avagAhana karatI haiM, snAna karatI haiM, balikarma karatI haiM aura saba alaMkAroM se vibhaSita hotI haiN| phira pAna, khAdima aura svAdima AhAra kA AsvAdana karatI haI, vizeSa AsvAdana karatI haI, vibhAga karatI huI tathA paribhoga karatI huI apane dohada ko pUrNa karatI haiM / ' dUsare dina prAtaHkAla sUryodaya hone para dhanya sArthavAha ke pAsa AI / dhanya sArthavAha se kahA-devAnupriya ! mujhe usa garbha ke prabhAva se aisA dohada utpanna huA hai ki ve mAtAeM dhanya haiM aura sulakSaNA haiM jo apane dohada ko pUrNa karatI haiM, Adi / ata eva he devAnupriya ! ApakI AjJA ho to meM bhI dohada pUrNa karanA cAhatI hU~ / sArthavAha ne kahA-jaise sukha upaje vaisA karo / DhIla mata kro| muni dIparatnasAgara kRt " (jJAtAdharmakathA)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 40
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 6, aMgasUtra - 6, 'jJAtAdharmakathA ' zrutaskandha/varga/adhyayana / sUtrAMka tatpazcAt dhanya sArthavAha se AjJA pAI huI bhadrA sArthavAhI hRSTa-tuSTa huI / yAvat vipula azana, pAna, khAdima aura svAdima taiyAra karake yAvat snAna tathA balikarma karake yAvat pahanane aura or3hane kA gIlA vastra dhAraNa karake jahA~ nAgAyatana Adi the, vahA~ AI / yAvat dhUpa jalAI tathA balikarma evaM praNAma kiyA / praNAma karake jahA~ puSkariNI thI, vahA~ AI / Ane para una mitra, jJAti yAvat nagara kI striyoM ne bhadrA sArthavAhI ko sarva AbhUSaNoM se alaMkRta kiyaa| tatpazcAt bhadrA sArthavAhI ne una mitra, jJAti, nijaka, svajana, sambandhI, parijana evaM nagara kI striyoM ke sAtha vipula azana, pAna, khAdima aura svAdima kA yAvat paribhoga karake apane dohada ko pUrNa kiyA / pUrNa karake jisa dizA se vaha AI thI, usI dizA meM lauTa gii| tatpazcAt bhadrA sArthavAhI dohada pUrNa karake sabhI kArya sAvadhAnI se karatI tathA pathya bhojana karatI huI yAvat usa garbha ko sukhapUrvaka vahana karane lagI / tatpazcAt usa bhadrA sArthavAhI ne nau mAsa sampUrNa ho jAne para aura sAr3he sAta dina-rAta vyatIta ho jAne para sukumAra hAthoM-pairoM vAle bAlaka kA prasava kiyaa| I tatpazcAt usa bAlaka ke mAtA-pitA ne pahale dina jAtakarma nAmaka saMskAra kiyA karake usI prakAra yAvat azana, pAna, khAdima aura svAdima AhAra taiyAra karavAyA taiyAra karavAkara usI prakAra mitra, jJAtijanoM Adi ko bhojana karAkara isa prakAra kA gauNa arthAt guNaniSpanna nAma rakhA kyoMki hamArA yaha putra bahuta-sI nAgapratimAoM yAvat tathA vaizramaNa pratimAoM kI manItI karane se utpanna huA hai, usa kAraNa hamArA yaha putra devadatta' nAma se ho, arthAt isakA nAma 'devadatta' rakhA jAe / tatpazcAt usa bAlaka ke mAtA-pitA ne una devatAoM kI pUjA kI, unheM dAna diyA, prApta dhana kA vibhAga kiyA aura akSayanidhi kI vRddhi kI arthAt manautI ke rUpa meM pahale jo saMkalpa kiyA thA use pUrA kiyA | sUtra - 48 tatpazcAt vaha paMthana nAmaka dAsa ceTaka devadatta bAlaka kA bAlAgrahI niyukta huaa| vaha bAlaka devadatta ko kamara meM letA aura lekara bahuta-se baccoM, bacciyoM, bAlakoM, bAlikAoM, kumAroM aura kumAriyoM ke sAtha, unase parivRtta hokara khelatA rahatA thaa| bhadrA sArthavAhI ne kisI samaya snAna kiye hue, balikarma, kautuka, maMgala aura prAyazcitta kiye hue tathA samasta alaMkAroM se vibhUSita hue devadatta bAlaka ko dAsa ceTaka paMthaka ke hAtha meM sauNpaa| paMthaka dAsa ceTaka ne devadatta bAlaka ko lekara apanI kaTi meM grahaNa kiyA / vaha apane ghara se bAhara nIkalA / bahutase bAlakoM, bAlikAoM, baccoM, baccioM, kumAroM aura kumArikAoM se parivRtta hokara rAjamArga meM AyA / devadatta bAlaka ko ekAnta meM biThAkara bahusaMkhyaka bAlakoM yAvat kumArikAoM ke sAtha, asAvadhAna hokara khelane lgaa| isI samaya vijaya cora rAjagRha nagara ke bahuta-se dvAroM evaM apadvAroM Adi ko yAvat dekhatA huA, unakI mArgaNA karatA huA, gaveSaNA karatA huA, jahA~ devadatta bAlaka thA, vahA~ A pahu~cA / Akara devadatta bAlaka ko sabhI AbhUSaNoM se bhUSita dekhA dekhakara bAlaka devadatta ke AbharaNoM aura alaMkAroM se mUrcchita ho gayA, grathita ho gayA, gRddha ho gayA aura adhyupapanna ho gayA / usane dAsa ceTaka paMthaka ko bekhabara dekhA aura cAroM dizAoM kA avalokana kiyaa| phira bAlaka devadatta ko uThAkara kAMkha meM dabA liyA / or3hane ke kapar3e se chipA liyA / phira zIghra, tvarita, capala aura utAvala ke sAtha rAjagRha nagara se bAhara nIkala gayA / jahA~ jIrNa udyAna aura jahA~ TUTAphUTA kUA thA, vahA~ pahu~cA / devadatta bAlaka ko jIvana se rahita kara diyA / usake saba AbharaNa aura alaMkAra le lie / phira bAlaka devadatta ke nirjIva zarIra ko usa bhagna kUpa meM paTaka diyaa| isake bAda vaha mAlukAkaccha meM ghUsa gayA aura nizcala nispanda aura mauna rahakara dina samApta hone kI rAha dekhane lagA / sUtra 49 tatpazcAt vaha paMthaka nAmaka dAsa ceTaka thor3I dera bAda jahA~ bAlaka devadatta ko biThAyA thA, vahA~ pahu~cA / usane bAlaka devadatta ko usa sthAna para na dekhA / taba vaha rotA, cillAtA, vilApa karatA huA saba jagaha usakI DhUMDha-khoja karane lagA / magara kahIM bhI use bAlaka devadatta kI khabara na lagI, chIMka vagairaha kA zabda na sunAI diyA, muni dIparatnasAgara kRt " (jJAtAdharmakathA )" AgamasUtra - hinda- anuvAda" Page 41
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 6, aMgasUtra-6, 'jJAtAdharmakathA' zrutaskandha/varga/adhyayana/ sUtrAMka na patA calA / taba jahA~ dhanya sArthavAha thA, vahA~ pahu~cA / dhanya sArthavAha se isa prakAra kahane lagA-svAmina ! bhadrA sArthavAhI ne snAna kie, balikarma kiye hae, kautuka, maMgala, prAyazcitta kiye hue aura sabhI alaMkAroM se vibhUSita bAlaka ko mere hAtha meM diyA thA / tatpazcAt maiMne bAlaka devadatta ko kamara meM le liyA / lekara yAvat saba jagaha usakI DhUMDha-khoja kI, parantu nahIM mAlUma svAmin ! kI devadatta bAlaka ko koI mitrAdi apane ghara le gayA hai, cora ne usakA apaharaNa kara liyA hai athavA kisI ne lalacA liyA hai ? isa prakAra dhanya sArthavAha ke pairoM meM par3akara usane vRttAnta nivedana kiyA / dhanya sArthavAha paMthaka dAsaceTaka kI yaha bAta sUnakara, hRdayameM dhAraNa karake mahAn putra-zoka se vyAkula hokara, kulhAr3e se kATe hue campaka vRkSa kI taraha pRthvI para saba aMgoM se dhar3Ama se gira pdd'aa| tatpazcAt dhanya sArthavAha thor3I dera bAda Azvasta haA-hoza meM AyA, usake prANa mAnoM vApisa lauTe, usane devadatta bAlaka kI saba ora DhaMDha-khoja kI, magara kahIM bhI devadatta bAlaka kA patA na calA, chIMka Adi kA zabda bhI na sUna par3A aura na samAcAra milA / taba vaha apane ghara para AyA / Akara bahumUlya bheMTa lI aura jahA~ nagararakSaka-kotavAla Adi the, vahA~ paha~ca kara vaha bahamUlya bheMTa unake sAmane rakhI aura isa prakAra kahA-he devAnapriya ! merA putra aura bhadrA AryA kA Atmaja devadatta nAmaka bAlaka hameM iSTa hai, yAvata usakA na karanA bhI durlabha hai to phira darzana kA to kahanA hI kyA hai ! dhanya sArthavAha ne Age kahA-bhadrA ne devadatta ko snAna karA kara aura samasta alaMkAroM se vibhUSita karake paMthaka ke hAtha meM sauMpa diyA / yAvat paMthaka ne mere pairoM meM girakara mujhase nivedana kiyaa| to he devAnupriya ! maiM cAhatA hU~ ki Apa devadatta bAlaka kI saba jagaha mArgaNA-gaveSaNA kreN| sUtra - 50 tatpazcAt una nagararakSakoM ne dhanya sArthavAha ke aisA kahane para kavaca taiyAra kiyA, use kasoM se bA~dhA aura zarIra para dhAraNa kiyA / dhanuSa rUpI paTTikA para pratyaMcA caDhAI / Ayadha aura praharaNa grahaNa kiye / phira dhanya sArthavAha ke sAtha rAjagRha nagara ke bahuta-se nIkalane ke mArgoM yAvat daravoM, pIche khir3akiyoM, cher3iyoM, kile kI choTI khir3akiyoM, moriyoM, rAste milane kI jagahoM, rAste alaga-alaga hone ke sthAnoM, juA ke akhAr3oM, madirApAna ke sthAnoM, vezyA ke gharoM, coroM ke gharoM, zRMgATakoM trika, caukoM, aneka mArga milane ke sthAnoM, nAgadeva ke gRhoM, bhUtoM ke gRhoM, yakSagRhoM, sabhAsthAnoM, pyAUoM Adi meM talAza karate-karate rAjagRha nagara se bAhara nIkale / jahA~ jIrNa udyAna thA aura jahA~ bhagna kUpa thA, vahA~ Ae / Akara usa kUpa meM niSprANa, nizceSTa evaM nirjIva devadatta kA zarIra dekhA, dekhakara 'hAya, hAya' 'aho akArya !' isa prakAra kahakara unhoMne devadatta kumAra ko usa bhagna kUpa se bAhara nIkAlA aura dhanya sArthavAha ke hAthoM meM sauMpa diyaa| tatpazcAt ve nagararakSaka vijaya cora ke pairoM ke nizAnoM kA anusaraNa karate hue mAlukA-kaccha meM pahu~ce / usake bhItara praviSTa hue / vijaya cora ko paMcoM kI sAkSIpUrvaka, corI ke mAla ke sAtha, gardana meM bAMdhA aura jIvita pakar3a liyA / phira asthi, muSTi se ghuTanoM, kohaniyoM Adi para prahAra karake zarIra ko bhagna aura mathita kara diyaa| usakI gardana aura donoM hAtha, pITha tarapha bAMdha die / phira bAlaka devadatta ke AbharaNa kabje kie / tatpazcAt vijaya cora ko gardana se bAMdhA aura mAlukAkaccha se bAhara nIkale / rAjagRha nagara Ae / rAjagRha nagara meM praviSTa hue aura nagara ke trika, catuSka, catvara evaM mahApatha Adi mArgoM ke kor3oM ke prahAra, char3iyoM ke prahAra, chiva ke prahAra kara karate aura usake Upara rAkha dhUla aura kacarA DAlate hue teja AvAja se ghoSita karate hue isa prakAra kahane lage 'he devAnupriya ! yaha vijaya nAma kA cora hai / yaha gIdha samAna mAMsabhakSI, bAlaghAtaka hai / he devAnupriya ! koI rAjA, rAjapatra athavA rAjA kA amAtya isake lie aparAdhI nahIM hai koI niSkAraNa hI ise lie aparAdhI nahIM hai koI niSkAraNa hI ise daMDa nahIM de rahA hai| isa viSaya meM isake kie kukarma hI aparAdhI haiM / isa prakAra kahakara jahA~ cAra kazAlA thI, vahA~ pahu~ce, vahA~ pahu~ca kara use ber3iyoM se jakar3a diyA / bhojana-pAnI baMda kara diyA / tInoM saMdhyAkAloM meM cAbukoM, char3iyoM aura kaMbA Adi ke prahAra karane lage / tatpazcAt dhanya sArthavAha ne mitra, jJAti, nijaka, svajana, saMbaMdhI aura parivAra ke sAtha rote-rote, AkraMdana karate yAvat vilApa karate bAlaka devadatta ke zarIra kA mahAn Rddhi satkAra ke samUla ke muni dIparatnasAgara kRt " (jJAtAdharmakathA)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 42
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 6, aMgasUtra-6, 'jJAtAdharmakathA' zrutaskandha/varga/adhyayana/ sUtrAMka sAtha nIharaNa kiyA / aneka laukika mRtaka-kRtya kie / tatpazcAt kucha samaya vyatIta ho jAne para vaha usa zoka se rahita ho gyaa| sUtra-51 tatpazcAt kisI samaya dhanya sArthavAha ko cugalakhoroM ne choTA-sA rAjakIya aparAdha lagA diyA / taba nagararakSakoM ne dhanya sArthavAha ko giraphtAra kara liyA / kArAgAra meM le gae / kArAgAra meM praveza karAyA aura vijaya cora ke sAtha eka hI ber3I meM bAMdha diyA / bhadrA AryA ne agale dina yAvat sUrya ke jAjvalyamAna hone para vipula azana, pAna, khAdima aura svAdima bhojana taiyAra kiyA / bhojana taiyAra karake bhojana rakhane kA piTaka ThIka-ThAka kiyA aura usameM bhojana ke pAtra rakha die / phira usa piTaka ko lAMchita aura mudrita kara diyA / sugaMdhita jala se paripUrNa choTA-sA ghar3A taiyAra kiyA / phira paMthaka dAsa ceTaka ko AvAja dI aura kahA-'he devAnupriya ! tU jA / yaha vipula azana, pAna, khAdima aura svAdima lekara kArAgAra meM dhanya sArthavAha ke pAsa le jaa| tatpazcAt paMthaka ne bhadrA sArthavAhI ke isa prakAra kahane para hRSTa-tuSTa hokara usa bhojana-piTaka ko aura uttama sugaMdhita jala se paripUrNa ghaTa ko grahaNa kiyA / rAjagRha ke madhyamArga meM hadoraka jahA~ kArAgAra thA aura jahA~ dhanya sArthavAha thA, vahA~ pahu~cA / bhojana kA piTaka rakha diyA / use lAMchana aura mudrA se rahita kiyA / phira bhojana ke pAtra lie, unheM dhoyA aura phira hAtha dhone kA pAnI diyA / dhanya sArthavAha ko vaha vipula azana, pAna, khAdima aura svAdima bhojana parosA / usa samaya vijaya cora ne dhanya sArthavAha se kahA- 'devAnupriya ! tuma mujhe isa vipula azana, pAna, khAdima aura svAdima bhojana meM se saMvibhAga kro|' taba dhanya sArthavAha ne uttara meM vijaya cora se kahA -'he vijaya ! bhale hI maiM yaha vipula azana, pAna, khAdima aura svAdima kAkoM aura kuttoM ko de dU~gA athavA ukarar3e meM phaiMka dUMgA parantu tujha putraghAtaka, putrahantA, zatru, vairI, pratikUla AcaraNa karane vAle evaM pratyamitra-ko isa azana, pAna, khAdya aura svAdya meM se saMvibhAga nahIM kruuNgaa| - isake bAda dhanya sArthavAha ne usa vipula azana, pAna, khAdya aura svAdya kA AhAra kiyA / AhAra karake paMthaka ko lauTA diyA-ravAnA kara diyA / paMthaka dAsa ceTaka ne bhojana kA vaha piTaka liyA aura lekara jisa ora se AyA thA, usI ora lauTa gayA / vipula azana, pAna, khAdima aura svAdima bhojana karane ke kAraNa dhanya sArthavAha ko mala-mUtra kI bAdhA utpanna huI / taba dhanya sArthavAha ne vijaya cora se kahA-vijaya ! calo, ekAnta meM caleM, jisase maiM malamUtra kA tyAga kara sakU~ / taba vijaya cora ne dhanya sArthavAha se kahA-devAnupriya ! tumane vipula azana, pAna, khAdima aura svAdima kA AhAra kiyA hai, ata eva tumheM mala aura matra kI bAdhA utpanna haI hai / maiM to ina bahuta cAbukoM ke prahAroM se yAvat latA ke prahAroM se tathA pyAsa aura bhUkha se pIr3ita ho rahA hU~ | mujhe mala-mUtra kI bAdhA nahIM hai / jAne kI icchA ho to tumhI ekAnta meM jAkara mala-mUtra kA tyAga kro| dhanya sArthavAha vijaya cora ke isa prakAra kahane para mauna raha gayA / isake bAda thor3I dera meM dhanya sArthavAha uccAra-prasravaNa kI ati tIvra bAdhA se pIr3ita hotA huA vijaya cora se phira kahane lagA-vijaya, calo, yAvat ekAnta meM caleM / taba vijaya cora ne dhanya sArthavAha se kahA-devAnupriya ! yadi tuma usa vipula azana, pAna, khAdima ra svAdima meM se saMvibhAga karo arthAt mujhe hissA denA svIkAra karo to maiM tumhAre sAtha ekAnta meM calU~ / dhanya sArthavAha ne vijaya se kahA-maiM tumheM vipula azana, pAna, khAdima aura svAdima meM se saMvibhAga karU~gA-tatpazcAt vijaya ne dhanya sArthavAha ke isa artha ko svIkAra kiyA / phira vijaya, dhanya sArthavAha ke sAtha ekAntameM gayA / dhanya sArthavAha ne mala-mUtra parityAga kiyA / jala se svaccha aura parama zuci huA / lauTakara apane sthAna para AyA / tatpazcAt bhadrA sArthavAhI ne dUsare dina sUrya ke dedIpyamAna hone para vipula azana, pAna, khAdima aura svAdima taiyAra karake paMthaka ke sAtha bhejA / yAvat paMthaka ne dhanya ko jimAyA / taba dhanya sArthavAha ne vijaya cora ko usa vipula azana, pAna, khAdima aura svAdima meM se bhAga diyA / tatpazcAt dhanya sArthavAha ne paMthaka dAsa ceTaka ko ravAnA kara diyA / paMthaka bhojana-piTaka lekara kArAgAra se bAhara nIkalA / nIkalakara rAjagRha nagara ke bIcoM muni dIparatnasAgara kRt " (jJAtAdharmakathA)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 43
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 6, aMgasUtra - 6, 'jJAtAdharmakathA ' zrutaskandha/varga/adhyayana / sUtrAMka bIca hokara jahA~ apanA ghara thA aura jahA~ bhadrA AryA thI vahA~ pahu~cA / vahA~ pahu~cakara usane bhadrA sArthavAhI se kahA- devAnupriya ! dhanya sArthavAha ne tumhAre putra ke ghAtaka yAvat duzmana ko usa vipula azana, pAna, khAdima aura svAdima meM se hissA diyA hai / sUtra - 52 taba bhadrA sArthavAhI dAsa ceTaka paMthaka ke mukha se yaha artha sUnakara tatkAla lAla ho gaI, ruSTa huI yAvat misamisAtI huI dhanya sArthavAha para pradveSa karane lgii| tatpazcAt dhanya sArthavAha ko kisI samaya mitra, jJAti, nijaka, svajana, sambandhI aura parivAra ke logoM ne apane sAbhUta artha se-rAjadaNDa se mukta karAyA / mukta hokara vaha kArAgAra se bAhara niiklaa| nIkalakara jahA~ AlaMkArika sabhA thI, vahA~ phuNcaa| AlaMkArika-karma kiyaa| phira hA~ puSkariNI thI, vahA~ gayA / nIce kI ne kI miTTI lI aura puSkariNI meM avagAhana kiyA, jala se majjana kiyA, snAna kiyA, balikarma kiyA, yAvat phira rAjagRha meM praveza kiyA / rAjagRha ke madhya meM hokara jahA~ apanA ghara thA vahA~ jAne ke lie ravAnA huaa| tatpazcAt dhanya sArthavAha ko AtA dekhakara rAjagRha nagara ke bahuta-se AtmIya janoM, zreSThI janoM tathA sArthavAha Adi ne usakA Adara kiyA, sanmAna se bulAyA, vastra Adi se satkAra kiyA, namaskAra Adi karake sanmAna kayA, khar3e hokara mAna kiyA aura zarIra kI kuzala pUchI / tatpazcAt dhanya sArthavAha apane ghara pahu~cA / vahA~ jo bAhara kI sabhA thI, jaise-dAsa, preSya, bhUtaka aura vyApAra ke hissedAra, unhoMne bhI dhanya sArthavAha ko dekhaa| dekhakara pairoM meM girakara kSema, kuzala kI pRcchA kii| vahA~ jo Abhyantara sabhA thI, jaise kI mAtA, pitA, bhAI, bahina Adi, unhoMne bhI dhanya sArthavAha ko AtA dekhA / dekhakara ve Asana se uTha khar3e hue, uThakara gale se galA milAkara unhoMne harSa ke AMsU bahAe / tatpazcAt dhanya sArthavAha bhadrA bhAryA ke pAsa gyaa| bhadrA sArthavAhI ne dhanya sArthavAha ko apanI ora AtA dekhA / na usane Adara kiyA, na jAnA / na Agara karatI huI aura na jAnatI huI vaha mauna rahakara aura pITha phera kara baiThI rhii| taba dhanya sArthavAha ne apanI patnI bhadrA se isa prakAra kahAdevAnupriye! mere Ane se tumheM santoSa kyoM nahIM hai ? harSa kyoM nahIM hai ? Ananda kyoM nahIM hai ? maiMne apane sArabhUta artha se rAjakArya se apane Apako chur3AyA hai / taba bhadrA ne dhanya sArthavAha se isa prakAra kahA- devAnupriya ! mujhe kya santoSa, harSa aura Ananda hogA, jaba kI tumane mere putra ke ghAtaka yAvat vairI tathA pratyamitra ko usa vipula azana, pAna, khAdima aura svAdima bhojana meM se saMvibhAga kiyA - hissA diyA / taba dhanya sArthavAha ne bhadrA se kahA- devAnupriye ! dharma samajhakara, tapa, kiye upakAra kA badalA, lokayAtrA, nyAya, nAyaka, sahacara, sahAyaka, athavA suhRda samajhakara maiMne use vipula azana, pAna, khAdima aura svAdima meM se saMvibhAga nahIM kiyA hai| sivAya zarIra cintA ke aura kisI prayojana se saMvibhAga nahIM kiyA / ' dhanya sArthavAha ke isa spaSTIkaraNa se bhadrA hRSTa-tuSTa huI, vaha Asana se uThI, usane dhanya sArthavAha ko kaMTha se lagAyA aura usakA kuzala-kSema pUchA / phira snAna kiyA, yAvat prAyazcitta kiyA aura pA~coM indriyoM ke vipula bhoga bhogatI huI rahane lagI / tatpazcAt vijaya cora kArAgAra meM banda vadha, cAbUkoM ke prahAra yAvat pyAsa aura bhUkha se pIr3ita hotA huA, mRtyu ke avasara para kAla karake nAraka rUpa se naraka meM utpanna huA / vaha kAlA aura atizaya kAlA dikhatA thA, vedanA kA anubhava kara rahA thA / vaha naraka se nIkalakara anAdi ananta dIrgha mArga yA dIrghakAla vAle caturgati rUpa saMsAra-kAntAra meM paryaTana karegA / jambU ! isI prakAra hamArA jo sAdhu yA sAdhvI, AcArya yA upAdhyAya ke pAsa muNDita hokara, gRhatyAga kara, sAdhutva kI dIkSA aMgIkAra karake vipula maNi mauktika dhana kanaka aura sArabhUta ratnoM meM lubdha hotA hai, usakI dazA bhI cora jaisI hotI hai| . sUtra - 53 usa kAla aura usa samaya meM dharmaghoSa nAmaka sthavira bhagavaMta jAti se utpanna, kula se sampanna, yAvat muni dIparatnasAgara kRt " (jJAtAdharmakathA )" AgamasUtra - hinda- anuvAda" Page 44
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 6, aMgasUtra-6, 'jJAtAdharmakathA' zrutaskandha/varga/adhyayana/ sUtrAMka anukrama se calate hue, jahA~ rAjagRha nagara thA aura jahA~ guNazIla caitya thA, yathAyogya upAzraya kI yAcanA karake saMyama aura tapa se apanI AtmA ko bhAvita karate hue vicarane lage-rahe / unakA Agamana jAnakara pariSada niiklii| dharmaghoSa sthavira ne dharmadezanA dI / tatpazcAt dhanya sArthavAha ko bahuta logoM se yaha artha sUnakara aura samajhakara aisA adhyavasAya, abhilASa, cintana evaM mAnasika saMkalpa utpanna huA-'uttama jAti se sampanna sthavira bhagavAna yahA~ Ae haiM, yahA~ prApta hue haiM-A pahu~ce haiM / to maiM jAUM, sthavira bhagavAna ko vandana karU~, namaskAra karU~ / isa prakAra vicAra karake dhanya ne snAna kiyA, yAvat zuddha-sApha tathA sabhA meM praveza karane yogya uttama mAMgalika vastra dhAraNa kiye| phira paidala calakara jahA~ guNazIla caitya thA aura jahA~ sthavira bhagavAna the, vahA~ pahu~cA / vandanA kI, namaskAra kiyA / sthavira bhagavAna ne dhanya sArthavAha ko vicitra dharma kA upadeza diyA, arthAt aise dharma kA upadeza diyA jo jinazAsana ke sivAya anyatra sulabha nahIM hai| tatpazcAt dhanya sArthavAha ne dharmopadeza sUnakara isa prakAra kahA-'he bhagavan ! maiM nirgrantha pravacana para zraddhA karatA huuN| yAvata vaha pravrajita ho gyaa| yAvata bahata varSoM taka zrAmaNya-paryAya pAlana kara, AhAra ko pratyAkhyAta karake eka mAsa kI saMlekhanA karake, anazana se sATha bhaktoM ko tyAga kara, kAlamAsa meM kAla karake saudharma devaloka meM deva ke rUpa meM utpanna haA / saudharma devaloka meM kinhIM-kinhIM devoM kI cAra palyopama kI sthiti kahI hai| dhanya nAmaka deva kI bhI cAra palyopama kI sthiti kahI hai / vaha dhanya nAmaka deva Ayu ke dalikoM kA kSaya karake, Ayukarma kI sthiti kA kSaya karake tathA bhava kA kSaya karake, deha kA tyAga karake anantara hI mahAvideha kSetra meM siddhi prApta karegA yAvat sarva duHkhoM kA anta kregaa| sUtra -54 jamba ! jaise dhanya sArthavAha ne 'dharma hai| aisA samajhakara yA tapa, pratyapakAra, mitra Adi mAnakara vijaya cora ko usa vipula azana, pAna, khAdima aura svAdima meM se saMvibhAga nahIM kiyA thA, sivAya zarIra kI rakSA karane ke / isI prakAra he jambU ! hamArA jo sAdhu yA sAdhvI yAvat pravrajita hokara snAna, upAmardana, puSpa, gaMdha, mAlA, alaMkAra Adi zRMgAra ko tyAga karake azana, pAna, khAdima aura svAdima AhAra karatA hai, so isa audArika zarIra ke varNa ke lie, rUpa ke lie yA viSaya-sukha ke lie nahIM karatA / jJAna, darzana aura cAritra ko vahana karane ke sivAya usakA anya koI prayojana nahIM hotA / vaha sAdhuoM, sAdhvIyoM, zrAvakoM aura zrAvikAoM dvArA isa loka meM arcanIya vaha sarva prakAra se upAsanIya hotA hai / paraloka meM bhI vaha hastachedana, karNachedana aura nAsikAchedana ko tathA isI prakAra hRdaya ke utpATana evaM vRSaNoM ke utpATana aura udbandhana Adi kaSToM ko prapAta nahIM karegA / vaha anAdi ananta dIrghamArga vAle saMsAra rUpa aTavI ko pAra karegA, jaise dhanya sArthavAha ne kiyA / he jambU ! bhagavAna mahAvIra ne dvItiya jJAta-adhyayana kA yaha artha kahA hai| adhyayana-2 kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa muni dIparatnasAgara kRt " (jJAtAdharmakathA)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 45
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 6, aMgasUtra -6, 'jJAtAdharmakathA ' adhyayana 3 - aMDa zrutaskandha/varga/adhyayana / sUtrAMka sUtra- 55 bhagavan ! yadi zramaNa bhagavAna mahAvIra ne jJAtAdharmakathA ke dvItiya adhyayana kA yaha artha pharamAyA hai to tIsare adhyayana kA kyA pharamAyA hai ? he jambU ! usa kAla aura usa samaya meM campA nAmaka nagarI thI / (varNana) usa campA nagarI se bAhara IzAna koNa meM subhUmibhAga nAmaka eka udyAna thA / vaha sabhI RtuoM ke phUloM-phaloM se sampanna rahatA thA aura ramaNIya thaa| nandana-vana ke samAna zubha thA yA sukhakAraka thA tathA sugaMdhayukta aura zItala chAyA se vyApta thA / usa subhUmibhAga udyAna ke uttara meM, eka pradeza meM, eka mAlukAkaccha thA, usa mAlukAkaccha meM eka zreSTha mayUrI ne puSTa, paryAyAgata cAvaloM ke piMDa ke samAna zveta varNa vAle, vraNa rahita, upadrava rahita tathA polI muTThI ke barAbara do mayUrI ke aMDoM kA prasava kiyaa| vaha apane pAMkhoM kI vAyu se unakI rakSA karatI, unakA saMgopana karatI aura saMveSTana karatI huI rahatI thI / T usa campA nagarI meM do sArthavAha - putra nivAsa karate the / jinadatta putra aura sAgaradatta putra / donoM sAtha hI janme the, sAtha hI bar3e hue the, sAtha hI dhUla meM khele the, sAtha hI vivAhita hue the athavA eka sAtha rahate hue ekadUsare ko dekhane vAle the| donoM kA paraspara anurAga thaa| eka dUsare kA anusaraNa karatA thA, eka dUsare kI IcchA ke anusAra calatA thA / donoM eka dUsare ke hRdaya kA Icchita kArya karate the aura eka-dUsare ke gharoM meM kRtya karaNIya karate hue rahate the / aura | sUtra - 56 tatpazcAt ve sArthavAhaputra kisI samaya ikaTThe hue eka ghara meM Ae aura eka sAtha baiThe the, usa samaya unameM Apasa meM isa prakAra vArtAlApa huA he devAnupriya ! jo bhI hameM sukha, duHkha, pravrajyA athavA videza gamana prApta ho, usa sabakA hameM eka dUsare ke sAtha hI nirvAha karanA cAhie / isa prakAra kahakara donoM ne Apasa meM isa prakAra kI pratijJA aMgIkAra karake apane-apane kArya meM laga gae / sUtra - 57 usa campA nagarI meM devadattA nAmaka gaNikA nivAsa karatI thI / vaha samRddha thI, vaha bahuta bhojana - pAna vAlI thI / cauMsaTha kalAoM meM paMDitA thIM / gaNikA ke cauMsaTha guNoM se yukta thiiN| unatIsa prakAra kI vizeSa kriDAeM karane vAlI thI / kAmakrIr3A ke ikkIsa guNoM meM kuzala thii| battIsa prakAra ke puruSa ke upacAra karane meM kuzala thI / usake sote hue nau aMga jAgRta ho cUke the / aThAraha prakAra kI dezI bhASAoM meM nipuNa thI / vaha aisA sundara veSa dhAraNa karatI thI, mAno zRMgArarasa kA sthAna ho / sundara gati, upahAsa, vacana, ceSTA, vilAsa evaM lalica saMlApa karane meM kuzala thI / yogya upacAra karane meM catura thI / usake ghara para dhvajA phaharAtI thI / eka hajAra dene vAle ko prApta hotI thI / rAjA ke dvArA use chatra, cAmara aura bAla vyajana pradAna kiyA gayA thaa| vaha karNIratha nAmaka vAhana para ArUr3ha hokara AtI jAtI thI, yAvat eka hajAra gaNikAoM kA Adhipatya karatI huI rahatI thii| ve sArthavAhaputra kisI samaya madhyAhnakAla meM bhojana karane ke anantara Acamana karake, hAtha-paira dhokara svaccha hokara, parama pavitra hokara sukhada AsanoM para baitthe| usa samaya una donoM meM Apasa meM isa prakAra kI bAta-cIta huI hai devAnupriya ! apane lie yaha acchA hogA kI kala yAvat sUrya ke dedIpyamAna hone para vipula azana, pAna, khAdima aura svAdi tathA dhUpa, puSpa, gaMdha aura vastra sAtha meM lekara devadattA gaNikA ke sAtha subhUmibhAga nAmaka udyAna meM udyAna kI zobhA kA anubhava karate hue vicareM / isa prakAra kahakara donoM ne eka dUsare kI bAta svIkAra kI / dUsare dina sUryodaya hone para kauTumbika puruSoM ko bulAkara isa prakAra kahA + 'devAnupriyo ! tuma jAo aura vipula azana, pAna, khAdima aura svAdima taiyAra kro| taiyAra karake usa vipula azana, pAna, khAdima aura svAdima ko tathA dhUpa, puSpa Adi ko lekara jahA~ subhUmibhAga nAmaka udyAna hai aura jahA~ nandA puSkariNI hai, vahA~ jAo / nandA puSkariNI ke samIpa sthUNAmaMDapa taiyAra karo / jala sIMcakara, muni dIparatnasAgara kRt " (jJAtAdharmakathA )" AgamasUtra - hinda- anuvAda" Page 46
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 6, aMgasUtra-6, 'jJAtAdharmakathA' zrutaskandha/varga/adhyayana/ sUtrAMka jhAr3a-buhAra kara, lIpa kara yAvat banAo / yaha saba karake hamArI bATa-rAha dekhanA / ' yaha sUnakara kauTumbika puruSa AdezAnusAra kArya karake yAvat unakI bATa dekhane lage / tatpazcAt sArthavAhaputroM ne dUsarI bAra kauTumbika puruSoM ko bulAyA aura bulAkara kahA-'zIghra hI eka samAna khura aura pUMcha vAle, eka se citrita tIkhe sIMgoM ke agrabhAga vAle, cA~dI kI ghaMTiyoM vAle, svarNajaTita sUta kI Dora kI nAtha se baMdhe hue tathA nIlakamala kI kalaMgI se yukta zreSTha javAna baila jisameM jute hoM, nAnA prakAra kI maNiyoM kI, ratnoM kI aura svarNa kI ghaMTiyoM ke samUha se yukta tathA zreSTha lakSaNoM vAlA ratha le Ao / ' ve kauTumbika puruSa AdezAnusAra ratha upasthita karate haiM / tatpazcAt una sArthavAhaputroM ne snAna kiyA, yAvat ve ratha para ArUr3ha hue / devadattA gaNikA ke ghara Ae / vAhana se nIce Utare aura devadattA gaNikA ke ghara meM praviSTa hue| usa samaya devadattA gaNikA ne sArthavAhaputraM ko AtA dekhA / vaha hRSTa-tuSTa hokara Asana se uThI aura sAtaATha kadama sAmane gaI / usane sArthavAhaputroM se kahA-devAnapriya ! AjJA dIjie, Apake yahA~ Ane kA kyA prayojana hai ? tatpazcAta sArthavAhaputroM ne devadattA gaNikA se kahA-'devAnapriya ! hama tumhAre sAtha subhUmi mibhAga nAmaka udyAna kI zrI kA anubhava karate hue vicaranA cAhate haiM / ' gaNikA devadattA ne usa sArthavAhaputroM kA yaha kathana svIkAra kiyA / snAna kiyA, maMgalakRtya kiyA yAvat lakSmI ke samAna zreSTha veSa dhAraNa kiyA / jahA~ sArthavAha-putra the vahA~ A gaI / ve sArthavAhaputra devadattA gaNikA ke sAtha yAna para ArUr3ha hue aura jahA~ subhUmibhAga udyAna thA aura jahA~ nandA puSkariNI thI, vahA~ pahu~ce / yAna se nIce utare / naMdA puSkariNI meM avagAhana kiyA / jala-majjana kiyA, jala-krIr3A kI, snAna kiyA aura phira devadattA ke sAtha bAhara nIkale / jahA~ sthUNAmaMDapa thA vahA~ Ae / sthUNAmaMDapa meM praveza kiyA / saba alaMkAroM se vibhUSita hae, Azvasta hue, vizvasta hue zreSTha Asana para baiThe / devadattA gaNikA ke sAtha usa vipula azana, pAna, khAdima aura svAdima tathA dhUpa, puSpa, gaMdha aura vastra kA upabhoga karate hue, vizeSarUpa se AsvAdana karate hue, vibhAga karate hue evaM bhoga bhogate hue vicarane lge| bhojana ke pazcAt devadattA ke sAtha manuSya sambandhI vipula kAmabhoga bhogate hue vicarane lge| sUtra-58 tatpazcAt ve sArthavAhaputra dina ke pIchale prahara meM devadattA gaNikA ke sAtha sthUNAmaMDapa se bAhara nIkalakara hAtha meM hAtha jAlakara, subhUmibhAga meM bane hue AlinAmaka vRkSoM ke gRhoM meM, kadalI-gRhoM meM, latAgRhoM meM, Asana gRhoM meM, prekSaNagRhoM meM, maMDana karane ke gRhoM meM, mohana gRhoM meM, sAla vRkSoM ke gRhoM meM, jAlI vAle gRhoM meM tathA puSpagRhoM meM udyAna kI zobhA kA anubhava karate hue ghUmane lge| sUtra - 59 tatpazcAt ve sArthavAhadAraka jahA~ mAlukAkaccha thA, vahA~ jAne ke lie pravRtta hue / taba usa vanamayUrI ne sArthavAhaputroM ko AtA dekhA / vaha Dara gaI aura ghabarA gaI / vaha jora-jora se AvAja karake kekArava karatI huI mAlakAkaccha se bAhara nIkalI / eka vakSa kI jAlI para sthita hokara una sArthavAhapatroM ko tathA mAlakAkaccha ko apalaka dRSTi se dekhane lagI / taba una sArthavAhaputroM ne Apasa meM eka-dUsare ko bulAyA aura isa prakAra kahA'devAnupriya ! yaha vanamayUrI hameM AtA dekhakara bhayabhIta huI, stabdha raha gaI, trAsa ko prApta huI, udvigna huI, bhAga gaI aura jora-jora kI AvAja karake yAvat hama logoM ko tathA mAlukAkaccha ko punaH punaH dekha rahI hai, ata eva isakA koI kAraNa honA cAhie / ve mAlukA-kaccha ke bhItara ghUse / unhoMne vahA~ do puSTa aura anukrama se vRddhi prApta mayUrI-aMDe yAvat dekhe, eka dUsare ko AvAja dekara isa prakAra kahA he devAnupriya ! vanamayUrI ke ina aMDoM ko apanI uttama jAti kI murgI ke aMDoM meM DalavA denA, apane lie acchA rahegA / aisA karane se apanI jAtivaMta murgiyA~ ina aMDoM kA aura apane aMDoM kA apane paMkhoM kI havA se rakSaNa karatI aura saMbhAlatI rahegI to hamAre do krIDA karane ke mayUrI-bAlaka ho jAeMge / isa prakAra kahakara unhoMne eka dUsare kI bAta svIkAra kI / apane-apane dAsaputroM ko bulAyA / isa prakAra kahA-he devAnupriya ! tuma jAo / muni dIparatnasAgara kRt " (jJAtAdharmakathA)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 47
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 6, aMgasUtra-6, 'jJAtAdharmakathA' zrutaskandha/varga/adhyayana/ sUtrAMka ina aMDoM ko lekara apanI uttama jAti kI murgiyoM ke aMDoM meM DAla do / una dAsaputroM ne una donoM aMDoM ko murgiyoM ke aMDoM me milA diyA / tatpazcAt ve sArthavAhaputra devadattA gaNikA ke sAtha subhUmibhAga udyAna meM udyAna kI zobhA kA anubhava karate hue vicaraNa karake usI yAna para ArUr3ha hokara jahA~ campA nagarI thI aura jahA~ devadattA gaNikA ke ghara Ae / devadattA gaNikA ke ghara meM praveza kiyA / devadattA gaNikA ko vipula jIvikA ke yogya prItidAna diyaa| usakA satkAra-sammAna kiyA / donoM devadattA ke ghara se bAhara nIkalakara jahA~ apane-apane ghara the, vahA~ aae| Akara apane kArya meM saMlagna ho ge| sUtra-60 tatpazcAt unameM jo sAgaradatta kA putra sArthavAha dAraka thA, vaha kala sUrya ke dedIpyamAna hone para jahA~ vanamayUrI kA aMDA thA, vahA~ AyA / Akara usa mayUrI aMDe meM zaMkita huA, usake phala kI AkAMkSA karane lagA ki kaba isase abhISTa phala kI prApti hogI? vicikitsA ko prApta huA, bheda ko prApta huA, kaluSatA ko prApta huaa| ata eva vaha vicAra karane lagA ki mere isa aMDe meM se krIr3A karane kA mayUrI-bAlaka utpanna hogA athavA nahIM hogA ? vaha bAra-bAra usa aMDe ko udvarttana karane lagA, AsAraNa karane lagA saMsAraNa karane lagA, calAne lagA, hilAne lagA, karane lagA, bhUmi ko khodakara usameM rakhane lagA aura bAra-bAra use kAna ke pAsa le jAkara bajAne lagA / tadanantara vaha mayUrI-aMDA bAra-bAra udvarttana karane se yAvat nirjIva ho gayA / sAgaradatta kA putra sArthavAha dAraka kisI samaya jahA~ mayUrI kA aMDA thA vahA~ AyA / usa mayUrI-aMDe ko usane pocA dekhA / dekhakara 'oha ! yaha mayUrI kA baccA merI kriyA karane ke yogya na huA' aisA vicAra karake khedakhinnacitta hokara cintA karane lgaa| usake saba manoratha viphala ho ge| AyuSman zramaNoM ! isa prakAra jo sAdhu yA sAdhvI AcArya yA upAdhyAya ke samIpa pravrajyA grahaNa karake pA~ca mahAvratoM ke viSaya meM athavA SaTa jIvanikAya ke viSaya meM athavA nirgrantha pravacana ke viSaya meM zaMkA karatA hai yA kaluSatA ko prApta hotA hai, vaha isI bhava meM bahuta-se sAdhuoM, sAdhvIoM, zrAvakoM aura zrAvikAoM ke dvArA hIlanA karane yogya-mana se nindA karane yogya, samakSa meM hI gardA karane yogya aura paribhava ke yogya hotA hai| parabhava meM bhI bahuta daMDa pAtA hai yAvat paribhramaNa kregaa| sUtra - 61 jinadatta kA putra jahA~ mayUrI kA aMDA thA, vahA~ AyA / Akara usa mayUrI ke aMDe ke viSaya meM niHzaMka rhaa| 'mere isa aMDe meM se krar3A karane ke lie bar3hiyA golAkAra mayUrI-bAlaka hogA' isa prakAra nizcaya karake, usa mayUrI ke aMDe ko usane bAra-bAra ulaTA-palaTA nahIM yAvat bajAyA nahIM Adi / isa kAraNa ulaTa-palaTa na karane se aura na bajAne se usa kAla aura usa samaya meM arthAt samaya kA paripAka hone para vaha aMDA phUTA aura mayUrI ke bAlaka kA janma huA / tatpazcAt jinadatta ke putra ne usa mayUrI ke bacce ko dekhA / dekhakara hRSTa-tuSTa hokara mayUrapoSakoM ko bulAyA / isa prakAra kahA-devAnapriyoM ! tama mayara ke isa bacce ko aneka mayara kopa padArthoM se anukrama se saMrakSaNa karate hae aura saMgopana karate hae baDA karo aura nRtyakalA sikhlaao| taba usa mayUrapoSakoM ne jinadatta ke putra kI yaha bAta svIkAra kI / usa mayUra-bAlaka ko grahaNa kiyA / grahaNa karake jahA~ apanA ghara thA vahA~ Ae / Akara usa mayUra-bAlaka ko yAvat nRtya kalA sikhalAne lge| tatpazcAt mayUrI kA baccA bacapana se mukta huA / usameM vijJAna kA pariNamana huA / yuvAvasthA ko prApta haA / lakSaNoM aura tila Adi vyaMjanoM ke guNoM se yukta haA / caur3AI rUpa mAna, sthUlatA rUpa unmAna aura lambAI rUpa pramANa se usake paMkhoM aura picchoM kA samUha paripUrNa huA / usake paMkha raMga-biraMge ho gae / unameM saikar3oM candraka the / vaha nIle kaMTha vAlA aura nRtya karane ke svabhAva vAlA huA / eka cuTakI bajAne se aneka prakAra ke saikar3oM kekArava karatA huA vicaraNa karane lagA / tatpazcAt mayUrapAlakoM ne usa mayUra ke bacce ko bacapana se mukta yAvat kekArava karatA huA dekhakara usa mayUra-bacce ko grahaNa kiyA / jinadatta ke putra ke pAsa le gae / taba muni dIparatnasAgara kRt " (jJAtAdharmakathA)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 48
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 6, aMgasUtra-6, 'jJAtAdharmakathA' zrutaskandha/varga/adhyayana/ sUtrAMka jinadatta ke putra sArthavAhadAraka ne mayUra-bAlaka ko bacapana se mukta yAvat kekArava karatA dekhakara, hRSTa-tuSTa hokara unheM jIvikA ke yogya vipula prItidAna diyaa| prItidAna dekara bidA kiyA / tatpazcAta vaha mayUra-bAlaka jinadatta ke putra dvArA eka cuTakI bajAne para lAMgUla ke bhaMga ke samAna apanI gardana Ter3hI karatA thA / usake zarIra para pasInA A jAtA thA athavA usake netra ke kone zveta varNa ke ho gae the / vaha bikhare picchoM vAle donoM paMkhoM ko zarIra se judA kara letA thA / vaha candraka Adi se yukta picchoM ke samUha ko UMcA kara letA thA aura saikar3oM kekArava karatA huA nRtya karatA thA / tatpazcAt vaha jinadatta kA putra usa mayUra-bAlaka ke dvArA campAnagarI ke zRMgATakoM, mArgoM meM saikar3oM, hajAroM aura lAkhoM kI hor3a meM vijaya prApta karatA thaa| he AyaSmana zramaNoM ! isI prakAra hamArA jo sAdha yA sAdhvI dIkSita hokara pA~ca mahAvratoM meM, SaTa jIvanikAya meM tathA nirgrantha-pravacana meM zaMkA se rahita, kA~kSA se rahita tathA vicikitsA se rahita hotA hai, vaha isI bhava meM bahuta se zramaNoM evaM zramaNiyoM meM mAna-sammAna prApta karake yAvat saMsAra rUpa aTavI ko pAra karegA / he jambU! isa prakAra zramaNa bhagavAna mahAvIra ne jJAtA ke tRtIya adhyayana kA artha pharamAyA hai| adhyayana-3 kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa muni dIparatnasAgara kRt " (jJAtAdharmakathA)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 49
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 6, aMgasUtra-6, 'jJAtAdharmakathA' zrutaskandha/varga/adhyayana/ sUtrAMka adhyayana-4 - kUrma sUtra - 62 'bhagavan ! zramaNa bhagavAna mahAvIra ne jJAta aMga ke cauthe jJAta-adhyayana kA kyA artha pharamAyA hai ?' he jambU! usa kAla aura usa samaya meM vArANasI nAmaka nagarI thI / usa vArANasI nagarI ke bAhara gaMgA nAmaka mahAnadI ke IzAna koNa meM mRtagaMgAtIra draha nAmaka eka draha thA / usake anukrama se sundara suzobhita taTa the / jala gaharA aura zItala thA / svaccha evaM nirmala jala se paripUrNa thA / kamaliniyoM ke pattoM aura phUloM kI paMkhur3iyoM se AcchAdita thA / bahuta se utpaloM, padmoM, kumudoM, nalinoM tathA subhaga, saugaMdhika, puNDarIka, mahApuNDarIka, zatapatra, sahasrapatra Adi kamaloM se tathA kesarapradhAna anya puSpoM se samRddha thA / isa kAraNa vaha Anandajanaka, darzanIya, abhirUpa aura pratirUpa thaa| usa draha meM saikar3oM, sahasroM aura lAkhoM matsaroM kacchoM, grAhoM aura suMsumAra jAti ke jalacara jIvoM ke samUha bhaya se rahita, udvega se rahita, sukhapUrvaka ramate-ramate vicaraNa karate the| usa mRtagaMgAtIra draha ke samIpa eka bar3A mAlukAkaccha thA / (varNana) usa mAlukAkaccha meM do pApI zRMgAla nivAsa karate the / ve pApa kA AcaraNa karane vAle, caMDa, raudra, iSTa vastu ko prApta karane meM dattacitta aura sAhasI the / unake hAtha paira raktaraMjita rahate the / ve mAMsa ke arthI, mAMsAhArI, mAMsapriya evaM mAMsalolupa the / mAMsa kI gaveSaNA karate hue rAtri aura sandhyA ke samaya ghUmate the aura dina meM chipe rahate the / tatpazcAt kisI samaya, sUrya ke bahuta samaya pahale asta ho jAne para, sandhyAkAla vyatIta ho jAne para, jaba koI virale manuSya hI calate-phirate the aura saba manuSya apane-apane gharoM meM vizrAma kara rahe the, taba mRtagaMgAtIra draha meM se AhAra ke abhilASI do kachue bAhara nIkale / ve AsapAsa cAroM ora phirate hue apanI AjIvikA karate hue vicaraNa karane lge| AhAra ke arthI yAvat AhAra kI gaveSaNA karate hue ve donoM pApI zRMgAla mAlukAkaccha se bAhara nIkale / jahA~ mRtagaMgAtIra nAma draha thA, vahA~ Ae / usI mRtagaMgAtIra draha ke pAsa idhara-udhara cAroM ora phirane lage aura AhAra kI khoja karate hue vicaraNa karane lage / una pApI siyAroM ne una do kachuoM ko dekhA / donoM kachue ke pAsa Ane ke lie pravRtta hue / una kachuoM ne una pApI siyAroM ko AtA dekhA / ve Dare, trAsa ko prApta hue, bhAgane lage, udvega ko prApta hue aura bahuta bhayabhIta hae / unhoMne apane hAtha paira aura grIvA ko apane zarIra meM gopita kara liyA -chipA liyA, nizcala, nispaMda aura mauna raha gae / ve pApI siyAra, vahA~ Ae / una kachuoM ko saba tarapha se phirAne-ghUmAne lage, sthAnAntarita karane lage, sarakAne haTAne lage, calAne lage, sparza karane lage, hilAne lage, kSubdha karane lage, nAkhUnoM se phAr3ane lage aura dA~toM se cIthane lage, kintu una kachuoM ke zarIra ko thor3I bAdhA, adhika bAdhA yA vizeSa bAtA utpanna karane meM unakI camar3I chedane meM samartha na ho sake / una pApI siyAroM ne isa kachuoM ko dUsarI bAra aura tIsarI bAra saba ora se ghUmAyA-phirAyA, kintu yAvat ve unakI camar3I chedane meM samartha na hue / taba ve zrAnta ho gae-tAnta ho gae aura zarIra tathA mana donoM se thaka gae tathA kheda ko prApta hue| dhIme-dhIme pIche lauTa gae, ekAnta meM cale gaye aura nizcala, nispaMda tathA mUka hokara Thahara ge| una donoM kachuoM meM se eka kachue ne una pApI siyAroM ko bahuta samaya pahale aura dUra gayA jAna kara dhIredhIre apanA eka paira bAhara nIkAlA / una pApI siyAroM ne dekhA ki usa kachue ne dhIre-dhIre eka paira nIkAlA hai / yaha dekhakara ve donoM utkRSTa gati se zIghra, capala, tvarita, caMDa, jayayukta aura vegayukta rUpa se jahA~ vaha kachuA thA, vahA~ gae / usake mAMsa aura rakta kA AhAra kiyA / AhAra karake ve kachue ko ulaTa-ulaTa kara dekhane lage, kintu yAvat usakI camar3I chedane meM samartha na hue taba ve dUsarI bAra haTa gae / isI prakAra cAroM pairoM ke viSaya meM kahanA yAvata kachae ne grIvA bAhara nIkAlI / yaha dekhakara ve zIghra hI usake samIpa Ae / unhoMne nAkhUnoM se vidAraNa karake aura dA~toM se tor3a kara usake kapAla ko alaga kara diyA / alaga karake kachue ko jIvana-rahita kara diyaa| jIvana-rahita karake usake mAMsa aura rudhira kA AhAra kiyaa| muni dIparatnasAgara kRt " (jJAtAdharmakathA)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 50
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 6, aMgasUtra - 6, 'jJAtAdharmakathA ' zrutaskandha/varga/adhyayana / sUtrAMka isI prakAra he AyuSman zramaNoM ! hamAre jo nirgrantha athavA nirgranthI AcArya yA upAdhyAya ke nikaTa dIkSita hokara pA~coM indriyoM kA gopana nahIM karate haiM, ve isI bhava meM bahuta sAdhuoM, sAdhvIoM, zrAvakoM, zrAvikAoM dvArA hInatA karane yogya haiM aura paraloka meM bhI bahuta daMDa pAte haiM, yAvat ananta saMsAra meM paribhramaNa karate haiM, jaise apanI indriyoM-aMgoM kA gopana na karane vAlA vaha kachuA mRtyu ko prApta huA / tatpazcAt ve pApI siyAra jahA~ dUsarA kachuA thA, vahA~ phuNce| pahu~cakara usa kachue ko cAroM tarapha se, saba dizAoM se ulaTa ulaTa kara dekhane lage, yAvat dA~toM se tor3ane lge| parantu usakI camar3I kA chedana karane meM samartha na ho sake / tatpazcAt ve pApI siyAra dUsarI bAra aura tIsarI bAra dUra cale gae kintu kachue ne apane aMga bAhara na nIkAle, ataH ve usa kachue ko kucha bhI AbAdhA yA vibAdhA utpanna na kara ske| yAvat unakI camar3I chedane meM bhI samarthana ho ske| taba ve zrAnta, klAnta aura paritAnta hokara tathA khinna hokara jisa dizA se Ae the, usI dizA meM lauTa gae / tatpazcAt usa kachue ne una pApI siyAroM ko cirakAla se gayA aura dUra gayA jAnakara dhIre-dhIre apanI grIvA bAhara niikaalii| grIvA nIkAlakara saba dizAoM meM avalokana kiyaa| avalokana karake ekasAtha cAroM paira bAhara nIkAle aura utkRSTa kUrmagati se daur3atA daur3atA jahA~ mRtagaMgAtIra nAmaka draha thA, vahA~ jA pahu~cA / vahA~ Akara mitra, jJAta, nijaka, svajana, sambandhI aura parijanoM se mila gyaa| he AyuSman zramaNoM! isI prakAra hamArA jo zramaNa yA zramaNI pA~coM indriyoM kA gopana karatA hai, jaise usa kachue ne apanI indriyoM ko gopana karake rakhA thA, vaha isI bhava meM bahusaMkhyaka zramaNoM, zramaNiyoM, zrAvakoM aura zrAvikAoM dvArA arcanIya vandanIya namaskaraNIya pUjanIya satkAraNIya aura sammAnanIya hotA hai| vaha kalyANa maMgala devasvarUpa evaM caityasvarUpa tathA upAsanIya banatA hai / paraloka meM use hAthoM, kAnoM aura nAka ke chedana ke duHkha nahIM bhogane pdd'te| hRdaya ke utpATana, vRSaNoM aMDakoSoM ke ukhAr3ane, phA~sI car3hAne Adi ke kaSTa nahIM jhelane par3ate / vaha anAdi-ananta-saMsAra- kAMtAra ko pAra kara jAtA hai / he jambU ! zramaNa bhagavAna mahAvIra ne cauthe jJAtAdhyayana kA yaha artha kahA hai, vaisA hI maiM kahatA hU~ / adhyayana - 4 kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa muni dIparatnasAgara kRt " (jJAtAdharmakathA )" AgamasUtra - hinda- anuvAda" Page 51
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 6, aMgasUtra-6, 'jJAtAdharmakathA' zrutaskandha/varga/adhyayana/sUtrAMka adhyayana-5-zailaka sUtra - 63 bhagavana! zramaNa bhagavAna mahAvIra ne pA~cave jJAta-adhyayana kA kyA artha kahA hai? he jamba ! usa kAla aura usa samaya meM dAravatI nagarI thI / vaha parva-pazcima meM lambI aura uttara-dakSiNa meM cauDI thI / nau yojana cauDI aura bAraha yojana lambI thI / vaha kabera kI mati se nirmita haI thii| savarNa ke zreSTha prAkAra se aura paMcaraMgI nAna maNiyoM ke bane kaMgaroM se zobhita thI / alakAparI samAna sandara thI / usake nivAsI jana pramodayakta evaM krIDA karane meM tatpara rahate the| vaha sAkSAta devaloka sarIkhI thii| usa dvArakA nagarI ke bAhara IzAnakoNa meM raivataka nAmaka parvata thA / vaha bahuta UMcA thA / usake zikhara gagana-tala ko sparza karate the / vaha nAnA prakAra ke gucchoM, gulmoM, latAoM aura valliyoM se vyApta thA / haMsa, mRga, mayUra, krauMca, sArasa, cakravAka, maganasArikA aura koyala Adi pakSiyoM ke jhuMDoM se vyApta thA / usameM aneka taTa aura gaMDazaila the / bahusaMkhyaka guphAeM thIM / jharane, prapAta, prAgbhAra aura zikhara the / vaha parvata apsarAoM ke samUhoM, devoM ke samUhoM, cAraNa muniyoM aura vidyAdharoM ke mithunoM se yukta thA / usameM dazAra vaMza ke samudravijaya Adi vIra puruSa the, jo ki neminAtha ke sAtha hone ke kAraNa tInoM lokoM se bhI adhika balavAna the, nitya nae utsava hote rahate the / vaha parvata saumya, subhaga, dekhane meM priya, surUpa, prasannatA pradAna karane vAlA, darzanIya, abhirUpa tathA pratirUpa thaa| usa raivataka parvata se na adhika dUra aura na adhika samIpa eka nandanavana nAmaka udyAna thA / vaha saba RtuoM sambandhI puSpoM aura phaloM se samRddha thA, manohara thA / nandanavana ke samAna Anandaprada, darzanIya, abhirUpa tathA pratirUpa thA / usa udyAna ke ThIka bIcoMbIca surapriya nAmaka divya yakSAyatana thaa| usa dvArakA nagarI meM mahArAja kRSNa nAmaka vAsudeva nivAsa karate the / vaha vAsudeva vahA~ samudravijaya Adi daza dazAroM, baladeva Adi pA~ca mahAvIroM, ugrasena Adi solaha hajAra rAjAoM, pradyumna Adi sAr3he tIna karor3a kumAroM, zAmba Adi sATha hajAra durdAnta yoddhAoM, vIrasena Adi ikkIsa hajAra puruSoM-mahAn puruSArtha vAle janoM, mahAsena Adi chappana hajAra balavAna puruSoM, rukmiNI Adi battIsa hajAra rAniyoM, anaMgasenA Adi aneka sahasra gaNikAoM tathA anya bahuta-se IzvaroM, talavaroM yAvat sArthavAha Adi kA evaM uttara dizA meM vaitADhya parvata paryanta tathA anya tIna dizAoM meM lavaNasamudra paryanta dakSiNArdha bharata kSetra kA aura dvArakA nagarI kA adhipatitva karate hue aura pAlana karate hue vicarate the| sUtra - 64 dvArakA nagarI meM thAvaccA nAmaka eka gAthApatnI nivAsa karatI thI / vaha samRddhi vAlI thI yAvat bahuta loga milakara bhI usakA parAbhava nahIM kara sakate the / usa thAvaccA gAthApatnI kA thAvaccaputra nAmaka sArthavAha kA bAlaka putra thA / usake hAtha-paira atyanta sukumAra the / vaha paripUrNa pA~coM indriyoM se yukta sundara zarIra vAlA, pramANopeta aMgopAMgoM se sampanna aura candramA ke samAna saumya AkRti vAlA thA / sundara rUpavAna thA / usa thAvaccA gAthApatnI ne usa putra ko kucha adhika ATha varSa kA huA jAnakara zubhatithi, karaNa, nakSatra aura muhUrta meM kalAcArya ke pAsa bhejA / phira bhoga bhogane meM samartha huA jAnakara ibhyakula kI battIsa kumArikAoM ke sAtha eka hI dina meM pANigrahaNa karAyA / prAsAda Adi battIsa-battIsa kA dAyajA diyA / vaha ibhyakula kI battIsa kumArikAoM ke sAtha vipula zabda, sparza, rasa, rUpa, varNa aura gaMdha kA bhoga-upabhoga karatA haA rahane lgaa| usa kAla aura usa samaya meM arihaMta ariSTanemi padhAre / dharma kI Adi karane vAle, tIrtha kI sthApanA karane vAle, Adi varNana bhagavAna mahAvIra ke samAna hI samajhanA / vizeSatA yaha hai ki bhagavAna ariSTanemi dasa dhanuSa UMce the, nIlakamala, bhaiMsa ke sIMga, nIla gulikA aura alasI ke phUla ke samAna zyAma kAnti vAle the / aThAraha hajAra sAdhuo se aura cAlIsa hajAra sAdhvIoM se parivRtta the / ve bhagavAna ariSTanemi anukrama se vihAra karate hue sukhapUrvaka grAmAnugrAma padhArate hue jahA~ dvArakA nagarI thI, jahA~ giranAra parvata thA, jahA~ nandanavana nAmaka udyAna thA, muni dIparatnasAgara kRt " (jJAtAdharmakathA)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 52
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 6, aMgasUtra - 6, 'jJAtAdharmakathA ' zrutaskandha/varga/adhyayana / sUtrAMka jahA~ surapriya nAmaka yakSa kA yakSAyatana thA aura jahA~ azoka vRkSa thA, vahIM padhAre / saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue vicarane lge| nagarI se parISad nIkalI bhagavAn ne use dharmopadeza diyaa| tatpazcAt kRSNa vAsudeva ne yaha kathA sUnakara kauTumbika puruSoM ko bulAyA aura kahA - zIghra hI sudharmA sabhA meM jAkara meghoM ke samUha jaisI dhvani vAlI evaM gambhIra tathA madhura zabda karane vAlI kaumudI bherI bajAo / taba ve kauTumbika puruSa, kRSNa vAsudeva dvArA isa prakAra AjJA dene para hRSTa-tuSTa hue, Anandita hue / yAvat mastaka para aMjali karake AjJA aMgIkAra kI / aMgIkAra karake kRSNa vAsudeva ke pAsa se cale / jahA~ sudharmA sabhA thI aura jahA~ kaumudI nAmaka bherI thI, vahA~ Akara megha - samUha ke samAna dhvani vAlI tathA gaMbhIra evaM madhura karane vAlI bherI bajAI / usa samaya bherI bajAne para snigdha, madhura aura gaMbhIra pratidhvani karatA huA, zaradaRtu ke megha jaisA bherI kA zabda huA / usa kaumudI bherI kA tAr3ana karane para nau yojana caur3I aura bAraha yojana lambI dvArakA nagarI ke zRMgATaka, trika, catuSka, catvara, kaMdarA, guphA, vivara, kuhara, girizikhara, nagara ke gopura, prAsAda, dvAra, bhavana, devakula Adi samasta sthAnoM meM, lAkhoM pratidhvaniyoM se yukta hokara, bhItara aura bAhara ke bhAgoM sahita sampUrNa dvArakA nagarI ko zabdAyamAna karatA huA vaha zabda cAroM ora phaila gyaa| tatpazcAt nau yojana caur3I aura bAraha yojana lambI dvArakA nagarI meM smudr| vijaya Adi dasa dazAra aneka hajAra gaNikAeM usa kaumudI bherI kA zabda sUnakara evaM hRdaya meM dhAraNa karake hRSTatuSTa, prasanna hue / yAvat sabane snAna kiyA / lambI laTakane vAlI phUla-mAlAoM ke samUha ko dhAraNa kiyA / kore navIna vastroM ko dhAraNa kiyA / zarIra para candana kA lepa kiyaa| koI azva para ArUr3ha hue, isI prakAra koI gaja para ArUr3ha hue, koI ratha para koI pAlakI meM aura koI myAne meM baiThe / koI-koI paidala hI puruSoM ke samUha ke sAtha cale aura kRSNa vAsudeva ke pAsa prakaTa hue aae| tatpazcAt kRSNa vAsudeva ne samudravijaya vagairaha dasa dasAroM ko tathA pUrvavarNita anya sabako yAvat apane nikaTa prakaTa huA dekhA / dekhakara vaha hRSTa-tuSTa hue, yAvat unhoMne kauTumbika puruSoM ko bulAyA / bulAkara isa prakAra kahA-'he devAnupriya ! zIghra hI caturaMgiNI senA sajAo aura vijaya nAmaka gaMdhahastI ko upasthita karo / ' kauTumbika puruSoM ne 'bahuta acchA' kahakara senA sajavAI aura vijaya nAmaka gaMdhahastI ko upasthita kiyA / tatpazcAt kRSNa vAsudeva ne snAna kiyaa| ve saba alaMkAroM se vibhUSita hue| vijaya gaMdhahastI para savAra hue| koraMTa vRkSa ke phUloM kI mAlA vAle chatra ko dhAraNa kiye aura bhaToM ke bahuta bar3e samUha se ghire hue dvArakA nagarI ke bIcoMbIca hokara bAhara nIkale / jahA~ giranAra parvata thA, jahA~ nandanavana udyAna thA, jahA~ surapriya yakSa kA yakSAyatana thA aura hajA~ azoka vRkSa thA, udhara pahu~ce / pahu~cakara arhat ariSTanemi ke chatrAtichatra patAkAtipatAkA, vidyAdharoM, cAraNoM evaM jRmbhaka devoM ko nIce utarate aura Upara car3hate dekhA / yaha saba dekhakara ve vijaya gaMdhahastI se nIce utara gae / utarakara pA~ca abhigraha karake arhat ariSTanemi ke sAmane ge| isa prakAra bhagavAna ke nikaTa pahu~cakara tIna bAra AdakSiNa pradakSiNA kI, unheM vandana- namaskAra kiyaa| phira arhat ariSTanemi ne na adhika samIpa, na adhika dUra zuzrUSA karata hue, namaskAra karate hue, aMjalibaddha sammukha hokara paryupAsanA karane lage / sUtra - 65 meghakumAra kI taraha thAvaccAputra bhI bhagavAna ko vandanA karane ke lie niiklaa| usI prakAra dharma ko zravaNa karake aura hRdaya meM dhAraNa karake jahA~ thAvaccA gAthApatnI thI, vahA~ AyA / Akara mAtA ke pairoM ko grahaNa kiyA / meghakumAra samAna thAvaccAputra kA vairAgya nivedanA samajhanI mAtA jaba viSayoM ke anukUla aura viSayoM ke pratikUla bahuta-sI AghavaNA, pannavaNA-sannavaNA, vinnavaNA, sAmAnya kahane, vizeSa kahane, lalacAne aura manAne meM samartha na huI, taba IcchA na hone para bhI mAtA ne thAvaccAputra bAlaka kA niSkramaNa svIkAra kara liyaa| vizeSa yaha kahA ki'maiM 'tumhArA dIkSA mahotsava dekhanA cAhatI hU~ / ' taba thAvaccAputra mauna raha gayA / taba gAthApatnI thAvaccA Asana se uThI / uThakara mahAna arthavAlI, mahAmUlyavAlI, mahApuruSoM ke yogya tathA rAjA ke yogya bheMTa grahaNa kii| mitra jJAti Adi se parivRtta hokara jahA~ kRSNa vAsudeva ke zreSTha bhavana kA mukhya dvAra kA dezabhAga thA, vahA~ AI pratIhAra dvArA muni dIparatnasAgara kRt " (jJAtAdharmakathA )" AgamasUtra - hinda- anuvAda" Page 53
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 6, aMgasUtra-6, 'jJAtAdharmakathA' zrutaskandha/varga/adhyayana/ sUtrAMka dikhalAye mArga se jahA~ kRSNa vAsudeva the, vahA~ aaii| donoM hAtha jor3akara kRSNa vAsudeva ko badhAyA / badhAkara vaha mahAna artha vAlI, mahAmUlya vAlI mahAna puruSoM ke yogya aura rAjA ke yogya bheMTa sAmane rakhI / isa prakAra bolI he devAnupriya ! merA thAvaccAputra nAmaka eka hI putra hai / vaha mujhe iSTa hai, kAnta hai, yAvat vaha saMsAra ke bhaya se udvigna holaka arihaMta ariSTanemi ke samIpa gRhatyAga kara anagAra-pravrajyA aMgIkAra karanA cAhatA hai / maiM usakA niSkramaNa-satkAra karanA cAhatI hU~ / ata eva he devAnupriya ! pravrajyA aMgIkAra karane vAle thAvaccAputra ke lie Apa chatra, mukuTa aura cAmara pradAna kareM, yaha merI abhilASA hai / kRSNa vAsudeva ne thAvaccA gAthApatnI se kahA-devAnupriye ! tuma nizciMta aura vizvasta raho / maiM svayaM hI thAvaccAputra bAlaka kA dIkSA-satkAra karU~gA / kRSNa vAsudeva caturaMgiNI senA ke sAtha vijaya nAmaka uttama hAthI para ArUr3ha hokara jahA~ thAvaccA gAthApatnI kA bhavana thA vahIM Ae / thAvaccAputra se bole-he devAnupriya ! tuma muNDita hokara pravrajyA grahaNa mata karo / merI bhujAoM kI chAyA ke nIce rahakara manuSya sambandhI vipula kAmabhogoM ko bhogo / maiM kevala tumhAre Upara hokara jAne vAle vAyukAya ko rokane meM to samartha nahIM hU~ kintu isake sivAya devAnupriya ko jo koI bhI sAmAnya pIr3A yA vizeSa pIr3A utpanna hogI, usa sabakA nivAraNa kruuNgaa| taba kRSNa vAsudeva ke isa prakAra kahane para thAvaccAputra ne kRSNa vAsudeva se kahA-'devAnupriya ! yadi Apa mere jIvana kA anta karanevAle Ate hae maraNa ko roka deM, zarIra para AkramaNa karanevAlI evaM zarIra ke rUpa-saundarya kA vinAza karanevAlI jarA roka sakeM, to maiM ApakI bhujAoM kI chAyAme raha kara manuSya sambandhI vipula kAmabhoga bhogatA huA vicruuN|' thAvaccAputra dvArA isa prakAra kahane para kRSNa vAsudeva ne thAvaccAputra se kahA-'he devAnupriya ! maraNa aura jarA kA ullaMghana nahIM kiyA jA sakatA / atIva balazAlI deva yA dAnava ke dvArA bhI inakA nivAraNa nahIM kiyA jA sakatA / hA~, apane dvArA upArjita pUrva karmoM kA kSaya hI inheM roka sakatA hai|' 'to he devAnupriya ! maiM ajJAna, mithyAtva, avirati aura kaSAya dvArA saMcita, apane AtmA ke karmoM kA kSaya karanA cAhatA huuN|' thAvaccAputra ke dvArA isa prakAra kahane para kRSNa vAsudeva ne kauTumbika puruSoM ko bulAyA aura kahA'devAnupriyo ! tuma jAo aura dvArikA nagarI ke zRMgATaka, trika, catuSka, catvara Adi sthAnoM meM, yAvat zreSTha hAthI ke skaMdha para ArUr3ha hokara UMcI-UMcI dhvani se, aisI udghoSaNA karo-'he devAnupriyo ! saMsAra ke bhaya se udvigna aura janma-maraNa se bhayabhIta thAvaccAputra arhanta ariSTanemi ke nikaTa muNDita hokara dIkSA grahaNa karanA cAhatA hai to he devAnupriya ! jo rAjA, yuvarAja, rAnI, kumAra, Izvara, talavara, kauTumbika, mADaMbika, ibhya, zreSThI, senApati vA sArthavAha dIkSita hote hue thAvaccAputra ke sAtha dIkSA grahaNa karegA, use kRSNa vAsudeva anujJA dete haiM aura pIche rahe unake mitra, jJAti, nijaka, sambandhI yA parivAra meM koI bhI duHkhI hogA to usake yoga aura nirvAha kareMge kauTumbika puruSoM ne yaha kI ghoSaNA kara dii| tatpazcAt thAvaccAputra para anurAga hone ke kAraNa eka hajAra puruSa niSkramaNa ke lie taiyAra hue / ve snAna karake saba alaMkAroM se vibhUSita hokara, pratyeka-pratyeka alaga-alaga hajAra puruSoM dvArA vahana kI jAne vAlI pAlakiyoM para savAra hokara, mitroM evaM jJAtijanoM Adi se parivRtta hokara thAvaccAputra ke samIpa prakaTa hue-Ae / taba kRSNa vAsudeva ne eka hajAra puruSoM ko AyA dekhA / dekhakara kauTumbika puruSoM ko bulAkara kahA (meghakumAra ke dIkSAbhiSeka ke varNana samAna kahanA) / cA~dI aura sone ke kalazoM se use snAna karAyA yAvat sarva alaMkAroM se vibhUSita kiyA / thAvaccAtutra una hajAra puruSoM ke sAtha, zibikA para ArUr3ha hokara, yAvat vAdyoM kI dhvani ke sAtha, dvArakA nagarI ke bIcoM-bIca hokara nIkalA / jahA~ giranAra parvata, nandanavana udyAna, surapriya yakSa kA yakSAyatana evaM azoka vRkSa thA, udhara gayA / vahA~ jAkara arihaMta ariSTanemi ke chatra para chatra aura patAkA para patAkA dekhatA hai aura vidyAdharoM evaM cAraNa muniyoM ko aura jRmbhaka devoM ko nIce Utarate-car3hate dekhatA hai, vahIM zibikA se nIce utara jAtA hai / tatpazcAt thAvaccAputra ne hajAra puruSoM ke sAtha svayaM hI paMcamuSTika loca kiyA, yAvat pravrajyA aMgIkAra kI / thAvaccAputra anagAra ho gayA / IryAsamiti se yukta, bhASAsamiti se yukta hokara muni dIparatnasAgara kRt " (jJAtAdharmakathA)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 54
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 6, aMgasUtra - 6, 'jJAtAdharmakathA ' zrutaskandha/varga/adhyayana / sUtrAMka yAvat sAdhutA ke samasta guNoM se utpanna hokara vicarane lagA / tatpazcAt thAvaccAputra arihaMta ariSTanemi ke tathArUpa sthaviroM ke pAsa se sAmAyika se Arambha karake caudaha pUrvo kA adhyayana karake bahuta se aSTamabhakta, SaSThabhakta yAvat caturthabhakta Adi karate hue vicarane lage / arihaMta ariSTanemi ne thAvaccAputra anagAra ko unake sAtha dIkSita hone vAle ibhya Adi eka hajAra anagAra ziSya ke rUpa meM pradAna kie / tatpazcAt thAvaccAputra ne eka bAra kisI samaya arihaMta ariSTanemi kI vaMdanA kI aura namaskAra kiyA / vandanA aura namaskAra karake isa prakAra kahA bhagavan! ApakI AjJA ho to maiM hajAra sAdhuoM ke sAtha janapadoM meM vihAra karanA cAhatA hU~ / ' bhagavAna ne uttara diyA- 'devAnupriya ! tumheM jaise sukha upaje vaisA karo / ' bhagavAna kI anumati prApta karake thAvaccAputra eka hajAra anagAroM ke sAtha bAhara janapadoM meM vicaraNa karane lge| sUtra - 66 usa kAla aura usa samaya meM zailakapura nagara thaa| usake bAhara subhUmibhAga udyAna thaa| zailaka rAjA thaa| padmAvatI rAnI thI / maMDuka kumAra thA / vaha yuvarAja thA / usa zailaka rAjA ke paMthaka Adi pA~ca sau maMtrI the / ve otpattikI vainayikI pAriNAmikI aura kArmikI isa prakAra cAroM taraha kI buddhiyoM se sampanna the aura rAjya kI dhurA ke cintaka bhI the-zAsana kA saMcAlana karate the / thAvaccAputra anagAra eka hajAra muniyoM ke sAtha jahA~ zailakapura thA aura jahA~ subhUmibhAga nAmaka udyAna thA, vahA~ pdhaare| zailaka rAjA bhI unheM vandanA karane ke lie kalA / thAvaccAputra ne dharma kA upadeza diyA / dharma sUnakara zailaka rAjA na kahA jaise devAnupriya ke samIpa bahuta se ugrakula ke, bhojakula ke tathA anya kuloM ke puruSoM ne hiraNya suvarNa Adi kA tyAga karake dIkSA aMgIkAra kI hai, usa prakAra maiM dIkSita hone meM samartha nahIM hU~ / ata eva maiM devAnupriya se pA~ca aNuvratoM aura sAta zikSAvratoM ko dhAraNa karake zrAvaka bananA cAhatA hU~ / ' isa prakAra rAjA zramaNopAsaka yAvat jIva- ajIva Adi tattvoM kA jJAtA ho gayA yAvat tapa tathA saMyama se apanI AtmA ko bhAvita karatA huA vicarane lgaa| isI prakAra paMthaka Adi pA~ca sau maMtrI bhI zramaNopAsaka ho ge| thAvaccAputra anagAra vahA~ se vihAra karake janapadoM meM vicaraNa karane lge| sUtra - 67 - usa kAla aura usa samaya meM saugaMdhikA nAmaka nagarI thii| (varNana) usa nagarI ke bAhara nIlAzoka nAmaka udyAna thA / (varNana) usa saugaMdhikA nagarI meM sudarzana nAmaka nagara zreSThI nivAsa karatA thaa| vaha samRddhizAlI thA, yAvat vaha kisI se parAbhUta nahIM ho sakatA thaa| usa kAla aura usa samaya meM zuka nAmaka eka parivrAjaka thA / vaha Rgveda, yajurveda, sAmaveda, atharvaveda tathA SaSTitantra meM kuzala thaa| sAMkhyamata ke zAstroM ke artha meM kuzala thA / pA~ca yamoM aura pA~ca niyamoM se yukta dasa prakAra ke zaucamUlaka parivrAjaka dharma kA, dAnadharma kA, zaucadharma kA aura tIrthasnAna kA upadeza aura prarUpaNa karatA thA / gerU ke raMge hue zreSTha vastra dhAraNa karatA thA / tridaMDa, kuNDikAkamaMDalu, mayUrapiccha kA chatra, channAlika, aMkuza pavitrI aura kesarI yaha sAta upakaraNa usake hAtha meM rahate the / eka hajAra parivrAjakoM se parivRtta vaha zuka parivrAjaka jahA~ saugaMdhikA nagarI thI aura jahA~ parivrAjaka kA Avasatha thA, vahA~ aayaa| Akara parivrAjakoM ke usa maTha meM usane apane upakaraNa rakhe aura sAMkhyamata ke anusAra apanI AtmA ko bhAvita karatA huA vicarane lagA / taba usa saugaMdhika nagarI ke zRMgATaka, trika, catuSka, catvara caturmukha, mahApatha, pathoM meM aneka manuSya ekatrita hokara paraspara aisA kahane lage nizcaya hI zuka parivrAjaka yahA~ Ae haiM yAvat AtmA ko bhAvita karate hue 'vicarate haiN| tAtparya yaha ki zuka parivrAjaka ke Agamana kI galI galI aura caurAhoM meM carcA hone lagI / upadeza-zravaNa ke lie parISad nIkalI / sudarzana bhI nIkalA / tatpazcAt zuka parivrAjaka ne usa parISad ko, sudarzana ko tathA anya bahuta-se zrotAoM ko sAMkhyamata kA upadeza diyA / yathA - he sudarzana ! hamArA dharma zaucamUlaka kahA gayA hai| yaha zauca do prakAra kA hai- dravyazauca aura bhAvazIca dravyazIca jala se aura miTTI se hotA hai / muni dIparatnasAgara kRt " (jJAtAdharmakathA )" AgamasUtra - hinda- anuvAda" Page 55
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 6, aMgasUtra-6, 'jJAtAdharmakathA' zrutaskandha/varga/adhyayana/ sUtrAMka bhAvazauca darbha se aura maMtra se hotA hai / he devAnupriya ! hamAre mata ke anusAra jo koI vastu azuci hotI hai, vaha saba tatkAla pRthvI se mAMja dI jAtI hai aura phira zuddha jala se dho lI jAtI hai / taba azuci, zuci ho jAtI hai| nizcaya hI jIva jalasnAna se apanI AtmA ko pavitra karake binA vighna ke svarga prApta karate haiN| tatpazcAt sudarzana, zuka parivrAjaka ke dharma ko zravaNa karake harSita huA / usane zuka se zaucamUlaka dharma svIkAra kiyA / svIkAra karake parivrAjakoM ko vipula azana, pAna, khAdima, svAdima, vastra se pratilAbhita karatA huA arthAt azana Adi dAna karatA huA rahane lagA / tatpazcAt vaha zuka parivrAjaka saugaMdhikA nagarI se bAhara nIkalA / nIkalakara janapada-vihAra se vicarane lagA-deza-dezAntara meM bhramaNa karane lagA / usa kAla usa samayameM thAvaccAputra nAmaka anagAra 1000 sAdhuoM ke sAtha anukramaNa se vihAra karate hue, eka grAma se dUsare grAma jAte hae, sakhe-sakhe vicarate hae jahA~ saugaMdhikA nAmaka nagarI thI aura jahA~ nIlAzoka nAmaka udyAna thA, vahA~ pdhaare| thAvaccAputra anagAra kA Agamana jAnakara parISad nIkalI / sudarzana bhI nIkalA / usane thAvaccAputra anagAra ko pradakSiNA kii| pradakSiNA karake vandanA kI, namaskAra kiyA / vandanA-namaskAra karake vaha bolA'Apake dharma kA mUla kyA hai ? taba sudarzana ke isa prakAra kahane para thAvaccAputra anagAra ne sudarzana se kahA-he sudarzana ! dharma vinayamUlaka kahA gayA hai / yaha vinaya bhI do prakAra kA kahA hai-agAravinaya aura anagAra vinaya / inameM jo agAravinaya hai, vaha pA~ca aNuvrata, sAta zikSAvrata aura gyAraha upAsaka-pratimA rUpa hai / anagAra-vinaya caturyAma rUpa hai, yathA-samasta prANAtipAta se viramaNa, samasta mRSAvAda se viramaNa, samasta adattAdAna se viramaNa, samasta maithuna aura samasta parigraha se viramaNa / isake atirikta samasta rAtri-bhojana se viramaNa, yAvat samasta mithyAdarzana zalya se viramaNa, dasa prakAra kA pratyAkhyAna aura bAraha bhikSupratimAeM / isa prakAra do taraha ke vinaya mUlaka dharma se kramazaH ATha karmaprakRtiyoM ko kSaya karake jIve loka ke agrabhAga meM-mokSa meM pratiSThita hote haiM / tatpazcAt thAvaccAputra ne sudarzana se kahA-sudarzana ! tumhAre dharma kA mUla kyA kahA gayA hai ? sudarzana ne uttara diyAdevAnupriya ! hamArA dharma zaucamUlaka kahA gayA hai / taba thAvaccAputra anagAra ne sudarzana se kahA-he sudarzana ! jaise kucha bhI nAma vAlA koI puruSa eka bar3e rudhira se lipta vastra ko rudhira se hI dhoe, to he sudarzana ! usa rudhira se hI dhoye jAne vAle vastra kI koI zuddhi hogI? sudarzana ne kahA-yaha artha samartha nahIM hai| sI prakAra he sudarzana ! tumhAre matAnusAra bhI prANAtipAta se yAvat mithyAdarzana zalya se zuddhi nahIM ho sakatI, jaise usa rudhiralipta aura rudhira se hI dhoye jAne vAle vastra kI zuddhi nahIM hotI / he sudarzana ! jaise yathAnAmaka koI puruSa eka bar3e rudhiralipta vastra ko sajjI ke khAra ke pAnI meM bhigove, phira pAkasthAna para car3hAve, caDhAkara uSNatA grahaNa karAve aura phira svaccha jala se dhove, to nizcaya he sudarzana ! yaha rudhira se lipta vastra, sajjI khAra ke pAnI meM bhIgo kara cUlhe para car3hakara, ubalakara aura zuddha jala se prakSAlita hokara zuddha ho jAtA hai ?' (sudarzana kahatA hai) 'hA~, ho jAtA hai|' isI prakAra he sudarzana ! hamAre dharma ke anusAra bhI prANAtipAta ke viramaNa se yAvat mithyAdarzana zalya ke viramaNa se zuddhi hotI hai, jaise usa rudhiralipta vastra kI yAvat zuddha jala se dhoye jAne para zuddhi hotI hai| tatpazcAt sudarzana ko pratibodha prApta huA / usane thAvaccAputra ko vandanA kI, namaskAra kiyA / isa prakAra kahA-'bhagavan ! maiM dharma sUnakara use jAnanA cAhatA hU~ / ' yAvat vaha dharmopadeza zravaNa karake zramaNopAsaka ko gayA, jIvAjIva kA jJAtA ho gayA, yAvat nirgrantha zramaNoM ko AhAra Adi kA dAna karatA huA vicarane lgaa| tatpazcAt zuka parivrAjaka ko isa kathA kA artha jAnakara isa prakAra kA vicAra utpanna huA-'sudarzana ne zauca-dharma kA parityAga karake vinayamUla dharma aMgIkAra kiyA hai / ata eva sudarzana kI dRSTi kA vamana karAnA aura punaH laka dharma kA upadeza karanA mere lie zreyaskara hogA / usane aisA vicAra kiyA / vicAra karake eka hajAra parivrAjakoM ke sAtha jahA~ saugandhikA nagarI thI aura jahA~ parivrAjakoM kA maTha thA, vahA~ AyA / Akara usane parivrAjakoM ke maTha meM upakaraNa rakhe / tadanantara geru se raMge vastra dhAraNa kiye hue vaha thor3e parivrAjakoM ke sAtha, muni dIparatnasAgara kRt " (jJAtAdharmakathA)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 56
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 6, aMgasUtra-6, 'jJAtAdharmakathA' zrutaskandha/varga/adhyayana/ sUtrAMka unase ghirA huA parivrAjaka-maTha se nIkalA / nIkalakara saugaMdhikA nagarI ke madhyabhAga meM hokara jahA~ sudarzana kA ghara thA aura jahA~ sudarzana thA vahA~ AyA / taba sudarzana ne zuka parivrAjaka ko AtA dekhA / dekhakara vaha khar3A nahIM huA, sAmane nahIM gayA, usakA Adara nahIM kiyA, use jAnA nahIM, vandanA nahIM kI, kintu mauna rahA / taba zuka parivrAjaka ne sudarzana ko na khar3A huA dekhakara isa prakAra kahA-he sudarzana ! pahale tuma mujhe AtA dekhakara khar3e hote the, sAmane Ate aura Adara karate the, vandanA karate the, parantu he sudarzana ! aba tuma mujhe AtA dekhakara na vandanA kI to he sudarzana ! kisake samIpa tumane vinayamUla dharma aMgIkAra kiyA hai ? tatpazcAt zuka parivrAjaka ke isa prakAra kahane para sudarzana Asana se uTha kara khar3A huA / usane donoM hAtha jor3e mastaka para aMjali kI aura zuka parivrAjaka se isa prakAra kahAdevAnupriya ! arihaMta ariSTanemi ke antevAsI thAvaccAputra nAmaka anagAra vicarate hue yahA~ Ae haiM aura yahIM nIlAzoka nAmaka udyAna meM vicara rahe haiN| unake pAsa se maiMne vinayamUla dharma aMgIkAra kiyA hai| sUtra - 68 tatpazcAt zuka parivrAjaka ne sudarzana se isa prakAra kahA-'he sudarzana ! caleM, hama tumhAre dharmAcArya thAvaccAputra ke samIpa prakaTa hoM-caleM aura ina arthoM ko, hetuoM ko, praznoM ko, kAraNoM ko tathA vyAkaraNoM ko pUche / ' agara vaha mere ina arthoM, hetuoM, praznoM, kAraNoM aura vyAkaraNoM kA uttara deMge to maiM unheM vandanA karU~gA, namaskAra karU~gA aura yadi vaha mere ina arthoM yAvat vyAkaraNoM ko nahIM kaheMge-maiM unheM inhIM arthoM tathA hetuoM Adi se niruttara kara dUMgA / tatpazcAt vaha zuka parivrAjaka, eka hajAra parivrAjakoM ke aura sudarzana seTha ke sAtha jahA~ nIlAzoka udyAna thA, aura jahA~ thAvaccAputra anagAra the, vahA~ AyA / Akara thAvaccAputra se kahane lagA-'bhagavan ! tumhArI yAtrA cala rahI hai ? yApanIya hai ? tumhAre avyAbAdha hai ? aura tumhArA prAsuka vihAra ho rahA hai ? taba thAvaccAputra ne zuka parivrAjaka ke isa prakAra kahane para zuka se kahA-he zaka ! merI yAtrA bhI ho rahI hai, yApanIya bhI varta rahA hai, avyAbAdha bhI hai aura prAsuka vihAra bhI ho rahA hai| tatpazcAt zuka ne thAvaccAputra se isa prakAra kahA-'bhagavan ! ApakI yAtrA kyA hai ? (thAvaccAputra) he zuka! jJAna, darzana, cAritra, tapa aura saMyama Adi yogoM se jIvoM kI yatanA karanA hamArI yAtrA hai / zuka-bhagavan ! yApanIya kyA hai ? thAvaccAputra-zuka ! do prakAra kA hai-indriya-yApanIya aura noindriya-yApanIya / zuka-'indriyayApanIya kise kahate haiM ?' 'zuka ! hamArI zrotrendriya, cakSurindriya, ghrANendriya, rasanendriya aura sparzanendriya binA kisI upadrava ke vazIbhUta rahatI haiM, yahI hamArA indriya-yApanIya hai / ' zuka-'no-indriya-yApanIya kyA hai ?' 'he zuka! krodha, mAna, mAyA aura lobha rUpa kaSAya kSINa ho gae hoM, upazAnta ho gae hoM, udaya meM na A rahe hoM, yahI hamArA noindriya-yApanIya kahalAtA hai / ' zuka ne kahA-'bhagavan ! avyAbAdha kyA hai ?' 'he zuka ! jo vAta, pitta, kapha aura sannipAta Adi sambandhI vividha prakAra ke roga aura AtaMka udaya meM na AveM, vaha hamArA avyAbAdha hai|' zuka-'bhagavan ! prAsuka vihAra kyA hai ? he zuka ! hama jo ArAma meM, udyAna meM, devakula meM, sabhA meM tathA strI, pazu aura napuMsaka se rahita upAzraya meM paDihArI pITha, phalaka, zayyA, saMstAraka Adi grahaNa karake vicarate haiM, vaha hamArA prAsuka vihAra hai|' zuka parivrAjaka ne prazna kiyA-'bhagavan ! Apake lie sarisavayA' bhakSya haiM yA abhakSya haiM ?' thAvaccAputra ne kahA-'he zuka ! bhakSya bhI haiM aura abhakSya bhI / ' zuka ne punaH prazna kiyA-yAvat ! kisa abhiprAya se aisA kahate ho ki 'sarisavayA' bhakSya bhI haiM aura abhakSya bhI haiM?' thAvaccApatra he zaka! 'sarisavayA' do prakAra ke haiM / mitrasarisavayA aura dhAnya-sarisavayA / inameM jo mitra-sarisavayA hai, ve tIna prakAra ke haiM / sAtha janme hue, sAtha bar3he hue aura sAtha-sAtha dhUla meM khele hue / yaha tIna prakAra ke mitra-sarisavayA zramaNa nirgranthoM ke lie abhakSya haiM / jo dhAnya -sarisavayA haiM, ve do prakAra ke haiM / zastrapariNata aura azastrapariNata / unameM jo azastrapariNata haiM ve zramaNa nirgranthoM ke lie abhakSya haiM / jo zastrapariNata haiM, ve do prakAra ke haiM / prAsuka aura aprAsuka / he zuka ! aprAsuka bhakSya nahIM muni dIparatnasAgara kRt " (jJAtAdharmakathA)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 57
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 6, aMgasUtra-6, 'jJAtAdharmakathA' zrutaskandha/varga/adhyayana/ sUtrAMka haiM / unameM jo prAsuka haiM, ve do prakAra ke haiM / yAcita aura ayAcita / unameM jo ayAcita hai, ve abhakSya haiM / unameM jo yAcita haiM, ve do prakAra ke haiM / yathA-eSaNIya aura aneSaNIya / unameM jo aneSaNIya haiM, ve abhakSya haiM / jo eSaNIya haiM, ve do prakAra ke haiM-labdha aura alabdha / unameM jo alabdha haiM, ve abhakSya haiM / jo labdha haiM ve nirgranthoM ke lie bhakSya haiM / 'he zuka ! isa abhiprAya se sarisavayA bhakSya bhI haiM aura abhakSya bhI haiN|' isI prakAra 'kulatthA' bhI kahanA, vizeSatA isa prakAra haiM-kulatthA ke do bheda haiM-strI-kulatthA aura dhAnyakulatthA / strI-kulatthA tIna prakAra kI hai / kulavadhU, kulamAtA aura kulaputrI / ye abhakSya haiM / dhAnyakulatthA bhakSya bhI haiM aura abhakSya bhI haiM ityAdi / mAsa sambandhI praznottara bhI isI prakAra jAnanA / vizeSatA isa prakAra hai-mAsa tIna prakAra ke haiM / kAlamAsa, arthamAsa aura dhAnmAsa / inameM se kAlamAsa bAraha prakAra ke haiM / zrAvaNa yAvat ASAr3ha, ve saba abhakSya haiM / arthamAsa do prakAra ke haiM-cA~dI kA mAzA aura sone kA mAzA / ve bhI abhakSya haiN| dhAnmAsa bhakSya bhI haiM aura abhakSya bhI haiM; zuka parivrAjaka ne punaH prazna kiyA-'Apa eka haiM ? Apa do haiM ? Apa aneka haiM ? Apa akSaya haiM ? Apa avyaya haiM ? Apa avasthita haiM ? Apa bhUta, bhAva aura bhAvI vAle haiM ?' 'he zuka ! maiM dravya kI apekSA se eka hU~, kyoMki jIva dravya eka hI hai / jJAna aura darzana kI apekSA se maiM do bhI hU~ / pradezoM kI apekSA se maiM akSaya bhI hU~, avyaya bhI hU~, avasthita bhI hU~ / upayoga kI apekSA se aneka bhUta, bhAva aura bhAvi bhI huuN| thAvaccAputra ke uttara se zuka parivrAjaka ko pratibodha prApta huA / usane thAvaccAputra ko vandanA kI, namaskAra kiyA / isa prakAra kahA-'bhagavan ! maiM Apake pAsa kevalI prarUpita dharma sUnane kI abhilASA karatA huuN| tatpazcAt zuka parivrAjaka thAvaccAputra se dharmakathA sUna kara aura use hRdaya meM dhAraNa karake isa prakAra bolA'bhagavan ! maiM eka hajAra parivrAjakoM ke sAtha devAnupriya ke nikaTa muNDita hokara pravrajita honA cAhatA hU~ / ' thAvaccAputra anagAra bole-'devAnupriya ! jisa prakAra sukha upaje vaisA karo / ' yaha sUnakara yAvat uttarapUrva dizA meM jAkara zuka parivrAjaka ne tridaMDa Adi upakaraNa yAvat gerU se raMge vastra ekAnta meM utAra DAle / apane hI hAtha se zikhA ukhAr3a lI / ukhAr3a kara jahA~ thAvaccAputra anagAra the, vahA~ AyA / vandana-namaskAra kiyA, vandana-namaskAra karake muNDita hokara yAvat thAvaccAputra anagAra ke nikaTa dIkSita ho gayA / phira sAmAyika se Arambha karake caudaha pUrvo kA adhyayana kiyA / tatpazcAt thAvaccAputrane zuka ko 1000 anagAra ziSya ke rUpa meM pradAna kie| tpazcAta thAvaccApatra anagAra saugaMdhikA nagarI se aura nIlAzoka udyAna se bAhara nIkale / nIkalakara janapadavihAra arthAta vibhinna dezoM meM vicaraNa karane lage / tatpazcAta vaha thAvaccApatra hajAra sAdhuoM ke sAtha jahA~ puNDarIka-zatrujaya parvata thA, vahA~ Ae / dhIre-dhIre puNDarIka parvata para ArUr3ha hue| unhoMne meghaghaTA ke samAna zyAma aura jahA~ devoM kA Agamana hotA thA, aise pRthvIzilApaTTaka kA pratilekhana kiyA / pratilekhana karake saMlekhanA dhAraNa kara AhAra-pAnI kA tyAga kara usa zilApaTTaka para ArUr3ha hokara yAvat pAdapopagamana anazana grahaNa kiyaa| vaha thAvaccAputra bahuta varSoM taka zrAmaNyaparyAya pAla kara, aise mAM kI saMlekhanA karake sATa bhaktoM kA anazana karake yAvat kevalajJAna aura kevaladarzana prApta karake siddha hue, vRddha hue, samasta karmoM se mukta hue, saMsAra kA anta kiyA, parinirvANa prApta kiyA tathA sarva duHkhoM se mukta hue| tatpazcAt zuka anagAra kisI samaya jahA~ zailakapura nagara thA aura jahA~ subhUmibhAga nAmaka udyAna thA, vahIM padhAre / unheM vandanA karane ke lie parISad nIkalI / zailaka rAjA bhI nIkalA / dharmopadeza sUnakara use pratibodha prApta huA / vizeSa yaha ki rAjA ne nivedana kiyA-he devAnupriya ! maiM paMthaka Adi pA~ca sau maMtriyoM se pUcha lU~unakI anumati le lU~ aura maMDuka kumAra ko rAjya para sthApita kara dU~ / usake pazcAt Apa devAnupriya ke samIpa muMDita hokara gRhavAsa se nIkalakara anagAra-dIkSA aMgIkAra karU~gA / yaha sUnakara, zuka anagAra ne kahA-'jaise sukha upaje vaisA karo / ' tatpazcAt zailaka rAjA ne zailakapura nagara meM praveza kiyA / jahA~ apanA ghara thA aura upasthAnazAlA thI, vahA~ AyA / Akara siMhAsana para AsIna huA / tatpazcAt zailaka rAjA ne paMthaka Adi pA~ca sau muni dIparatnasAgara kRt " (jJAtAdharmakathA)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 58
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 6, aMgasUtra-6, 'jJAtAdharmakathA' zrutaskandha/varga/adhyayana/ sUtrAMka maMtriyoM ko bulAyA / bulAkara isa prakAra kahA-'he devAnupriya ! maiMne zuka anagAra se dharma sUnA hai aura usa dharma kI maiMne IcchA kI hai / vaha dharma mujhe rucA hai / ata eva he devAnupriyo ! maiM saMsAra ke bhaya se udvigna hokara dIkSA grahaNa kara rahA hU~ / devAnupriyo ! tuma kyA karoge ? kahA~ rahoge ? tumhArA hita aura abhISTa kyA hai ? athavA tumhArI hArdika IcchA kyA hai ?' taba ve paMthaka Adi maMtrI zailaka rAjA se isa prakAra kahane lage-'he devAnupriya ! yadi Apa saMsAra ke bhaya se udvigna hokara yAvat pravrajita honA cAhate haiM, to he devAnupriya ! hamArA dUsarA AdhAra kauna hai ? hamArA AlaMbana kauna hai ? ata eva he devAnupriya ! hama bhI saMsAra ke bhaya se udvigna hokara dIkSA aMgIkAra kareMge / he devAnupriya ! jaise Apa yahA~ gRhAvasthA meM bahuta se kAryoM meM, kuTumba sambandhI viSayoM meM, mantraNAoM meM, gupta evaM rahasyamaya bAtoM meM, koI bhI nizcaya karane meM eka aura bAra-bAra pUchane yogya hai, mer3hI, pramANa, AdhAra, AlaMbana aura cakSurUpa-mArgadarzaka haiM, meDhI pramANa AdhAra AlaMbana evaM netra samAna hai yAvata Apa mArgadarzaka haiM, usI prakAra dIkSita hokara bhI Apa bahuta-se kAryoM meM yAvat cakSubhUta hoNge| tatpazcAt zailaka rAjA ne paMthaka prabhRti pA~ca sauM maMtriyoM se isa prakAra kahA-he devAnupriyo ! yadi tuma saMsAra ke bhaya se udvigna hue ho, yAvat dIkSA grahaNa karanA cAhate ho to, devAnupriyo ! jAo aura apane-apane kuTumboM meM apane-apane jyeSTha putroM ko kuTumba ke madhya meM sthApita karake arthAt parivAra kA samasta uttaradAyitva unheM sauMpa kara hajAra puruSoM dvArA vahana karane yogya zivikAoM para ArUr3ha hokara mere samIpa prakaTa hoo|' yaha sunakara pA~ca sau maMtrI apane-apane ghara cale gae aura rAjA ke AdezAnusAra kArya karake zibikAoM para ArUr3ha hokara vApisa rAjA ke pAsa prakaTa hue-A pahu~ce / tatpazcAt zailaka rAjA ne pA~ca sau maMtriyoM ko apane pAsa AyA dekhA / dekhakara hRSTatuSTa hokara kauTumbika puruSoM ko bulAyA / bulAkara isa prakAra kahA-'devAnupriyo ! zIghra hI maMDuka kumAra ke mahAn artha vAle rAjyAbhiSeka kI taiyArI karo / ' kauTumbika puruSoM ne vaisA hI kiyA / zailaka rAjA ne rAjyAbhiSeka kiyaa| maMDuka kumAra rAjA ho gayA, yAvat sukhapUrvaka vicarane lagA / tatpazcAt zailaka ne maMDuka rAjA se dIkSA lene kI AjJA mAMgI / taba maMDuka rAjA ne kauTumbika puruSoM ko bulAyA / bulAkara isa prakAra kahA-' zIghra hI zailakapura nagara ko svaccha aura siMcita karake sugaMdha kI baTTI ke samAna karo aura karAo / aisA karake aura karAkara yaha AjJA mujhe vApisa sauMpo arthAt AjJAnusAra kArya ho jAne kI mujhe sUcanA do|' tatpazcAt maMDuka rAjAne dubArA kauTumbika puruSoM ko bulAyA / bulAkara isa prakAra kahA-'zIghra hI zailaka mahArAjA ke mahAn arthavAle yAvat dIkSAbhiSeka kI taiyArI kro|' jaise meghakumAra ke prakaraNameM prathama adhyayana meM kahA thA, usI prakAra yahA~ bhI kahanA / vizeSatA yaha hai ki padmAvatI devI ne zailaka ke agrakeza grahaNa kiye / sabhI dIkSArthI pratigraha-pAtra Adi grahaNa karake zibikA para ArUr3ha hae / zeSa varNana pUrvavat samajhanA / yAvat rAjarSi zailaka ne dIkSita hokara sAmAyika se Arambha karake gyAraha aMgoM kA adhyayana kiyA / adhyayana karake bahuta se upavAsa Adi tapazcaraNa karate hue vicarane lage / tatpazcAt zuka anagAra ne zailaka anagAra ko paMthaka prabhRti pA~ca sau anagAra ziSya ke rUpa meM pradAna kiye / phira zuka muni kisI samaya zailakapura nagara se aura subhUmi-bhAga udyAna se bAhara nIkale / nIkalakara janapadoM meM vicarane lage / tatpazcAt vaha zuka anagAra eka bAra kisI samaya eka hajAra anagAroM ke sAtha anukrama se vicarate hue, grAmAnugrAma vihAra karate hue apanA antima samaya samIpa AyA jAnakara puMDarIka parvata para padhAre / yAvat kevalajJAna kevaladarzana prApta karake siddha yAvat duHkhoM rahita ho ge| sUtra-69 tatpazcAt prakRti se sukumAra aura sukhabhoga ke yogya zailaka rAjarSi ke zarIra meM sadA anta, prAnta, tuccha, rUkSa, arasa, virasa, ThaMDA-garama, kAlAtikrAnta aura pramANAtikrAnta bhojana-pAna milane ke kAraNa vedanA utpanna ho gaI / vaha vedanA utkaTa yAvat vipula, kaThora, pragAr3ha, pracaMDa evaM dussaha thI / unakA zarIra khujalI aura dAha utpanna karane vAle pittajvara se vyApta ho gayA / taba vaha zailaka rAjarSi usa rogAMtaka se zuSka ho gae / tatpazcAt zailaka rAjarSi kisI samaya anukrama se vicarate hue yAvat jahA~ subhUmibhAga nAmaka udyAna thA, vahA~ Akara vicarane lage / muni dIparatnasAgara kRt " (jJAtAdharmakathA)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 59
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 6, aMgasUtra-6, 'jJAtAdharmakathA' zrutaskandha/varga/adhyayana/ sUtrAMka unheM vandana karane ke lie parISad nIkalI / maMDuka rAjA bhI nIkalA / zailaka anagAra ko saba ne vandana kiyA, namaskAra kiyA / upAsanA kI / usa samaya maMDuka rAjA ne zailaka anagAra kA zarIra zuSka, nisteja yAvat saba prakAra kI pIr3A se AkrAnta aura rogayukta dekhA / dekhakara isa prakAra kahA-'bhagavan maiM ApakI sAdhu ke yogya cikitsakoM se, sAdhu ke yogya auSadha aura bheSaja ke dvArA bhojana-pAna dvArA cikitsA karAnA cAhatA hU~ / bhagavan! Apa merI yAnazAlA meM padhArie aura prAsuka evaM eSaNIya pITha, phalaka, zayyA tathA saMstAraka grahaNa karake vicrie| tatpazcAt zailaka anagAra ne maMDuka rAjA ke isa artha ko 'ThIka hai' aisA kahakara svIkAra kiyA aura rAjA vandanA-namaskAra karake jisa dizA se AyA thA, usI dizA meM lauTa gayA / tatpazcAt vaha zailaka rAjarSi kala prabhAta hone para, sUryodaya ho jAne ke pazcAt sahasrarazmi sUrya ke dedIpyamAna hone para bhaMDamAtra aura upakaraNa lekara paMthaka prabhRti pA~ca sau muniyoM ke sAtha zailakapura meM praviSTa hue / praveza karake jahA~ maMDuka rAjA kI yAnazAlA thI, udhara Ae / Akara prAsuka pITha phalaka zayyA saMstAraka grahaNa karake vicarane lage / tatpazcAt maMDuka rAjA ne cikitsakoM ko bulAyA / bulAkara isa prakAra-'devAnupriyo ! tuma zailaka rAjarSi kI prAsaka aura eSaNIya auSadha, bheSaja evaM bhojana-pAna se cikitsA karo / ' taba cikitsaka maMDuka rAjA ke isa prakAra kahane para hRSTa-tuSTa hue| unhoMne sAdhu ke yogya auSadha, bheSaja evaM bhojana-pAna se cikitsA kI aura madyapAna karane kI salAha dii| tatpazcAt sAdhu ke yogya auSadha, bheSaja, bhojana-pAna se tathA madyapAna karane se zailaka rAjarSi kA roga-AtaMka zAnta ho gayA / vaha hRSTa -tuSTa yAvat balavAn zarIra vAle ho gae / unake rogAntaka pUrI taraha dUra ho gae / tatpazcAt zailaka rAjarSi usa rogAMtaka ke upazAnta ho jAne para vipula azana, pAna, khAdima aura svAdima meM tathA madyapAna meM mUrchita, matta, gRddha aura atyanta Asakta ho gae / vaha avasanna-AlasI, avasannavihArI isI prakAra pArzvastha tathA pArzvasthavihArI kuzIla aura pramattavihArI, saMsakta tathA saMsaktavihArI ho gae / zeSa kAla meM bhI zayyA-saMstAraka ke lie pIThaphalaka rakhane vAle pramAdI ho ge| vaha prAsuka tathA eSaNIya pITha phalaka Adi ko vApasa dekara aura maMDuka rAjA se anumati lekara bAhara janapada-vihAra karane meM asamartha ho ge| sUtra-70 tatpazcAt paMthaka ke sivAya ve pA~ca sau anagAra kisI samaya ikaTThe hue-mile, eka sAtha baiThe / taba madhya rAtri ke samaya dharmajAgaraNA karate hue unheM aisA vicAra, cintana, mAnasika saMkalpa utpanna huA ki-zailaka rAjarSi rAjya Adi kA tyAga karake dIkSita hue, kintu aba vipula, azana, pAna, khAdima aura svAdima meM tathA madyapAna meM mUrcchita ho gae haiM / vaha janapada-vihAra karane meM samartha nahIM hai / he devAnupriyo ! zramaNoM ko pramAdI hokara rahanA nahIM kalpatA hai / hamAre lie vaha zreyaskara hai ki kala zailakarAjarSi se AjJA lekara aura paDihArI pITha phalaga zayyA evaM saMstAraka vApisa sauMpakara, paMthaka anagAra ko zailaka anagAra kA vaiyAvRttyakArI sthApita karake bAhara janapada meM abhyudyata vicaraNa kareM / ' una muniyoM ne aisA vicAra karake, kala zailaka rAjarSi ke samIpa jAkara, unakI AjJA lekara, pratihArI pITha phalaka zayyA saMstAraka vApisa de die | paMthaka anagAra ko vaiyAvRttyakArI niyukta kiyAunako sevA meM rakhA / rakhakara bAhara deza-dezAntara meM vicarane lge| sUtra-71 taba vaha paMthaka anagAra zailaka rAjarSi kI zayyA, saMstAraka, uccAra, prasravaNa, zleSma, saMghANa ke pAtra, auSadha, bheSaja, AhAra, pAnI Adi se binA glAni, vinayapUrvaka vaiyAvRtya karane lage / usa samaya paMthaka muni ne kArtika kI caumAsI ke dina kAyotsarga karake daivasika pratikramaNa karake, cAturmAsika pratikramaNa karane kI IcchA se zailaka rAjarSi ko khamAne ke lie apane mastaka se unake caraNoM ko sparza kiyA / paMthaka ke dvArA mastaka se caraNoM kA sparza karane para zailaka rAjarSi ekadama kruddha hae, yAvat krodha se misamisAne lage aura uTha gae / uThakara bole-'are, kauna hai yaha aprArthita kI IcchA rakhane vAlA, yAvat sarvathA zUnya, jisane sukhapUrvaka soye hue mere pairoM kA sparza kiyA ? muni dIparatnasAgara kRt " (jJAtAdharmakathA)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 60
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 6, aMgasUtra-6, 'jJAtAdharmakathA' zrutaskandha/varga/adhyayana/ sUtrAMka zailaka RSi ke isa prakAra kahane para paMthaka muni bhayabhIta ho gae, trAsa ko aura kheda ko prApta hae / donoM hAtha jor3akara mastaka para aMjali karake kahane lage-'bhagavan ! maiM paMthaka hU~ | maiMne kAyotsarga karake daivasika pratikramaNa kiyA hai aura caumAsI pratikramaNa karatA hU~ / ata eva caumAsI kSamApanA ke lie Apa devAnupriya ko vandanA karate samaya, maiMne apane mastaka se Apake caraNoM kA sparza kiyA hai / so devAnupriya ! kSamA kIjie, merA aparAdha kSamA kIjie / devAnupriya ! phira aisA nahIM kruuNgaa|' zailaka anagAra ko samyak rUpa se, vinayapUrvaka isa artha ke lie ve punaH punaH khamAne lage | paMthaka ke dvArA isa prakAra kahane para una zailaka rAjarSi ko yaha vicAra utpanna huA-'maiM rAjya Adi kA tyAga karake bhI yAvat avasanna-AlasI Adi hokara zeSa kAla meM bhI pITha, phalaka Adi rakhakara vicara rahA hU~-raha rahA huuN| zramaNa nirgranthoM ko pArzvastha-zithilAcArI kora rahanA nahIM kalpatA / ata eva kala maMDuka rAjA se pUchakara, paDihArI pITha, phalaka, zayyA aura saMstAraka vApisa dekara, paMthaka anagAra ke sAtha, bAhara abhyudyata vihAra se vicaranA hI mere lie zreyaskara hai / ' unhoMne aisA vicAra kiyA / vicAra karake dUsare dina yAvat usI prakAra karake vihAra kara diyaa| sUtra - 72 he AyuSman zramaNoM ! isI prakAra jo sAdhu yA sAdhvI AlasI hokara, saMstAraka Adi ke viSaya meM pramAdI hokara rahatA hai, vaha isI loka meM bahuta-se zramaNoM, bahuta-sI zramaNiyoM, bahuta-se zrAvakoM aura bahuta-sI zrAvikAoM kI hIlanA kA pAtra hotA hai / yAvat vaha cirakAla paryanta saMsAra-bhramaNa karatA hai / tatpazcAt paMthaka ko chor3akara pA~ca sau anagAroM ne yaha vRttAnta jAnA / taba unhoMne eka-dUsare ko bulAyA / bulAkara isa prakAra kahA-'zailaka rAjarSi paMthaka muni ke sAtha bAhara yAvat ugra vihAra kara rahe haiM to he devAnupriyo ! aba hameM zailaka rAjarSi ke samIpa | ucita hai| unhoMne aisA vicAra kiyaa| vicAra karake rAjarSi zailaka ke nikaTa jAkara vicarane lge| tatpazcAt zailaka prabhRti pA~ca sau muni bahuta varSoM taka saMyamaparyAya pAla kara jahA~ puMDarIka zatrujaya parvata thA, vahA~ Ae / Akara thAvaccAputra kI bhA~ti zuddha hue| sUtra - 73 isI prakAra he AyuSman zramaNoM ! jo sAdhu yA sAdhvI isa taraha vicaregA vaha isa loka meM bahusaMkhyaka sAdhuoM, sAdhvIyoM, zrAvakoM aura zrAvikAoM ke dvArA arcanIya, vandanIya, namanIya, pUjanIya, satkAraNIya aura sammAnanIya hogA / kalyANa, maMgala, deva aura caitya svarUpa hogA / vinayapUrvaka upAsanIya hogA / paraloka meM use hAtha, kAna evaM nAsikA ke chedana ke, hRdaya tathA vaSaNoM ke utpATana ke evaM phA~sI Adi ke daHkha nahIM bhogane pddeNge| anAdi ananta cAturgatika saMsAra-kAntAra meM use paribhramaNa nahIM karanA par3egA / vaha siddhi prApta karegA / he jambU ! zramaNa bhagavAna mahAvIra ne pA~cave jJAta adhyayana kA yaha artha kahA hai| unake kathanAnusAra maiM kahatA huuN| adhyayana-5 kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa muni dIparatnasAgara kRt " (jJAtAdharmakathA)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 61
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 6, aMgasUtra-6, 'jJAtAdharmakathA' zrutaskandha/varga/adhyayana/sUtrAMka adhyayana-6 - tumba sUtra -74 bhagavan ! zramaNa yAvat siddhi ko prApta bhagavAna mahAvIra ne chaThe jJAtAdhyayana kA kyA artha kahA hai ? jambU! usa kAla aura usa samaya meM rAjagRha nAmaka nagara thA / usa rAjagRha nagara meM zreNika nAmaka rAjA thA / usa rAjagRha nagara ke bAhara IzAnakoNa meM guNazIla nAmaka caitya thA / usa kAla aura usa samaya meM zramaNa bhagavAna mahAvIra anakrama se vicarate hae, yAvata jahA~ rAjagaha nagara thA aura jahA~ gaNazIla caitya thA, vahA~ padhAre / yathAyogya avagrahaNa karake saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue vicarane lage / bhagavAna ko vandanA karane ke lie parISad niiklii| zreNika rAjA bhI nIkalA / bhagavAna ne dharmadezanA dii| use sUnakara parISad vApisa calI gii| usa kAla aura usa samaya meM zramaNa bhagavAna mahAvIra ke jyeSTha ziSya indrabhUti nAmaka anagAra zramaNa bhagavAna mahAvIra se na adhika dUra aura na adhika samIpa sthAna para rahe hae yAvata nirmala uttama dhyAna meM lIna hokara vicara rahe the / tatpazcAt jinheM zraddhA utpanna huI hai aise indrabhUti anagAra ne zramaNa bhagavAna mahAvIra se isa prakAra prazna kiyA-'bhagavan ! kisa prakAra jIva zIghra hI gurutA athavA laghutA ko prApta hote haiM ?' gautama ! yathAnAmaka, koI puruSa eka bar3e, sUkhe, chidrarahita aura akhaMDita tumbe ko darbha se aura kuza se lapeTe aura phira miTTI ke lepa se lIpe, phira dhUpa meM rakha de / sUkha jAne para dUsarI bAra darbha aura kuza se lapeTe aura miTTI ke lepa se lIpa de / lIpa kara dhUpa meM sUkha jAne para tIsarI bAra darbha aura kuza meM lapeTe aura lapeTa kara miTTI kA lepa car3hA de / sUkhA le / isI prakAra, isI upAya se bIca-bIca meM darbha aura kuza se lapeTatA jAe, bIca-bIca meM lepa car3hAtA jAe aura bIca-bIca meM sUkhAtA jAe, yAvat ATha miTTI ke lepa tumbe para car3hAve / phira use athAha, aura apauruSika jala meM DAla diyA jAe / to nizcaya hI he gautama ! vaha tumbA miTTI ke ATha lepoM ke kAraNa gurutA ko prApta hokara, bhArI hokara tathA guru evaM bhArI huA Upara rahe hue jala ko pAra karake nIce dharatI ke talabhAga meM sthita ho jAtA hai / isI prakAra he gautama ! jIva bhI prANAtipAta se yAvat mithyAdarzana zalya se kramazaH ATha karmaprakRtiyoM kA upArjana karate haiM / usa karmaprakRtiyoM kI gurutA ke kAraNa, bhArIpana ke kAraNa aura gurutA ke kAraNa mRtyu ko prApta hokara, isa pRthvI-tala ko lA~gha kara nIce naraka-tala meM sthita hote haiM / isa prakAra gautama ! jIva zIghra gurutva ko prApta hote haiN| ___ aba he gautama ! usa tumbe kA pahalA miTTI kA lepa gIlA ho jAe, gala jAe aura parizaTita ho jAe to vaha tumbA pRthvItala se kucha Upara Akara ThaharatA hai / tadanantara dUsarA mRttikAlepa gIlA ho jAe, gala jAe aura haTa jAe to tumbA kucha aura Upara AtA hai / isa prakAra, isa upAya se una AThoM mRttikAlepoM ke gIle ho jAna yAvat haTa jAne para tumbA nirlepa, baMdhanamukta hokara dharaNItala se Upara jala kI sataha para Akara sthita ho jAtA hai| isI prakAra, he gautama ! prANAtipAtaviramaNa yAvat mithyAdarzanazalyaviramaNa se jIva kramazaH ATha karmaprakRtiyoM kA kSaya karake Upara AkAzatala kI ora ur3a kara lokAgra bhAga meM sthita ho jAte haiM / isa prakAra he gautama ! jIva zIghra laghutva ko prApta karate haiM / he jambU ! zramaNa bhagavAna mahAvIra ne chaThe jJAta-adhyayana kA yaha artha kahA hai / vahI maiM tumase kahatA huuN| adhyayana-6 kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa muni dIparatnasAgara kRt " (jJAtAdharmakathA)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 62
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 6, aMgasUtra-6, 'jJAtAdharmakathA' zrutaskandha/varga/adhyayana/ sUtrAMka adhyayana-7 - rohiNI sUtra - 75 bhagavan ! yadi zramaNa yAvat nirvANaprApta bhagavAna mahAvIra ne chaThe jJAta-adhyayana kA yaha artha kahA hai to bhagavan ! sAtaveM jJAta-adhyayana kA kyA artha kahA hai ? jambU ! usa kAla aura usa samaya meM rAjagRha nAmaka nagara thaa| usa rAjagRha nagara meM zreNika rAjA thA / rAjagRha nagara ke bAhara IzAnakoNa meM subhUmibhAga udyAna thA / usa rAjagRha nagara meM dhanya nAmaka sArthavAha nivAsa karatA thA, vaha samRddhizAlI thA, vaha kisIse parAbhUta hone vAlA nahIM thA / usa dhanya-sArthavAha kI bhadrA nAmaka bhAryA thI / usakI pA~coM indriyoM aura zarIra ke avayava paripUrNa the, yAvat vaha sundara rUpa vAlI thI / usa dhanya-sArthavAha ke putra aura bhadrA bhAryA ke Atmaja cAra sArthavAha-putra the / dhanapAla, dhanadeva, dhanagopa, dhanarakSita / usa dhanya-sArthavAha kI cAra putravadhUeM thIM / ujjhikA, bhogavatI, rakSikA aura rohiNI dhanya-sArthavAha ko kisI samaya madhya rAtri meM isa prakAra kA adhyavasAya utpanna huA nizcaya hI maiM rAjagRha nagara meM rAjA, Izvara, talavara, mADaMbika, ibhya, zreSThI, senApati, sArthavAha Adi-Adi ke aura apane kuTumba ke bhI aneka kAryoM meM, karaNIyoM meM, kuTumba sambandhI kAryoM meM, maMtraNAoM meM, gupta bAtoM meM, rahasyamaya bAtoM meM, nizcaya karane meM, vyavahAroM meM, pUchane yogya, bArabAra pUchane yogya, mer3hI ke samAna, pramANabhUta, AdhAra, Alambana, cakSu ke samAna pathadarzanaka, mer3hIbhUta aura saba kAryoM kI pravRtti karane vAlA huuN| parantu na jAne mere kahIM dUsarI jagaha cale jAne para, kisI anAcAra ke kAraNa apane sthAna se cyuta ho jAne para, mara jAne para, bhagna ho jAne para, rugNa ho jAne para, vizIrNa ho jAne para, par3a jAne para, paradeza meM jAkara rahane para athavA mere kuTumba kA pRthvI kI taraha AdhAra, rassI ke samAna avalambana aura buhArU kI salAiyoM ke samAna pratibandha karane vAlA, kauna hogA ? ata eva mere lie yaha ucita hogA ki kala yAvat sUryodaya hone para vipula azana, pAna, khAdima aura svAdima-taiyAra karavA kara mitra, jJAti, nijaka, svajana, sambandhI, parijanoM Adi ko tathA cAroM baMdhuoM ke kulagRha ke samudAya ko AmaMtrita karake aura una mitra jJAti nijaka svajana Adi tathA cAroM putravadhUoM ke kulagRha-varga kA azana, pAna, khAdima, svAdima se tathA dhUpa, puSpa, vastra, gaMdha, mAlA, alaMkAra Adi se satkAra karake, sammAna karake, unhIM mitra jJAti Adi ke samakSa tathA cAroM putravadhuoM ke kulagahavarga ke samakSa putravadhuoM kI parIkSA karane ke lie pA~ca-pA~ca zAli-akSata duuN| usase jAna sakU~gA ki kauna putravadhU kisa prakAra unakI rakSA karatI hai, sAra-sambhAla rakhatI hai yA bar3hAtI hai ? dhanya sArthavAha ne isa prakAra vicAra karake dUsare dina mitra, jJAti, nijaka, svajana, sambandhI janoM tathA parijanoM ko tathA cAroM putravadhUoM ke kulagRha varga ko AmaMtrita kiyA / AmaMtrita karake vipula azana, pAna, khAdya aura svAdya taiyAra karavAyA / usake bAda dhanya-sArthavAha ne snAna kiyA / vaha bhojana-maMDapa meM uttama sukhAsana para baiThA / phira mitra, jJAti, nijaka, svajana, sambandhI evaM parijanoM Adi ke tathA cAroM putravadhUoM ke kulagRha varga ke sAtha usa vipula azana, pAna, khAdima aura svAdima kA bhojana karake, yAvat una sabakA satkAra kiyA, sammAna kiyA, unhIM mitroM, jJAtijanoM Adi ke tathA cAroM putravadhUoM ke kulagRha varga ke sAmane pA~ca cAvala ke dAne lie| lekara jeThI kulavadhU ujjhikA ko bulAyA / isa prakAra kahA-'he putrI ! tuma mere hAtha se yaha pA~ca cAvala ke dAneM lo| inheM lekara anukrama se inakA saMrakSaNa aura saMgopana karatI rahanA / he putrI ! jaba maiM tumase yaha pA~ca cAvala ke dAne mA~gU, taba tuma yahI pA~ca cAvala ke dAne mujhe vApisa lauttaanaa| usa prakAra kahakara putravadhU ujjhikA ke hAtha meM vaha dAne de die / dekara use bidA kiyaa| dhanya-sArthavAha ke hAtha se pA~ca zAliakSata grahaNa kiye / ekAMta meM gaI / vahA~ jAkara use isa prakAra kA vicAra, cintana, prArthita evaM mAnasika saMkalpa utpanna huA- nizcaya hI pitA ke koThAra meM zAli se bhare hue bahuta se palya vidyamAna haiM / so jaba pitA mujhase yaha pA~ca zAli akSata mAMgeMge, taba maiM kisI palya se dUsare zAli-akSata lekara de duuNgii|' usane aisA vicAra karake una pA~ca cAvala ke dAnoM ko ekAnta meM DAla diyA aura DAla kara apane kAma meM laga gaI / isI prakAra dUsarI putravadhU bhogavatI ko bhI bulAkara pA~ca dAne die, ityAdi / vizeSa yaha hai ki muni dIparatnasAgara kRt " (jJAtAdharmakathA)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 63
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 6, aMgasUtra-6, 'jJAtAdharmakathA' zrutaskandha/varga/adhyayana/ sUtrAMka usane vaha dAne chIle aura chIlakara nigala gaI / nigalakara apane kAma meM laga gaI / isI prakAra tIsarI rakSikA ke sambandha meM jAnanA / vizeSatA yaha hai ki usane vaha dAne lie / lene para use yaha vicAra utpanna huA ki mere pitA ne mitra jJAti Adi ke tathA cAroM bahuoM ke kulagRha varga ke sAmane mujhe bulAkara yaha kahA hai ki-'putrI ! tuma mere hAtha se yaha pA~ca dAne lo, yAvat jaba maiM mA~gU to lauTA denA / to isameM koI kAraNa honA caahie| vicAra karake ve cAvala ke pA~ca dAne zuddha vastra meM bA~dhe / bA~dhakara ratnoM kI DibiyA~ meM rakha lie, rakhakara sirahAne ke nIce sthApita kie aura prAtaH madhyAhna tathA sAyaMkAla-ina tInoM saMdhyAoM ke samaya unakI sAra-sambhAla karatI huI rahane lgii| tatpazcAt dhanya-sArthavAha ne unhIM mitroM Adi ke samakSa cauthI putravadhU rohiNI ko bulAyA / bulAkara use bhI vaisA hI kahakara pA~ca dAne die / yAvat usane socA-'isa prakAra pA~ca dAne dene meM koI kAraNa honA cAhie / ata eva mere lie ucita hai ki ina pA~ca cAvala ke dAnoM kA saMrakSaNa karU~, saMgopana karU~ aura inakI vaddhi kruuN| usane aisA vicAra kiyaa| vicAra karake apane kalagaha ke puruSoM ko bulAyA aura balAkara isa prakAra kahA-'devAnapriyo ! tuma ina pA~ca zAli-akSatoM ko grahaNa karo / grahaNa karake pahalI varSARtu meM arthAta varSA ke Arambha meM jaba khUba varSA ho, taba eka choTI-sI kyArI ko acchI taraha sApha karanA / sApha karake ye pA~ca dAne bo denA / bokara do-tIna bAra utkSepa-nikSepa karanA arthAt eka jagaha se ukhAr3a kara dUsarI jagaha ropanA / phira kyArI ke cAroM ora bAr3a lagAnA / inakI rakSA aura saMgopanA karate hue anukrama se inheM bar3hAnA / una kauTambika puruSoM ne rohiNI ke Adeza ko svIkAra kiyaa| una cAvala ke pA~ca dAnoM ko grahaNa kiyaa| anukrama se unakA saMrakSaNa, saMgopana karate hue rahane lge| una kauTumbika puruSoM ne varSARtu ke prArambha meM mahAvRSTi par3ane para choTI-sI kyArI sApha kI / pA~ca cAvala ke dAne boye / bokara dUsarI aura tIsarI bAra unakA utkSepanikSepa kiyA, bAr3a lgaaii| phira anukrama se saMrakSaNa, saMgopana aura saMvardhana karate hue vicarane lage / saMrakSita, saMgopita aura saMvardhita kiye jAte hue ve zAli-akSata anukrama se zAli ho gae / ve zyAma kAnti vAle yAvat nikuraMbabhUta-hokara prasannatA pradAna karane vAle, darzanIya, abhirUpa aura pratirUpa ho gae / una zAli paudhoM meM patte A gae, ve vartita-ho gae, chAla vAle ho gae, garbhita ho gae, prasUta hue, sugandha vAle hue, baddhaphala hue, paka gae, taiyAra ho gae, zalyakita hue, patrakita hue aura haritaparvakANDa ho ge| isa prakAra ve zAli utpanna hue| tatpazcAt una kauTumbika puruSoM ne vaha zAli patra vAle yAvat zalAkA vAle tathA virala patra vAle jAna kara tIkhe aura pajAye hae ha~siyoM se kATe, kATakara unakA hatheliyoM se mardana kiyA / sApha kiyA / nirmala, zaci-pavitra, akhaMDa aura asphaTika-binA TaTe-phaTe aura supa se jhaTaka-jhaTaka kara sApha kiye hae ho ve magadha deza meM prasiddha eka prasthaka pramANa ho gae / tatpazcAta kauTambika puruSoM ne una prastha-pramANa zAliakSatoM ko navIna ghar3e meM bharA / bharakara usake mukha para miTTI kA lepa kara diyA / lepa karake use lAMchita-mudrita kiyA-usa para sIla lagA dI / phira use koThAra ke eka bhAga meM rakha diyA / rakhakara usakA saMrakSaNa aura saMgopana karane lge| tatpazcAt una kauTumbika puruSoM ne dUsarI varSARtu meM varSAkAla ke prArambha meM mahAvRSTi par3ane para eka choTI kyArI ko sApha kiyA / ve zAli bo die / dUsarI bAra aura tIsarI bAra unakA utkSepa-nikSepa kiyA / yAvat lunAI kI / yAvata pairoM ke taluoM se unakA mardana kiyA, sApha kiyA / aba zAli ke bahata-se kuDava ho gae, yAvata unheM koThAra ke eka bhAga meM rakha diyA / koThAra meM rakhakara unakA saMrakSaNa aura saMgopana karate hue vicarane lage / tatpazcAt una kauTumbika puruSoM ne tIsarI bAra varSARtu meM mahAvRSTi hone para bahuta-sI kyAriyA~ acchI taraha sApha kI / yAvat unheM bokara kATa liyA / yAvat aba ve bahuta-se kumbha pramANa zAli ho gae / tatpazcAt una kauTumbika puruSoM ne vaha zAli koThAra meM rakhe, yAvat unakI rakSA karane lage / cauthI varSARtu meM isI prakAra karane se saikar3oM kumbha pramANa zAli ho ge| tatpazcAt jaba pA~cavA varSa cala rahA thA, taba dhanya sArthavAha ko madhya rAtri ke samaya isa prakAra kA vicAra yAvat utpanna huA-maiMne isase pahale ke-atIta pA~cave varSa meM cAroM putravadhUoM ko parIkSA karane ke nimitta, pA~ca muni dIparatnasAgara kRt " (jJAtAdharmakathA)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 64
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 6, aMgasUtra-6, 'jJAtAdharmakathA' zrutaskandha/varga/adhyayana/ sUtrAMka cAvala ke dAne unake hAtha meM die the / to kala yAvat sUryodaya hona para pA~ca cAvala ke dAne mA~ganA mere lie ucita hogA / yAvat jAnUM to sahI ki kisane kisa prakAra unakA saMrakSaNa, saMgopana aura saMvardhana kiyA hai ? dhanyasArthavAha ne dUsare dina sUryodaya hone para vipula azana, pAna, khAdima aura svAdima banavAyA / mitroM, jJAtijanoM Adi tathA cAroM putravadhUoM ke kulagRhavarga ke samakSa jeThI putravadhU ujjhikA ko bulAyA aura bulAkara isa prakAra kahA-'he putrI! atIta-vigata pA~cave saMvatsara meM arthAt aba se pA~ca varSa pahale inhIM mitroM, jJAtijanoM Adi tathA cAroM putravadhUoM ke kulagRha varga ke samakSa maiMne tumhAre hAtha meM pA~ca zAli-akSata diye the aura yaha kahA thA ki-'he putrI ! jaba maiM ye pA~ca zAliakSata mA~gU, taba tuma mere ye pA~ca zAliakSata mujhe vApisa sauMpanA / to yaha artha samartha hai ? ujjhikA ne kahA-'hA~, satya hai|' dhanya sArthavAha bole-'to he putrI ! mere vaha zAliakSata vApisa do|' tatpazcAt ujjhikA ne dhanya sArthavAha kI yaha bAta svIkAra kI / palya meM se pA~ca zAliakSata grahaNa karake dhanya sArthavAha ke samIpa Akara bolI- ye haiM ve zAliakSata / ' yoM kahakara dhanya sArthavAha ke hAtha meM pA~ca zAli ke dAne de die / taba dhanya sArthavAha ne ujjhikA ko saugandha dilAI aura kahA-'putrI ! kyA vahI ye zAli ke dAne haiM, athavA ye dUsare haiM ?' taba ujjhikA ne dhanya sArthavAha se isa prakAra kahA-'he tAta ! isase pahale ke pA~cave varSa meM ina mitroM evaM jJAtijanoM ke tathA cAroM putravadhUaM ke kulagRha varga ke sAmane pA~ca dAne dekara inakA saMrakSaNa, saMgopana aura saMvadharna karatI huI vicaranA' aisA Apane kahA thA / usa samaya maiMne ApakI bAta svIkAra kI thI / ve pA~ca zAli ke dAne grahaNa kiye aura ekAnta meM calI gii| taba mujhe isa taraha kA vicAra utpanna huA ki pitAjI ke koThAra meM bahuta se zAli bhare haiM, jaba mA~geMge to de duuNgii| aisA vicAra karake maiMne vaha dAne pheMka die aura apane kAma meM laga gaI / ata eva he tAta ! ye vahI zAli ke dAne nahIM haiM / ye dUsare haiN|' dhanya sArthavAha ujjhikA se yaha artha sUnakara aura hRdaya meM dhAraNa karake kruddha hue, kupita hue, ugra hue aura krodha meM Akara misamisAne lage / ujjhikA ko una mitroM, jJAtijanoM Adi ke tathA cAroM putravadhUoM ke kulagRha varga ke sAmane kulagRha kI rAkha pheMkane vAlI, chANe DAlane yA thApane vAlI, kacarA jhAr3ane vAlI, paira dhone kA pAnI dene vAlI, snAna ke lie pAnI dene vAlI aura bAhara ke dAsI ke kArya karane vAlI ke rUpa meM niyukta kiyA / isI prakAra he AyuSman zramaNoM ! jo sAdhu athavA sAdhvI yAvat AcArya athavA upAdhyAya ke nikaTa gRhatyAga karake aura pravrajyA lekara pA~ca mahAvratoM kA parityAga kara detA hai, vaha ujjhikA kI taraha isI bhava meM bahuta-se zramaNoM, bahutasI zramaNiyoM, bahuta-se zrAvakoM aura bahuta-sI zrAvikAoM kI avahelanA kA pAtra banatA hai, yAvat ananta saMsAra meM paryaTana kregaa| isI prakAra bhogavatI ke viSaya meM jAnanA cAhie / vizeSatA yaha ki khAMr3ane vAlI, kUTane vAlI, pIsane vAlI, jAMte meM dala kara dhAnya ke chilake utArane vAlI, rAMdhane vAlI, parosane vAlI, tyauhAroM ke prasaMga para svajanoM ke ghara jAkara lhAvaNI bA~Tane vAlI, ghara meM bhItara kI dAsI kA kAma karane vAlI evaM rasoIdArina kA kArya karane vAlI ke rUpa meM niyukta kiyA / isI prakAra he AyuSman zramaNoM ! jo sAdhu athavA sAdhvI pA~ca mahAvratoM ko phor3ane vAlA vaha isI bhava meM bahuta-se sAdhuoM, bahuta-sI sAdhvIyoM, bahuta-se zrAvakoM aura bahuta-sI zrAvikAoM kI avahelanA kA pAtra banatA hai, jaise vaha bhogvtii| isa prakAra rakSikA ke viSaya meM jAnanA cAhie / vizeSa yaha hai ki vaha jahA~ usakA nivAsagRha thA, vahA~ gii| kara usane maMjUSA kholI / kholakara ratna kI DibiyA~ meM se vaha pA~ca zAli ke dAne grahaNa kie / grahaNa karake jahA~ dhanya-sArthavAha thA, vahA~ AI / Akara dhanya-sArthavAha ke hAtha meM ve zAli ke pA~ca dAne de die / usa samaya dhanya sArthavAha ne rakSikA se isa prakAra kahA-'he putrI ! kyA yaha vahIM pA~ca zAli-akSata haiM yA dUsare haiM ?' rakSikA ne dhanyasArthavAha ko uttara diyA-'tAta ! ye vahI zAliakSata haiM / dhanya ne pUchA-'putrI ! kaise ?' rakSikA bolI-'tAta ! Apane isase pahale pA~cave varSa meM zAli ke pA~ca dAne diye the / taba ina pA~ca zAli ke dAnoM ko zuddha vastra meM bA~dhA, yAvat tInoM saMdhyAoM meM sAra-sambhAla karatI rahatI huuN| ata eva he tAta ! ye vahI zAli ke dAne haiM, dUsare nhiiN| tatpazcAt dhanya sArthavAha rakSikA se yaha artha sUnakara harSita aura santuSTa huA / use apane ghara ke hiraNya muni dIparatnasAgara kRt " (jJAtAdharmakathA)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 65
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 6, aMgasUtra-6, 'jJAtAdharmakathA' zrutaskandha/varga/adhyayana/ sUtrAMka kI, kAMsA Adi bartanoM kI, dUSya-rezamI Adi mUlyavAna vastroM kI, vipula dhana, dhAnya, kanaka, ratna, maNi, mukta, zaMkha, zilA, pravAla lAla-ratna Adi svApateya kI bhANDAmAriNI niyukta kara diyA / isI prakAra he AyuSman zramaNoM ! yAvat (dIkSita hokara) jo sAdhu yA sAdhvI pA~ca mahAvratoM kI rakSA karatA hai, vaha isI bhava meM bahuta-se sAdhuoM, bahuta-sI sAdhvIyoM, bahuta-se zrAvakoM aura bahuta-sI zrAvikAoM kA arcanIya hotA hai, vandanIya, pUjanIya, satkAraNIya, sammAnanIya hotA hai, jaise vaha rakSikA / rohiNI ke viSaya meM bhI aisA hI kahanA cAhie / vizeSa yaha hai ki jaba dhanya sArthavAha ne unase pA~ca dAne mA~ge to usane kahA-'tAta ! Apa mujhe bahata-se gADe-gADiyA~ do, jisase maiM Apako vaha pA~ca zAli ke dAne lauttaauuN|' taba rohiNI ne dhanya sArthavAha se kahA-'tAta ! isase pahale ke pA~ca varSa meM inhIM mitroM, jJAtijanoM Adi ke samakSa Apane pA~ca dAne die the / yAvat ve aba saikar3oM kumbha pramANa ho gae haiM, ityAdi pUrvokta dAnoM kI khetI karane, saMbhAlane Adi kA vRttAnta doharA lenA cAhie / isa prakAra he tAta ! maiM Apako vaha pA~ca zAli ke dAne gAr3AgAr3iyoM meM bhara kara detI huuN|' dhanya sArthavAha ne rohiNI ko bahata-se chakaDA-chakaDI die / rohiNI apane kulagaha aaii| koThAra kholaa| palya ughAr3e, chakar3A-chakar3I bhare / bharakara rAjagRha nagara ke madhya bhAga meM hokara jahA~ apanA ghara thA aura jahA~ dhanya sArthavAha thA, vahA~ A pahu~cI / taba rAjagRha nagara meM zRMgATaka Adi mArgoM meM bahuta se loga Apasa meM isa prakAra prazaMsA karane lage-dhanya sArthavAha dhanya hai, jisakI putravadhU rohiNI hai, jisane pA~ca zAli ke dAne chakar3A-chakar3iyoM meM bhara kara lauTAe / dhanya-sArthavAha una pA~ca zAli ke dAnoM ko chakar3A-chakar3iyoM dvArA lauTAe dekhatA hai / huSTa-tuSTa hokara unheM svIkAra karake usane unhIM mitroM evaM jJAtijanoM, nijajanoM, svajanoM, sambandhIjanoM tathA parijanoM ke sAmane tathA cAroM putravadhUoM ke kulagRha varga ke samakSa rohiNI putravadhU ko usa kulagRha varga ke aneka kAryoM meM yAvat rahasyoM meM pUchane yogya yAvat gRha kA kArya calAne vAlI aura pramANabhUta niyukta kiyaa| isI prakAra he AyuSman zramaNoM ! jo sAdhu-sAdhvI AcArya yA upAdhyAya ke nikaTa dIkSita hokara, apane pA~ca mahAvratoM meM vRddhi karate haiM unheM uttarottara adhika nirmala banAte haiM, ve isI bhava meM bahuta-se zramaNoM, zramaNiyoM, zrAvakoM aura zrAvikAoM ke pUjya hokara yAvat saMsAra se mukta ho jAte haiM jaise vaha rohiNI bahujanoM kI prazaMsApAtra / he jambU ! zramaNa bhagavAna mahAvIra ne sAtave jJAtaadhyayana kA yaha artha kahA hai| vahI maiMne tumase kahA hai| adhyayana-7 kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa muni dIparatnasAgara kRt " (jJAtAdharmakathA)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 66
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 6, aMgasUtra-6, 'jJAtAdharmakathA' zrutaskandha/varga/adhyayana/ sUtrAMka adhyayana-8 - mallI sUtra - 76 'bhagavan ! yadi zramaNa bhagavAna mahAvIra ne sAtave jJAta-adhyayana kA yaha artha kahA hai, to AThave adhyayana kA kyA artha kahA hai ?' 'he jambU ! usa kAla aura usa samaya meM, isI jambUdvIpa meM mahAvideha nAmaka varSa meM, meru parvata se pazcima meM, niSadha nAmaka varSadhara parvata se uttara meM, zItodA mahAnadI se dakSiNa meM, sukhAvaha nAmaka vakSAra parvata se pazcima meM aura pazcima lavaNasamudra se pUrva meM isa sthAna para, salilAvatI nAmaka vijaya hai / usameM vItazokA nAmaka rAjadhAnI hai / vaha nau yojana caur3I, yAvat sAkSAta devaloka ke samAna thI / usa vItazokA rAjadhAnI ke IzAna dizA ke bhAga meM indrakumbha udyAna thA / bala nAmaka rAjA thA / bala rAjA ke antaHpura meM dhAriNI prabhRti eka hajAra deviyA~ thiiN| vaha dhAriNI devI kisI samaya svapna meM siMha ko dekhakara jAgRta huI / yAvat yathAsamaya mahAbala nAmaka putra kA janma huA / vaha bAlaka kramazaH bAlyAvasthA ko pAra kara bhoga bhogane meM samartha ho gayA / taba mAtA-pitA ne samAna rUpa evaM vaya vAlI kamalazrI Adi pA~ca sau zreSTha rAjakumAriyoM ke sAtha, eka hI dina meM mahAbala kA pANigrahaNa karAyA / pA~ca sau prAsAda Adi pA~ca-pA~ca sau kA daheja diyA / yAvat mahAbala kumAra manuSya sambandhI kAmabhoga bhogatA haA rahane lagA / usa kAla aura usa samaya meM dharmaghoSa nAmaka sthavira pA~ca sau ziSyoM se parivRtta hokara anukrama se vicarate hue, eka grAma se dUsare grAma gamana karate hue, sukhe-sukhe vihAra karate hue, indrakumbha udyAna padhAre aura saMyama evaM tapa se AtmA ko bhAvita karate hue vahA~ Thahare / sthavira munirAja ko vandanA karane ke lie janasamUha nIkalA / bala rAjA bhI nIkalA / dharma sUnakara rAjA ko vairAgya utpanna huA / vizeSa yaha ki unase mahAbala kumAra ko rAjya para pratiSThita kiyA / pratiSThita karake svayaM hI bala rAjA ne Akara sthavira ke nikaTa pravrajyA aMgIkAra kii| vaha gyAraha aMgo ke vettA hae / bahata varSoM taka saMyama pAlakara cAruparvata gae / eka mAsa kA nirjala anazana karake kevalajJAna prApta karake yAvat siddha hue| tatpazcAt anyadA kadAcit kamalazrI svapna meM siMha ko dekhakara jAgRta huA / balabhadra kumAra kA janma huaa| vaha yuvarAja bhI ho gayA / usa mahAbala rAjA ke chaha rAjA bAlamitra the / acala, dharaNa, pUraNa, vasu, vaizramaNa, abhicandra / ve sAtha hI janme the, sAtha hI vRddhi ko prApta hue the, sAtha hI dhUla meM khele the, sAtha hI vivAhita hue the, eka dUsare para anagAra rakhate the, anusaraNa karate the, abhiprAya kA Adara karate the, hRdaya kI abhilASA ke anusAra kArya karate the, eka-dUsare ke rAjyoM meM kAma-kAja karate hue raha rahe the / eka bAra kisI samaya ve saba rAjA ikaTThe hue, eka jagaha mile, eka sthAna para AsIna hue / taba unameM isa prakAra kA vArtAlApa huA-'devAnupriya ! jaba kabhI hamAre lie sukha kA, duHkha kA, dIkSA kA athavA videzagamana kA prasaMga upasthita ho to hameM sabhI avasaroM para sAtha hI rahanA cAhie / sAtha hI AtmA kA nistAra karanA-AtmA ko saMsAra sAgara se tAranA cAhie, aisA nirNaya karake paraspara meM isa artha ko aMgIkAra kiyA thA / ve sukhapUrvaka raha rahe the| usa kAla aura usa samaya meM dharmaghoSa nAmaka sthavira jahA~ indrakumbha udyAna thA, vahA~ padhAre / parISad vaMdanA karane ke lie nIkalI / mahAbala rAjA bhI nIkalA / sthavira mahArAja ne dharma kahA-mahAbala rAjA ko dharma zravaNa karake vairAgya utpanna huA / vizeSa yaha ki rAjA ne kahA-'he devAnupriya ! maiM apane chahoM bAlamitroM se pUcha letA hU~ aura balabhadra kumAra ko rAjya para sthApita kara detA hU~, phira dIkSA aMgIkAra karU~gA / ' yAvat isa prakAra kahakara usane chahoM bAlamitroM se pUchA / taba ve chahoM bAlamitra mahAbala ke rAjA se kahane lage-devAnupriya ! yadi tuma pravrajita hote ho to hamAre lie anya kauna-sA AdhAra hai ? yAvat athavA AlaMbana hai, hama bhI dIkSita hote haiM / tatpazcAt mahAbala rAjA ne una chahoM bAlamitroM se kahA-devAnapriyo ! yadi tama mere sAtha pravrajita hote ho to tama jAo aura apane-apane jyeSTha putroM ko apane-apane rAjya para pratiSThita karo aura phira hajAra puruSoM dvArA vahana karane yogya zibikAoM para ArUr3ha hokara yahA~ prakaTa hoo|' taba chahoM bAlamitra gaye aura apane-apane jyeSTha putroM ko muni dIparatnasAgara kRt " (jJAtAdharmakathA)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 67
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 6, aMgasUtra-6, 'jJAtAdharmakathA' zrutaskandha/varga/adhyayana/ sUtrAMka rAjyAsIna karake yAvat mahAbala rAjA ke samIpa A ge| taba mahAbala rAjA ne chahoM bAlamitroM ko AyA dekhA / vaha harSita aura saMtuSTa huA / usane kauTumbika puruSoM ko bulAkara kahA-'devAnupriyo ! jAo aura balabhadra kumAra kA mahAn rAjyAbhiSeka se abhiSeka karo / ' yaha Adeza sUnakara unhoMne usI prakAra kiyA yAvat balabhadrakumAra kA abhiSeka kiyA / mahAbala rAjA ne balabhadra kumAra se, jo aba rAjA ho gayA thA, dIkSA kI AjJA lI / phira mahAbala acala Adi chahoM bAlamitroM ke sAtha hajAra puruSoM dvArA vahana karane yogya zibikA para ArUr3ha hokara, vItazokA nagarI ke bIcoMbIca hokara indrakumbha udyAna thA aura jahA~ sthavira bhagavaMta the, vahA~ Ae / unhoMne bhI svayaM hI paMcamuSTika loca kiyA / yAvat dIkSita hue| gyAraha aMgoM kA adhyayana karake, bahuta se upavAsa, belA, telA Adi tapa se AtmA ko bhAvita karate hue vicarane lge| tatpazcAta ve mahAbala Adi sAtoM anagAra kisI samaya ikaTe hae / usa samaya unameM paraspara isa prakAra bAtacIta huI-he devAnupriyo ! hama logoM meM se eka jisa tapa ko aMgIkAra karake vicare hama saba ko eka sAtha vahI tapaHkriyA grahaNa karake vicaranA ucita hai / sabane yaha bAta aMgIkAra kI / aMgIkAra karake aneka caturthabhakta, yAvat tapasyA karate hue vicarane lage / tatpazcAt una mahAbala anagAra ne isa kAraNa se strInAmagotra karma kA upArjana kiyA-yadi ve mahAbala ko chor3akara zeSa chaha anagAra caturthabhakta grahaNa karake vicarate, to mahAbala anagAra SaSThabhakta grahaNa karake vicarate / agara mahAbala ke sivAya chaha anagAra SaSThabhakta aMgIkAra karake vicarate to mahAbala anagAra aSTabhakta grahaNa karake vicarate / isa prakAra apane sAthI muniyoM se chipAkara-kapaTa karake mahAbala adhika tapa karate the| sUtra - 77-79 arihaMta, siddha, pravacana, guru, sthavira, bahuzruta, tapasvI-ina sAtoM ke prati vatsalatA dhAraNa karanA, bAraMbAra jJAna kA upayoga karanA, tathA-darzana, vinaya, Avazyaka zIlavrata kA niraticAra pAlana karanA, kSaNalava arthAt dhyAna sevana, tapa karanA, tyAga, tathA-nayA-nayA jJAna grahaNa karanA, samAdhi, vaiyAvRtya, zrutabhakti aura pravacana prabhAvanA isa bIsa kAraNoM se jIva tIrthakaratva kI prApti karatA hai| sUtra-80 tatpazcAt ve mahAbala Adi sAtoM anagAra eka mAsa kI pahalI bhikSu-pratimA aMgIkAra karake vicarane lge| yAvat bArahavI ekarAtri kI bhikSu-pratimA aMgIkAra karake vicarane lage / tatpazcAt ve mahAbala prabhRti sAtoM anagAra kSullaka siMhaniSkrIDita nAmaka tapazcaraNa aMgIkAra karake vicarane lage / vaha tapa isa prakAra kiyA jAtA haisarvaprathama eka upavAsa kare, upavAsa karake sarvakAmaguNita pAraNA kare, pAraNA karake do upavAsa kare, phira eka upavAsa kare, karake tIna upavAsa kare, karake do upavAsa kare, karake cAra upavAsa kare, karake tIna upavAsa kare, karake pA~ca upavAsa kare, karake cAra upavAsa kare, karake chaha upavAsa kare, karake pA~ca upavAsa kare, karake sAta upavAsa kare, karake chaha upavAsa kare, karake ATha upavAsa kare, karake sAta upavAsa kare, karake nau upavAsa kare, karake ATha upavAsa kare, karake nau upavAsa kare, karake sAta upavAsa kare, karake ATha upavAsa kare, karake chaha upavAsa kare, karake sAta upavAsa kare, karake pA~ca upavAsa kare, karake chaha upavAsa kare, karake cAra upavAsa kare, karake pA~ca upavAsa kare, karake tIna upavAsa kare, karake cAra upavAsa kare, karake do upavAsa kare, karake tIna upavAsa kare, karake eka upavAsa kare, karake do upavAsa kare, karake eka upavAsa kare / saba jagaha pAraNA ke dina sarvakAmaguNita pAraNA karake upavAsoM kA pAraNA samajhanA caahie| kAra isa kSullaka siMhaniSkriDita tapa kI pahalI paripATI chaha mAsa aura sAta ahorAtroM meM sUtra ke anusAra yAvat ArAdhita hotI hai / tatpazcAt dUsarI paripATI meM eka upavAsa karate haiM, ityAdi vizeSatA yaha hai ki isameM vikRti rahita pAraNA karate haiM, isI prakAra tIsarI paripATI / vizeSatA yaha hai ki alepakRta se pAraNA karate muni dIparatnasAgara kRt " (jJAtAdharmakathA)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 68
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 6, aMgasUtra-6, 'jJAtAdharmakathA' zrutaskandha/varga/adhyayana/ sUtrAMka haiN| cauthI paripATI meM bhI aisA hI karate haiM kintu usameM AyaMbila se pAraNA kI jAtI hai| tatpazcAt mahAbala Adi sAtoM anagAra kSullaka siMhaniSkriDita tapa ko do varSa aura aTThAIsa ahorAtra meM, sUtra ke kathanAnusAra yAvat tIrthaMkara kI AjJA se ArAdhana karake, jahA~ sthavira bhagavAna the, vahA~ Ae / Akara unhoMne vandanA kI, namaskAra kiyA / vandanA-namaskAra karake isa prakAra bole-bhagavan ! hama mahat siMhaniSkriDita nAmaka tapaHkarma karanA cAhate haiM Adi / yaha tapa kSullaka siMhaniSkriDita tapa ke samAna jAnanA / vizeSatA yaha ki isameM solaha upavAsa taka pahu~cakara vApisa lauTA jAtA hai | eka paripATI eka varSa, chaha mAsa aura aThAraha ahorAtra meM samApta hotI hai / sampUrNa mahAsiMhaniSkriDita tapa chaha varSa, do mAsa aura bAraha ahorAtra meM pUrNa hotA hai| tatpazcAta ve mahAbala prabhati sAtoM mani mahAsiMhaniSkriDita tapaHkarma kA satra ke anasAra yAvata ArAdhana karake jahA~ sthavira bhagavAna the vahA~ Ate haiM / sthavira bhagavAna ko vandanA aura namaskAra karate haiM / bahata se upavAsa, telA Adi karate hue vicarate haiN| tatpazcAt ve mahAbala prabhRti anagAra usa pradhAna tapa ke kAraNa zuSka rUkSa ho gae, skandaka muni samAnajAnanA / vizeSatA yaha ki ina sAta muniyoM ne sthavira bhagavAna se AjJA lI / AjJA lekara cAru parvata para ArUr3ha hokara yAvata do mAsa kI saMlekhanA karake-120 bhakta kA anazana karake, caurAsI lAkha varSoM taka saMyama kA pAlana karake, caurAsI lAkha pUrva kA kula AyuSya bhogakara jayaMta nAmaka tIsare anuttara vimAna meM deva-paryAya se utpanna hue sUtra-81 usa jayanta vimAna meM kitaneka devoM kI battIsa sAgaropama kI sthiti kahI gaI hai / unameM se mahAbala ko choDakara dasare chaha devoM kI kacha kama battIsa sAgaropama kI sthiti aura mahAbala deva kI para battIsa sAgaropama kI sthiti huI / tatpazcAt mahAbala deva ke sivAya chahoM deva jayanta devaloka se, deva sambandhI Ayu kA kSaya hone se, sthiti kA kSaya hone se aura bhava kA kSaya hone se, antara rahita, zarIra kA tyAga karake isI jambUdvIpa meM, bharata varSa meM vizuddha mAtA-pitA ke vaMza vAle rAjakuloM meM, alaga-alaga kumAra ke rUpa meM utpanna hue / pratibuddhi ikSvAku deza kA rAjA huA / caMdracchAya aMgadeza kA rAjA huA, zaMkha kAsIdeva kA rAjA huA, rukmi kuNAladeza kA rAjA huA, adInazatru kurudeza kA rAjA huA, jitazatru paMcAla deza kA rAjA huaa| vaha mahAbala deva tIna jJAnoM se yukta hokara, jaba samasta graha ucca sthAna para rahe the, sabhI dizAeM saumya, vitimira aura vizuddha thIM, zakuna vijayakAraka the, vAyu dakSiNa kI ora cala rahA thA aura vAyu anukUla thA, pRthvI kA dhAnya niSpanna ho gayA thA, loga atyanta harSayukta hokara krIr3A kara rahe the, aise samaya meM arddha rAtri ke avasara para azvinI nakSatra kA candramA ke sAtha yoga hone para, hemanta Rtu ke cauthe mAsa, AThaveM pakSa, phAlguna mAsa ke zukla pakSa meM, caturthI tithi ke pazcAt bhAga meM battIsa sAgaropama kI sthiti vAle jayanta nAmaka vimAna se, anantara zarIra tyAga kara, isI jambUdvIpa meM bharatakSetra meM, mithilA rAjadhAnI meM, kuMbha rAjA kI prabhAvatI devI kI kUkha meM devagati sambandhI AhAra kA tyAga karake, vaikriya zarIra kA tyAga karake evaM devabhava kA tyAga karake garbha ke rUpa meM utpanna huA / usa rAtri meM prabhAvatI devI vAsa bhavana meM, zayyA para yAvat arddha rAtri ke samaya jaba na gaharI soI thI na jAga rahI thI, taba pradhAna, kalyANarUpa, upadravarahita, dhanya, mAMgalika aura sazrIka caudaha mahAsvapna dekha kara jAgI / ve caudaha svapna isa prakAra hai-gaja, vRSabha, siMha, abhiSeka, puSpamAlA, candramA, sUrya, dhvajA, kumbha, padmayukta sarovara, sAgara, vimAna, ratnoM kI rAzi aura dhUmarahita agni / pazcAt prabhAvatI rAnI jahA~ rAjA kumbha the, vahA~ aaii| pati se svapnoM kA vRttAnta kahA / kumbha rAjA ne svapnapAThakoM ko bulAkara svapnoM kA phala pUchA / yAvat prabhAvatI devI harSita evaM saMtuSTa hokara vicarane lgii| tatpazcAt prabhAvatI devI ko tIna mAsa barAbara pUrNa hue to isa prakAra kA dohada utpanna huA-ve mAtAeM dhanya haiM jo jala aura thala maiM utpanna hue dedIpyamAna, aneka paMcaraMge puSpoM se AcchAdita aura punaH punaH AcchAdita kI huI zayyA para sukhapUrvaka baiThI huI aura sukha se soI huI vicaratI haiM tathA pATalA, mAlatI, campA, azoka, puMnAga ke muni dIparatnasAgara kRt " (jJAtAdharmakathA)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 69
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 6, aMgasUtra - 6, 'jJAtAdharmakathA ' zrutaskandha/varga/adhyayana / sUtrAMka phUloM, maruvA ke pattoM, damanaka ke phUloM, nirdoSa zatapatrikA ke phUloM evaM koraMTa ke uttama pattoM se gUMthe hue, paramasukhadAyaka sparza vAle, dekhane meM sundara tathA atyanta saurabha chor3ane vAle zrIdAmakaNDa ke samUha ko sU~ghatI huI apanA dohada pUrNa karatI haiM / tatpazcAt prabhAvatI devI ko isa prakAra kA dohada utpanna huA dekhakara jAnakara samIpavartI vANavyantara devoM ne zIghra hI jala aura thala meM utpanna hue yAvat pA~ca varNa vAle puSpa, kumbhoM aura bhAroM ke pramANa meM arthAt bahuta se puSpa kumbha rAjA ke bhavana meM lAkara pahu~cA die| isake atirikta sukhaprada evaM sugandha phailAtA huA eka zrIdAmakaNDa bhI lAkara pahu~cA diyaa| tatpazcAt prabhAvatI devI ne jala aura thala meM utpanna dedIpyamAna paMcavarNa ke phUloM kI mAlA se apanA dohalA pUrNa kiyaa| taba prabhAvatI devI prazastadohalA hokara vicarane lagI / prabhAvatI devI ne nau mAsa aura sAr3he sAta divasa pUrNa hone para, hemanta Rtu ke prathama mAsa meM, dUsare pakSa meM arthAt mArgazIrSa mAsa ke zukla pakSa meM, ekAdazI ke dina, madhya rAtri meM, azvinI nakSatra kA candramA ke sAtha yoga hone para, sabhI grahoM ke ucca sthAna para sthita hone para, aise samaya meM, Arogya- ArogyapUrvaka unnIsaveM tIrthaMkara ko janma diyaa| sUtra 82 T usa kAla aura usa samaya meM adholoka meM basane vAlI mahattarikA dizA- kumArikAeM AI ityAdi janma kA varNana jambUdvIpa prajJapti anusAra samajha lenA / vizeSatA yaha hai ki mithilA nagarI meM, kumbha rAjA ke bhavana meM, prabhAvatI devoM ko AlApaka kahanA / yAvat devoM ne janmAbhiSeka karake nandIzvara dvIpa meM jAkara mahotsava kiyA / tatpazcAt kumbha rAjA ne evaM bahuta se bhavanapati, vANavyantara, jyotiSka aura vaimAnika devoM ne tIrthaMkara kA janmAbhiSeka kiyA, phira jAtakarma Adi saMskAra kiye, yAvat nAmakaraNa kiyA- kyoMki jaba hamArI yaha putrI mAtA ke garbha meM AI thI, taba mAlya kI zayyA meM sone kA dohada utpanna huA thA, ata eva isakA nAma mallI ho mahAbala ke varNana samAna jAnanA yAvat mallI kumArI kramazaH vRddhi ko prApta huI / sUtra - 83 devaloka se cyuta huI vaha bhagavatI mallI vRddhi ko prApta huI to anupama zobhA se sampanna ho gaI, dAsiyoM aura dAsoM se parivRtta huI aura pIThamardoM se ghirI rahane lagI / sUtra - 84 unake mastaka ke keza kAle the, nayana sundara the, hoTha bimbaphala ke samAna the, dA~toM kI katAra zveta thI aura zarIra zreSTha kamala ke garbha ke samAna gauravarNavAlA thaa| usakA zvAsocchvAsa vikasvara kamala ke samAna gaMdhavAlA thA sUtra 85 tatpazcAt videharAja kI vaha zreSTha kanyA bAlyAvasthA se mukta huI yAvat tathA rUpa, yauvana aura lAvaNya se atIva atIva utkRSTa aura utkRSTa zarIra vAlI ho gii| tatpazcAt videharAja kI vaha uttama kanyA mallI kucha kama sau varSa kI ho gaI, taba vaha una chahoM rAjAoM ko apane vipula avadhijJAna se jAnatI dekhatI huI rahane lagI / ve isa prakAra pratibuddhi yAvat jitazatru ko bAra-bAra dekhatI huI rahane lgii| tatpazcAt videharAja kI uttama kanyA mallI ne kauTumbika puruSoM ko bulAyA bulAkara kahA devAnupriyo ! jAo aura azokavATikA meM eka bar3A mohanagRha banAo, jo aneka saikar3oM khambhoM se banA huA ho| usa mohanagRha ke ekadama madhya bhAga meM chaha garbhagRha bnaao| una chahoM garbhagRhoM ke ThIka bIca meM eka jAlagRha bnaao| usa jAlagRha ke madhya meM eka maNimaya pIThikA bnaao| yaha sUnakara kauTumbika puruSoM ne usI prakAra sarva nirmANa kara AjJA vApisa sauNpii| tatpazcAt usa mallI kumArI ne maNipIThikA ke Upara apane jaisI, apane jaisI tvacA vAlI, apanI sarIkhI umra kI dikhAI dene vAlI, samAna lAvaNya, yauvana aura guNoM se yukta eka suvarNa kI pratimA banavAI / usa pratimA ke mastaka para chidra thA aura usa para kamala kA Dhakkana thA / isa prakAra kI pratimA banavAkara jo vipula azana, pAna, khAdya aura svAdya vaha khAtI thI, usa manojJa azana, pAna, khAdya aura svAdya meM se pratidina eka-eka piNDa lekara usa muni dIparatnasAgara kRt " (jJAtAdharmakathA )" AgamasUtra - hinda- anuvAda" Page 70 -
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 6, aMgasUtra-6, 'jJAtAdharmakathA' zrutaskandha/varga/adhyayana/ sUtrAMka svarNamayI, mastaka meM chidra vAlI yAvat pratimA meM, mastaka meM se DAlatI rahatI thii| tatpazcAt usa svarNamayI yAvat mastaka meM chidra vAlI pratimA meM eka-eka piNDa DAla-DAla kara kamala kA Dhakkana DhaMka detI thii| isase usameM aisI durgandha utpanna hotI thI jaise sarpa ke mRta kalevara kI ho, yAvat aura vaha bhI marane ke pazcAt sar3e-gale, durvarNa evaM durgaMdhavAle, kIr3oM ke samUha jisameM bilabilA rahe hoM, jo azucimaya, vikRta tathA dekhane meM bIbhatsa hoM / kyA usa pratimA meM se aisI-mRta kalevara kI gandha samAna durgandha nIkalatI thI ? nahIM, yaha artha samartha nahIM, usase bhI adhika aniSTa, adhika akamanIya, adhika apriya, adhika amanorama aura usase bhI adhika aniSTa gandha utpanna hotI thI sUtra - 86 usa kAla aura usa samaya meM kauzala nAmaka deza thA / usameM sAketa nAmaka nagara thA / usa nagara meM IzAna dizA meM eka nAgagRha thA / vaha pradhAna thA, satya thA, usakI sevA saphala hotI thI aura vaha devAdhiSThita thA / usa sAketa nagara meM pratibuddhi nAmaka ikSvAkuvaMza kA rAjA nivAsa karatA thA / padmAvatI usakI paTarAnI thI, subuddhi amAtya thA, jo sAma, daMDa, bheda aura upapradAna nItiyoM meM kuzala thA yAvat rAjyadhurA kI cintA karane vAlA thA, rAjya kA saMcAlana karatA thA / kisI samaya eka bAra padmAvatI devI kI nAgapUjA kA utsava AyA / taba padmAvatI devI nAgapUjA kA utsava AyA jAnakara pratibuddhi rAjA ke pAsa gii| donoM hAtha jor3akara dasoM nakhoM ko ekatra karake, mastaka para aMjali karake bolI-'svAmin ! kala mujhe nAgapUjA karanI hai / ata eva ApakI anumati pAkara maiM nAgapUjA karane ke lie jAnA cAhatI huuN| svAmin ! Apa bhI merI nAgapUjA meM pdhaaro|' taba pratibuddhi rAjA ne padmAvatI devI kI yaha bAta svIkAra kI / padmAvatI devI rAjA kI anumati pAkara harSita aura santuSTa huI / usane kauTumbika puruSoM ko bulAyA aura kahA-'devAnupriyo ! kala yahA~ mere nAgapUjA hogI, so tuma mAlAkAroM ko bulAo aura unheM isa prakAra kaho- nizcaya hI padmAvatI devI ke yahA~ kala nAgapUjA hogii| ata eva he devAnupriyo ! tuma jala aura sthala meM utpanna hue pAMcoM raMgoM ke tAjA phUla nAgagRha meM le jAo aura eka zrIdAmakANDa banA kara lAo / tatpazcAt jala aura sthala meM utpanna hone vAle pA~ca vargoM ke phUloM se vividha prakAra kI racanA karake use sajAo / usa racanA meM haMsa, mRga, mayUra, krauMca, sArasa, cakravAka, madanazAla aura kokilA ke samUha se yukta tathA IhAmRga, vRSabha, turaga Adi kI racanA vAle citra banAkara mahAmUlyavAna, mahAn janoM ke yogya aura vistAra vAlA eka puSpamaMDapa banAo / usa puSpamaMDapa ke madhyabhAga meM eka mahAna janoM ke yogya aura vistAra vAlA zrIdAmakaNDa ulloca para laTakAo / laTakAkara padmAvatI devI kI rAha dekhate-dekhate Thaharo / tatpazcAt ve kauTumbika puruSa isI prakAra kArya karake yAvat padmAvatI kI rAha dekhate hue nAgagRha meM Thaharate haiN| tatpazcAt padmAvatI devI ne dUsare dina prAtaHkAla sUryodaya hone para kauTumbika puruSoM ko bulAkara kahA-he devAnupriyo ! zIghra hI sAketa nagara meM bhItara aura bAhara pAnI sIMco, saphAI karo aura lipAI karo / yAvat ve kauTumbika puruSa usI prakAra kArya karake AjJA vApisa lauTAte haiM / tatpazcAt padmAvatI devI ne dUsarI bAra kauTumbika puruSoM ko bulAkara kahA-'devAnupriyo ! zIghra hI laghukaraNa se yukta yAvat ratha ko jor3akara upasthita karo / ' taba ve bhI usI prakAra ratha upasthita karate haiM / tatpazcAt padmAvatI devI antaHpura ke andara snAna karake yAvat ratha para ArUr3ha huI / tatpazcAt padmAvatI devI apane parivAra se parivRtta hokara sAketa nagara ke bIca meM hokara nIkalI / jahA~ puSkariNI thI vahA~ AI / puSkariNI meM praveza kiyA / yAvata atyanta zuci hokara gIlI sADI pahanakara vahA~ jo kamala Adi the, unheM yAvat grahaNa kiyA / jahA~ nAgagRha thA, vahA~ jAne ke lie prasthAna kiyaa| tatpazcAt padmAvatI devI kI bahuta-sI dAsa-ceTiyA~ phUloM kI chabar3iyA~ tathA dhUpa kI kur3achiyA~ hAtha meM lekara pIche-pIche calane lagIM / padmAvatI devI sarva Rddhi ke sAtha-pUre ThATha ke sAtha-jahA~ nAgagRha thA, vahA~ AI / nAgagRha meM praviSTa huI / romahasta lekara pratimA kA pramArjana kiyA, yAvat dhUpa kheI / pratibuddhi rAjA kI pratIkSA karatI huI vahIM ThaharI / pratibuddhi rAjA snAna karake zreSTha hAthI ke skaMdha para AsIna huA / koraMTa ke phUloM sahita anya puSpoM kI mAlAeM jisameM lapeTI huI thIM, aisA chatra usake mastaka para dhAraNa kiyA gayA / yAvat uttama zveta cAmara Dhore muni dIparatnasAgara kRt " (jJAtAdharmakathA)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 71
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 6, aMgasUtra-6, 'jJAtAdharmakathA' zrutaskandha/varga/adhyayana/ sUtrAMka jAne lage / usake Age-Age vizAla ghor3e, hAthI, ratha aura paidala yoddhA, subhaToM ke bar3e samUha ke samUha cale / vaha sAketa nagara se nIkalA / jahA~ nAgagRha thA, vahA~ Akara hAthI ke skaMdha se nIce utarA / pratimA para dRSTi par3ate hI usane praNAma kiyA / puSpa-maMDapa meM praveza kiyA / vahA~ usane eka mahAna zrIdAmakANDa dekhaa| tatpazcAt pratibuddhi rAjA usa zrIdAmakANDa ko bahuta dera taka dekhakara usa zrIdAmakANDa ke viSaya meM use Azcarya utpanna huA / usake subuddhi amAtya se isa prakAra kahA-he devAnupriya ! tuma mere dUta ke rUpa meM bahutere grAmoM, AkaroM, yAvat sannivezoM Adi meM ghUmate ho aura bahuta se rAjAoM evaM IzvaroM Adi ke gRhoM meM praveza karate ho; to kyA tumane aisA sundara zrIdAmakANDa pahale kahIM dekhA hai jaisA padmAvatI devI kA yaha zrIdAmakANDa hai ? taba subuddhi amAtya ne pratibuddhi rAjA se kahA-svAmin ! maiM eka bAra kisI samaya Apake dautyakArya se mithilA rAjadhAnI gayA thA / vahA~ maiM kumbha rAjA kI putrI aura prabhAvatI devI kI AtmajA, videha kI uttama rAjakumArI mallI ke saMvatsarapratilekhana utsava ke mahotsava ke samaya divya zrIdAmakANDa dekhA thA / usa zrIdAmakANDa ke sAmane padmAvatI devI kA yaha zrIdAmakANDa zatasahasra-lAkhavAM aMza bhI nahIM pAtA-lAkhaveM aMza kI bhI barAbarI nahIM kara sktaa| tatpazcAt pratibuddhi rAjA ne subuddhi maMtrI se isa prakAra kahA-devAnupriya ! videha kI zreSTha rAjakumArI mallI kaisI hai ? jisakI janmagAMTha ke utsava meM banAye gaye zrIdAmakANDa ke sAmane padmAvatI devI kA yaha zrIdAmakANDa lAkhavAM aMza bhI nahIM pAtA ? taba subuddhi maMtrI ne ikSvAkurAja pratibuddhi se kahA-'svAmin ! videha kI zreSTha rAjakumArI mallI supratiSThita aura kachue ke samAna unnata evaM sundara caraNa vAlI hai, ityAdi / tatpazcAt pratibuddhi rAjA ne subuddhi amAtya se yaha artha sUnakara aura hRdaya meM dhAraNa karake aura zrIdAmakANDa kI bAta se harSita hokara dUta ko bulAyA / aura kahA-devAnupriya ! tuma mithilA rAjadhAnI jAo / vahA~ kumbha rAjA kI putrI, padmAvatI devI kI AtmajA aura videha kI pradhAna rAjakumArI mallI kI merI patnI ke rUpa meM maMganI karo / phira bhale hI usake lie sArA rAjya zulka-mUlya rUpa meM denA pdd'e| tatpazcAt usa dUta ne pratibuddhi rAjA ke isa prakAra kahane para harSita aura santuSTa hokara usakI AjJA aMgIkAra kI / jahA~ apanA ghara thA aura jahA~ cAra ghaMToM vAlA azvaratha thA, vahA~ AyA / Akara cAra ghaMToMvAle azvaratha ko taiyAra karAyA / yAvat ghor3oM, hAthiyoM, bahuta se subhaToM ke samUha ke sAtha sAketanagara se nIkalA / jahA~ videha janapada thA, jahA~ mithilA rAjadhAnI thI, vahA~ jAne ke lie prasthAna kiyaa| sUtra - 87 usa kAla aura usa samaya meM aMga nAmaka janapada thA / campA nagarI thI / candracchAya aMgarAja-aMga deza kA rAjA thA / usa campA nagarI meM arhannaka prabhRti bahuta-se sAMyAtrika nauvaNika rahate the / ve Rddhisampanna the aura kisI se parAbhUta hone vAle nahIM the / unake arhannaka zramaNopAsaka bhI thA, vaha jIva-ajIva Adi tattvoM kA jJAtA thA / ve arhannaka Adi sAMyAtrika nauvaNika kisI samaya eka bAra eka jagaha ikaTe hue, taba unameM Apasa meM isa prakAra kathAsaMlApa huA-hameM gaNima, dharima, meya aura paricchedya yaha cAra prakAra kA bhAMDa lekara, jahAja dvArA lavaNasamudra meM praveza karanA cAhie / isa prakAra vicAra karake unhoMne paraspara meM yaha bAta aMgIkAra karake gaNima, dharima, meya aura paricchedya bhAMDa ko grahaNa karake chakar3I-chakar3e bhare / zubha tithi, karaNa, nakSatra aura muhUrta meM azana, pAna, khAdima aura svAdima AhAra banavAyA / bhojana kI velA meM mitroM, jJAtijanoM, nijajanoM, svajanoM, sambandhIjanoM evaM parijanoM ko jimAyA, yAvat unakI anumati lekara gAr3I-gAr3e jote | campA nagarI se nIkalakara jahA~ gaMbhIra nAmaka potapaTTana thA, vahA~ Ae / gaMbhIra nAmaka potapaTTana meM Akara unhoMne gAr3I-gAr3e chor3a die / jahAja sajjita karake gaNima, dharima, meya aura paricchedya-cAra prakAra kA bhAMDa bharA / bharakara usameM cAvala, ATA, tela, ghI, gorasa, pAnI, pAnI ke baratana, auSadha, bheSaja, ghAsa, lakar3I, vastra, zastra tathA aura bhI jahAja meM rakhane yogya anya vastueM jahAja meM bharIM / prazasta tithi, karaNa, nakSatra aura muhUrta meM azana, pAna, khAdya taiyAra karavA kara mitroM, jJAtijanoM, nijajanoM, svajanoM, sambandhIyoM evaM parijanoM ko jimA kara unase anumati lI / jahA~ naukA kA sthAna thA, vahA~ Ae / tatpazcAt una muni dIparatnasAgara kRt " (jJAtAdharmakathA)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 72
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 6, aMgasUtra-6, 'jJAtAdharmakathA' zrutaskandha/varga/adhyayana/ sUtrAMka arhannaka Adi yAvat naukA-vaNikoM ke parijana yAvat vacanoM se abhinandana karate hue aura unakI prazaMsA karate hue isa prakAra bole-'he Arya ! he tAta ! he bhrAta ! he mAmA ! he bhAgineya ! Apa isa bhagavAna samudra dvArA punaH punaH rakSaNa kiye jAte hue ciraMjIvI hoM / ApakA maMgala ho / hama Apako artha kA lAbha karake, iSTa kArya sampanna karake, nirdoSa-binA kisI vighna ke aura jyoM kA tyoM ghara para AyA zIghra dekheM / ' isa prakAra kahakara soma, snehamaya, dIrgha, pipAsAvAlI-satRSNa aura azruplAvita dRSTi se dekhate-dekhate ve loga muhUrttamAtra arthAt thor3I dera taka vahIM khar3e rhe| tatpazcAt naukA meM puSpabali samApta hone para, sarasa raktacaMdana kA pA~coM uMgaliyoM kA thApA lagAne para, dhUpa kheI jAne para, samudra kI vAyu kI pUjA ho jAne para, balayavAhA yathAsthAna saMbhAla kara rakha lene para, zveta patAkAeM Upara phaharA dene para, vAdyoM kI madhura dhvani hone para, vijayakAraka saba zakuna hone para, yAtrA ke lie rAjA kA Adezapatra prApta ho jAne para, mahAn aura utkRSTa siMhanAda yAvat dhvani se, atyanta kSubdha hue mahAsamudra kI garjanA ke samAna pRthvI ko zabdamaya karate hue eka tarapha se naukA para car3he / tatpazcAt bandIjana ne isa prakAra vacana kahA'he vyApAriyoM ! tuma saba ko artha kI siddhi ho, tumheM kalyANa prApta hue haiM, tumhAre samasta pApa naSTa hue haiM / isa samaya puSya nakSatra candramA se yukta hai aura vijaya nAmaka muharta hai, ataH yaha deza aura kAla yAtrA ke lie uttama hai| tatpazcAt bandIjana ke dvArA isa prakAra vAkya kahane para hRSTa-tuSTa hue kukSidhAra-naukA kI bagala meM rahakara balle calAne vAle, karNadhAra garbhaja-naukA ke madhya meM rahakara choTe-moTe kArya karane vAle aura ve sAMyAtrika naukAvaNika apane-apane kArya meM laga gae / phira bhAMDoM se paripUrNa madhyabhAga vAlI aura maMgala se paripUrNa agrabhAga vAlI usa naukA ko bandhanoM se mukta kiyaa| tatpazcAt vaha naukA bandhanoM se mukta huI evaM pavana ke bala se prerita huI / usa para sapheda kapar3e kA pAla car3hA huA thA, ata eva aisI jAna par3atI thI jaise paMkha phailAe koI garur3a-yuvatI ho ! vaha gaMgA ke jala ke tIvra pravAha ke vega se kSubdha hotI-hotI, hajAroM moTI taraMgoM aura choTI taraMgoM ke samUha ko ullaMghana karatI huI kucha ahorAtroM meM lavaNasamudra meM kaIM sau yojana dUra taka calI gaI / tatpazcAt kaIM sau yojana lavaNa-samudra meM pahu~ce hue una arhannaka Adi sAMyAtrika naukA-vaNikoM ko bahuta se saikar3oM utpAta prAdurbhUta hone lage / ve utpAta isa prakAra the| akAla meM garjanA hone lagI, akAla meM bijalI camakane lagI, akAla meM meghoM kI gaMbhIra gar3agar3AhaTa hone lagI / bAra-bAra AkAza meM devatA (megha) nRtya karane lge| isake atirikta eka tAr3a jaise pizAca kA rUpa dikhAI diyA / vaha pizAca tAr3a ke samAna lambI jA~ghoM vAlA thA aura usakI bAhueM AkAza taka pahu~cI huI thIM / vaha kajjala, kAle cahe aura bhaiMse ke samAna kAlA thA / usakA varNa jalabhare megha ke samAna thA / hoTha lambe the aura dA~toM ke agrabhAga mukha se bAhara nIkale the / do jIbhe mu~ha se bAhara nIkAla rakhI thIM / gAla mu~ha meM dhaMse hue the / nAka choTI aura capaTI thI / bhRkuTi DarAvanI aura atyanta vakra thI / netroM kA varNa juganU ke samAna camakatA huA lAlA thA / dekhane vAle ko ghora trAsa pahu~cAne vAlA thA / usakI chAtI caur3I thI, kukSi vizAla aura lambI thI / ha~sate aura calate samaya usake avayava DhIle dikhAI dete the / vaha nAca rahA thA, AkAza ko mAno phor3a rahA thA, sAmane A rahA thA, garjanA kara rahA thA, bahuta-bahuta ThahAke mAra rahA thA / aise kAle kamala, bhaiMsa ke sIMga, nIla, alasI ke phUla samAna kAlI tathA chUre kI dhAra kI taraha tIkSNa talavAra lekara Ate hue pizAca ko una varNikoMne dekhaa| arhannaka ko chor3akara zeSa naukAvaNika tAlapizAca ke rUpa ko naukA kI ora AtA dekhakara Dara gaye, atyanta bhayabhIta hue, eka dUsare ke zarIra se cipaTa gae aura bahuta se indroM kI, skandoM kI tathA rudra, ziva, vaizramaNa aura nAgadevoM kI, bhUtoM kI, yakSoM kI, durgA kI tathA koTTakriyA devI kI bahuta-bahuta saikar3oM manautiyA~ manAne lge| arhannaka zramaNopAsaka ne usa divya pizAcarUpa ko AtA dekhA / use dekhakara vaha tanika bhI bhayabhIta nahIM huA, trAsa ko prApta nahIM huA, calAyamAna nahIM huA, saMbhrAnta nahIM huA, vyAkula nahIM huA, udvigna nahIM huA / usake mukha kA rAga aura netroM kA varNa nahIM badalA | mana meM dInatA yA khinnatA utpanna nahIM huI | potavahana ke eka bhAga meM jAkara vastra ke chora se bhUmi kA pramArjana karake usa sthAna para baiTha gayA aura donoM hAtha jor3akara isa prakAra bolA muni dIparatnasAgara kRt " (jJAtAdharmakathA)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 73
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 6, aMgasUtra-6, 'jJAtAdharmakathA' zrutaskandha/varga/adhyayana/ sUtrAMka 'arihanta bhagavaMt' yAvat siddhi ko prApta prabhu ko namaskAra ho / phira kahA-'yadi maiM isa upasarga se mukta ho jAUM to mujhe yaha kAyotsarga pAranA kalpatA hai aura yadi isa upasarga se mukta na hoUM to yahI pratyAkhyAna kalpatA hai, isa prakAra kahakara usane sAgArI anazana grahaNa kara liyaa| vaha pizAcarUpa vahA~ AyA, jahA~ arhannaka zramaNopAsaka thA / Akara arhannaka se kahane lagA-'are aprArthita'-mauta kI prArthanA karane vAle ! yAvat parivarjita ! tujhe zIlavrata-aNuvrata, guNavrata, viramaNa-rAgAdi kI virati, pratyAkhyAna aura pauSadhopavAsa se calAyamAna honA, khaNDita karanA, bhaMga karanA nahIM hai, parantu tU zIlavrata Adi kA parityAga nahIM karatA to maiM tere isa potavahana ko do uMgaliyoM para uThA letA hU~ aura sAta-ATha tala kI UMcAI taka AkAza meM uchAla kara ise jala ke andara DUbA detA hU~, jisase tU ArtadhyAna ke vazIbhUta hokara, asamAdhi ko prApta hokara jIvana se rahita ho jaaegaa| taba arhannaka zramaNopAsaka ne usa deva ko mana hI mana isa prakAra kahA-'devAnapriya ! maiM arhannaka nAmaka zrAvaka hU~ aura jar3a-cetana ke svarUpa kA jJAtA huuN| nizcaya hI mujhe koI deva, dAnava, nirgrantha pravacana se calAyamAna nahIM kara sakatA, kSubdha nahIM kara sakatA aura viparIta bhAva utpanna nahIM kara sakatA / tumhArI jo zraddhA ho so kro|' isa prakAra kahakara arhannaka nirbhaya, aparivartita mukha ke raMga aura netroM ke varNa vAlA, daitya aura mAnasika kheda se rahita, nizcala, nispanda, mauna aura dharma-dhyAna meM lIna banA rhaa| tatpazcAt usa divya pizAcarUpa ne arhannaka ko dharmadhyAna meM lIna dekhA / usane aura adhika kupita hokara usa potavahana ko do uMgaliyoM se grahaNa kiyA / sAta-ATha maMjila kI yA tAr3a ke vRkSoM kI UMcAI taka Upara uThAkara kahA-' are arhannaka ! mauta kI IcchA karane vAle ! tujhe zIlavrata, guNavrata, viramaNa, pratyAkhyAna tathA pauSadha Adi kA tyAga karanA nahIM kalpatA hai yAvat phira bhI vo dharmadhyAna meM hI lIna banA rahA / vaha pizAcarUpa jaba arhannaka ko nirgrantha-pravacana se calAyamAna, kSubhita evaM vipariNata karane meM samartha nahIM huA, taba vaha upazAnta ho gayA, yAvat mana meM kheda ko prApta huA / phira usane usa potavahana ko dhIre-dhIre utAra kara jala ke Upara rakhakara pizAca ke divya rUpa kA saMharaNa kiyA-use sameTa liyA aura divya deva ke rUpa kI vikriyA karake, adhara sthira hokara ghugharuoM kI chamcham kI dhvani se yukta paMcavarNa ke uttama vastra dhAraNa karake arhannaka zramaNopAsaka se kahA he arhannaka ! tuma dhanya ho / devAnupriya ! tumhArA janma aura tumhArA jIvana saphala hai ki jisako nirgranthapravacana meM isa prakAra kI pratipatti labdha huI hai, prApta huI hai aura AcaraNa meM lAne ke kAraNa samyak prakAra se sanmakha AI hai| he devAnapriya ! devoM ke indra aura devoM ke rAjA zakra ne saudharma kalpa meM, saudharmAvataMsaka nAmaka vimAna meM aura sudharmAsabhA meM, bahata-se devoM ke madhya meM sthita hokara mahAna zabdoM se isa prakAra kahA thA-'nissaMdeha jambUdvIpa nAmaka dvIpa meM, bharata kSetra meM, campAnagarI meM arhannaka nAmaka zramaNopAsaka jIva-ajIva Adi tattvoM kA jJAtA hai / use nizcaya hI koI deva yA dAnava nirgrantha pravacana se calAyamAna karane meM yAvat samyaktva se cyuta karane meM samartha nahIM hai / taba he devAnupriya ! devendra zakra kI isa bAta para mujhe zraddhA nahIM huI / yaha bAta rucI nahIM / taba mujhe isa prakAra kA vicAra utpanna huA ki 'maiM jAUM aura arhannaka ke samakSa prakaTa hoUM / unakA parityAga karatA hai athavA nahIM? maiMne isa prakAra kA vicAra kiyA / vicAra karake avadhijJAna kA upayoga lagAyA / upayoga lagAkara he devAnupriya ! maiMne jAnA / jAnakara IzAnakoNa meM jAkara uttara vaikriyazarIra banAne ke lie vaikriyasamudghAta kiyA / tatpazcAt utkRSTa yAvat zIghratA vAlI devagati se jahA~ lavaNasamudra thA aura jahA~ devAnupriya the, vahA~ maiM AyA / upasarga kiyA / magara devAnupriya bhayabhIta na hae, trAsa ko prApta na hae / ataH devendra devarAja ne jo kahA thA, vaha artha satya siddha haa| maiMne dekhA ki devAnupriya ko Rddhi-guNa rUpa samRddhi, dyuti-tejasvitA, yaza, zArIrika vaha yAvat puruSakAra, parAkrama labdha huA hai, prApta huA aura usakA Apane bhalI-bhA~ti sevana kiyA hai / to he devAnupriya ! maiM Apako khamAtA hU~ / aba phira kabhI maiM aisA nahIM karU~gA / isa prakAra kahakara dono hAtha jor3akara deva arhannaka ke pA~voM meM gira gayA muni dIparatnasAgara kRt " (jJAtAdharmakathA)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 74
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 6, aMgasUtra-6, 'jJAtAdharmakathA' zrutaskandha/varga/adhyayana/ sUtrAMka aura isa ghaTanA ke lie bAra-bAra vinayapUrvaka kSamAyAcanA karake arhannaka ko do kuMDala-yugala bheMTa kiye / bheMTa karake jisa dizA se prakaTa haA thA, usI dizA meM lauTa gyaa| sUtra-88 tatpazcAt arhannaka ne upasarga Tala gayA jAnakara pratimA pArI tadanantakara ve arhannaka Adi yAvat naukAvaNik dakSiNa dizA ke anukUla pavana ke kAraNa jahA~ gambhIra nAmaka potapaTTana thA, vahA~ Ae / Akara usa pota ko rokA / gADI-gADe taiyAra karake vaha gaNima, dharima, meya aura paricchedya bhAMDa ko gADI-gADoM meM bharA / jahA~ mithilA nagarI thI, vahA~ Akara mithilA nagarI ke bAhara uttama udyAna meM gAr3I-gAr3e chor3akara mithilA nagarI meM jAne ke lie vaha mahAn artha vAlI, mahAmUlya vAlI, mahAn janoM ke yogya, vipula aura rAjA ke yogya bheMTa aura kuMDaloM kI jor3I lI / lekara mithilA nagarI meM praveza kiyA / jahA~ kumbha rAjA thA, vahA~ Ae / Akara donoM hAtha jor3akara, mastaka para aMjali karake vaha mahAna artha vAlI bheMTa aura vaha divya kuMDalayugala rAjA ke samIpa le gaye, yAvat rAjA ke sAmane rakha diyA / tatpazcAt kuMbha rAjA ne una naukAvaNikoM kI vaha bahumUlya bheMTa yAvat aMgIkAra kii| aMgIkAra karake videha kI uttama rAjakumArI mallI ko bulAyA / bulAkara vaha divya kuMDalayugala videha kI zreSTha rAjakumArI mallI ko pahanAyA aura use bidA kara diyA / tatpazcAt kuMbha rAjA ne una arhannaka Adi naukAvaNikoM kA vipula azana Adi se tathA vastra, gandha, mAlA aura alaMkAra se satkAra kiyA / unakA zulka mApha kara diyaa| rAjamArga para unako uttarA-AvAsa diyA aura phira unheM bidA kiyaa| tatpazcAt ve arhannaka Adi sAMyAtrika vaNik, jahA~ rAjamArga para AvAsa thA, vahA~ Ae / Akara bhANDa kA vyApAra karane lge| unhoMne pratibhAMDa kharIda kara usase gAr3I-gAr3e bhare / jahA~ gaMbhIra potapaTTana thA, vahA~ Ae / Akara ke potavahana sajAyA-taiyAra kiyA / taiyAra karake usameM saba bhAMDa bharA / bharakara dakSiNa dizA ke anukUla vAyu ke kAraNa jahA~ campA nagarI kA potasthAna thA, vahA~ Ae / pota ko rokakara gAr3I-gAr3e ThIka karake gaNima, dharima, meya aura paricchedya-cAra prakAra kA bhAMDa unameM bharA / bharakara yAvat bahumUlya bheMTa aura divya kuNDalayugala grahaNa kiyA / grahaNa karake jahA~ aMgarAja candracchAya thA, vahA~ Ae | Akara vaha bahamUlya bheMTa rAja rkhii| tatpazcAt candracchAya aMgarAja ne usa divya evaM mahAmUlyavAna kuNDalayugala kA svIkAra kiyA / svIkAra karake una arhannaka Adi se isa prakAra kahA-'he devAnupriyoM ! Apa bahuta se grAmoM, AkaroM Adi meM bhramaNa karate ho tathA bAra-bAra lavaNasamudrameM jahAja dvArA praveza karate ho to Apane pahale kisI jagaha koI bhI Azcarya dekhA hai? taba una arhannaka Adi vaNikoM ne candracchAya nAmaka aGgadeza ke rAjA se isa prakAra kahA-he svAmin ! hama arhannaka Adi bahuta-se sAMyAtrika naukAvaNika isI campAnagarI meM nivAsa karate haiM / eka bAra kisI samaya hama gaNima, dharima, meya aura paricchedya bhAMDa bhara kara yAvat kumbha rAjA ke pAsa pahuMce aura bheMTa usake sAmane rakhI / usa samaya kumbha ne mallI nAmaka videha rAjA kI zreSTha kanyA ko vaha divya kuMDalayugala pahanAkara use bidA kara diyA / to he svAmin ! hamane kumbha rAjA ke bhavana meM videha rAjA kI zreSTha kanyA mallI Azcarya rUpa meM dekhI hai / mallI nAmaka videha rAjA kI zreSTha kanyA jaisI sundara hai, vaisI dUsarI koI devakanyA, asurakanyA, nAgakanyA, yakSakanyA, dharvakanyA yA rAjakanyA nahIM hai / tatpazcAt candracchAya rAjA ne arhannaka Adi kA satkAra-sammAna karake bidA kiyA / tadanantara vaNikoM ke kathana se candracchAya ko atyanta harSa huA / usane dUta ko bulAkara kahA-ityAdi kathana saba pahale ke samAna hI kahanA / bhale hI vaha kanyA mere sAre rAjya ke mUlya kI ho, to bhI svIkAra karanA / dUta harSita hokara mallI kumArI kI maMganI ke lie cala diyaa| sUtra - 89 usa kAla aura usa samaya meM kuNAla nAmaka janapada thA / usa janapada meM zrAvastI nAmaka nagarI thii| usameM kuNAla deza kA adhipati rukmi nAmaka rAjA thA / rukmi rAjA kI putrI aura dhAriNI-devI kI kuMkha se janmI subAhu nAmaka kanyA thI / usake hAtha-paira Adi saba avayava sundara the / vaya, rUpa, yauvana meM aura lAvaNya meM utkRSTa muni dIparatnasAgara kRt " (jJAtAdharmakathA)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 75
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 6, aMgasUtra-6, 'jJAtAdharmakathA' zrutaskandha/varga/adhyayana/ sUtrAMka thI aura utkRSTa zarIra vAlI thii| usa subAhu bAlikA kA kisI samaya cAturmAsika snAna kA utsava AyA / taba kuNAlAdhipati rukmi rAjA ne subAhu bAlikA ke cAturmAsika snAna kA utsava AyA jAnA / kauTumbika puruSoM ko bulAkara kahA-'he devAnupriyo ! kala subAhu bAlikA ke cAturmAsika snAna kA utsava hogA / ata eva tuma rAjamArga ke madhya meM, cauka meM jala aura thala meM utpanna hone vAle pA~ca vargoM ke phUla lAo aura eka sugaMdha chor3ane vAlI zrIdAmakANDa chata meM lttkaao|' yaha AjJA sUnakara una kauTumbika puruSoM ne usI prakAra kArya kiyaa| tatpazcAt kuNAla deza ke adhipati rukmi rAjA ne suvarNakAroM kI zreNI ko bulAkara kahA-'he devAnupriyo! zIghra hI rAjamArga ke madhya meM, puSpamaMDapa meM vividha prakAra ke paMcaraMge cAvaloM se nagara kA avalokana karo-nagara kA citraNa karo / usake ThIka madhya bhAga meM eka pATa rkho|' yaha sUnakara unhoMne isI prakAra kArya karake AjJA vApisa lauTAI / tatpazcAta kaNAlAdhipati rukmi hAthI ke zreSTha skandha para ArUDha haA / cataraMgI senA, baDe-baDe yoddhAoM aura aMtaHpura ke parivAra Adi se parivRtta hokara subAhu kumArI ko Age karake, jahA~ rAjamArga thA aura jahA~ puSpa maMDapa thA, vahA~ AyA / hAthI ke skandha se nIce utarakara puSpamaMDapa meM praveza kiyA / pUrva dizA kI ora mukha karake uttama siMhAsana para AsIna huaa| tatpazcAt antaHpura kI striyoM ne subAhu kumArI ko usa pATha kara biThA kara cA~dI aura sone Adi ke kalazoM se use snAna karAyA / saba alaMkAroM se vibhUSita kiyA / phira pitA ke caraNoM meM praNAma karane ke lie laaii| taba subAhu kumArI rukmi rAjA ke pAsa AI / Akara usane pitA ke caraNoM kA sparza kiyA / usa samaya rukmi rAjA ne subAha kumArI ko apanI goda meM biThA liyA / biThAkara subAha kumArI ke rUpa, yauvana aura lAvaNya ko dekhane se use vismaya huA / usane varSadhara ko bulAyA / isa prakAra kahA-'he devAnupriya ! tuma mere dautya kArya se bahuta-se grAmoM, AkaroM, nagaroM yAvat sannivezoM meM bhramaNa karate ho aura aneka rAjAoM, rAjakumAroM yAvat sArthavAhoM Adi ke gRha meM praveza karate ho, to tumane kahIM bhI kisI rAjA yA Izvara ke yahA~ aisA majjanaka pahale dekhA hai, jaisA isa subAha kumArI kA majjana-mahotsava hai ?' varSadhara ne rukmi rAjA se hAtha jor3akara mastaka para hAtha ghUmAkara aMjalibaddha hokara kahA-'he svAmin ! eka bAra maiM Apake dUta ke rUpa meM mithilA gayA thA / maiMne vahA~ kuMbha rAjA kI putrI aura prabhAvatI devI kI AtmajA videharAja kI uttama kanyA mallI kA snAna-mahotsava dekhA thaa| subAhu kumArI kA yaha majjana-utsava usa majjana-mahotsava ke lAkhaveM aMza ko bhI nahIM pA sakatA / varSadhara se yaha bAta sunakara aura hRdaya meM dhAraNa karake, majjana-mahotsava kA vRttAMta sUnane se janita harSa vAle rukmi rAjA ne dUta ko bulAyA / zeSa pUrvavat / dUta ko bulAkara kahA-dUta mithilA nagarI jAne ko ravAnA huaa| sUtra-90 usa kAla aura usa samaya meM kAzI nAmaka janapada thA / usa janapada meM vArANasI nAmaka nagarI thI / usameM kAzIrAja zaMkha nAmaka rAjA thA / eka bAra kisI samaya videharAja kI uttama kanyA mallI ke usa divya kuNDalayugala kA jor3a khula gayA / taba kumbha rAjA ne suvarNakAra kI zreNI ko bulAyA aura kahA-'devAnupriyo ! isa divya kuNDalayugala ke jor3a ko sA~dha do| tatpazcAt suvarNakAroM kI zreNI ne 'tathA-ThIka hai', isa prakAra kahakara isa artha ko svIkAra kiyA / usa divya kuNDalayugala ko grahaNa kiyA / jahA~ suvarNakAroM ke sthAna the, vahA~ Ae / una sthAnoM para kuNDalayugala rakhA / usa kuNDalayugala ko pariNata karate hue usakA jor3a sA~dhanA cAhA, parantu sA~dhane meM samartha na ho ske| tatpazcAt vaha suvarNakAra zreNI, kumbha rAjA ke pAsa AI / Akara dono hAtha jor3akara aura jaya-vijaya zabdoM se badhAkara isa prakAra nivedana kiyA-'svAmin ! Aja Apane hama logoM ko bulAkara yaha Adeza diyA thA ki kuNDalayugala kI saMdhi jor3akara merI AjJA vApisa lauTAo / hama apane sthAnoM para gae, bahuta upAya kiye, parantu isa saMdhi ko jor3ane ke lie zaktimAna na ho sake / ata eva he svAmin ! hama divya kuNDalayugala sarIkhA dUsarA kuNDala yugala banA deM / ' suvarNakAroM kA kathana sUnakara aura hRdayaMgama karake kumbha rAjA Rddha ho gayA / muni dIparatnasAgara kRt " (jJAtAdharmakathA)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 76
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 6, aMgasUtra-6, 'jJAtAdharmakathA' zrutaskandha/varga/adhyayana/ sUtrAMka lalATa para tIna salavaTa DAlakara isa prakAra kahane lagA-' are ! tuma kaise sunAra ho, isa kuNDalayugala kA jor3a bhI sA~dha nahIM sakate ?' aisA kahakara unheM dezanirvAsana kI AjJA de dii| tatpazcAt kumbha rAjA dvArA dezanirvAsana kI AjJA pAe hue ve suvarNakAra apane-apane ghara Akara apane bhAMDa, pAtra aura upakaraNa Adi lekara mithilA nagarI ke bIcoMbIca hokara nIkale / videha janapada ke madhya meM hokara jahA~ kAzI janapada thA aura jahA~ vArANasI nagarI thI, vahA~ Ae / uttama udyAna meM gAr3I-gAr3e chor3akara mahAna artha vAle rAjA ke yogya bahumUlya upahAra lekara, vArANasI nagarI ke bIcoMbIca hokara jahA~ kAzIrAja zaMkha thA vahA~ Ae / donoM hAtha jor3akara yAvat jaya-vijaya zabdoM se badhAkara vaha upahAra rAjA ke sAmane rakhakara zaMkha rAjA se isa prakAra nivedana kiyaa| he svAmin ! rAjA kumbha ke dvArA mithilA nagarI se nirvAsita hue hama sIdhe yahA~ Ae haiM / he svAmin ! hama ApakI bhajAoM kI chAyA grahaNa kiye hae nirbhaya aura uddhegarahita hokara sukha-zAntipUrvaka nivAsa karanA cAhate haiN| taba kAzIrAja zaMkha ne una suvarNakAroM se kahA- devAnapriyo ! kumbha rAjA ne tumheM deza-nIkAle kI AjJA kyoM dI ?' taba suvarNakAroM ne zaMkha rAjA se kahA-'svAmin ! kumbha rAjA kI putrI aura prabhAvatI devI kI AtmajA mallI kumArI ke kuNDalayugala kA jor3a khula gayA thA / taba kumbha rAjA ne suvarNakAroM kI zreNI ko bulAyA / yAvat dezanirvAsana kI AjJA de dI / ' zaMkha rAjA ne suvarNakAroM se kahA-'devAnupriyo ! kumbha rAjA kI putrI aura prabhAvatI kI AtmajA videharAja kI zreSTha kanyA mallI kaisI hai ?' taba suvarNakAroM ne zaMkha rAjA se kahA-'svAmin! jaisI videharAja kI zreSTha kanyA mallI hai, vaisI koI devakanyA yAvat koI rAjakumArI bhI nahIM hai / kuNDala kI jor3I se janita harSa vAle zaMkha rAjA ne dUta ko bulAyA yAvat mithilA jAne ko ravAnA ho gayA / sUtra - 91 usa kAla aura usa samaya meM kuru nAmaka janapada thA / usameM hastinApura nagara thA / adInazatru nAmaka vahA~ rAjA thA / yAvat vaha vicaratA thA / usa mithilA nagarI meM kumbha rAjA kA putra, prabhAvatI mahArAnI kA Atmaja aura kumArI kA anuja malladinna nAmaka kumAra thA / vaha yuvarAja thA / kisI samaya eka bAra malladinna kumAra ne kauTumbika puruSoM ko bulAyA / bulAkara isa prakAra kahA-'tuma jAo aura mere ghara ke udyAna meM eka bar3I citrasabhA kA nirmANa karo, jo saikar3oM stambhoM se yukta ho, ityaadi|' yAvat unhoMne aisA hI karake, citrasabhA kA nirmANa kara ke AjJA vApisa lauTA dii| tatpazcAt malladinna kumAra ne citrakAroM kI zreNI ko bulAkara kahA- devAnupriyo ! tuma loga citrasabhA ko hAva, bhAva, vilAsa, bibboka se yukta rUpoM se citrita karo / citrita karake yAvat merI AjJA vApisa lauTAo / ' tatpazcAt citrakAroM kI zreNI ne kumAra kI AjJA zirodhArya kI / phira ve apane-apane ghara jAkara unhoMne tUlikAeM lIM aura raMga lie / lekara jahA~ citrasabhA thI vahA~ Ae / citrasabhA meM praveza karake bhUmi bhAgoM kA vibhAjana kiyaa| vibhAjana karake apanI-apanI bhUmi ko sajjita kiyA taiyAra kiyA-citroM ke yogya banAyA / sajjita karake citrasabhA meM hAva-bhAva Adi se yukta citra aMkita karane meM laga gae / una citrakAroM meM se eka citrakAra kI aisI citrakAralabdhi labdha thI, prApta thI aura bAra-bAra upayoga meM A cUkI thI ki vaha jisa kisI dvipada, catuSpada aura apada kA eka avayava bhI dekha le to usa avayava ke anusAra usakA pUrA citra banA sakatA thA / usa samaya eka bAra usa labdhi-sampanna citrakAradAraka ne yavanikA-parde kI oTa meM rahI huI mallI kumArI ke paira kA aMgUThA jAlI meM se dekhA-tatpazcAt usa citrakAradAra ko aisA vicAra utpanna haA, yAvata mallI kamArI ke paira ke aMgaThe ke anusAra usakA hUbahU yAvat guNayukta-sundara pUrA citra banAnA cAhie / usane bhUmi ke hisse ko ThIka karake mallI ke paira ke aMgUThe kA anusaraNa karake yAvat usakA pUrNa citra banA diyaa| tatpazcAt citrakAroM kI usa maNDalI ne citrasabhA ko yAvat hAva, bhAva, vilAsa aura bibboka se citrita kiyA / citrita karake jahA~ mallUdinna kumAra thA, vahA~ gaI / jAkara yAvat kumAra kI AjJA vApisa lauTAI malladinna kumAra ne citrakAroM kI maNDalI kA satkAra kiyA, sammAna kiyA, satkAra-sammAna karake jIvikA ke muni dIparatnasAgara kRt " (jJAtAdharmakathA)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 77
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 6, aMgasUtra-6, 'jJAtAdharmakathA' zrutaskandha/varga/adhyayana/ sUtrAMka yogya vipula prItidAna diyA, de karake bidA kara diyA / tatapazcAt kisI samaya malladinna kumAra snAna karake, vastrAbhUSaNa dhAraNa karake antaHpura evaM parivAra sahita, dhAyamAtA ko sAtha lekara, jahA~ citrasabhA thI, vahA~ AyA / Akara citrasabhA ke bhItara praveza kiyA / hAva, bhAva, vilAsa aura bibboka se yukta rUpoM ko dekhatA-dekhatA jahA~ videha kI zreSTha rAjakanyA mallI kA usI ke anurUpa citra banA thA, usI ora jAne lagA / usa samaya malladinna kumAra ne videha kI uttama rAjakumArI mallI kA, usake anurUpa banA huA citra dekhA / use vicAra utpanna huA'are, yaha to videhavaha rAjakanyA mallI hai !' yaha vicAra Ate hI vaha lajjita ho gayA, vIDita ho gayA aura vyardita ho gayA, ata eva vaha pIche lauTa gyaa| tatpazcAt raTate hue mallamadinna ko dekhakara dhAya mAtA ne kahA- he putra ! tuma lajjita, vrIDita aura vyardita hokara dhIre-dhIre haTa kyoM rahe ho ?' taba malladinna ne dhAya mAtA se isa prakAra kahA-'mAtA ! merI guru aura devatA ke samAna jyeSTha bhaginI ke, jisase mujhe lajjita honA cAhie, sAmane, citrakAroM kI banAI isa sabhA meM praveza karanA kyA yogya hai ?' dhAya mAtA ne malladinna kumAra se isa prakAra kahA-'he putra ! nizcaya hI yaha sAkSAt videha kI uttama kumArI mallI nahIM hai kintu citrakAra ne usake anurUpa citrita kI hai taba malladinna kumAra dhAya mAtA ke isa kathana ko sUnakara aura hRdaya meM dhAraNa karake ekadama kruddha ho uThA aura bolA- kauna hai vaha citrakAra mauta kI IcchA karane vAlA, yAvat jisane guru aura devatA ke samAna merI jyeSTha bhaginI kA yAvat yaha citra banAyA hai ?' isa prakAra kahakara usane citrakAra kA vadha karane kI AjJA de dii| tatpazcAt citrakAroM kI vaha zreNI isa kathA-vRttAnta ko sUnakara aura samajhakara jahA~ malladinna kumAra thA, vahA~ AI / Akara donoM hAtha jor3akara yAvat mastaka para aMjali karake kumAra ko badhAyA / badhAkara isa prakAra kahA-'svAmin ! nizcaya hI usa citrakAra ko isa prakAra kI citrakAralabdhi labdha haI, prApta huI aura abhyAsa meM AI hai ki vaha kisI dvipada Adi ke eka avayava ko dekhatA hai, yAvat vaha usakA vaisA hI pUrA rUpa banA detA hai| ata eva he svAmin ! Apa usa citrakAra ke vadha kI AjJA mata dIjie / he svAmin ! Apa usa citrakAra ko koI dUsarA yogya daNDa de dIjie / tatpazcAt malladinna ne usa citrakAra ke saMDAsaka chedana karavA diyA aura use dezanirvAsana kI AjJA de dI / taba malladinna ke dvArA dezanirvAsana kI AjJA pAyA huA vaha citrakAra apane bhAMDa, pAtra aura upakaraNa Adi lekara mithilA nagarI se nIkalA / videha janapada ke madhya meM hokara jahA~ hastinApura nagara thA, jahA~ kuru nAmaka janapada thA aura jahA~ adInazatru nAmaka rAjA thA, vahA~ AyA / usane apanA bhAMDa Adi rakhA / rakhakara citraphalaka ThIka kiyA / videha kI zreSTha rAjakumArI mallI ke paira ke aMgUThe ke AdhAra para usakA samagra rUpa citrita kiyA / citraphalaka apanI kA~kha meM dabA liyaa| phira mahAn artha vAlA yAvat rAjA ke yogya bahumUlya upahAra grahaNa kiyA / grahaNa karake hastinApura nagara ke madhya meM hokara adInazatru rAjA ke pAsa AyA / donoM hAtha jor3akara use badhAyA aura upahAra usake sAmane rakha diyA / phira citrakAra ne kahA-'svAmin ! mithilA rAjadhAnI meM kumbha rAjA ke putra aura prabhAvatI devI ke Atmaja malladinna kumAra ne mujhe deza-nIkAle kI AjJA dI, isa kAraNa maiM sIdhA yahA~ AyA hU~ / he svAmin ! ApakI bAhuoM kI chAyA se parigRhIta hokara yAvat maiM yahA~ basanA cAhatA huuN|' tatpazcAt adInazatru rAjA ne citrakAraputra se isa prakAra kahA-'devAnupriya ! malladinna kumAra ne tumheM kisa kAraNa deza-nirvAsana kI AjJA dI ?' citrakAraputra ne adInazatru rAjA se kahA-'he svAmin ! malladinna kumAra ne eka bAra kisI samaya citrakAroM kI zreNI ko bulAkara isa prakAra kahA thA-'he devAnupriyo ! tuma merI citrasabhA ko citrita karo;' yAvat kumAra ne merA saMDAsaka kaTavA kara deza-nirvAsana kI AjJA de dii| tatpazcAt adInazatru rAjA ne usa citrakAra se kahA-devAnupriya ! tumane mallI kumArI kA usake anurUpa citra kaisA banAyA thA ? taba citrakAra ne apanI kA~kha meM se citraphalaka nIkAlakara adInazatru rAjA ke pAsa rakha diyA aura kahA-'he svAmin ! videharAja kI zreSTha kanyA mallI kA usI ke anurUpa yaha citra maiMne kucha AkAra, bhAva aura pratibimba ke rUpa meM citrita kiyA hai / videharAja kI zreSTha kumArI mallI kA hUbahU rUpa to koI deva bhI muni dIparatnasAgara kRt " (jJAtAdharmakathA)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 78
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 6, aMgasUtra - 6, 'jJAtAdharmakathA ' zrutaskandha/varga/adhyayana / sUtrAMka citrita nahIM kara sakatA / citra ko dekhakara harSa utpanna hone ke kAraNa adInazatru rAjA ne dUta ko bulAkara kahAyAvat dUta mithilA jAne ke lie ravAnA ho gyaa| sUtra - 92 usa kAla aura usa samaya meM paMcAla nAmaka janapada meM kAmpilyapura nAmaka nagara thA / vahA~ jitazatru nAmaka rAjA thA, vahI paMcAla deza kA adhipati thA / usa jitazatru rAjA ke antaHpura meM eka hajAra rAniyA~ thIM / mithilA nagarI meM cokkhA nAmaka parivrAjikA rahatI thii| mithilA nagarI meM bahuta-se rAjA, Izvara yAvat sArthavAha Adi ke sAmane dAnadharma, zaucadharma, aura tIrthasnAna kA kathana karatI, prajJApanA karatI, prarUpaNA karatI aura upadeza karatI rahI thI / eka bAra kisI samaya vaha cokkhA parivrAjikA tridaNDa, kuNDikA yAvat dhAtu se raMge vastra lekara parivrAjikAoM ke maTha se bAhara niiklii| thor3I parivrAjikAoM se ghirI huI mithilA rAjadhAnI ke madhya meM hokara kumbha rAjA kA bhavana thA, jahA~ kanyAoM kA antaHpura thA aura jahA~ videha kI uttama rAjakanyA mallI thI, vahA~ aaii| bhUmi para pAnI chir3akA, usa para DAbha bichAyA aura usa para Asana rakhakara baiThI videhavara rAjakanyA mallI ke sAmane dAnadharma, zaucadharma, tIrthasnAna kA upadeza detI huI vicarane lagI- upadeza dene lagI / taba videhavara rAjakanyA mallI ne cokkhA parivrAjikA se pUchA- cokkhA ! tumhAre dharma kA mUla kyA kahA gayA hai ?' taba cokkhA parivrAjikA ne uttara diyA- 'devAnupriya ! maiM zaucamUlaka dharma kA upadeza karatI hU~ / hamAre mata koI bhI vastu azuci hotI hai, use jala se aura miTTI se zuddha kiyA jAtA hai yAvat isa dharma kA pAlana karane se hama nirvighna svarga jAte haiM / tatpazcAt videharAjavarakanyA mallI ne cokkhA parivrAjikA se kahA- ' cokkhA ! jaise koI amuka nAmadhArI puruSa rudhira se lipta vastra ko rudhira se hI dhove, to he cokkhA ! usa rudhiralipta aura rudhira se hI dhoe jAne vAle vastra kI kucha zuddhi hotI hai ?' parivrAjikA ne uttara diyA- nahIM, yaha artha samartha nahIM / ' mallI ne kahA-' isI prakAra cokkhA ! tumhAre mata meM prANAtipAta se yAvat mithyAdarzanazalya se koI zuddhi nahIM hai, jaise rudhira se lipta aura rudhira se hI dhoye jAne vAle vastra kI koI zuddhi nahIM hotii| tatpazcAt videharAjavarakanyA mallI ke aisA kahane para usa cokkhA parivrAjikA ko zaMkA utpanna huI, kAMkSA huI aura vicikitsA huI aura vaha bheda ko prApta huI arthAt usane mana meM tarka-vitarka hone lgaa| vaha mallI ko kucha bhI uttara dene meM samartha nahIM ho sakI, ata eva mauna raha gii| tatpazcAt mallI kI bahuta-sI dAsiyA~ cokkhA parivrAjikA kI hIlanA karane lagIM, mana se nindA karane lagIM, khiMsA karane lagIM, garhA kitanIka dAsiyA~ use krodhita karane lagIM, koI koI mu~ha maTakAne lagIM, upahAsa tarjanA tAr3anA karake use bAhara kara diyA / tatpazcAt videharAja kI uttama kanyA mallI kI dAsiyoM dvArA yAvat garhA kI gaI aura avahelanA kI gaI vaha cokkhA ekadama kruddha ho gaI aura krodha se misamisAtI huI videharAjavarakanyA mallI ke prati dveSa ko prApta huI / usane apanA upakaraNa uThAyA, kanyAoMke antaHpurase nIkala gii| vahA~ se nIkalakara parivrAjikAoMke sAtha jahA~ paMla janapada thA, jahA~ kampilyapura nagara thA vahA~ AI aura bahuta se rAjAoM evaM IzvaroM- rAjakumAroM-aizvaryazAlI janoM Adi ke sAmane yAvat apane dharma kI dAnadharma, zaucadharma, tIrthAbhiSeka Adi kI prarUpaNA karane lagI / tatpazcAt jitazatru rAjA eka bAra kisI samaya apane antaHpura aura parivAra se parivRtta hokara siMhAsana para baiThA thA / parivrAjikAoM se parivRttA vaha cokkhA jahA~ jitazatru rAjA kA bhavana thA aura jahA~ jitazatru rAjA thA, vahA~ AI / Akara bhItara praveza kiyA / jaya-vijaya ke zabdoM se jitazatru kA abhinandana kiyA / usa samaya jitazatru rAjA ne cokkhA parivrAjikA ko Ate dekhakara siMhAsana se uThA / cokkhA parivrAjikA kA satkAra kiyA sammAna kiyaa| Asana ke lie nimaMtraNa kiyaa| tatpazcAt vaha cokkhA parivrAjikA jala chir3akakara yAvat DAbha para bichAe apane Asana para baitthii| phira usane jitazatru rAjA, yAvat antaHpura ke kuzala- samAcAra pUche / usake bAda cokkhA ne jitazatru rAjA ko dAnadharma Adi kA upadeza diyaa| tatpazcAt vaha jitazatru rAjA apanI rAniyoM ke saundarya Adi meM vismayayukta thA, ataH usane cokkhA parivrAjikA se pUchA-'he devAnupriya ! tuma bahuta-se muni dIparatnasAgara kRt " (jJAtAdharmakathA )" AgamasUtra - hinda- anuvAda" Page 79
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 6, aMgasUtra-6, 'jJAtAdharmakathA' zrutaskandha/varga/adhyayana/ sUtrAMka gA~voM, AkaroM Adi meM yAvat paryaTana karatI ho aura bahuta-se rAjAoM evaM IzvaroM ke gharoM meM praveza karatI ho to kahIM kisI bhI rAjA Adi kA aisA antaHpura temane kabhI pahale dekhA hai, jaisA merA yaha antaHpura hai ?' taba cokkhA parivrAjikA jitazatru rAjA ke usa prakAra kahane para thor3I muskarA kara bolI-devAnupriya ! tuma usa kUpa-maMDUka ke samAna jAna par3ate ho / ' jitazatru ne pUchA-'devAnupriya ! kauna-sA vaha kUpamaMDUka ?' cokkhA bolI-'jitazatru ! eka kueM kA meMDhaka thA / vaha meMDhaka usI kUpa meM utpanna huA thA, usI meM bar3hA thA / usane dUsarA kUpa, tAlAba, hrada, sara athavA samudra dekhA nahIM thA / ata eva vaha mAnatA thA ki yahI kUpa hai aura yahI sAgara hai, kisI samaya usa kUpa meM eka samudrI meMDhaka acAnaka A gayA / taba kUpa ke meMDhaka ne kahA-'devAnupriya ! tuma kauna ho ? kahA~ se acAnaka yahA~ Ae ho ?' taba samudra ke meMDhaka ne kUpa ke meMDhaka se kahA- devAnupriya ! maiM samudra kA meMDhaka ha~ / taba kapamaMDraka ne samudramaMDUka se kahA-'devAnupriya ! vaha samudra kitanA bar3A hai kUpamaDUka se kahA-'devAnupriya ! samudra bahuta bar3A hai / ' taba kUpamaMDUka ne apane paira se eka lakIra khIMcI aura kahA -devAnupriya ! kyA itanA bar3A hai ?' samudrImaMDUka ne kahA isa se bhI bar3A hai, kUpamaNDUka pUrva dizA ke kinAre se uchala kara dUra gayA aura phira bolA-devAnupriya ! vaha samudra kyA itanA bar3A hai ? samudrI meMDhaka ne kahA-'yaha artha samartha nahIM / isI prakAra uttara detA gyaa| isI prakAra he jitazatru ! dUsare bahuta se rAjAoM evaM IzvaroM yAvat sArthavAha Adi kI patnI, bhaginI, putrI athavA putravadhU tumane dekhI nahIM / isI kAraNa samajhate ho ki jaisA merA antaHpura hai, vaisA dUsare kA nahIM hai / he jitazatru ! mithilA nagarI meM kumbha rAjA kI putrI aura prabhAvatI kI AtmajA mallIkumArI rUpa aura yauvana meM tathA lAvaNya meM jaisI utkRSTa evaM utkRSTa zarIra vAlI hai, vaisI dUsarI koI devakanyA bhI nahIM hai / videharAja kI zreSTha kanyA ke kATe hue paira ke aMgula ke lAkhaveM aMza ke barAbara bhI tumhArA yaha antaHpura nahIM hai| isa prakAra kahakara vaha parivrAjikA jisa dizA se prakaTa huI thI usI dizA meM lauTa gii| parivrAjikA ke dvArA utpanna kiye gaye harSa vAle rAjA jitazatru ne dUta ko bulAyA / pahale ke samAna saba kahA / yAvat vaha dUta mithilA jAne ke lie ravAnA huaa| sUtra-93 isa prakAra una jitazatru prabhRti chahoM rAjAoM ke dUta, jahA~ mithilA nagarI thI vahA~ jAne ke lie ravAnA ho gae / chahoM dUta jahA~ mithilA thI, vahA~ Ae / mithilA ke pradhAna udyAna meM saba ne alaga-alaga par3Ava DAle / phira mithilA rAjadhAnI meM praveza karake kumbha rAjA ke pAsa Ae / pratyeka-pratyeka ne donoM hAtha jor3e aura apane-apane rAjAoM ke vacana nivedana kie / kumbha rAjA una dUtoM se yaha bAta sUnakara ekadama kruddha ho gayA / yAvat lalATa para tIna sala DAlakara usane kahA- maiM tumheM videharAja kI uttama kanyA mallI nahIM detA / ' chahoM kA satkAra-sammAna na karake unheM pIche ke dvAra se nIkAla diyaa| kumbha rAjA ke dvArA asatkArita, asammAnita aura apadvAra se niSkAsita ve chahoM rAjAoM ke dUta jahA~ apane-apane janapada the, jahA~ apane-apane nagara the aura jahA~ apane-apane rAjA the, vahA~ pahu~cakara hAtha jor3akara evaM mastaka para aMjali karake isa prakAra kahane lage-'isa prakAra he svAmin ! hama jitazatru vagairaha chaha rAjAoM ke dUta eka sAtha hI jahA~ mithilA nagarI thI, vahA~ pahu~ce / magara yAvat rAjA kumbha ne satkAra-sammAna na karake hameM apadvAra se nIkAla diyA / so he svAmin ! kumbha rAjA videharAjavarakanyA mallI Apa ko nahIM detA / ' dUtoM ne apane-apane rAjAoM se yaha artha-vRttAnta nivedana kiyA / tatpazcAt ve jitazatru vagairaha chahoM rAjA una dUtoM se isa artha ko sUnakara kupita hue / unhoMne eka dUsare ke pAsa dUta bheje aura isa prakAra kahalavAyA-'he devAnupriya ! hama chahoM rAjAoM ke dUta eka sAtha hI yAvat nIkAla diye gae / ata eva he devAnupriya ! hama logoM ko kumbha rAjA kI aura prayANa karanA cAhie / isa prakAra kahakara unhoMne eka dUsare kI bAta svIkAra kI / svIkAra karake snAna kiyA sannaddha hue / hAthI ke skandha para ArUr3ha hue / koraMTa vRkSa ke phUloM kI mAlA vAlA chatra dhAraNa kiyA / zveta cAmara una para Dhore jAne lage / bar3e-bar3e ghor3oM, hAthiyoM, rathoM aura uttama yoddhAoM sahita caturaMgiNI senA se parivRtta muni dIparatnasAgara kRt " (jJAtAdharmakathA)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 80
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 6, aMgasUtra-6, 'jJAtAdharmakathA' zrutaskandha/varga/adhyayana/ sUtrAMka hokara, sarva Rddhi ke sAtha, yAvat duMdubhi kI dhvani ke sAtha apane-apane nagaroM se nIkale / eka jagaha ikaTThe hokara jahA~ mithilA nagarI thI, vahA~ jAne ke lie taiyAra hue| tatpazcAt kumbha rAjA ne isa kathA kA artha jAnakara apane senApati ko bulAkara kahA-'he devAnupriya ! zIghra hI ghor3oM, hAthiyoM, rathoM aura uttama yoddhAoM se yukta caturaMgI senA taiyAra karo / ' yAvat senApati ne senA ko taiyAra karake AjJA vApisa lauTAI / tatpazcAt kumbha rAjA ne snAna kiyA / kavaca dhAraNa karake sannaddha huA / zreSTha hAthI ke skandha para ArUr3ha huA / koraMTa ke phUloM kI mAlA vAlA chatra dhAraNa kiyA / usake Upara zreSTha aura zveta cAmara Dhore jAne lage / yAvat mithilA rAjadhAnI ke madhya meM hokara nIkalA / videha janapada ke madhya meM hokara jahA~ apane deza kA anta thA, vahA~ AyA / vahA~ par3Ava DAlA / jitazatru prabhRti chahoM rAjAoM kI pratIkSA karatA huA yuddha ke lie sajja hokara Thahara gayA / tatpazcAt ve jitazatru prabhRti chahoM rAjA, jahA~ kumbha rAjA thA, vahA~ Akara kumbha rAjA ke sAtha yuddha karane meM pravRtta ho ge| tatpazcAt una jitazatru prabhRti chahoM rAjAoM ne kumbha rAjA ke senya kA hanana kiyA, maMthana kiyA, usake atyuttama yoddhAoM kA ghAta kiyA, usakI cihna rUpa dhvajA aura patAkA ko chinna-bhinna karake nIce girA diyA / usake prANa saMkaTa meM par3a gae / usakI senA cAroM dizAoM meM bhAga nIkalI / taba vaha kumbha rAjA jitazatru Adi chaha rAjAoM ke dvArA hata, mAnamardita yAvat jisakI senA cAroM ora bhAga khar3I huI hai aisA hokara, sAmarthyahIna, balahIna, puruSArtha-parAkramahIna, tvarA ke sAtha, yAvat vega ke sAtha jahA~ mithilA nagarI thI, vahA~ AyA / mithilA nagarI meM praviSTa hokara usane mithilA ke dvAra banda kara lie| kile kA rodha karane meM sajja hokara ThaharA / jitazatru prabhRti chahoM nareza jahA~ mithilA nagarI thI, vahA~ Ae / mithilA rAjadhAnI ko manuSyoM ke gamanAgamana se rahita kara diyA, yahA~ taka ki koTa ke Upara se bhI AvAgamana roka diyA athavA mala tyAgane ke lie bhI AnA-jAnA roka diyA / unhoMne nagarI ko cAroM ora se ghera liyA / kumbha rAjA mithilA rAjadhAnI ko ghirI jAnakara Abhyantara upasthAnazAlA meM zreSTha siMhAsana para baiThA / vaha jitazatru Adi chahoM rAjAoM ke chidroM ko, vivaroM ko aura marma ko pA nahIM sakA / ata eva bahuta se AyoM se, upAyoM se tathA autpattikI Adi cAroM prakAra kI buddhi se vicAra karatekarate koI bhI Aya yA upAya na pA sakA / taba usake mana kA saMkalpa kSINa ho gayA, yAvat vaha hathelI para mukha rakhakara ArttadhyAna karane lagA-cintA meM DUba gyaa| idhara videharAjavarakanyA mallI ne snAna kiyA, yAvat bahuta-sI kubjA Adi dAsiyoM se parivRtta hokara jahA~ kumbha rAjA thA, vahA~ AI / Akara usane kumbha rAjA kA caraNa grahaNa kiyA-paira chue / taba kumbha rAjA ne videharAjavarakanyA mallI kA Adara nahIM kiyA, atyanta gaharI cintA meM vyagra hone ke kAraNa use usakA AnA bhI mAlUma nahIM huA, ata eva vaha mauna hI rahA / tatpazcAt videharAjavarakanyA mallI ne rAjA kuMbha se isa prakAra kahA 'he tAta ! dUsare samaya mujhe AtI dekhakara Apa yAvat merA Adara karate the, prasanna hote the, goda meM biThAte the, parantu kyA kAraNa hai ki Aja Apa avahata mAnasika saMkalpa vAle hokara cintA kara rahe haiM ?' taba rAjA kumbha ne videharAjavarakanyA mallI se isa prakAra kahA-'he putrI ! isa prakAra tumhAre lie jitazatru prabhRti chaha rAjAoM ne dUta bheje the / maiMne una dUtoM ko apamAnita karake yAvat nIkalavA diyA / taba ve kupita ho ge| unhoMne mithilA rAjadhAnI ko gamanAgamanahIna banA diyA hai, yAvat cAroM ora gherA DAlakara baiThe haiM / ata eva he putrI ! maiM una jitazatru prabhRti narezoM ke antara-chidra Adi na pAtA huA yAvat cintA meM DUbA huuN|' tatpazcAt videharAjavarakanyA mallI ne rAjA kumbha se isa prakAra kahA-tAta ! Apa avahata mAnasika saMkalpa vAle hokara cintA na kIjie / he tAta ! Apa una jitazatru Adi chahoM rAjAoM meM se pratyeka ke pAsa gupta rUpa se dUta bheja dIjie aura pratyeka ko yaha kahalA dIjie ki 'maiM videharAjavarakanyA tumheM detA huuN|' aisA kahakara avasara para jaba birale manuSya gamanAgamana karate hoM aura vizrAma ke lie apane-apane gharoM meM manuSya baiThe hoM; usa samaya alaga-alaga rAjA kA mithilA rAjadhAnI ke bhItara praveza karAie / unheM garbhagaha ke andara le muni dIparatnasAgara kRt " (jJAtAdharmakathA)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 81
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 6, aMgasUtra-6, 'jJAtAdharmakathA' zrutaskandha/varga/adhyayana/ sUtrAMka jAie / phira mithilA rAjadhAnI ke dvAra banda karA dIjie aura nagaroM ke rodha meM sajja hokara ThaharIe / tatpazcAt rAjA kumbha ne isI prakAra kiyA / yAvat chahoM rAjAoM ko praveza karAyA / vaha nagarI ke rodha meM sajja hokara tthhraa| tatpazcAt jitazatru Adi chahoM rAjA dUsare dina prAtaHkAla jAliyoM meM se svarNamayI, mastaka para chidra vAlI aura kamala ke Dhakkana vAlI mallI kI pratimA ko dekhane lage / yahI videharAja kI zreSTha kanyA mallI hai| aisA jAnakara videharAjavarakanyA mallI ke rUpa yauvana aura lAvaNya meM mUrchita, gRddha yAvat atyanta lAlAyita hokara animeSa dRSTi se bAra-bAra use dekhane lge| tatpazcAt videha rAjavarakanyA mallI ne snAna kiyA, yAvat kautuka, maMgala, prAyazcitta kiyA / vaha samasta alaMkAroM se vibhUSita hokara bahuta-sI kubjA Adi dAsiyoM se yAvat parivRtta hokara jahA~ jAlagRha thA aura jahA~ svarNa kI vaha pratimA thI, vahA~ AI / Akara usa svarNapratimA ke mastaka se vaha kamala kA Dhakkana Dhakkana haTAte hI usameM se aisI durgandha chUTI ki jaise mare sA~pa kI durgandha ho, yAvat usase bhI adhika azubha / tatpazcAt jitazatru vagairaha ne usa azubha gaMdha se abhibhUta hokara-ghabarAkara apane-apane uttarIya vastroM se mu~ha DhaMka liyA / mu~ha DhaMka kara ve mukha phera kara khar3e ho gae / taba videharAjavarakanyA mallI ne una jitazatru Adi se isa prakAra kahA-'devAnupriyo ! kisa kAraNa Apa apane-apane uttarIya vastra se mu~ha DhaMka kara yAvat mu~ha phera kara khar3e ho ge| taba jitazatru Adi ne videharAjavarakanyA mallI se kahA-'devAnupriye ! hama isa azubha gaMdha se ghabarAkara apane -apane yAvat uttarIya vastra se mukha DhaMka kara vimukha hue haiM / tatpazcAt videharAjavarakanyA mallI ne una jitazatru Adi rAjAoM se isa prakAra kahA-'he devAnupriyo ! isa svarNamayI pratimA meM pratidina manojJa azana, pAna, khAdima aura svAdima AhAra meM se eka-eka piNDa DAlate-DAlate yaha aisA azubha pudgala kA pariNamana huA, to yaha audArika zarIra ko kapha ko jharAne vAlA hai, kharAba ucchvAsa aura niHzvAsa nIkAlane vAlA hai, amanojJa mUtra evaM durgandhita mala se paripUrNa hai, sar3anA, par3anA, naSTa honA aura vidhvasta honA isakA svabhAva hai, to isakA pariNamana kaisA hogA? ata eva he devAnupriyo ! Apa manuSya sambandhI kAmabhogoM meM rAga mata karo, gaddhi mata karo, moha mata karo aura atIva Asakta mata hoo|' mallI kumArI ne pUrvabhava kA smaraNa karAte hue Age kahA-'isa prakAra he devAnupriyo ! tuma aura hama isase pahale ke tIsare bhava meM, pazcima mahAvidehavarSa meM, salilAvatI vijaya meM, vItazokA nAmaka rAjadhAnI meM mahAbala Adi sAtoM-mitra rAjA the / hama sAtoM sAtha janme the, yAvat sAtha hI dIkSita hue the / he devAnupriyo ! usa samaya isa kAraNa se maiMne strInAmagotra karma kA upArjana kiyA thA-agara tuma loga eka upavAsa karake vicarate the, to maiM tuma se chipakara belA karatI thI, ityAdi pUrvavat / tatpazcAta he devAnapriyo ! tuma kAlamAsa meM kAla karake-yathAsamaya deha tyAga kara jayanta vimAna meM utpanna hue / vahA~ tumhArI kucha kama battIsa sAgaropama kI sthiti huI / tatpazcAt tuma usa devaloka se anantara zarIra tyAga karake-caya karake-isI jambUdvIpa nAmaka dvIpa meM utpanna hue, yAvat apaneapane rAjya prApta karake vicara karake-isI jambUdvIpa nAmaka dvIpa meM utpanna hue, yAvat apane-apane rAjya prApta karake vicara rahe ho / maiM usa devaloka se Ayu kA kSaya hone para kanyA ke rUpa meM AI hU~-janmI huuN| sUtra - 94 'kyA tuma vaha bhUla gae? jisa samaya he devAnupriya ! tuma jayanta nAmaka anuttara vimAna meM vAsa karate the ? vahA~ rahate hue 'hameM eka dUsare ko pratibodha denA caahie| aisA paraspara meM saMketa kiyA thA / to tuma devabhava kA smaraNa kro|' sUtra - 95 tatpazcAt videharAja kI uttama kanyA mallI se pUrvabhava kA yaha vRttAnta sUnane aura hRdaya meM dhAraNa karane se, zubha pariNAmoM, prazasta adhyavasAyoM, vizuddha hotI huI lezyAoM aura jAtismaraNa ko AcchAdita karane vAle karmoM ke kSayopazama ke kAraNa, IhA-apoha tathA mArgaNA aura gaveSaNA-vizeSa vicAra karane se jitazatru prabhRti chahoM muni dIparatnasAgara kRt " (jJAtAdharmakathA)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 82
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 6, aMgasUtra-6, 'jJAtAdharmakathA' zrutaskandha/varga/adhyayana/ sUtrAMka rAjAoM kI aisA jAtismaraNa jJAna utpanna huA ki jisase ve saMjJI avasthA ke apane pUrvabhava ko unhoMne samyak prakAra use jAna liyA / tatpazcAt mallI arihaMta ne jitazatru prabhRti chahoM rAjAoM ko jAtismaraNa jJAna utpanna ho gayA jAnakara garbhagRhoM ke dvAra khulavA die / taba jitazatru vagairaha chahoM rAjA mallI arihaMta ke pAsa Ae / usa samaya mahAbala Adi sAtoM bAlamitroM kA paraspara milana huA / tatpazcAt arihaMta mallI ne jitazatru vagairaha chahoM rAjAoM se kahA-he devAnupriyo ! nizcita rUpa se mai saMsAra ke bhaya se udvigna huI hU~, yAvat pravrajyA aMgIkAra karanA cAhatI huuN| to Apa kyA kareMge? kaise raheMge? Apake hRdaya kA sAmarthya kaisA hai ? tatpazcAt jitazatru Adi chahoM rAjAoM ne mallI arihaMta se isa prakAra kahA-'he devAnupriye ! agara Apa saMsAra ke bhaya se udvigna hokara yAvata dIkSA letI ho, to! hamAre lie dasarA kyA AlaMbana, AdhAra yA pratibandha hai? jaise Apa isa bhava se pUrva ke tIsare bhava meM, bahata kAryoM meM hamAre lie meDhIbhata, pramANabhata aura dharma kI dharA ke rUpa meM thI, usI prakAra aba bhI hoo| hama bhI saMsAra ke bhaya se udvigna haiM yAvat janma-maraNa se bhayabhIta haiM; ata eva devAnupriyA ke sAtha muNDita hokara yAvat dIkSA grahaNa karane ko taiyAra haiM / ' tatpazcAt arihaMta mallI ne una jitazatru prabhRti rAjAoM se kahA-'agara tuma saMsAra ke bhaya se udvigna hue ho, yAvat mere sAtha dIkSita honA cAhate ho, to jAo apane-apane rAjya meM aura apane-apane jyeSTha putra ko rAjya para pratiSThita karake hajAra puruSoM dvArA vahana karane yogya zibikAoM para ArUDha hoo| ArUDha hokara mere samIpa aao| una jitazatra prabhRti rAjAoM ne mallI arihaMta ke isa artha ko aMgIkAra kiyaa| tatpazcAt mallI arihaMta una jitazatru vagairaha ko sAtha lekara jahA~ kumbha rAjA thA, vahA~ Akara unheM kumbha rAjA ke caraNoM meM namaskAra karAyA / taba kumbha rAjA ne usa jitazatru vagairaha kA vipula azana, pAna, khAdima aura svAdima se tathA puSpa, vastra, gaMdha, mAlya aura alaMkAroM se satkAra kiyA, sammAna kiyA / satkAra-sammAna karake unheM bidA kiyA / tatpazcAt kumbha rAjA dvArA bidA kiye hue jitazatru Adi rAjA jahA~ apane-apane rAjya the, nagara the, vahA~ apane-apane rAjyoM kA upabhoga karate hue vicarane lage / tatpazcAt arihaMta mallI ne apane mana meM aisI dhAraNA ki ki eka varSa ke anta meM maiM dIkSA grahaNa kruuNgii|' sUtra-96,97 usa kAla aura usa samaya meM zakrendra kA Asana calAyamAna huA / taba devendra devarAja zakra ne apanA Asana calAyamAna huA dekha kara avadhijJAna kA prayoga kiyA / taba indra ko mana meM aisA vicAra, cintana, evaM khayAla haA ki jambUdvIpa nAmaka dvIpa meM, bhAratavarSa meM, mithilA rAjadhAnI meM kumbha rAjA kI putrI mallI arihaMta meM eka varSa ke pazcAt dIkSA lU~gI' aisA vicAra kiyA hai / atIta kAla, vartamAna kAla aura bhaviSyat kAla ke zakra devendra devarAjoM kA yaha paramparAgata AcAra hai ki-tIrthaMkara bhagavaMta jaba dIkSA aMgIkAra karane ko hoM, to unheM itanI artha-sampadA denI caahie| vaha isa prakAra- '300 karor3a, 88 karor3a aura 80 lAkha dravya indra arihaMtoM ko dete haiN|' sUtra-98 zakrendra ne aisA vicAra kiyA / vicAra karake usane vaizramaNa deva ko bulAkara kahA-'devAnupriya ! jambUdvIpa nAmaka dvIpa meM, bhAratavarSa meM, yAvat tIna sau aTrAsI karor3a aura assI lAkha svarNa mohareM denA ucita hai / so he devAnupriya ! tuma jAo aura jambUdvIpa meM, bhAratavarSa meM kumbha rAjA ke bhavana meM itane dravya kA saMharaNa karo-itanA dhana lekara pahuMcA do / pahu~cA kara zIghra hI merI yaha AjJA vApisa sauMpo / ' tatpazcAt vaizramaNa deva, zakra devendra devarAja ke isa prakAra kahane para hRSTa-tuSTa huA / hAtha jor3akara usane yAvat mastaka para aMjali ghUmAkara AjJA svIkAra kI / svIkAra karake jaMbhaka devoM ko bulAkara kahA-'devAnupriyo ! tuma jambUdvIpa meM, bhAratavarSa meM aura mithilA rAjadhAnI meM jAo aura kumbha rAjA ke bhavana meM tIna sau aTThAsI karor3a assI lAkha artha sampradAna kA saMharaNa karo, arthAt itanI sampatti vahA~ pahu~cA do / saMharaNa karake yaha AjJA mujhe vApisa lauttaao|' tatpazcAt ve muMbhaka deva, vaizramaNa deva kI AjJA sUnakara uttarapUrva dizA meM gae / jAkara uttara vaikriya rUpoM muni dIparatnasAgara kRt " (jJAtAdharmakathA)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 83
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 6, aMgasUtra-6, 'jJAtAdharmakathA' zrutaskandha/varga/adhyayana/ sUtrAMka kI vikurvaNA kI / deva sambandhI utkRSTa gati se jAte hue jahA~ jambUdvIpa thA, bharatakSetra thA, jahA~ mithilA rAjadhAnI thI aura jahA~ kumbha rAjA kA bhavana thA, vahA~ pahu~ce / kumbha rAjA ke bhavana meM Adi pUrvokta dravya sampatti pahu~cA dii| pahu~cA kara ve muMbhaka deva, vaizramaNa deva ke pAsa Ae aura usakI AjJA vApisa lauTAI / vaha vaizramaNa deva jahA~ zakra devendra devarAja the, vahA~ AyA / Akara donoM hAtha jor3akara yAvat usane indra kI AjJA vApisa sauMpI / mallI arihaMta ne pratidina prAtaHkAla se prArambha karake magadha deza ke prAtarAza samaya taka bahuta-se sanAthoM, anAthoM, pAMthiko-pathikoM-karoTika, kArpaTika pUrI eka karor3a aura ATha lAkha svarNamohareM dAna meM denA Arambha kiyaa| tatpazcAt kumbha rAjA ne bhI mithilA rAjadhAnI meM tatra tatra arthAt vibhinna muhalloM yA upanagaroM meM, tahiM tahiM arthAt mahAmArgoM meM tathA anya aneka sthAnoM meM, deza deza arthAt trika, catuSka Adi sthAnoM-sthAnoM meM bahuta-sI bhojanazAlAeM bnvaaiiN| una bhojanazAlAoM meM bahuta-se manuSya, jinheM dhana, bhojana aura vetana-mUlya diyA jAtA thA, vipala azana, pAna, khAdima aura svAdima bhojana banAte the| jo loga jaise-jaise Ate-jAte the jaise kipAMthika, karoTika, kArpaTika, pAkhaNDI athavA gRhastha, unheM AzvAsana dekara, vizrAma dekara aura sukhada Asana para biThalA kara vipula azana, pAna, svAdya aura khAdya diyA jAtA thA, parosA jAtA thA / ve manuSya jahA~ bhojana Adi dete rahate the / tatpazcAt mithilA rAjadhAnI meM zRMgATaka, trika, cauka Adi mArgoM meM bahuta-se loga paraspara isa prakAra kahane lage-'he devAnupriyo ! kumbha rAjA ke bhavana meM sarvakAmaguNita tathA IcchAnusAra diyA jAne vAlA vipula azana, pAna, khAdima aura svAdima AhAra bahata-se zramaNoM Adi ko yAvata parosA jAtA hai| sUtra - 99 vaimAnika, bhavanapati, jyotiSka aura vyantara devoM tathA narendroM arthAt cakravartI Adi rAjAoM dvArA pUjita tIrthaMkaroM kI dIkSA ke avasara para varavarikA kI ghoSaNA karAI jAtI hai, aura yAcakoM ko yatheSTa dAna diyA jAtA hai| sUtra-100 usa samaya arihaMta mallI ne tIna sau aTThAsI karor3a assI lAkha jitanI arthasampadA dAna dekara maiM dIkSA grahaNa karU~gA' aisA mana meM nizcaya kiyaa| sUtra - 101, 102 usa kAla aura usa samaya meM laukAntika deva brahmaloka nAmaka pA~cave devaloka meM, ariSTa nAmaka vimAna ke prastaTa meM, apane-apane vimAna se, apane-apane uttama prAsAdoM se, pratyeka-pratyeka cAra-cAra hajAra sAmAnika devoM se, tIna-tIna pariSadoM se sAta-sAta anIkoM se, sAta-sAta anIkAdhipatiyoM se, solaha-solaha hajAra AtmarakSaka devoM se tathA anya aneka laukAntika devoM se yukta-parivRtta hokara, khUba jora se bajAye jAte hue nRtyoM-gItoM ke zabdoM ke sAtha divya bhoga bhogate hue vicara rahe the / una laukAntika devoM ke nAma isa prakAra haiM / sArasvata vahni Aditya varuNa gardatoya tuSita avyAbAdha Agneya riSTa / sUtra - 103 tatpazcAt una laukAntika devoM meM se pratyeka ke Asana calAyamAna hae-ityAdi usI prakAra jAnanA dIkSA lene kI IcchA karane vAle tIrthaMkaro ko sambodhana karanA hamArA AcAra hai; ataH hama jAeM aura arahanta mallI ko sambodhana kareM, aisA laukAntika devoM ne vicAra kiyA / unhoMne IzAna dizA meM jAkara vaikriyasamudghAta se vikriyA kI / samudghAta karake saMkhyAta yojana ullaMghana karake, muMbhaka devoM kI taraha jahA~ mithilA rAjadhAnI thI, jahA~ kumbha rAjA kA bhavana thA aura jahA~ mallI nAmaka arhat the, vahA~ Akara ke-adhara meM sthita rahakara ghugharUoM ke zabda sahita yAvat zreSTha vastra dhAraNa karake, donoM hAtha jor3akara, iSTa, yAvat vANI se bole-'he loka ke nAtha ! he bhagavan ! bUjho-bodha pAo / dharmatIrtha kI pravRtti karo / vaha dharmatIrtha jIvoM ke lie hitakArI, sukhakArI aura niHzreyasakArI hogaa| isa prakAra kahakara dUsarI bAra aura tIsarI bAra bhI kahA / arahaMta mallI ko vandanA kI, namaskAra kiyA / vandanA aura namaskAra karake jisa dizA se Ae the usI dizA meM lauTa ge| muni dIparatnasAgara kRt " (jJAtAdharmakathA)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 84
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 6, aMgasUtra-6, 'jJAtAdharmakathA' zrutaskandha/varga/adhyayana/ sUtrAMka tatpazcAt laukAntika devoM dvArA sambodhita mallI arahaMta mAtA-pitA ke pAsa Ae / Akara donoM hAtha jor3akara mastaka para aMjali karake kahA-'he mAtA-pitA ! ApakI AjJA prApta karake muNDita hokara gRhatyAga karake anagAra-pravrajyA grahaNa karane kI merI IcchA hai / taba mAtA-pitA ne kahA-'he devAnupriye ! jaise sukha upaje vaisA karo / pratibandha-vilamba mata karo / tatpazcAt kumbha rAjA na kauTumbika puruSoM ko bulAyA / bulAkara kahA'zIghra hI eka hajAra ATha suvarNakalaza yAvat eka hajAra ATha miTTI ke kalaza laao| usake atirikta mahAn artha vAlI yAvat tIrthaMkara ke abhiSeka kI saba sAmagrI upasthita karo / ' yaha sUnakara kauTumbika puruSoM ne vaisA hI kiyA, arthAt abhiSeka kI samasta sAmagrI taiyAra kara dii| usa kAla aura usa samaya cAmara nAmaka asurendra se lekara acyuta svarga taka ke sabhI indra A pahu~ce / taba devendra devarAja zakra ne Abhiyogika devoM ko bulAkara isa prakAra kahA- 'zIghra hI eka hajAra ATha svarNakalaza Adi yAvata dUsarI abhiSeka ke yogya sAmagrI upasthita karo / ' yaha sunakara Abhiyogika devoM ne bhI saba sAmagrI upasthita kI / ve devoM ke kalaza unhIM manuSya goM ke kalazoM meM samA gae / tatpazcAta devendra devarAja zakra aura kumbha rAjA ne mallI arahaMta ko siMhAsana ke Upara pUrvAbhimukha AsIna kiyA / phira suvarNa Adi ke eka hajAra ATha pUrvokta kalazoM se yAvat unakA abhiSeka kiyaa| tatpazcAt jaba mallI bhagavAn kA abhiSeka ho rahA thA, usa samaya koI-koI deva mithilA nagarI ke bhItara aura bAhara yAvat saba dizAoM-vidizAoM meM daur3ane lage idhara-udhara phirane lage / tatpazcAt kumbha rAjA ne dUsarI bAra uttara dizA meM siMhAsana rakhavAyA yAvat bhagavAn mallI ko sarva alaMkAroM se vibhUSita kiyA / kauTumbika puruSoM ko bulAkara isa prakAra kahA-' zIghra hI manoramA nAmakI zibikA laao|' kauTumbika puruSa manoramA zibikA le Ae / tatpazcAt devendra devarAja zakra ne Abhiyogika devoM ko bulAyA / bulAkara unase kahA-zIghra hI aneka khambhoM vAlI yAvata manoramA nAmaka zibikA upasthita karo / taba ve deva bhI manoramA zibikA lAye aura vaha zibikA bhI usI manuSyoM kI zibikA meM samA gii| tatpazcAt mallI arahaMta siMhAsana se uThe / jahA~ manoramA zibikA thI, udhara Akara manoramA zibikA kI pradakSiNA karake manoramA zibikA para ArUr3ha hue / pUrva dizA kI ora mukha karake siMhAsana para birAjamAna hue| kumbha rAjA ne aThAraha jAtiyoM-upajAtiyoM ko bulavAkara kahA-'he devAnupriyo ! tuma loga snAna karake yAvat sarva alaMkAroM se vibhUSita hokara mallI kumArI kI zibikA vahana karo / ' yAvat unhoMne zibikA vahana kI / zakra devendra devarAja ne manoramA zibikA kI dakSiNa tarapha kI UparI bAhA grahaNa kI, IzAna indra ne uttara tarapha kI UparI bAhA grahaNa kI, camarendra ne dakSiNa tarapha kI aura balI ne uttara tarapha kI nIcalI bAhA grahaNa kI / zeSa devoM ne yathAyogya usa manoramA zibikA ko vahana kiyaa| sUtra-104 manuSyoM ne sarvaprathama vaha zibikA uThAI / unake romakUpa harSa ke kAraNa vikasvara ho rahe the / usake bAda asurendroM, surendroM aura nAgendroM ne use vahana kiyaa| sUtra - 105 calAyamAna capala kuNDaloM ko dhAraNa karanevAle tathA apanI IcchA anusAra vikriyA se banAye hue AbharaNoM ko dhAraNa karane vAle devendroM aura dAnavendroM ne jinendra deva kI zibikA vahana kii| sUtra-106, 107 tatpazcAt mallI arahaMta jaba manoramA zibikA para ArUr3ha hue, usa samaya unake Age ATha-ATha maMgala anakrama se cale / jamAli ke nirgamana kI taraha yahA~ mallI arahaMta kA varNana samajha lenA / tatpazcAta mallI arahaMta jaba dIkSA dhAraNa karane ke lie nIkale to kinhIM-kinhIM devoM ne mithilA rAjadhAnI meM pAnI sIMca diyA, use sApha kara diyA aura bhItara tathA bAhara kI vidhi karake yAvat cAroM ora daur3adhUpa karane lage / tatpazcAt mallI arahaMta muni dIparatnasAgara kRt - (jJAtAdharmakathA)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 85
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 6, aMgasUtra- 6, 'jJAtAdharmakathA' zrutaskandha/varga/adhyayana / sUtrAMka jahA~ sahasrAmravana nAmaka udyAna thA aura jahA~ zreSTha azokavRkSa thA, vahA~ Akara zibikA se nIce Utare / samasta AbharaNoM kA tyAga kiyaa| samasta AbharaNoM kA tyAga kiyaa| prabhAvatI devI ne haMsa ke cihna vAlI apanI sAr3I meM AbharaNa grahaNa kiye| tatpazcAt mallI arahaMta ne svayaM hI paMcamuSTika loca kiyA taba zakra devendra devarAja ne mallI ke kezoM ko grahaNa karake una kezoM ko kSIrodaka samudra meM prakSepa kara diyA / tatpazcAt mallI arihaMta ne 'siddhoM ko namaskAra ho' isa prakAra kahakara sAmAyika cAritra aMgIkAra kiyA / jisa samaya arahaMta mallI ne cAritra aMgIkAra kiyA, usa samaya devoM aura manuSyoM ke nirghoSa, vAdyoM kI dhvani aura gAne-bajAne kA zabda zakrendra ke Adeza se bilkula banda ho gayA / jisa samaya mallI arahaMta ne sAmAyika cAritra aMgIkAra kiyA, usI samaya mallI arahaMta ko manuSyadharma se Upara kA uttama manaH paryavajJAna utpanna ho gayA / mallI arahaMta ne hemanta Rtu ke dUsare mAsa meM, cauthe pakhavAr3e meM arthAt pauSa mAsa ke zuddha pakSa meM pauSa mAsa ke zuddha pakSa kI ekAdazI ke pakSa meM pUrvAhna kAla ke samaya meM, nirjala aSTama bhakta tapa karake, azvinI nakSatra ke sAtha candra kA yoga prApta hone para tIna sau Abhyantara pariSad kI striyoM ke sAtha aura tIna sau bAhya pariSad ke puruSoM ke sAtha muNDita hokara dIkSA aMgIkAra kii| mallI arahaMta kA anusaraNa karake ikSvAkuvaMza meM janme tathA rAjya bhogane yogya hue ATha jJAtakumAra dIkSita hue| unake nAma isa prakAra haiM- nanda, nandimitra, sumitra, balamitra, bhAnumitra, amarapati, amarasena aura AThaveM mhaasen| ina ATha jJAta-kumAroM ne dIkSA aMgIkAra kii| / sUtra - 108 tatpazcAt bhavanapati, vyantara, jyotiSka aura vaimAnika-ina cAra nikAya ke devoM ne mallI arahaMta kA dIkSAmahotsava kiyA / mahotsava karake jahA~ nandIzvara dvIpa thA, vahA~ gae / jAkara aSTAhnikA mahotsava kiyA / mahotsava karake yAvat apane-apane sthAna para lauTa ge| tatpazcAt mallI arahaMta ne, jisa dina dIkSA aMgIkAra kI, usI dina ke antima bhAga meM, zreSTha azokavRkSa ke nIce, pRthvIzilApaTTaka ke Upara birAjamAna the usa samaya zubha pariNAmoM ke kAraNa, prazasta adhyavasAya ke kAraNa tathA vizuddha evaM prazasta lezyAoM ke kAraNa, tadAvaraNa karma kI raja ko dUra karane vAle lezyAoM ke kAraNa, tadAvaraNa karma kI raja ko dUra karane vAle apUrvakaraNa ko prApta hue / tatpazcAt arahaMta mallIko ananta saba AvaraNoM se rahita, sampUrNa aura pratipUrNa kevalajJAna aura kevaladarzana kI utpatti huii| , sUtra - 109 usa kAla aura usa samaya meM saba devoM ke Asana calAyamAna hue / taba ve saba deva vahA~ Ae, sabane dharmopadeza zravaNa kiyA / nandIzvara dvIpa meM jAkara aSTAhnikA mahotsava kiyA / phira jisa dizA meM prakaTa hue the, usI dizA meM lauTa ge| kumbha rAjA bhI vandanA karane ke lie nIkalA / tatpazcAt ve jitazatru vagairaha chahoM rAjA apane-apane jyeSTha putroM ko rAjya para sthApita karake, hajAra puruSoM dvArA vahana kI jAne vAlI zibikAoM para ArUr3ha hokara samasta Rddhi ke sAtha yAvat gIta-vAditra ke zabdoM ke sAtha jahA~ mallI arahaMta the, yAvat vahA~ Akara unakI upAsanA karane lage / tatpazcAt mallI arahaMta ne usa bar3I bhArI parISad ko, kumbha rAjA ko aura una jitazatru prabhRti chahoM rAjAoM ko dharma kA upadeza diyaa| parISad jisa dizA se AI thI, usI dizA meM lauTa gii| kumbha rAjA zramaNopAsaka huaa| vaha bhI lauTa gyaa| rAnI prabhAvatI zramaNopAsikA huii| vaha bhI vApisa calI gii| tatpazcAt jitazatru Adi chahoM rAjAoM ne dharma ko zravaNa karake kahA- bhagavan! yaha saMsAra jarA aura maraNa se AdIpta hai, pradIpta hai aura AdIpta pradIpta hai, ityAdi kahakara yAvat ve dIkSita ho ge| caudaha pUrvo ke jJAnI hue, phira ananta kevala darzana prApta karake yAvat siddha hue / tatpazcAt mallI arahaMta samasrAmravana udyAna se bAhara niikle| nIkalakara janapadoM meM vihAra karane lge| mallI arahaMta ke bhiSaka Adi aTThAIsa gaNa aura aTThAIsa gaNadhara the / mallI arahaMta kI cAlIsa hajAra sAdhuoM kI utkRSTa sampadA thI baMdhumatI Adi pacapana hajAra AryikAoM kI sampadA thI / mallI arahaMta kI eka lAkha caurAsI hajAra zrAvakoM kI utkRSTa sampadA thI / mallI arahaMta kI tIna lAkha paiMsaTha hajAra zrAvikAoM kI utkRSTa sampadA thI / mallI arahaMta kI chaha sau caudaha pUrvI muni dIparatnasAgara kRt " (jJAtAdharmakathA )" AgamasUtra - hinda- anuvAda" Page 86
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 6, aMgasUtra-6, 'jJAtAdharmakathA' zrutaskandha/varga/adhyayana/ sUtrAMka sAdhuoM kI, do hajAra avadhijJAnI, battIsa sau kevalajJAnI, paiMtIsa sau vaikriyalabdhidhAroM, ATha sau manaHparyavajJAnI, caudaha sau vAdI aura bIsa sau anuttaraupapAtika sAdhuoM kI sampadA thii| mallI arahaMta ke tIrtha meM do prakAra kI antakara bhUmi huI / yugAntakara bhUmi aura paryAyAntakara bhUmi / inameM se ziSya-praziSya Adi bIsa puruSoM rUpa yugoM taka yugAntakara bhUmi huI, aura do varSa kA paryAya hone para paryAyAnta-kara bhUmi huI / mallI arahaMta paccIsa dhanuSa UMce the / unake zarIra kA varNa priyaMgu ke samAna thA / samacaturasra saMsthAna aura vajraRSabhanArAca saMhanana thA / vaha madhyadeza meM sukhe-sukhe vicarakara jahA~ sammeda parvata thA, vahA~ Akara unhoMne sammedazaila ke zikhara para pAdopagamana anazana aMgIkAra kara liyA / mallI arahaMta eka sau varSa gRhavAsa meM rahe / sau varSa kama pacapana hajAra varSa kevalI-paryAya pAlakara, kula pacapana hajAra varSa kI Ayu bhogakara grISma Rtu ke prathama mAsa, dUsare pakSa caitra mAsa ke zuklapakSa kI cautha tithi meM, bharaNI nakSatra ke sAtha candramA kA yoga hone para, arddharAtri ke samaya, Abhyantara parISada kI pA~ca sau sAdhvIyoM aura bAhA parISada ke pA~ca sau sAdhaoM ke sAtha, nirjala eka mAsa ke anazanapUrvaka donoM hAtha lambe rakhakara, vedanIya, Ayu, nAma aura gotra ina cAra karmoM ke kSINa hone para siddha hae / jambUdvIpa prajJapti meM varNita nirvANa mahotsava kahanA / phira devoM nandIzvaradvIpa meM jAkara aSTAhnika mahotsava karake vApasa lauTe / isa prakAra hI, he jambU ! zramaNa bhagavAna mahAvIra ne AThave jJAtAdhyayana kA yaha artha prarUpaNa kiyA hai| maiMne jo sUnA, vahI kahatA huuN| adhyayana-8 kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa muni dIparatnasAgara kRt " (jJAtAdharmakathA)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 87
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 6, aMgasUtra-6, 'jJAtAdharmakathA' zrutaskandha/varga/adhyayana/sUtrAMka adhyayana-9 - mAkandI sUtra - 110 bhagavan ! yadi zramaNa yAvat nirvANa ko prApta bhagavAna mahAvIra ne nauveM jJAtaadhyayana kA kyA artha prarUpaNa kiyA hai ? he jambU ! usa kAla aura usa samaya meM campA nagarI thI / koNika rAjA thA / campAnagarI ke bAhara IzAna-dikkoNa meM pUrNabhadra caitya thA / campAnagarI meM mAkandI sArthavAha nivAsa karatA thA / vaha samRddhizAlI thA / bhadrA usakI bhAryA thI / use do sArthavAhaputra the / jinapAlita aura jitarakSita / ve donoM mAkandIpatra meM eka bAra kisI samaya isa prakAra kathAsamullApa huA 'hama logoM ne potavahana se lavaNasamudra ko gyAraha bAra avagAhana kiyA hai / sabhI bAra hama logoM ne artha kI prApti kI, karane yogya kArya sampanna kie aura phira zIghra binA vighna ke apane ghara Ae / he devAnupriya ! bArahavIM bAra bhI potavahana se lavaNa samudra meM avagAhana karanA hamAre lie acchA rahegA / isa prakAra paraspara vicAra karake apane mAtApitA ke pAsa Akara ve bole-'he mAtA-pitA ! ApakI anumati prApta karake hama bArahavIM bAra lavaNasamudra kI yAtrA karanA cAhate haiM / hama loga gyAraha bAra pahale yAtrA kara cuke haiM aura sakuzala saphalatA prApta karake lauTe haiM / ' taba mAtA-pitA ne una mAkandIputroM se kahA-'he putro ! yaha tumhAre bApa-dAdA se prApta saMpatti yAvat ba~TavArA karane ke lie paryApta hai / ata eva putroM ! manuSya sambandhI vipula Rddhi satkAra ke samudAya vAle bhogoM ko bhogo / vighna-bAdhAoM se yukta aura jisameM koI Alambana nahIM aise lavaNa samudra meM utarane se kyA lAbha hai ? he putro! bArahavIM yAtrA sopasarga bhI hotI hai / ata eva tuma donoM bArahavIM bAra lavaNasamudra meM praveza mata karo, jisase tumhAre zarIra ko vyApatti na ho / ' tatpazcAt mAkandIputroM ne mAtA-pitA se dUsarI bAra aura tIsarI bAra bhI yahIM bAta kI / taba mAtA-pitA jaba una mAkandIputroM ko sAmAnya kathana aura vizeSa kathana ke dvArA samajhAne meM samartha na hue, taba IcchA na hone para bhI unhoMne anumati de dI / ve mAtA-pitA kI anumati pAye hue mAkandIputra gaNima, dharima, meya aura paricchedya-cAra prakAra kA mAla jahAja meM bharakara arhannaka kI bhA~ti lavaNasamudra meM aneka saikar3oM yojana taka ge| sUtra - 111 tatpazcAt una mAkandIputroM ke aneka saikar3oM yojana taka avagAhana kara jAne para saikar3oM utpAta utpanna hue| ve utpAta isa prakAra the-akAla meM garjanA bijalI camakanA stanita zabda hone lage / pratikUla teja havA calane lagI / tatpazcAt vaha naukA pratikUla tUphAnI vAyu se bAra-bAra kA~pane lagI, bAra-bAra eka jagaha se dUsarI jagaha calAyamAna hone lagI, bAra-bAra saMkSubdha hone lagI-nIce DUbane lagI, jala ke tIkSNa vega se bAra-bAra TakarAne lagI, hAtha se bhUtala para pachAr3I huI geMda ke samAna jagaha-jagaha nIcI-UMcI hone lgii| vidyAdhara-kanyA jaise pRthvItala ke Upara uchalatI hai, usI prakAra uchalane lagI aura vidyAbhraSTa vidyAdharakanyA jaise AkAzatala se nIce giratI hai, usI prakAra vaha naukA bhI nIce girane lagI / jaise mahAna garur3a ke vega se trAsa pAI nAga kI uttama kanyA bhaya kI mArI bhAgatI hai, usI prakAra vaha idhara-udhara daur3ane lgii| jaise apane sthAnase bichar3I huI bacherI bahuta logoMke kolAhalase trasta hokara idhara-udhara bhAgatI hai, usI prakAra vaha bhI idhara-udhara daur3ane lagI / mAtA-pitA dvArA jisakA aparAdha jAna liyA gayA hai, aisI sajjana puruSa ke kula kI kanyA ke samAna nIce namane lagI / taraMgoM ke saikar3oM prahAroM se tAr3ita hokara vaha tharatharAne lagI / jaise binA AlaMbana kI vastI AkAza se nIce giratI hai, usI prakAra vaha naukA bhI nIce girane lagI / jisakA pati mara gayA ho aisI nava-vivAhitA vadhU jaise A~sU bahAtI hai, usI prakAra pAnI se bhIgI graMthiyoM meM se jharane vAlI jaladhArA ke kAraNa vaha naukA bhI azrupAta-sA karatI pratIta hone lgii| paracakrI rAjA ke dvArA avaruddha huI aura isa kAraNa ghora mahAbhaya se pIr3ita kisI uttama mahAnagarI ke samAna vaha naukA vilApa karatI huI-sI pratIta hone lagI / kapaTa se kiye prayoga se yukta, yoga sAdhane vAlI parivrAjikA jaise dhyAna karatI hai, usI prakAra vaha bhI kabhI-kabhI sthira ho jAne ke kAraNa dhyAna karatI-sI jAna muni dIparatnasAgara kRt - (jJAtAdharmakathA)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 88
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 6, aMgasUtra-6, 'jJAtAdharmakathA' zrutaskandha/varga/adhyayana/ sUtrAMka par3atI thI / kisI bar3e jaMgala meM se calakara nIkalI haI aura thakI huI bar3I umra vAlI mAtA jaise hAMphatI hai, usI prakAra vaha naukA bhI niHzvAsa-sA chor3ane lagI, tapazcaraNa ke phalasvarUpa prApta svarga ke bhoga kSINa hone para jaise zreSTha devI apane cyavana ke samaya zoka karatI hai, usI prakAra vaha naukA bhI zoka-sA karane lagI, usake kASTha aura mukhabhAga cUra-cUra ho gaye / mer3hI bhaMga bhaMga ho gaI aura mAla sahasA mur3a gaI / vaha naukA parvata ke zikhara para car3ha jAne ke kAraNa aisI mAlUma hone lagI mAno zUlI para car3ha gaI ho / use jala kA sparza vakra hone lagA / eka dUsare ke sAtha jur3e paTiyoM meM tar3a-tar3a zabda hone lagA, lohe kI kIleM nIkala gaIM / usake paTiyoM ke sAtha ba~dhI rassiyA~ gIlI hokara TUTa gaI vaha kacce sikore jaisI ho gaI / abhAge manuSya ke manoratha ke samAna vaha atyanta cintanIya naukA para ArUr3ha karNadhAra, mallAha, vaNika aura karmacArI hAya-hAya karake vilApa karane lage / vaha nAnA prakAra ke ratnoM aura mAloM se bharI haI thI / isa vipadA ke samaya saikaDoM manuSya rudana karane lge| azrapAta, Akrandana aura zoka karane lage, vilApa karane lage, usI samaya jala ke bhItara vidyamAna eka bar3e parvata ke zikhara ke naukA kA mastUla aura toraNa bhagna ho gayA aura dhvajadaMDa mur3a gayA / naukA ke valaya jaise saikar3oM Tukar3e ho gae / vaha naukA kar3Aka' kA zabda karake usI jagaha naSTa ho gaI, arthAt DUba gii| tatpazcAt usa naukA ke bhagna hokara DUba jAne para bahuta-se loga bahuta-se ratnoM, bhAMDoM aura mAla ke sAtha jala meM DUba gae / sUtra - 112 parantu donoM mAkandIputra catura, dakSa, artha ko prApta, kuzala, buddhimAn, nipuNa, zilpa ko prApta, bahuta-se potavahana ke yuddha jaise khataranAka kAryoM meM kRtArtha, vijayI, mUr3hatA-rahita aura phUrtIle the / ata eva unhoMne eka bar3A -sA paTA kA Tukar3A pA liyA / jisa pradeza meM vaha potavahana naSTa huA thA, usI pradeza meM-usake pAsa hI, eka ratna-dvIpa nAmaka bar3A dvIpa thA / vaha aneka yojana lambA-caur3A aura aneka yojana ke ghere vAlA thA / usake pradeza aneka prakAra ke vRkSoM ke vanoM se maMDita the / vaha dvIpa sundara suSamA vAlA, prasannatA utpanna karane vAlA, darzanIya, manohara aura pratirUpa thA arthAt darzakoM ko nae-nae rUpa meM dikhAI detA thA / usI dvIpa ke ekadama madhyabhAga meM eka uttama prAsAda thA / usakI UMcAI prakaTa thI, vaha bahuta UMcA thA / vaha bhI sazrIka, prasannatApradAyI, darzanIya, manohara rUpa vAlA aura pratirUpa thA / usa uttama prAsAda meM ratnadvIpadevatA nAma kI eka devI rahatI thI / vaha pApinI, caMDA-ati pApinI, bhayaMkara, tuccha svabhAva vAlI aura sAhasika thI / usa uttama prAsAda kI cAroM dizAoM meM cAra vanakhaNDa the| ve zyAma varNa vAle aura zyAma kAnti vAle the| tatpazcAt ve donoM mAkandIputra paTiyA ke sahAre tirate-tirate ratnadvIpa ke samIpa A pahu~ce / una mAkandIputroM ko chAha milI / unhoMne ghar3I bhara vizrAma kiyA / paTiyA ke Tukar3e ko chor3a diyA / ratnadvIpa meM Utare / utarakara phaloM kI mArgaNA kI / grahaNa karake phala khAe / phira unake tela se donoM ne Apasa meM mAlisa kI / bAvar3I meM praveza kiyA / snAna kiyA / bAhara nIkale / eka pRthvIzilA rUpI pATa para baiThakara zAnta hue, vizrAma liyA aura zreSTha sukhAsana para Asana hue / vahA~ baiThe-baiThe campA nagarI, mAtA-pitA se AjJA lenA, lavaNasamudra meM UtaranA, tUphAnI vAyu kA utpanna honA, naukA kA bhagna hokara DUba jAnA, paTiyA kA Tukar3A mila jAnA aura anta meM ratnadvIpa meM AnA, ina saba bAtoM para bAra-bAra vicAra karate hue bhagnamanaH saMkalpa hokara hathelI para mukha rakhakara ArttadhyAna meM-cintA meM DUba ge| sUtra-113 tatpazcAt usa ratnadvIpa kI devI ne usa mAkandIputroM ko avadhijJAna se dekhA / usane hAtha meM DhAla aura talavAra lI / sAta-ATha tAr3a jitanI UMcAI para AkAza meM ur3I / utkRSTa yAvat devagati se calatI-calatI jahA~ mAkandIputra the, vahA~ AI / Akara ekadama kupita huI aura mAkandIputroM ko tIkhe, kaThora aura niSThura vacanoM se kahane lagI- are mAkandI ke putroM ! aprArthita kI IcchA karane vAloM ! yadi tuma mere sAtha vipula kAmabhoga bhogate hue rahoge to tumhArA jIvana hai, aura yadi tuma nahIM rahoge to isa nIla kamala, bhaiMsa ke sIMga, nIla dravya kI guTikA muni dIparatnasAgara kRt " (jJAtAdharmakathA)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 89
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 6, aMgasUtra - 6, 'jJAtAdharmakathA ' zrutaskandha/varga/adhyayana / sUtrAMka aura alasI ke phUla ke samAna kAlI aura chUre kI dhAra ke samAna tIkhI talavAra se tumhAre ina mastakoM ko cAr3aphala kI taraha kATa kara ekAnta meM DAla dU~gI, jo gaMDasthaloM ko aura dAr3hI-mU~choM ko lAla karanevAle haiM, mU~choM se suzobhita haiM, athavA jo mAtA-pitA Adi ke dvArA sa~vAra kara suzobhita kie hue kezoM se zobhAyamamAna haiN|' tatpazcAt ve mAkandIputra ratnadvIpa kI devI se yaha artha sUnakara aura hRdaya meM dhAraNa karake bhayabhIta ho uThe / unhoMne donoM hAtha jor3akara isa prakAra kahA - 'devAnupriye ! jo kaheMgI, hama ApakI AjJA, upapAta, vacana aura nirdeza meM tatpara raheMge / tatpazcAt ratnadvIpa kI devI ne una mAkandI ke putroM ko grahaNa kiyA sAtha liyaa| lekara jahA~ apanA uttama prAsAda thA, vahA~ AI / Akara azubha pudgaloM ko dUra kiyA aura zubha pudgaloM kA prakSepaNa kiyA aura phira unake sAtha vipula kAmabhogoM kA sevana karane lgii| pratidina unake lie amRta jaise madhura phala lAne lagI / tatpazcAt ratnadvIpa kI usa devI ko zakrendra ke vacana se susthita nAmaka lavaNasamudra ke adhipati deva ne kahA 'tumheM ikkIsa bAra lavaNasamudra kA cakkara kATanA hai / vaha isalie ki vahA~ jo bhI tRNa, pattA, kacarA, azuci sarI-galI vastu yA durgandhita vastu Adi gandI cIja ho, vaha saba ikkIsa bAra hilA-hilA kara, samudra se nIkAlakara eka tarapha DAla denaa| aisA kahakara usa devI ko samudra kI saphAI ke kArya meM niyukta kiyaa| tatpazcAt usa ratnadvIpa kI devI ne una mAkandIputroM se kahA he devAnupriyo maiM zakrendra ke vacanAdeza se, susthita nAmaka lavaNasamudra ke adhipati deva dvArA yAvat niyukta kI gaI hU~ / so he devAnupriyo ! maiM jaba taka lavaNasamudra meM se yAvat kacarA Adi dUra karane jAUM, taba taka tuma isI uttama prAsAda meM Ananda ke sAtha ramaNa karate hue rahanA / yadi tuma isa bIca meM Uba jAo, utsuka hoo yA koI upadrava ho, tuma pUrva dizA ke vanakhaNDa meM cale jaanaa| usa pUrva dizA ke vanakhaNDa meM do RtueM sadA svAdhIna haiM- prAvRS Rtu tathA varSARtu unameM se ( usa vanakhaNDa meM sadaiva) prAvRS Rtu rUpI hAthI svAdhIna hai / sUtra - 114, 115 kaMdala - navIna latAeM aura siliMdhra-bhUmiphor3A usa prAvRSa hAthI ke dA~ta haiN| niura nAmaka vRkSa ke uttama puSpa hI usakI uttama sU~r3a haiN| kuTaja, arjuna aura nIpa vRkSoM ke puSpa hI usakA sugandhita madajala haiN| aura usa vanakhaNDa meM varSARtu rUpI parvata bhI sadA svAdhIna vidyamAna rahatA hai, kyoMki vaha indragopa rUpI padmarAga Adi maNiyoM se vicitra varNa vAlA rahatA hai, aura usameM meMr3hakoM ke samUha ke zabda rUpI jharane kI dhvani hotI rahatI hai| vahA~ mayUroM ke samUha sadaiva zikharoM para vicarate haiN| sUtra - 116-120 I he devAnupriyo ! usa pUrva dizA ke udyAna meM tuma bahuta-sI bAvar3iyoM meM, yAvat bahuta-se sarovaroM kI zreNiyoM meM, bahuta-se latAmaNDapoM meM, valliyoM ke maMDapoM meM yAvat bahuta-se puSpamaMDapoM meM sukhe-sukhe ramaNa karate hue samaya vyatIta karanA / agara tuma vahA~ bhI Uba jAo, utsuka ho jAo yA koI upadrava ho jAe bhaya ho jAe, to tuma uttara dizA ke vanakhaNDa meM cale jAnA / vahA~ bhI do RtueM sadA svAdhIna haiM / ve yaha haiM - zarada aura hemanta / unameM se zarada isa prakAra hai- zarada Rtu rUpI gopati vRSabha sadA svAdhIna hai| sana aura saptacchada vRkSoM ke puSpa usakA kakuda hai, nIlotpala, padma aura nalina usake sIMga hai, sArasa aura cakravAka pakSiyoM kA kUjana hI usakI ghoSa hai / hemanta Rtu rUpI candramA usa vana meM sadA svAdhIna hai / zveta kunda ke phUla usakI dhavala jyotsanA hai / praphullita lona vAlA vanapradeza usakA maMDalatala hai aura tuSAra ke jalabindu kI dhArAeM usakI sthUla kiraNeM haiN| he devAnupriyo ! tuma uttara dizA ke usa vanakhaNDa meM yAvat krIr3A karanA / yadi tuma uttara dizA ke vanakhaNDa meM bhI udvigna ho jAo, yAvat mujhase milane ke lie utsuka ho jAo, to tuma pazcima dizA ke vanakhaNDa meM cale jAnA / usa vanakhaNDa meM bhI do RtueM sadA svAdhIna haiN| ve yaha haiM- vasanta aura grISma / usameM vasanta rUpI RturAjA sadA vidyamAna rahatA hai| vasanta rAjA ke Amra ke puSpoM kA hAra hai, kiMzuka karNikAra aura azoka ke puSpoM kA mukuTa hai tathA UMce-UMce tilaka aura bakula vRkSoM ke phUloM kA chatra hai / aura usameM muni dIparatnasAgara kRt " (jJAtAdharmakathA )" AgamasUtra - hinda- anuvAda" Page 90
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 6, aMgasUtra-6, 'jJAtAdharmakathA' zrutaskandha/varga/adhyayana/ sUtrAMka sUtra-121 usa vanakhaNDa meM grISma Rtu rUpI sAgara sadA vidyamAna rahatA hai / vaha grISma-sAgara pATala aura zirISa ke puSpoM rUpI jala se paripUrNa rahatA hai / mallikA aura vAsantikI latAoM ke kusuma hI usakI ujjvala velA-jvAra hai| usameM jo zItala aura surabhita pavana hai, vahI magaroM kA vicaraNa hai| sUtra - 122 devAnupriyo ! yadi tuma vahA~ bhI Uba jAo yA utsuka ho jAo to usa uttama prAsAda meM hI A jaanaa| merI pratIkSA karate-karate yahIM ThaharanA / dakSiNa dizA ke vanakhaNDa kI tarapha mata cale jAnA / dakSiNa dizA ke vanakhaNDa meM eka bar3A sarpa rahatA hai / usakA viSa ugra hai, pracaMDa hai, ghora hai, anya saba soM se usakA zarIra bar3A hai| isa sarpa ke anya vizeSaNa gozAlaka ke varNana meM kahe anusAra jAna lenA / ve isa prakAra haiM-vaha kAjala, bhaiMsa aura kasauTI-pASANa ke samAna kAlA hai, netra ke viSa se aura krodha se paripUrNa hai / usakI AbhA kAjala ke Dhera ke samAna kAlI hai / usakI A~kheM lAla hai| usakI donoM jIbhe capala evaM lapalapAtI rahatI hai / vaha pRthvI rUpI strI kI veNI ke samAna hai / vaha sarpa utkaTa, sphuTa, kuTila, jaTila, karkaza aura vikaTa phaTATopa karane meM dakSa hai / lohAra kI bhaTThI meM dhaukA jAne vAlA lohA samAna hai, vaha sarpa bhI dhama-dhama' karatA rahatA hai| usake pracaMDa evaM tIvra roSa ko koI nahIM roka sakatA / kuttI ke bhauMkane ke samAna zIghratA evaM capalatA se vaha dham-dham zabda karatA rahatA hai / usakI dRSTi meM viSa hai, ata eva kahIM aisA na ho ki tumhAre zarIra kA vinAza ho jAe / ratnadvIpa kI devI ne yaha bAta do tIna bAra una mAkandIputroM se kahakara usane vaikriya samudghAta se vikriyA kI / vikriyA karake utkRSTautAvalI devagati se ikkIsa bAra lavaNasamudra kA cakkara kATane meM pravRtta ho gii| sUtra - 123 ve mAkandIputra devI ke cale jAne para eka muhUrta meM hI usa uttama prAsAda meM sukhada smRti, rati aura dhRti nahIM pAte hue Apasa meM kahane lage-'devAnupriya ! ratnadvIpa kI devI ne hamase kahA hai ki-zakrendra ke vacanAdeza se lavaNasamudra ke adhipati deva susthita ne mujhe yaha kArya sauMpA hai, yAvat tuma dakSiNa dizA ke vanakhaNDa meM mata jAnA, hameM pUrva dizA ke vanakhaNDa meM calanA cAhie / ve pUrva dizA ke vanakhaNDa meM Ae / Akara usa vana ke bAvar3I Adi meM yAvat krIr3A karate hue vallImaMDapa Adi meM yAvat vihAra karane lage / tatpazcAt ve mAkandIputra vahA~ bhI sukhada smRti yAvat zAnti na pAte hue anukrama se uttara dizA aura pazcima dizA ke vanakhaNDa meM gae / vahA~ jAkara bAvar3iyoM meM yAvat vallImaMDapoM meM vihAra karane lage / taba ve mAkandIputra vahA~ bhI sukha rUpa smRti yAvat zAnti na pAte hue Apasa meM kahane lage-'he devAnupriya ! ratnadvIpa kI devI ne hamase aisA kahA hai ki-yAvat tuma dakSiNa dizA ke vanakhaNDa meM mata jAnA / to isameM koI kAraNa honA cAhie / ata eva hameM dakSiNa dizA ke vanakhaNDa meM bhI jAnA cAhie / isa prakAra kahakara unhoMne eka dUsare ke isa vicAra ko svIkAra karake unhoMne dakSiNa dizA ke vanakhaNDa meM jAne kA saMkalpa kiyA-ravAnA hue| dakSiNadizA se durgaMdha phUTane lagI, jaise koI sA~pa kA mRta kalevara ho, yAvat usase bhI adhika aniSTa durgaMdha Ane lagI / una mAkandIputroMne usa azubha durgaMdha se ghabarAkara apane-apane uttarIya vastroM se mu~ha DhaMka lie / mu~ha DhaMka kara dakSiNadizA ke vanakhaNDameM phuNce| vahA~ unhoMne eka bar3A vadhasthAna dekhA / dekhakara saikar3oM hAr3oM ke samUha se vyApta, dekhane meM bhayaMkara usa sthAna para zUlI car3hAye hue eka puruSa ko karuNa, vIrasa, kaSTamaya zabda karate dekhA / use dekhakara ve Dara gae / unheM bar3A bhaya utpanna huA / phira ve zUlI para car3hAyA puruSa ke pAsa pahuMce aura bole-'he devAnupriya! yaha vadhasthAna kisakA hai? tuma kauna ho? kisa lie yahA~ Ae the? kisane tumheM isa vipatti meM DAlA?' taba zUlI para car3he usa puruSa ne mAkandIputroM se isa prakAra kahA-he devAnupriyo ! yaha ratnadvIpa kI devI kA vadhasthAna hai / devAnupriyo ! maiM jambUdvIpa ke bharatakSetra meM sthita kAkaMdI nagarI kA nivAsI azvoM kA vyApArI hU~ / maiM bahuta-se azva aura bhANDopakaraNa potavahana meM bharakara lavaNasamudra meM calA / tatpazcAt potavahana ke bhagna ho jAne se muni dIparatnasAgara kRt " (jJAtAdharmakathA)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 91
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 6, aMgasUtra-6, 'jJAtAdharmakathA' zrutaskandha/varga/adhyayana/ sUtrAMka merA saba uttama bhANDopakaraNa DUba gayA / mujhe paTiyA kA eka Tukar3A mila gayA / usI ke sahAre tiratA-tiratA maiM ratnadvIpa ke samIpa A pahu~cA / usI samaya ratnadvIpa kI devI ne mujhe avadhijJAna se dekhA / dekhakara usane mujhe grahaNa kara liyA-apane kabje meM kara liyA, vaha mere sAtha vipula kAmabhoga bhogane lagI / tatpazcAt ratnadvIpa kI vaha devI eka bAra, kisI samaya, eka choTe-se aparAdha para atyanta kupita ho gaI aura usIne mujhe isa vipadA meM pahu~cAyA hai| devAnupriyo ! nahIM mAlUma tumhAre isa zarIra ko bhI kauna-sI Apatti prApta hogI?' sUtra - 124 tatpazcAt ve mAkandIputra zUlI para car3he usa puruSa se yaha artha sUnakara aura hRdaya meM dhAraNa karake aura adhika bhayabhIta ho gae / taba unhoMne zUlI para car3he puruSa se isa prakAra kahA-'devAnupriya ! hama loga ratnadvIpa ke devatA ke hAtha se chUTakArA pA sakate haiM ?' taba zUlI para car3he puruSa ne una mAkandIputroM se kahA-'devAnupriyo ! isa pUrva dizA ke vanakhaNDa meM zailaka yakSa kA yakSAyatana hai| usameM azva kA rUpa dhAraNa kiye zailaka nAmaka yakSa nivAsa karatA hai / vaha zailakSa yakSa caudasa, aSTamI, amAvasyA aura pUrNimA ke dina Agata samaya aura prApta samaya hokara khUba UMce svara meM isa prakAra bolatA hai-'kisako tArU~ ? kisako pAlU~ ?' to he devAnupriyo ! tuma loga pUrva dizA ke vanakhaNDa meM jAnA aura zailaka yakSa kI mahAn janoM ke yogya puSpoM se pUjA karanA / pUjA karake ghuTane aura paira namA kara, donoM hAtha jor3akara, vinaya ke sAtha usakI sevA karate hue ThaharanA / jaba zailaka yakSa niyata samaya Ane para kahe ki-'kisako tArU~, kise pAlU~ taba tuma kahanA-'hameM tAro, hameM pAlo / ' isa prakAra zailaka yakSa hI kevala ratnadvIpa kI devI ke hAtha se, apane hAtha se svayaM tumhArA nistAkara karegA / anyathA maiM nahIM jAnatA ki tumhAre zarIra ko kyA Apatti ho jAegI | tatpazcAt ve mAkandIputra zUlI para car3he puruSa se isa artha ko sUnakara aura mana meM dhAraNa karake zIghra, pracaNDa, capala, tvarA vAlI aura vega vAlI gati se jahA~ pUrva dizA kA vanakhaNDa thA, aura usameM puSkariNI thI, vahA~ kariNI meM praveza kiyA / snAna kiyA / vahA~ jo kamala, utpala, nalina, subhaga Adi kamala kI jAtiyoM ke puSpa the, unheM grahaNa kiyA / zailaka yakSa ke yakSAyatana meM Ae / yakSa para dRSTi par3ate hI use praNAma kiyA / phira mahAn janoM ke yogya puSpa-pUjA kI / ve ghuTane aura paira namA kara yakSa kI sevA karate hue, namaskAra karate hue upAsanA karane lage / jisakA samaya samIpa AyA hai aura sAkSAt prApta huA hai aise zailaka yakSa ne kahA-'kise tArU~, kise pAlU~ ?' taba mAkandIputroM ne khar3e hokara aura hAtha jor3akara kahA-'hameM tArie, hameM pAlie / taba zailaka yakSa ne mAkandIputroM se kahA-'devAnupriyo ! tuma mere sAtha lavaNasamudra ke bIcoMbIca gamana karoge, taba vaha pApinI, caNDA rudrA aura sAhasikA ratnadvIpa kI devI tumheM kaThora, komala, anukUla, pratikUla, zRMgAramaya aura mohajanaka upasargoM se upasarga karegI / he devAnupriyo ! agara tuma ratnadvIpa kI devI ke usa artha kA Adara karoge, use aMgIkAra karoge yA apekSA karoge, to maiM tumheM apanI pITha se nIce girA dUMgA / aura yadi tuma ratnadvIpa kI devI ke usa artha kA Adara na karoge, aMgIkAra na karoge aura apekSA na karoge to maiM apane hAtha se, ratnadvIpa ke devI se tumhArA nistAra kara duuNgaa| taba mAkandIputroM ne zailaka yakSa se kahA-'devAnupriya ! Apa jo kaheMge, hama usake upapAta, vacana-Adeza aura nirdeza meM raheMge / tatpazcAt zailaka yakSa uttara-pUrva dizA meM gayA / vahA~ jAkara usane vaikriya samudghAta karake saMkhyAta yojana kA daMDa kiyA / dUsarI bAra aura tIsarI bAra bhI vaikriya samudghAta se vikriyA kI, samudaghAta karake eka bar3e azva ke rUpa kI vikriyA kI aura phira mAkandIputroM se isa prakAra kahA-'he mAkandIputroM ! devAnupriyo ! merI pITha para car3ha jaao|' taba mAkandIputroM ne harSita aura santuSTa hokara zailaka yakSa ko praNAma karake ve zailaka kI pITha para ArUr3ha ho gae / tatpazcAt azvarUpa dhArI zailaka yakSa mAkandIputroM ko pITha para ArUr3ha huA jAnakara sAta-ATha tAr3a ke barAbara UMcA AkAza meM ur3A / ur3akara utkRSTa, zIghratA vAlI deva sambandhI divyA gati se lavaNasamudra ke bIcoMbIca hokara jidhara jambUdvIpa thA, bharatakSetra thA aura jahAM campAnagarI thI, usI ora ravAnA hue muni dIparatnasAgara kRt " (jJAtAdharmakathA)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 92
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 6, aMgasUtra-6, 'jJAtAdharmakathA' zrutaskandha/varga/adhyayana/ sUtrAMka sUtra - 125 tatpazcAt ratnadvIpa kI devI ne lavaNasamudra ke cAroM tarapha ikkIsa cakkara lagAkara, usameM jo kucha bhI tRNa Adi kacarA thA, vaha saba yAvat dUra kiyA / dUra karake apane uttama prAsAda meM AI / Akara mAkandIputroM ko uttama prAsAda meM na dekhakara pUrva dizA ke vanakhaNDa meM gaI / vahA~ saba jagaha usane mArgaNA kI / para una mAkandIputroM kI kahIM bhI zruti Adi AvAja, chIMka evaM pravRtti na pAtI huI uttara dizA ke vanakhaNDa meM gaI / isI prakAra pazcima meM gaI, para ve kahIM dikhAI na die / taba usane avadhijJAna kA prayoga karake usane mAkandIputroM ko zailaka ke sAtha lavaNasamudra ke bIcoMbIca hokara cale jAte dekhA / vaha tatkAla kruddha huI / usane DhAla-talavAra lI aura sAta-ATha tAr3a jitanI UMcAI para AkAza meM ur3akara utkRSTa evaM zIghra gati karake jahA~ mAkandIputra the vahA~ AI / Akara isa prakAra kahane lagI-'are mAkandI ke putroM ! are mauta kI kAmanA karane vAloM ! kyA tuma samajhate ho ki merA tyAga karake, zailakayakSa ke sAta, lavaNasamudra ke madhya meM hokara tuma cale jAoge? itane cale jAne para bhI agara tuma merI apekSA rakhate ho to tuma jIvita rahoge, anyathA isa nIla kamala evaM bhaiMsa ke sIMga jaisI kAlI talavAra se yAvat tumhArA mastaka kATa kara phaiMka duuNgii| usa samaya ve mAkandIputra ratnadvIpa kI devI ke isa kathana ko sUnakara aura hRdaya meM dhAraNa karake bhayabhIta nahIM hue, trAsa ko prApta nahIM hue, udvigna nahIM hue, saMbhrAnta nahIM hue / ata eva unhoMne ratnadvIpa kI devI ke isa artha kA Adara nahIM kiyA, use aMgIkAra nahIM kiyA, usakI paravAha nahIM kii| ve Adara na karate hue zailaka yakSa ke sAtha lavaNasamudra ke madhya meM hokara cale jAne lage / tatpazcAt vaha ratnadvIpa kI devI jaba una mAkandIputroM ko bahutase pratikUla upasargoM dvArA calita karane, kSubdha karane, palaTane aura lubhAne meM samartha na huI, taba apane madhura zRMgAramaya aura anurAga-janaka anukUla upasargoM se una para upasarga karane meM pravRtta huI / ' 'he mAkandIputroM ! he devAnupriyo ! tumane mere sAtha hAsya kiyA, caupar3a Adi khela khele, manovAMchita krIr3A kI, jhUlA Adi jhule haiM, bhramaNa aura ratikrIr3A kI hai / ina sabako kucha bhI na ginate hue, mujhe chor3akara tuma zailaka yakSa ke sAtha lavaNasamudra ke madhya meM hokara jA rahe ho ?' tatpazcAt ratnadvIpa kI devI ne jinarakSita kA mana avadhijJAna se dekhA / phira isa prakAra kahane lagI-maiM sadaiva jinapAlita ke lie aniSTa, akAnta, apriya, amanojJa aura amaNAma thI aura jinapAlita mere lie, parantu jinarakSita ko to maiM sadaiva iSTa, kAnta, priya Adi thI aura jinarakSita mujhe bhI, ata eva jinapAlita yadi rotI, Akrandana karatI, zoka karatI, anutApa karatI aura vilApa karatI huI merI paravAha nahIM karatA, to he jinarakSita ! tuma bhI mujha rotI huI kI yAvat paravAha nahIM karate ?' sUtra - 126 tatpazcAt-uttama ratnadvIpa kI vaha devI avadhijJAna dvArA jinarakSita kA mana jAnakara donoM mAkandIputroM ke prati, unakA vadha karane ke nimitta bolI / sUtra - 127 dveSa se yukta vaha devI lIlA sahita, vividha prakAra ke cUrNavAsa se mizrita, divya, nAsikA aura mana ko tRpti dene vAle aura sarva RtuoM sambandhI sugandhita phUloM kI vRSTi karatI huii| sUtra - 128 nAnA prakAra ke maNi, suvarNa aura ratnoM kI ghaMTiyoM, ghugharUoM, nUpuroM aura mekhalA-ina saba AbhUSaNoM ke zabdoM se samasta dizAoM aura vidizAoM ko vyApta karatI huI, vaha pApina devI isa prakAra kahane lgii| sUtra - 129 he hola ! vasula, gola he nAtha ! he dayita he priya ! he ramaNa ! he kAnta ! he svAmin ! he nirguNa ! he nitthakka ! he kaThora hRdaya ! he dayAhIna ! he akRtajJa ! zithila bhAva ! he nirlajja ! he rUkSa ! he akarUNa ! jinarakSita ! he mere hRdaya ke rakSaka / muni dIparatnasAgara kRt " (jJAtAdharmakathA)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 93
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 6, aMgasUtra-6, 'jJAtAdharmakathA' zrutaskandha/varga/adhyayana/ sUtrAMka sUtra - 130 'mujha akelI, anAtha, bAndhava hIna, tumhAre caraNoM kI sevA karane vAlI aura adhanyA kA tyAga denA tumhAre lie yogya nahIM hai / he guNoM ke samUha ! tumhAre binA maiM kSaNa bhara bhI jIvita rahane meM samartha nahIM huuN|' sUtra - 131-133 'aneka saikar3oM matsya, magara aura vividha kSudra jalacara prANiyoM se vyApta gRharUpa yA matsya Adi ke gharasvarUpa isa ratnAkara ke madhya meM tumhAre sAmane maiM apanA vadha karatI hU~ / Ao, vApisa lauTa calo / agara tuma kupita ho to merA eka aparAdha kSamA karo / ' 'tumhArA mukha megha-vihIna vimala candramA ke samAna hai / tumhAre netra zaradaRtu ke sadyaH vikasita kamala, kumuda aura kuvalaya ke pattoM ke samAna hai / aise netra vAle tumhAre mukha ke darzana kI pyAsa se maiM yahA~ AI huuN| tumhAre mukha ko dekhane kI merI abhilASA hai / he nAtha ! tuma isa ora mujhe dekho, jisase maiM tumhArA mukha-kamala dekha lU~ / isa prakAra premapUrNa, sarala aura madhura vacana bAra-bAra bolatI huI vaha pApinI aura pApapUrNa hRdaya vAlI devI mArga meM pIche-pIche calane lgii| sUtra - 134 kAnoM ko sukha dene vAle aura mana ko haraNa karane vAle AbhUSaNoM ke zabda se tathA una pUrvokta praNayayukta, sarala aura madhura vacanoM se jinarakSita kA mana calAyamAna ho gayA / use usa para dugunA rAga utpanna ho gayA / vaha ratnadvIpa kI devI ke sundara stana, jaghana mukha, hAtha, paira aura netra ke lAvaNya kI, rUpa kI aura yauvana kI lakSmI ko smaraNa karane lagA / usake dvArA harSa sAtha kiye gae AliMganoM ko, bibbakoM ko, vilAsoM ko, vihasita ko, kaTAkSoM ko, kAmakrIr3Ajanita niHzvAsoM ko, strI ke Icchita aMga ke mardana ko, upalalita ko, sthita ko, gati ko, praNaya-kopa ko tathA prasAdita ko smaraNa karate hue jinarakSita kI mati rAga se mohita ho gaI / vaha vivaza ho gayAkarma ke adhIna ho gayA aura vaha usake mukha kI tarapha dekhane lagA / jinarakSita ko devI para anurAga utpanna huA, ata eva mRtyu rUpI rAkSasa ne usake gale meM hAtha DAlakara usakI mati phera dI, yaha bAta zailaka yakSa ne avadhijJAna se jAna lI aura svasthatA se rahita usakI dhIre-dhIre apanI pITha se girA diyaa| usa nirdaya aura pApinI ratnadvIpa kI devI ne dayanIya jinarakSita ko zailaka kI pITha se giratA dekhakara kahA -'re dAsa ! tU marA / ' isa prakAra kahakara, samudra ke jala taka pahu~cane se pahale hI, donoM hAthoM se pakar3a kara, cillAte hue jinarakSita ko Upara uchAlA / jaba vaha nIce kI ora Ane lagA to use talavAra kI noka para jhela liyA / usake Tukar3e-Tukar3e kara DAle / abhimAna rasa se vadha kiye hue jinarakSita ke rudhira se vyApta aMgopAMgoM ko grahaNa karake, donoM hAthoM kI aMjali karake, usane utkSipta-bali kI taraha, cAroM dizAoM meM pheNkaa| sUtra-135 isI prakAra he AyuSman zramaNoM ! jo nirgrantha athavA nirgranthI AcArya-upAdhyAya ke samIpa pravrajita hokara, phira se manuSya sambandhI kAmabhogoM kA Azraya letA hai, yAcanA karatA hai, spRhA karatA hai, yA dRSTa athavA adRSTa zabdAdika ke bhoga kI IcchA karatA hai, vaha manuSya isI bhava meM bahuta-se sAdhuoM, bahuta-sI sAdhvIyoM, bahuta-se zrAvakoM aura bahuta-sI zrAvikAoM dvArA nindanIya hotA hai, yAvat ananta saMsAra meM paribhramaNa karatA hai / usakI dazA jinarakSita jaisI hotI hai| sUtra-136 pIche dekhane vAlA jinarakSita chalA gayA aura pIche nahIM dekhane vAlA jinapAlita nirvighna apane sthAna para pahu~ca gayA / ata eva pravacana sAra meM Asakti rahita honA cAhie / sUtra - 137 cAritra grahaNa karake bhI jo bhogoM kI IcchA karate haiM, ve ghora saMsAra-sAgara meM girate haiM aura jo bhogoM kI IcchA nahIM karate, ve saMsAra rUpI kAntAra pAra kara jAte haiN| muni dIparatnasAgara kRt " (jJAtAdharmakathA)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 94 Page 94
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 6, aMgasUtra-6, 'jJAtAdharmakathA' zrutaskandha/varga/adhyayana/ sUtrAMka sUtra-138 tatpazcAt vaha ratnadvIpa kI devI jinapAlita ke pAsa AI / Akara bahuta-se anukUla, pratikUla, kaThora, madhura, zRMgAra vAle aura karuNAjanaka upasargoM dvArA jaba use calAyamAna karane, kSubdha karane evaM mana ko palaTane meM asamartha rahI, taba vaha mana se thaka gaI, zarIra se thaka gaI, pUrI taraha glAni ko prApta huI aura atizaya khinna ho gii| taba vaha jisa dizA se AI thI, usI dizA meM lauTa gaI / vaha zailaka yakSa, jinapAlita ke sAtha lavaNasamudra ke bIcoM bIca hokara calatA rahA / campA nagarI ke bAhara zreSTha udyAna meM jinapAlita ko apanI pITha se nIce utArA / isa prakAra kahA- 'he devAnupriya ! dekho, yaha campA nagarI dikhAI detI hai / ' yaha kahakara usane jinapAlita se chuTTI lekara vApisa lauTa gyaa| sUtra-139 tadanantara jinapAlita ne campA meM praveza kiyA aura jahA~ apanA ghara tathA mAtA-pitA the vahA~ pahu~cA / usane rote-rote aura vilApa karate-karate jinarakSita kI mRtyu kA samAcAra sUnAyA / tatpazcAt jinapAlita ne aura usake mAtA-pitA ne mitra, jJAti, svajana yAvat parivAra ke sAtha rote-rote bahuta-se laukika mRtakakRtya karake ve kucha samaya bAda zoka rahita hue / tatpazcAt eka bAra kisI samaya sukhAsana para baiThe jinapAlita se usake mAtA-pitA ne isa prakAra prazna kiyA-'he putra ! jinarakSita kisa prakAra kAladharma ko prApta huA ?' taba jinapAlita ne mAtA-pitA se apanA lavaNasamudra meM praveza karanA, tUphAnI havA kA uThanA, potavahana kA naSTa honA, ratnadvIpa meM jAnA, devI ke ghara jAnA, vahA~ ke bhogoM kA vaibhava, ratnadvIpa kI devI ke vadhasthAna, zUlI para car3he puruSa, zailaka vRkSa kI pITha para ArUr3ha honA, ratnadvIpa kI devI dvArA upasarga, jinarakSita kA maraNa, lavaNasamudra pAra karanA, campA meM AnA aura zailaka yakSa dvArA chuTTI lenA, Adi sarva vRttAnta jyoM kA tyoM, saccA aura asaMdigdha kaha sUnAyA / taba jinapAlita yAvat zokarahita hokara yAvat vipula kAmabhoga bhogatA huA rahane lgaa| sUtra-140 usa kAla aura usa samaya meM zramaNa bhagavAna mahAvIra, jahA~ campA nagarI thI aura jahA~ pUrNabhadra caitya thA, vahA~ padhAre / bhagavAna ko vandanA karane ke lie parISad nIkalI / kUNika rAjA bhI nIkalA / jinapAlita ne dharmopadeza zravaNa karake dIkSA aMgIkAra kI / kramazaH gyAraha aMgoM kA jJAtA hokara, anta meM eka mAsa kA anazana karake yAvat saudharma kalpa meM deva ke rUpa meM utpanna huA / vahA~ do sAgaropama kI usakI sthiti kahI gaI hai / vahA~ se cyavana karake yAvat mahAvideha kSetra meM janma lekara siddhi prApta karegA / isI prakAra he AyuSman zramaNoM ! AcArya-upAdhyAya ke samIpa dIkSita hokara jo sAdhu yA sAdhvI manuSya-sambandhI kAmabhogoM kI punaH abhilASA nahIM karatA, vaha jinapAlita kI bhA~ti yAvat saMsAra-samudra ko pAra karegA / isa prakAra he jambU ! zramaNa bhagavAna mahAvIra svAmI ne nauveM jJAtaadhyayana kA yaha artha prarUpaNa kiyA hai / jaisA maiMne sUnA hai, usI prakAra tumase kahatA hU~ adhyayana-9 kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa muni dIparatnasAgara kRt " (jJAtAdharmakathA)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 95
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 6, aMgasUtra-6, 'jJAtAdharmakathA' zrutaskandha/varga/adhyayana/ sUtrAMka adhyayana-10-candra sUtra - 141 bhagavan ! yadi zramaNa bhagavAna mahAvIra ne nauveM jJAta-adhyayana kA yaha artha kahA hai to dasaveM jJAta-adhyayana kA zramaNa bhagavAna mahAvIra ne kyA artha kahA hai ? he jambU ! usa kAla aura usa samaya meM rAjagRha nAmaka nagara thaa| usa rAjagRha nagara meM zreNika nAmaka rAjA thA / usa ke bAhara IzAnakoNa meM guNazIla nAmaka caitya thA / usa kAla aura usa samaya meM zramaNa bhagavAna mahAvIra svAmI anukrama se vicarate, eka grAma se dUsare grAma jAte sukhe-sukhe vihAra karate hue, guNazIla caitya padhAre / bhagavAna kI vandanA-upAsanA karane ke lie parISad nIkalI / zreNika rAjA bhI nIkalA / dharmopadeza sUna kara parISad lauTa gaI / tatpazcAt gautama svAmI ne zramaNa bhagavAna mahAvIra se isa prakAra kahA-'bhagavan ! jIva kisa prakAra vRddhi ko prApta hote haiM aura kisa prakAra hAni ko prApta karate haiM ?' he gautama ! jaise kRSNapakSa kI pratipadA kA candra, pUrNimA ke candra kI apekSA varNa se hIna hotA hai, saumyatA se, snigdhatA se, kAnti se, dIpti se, yukti se, chAyA se, prabhA se, ojas se, lezyA se aura maNDala se hIna hotA hai, isI prakAra kRSNapakSa kI dvItiyA kA candramA, pratipadA ke candramA kI apekSA varNa se hIna hotA hai yAvat maNDala se bhI hIna hotA hai / tatpazcAt tRtIyA kA candra dvItiyA ke candra kI apekSA bhI varNa se hIna yAvat maMDala se bhI hIna hotA hai / isa prakAra yAvat amAvasyA kA candra, caturdazI ke candra kI apekSA varNa Adi se sarvathA naSTa hotA hai, yAvat maNDala se naSTa hotA hai, isI prakAra he AyuSman zramaNoM ! jo sAdhu yA sAdhvI pravrajita hokara kSAnti-kSamA se hIna hotA hai, isI prakAra mukti se, Arjava se, mArdava se, lAghava se, satya se, tapa se, tyAga se, AkiMcanya se aura brahmacarya se hIna hotA hai, vaha usake pazcAt kSAnti se hIna aura adhika hIna, yAvat brahmacarya se bhI hIna atihIna hotA jAtA hai / isa prakAra isI krama se hIna-hInatara hote hue usake kSamA Adi guNa, yAvat usakA brahmacarya naSTa ho jAtA hai| jaise zuklapakSa kI pratipakSa kA candra amAvasyA ke candra kI apekSA varNa yAvat maMDala se adhika hotA hai| tadanantara dvItiyA kA candra pratipakSa ke candra kI apekSA varNa yAvat maMDala se adhikatara hotA hai aura isI krama se vRddhigata hotA huA pUrNimA kA candra caturdazI ke candra kI apekSA paripUrNa varNa yAvat paripUrNa maMDala vAlA hotA hai| isI prakAra he AyuSman zramaNoM ! jo hamArA sAdhu yA sAdhvI yAvat AcArya-upAdhyAya ke nikaTa dIkSita hokara kSamA se adhika vRddhi prApta hotA hai, yAvat brahmacarya se adhika hotA hai, tatpazcAt vaha kSamA se yAvat brahmacarya se aura adhika-adhika hotA jAtA hai / nizcaya hI isa krama se bar3hate-bar3hate yAvat vaha kSamA Adi evaM brahmacarya se paripUrNa ho jAtA hai / isa prakAra jIva vRddhi ko aura hAni ko prApta hote haiM / isa prakAra he jambU ! zramaNa bhagavAna mahAvIra svAmI ne dasave jJAta-adhyayana kA yaha artha kahA hai / vaisA hI maiM kahatA huuN| adhyayana-10 kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa muni dIparatnasAgara kRt " (jJAtAdharmakathA)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 96
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 6, aMgasUtra -6, 'jJAtAdharmakathA ' adhyayana-11- dAvadrava zrutaskandha/varga/adhyayana / sUtrAMka sUtra - 142 'bhagavan ! gyArahave adhyayana kA zramaNa bhagavAna mahAvIra ne kyA artha kahA hai ? he jambU ! usa kAla aura usa samaya meM rAjagRha nAmaka nagara thA / usa rAjagRha nagara meM zreNika rAjA thA / usake bAhara uttarapUrva dizA meM guNazIla nAmaka caitya thaa| usa kAla aura usa samaya meM zramaNa bhagavAna mahAvIra anukrama se vicarate hue, yAvat guNazIla nAmaka udyAna meM samavasRta hue / vandanA karane ke lie rAjA zreNika aura janasamUha nIkalA / bhagavAn ne dharma kA upadeza kiyA / janasamUha vApisa lauTa gyaa| tatpazcAt gautama svAmI ne zramaNa bhagavAna mahAvIra se kahA'bhagavan! jIva kisa prakAra ArAdhaka aura kisa prakAra virAdhaka hai ?' he gautama! jaise eka samudra ke kinAre dAvadrava nAmaka vRkSa kahe gaye haiM ve kRSNa varNa vAle yAvat nikuraMba rUpa haiN| pattoM vAle, phaloM vAle, apanI hariyAlI ke kAraNa manohara aura zrI se atyanta zobhita zobhita hote hue sthita / jaba dvIpa sambandhI ISat purovAta pathyavAta, manda vAta aura mahAvAta calatI hai, taba bahuta-se dAvadrava nAmaka vRkSa patra Adi se yukta hokara khar3e rahate haiM / unameM se koI-koI dAvadrava vRkSa jIrNa jaise ho jAte haiM, jhor3a ho jAte haiM, ata eva ve khile hue pIle pattoM, puSpoM aura phaloM vAle ho jAte haiM aura sUkhe per3a kI taraha murajhAte hue khar3e rahate haiN| isI prakAra he AyuSman zramaNoM ! jo sAdhu yA sAdhvI yAvat dIkSita hokara bahuta-se sAdhuoM, sAdhvIoM, zrAvakoM aura zrAvikAoM ke pratikUla vacanoM ko samyak prakAra se sahana karatA hai, yAvat vizeSa rUpa se sahana karatA hai, kintu bahuta se anya tIrthikoM ke tathA gRhasthoM ke durvacana ko samyak prakAra se sahana nahIM karatA hai, yAvat vizeSa rUpa se sahana nahIM karatA hai, aise puruSa ko maiMne deza- virAdhaka kahA hai / - AyuSman zramaNoM! jaba samudra sambandhI ISat purovAta, pathya yA pazcAt vAta, maMdavAta aura mahAvAta bahatI haiM, taba bahuta-se dAvadrava vRkSa jIrNa-se ho jAte haiM, jhor3a ho jAte haiM, yAvat murajhAte - murajhAte khar3e rahate haiN| kintu koI-koI dAvadrava vRkSa patrita, puSpita yAvat atyanta zobhAyamAna hote hue rahate haiM isI prakAra he AyuSman zramaNoM! jo sAdhu athavA sAdhvI dIkSita hokara bahuta-se anyatIrthikoM ke aura bahuta-se gRhasthoM ke durvacana samyak prakAra se sahana karatA hai aura bahuta-se sAdhuoM, sAdhvIoM, zrAvakoM tathA zrAvikAoM ke durvacana samyak prakAra se sahana nahIM karatA, usa puruSa ko maiMne dezArAdhaka kahA hai / AyuSman zramaNoM ! jaba dvIpa sambandhI aura samudra sambandhI eka bhI ISat purovAta, pathya yA pazcAt vAta, yAvat mahAvAta nahIM bahatI, taba saba dAvadrava vRkSa jIrNa sarIkhe ho jAte haiM, yAvat murajhAe rahate haiM / isI prakAra he AyuSman zramaNoM ! jo sAdhu yA sAdhvI, yAvat pravrajita hokara bahuta-se sAdhuoM, sAdhvIyoM, zrAvakoM, zrAvikAoM, anyatIrthikoM evaM gRhasthoM ke durvacana zabdoM ko samyak prakAra se sahana nahI karatA, usa ko maiMne sarvavirAdhaka kahA / jaba dvIpa sambandhI aura samudra sambandhI bhI ISat purovAta, pathya yA pazcAt vAta, yAvat bahatI haiM, taba tabhI dAvadrava vRkSa patrita, puSpita, phalita yAvat suzobhita rahate haiM / he AyuSman zramaNoM ! isI prakAra jo sAdhu yA sAdhvI bahuta-se zramaNoM ke, zramaNiyoM ke, zrAvakoM ke, zrAvikAoM ke, anyatIrthikoM ke aura gRhasthoM ke durvacana samyak prakAra se sahana karatA hai, usa puruSa ko maiMne sarvAdhika kahA hai| isa prakAra he gautama! jIva ArAdhaka aura virAdhaka hote haiM / he jambU ! zramaNa bhagavAna mahAvIra ne gyArahaveM jJAta-adhyayana kA yaha artha kahA hai / vaisA hI maiM kahatA hU~ I adhyayana- 11 kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa muni dIparatnasAgara kRt " (jJAtAdharmakathA )" AgamasUtra - hinda- anuvAda" Page 97
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 6, aMgasUtra-6, 'jJAtAdharmakathA' zrutaskandha/varga/adhyayana/ sUtrAMka adhyayana-12- udaka sUtra-143 "bhagavan ! yadi yAvat siddhi prApta zramaNa bhagavAna mahAvIra ne gyArahave jJAta-adhyayana kA yaha artha kahA hai, to bArahaveM jJAta-adhyayana kA kyA artha kahA hai ? he jambU ! usa kAla aura usa samaya meM campA nAmaka nagarI thii| usake bAhara pUrNabhadra nAmaka caitya thA / usa campA nagarI meM jitazatru nAmaka rAjA thA / dhAriNI nAmaka rAnI thI, vaha paripUrNa pA~coM indriyoM vAlI yAvata sundara rUpa vAlI thii| jitazatra rAjA kA patra aura dhAriNI devI kA Atmaja adInazatru nAmaka kumAra thA / subuddhi nAmaka mantrI thA / vaha (yAvat) rAjya kI dhUrA kA cintaka zramaNopAsaka aura jIva-ajIva Adi tattvoM kA jJAtA thaa| campA nagarI ke bAhara IzAna dizA meM eka khAI meM pAnI thA / vaha meda, carbI, mAMsa, rudhira aura pIba ke samUha se yukta thA / mRtaka zarIroM se vyApta thA, yAvat varNa se amanojJa thA / vaha jaise koI sarpa kA mRta kalevara ho, gAya kA kalevara ho, yAvat mare hue, sar3e hue, gale hue, kIr3oM se vyApta aura jAnavaroM ke khAye hue kisI mRta kalevara ke samAna durgandha vAlA thA / kRmiyoM ke samUha se paripUrNa thA / jIvoM se bharA huA thA / azuci, vikRta aura bIbhatsa-DarAvanA dikhAI detA thA / kyA vaha (vastutaH) aise svarUpa vAlA thA ? nahIM, yaha artha samartha nahIM hai / vaha jala isase bhI adhika aniSTa yAvat gandha Adi vAlA thaa| sUtra-144 vaha jitazatru rAjA eka bAra-kisI samaya snAna karake, balikarma karake, yAvat alpa kintu bahumUlya AbharaNoM se zarIra ko alaMkRta karake, aneka rAjA, Izvara yAvat sArthavAha Adi ke sAtha bhojana ke samaya para sukhada Asana para baiTha kara, vipula azana, pAna, khAdima aura svAdima bhojana jIma rahA thA / yAvat jImane ke anantara, hAtha-mu~ha dhokara, parama zuci hokara usa vipula azana, pAna Adi bhojana ke viSaya meM vaha vismaya ko prApta huA / ata eva una bahuta-se Izvara yAvat sArthavAha Adi se kahane lagA-'aho devAnupriyo ! yaha manojJa azana, pAna, khAdima aura svAdima uttama varNa se yAvat uttama sparza se yukta hai, vaha AsvAdana karane yogya hai, vizeSa rUpa se AsvAdana karane yogya hai / puSTikAraka hai, bala ko dIpta karane vAlA hai, darpa utpanna karane vAlA hai, kAma-mada kA janaka hai aura balavardhaka tathA samasta indriyoM ko aura gAtra ko viziSTa AhlAdaka utpanna karane vAlA hai / tatpazcAt bahuta-se Izvara yAvat sArthavAha prabhRti jitazatru se kahane lage-'svAmin ! Apa jo kahate haiM, bAta vaisI hI hai / ahA, yaha manojJa azana, pAna, khAdima aura svAdima uttama varNa se yukta haiM, yAvat viziSTa AhlAdajanaka haiN|' tatpazcAt jitazatru rAjA ne subuddhi amAtya se kahA-'aho subuddhi ! yaha manojJa azana, pAna, khAdima aura svAdima uttama varNAdi se yukta aura yAvat samasta indriyoM ko evaM gAtra ko viziSTa AhlAdajanaka hai / ' taba subuddhi amAtya ne jitazatru ke isa artha kA Adara nahIM kiyA / samarthana nahIM kiyA, vaha cUpa rahA / jitazatru rAjA ke dvArA dUsarI bAra aura tIsarI bAra bhI isa prakAra kahane para subuddhi amAtya ne jitazatru rAjA se kahA-maiM isa manojJa azana, pAna, khAdima aura svAdima meM tanika bhI vismita nahIM hU~ / he svAmin ! surabhi zabda vAle pudgala durabhi zabda ke rUpa meM pariNata ho jAte haiM aura durabhi zabda vAle pudgala bhI surabhi zabda ke rUpa meM pariNata ho jAte haiM / uttama rUpa vAle pudgala kharAba rUpa meM aura kharAba rUpa vAle pudgala uttama rUpa meM pariNata ho jAte haiM / surabhi gandha vAle pudgala durabhigandha meM aura durabhigandha vAle pudgala bhI surabhigandha meM pariNata ho jAte haiM / sundara rasa vAle pud gala kharAba rasa meM aura kharAba rasa vAle pudgala sundara rasa vAle pudgala meM pariNata ho jAte haiM / zubha sparza vAle pud gala azubha sparza vAle aura azubha sparza vAle pudgala zubha sparza vAle bana jAte haiM / he svAmin ! saba pudgaloM meM prayoga aura visrasA pariNamana hotA hI rahatA hai / usa samaya jitazatru ne aisA kahane vAle subuddhi amAtya ke isa kathana kA Adara nahIM kiyA, anumodana nahIM kiyA aura vaha cUpacApa rahA / eka bAra kisI samaya jitazatru snAna karake, uttama azva kI pITha para savAra hokara, bahuta-se bhaToM-subhaToM ke muni dIparatnasAgara kRt " (jJAtAdharmakathA)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 98
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 6, aMgasUtra-6, 'jJAtAdharmakathA' zrutaskandha/varga/adhyayana/ sUtrAMka sAtha, ghur3asavArI ke lie nIkalA aura usI khAI ke pAnI ke pAsa pahu~cA / taba jitazatru rAjA ne khAI ke pAnI kI azubha gandha se ghabarAkara apane uttarIya vastra se mu~ha DhaMka liyA / vaha eka tarapha calA gayA aura sAthI rAjA, Izvara yAvat sArthavAha vagairaha se isa prakAra kahane lagA-'aho devAnupriyo ! yaha khAI kA pAnI varNa, gandha, rasa aura sparza se amanojJa-atyanta azubha hai / jaise kisI sarpa kA mRta kalevara ho, yAvat usase bhI adhika amanojJa hai, amanojJa gandha vAlA hai / tatpazcAt ve rAjA, Izvara yAvat sArthavAha Adi usa prakAra bole-svAmin ! Apa jo aisA kahate haiM so satya hI hai ki-aho ! yaha khAI kA pAnI varNa, gandha, rasa aura sparza se amanojJa hai| yaha aisA amanojJa hai, jaise sA~pa Adi kA mRtaka kalevara ho, yAvat usase bhI adhika atIva amanojJa gandha vAlA hai| taba rAjA jitazatru ne subuddhi amAtya se kahA-'aho subuddhi ! yaha khAI kA pAnI varNa Ada se amanojJa hai, jaise kisI sarpa Adi kA mata kalevara ho, yAvata usase bhI adhika atyanta amanojJa gaMdha vAlA hai / taba sabaddhi amAtya isa kathana kA samarthana na karatA haA mauna rhaa| taba jitazatra rAjA ne sabaddhi amAtya se dUsarI bAra aura tIsarI bAra isI prakAra kahA-'aho subuddhi ! yaha khAI kA pAnI amanojJa hai ityAdi pUrvavat / ' taba subuddhi amAta ne jitazatru ke dUsarI bAra aura tIsarI bAra aisA kahane para isa prakAra kahA-'svAmin ! mujhe isa khAI ke pAnI ke viSaya meM koI vismaya nahIM hai / kyoMki zubha zabda ke pudgala bhI azubha rUpa meM pariNata ho jAte haiM, ityAdi pUrvavat yAvat manuSya ke prayatna se aura svAbhAvika rUpa se bhI pudgaloM meM pariNamana hotA rahatA hai; aisA kahA hai| tatpazcAt jitazatru rAjA ne subuddhi amAtya se isa prakAra kahA-devAnupriya ! tuma apane Apako, dUsare ko aura sva-para donoM ko asat vastu yA vastudharma kI udbhAvanA karake aura mithyA abhiniveza karake bhrama meM mata DAlo, ajJAniyoM ko aisI sIkha na do / jitazatru kI bAta sUnane ke pazcAt subuddhi ko isa prakAra kA adhyavasAyavicAra utpanna huA-aho ! jitazatru rAjA sat, tattvarUpa, tathya, avitatha aura sadbhUta jina bhagavAna dvArA prarUpita bhAvoM ko nahIM jAnatA-nahIM aMgIkAra karatA / ata eva mere lie yaha zreyaskara hogA ki maiM jitazatru rAjA ko sat tattvarUpa, tathya, avitatha aura sadbhUta jinendra prarUpita bhAvoM ko samajhAUM aura isa bAta ko aMgIkAra kraauuN| subuddhi amAtya ne isa prakAra vicAra kiyA / vicAra karake vizvAsapAtra puruSoM se khAI ke mArga ke bIca kI kuMbhAra kI dukAna se naye ghar3e aura vastra lie / ghar3e lekara jaba koI virale manuSya cala rahe the aura jaba loga apaneapane gharoM meM vizrAma lene lage the, aise saMdhyAkAla ke avasara para jahA~ khAI kA pAnI thA, vahA~ Akara pAnI grahaNa karavAyA / use naye ghar3oM meM galavAyA, naye ghar3oM meM DalavAkara una ghar3oM ko lAMchita-mudrita karavAyA / phira sAta rAtri -dina unheM rahane diyaa| sAta rAtri-dina ke bAda usa pAnI ko dUsarI bAra kore ghaDe meM chanavAyA aura naye ghaDoM meM DalavAyA / unameM tAjA rAkha DalavAI aura phira unheM lAMchita-mudrita karavA diyaa| sAta rAta-dina rakhane ke bAda tIsarI bAra navIna ghar3oM meM vaha pAnI DalavAyA, yAvat sAta rAta-dina use rahane diyA / isa taraha se, isa upAya se, bIca-bIca meM galavAyA, bIca-bIca meM kore ghar3oM meM DalavAyA aura bIca-bIca meM rakhavAyA jAtA haA vaha pAnI sAtasAta rAtri-dina taka rakha chor3A jAtA thaa| tatpazcAt vaha khAI kA pAnI sAta saptAha meM pariNata hotA huA udakaratna bana gayA / vaha svaccha, pathyaArogyakArI, jAtya, halkA ho gayA; sphaTika maNi ke sadRza manojJa varNa se yukta, manojJa gaMdha se yukta, rasa se yukta aura sparza se yukta, AsvAdana karane yogya yAvat saba indriyoM ko mati AhlAda utpanna karane vAlA ho gayA / tatpazcAt subuddhi amAtya usa udakaratna ke pAsa pahu~cakara hathelI meM lekara usakA AsvAdana kiyA / use manojJa varNa se yukta, gaMdha se yukta, rasa se yukta, sparza se yukta, AsvAdana karane yogya yAvat saba indriyoM ko aura gAtra ko atizaya AhlAdajanaka jAnakara hRSTa-tuSTa huA / phira usane jala ko sa~vArane vAle dravyoM se sa~vArA-jitazatru rAjA ke jalagRha ke karmacArI ko bulavAkara kahA- devAnupriya ! tuma yaha udakaratna le jAo / ise le jAkara rAjA jitazatru ke bhojana kI velA meM unheM pIne ke lie denA / ' tatpazcAt jalagRha ke usa karmacArI ne subuddhi ke isa artha ko aMgIkAra kiyA / aMgIkAra karake vaha udakaratna grahaNa kiyA aura grahaNa karake jitazatru rAjA ke bhojana kI muni dIparatnasAgara kRt " (jJAtAdharmakathA)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 99
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 6, aMgasUtra-6, 'jJAtAdharmakathA' zrutaskandha/varga/adhyayana/ sUtrAMka velA meM upasthita kiyaa| tatpazcAt jitazatru rAjA usa vipula azana, pAna, khAdima aura svAdima kA AsvAdana karatA huA vicara rahA thA / jIma cUkane ke anantara atyanta zuci-svaccha hokara jalaratna kA pAna karane se rAjA ko vismaya huaa| usane bahuta-se rAjA, Izvara Adi se yAvat kahA-'aho devAnupriyo ! yaha udakaratna svaccha hai yAvat samasta indriyoM ko aura gAtra ko AhlAda utpanna karane vAlA hai / ' taba ve bahuta-se rAjA, Izvara Adi yAvat isa prakAra kahane lage'svAmin ! jaisA Apa kahate haiM, bAta aisI rahI hai / yaha jalaratna yAvat AhlAdajanaka hai| tatpazcAt rAjA jitazatru ne jalagRha ke karmacArI ko bulavAyA aura bulavAkara pUchA-'devAnupriya ! tumane yaha jalaratna kahA~ se prApta kiyA ?' taba jalagRha ke karmacArI ne jitazatru se kahA-'svAmin ! yaha jalaratna maiMne subuddhi amAtya ke pAsa se prApta kiyA hai| tatpazcAta rAjA jitazatra ne subuddhi amAtya ko bulAyA aura usase kahA-'aho baddhi ! kisa kAraNa se tumheM maiM aniSTa, akAnta, apriya, amanojJa aura amaNAma haiM, jisase tuma mere lie pratidina bhojana ke samaya yaha udakaratna nahIM bhejate ? devAnupriya ! tumane vaha udakaratna kahA~ se pAyA hai ?' taba subuddhi amAtya ne jitazatru se kahA-'svAmin ! yaha vahI khAI kA pAnI hai / ' taba jitazatru ne subuddhi se kahA-kisa prakAra yaha vahI khAI kA pAnI hai ? taba subuddhi ne jitazatru se kahA-'svAmin ! usa samaya arthAta khAI ke pAnI kA varNana karate samaya maiMne Apako pudgaloM kA pariNamana kahA thA, parantu Apane usa para zraddhA nahIM kI thii| taba mere mana meM isa prakAra kA adhyavasAya, cintana, vicAra yA manogata saMkalpa utpanna huA-aho ! jitazatru rAjA sat yAvat bhAvoM para zraddhA nahIM karate, pratIti nahIM karate, ruci nahIM rakhate, ata eva mere lie yaha zreyaskara hai ki jitazatru rAjA ko sat yAvat sadbhUta jinabhASita bhAvoM ko samajhAkara pudgaloM ke pariNamana rUpa artha ko aMgIkAra karAUM / vicAra karake pahale kahe anusAra pAnI ko sa~vAra kara taiyAra kiyA / yAvat vahI khAI kA pAnI hai / tatpazcAt jitazatru rAjA ne subuddhi amAtya ke pUrvokta artha para zraddhA na kI, pratIti na kI aura ruci na kI / usane apanI abhyantara parISad ke puruSoM ko bulAyA / unheM bulAkara kahA-'devAnupriyo ! tuma jAo aura khAI ke jala ke rAste vAlI kuMbhAra kI dukAna se naye ghar3e tathA vastra lAo aura yAvat jala ko sa~vArane-sundara banAne vAle dravyoM se usa jala ko sNvaaro|' una puruSoM ne rAjA ke kathanAnusAra pUrvokta vidhi se jala ko sa~vArA aura sa~vAra kara ve jitazatru ke samIpa laae| taba jitazatru rAjA ne usa udakaratna ko hathelI meM lekara AsvAdana kiyA / use AsvAdana karane yogya yAvat saba indriyoM ko aura gAtra ko AhlAdakArI jAnakara subuddhi amAtya ko bulAyA / bulAkara isa prakAra kahA-'subuddhi ! tumane ye sat, tathya, avitatha tathA sadbhUta bhAva kahA~ se jAne ?' taba subuddhi ne jitazatru se kahA-'svAmin ! maiMne yaha sat yAvat sadbhUta bhAva jina bhagavAna ke vacana se jAne haiN|' tatpazcAt jitazatru rAjA ne subuddhi se kahA-'devAnupriya ! to maiM tumase jinavacana sUnanA cAhatA hU~ / ' taba subuddhi maMtrI ne jitazatru rAjA ko kevalI-bhASita cAturyAma rUpa adbhUta dharma kahA / jisa prakAra jIva karmabaMdha karatA hai, yAvat pA~ca aNuvrata haiM, ityAdi dharma kA kathana kiyA / tatpazcAt jitazatru rAjA ne subuddhi amAtya se dharma sUnakara aura mana meM dhAraNa karake, harSita aura saMtuSTa hokara subuddhi amAtya se kahA- devAnupriya ! maiM nirgrantha pravacana para zraddhA karatA huuN| jaisA tuma kahate ho vaha vaisA hI hai / sau maiM tumase pA~ca aNuvratoM aura sAta zikSAvratoM ko yAvat grahaNa karake vicarane kI abhilASA karatA huuN|' taba subuddhi ne kahA-jaise sukha upaje vaisA karo, pratibaMdha mata kro| jitazatru rAjA ne subuddhi amAtya se pA~ca aNuvrata vAlA yAvat bAraha prakAra kA zrAvakadharma aMgIkAra kiyaa| jitazatru zrAvaka ho gayA, jIva-ajIva kA jJAtA ho gayA yAvat dAna karatA huA rahane lagA / usa kAla aura usa samaya meM jahA~ campA nagarI aura pUrNabhadra caitya thA, vahA~ sthavira muni padhAre / jitazatru rAjA aura subuddhi unako vandanA karane ke lie nIkale / subuddhi ne dharmopadeza sUnakara (nivedana kiyA-) maiM jitazatru rAjA se pUcha lU~unakI AjJA le lU~, aura phira dIkSA aMgIkAra karU~gA / 'devAnupriya ! jaise sukha upaje vaisA karo / ' tatpazcAt muni dIparatnasAgara kRt " (jJAtAdharmakathA)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 100
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 6, aMgasUtra-6, 'jJAtAdharmakathA' zrutaskandha/varga/adhyayana/ sUtrAMka subuddhi amAtya jitazatru rAjA ke pAsa gayA aura bolA-'svAmin ! maiMne sthavira muni se dharmopadeza zravaNa kiyA hai aura usa dharma kI maiMne punaH punaH IcchA kI hai / isa kAraNa he svAmina ! maiM saMsAra ke bhaya se udvigna haA ha~ tathA jarA-maraNa se bhayabhIta huA hU~ / ataH ApakI AjJA pAkara sthaviroM ke nikaTa pravrajyA grahaNa karanA cAhatA huuN|' taba jitazatru rAjA ne subuddhi amAtya se isa prakAra kahA-devAnupriya ! abhI kucha varSoM taka yAvat bhoga bhogate hue Thaharo, usake anantara hama donoM sAtha-sAtha sthavira muniyoM ke nikaTa muNDita hokara pravrajyA aMgIkAra kreNge| taba subuddhi amAtya ne rAjA jitazatru ke isa artha ko svIkAra kara liyA / tatpazcAt subuddhi pradhAna ke sAtha jitazatru rAjA ko manuSya sambandhI kAmabhoga bhogate hue bAraha varSa vyatIta ho gae / tatpazcAt usa kAla aura usa samaya meM sthavira muni kA Agamana huA / taba jitazatru ne dharmopadeza sUnakara pratibodha pAyA, kintu usana kahAdevAnapriya ! maiM subaddhi amAtya ko dIkSA ke lie AmaMtrita karatA hU~ aura jyeSTha putra ko rAjasiMhAsana para sthApita karatA huuN| tadanantara Apake nikaTa dIkSA aMgIkAra kruuNgaa| taba sthavira mani ne kahA-'devAnapriya ! jaise tamheM sukha upaje vahI kro|' taba jitazatru rAjA apane ghara AyA / Akara subuddhi ko bulavAyA aura kahA-maiMne sthavira bhagavAn se dharmopadeza zravaNa kiyA hai yAvat maiM pravrajyA grahaNa karane kI IcchA karatA hU~ | tuma kyA karoge-tumhArI kyA IcchA hai ? taba subuddhi ne jitazatru se kahA-'yAvat Apake sivAya merA dUsarA kauna AdhAra hai ? yAvat maiM bhI saMsAra-bhaya udvigna hU~, maiM bhI pravrajyA aMgIkAra kruuNgaa|' rAjA jitazatru ne kahA-devAnupriya ! yadi tumheM pravrajyA aMgIkAra karanI hai to jAo aura apane jyeSTha putra ko kuTumba meM sthApita karo aura zibikA para ArUr3ha hokara mere samIpa prakaTa hoo / taba subuddhi amAtya zibikA para ArUr3ha hokara yAvat rAjA ke samIpa A gayA / tatpazcAt jitazatru ne kauTumbika puruSoM ko bulAkara unase kahA -'jAo devAnupriyo ! adInazatru kumAra ke rAjyAbhiSeka kI sAmagrI upasthita-taiyAra karo / ' kauTumbika puruSoM ne sAmagrI taiyAra kI, yAvat kumAra kA abhiSeka kiyA, yAvat jitazatru rAjA ne subuddhi amAtya ke sAtha pravrajyA aMgIkAra kara lI / dIkSA aMgIkAra karane ke pazcAt jitazatru muni ne gyAraha aMgoM kA adhyayana kiyA / bahuta varSoM taka dIkSAparyAya pAlakara anta meM eka mAsa kI saMlekhanA karake siddhi prApta kI / dIkSA aMgIkAra karane ke anantara subuddhi muni ne bhI gyAraha aMgoM kA adhyayana kiyA / bahata varSoM taka dIkSAparyApta pAlI aura aMta meM eka mAsa kI saMlekhanA karake siddhi pAI / he jambU ! zramaNa bhagavAna mahAvIra ne bArahaveM jJAta-adhyayana kA yaha artha kahA hai / maiMne jaisA sUnA vaisA khaa| adhyayana-12 kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa muni dIparatnasAgara kRt " (jJAtAdharmakathA)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 101
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 6, aMgasUtra-6, 'jJAtAdharmakathA' zrutaskandha/varga/adhyayana/ sUtrAMka adhyayana-13-maNDuka sUtra - 145 bhagavan ! yadi zramaNa bhagavAna mahAvIra ne bArahaveM jJAta-adhyayana kA artha yaha kahA hai to terahave jJAtaadhyayana kA kyA artha kahA hai ? he jambU ! usa kAla aura usa samaya meM rAjagRha nAmaka nagara thA / usa rAjagRha nagara meM zreNika nAmaka rAjA thA / rAjagRha ke bAhara uttarapUrva dizA meM guNazIla nAmaka caitya thA / usa kAla aura usa samaya meM zramaNa bhagavAna mahAvIra caudaha hajAra sAdhuoM ke sAtha yAvat anukrama se vicarate hue, eka gA~va se dUsare gA~va sukhe-sukhe vihAra karate hue rAjagRha nagara aura guNazIla udyAna meM padhAre / yathAyogya avagraha kI yAcanA karake saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue vicarane lage / bhagavAna ko vandanA karane ke lie parISad nIkalI aura dharmopadeza sUnakara vApisa lauTa gii| usa kAla aura usa samaya saudharmakalpa meM, dardarAvataMsaka nAmaka vimAna meM, sudharmA nAmaka sabhA meM, dardara nAmaka siMhAsana para, dardura nAmaka deva cAra hajAra sAmAnika devoM, cAra agramahiSiyoM aura tIna prakAra kI parISadoM ke sAtha yAvat sUryAbha deva ke samAna divya bhoga yogya bhogoM ko bhogatA huA vicara rahA thA / usa samaya usane isa sampUrNa jambUdvIpa ko apane vipula avadhijJAna se dekhate-dekhate rAjagRha nagara ke guNazIla udyAna meM bhagavAna mahAvIra ko dekhA / taba vaha parivAra ke sAtha bhagavAna ke pAsa AyA aura sUryAbha deva ke samAna nATyavidhi dikhalAkara vApisa lauTa gayA / bhagavAna gautama ne zramaNa bhagavAna mahAvIra ko vandanA-namaskAra karake isa prakAra kahA-bhagavan! dardura deva mahAn RddhimAn, mahAdyutimAn, mahAbalavAn, mahAyazasvI, mahAsukhavAn tathA mahAn prabhAvavAn hai, to he bhagavan ! dardura deva kI vaha vyi devaRddhi kahA~ calI gaI ? kahA~ samA gaI ? bhagavAn ne uttara diyA-'gautama ! vaha deva -Rddhi zarIra meM gaI, zarIra meM samA gaI / isa viSaya meM kUTAgAra kA dRSTAnta samajhanA / / gautamasvAmI ne punaH prazna kiyA-'bhagavan ! darduradeva ne vaha divya deva-Rddhi kisa prakAra labdha kI, kisa prakAra prApta kI? kisa prakAra vaha usake samakSa AI? gautama ! isI jambUdvIpa meM, bharatakSetra meM, rAjagRha nagara thaa| guNazIla caitya thA / zreNika rAjA thA / usa nagara meM nanda nAmaka maNikAra seTha rahatA thA / vaha samRddha thA, tejasvI thA aura kisI se parAbhUta hone vAlA nahIM thA / he gautama ! usa kAla aura usa samaya meM maiM guNazIla u parISad vandanA karane ke lie nIkalI aura zreNika rAjA bhI nIkalA / taba nanda maNikAra seTha isa kathA kA artha jAnakara snAna karake vibhUSita hokara paidala calatA huA AyA, yAvat merI upAsanA karane lgaa| phira vaha nanda dharma sUnakara zramaNopAsaka ho gyaa| tatpazcAt maiM rAjagRha se bAhara nIkalakara bAhara janapadoM meM vicaraNa karane lgaa| tatpazcAt nanda maNikAra zreSThI sAdhuoM kA darzana na hone se, unakI upAsanA na karane se, unakA upadeza na milane se aura vItarAga ke vacana na sUnane se, kramazaH samyaktva ke paryAyoM kI dhIre-dhIre hInatA hotI calI jAne se aura mithyAtva ke paryAyoM kI kramazaH vRddhi hote rahane se, eka bAra kisI samaya mithyAtvI ho gayA / nanda maNikAra zreSThI ne kisI samaya grISmaRtu ke avasara para, jyeSTha mAsa meM aSTama bhakta aMgIkAra kiyA / vaha pauSadhazAlA meM yAvat vicarane lagA / tatpazcAt nanda zreSThI kA aSTamabhakta jaba pariNata ho rahA thA-taba pyAsa aura bhUkha se pIr3ita hue usake mana meM vicAra utpanna huA-'ve yAvat Izvara sArthavAha Adi dhanya haiM, jinakI rAjagRha nagara se bAhara bahutasI bAvar3iyA~ haiM, puSkariNiyA~ haiM, yAvat sarovaroM kI paMktiyA~ haiM, jinameM bahutere loga snAna karate haiM, pAnI pIte haiM aura jinase pAnI bhara le jAte haiM / to maiM bhI kala prabhAta hone para zreNika rAjA kI AjJA lekara rAjagRha nagara se bAhara, uttarapUrva dizA meM, vaibhAraparvata ke kucha samIpa meM, vAstuzAstra ke pAThakoM se pasaMda kiye hue bhUmibhAga meM nandA puSkariNI khudavAUM, yaha mere lie ucita hogA / ' nanda zreSThI ne isa prakAra vicAra karake, dUsare dina prabhAta hone para poSadha pArA, snAna kiyA, balikarma kiyA, phira mitra, jJAti Adi se yAvat parivRtta hokara bahumUlya upahAra lekara rAjA ke samakSa rakhA aura isa prakAra kahA-'svAmin ! ApakI anumati pAkara rAjagRha nagara ke bAhara yAvat puSkariNI khudavAnA cAhatA hU~ / ' rAjA ne uttara diyA-'jaise sukha upaje, vaisA kro| muni dIparatnasAgara kRt " (jJAtAdharmakathA)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 102
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 6, aMgasUtra-6, 'jJAtAdharmakathA' zrutaskandha/varga/adhyayana/ sUtrAMka tatpazcAt nanda maNikAra seTha zreNika rAjA se AjJA prApta karake hRSTa-tuSTa huA / vaha rAjagRha nagara ke bIcoM bIca hokara nIkalA / vAstuzAstra ke pAThakoM dvArA pasaMda kie hue bhUmibhAga meM nandA nAmaka puSkariNI khudavAne meM pravRtta ho gayA-usane puSkariNI kA khanana kArya Arambha karavA diyA / tatpazcAt nandA puSkariNI anukrama se khudatI-khudatI catuSkoNa aura samAna kinAroM vAlI pUrI puSkariNI ho gaI / anukrama se usake cAroM ora ghUmA huA parakoTA bana gayA, usakA jala zItala huA / jala pattoM, bisataMtuoM aura mRNAloM se AcchAdita ho gayA / vaha vApI bahuta-se khile hue utpala, padma, kumuda, nalinI, subhaga jAtiya kamala, saugaMdhika kamala, puNDarIka mahApu-NDarIka, zatapatra kamala, sahasrapatra kamala kI kesara se yukta huI / parihattha nAmaka jala-jantuoM, bhramaNa karate hue madonmatta bhramaroM aura aneka pakSiyoM ke yugaloM dvArA kiye hue zabdoM se unnata aura madhura svara se vaha puSkariNI gUMjane lagI / vaha sabake mana ko prasanna karane vAlI darzanIya, abhirUpa aura pratirUpa ho gaI / tatpazcAt nanda maNikAra zreSThI ne nandA puSkariNI kI cAroM dizAoM meM cAra vanakhaNDa rUpavAye-lagavAe / una vanakhaNDoM kI kramazaH acchI rakhavAlI kI gaI, saMgopana-sAra-sa~bhAla kI gaI, acchI taraha unheM bar3hAyA gayA, ata eva ve vanakhaNDa kRSNa varNa vAle tathA gucchA rUpa ho gae-khUba ghane ho gae / ve pattoM vAle, puSpoM vAle yAvat zobhAyamAna ho ge| tatpazcAt nanda maNiyAra seTha ne pUrva dizA ke vanakhaNDa meM eka vizAla citrasabhA banavAI / vaha kaI sau khambhoM kI banI huI thI, prasannatAjanaka, darzanIya, abhirUpa aura pratirUpa thI / usa citrasabhA meM bahuta-se kRSNa varNa vAle yAvat zukla varNa vAle kASThakarma, pustakarma, citrakarma, lepyakarma-graMthika karma, veSTitakarma, pUrimakarma aura saMghAtimakarma thIM / ve kalAkRtiyA~ itanI sundara thIM ki darzakagaNa unheM eka dUsare ko dikhA-dikhA kara varNa karate the| usa citrasabhA meM bahuta-se Asana aura zayana nirantara biche rahate the / vahA~ bahuta-se nATaka karane vAle aura nRtya karane vAle, yAvat vetana dekara rakhe hue the / ve tAlAcara karma kiyA karate the / rAjagRha se bAhara saira ke lie nIkale hue bahuta loga usa jagaha Akara pahale se hI biche hue AsanoM aura zayanoM para baiThakara, leTakara kathA-vArtA sUnate the aura nATaka Adi dekhate the aura vahA~ kI zobhA anubhava karate hue sukhapUrvaka vicaraNa karate the / nandI maNikAra seTha ne dakSiNa tarapha ke vanakhaNDa meM eka bar3I mahAnasazAlA banavAI / vaha bhI aneka saikar3oM khambhoM vAlI yAvat pratirUpa thii| vahA~ bhI bahuta-se loga jIvikA, bhojana aura vetana dekara rakhe gae the| ve vipula azana, pAna, khAdima aura svAdima AhAra pakAte the aura bahuta-se zramaNoM, brAhmaNoM, atithiyoM, daridroM aura bhikhAriyoM ko dete rahate the| nanda maNikAra seTha ne pazcima dizA ke vanakhaNDa meM eka vizAla cikitsA zAlA bnvaaii| vaha bhI aneka sau khambhoM vAlI yAvata manohara thI / usameM bahata-se vaidya, vaidyapatra, jJAyaka, jJAyakapatra, kuzala aura kuzalapatra AjIvikA, bhojana aura vetana para niyukta kiye hue the / ve bahuta-se vyAdhitoM kI, glAnoM kI, rogiyoM kI aura durbaloM kI cikitsA karate rahate the / usa cikitsAzAlA meM dUsare bhI bahuta-se loga AjIvikA, bhojana aura vetana dekara rakhe gae the / ve una vyAdhitoM, rogiyoM, glAnoM aura durbaloM kI auSadha bheSaja bhojana aura pAnI se sevA-zuzrUSA karate the / tatpazcAt nanda maNiyAra seTha ne uttara dizA vanakhaNDa meM eka bar3I alaMkArasabhA banavAI / vaha bhI aneka saikar3oM staMbhoM vAlI yAvat manohara thii| usameM bahuta-se AlaMkArika puruSa jIvikA, bhojana aura vetana dekara rakhe gae the / ve bahuta-se zramaNoM, anAthoM, glAnoM, rogiyoM aura durbaloM kA alaMkArakarma karate the / usa nandA puSkariNI meM bahuta-se sanAtha, anAtha, pathika, pAMthika, karoTikA, ghasiyAre, pattoM ke bhAra vAle, lakar3ahAre Adi Ate the / unameM se koI-koI snAna karate the, pAnI pIte the aura pAnI bhara le jAte the / koI-koI pasIne, jalla, mala, parizrama, nidrA, kSudhA aura pIpAsA kA nivAraNa karake sukhapUrvaka karate the / nandA puSkariNI meM rAjagRha nagara meM bhI nIkale-Aye hue bahuta-se loga kyA karate the ? ve loga jala meM ramaNa karate the, vividha prakAra se snAna karate the, kadalIgRhoM, latAgRhoM, puSpazayyA aura aneka pakSiyoM ke samUha ke manohara zabdoM se yukta nandA puSkariNI aura cAroM vanakhaNDoM meM krIr3A karate-karate vicarate the| nandA puSkariNI meM snAna karate hue, pAnI pIte hue aura pAnI bharakara le jAte hue bahuta-se loga Apasa meM muni dIparatnasAgara kRt " (jJAtAdharmakathA)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 103
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 6, aMgasUtra-6, 'jJAtAdharmakathA' zrutaskandha/varga/adhyayana/ sUtrAMka kahate the-he devAnupriya ! nanda maNikAra seTha dhanya hai, usakA janma aura jIvana saphala hai, jisakI isa prakAra kI caukora yAvat manohara yaha nandA puSkariNI hai; jisakI pUrva dizA meM vanakhaNDa hai-yAvat rAjagRha nagara se bhI bAhara nIkalakara bahuta-se loga AsanoM para baiThate haiM, zayanIyoM para leTate haiM, nATaka Adi dekhate haiM aura kathA-vArtA kahate haiM aura sukha-pUrvaka vihAra karate haiM / ata eva nanda maNikAra kA manuSyabhava sulabdha-sarAhanIya hai aura usakA jIvana tathA janma bhI sulabdha hai / ' usa samaya rAjagRha nagara meM bhI zRMgATaka Adi mArgoM meM bahutere loga paraspara kahate thedevAnupriya ! nanda maNikAra dhanya hai, yAvat jahA~ Akara loga sukhapUrvaka vicarate haiM / taba nanda maNikAra bahuta-se logoM se yaha artha sUnakara hRSTa-tuSTa huA / megha kI dhArA se Ahata kadambavRkSa ke samAna usake romakUpa vikasita ho gae-usakI kalI-kalI khila uThI / vaha sAtAjanita paramasukha kA anubhava karane lgaa| sUtra-146 kucha samaya pazcAt eka bAra nanda maNikAra seTha ke zarIra meM solaha rogAMtaka utpanna hae / ve isa prakAra the - zvAsa, kAsa, jvara, dAha, kukSi-zUla, bhagaMdara, arza, ajIrNa, netrazUla, mastakazUla, bhojanaviSayaka aruci, netravedanA karNavedanA, kaMDU-khAja, dakodara aura kor3ha / sUtra-147 nanda maNikAra ina solaha rogAMtakoM se pIr3ita huA / taba usane kauTumbika puruSoM ko bulAyA aura kahAdevAnupriyo ! tuma jAo aura rAjagRha nagara meM zRMgATaka yAvat choTe-choTe mArgoM meM UMcI AvAja se ghoSaNA karate hue kaho-'he devAnupriyo ! nanda maNikAra zreSThI ke zarIrameM solaha rogAMtaka utpanna hue haiM, yathA-zvAsa se kor3ha / to he devAnupriyo ! jo koI vaidya yA vaidyaputra, jAnakAra yA jAnakAra kA putra, kuzala yA kuzala kA putra, nanda maNikAra ke una solaha rogAMtakoMmeM se eka bhI rogaMtaka ko upazAnta karanA cAhe-miTA degA, devAnupriyo ! nanda maNikAra use vipula dhana-sampatti pradAna kregaa| isa prakAra dUsarI bAra, tIsarI bAra ghoSaNA karo / ghoSaNA karake merI yaha AjJA vApisa lauTAo / ' kauTumbika puruSoM ne AjJAnusAra rAjagRha kI galI-galI meM ghoSaNA karake AjJA vApisa sauNpii| rAjagRha nagara meM isa prakAra kI ghoSaNA sUnakara aura hRdaya meM dhAraNa karake vaidya, vaidyaputra, yAvat kuzalaputra hAtha meM zastrakoza lekara, zibikA, goliyA~ aura auSadha tathA bheSaja hAtha meM lekara apane-apane gharoM se nIkale / rAjagRha nagara ke bIcoMbIca hokara nanda maNikAra ke ghara Ae / unhoMne nanda maNikAra ke zarIra ko dekhA aura nanda maNikAra se roga utpanna hone kA kAraNa pUchA / phira udvalana, udvarttana, sneha pAna, vamana, virecana, svedana, avadahana, apasnAna, anuvAsanA, vastikarma se, nirUha dvArA, zirovedha se, takSaNa se, prakSaNa se, zirAveSTa se, tarpaNa se, puTapAka se, pattoM se, chAloM se, veloM se, mUloM se, kaMdoM se, puSpoM se, phaloM se, bIjoM se, zilikA se, goliyoM se, auSadhoM se, bheSajoM se, una solaha rogAMtakoM meM se eka-eka rogAMtaka ko unhoMne zAnta karanA cAhA, parantu ve eka bhI rogAMtaka ko zAnta karane meM samartha na ho sake / bahuta-se vaidya, vaidyaputra, jAnakAra, jAnakAroM ke putra, kuzala aura jaba eka bhI roga ko upazAnta karane meM samartha na hue to thaka gae, khinna hue, yAvat apane-apane ghara lauTa gae / nanda maNikAra usa solaha rogAMtakoM se abhibhUta huA aura nandA puSkariNI meM atIva mUrchita huA / isa kAraNa usane tiryaMcayoni sambandhI Ayu kA bandha kiyA, pradezoM kA bandha kiyA / ArtadhyAna ke vazIbhUta hokara mRtyu ke samaya meM kAla karake usI nandA puSkariNI meM eka meMDhakI kI kuMkha meM meMr3haka ke rUpa meM utpanna huaa| tatpazcAt nanda maNDUka garbha se bAhara nIkalA, anukrama se bAlyAvasthA se mukta huA / usakA jJAna pariNata huA-vaha samajhadAra ho gayA aura yauvanAvasthA ko prApta huA / taba nandA puSkariNI meM ramaNa karatA huA vicarane lagA | nandA puSkariNI meM bahuta-se loga snAna karate hue, pAnI pIte hue aura pAnI bharakara le jAte hue Apasa meM isa prakAra kahate the-'devAnupriya ! nanda maNikAra dhanya hai, jisakI yaha catuSkoNa yAvat manohara puSkIraNI hai, jisake pUrva ke vanakhaNDa meM aneka saikar3oM khambhoM kI banI citrasabhA hai / yAvat nanda maNikAra kA janma aura jIvana saphala hai / ' tatpazcAt bAra-bAra bahuta logoM ke pAsa se yaha bAta sunakara aura mana meM samajha kara usa meMr3haka ko isa muni dIparatnasAgara kRt " (jJAtAdharmakathA)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 104
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 6, aMgasUtra - 6, 'jJAtAdharmakathA ' zrutaskandha/varga/adhyayana / sUtrAMka prakAra kA vicAra utpanna huA jAna par3atA hai ki maiMne isa prakAra ke zabda pahale bhI sUne haiN| isa taraha vicAra karane se, zubha pariNAma ke kAraNa, yAvat jAtismaraNajJAna utpanna ho gyaa| use apanA pUrvajanma acchI taraha yAda ho gayA tatpazcAt usa meMr3haka ko isa prakAra kA vicAra utpanna huA- maiM isI taraha rAjagRha nagara meM nanda nAmaka maNikAra seTha thA-dhana-dhAnya Adi se samRddha thA / usa kAla aura usa samaya meM zramaNa bhagavAna mahAvIra kA Agamana huA / taba maiMne zramaNa bhagavAna mahAvIra ke nikaTa pA~ca aNuvrata aura sAta zikSAvrata rUpa zrAvadharma aMgIkAra kiyA thA / kucha samaya bAda sAdhuoM ke darzana na hone Adi se maiM kisI samaya mithyAtva ko prApta ho gayA / tatpazcAt eka bAra kisI samaya grISmakAla ke avasara para meM tele kI tapasyA karake vicara rahA thaa| taba mujhe puSkariNI khudavAne kA vicAra huA, zreNika rAjA se AjJA lI, nandI puSkariNI khudavAI, vanakhaNDa lagavAye, cAra sabhAeM banavAI, yAvat puSkariNI ke prati Asakti hone ke kAraNa meM nandA puSkariNI meM meMr3haka paryAya meM utpanna huaa| ata eva meM adhanya , apuNya hU~, maiMne puNya nahIM kiyA, ataH maiM nirgrantha pravacana se naSTa huA, bhraSTa huA aura ekadama bhraSTa ho gayA / to aba mere lie yahI zreyaskara hai ki pahale aMgIkAra kiye pA~ca aNuvratoM ko aura sAta zikSAvratoM ko maiM svayaM hI punaH aMgIkAra karake rahU~ / nanda maNikAra ke jIva usa meMr3haka ne isa prakAra vicAra karake pahale aMgIkAra kiye hue pA~ca aNuvratoM aura sAta zikSAvratoM ko punaH aMgIkAra kiyaa| isa prakAra kA abhigraha dhAraNa kiyA Aja se jIvana paryanta mujhe bele-bele kI tapasyA se AtmA ko bhAvita karate hue vicaranA kalpatA hai| pAraNA meM bhI nandA puSkariNI ke paryanta bhAgoM meM, prAsuka hue snAna ke jala se aura manuSyoM ke unmardana Adi dvArA UtAre maila se apanI AjIvikA calAnA kalpatA hai|' abhigraha dhAraNa karake nirantara bele- bele kI tapasyA se AtmA ko bhAvita karatA huA vicarane lagA / he gautama! usa kAla aura usa samaya meM maiM guNazIla caitya meM AyA / vandana karane ke lie parISad nIkalI / usa samaya nandA puSkariNI meM bahuta se jana nahAte, pAnI pIte aura pAnI le jAte hue Apasa meM isa prakAra bAteM karane lage-zramaNa bhagavAna mahAvIra yahIM guNazIla caitya udyAna meM samavasRta hue haiN| so he devAnupriya ! hama caleM aura zramaNa bhagavAna mahAvIra ko vandanA kareM, yAvat upAsanA kreN| yaha hamAre lie ihabhava meM aura parabhava meM hita ke lie evaM sukha ke lie hogA, kSamA aura niHzreyasa ke lie tathA anugAmIpana ke lie hogA / bahuta janoM se yaha vRttAnta sUna kara aura hRdaya meM dhAraNa karake usa meMr3haka ko aisA vicAra, cintana, abhilASA evaM manogata saMkalpa utpanna huA- nizcaya hI zramaNa bhagavAna mahAvIra yahA~ padhAre haiM, to maiM jAUM aura bhagavAna kI vandanA karU~ / aisA vicAra karake vaha dhIre-dhIre nandA puSkariNI se bAhara nIkalA jahA~ rAjamArga thA, vahA~ aayaa| utkRSTa darduragati se calatA huA mere pAsa Ane ke lie kRta saMkalpa huaa| idhara bhaMbhasAra aparamAnA zreNika rAjA ne snAna kiyA evaM kautuka-maMgala-prAyazcitta kiyA / yAvat vaha saba alaMkAroM se vibhUSita huA aura zreSTha hAthI ke skaMdha para ArUr3ha huA / koraMTa vRkSa ke phUloM kI mAlA vAle chatra se, zveta cAmaroM se zobhita hotA huA, azva, hAthI, ratha aura bar3e-bar3e subhaToM ke samUha rUpa caturaMgiNI senA se parivRtta hokara mere caraNoM kI vandanA karane ke lie zIghratApUrvaka A rahA thA / taba vaha meMr3haka zreNika rAjA ke eka azvakizora ke bAeM paika se kucala gayA / usakI A~teM bAhara nIkala gaI ghor3e ke paira se kucale jAne ke bAda vaha meMr3haka zaktihIna, balahIna, vIryahIna aura puruSakAra-parAkrama se hIna ho gayA / 'aba isa jIvana ko dhAraNa karanA zakya nahIM hai / ' aisA jAnakara vaha eka tarapha calA gayA / vahA~ donoM hAtha jor3akara, tIna bAra mastaka para Avartana karake, aMjali karake isa prakAra bolA- arahaMta yAvat nirvANa ko prApta samasta tIrthaMkara bhagavaMtoM ko namaskAra ho| pahale bhI maiMne zramaNa bhagavAna mahAvIra ke samIpa sthUla prANAtipAta, yAvat sthUla parigraha kA samasta parigraha kiyA thA; to aba bhI maiM unhIM bhagavAna ke nikaTa samasta prANAtipAta yAvat samasta parigraha kA pratyAkhyAna karatA hU~; jIvana paryanta ke lie sarva azana, pAna, khAdima aura svAdima-cAroM prakAra ke AhAra kA pratyAkhyAna karatA hU~ / yaha jo merA iSTa aura kAnta zarIra hai, jisake viSaya meM cAhA thA ki ise roga Adi sparza na kareM, ise bhI antima zvAsocchvAsa taka tyAgatA huuN|' isa prakAra kahakara dardura ne pUrNa pratyAkhyAna kiyA / tatpazcAt vaha meMr3haka mRtyu ke samaya kAla karake, yAvat saudharma kalpa meM, dardurAvataMsaka nAmaka vimAna meM, upapAtasabhA meM, darduradeva ke rUpa meM utpanna huA / he gautama ! darduradeva ne isa prakAra vaha divya devarddhi muni dIparatnasAgara kRt " (jJAtAdharmakathA )" AgamasUtra - hinda- anuvAda" Page 105
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 6, aMgasUtra-6, 'jJAtAdharmakathA' zrutaskandha/varga/adhyayana/ sUtrAMka labdha kI hai, prApta kI hai aura pUrNarUpeNa prApta kI hai| bhagavan ! dardura deva kI usa devaloka meM kitanI sthiti hai ? gautama ! cAra palyopama kI sthiti kahI gaI hai| tatpazcAt vaha dardura deva Ayu ke kSaya se, bhava ke kSaya se aura sthiti ke kSaya se turaMta vahA~ se cyavana karake mahAvideha kSetra meM siddha hogA, buddha hogA, yAvat anta karegA / isa prakAra zramaNa bhagavAna mahAvIra ne terahaveM jJAta-adhyayana kA yaha artha kahA hai / jaisA maiMne sUnA vaisA maiM kahatA huuN| adhyayana-13 kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa muni dIparatnasAgara kRt " (jJAtAdharmakathA)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 106
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 6, aMgasUtra-6, 'jJAtAdharmakathA' zrutaskandha/varga/adhyayana/ sUtrAMka adhyayana-14 - tetaliputra sUtra-148 "bhagavan ! yadi zramaNa bhagavAna mahAvIra ne terahaveM jJAta-adhyayana kA yaha artha kahA hai, to caudahaveM jJAtaadhyayana kA zramaNa bhagavAna mahAvIra ne kyA artha kahA hai ?' he jambU ! usa kAla aura usa samaya meM tetalipura nagara thA / usa se bAhara IzAna-dizA meM pramadavana udyAna thA / usa nagara meM kanakaratha rAjA thA / kanakaratha rAjA kI padmAvatI devI thI / kathakaratha rAjA kA amAtya tetaliputra thA / jo sAma, dAma, bheda aura daNDa-ina cAroM nIti kA prayoga karane meM niSNAta thA / tetalipura nagara meM mUSikAradAraka kalAda thA / vaha dhanADhya thA aura kisI se parAbhUta hone vAlA nahIM thA / usakI patnI kA nAma bhadrA thA / usa kalAda mUSikAradAraka kI putrI aura bhadrA kI AtmajA poTTilA thii| vaha rUpa, yauvana aura lAvaNya se utkRSTa aura zarIra se bhI utkRSTa thii| eka bAra kisI samaya poTTilA dArakA snAna karake aura saba alaMkAroM se vibhUSita hokara, dAsiyoM ke samUha se parivRtta hokara, prAsAda ke Upara rahI huI agAsI kI bhUmi meM sone kI geMda se krIr3A kara rahI thI / idhara tetaliputra amAtya snAna karake, uttama azva ke skaMdha para ArUr3ha hokara, bahuta-se subhaToM ke samUha ke sAtha ghur3asavArI ke lie nIkalA / vaha kalAda mUSikadAraka ke ghara ke kucha samIpa hokara jA rahA thA / usa samaya tetaliputra ne mUSikadAraka ke ghara ke kucha pAsa se jAte hue prAsAda kI Upara kI bhUmi para agAsI meM sone kI geMda se krIr3A karatI poTTilA dArikA ko dekhA / dekhakara poTTilA dArikA ke rUpa, yauvana aura lAvaNya meM yAvat atIva mohIta hokara kauTumbika puruSoM ko bulAyA aura unase pUchA-devAnupriyo ! yaha kisakI lar3akI hai ? isakA nAma kyA hai ? taba kauTumbika puruSoM ne tetaliputra se kahA-'svAmin ! yaha kalAda mUSakAradAraka kI putrI, bhadrA kI AtmajA poTTilA nAmaka lar3akI hai / rUpa, lAvaNya aura yauvana se uttama hai aura utkRSTa zarIra vAlI hai|' tatpazcAt tetaliputra ghur3asavArI se pIche lauTA to usane abhyantara-sthAnIya puruSoM ko bulAkara kahA'devAnupriyo ! tuma jAo aura kalAda mUSikAradAraka kI putrI, bhadrA kI AtmajA poTTilA dArikA kI merI patnI ke rUpa meM maMganI karo / taba ve abhyantara-sthAnIya puruSa tetaliputra ke isa prakAra kahane para hRSTa-tuSTa hue / dasoM nakhoM ko milAkara, donoM hAtha jor3akara aura mastaka para aMjali karake vinayapUrvaka Adeza svIkAra kiyA aura mUrSikAradAraka kalAda ke ghara Ae / mUSikAradAraka kalAda ne una puruSoM ko Ate dekhA to vaha huSTa-tuSTa huA, Asana se uTha khar3A huA, sAta-ATha kadama Age gayA; baiThane ke lie AmantraNa kiyA / jaba ve Asana para baiThe, svastha hue aura vizrAma le cUke to mUSikAradAraka ne pUchA-'devAnupriyo ! AjJA dIjie / Apake Ane kA kyA prayojana hai ?' taba una abhyantara-sthAnIya puruSoM ne kalAda mUSikAradAraka se kahA-'devAnupriya ! hama tumhArI putrI, poTTilA dArikA kI tetaliputra kI patnI ke rUpa meM maMganI karate haiM / devAnupriya ! agara tuma samajhate ho ki yaha sambandha ucita hai, prApta yA pAtra hai, prazaMsanIya hai, donoM kA saMyoga sadRza hai, to tetaliputra ko poTilA dArikA pradAna karo / kaho, isake badale kyA zulka diyA jAe ? tatpazcAt kalAda mUSikAradAraka ne una abhyantara-sthAnIya puruSoM se kahA-'devAnupriyo ! yahI mere lie zulka hai jo tetaliputra dArikA ke nimitta se mujha para anugraha kara rahe haiM / usa prakAra kahakara usane unakA vipula azana, pAna, khAdima aura svAdima se tathA puSpa, vastra, gaMdha evaM mAlA aura alaMkAra se satkAra-sammAna karake unheM bidA kiyA / tatpazcAt ve abhyantara-sthAnIya puruSa kalAda mUSikAradAraka ke ghara se nIkale / tetaliputra amAtya ke pAsa pahu~ce / tetaliputra ko yaha pUrvokta artha nivedana kiyA / tatpazcAt kalAda mUSikAradAraka ne anyadA zubha tithi, nakSatra aura muhUrta meM poTTilA dArikA ko snAna karA kara aura samasta alaMkAroM se vibhUSita karake zibikA meM ArUr3ha kiyA / vaha mitroM aura jJAtijanoM se parivRtta hokara apane ghara se nIkalakara, pUre ThATha ke sAtha, tetArapura ke bIcoMbIca hokara tetaliputra amAtya ke pAsa pahu~cA / pahu~ca kara poTTilA dArikA ko svayameva tetaliputra kI patnI ke rUpa meM pradAna kiyaa| muni dIparatnasAgara kRt " (jJAtAdharmakathA)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 107
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 6, aMgasUtra - 6, 'jJAtAdharmakathA ' zrutaskandha/varga/adhyayana / sUtrAMka tatpazcAt tetaliputra ne poTTilA dArikA ko bhAryA ke rUpa meM AI huI dekhI / dekhakara vaha poTTilA ke sAtha paTTa para baiThA / cA~dI-sone ke kalazoM se usane svayaM snAna kiyaa| snAna karake agni meM homa kiyA / tatpazcAt poTTilA bhAryA ke mitrajanoM, jJAtijanoM, nijajanoM, svajanoM, sambandhiyoM evaM parijanoM kA azana, pAna, khAdima, svAdima se tathA puSpa, vastra, gaMdha mAlA aura alaMkAra Adi se satkAra-sammAna karake unheM bidA kiyA / tatpazcAt tetaliputra amAtya poTTilA bhAryA meM anurakta hokara, avirakta Asakta hokara udAra yAvat rahane lagA / sUtra - 149 kanakaratha rAjA rAjya meM, rASTra meM, bala meM, vAhanoM meM, koSa meM, koThAra meM tathA antaHpura meM atyanta Asakta thA, lolupa gRddha aura lAlasAmaya thaa| ata eva vaha jo-jo putra utpanna hote unheM vikalAMga kara detA thaa| kinhIM ke hAtha kI aMguliyA~ kATa detA, kinhIM ke hAtha kA aMgUThA kATa detA, isI prakAra kisI ke paira kI aMguliyA~, paira kA aMgUThA, karNazaSkulI aura kisI kA nAsikApuTa kATa detA thA / isa prakAra usane sabhI putroM ko avayavavikala kara diyA thA / tatpazcAt padmAvatI devI ko eka bAra madhyarAtri ke samaya isa prakAra kA vicAra utpanna huA kanakaratha rAjA rAjya Adi meM Asakta hokara yAvat unake aMga-aMga kATa letA hai, to yadi mere aba putra utpanna ho to mere lie yaha zreyaskara hogA ki usa putra ko meM kanakaratha se chipA kara paaluu-posuuN| padmAvatI devI ne aisA vicAra kiyA aura vicAra karake tetaliputra amAtya ko bulavA kara usase kahA 'he devAnupriya ! kanakaratha rAjA rAjya aura rASTra Adi meM atyanta Asakta hokara saba putroM ko apaMga kara detA hai, ataH maiM yadi aba putra ko janma dU~ to kanakaratha se chipAkara hI anukrama se usakA saMrakSaNa, saMgopana evaM saMvardhana karanA / aisA karane se bAlaka bAlyAvasthA pAra karake yauvana ko prApta hokara tumhAre lie bhI aura mere lie bhI bhikSA kA bhAjana banegA / ' taba tetaliputra amAtya ne padmAvatI ke isa artha ko aMgIkAra kiyA / vaha vApisa lauTa gayA / tatpazcAt padmAvatI devI ne aura poTTilA nAmaka amAtyI ne eka hI sAtha garbha dhAraNa kiyA, eka hI sAtha garbha vahana kiyA aura sAtha-sAtha hI garbha kI vRddhi kii| tatpazcAt padmAvatI devI ne nau mAsa pUrNa ho jAne para dekhane meM priya aura sundara rUpa vAle putra ko janma diyaa| jisa rAtri meM padmAvatI devI ne putra ko janma diyA, usI rAtri meM poTTilA amAtyapatnI ne bhI nau mAsa vyatIta hone para marI huI bAlikA kA prasava kiyaa| usa samaya padmAvatI devI ne apanI dhAyamAtA ko bulAyA aura kahA - 'tuma tetaliputra ke ghara jAo aura gupta rUpa se bulA lAo / ' taba dhAyamAtA ne padmAvatI kA Adeza svIkAra kiyA / vaha antaHpura ke pIchale dvAra se nIkala kara tetaliputra ke ghara phuNcii| vahA~ pahu~cakara donoM hAtha jor3akara usane yAvat kahA- he devAnupriya ! Apa ko padmAvatI devI ne bulAyA hai / ' tetaliputra dhAyamAtA se yaha artha sUnakara aura hRdaya meM dhAraNa karake hRdaya-tuSTa hokara dhAyamAtA ke sAtha apane ghara se nIkalA / antaHpura ke pIchale dvAra se gupta rUpa se usane praveza kiyA / jahA~ padmAvatI devI thI, vahA~ aayaa| donoM hAtha jor3akara devAnupriye! mujhe jo karanA hai, usake lie AjJA diijie|' tatpazcAt padmAvatI devI ne tetaliputra se isa prakAra kahA- tumheM vidita hI hai ki kathakaratha rAjA yAvat saba putroM ko vikalAMga kara detA hai| he devAnupriya ! maiMne bAlaka kA prasava kiyA hai| ataH tuma isa bAlaka ko grahaNa karo - saMbhAlo / yAvat vaha bAlaka tumhAre lie aura mere lie bhikSA kA bhAjana siddha hogaa| aisA kahakara usane vaha bAlaka tetaliputra ke hAthoM meM sauMpa diyA / tatpazcAt tetaliputra ne padmAvatI ke hAtha se usa bAlaka ko grahaNa kiyA aura apane uttarIya vastra se Dha~ka liyA / Dha~ka kara gupta rUpa se antaHpura ke pIchale dvAra se bAhara nIkalA / nIkalakara jahA~ apanA ghara thA aura poTTilA bhAryA thI, vahA~ AyA / Akara poTTilA se isa prakAra kahA- devAnupriya ! kanakaratha rAjA rAjya Adi meM yAvat atIva Asakta hokara apane putroM ko yAvat apaMga kara detA hai aura yaha bAlaka kanakaratha kA putra aura padmAvatI kA Atmaja hai, ata eva devAnupriya ! isa bAlaka kA kanakaratha se gupta rakha kara anukrama se saMrakSaNa, saMgopana aura saMvardhana karanA / isa prakAra kahakara usa bAlaka ko poTTilA ke pAsa rakha diyA aura poTTilA ke pAsa se marI huI lar3akI uThA lI / uThA kara use uttarIya vastra se Dha~ka kara antaHpura ke 1 muni dIparatnasAgara kRt " (jJAtAdharmakathA )" AgamasUtra - hinda- anuvAda" Page 108
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 6, aMgasUtra-6, 'jJAtAdharmakathA' zrutaskandha/varga/adhyayana/ sUtrAMka pIchale choTe dvAra se praviSTa huA aura padmAvatI devI ke pAsa pahu~cA / marI lar3akI padmAvatI devI ke pAsa rakha dI aura vApisa calA gyaa| tatpazcAt padmAvatI kI aMgaparicArikAoM ne padmAvatI devI ko aura vinighAta ko prApta janmI huI bAlikA ko dekhA / kanakaratha rAjA ke pAsa pahu~ca ke donoM hAtha jor3akara isa prakAra kahane lagIM-svAmin ! padmAvatI devI ne mRta bAlikA kA prasava kiyA hai / ' tatpazcAt kanakaratha rAjA ne marI huI lar3akI kA nIharaNa kiyA / bahuta-se mRtaka-sambandhI laukika kArya kiye / kucha samaya ke pazcAt rAjA zoka-rahita ho gayA / tatpazcAt dUsare dina tetaliputra ne kauTumbika puruSoM ko bulAyA / bulAkara kahA-'he devAnupriyo ! zIghra hI cAraka zodhana karo / yAvat dasa dinoM kI sthitipatikA karo-putrajanma kA utsava karo / yaha saba karake merI AjJA mujhe vApisa sauMpo / hamArA yaha bAlaka rAjA kanakaratha ke rAjya meM utpanna haA hai, ata eva isa bAlaka kA nAma kanakadhvaja ho, dhIre-dhIre vaha bAlaka baDA haA, kalAoM meM kazala haA, yauvana ko prApta hokara bhoga bhogane meM samartha ho gyaa| sUtra - 150 kisI samaya poTTilA, tetaliputra ko apriya ho gaI / tetaliputra usakA nAma-gotra bhI sUnanA pasaMda nahIM karatA thA, to darzana aura paribhoga kI to bAta hI kyA ! taba eka bAra madhyarAtri ke samaya poTTilA ke mana meM yaha vicAra AyA- tetaliputra ko maiM pahale priya thI, kintu Ajakala apriya ho gaI hU~ / ata eva tetaliputra merA nAma bhI nahIM sUnanA cAhate, to yAvat paribhoga to cAheMge hI kyA ?' isa prakAra jisake mana ke saMkalpa naSTa ho gae haiM aisI vaha poTTilA cintA meM DUba gaI / tetaliputra ne bhagnamanorathA poTTilA ko cintA meM DUbI dekhakara kahA-'devAnupriye ! bhagnamanoratha mata hoo| tuma merI bhojanazAlA meM vipula azana, pAna, khAdima aura svAdima AhAra taiyAra karavAo aura bahuta-se zramaNoM, brAhmaNoM, atithiyoM aura bhikhAriyoM ko dAna detI-dilAtI huI rahA karo / tetaliputra ke aisA kahane para poTTilA harSita aura saMtuSTa huI / tetaliputra ke isa artha ko aMgIkAra karake pratidina bhojanazAlA meM vaha vipula azana, pAna, khAdima aura svAdima taiyAra karavA kara zramaNoM, brAhmaNoM, atithiyoM aura bhikhAriyoM ko dAna detI aura dilAtI rahatI thI-apanA kAla yApana karatI thii| sUtra - 151 usa kAla aura usa samaya meM IryA-samiti se yukta yAvat gupta brahmacAriNI, bahuzruta, bahuta parivAra vAlI suvratA nAmaka AryA anukrama se vihAra karatI-karatI tetalipura nagara meM AI / Akara yathocita upAzraya grahaNa karake saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karatI huI vicarane lagI / tatpazcAt una suvratA AryA ke eka saMghAr3e ne prathama prahara meM svAdhyAya kiyA aura dUsare prahara meM dhyAna kiyA / tIsare prahara meM bhikSA ke lie yAvat aTana karatI huI ve sAdhvIyA~ tetaliputra ke ghara meM praviSTa huI / poTTilA una AryAoM ko AtI dekhakara hRSTa-tuSTa huI, apane Asana se uTha khar3I huI, vandanA kI, namaskAra kiyA aura vipula azana pAna khAdya aura svAdya-AhAra vaharAyA / AhAra vaharA kara usane kahA- he AryAoM ! maiM pahale tetaliputra kI iSTa, kAnta, priya, manojJa aura maNAma-managamatI thI, kintu aba aniSTa, akAnta, apriya, amanojJa, amaNAma ho gaI huuN| tetaliputra merA nAma-gotra bhI sUnanA nahIM cAhate, darzana aura paribhoga kI to bAta hI dUra ! he AryAoM ! tuma zikSita ho, bahuta jAnakAra ho, bahuta par3hI ho, bahuta-se nagaroM aura grAmoM meM yAvat bhramaNa karatI ho, rAjAoM aura IzvaroM-yuvarAjoM Adi ke gharoM meM praveza karatI ho to he AryAoM! tumhAre pAsa koI cUrNa-yoga, maMtrayoga, kAmaNayoga, hRdayoDDAyana, kAyA kA AkarSaNa karane vAlA, Abhiyogika, vazIkaraNa, kautukakarma, bhUtikarma athavA koI sela, kaMda, chAla, bela, zilikA, golI, auSadha yA bheSaja aisI haiM, jo pahale jAnI ho ? jisase maiM phira tetaliputra kI iSTa ho sakU~ ?' poTTilA dvArA isa prakAra kahane para una AryAoMne apane donoM kAna banda kara lie / unhoMne poTTilA se kahA-'devAnupriye ! hama nirgrantha zramaNiyA~ haiM, yAvat gupta brahmacAriNiyA~ haiM / ata eva aise vacana hameM kAnoM se zravaNa karanA bhI nahIM kalpatA to isa viSaya kA upadeza denA yA AcaraNa karanA to kalpe hI kaise? hA~, devAnupriye ! hama muni dIparatnasAgara kRt " (jJAtAdharmakathA)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 109
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 6, aMgasUtra-6, 'jJAtAdharmakathA' zrutaskandha/varga/adhyayana/ sUtrAMka tumheM adbhuta yA aneka prakAra ke kevaliprarUpita dharma kA bhalIbhA~ti upadeza de sakatI haiN| tatpazcAt poTilA ne una AryAoM se kahA-he AryAo ! maiM Apake pAsa se kevaliprarUpita dharma sUnanA cAhatI hU~ / taba una AryAoM ne poTTilA ko adbhuta yA aneka prakAra ke dharma kA upadeza diyA / poTTilA dharma kA upadeza sUnakara aura hRdaya meM dhAraNa karake hRSTa-tuSTa hokara isa prakAra bolI-'AryAoM ! maiM nirgranthapravacana para zraddhA karatI hU~ / jaisA Apane kahA, vaha vaisA hI hai / ata eva maiM Apake pAsa se pA~ca aNuvrata aura sAta zikSAvrata vAle zrAvaka ke dharma ko aMgIkAra karanA cAhatI huuN|' taba AryAoM ne kahA-'devAnupriye ! jaise sukha upaje, vaisA karo / ' tatpazcAta usa poTrilAne una AryAoM se pA~ca aNavrata, sAta zikSAvratavAlA kevaliprarUpita dharma aMgIkAra kiyA / una AryAoMko vandanA kI, namaskAra kiyA / vandanA namaskAra karake unheM bidA kiyA / tatpazcAt poTTilA zramaNopAsikA ho gaI, yAvat sAdhu-sAdhvIyoM ko prAsuka-acitta, eSaNIya-AdhAkarmAdi doSoM se rahita-kalpanIya azana, pAna, khAdima, svAdima tathA vastra, pAtra, kambala, pAdapoMchana, auSadha, bheSaja evaM prAtihArika-vApisa lauTA dene ke yogya pIDhA, pATa, zayyA-upAzraya aura saMstAraka-bichAne ke lie ghAsa Adi pradAna karatI haI vicarane lgii| sUtra - 152 eka bAra kisI samaya, madhya rAtri meM jaba vaha kuTumba ke viSaya meM cintA karatI jAga rahI thI, taba use vicAra utpanna huA-'maiM pahale tetaliputra ko iSTa thI, aba aniSTa ho gaI hU~; yAvat darzana aura paribhoga kA to kahanA hI kyA hai ? ata eva mere lie suvratA AryA ke nikaTa dIkSA grahaNa karanA hI zreyaskara hai / ' poTTilA dUsare dina prabhAta hone para vaha tetaliputra ke pAsa gaI / jAkara donoM hAtha jor3akara bolI-devAnupriya ! maiMne suvratA AryA se dharma sUnA hai, vaha dharma mujhe iSTa, atIva iSTa hai aura rucikara lagA hai, ataH ApakI AjJA pAkara maiM pravrajyA aMgIka karanA cAhatI huuN| taba tetaliputra ne poTTilA se kahA-'devAnupriye ! tuma muNDita aura pravrajita hokara mRtyu ke samaya kAla kisI bhI devaloka meM deva rUpa se utpanna hoogI, so yadi tuma usa devaloka se Akara mujhe kevaliprarUpita dharma kA pratibodha pradAna karo to maiM tumheM AjJA detA huuN| agara mujhe pratibodha na do to maiM AjJA nahIM detA / taba poTTilA ne tetaliputra ke artha-kathana kA svIkAra kara liyaa| tatpazcAt tetaliputra ne vipula azana, pAna, khAdima aura svAdima AhAra banavAyA / mitroM, jJAtijanoM Adi ko AmaMtrita kiyA / unakA yathocita satkAra-sammAna kiyA / poTilA ko snAna karAyA aura hajAra puruSoM dvArA vahana karane yogya zibikA para ArUr3ha karA kara mitroM tathA jJAtijanoM Adi se parivRtta hokara, samasta Rddhi-lavAjameM ke sAtha yAvat vAdyoM kI dhvani ke sAtha tetaliputra ke madhya meM hokara suvratA sAdhvI ke upAzraya meM AyA / vahA~ Akara suvratA AryA ko vandanA kI, namaskAra kiyA / isa prakAra kahA-'devAnupriye ! yaha merI poTTilA bhAryA mujhe iSTa hai / yaha saMsAra ke bhaya se udvega ko prApta huI hai, yAvat dIkSA aMgIkAra karanA cAhatI hai / so devAnupriye ! maiM Apako ziSyArUpa bhikSA detA huuN| ise Apa aMgIkAra kiijie|' AryA ne kahA-'jaise sukha upaje, vaisA karo; pratibandha mata karo-vilamba na karo |' tatpazcAt suvratA AryA ke isa prakAra kahane para poTTilA hRSTa-tuSTa huI / usane IzAna dizA meM jAkara apane Apa AbharaNa, mAlA aura alaMkAra utAra DAle / svayaM hI paMcamuSTika loca kiyA / jahA~ suvratA AryA thI, vahA~ AI / unheM vandana-namaskAra kiyA / isa prakAra kahA-'he bhagavatI ! yaha saMsAra cAroM ora se jala rahA hai, ityAdi yAvat poTTilA ne dIkSA aMgIkAra karane ke pazcAt gyAraha aMgoM kA adhyayana kiyA / bahuta varSoM taka cAritra kA pAlana kiyA / eka mAsa kI saMlekhanA karake, apane zarIra ko kRza karake, sATha bhakta kA anazana karake, pApakarma kI AlocanA aura pratikramaNa karake, samAdhipUrvaka mRtyu ke avasara para kAla karake vaha kisI devaloka meM devatA ke rUpa meM utpanna huii| sUtra - 153 tatpazcAt kisI samaya kanakaratha rAjA mara gayA / taba rAjA, Izvara, yAvat antima saMskAra karake ve paraspara isa prakAra kahane lage-devAnupriyo ! kanakaratha rAjA ne rAjya Adi meM Asakta hone ke kAraNa apane putroM ko vikalAMga kara diyA hai / devAnupriyo ! hama loga to rAjA ke adhIna haiM, rAjA se adhiSThita hokara rahane vAle haiM aura rAjA ke adhIna rahakara kArya karane vAle haiM, tetaliputra amAtya rAjA kanakaratha kA saba sthAnoM meM aura saba muni dIparatnasAgara kRt " (jJAtAdharmakathA)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 110
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 6, aMgasUtra-6, 'jJAtAdharmakathA' zrutaskandha/varga/adhyayana/ sUtrAMka bhUmikAoM meM vizvAsapAtra rahA hai, parAmarza-vicAra dene vAlA vicAraka hai, aura saba kAma calAne vAlA hai / ata eva hameM tetaliputra amAtya se kumAra kI yAcanA karanI caahie| tetaliputra amAtya ke pAsa Ae / tetaliputra se kahane lage-'devAnupriya ! bAta aisI hai-kanakaratha rAjA rAjya meM tathA rASTra meM Asakta thA / ata eva usane apane sabhI putroM ko vikalAMga kara diyA hai aura hama loga to devAnupriya ! rAjA ke adhIna rahane vAle yAvat rAjA ke adhIna rahakara kArya karane vAle haiM / he devAnupriya ! tuma kanakaratha rAjA ke sabhI sthAnoM meM vizvAsapAtra rahe ho, yAvat rAjyadhUrA ke cintaka ho / yadi koI kumAra rAjalakSaNoM se yukta aura abhiSeka ke yogya ho to hameM do, jisase mahAna-mahAn rAjyAbhiSeka se hama usakA abhiSeka kreN| tatpazcAt tetaliputra ne una Izvara Adi ke isa kathana ko aMgIkAra kiyA / kanakadhvaja kumAra ko snAna karAyA aura vibhUSita kiyA / phira use una Izvara Adi ke pAsa lAyA / lAkara kahA-'devAnupriyo ! yaha kanakaratha rAjA kA putra aura padmAvatI devI kA Atmaja kanakadhvaja kumAra abhiSeka ke yogya hai aura rAjalakSaNoM se sampanna hai| maiMne kanakaratha rAjA se chipAkara usakA saMvardhana kiyA hai / tuma loga mahAna-mahAna rAjyAbhiSeka se isakA abhiSeka kro|' isa prakAra kahakara usane kumAra ke janma kA aura pAlana-poSaNa Adi kA samagra vRttAnta unheM kaha sUnAyA / tatpazcAt una Izvara Adi ne kanakadhvaja kumAra kA mahAn-mahAn rAjyAbhiSeka kiyA / aba kanakadhvaja kumAra rAjA ho gayA, mahAhimavAn aura malaya parvata ke samAna ityAdi yAvat vaha rAjya kA pAlana karatA huA vicarane lagA / usa samaya padmAvatI devI ne kanakadhvaja rAjA ko bulAyA aura bulAkara kahA-putra ! tumhArA yaha rAjya yAvat antaHpura tumheM tetaliputrakI kRpA se prApta hue haiM / yahA~ taka ki svayaM tU bhI tetaliputra ke hI prabhAva se rAjA banA hai| ata eva tU tetaliputra amAtya kA Adara karanA, unheM apanA hitaiSI jAnanA, unakA satkAra karanA, sammAna karanA, unheM Ate dekha kara khar3e honA, unakI upAsanA karanA, unake jAne para pIche-pIche jAnA, bolane para vacanoM kI prazaMsA karanA, unheM Adhe Asana para biThAnA aura unake bhoda kI vRddhi karanA / tatpazcAt kanakadhvaja ne padmAvatI devI ke kathana ko aMgIkAra kiyA / yAvat vaha padmAvatI ke AdezAnusAra tetaliputra kA satkAra-sammAna karane lagA / usane usake bhoga kI vRddhi kara dii| sUtra-154 udhara poTTila deva ne tetaliputra ko bAra-bAra kevaliprarUpita dharma kA pratibodha diyA parantu tetaliputra ko pratibodha huA hI nahIM / taba poTTila deva ko isa prakAra kA vicAra utpanna huA- kanakadhvaja rAjA tetaliputra kA Adara karatA hai, yAvat usakA bhoga bar3hA diyA hai, isa kAraNa tetaliputra bAra-bAra pratibodha dene para bhI dharma meM pratibuddha nahIM hotA / ata eva yaha ucita hogA ki kanakadhvaja ko tetaliputra se viruddha kara diyA jAe / ' deva ne aisA vicAra kiyA aura kanakadhvaja ko tetaliputra se viruddha kara diyA / tadanantara tetaliputra dUsare dina snAna karake, yAvat zreSTha azva kI pITha para savAra hokara aura bahuta-se puruSoM se parivRtta hokara apane ghara se nIkalA / jahA~ kanakadhvaja rAjA thA, usI ora ravAnA huA / tatpazcAt tetaliputra amAtya ko jo-jo bahuta-se rAjA, Izvara, talavara, Adi dekhate ve isI taraha usakA Adara karate, use hitakAraka jAnate aura khar3e hote / hAtha jor3ate aura iSTa, kAnta, yAvat vANI se bolate ve saba usake Age, pIche aura agala-bagala meM anusaraNa karake calate the| vaha tetaliputra jahA~ kanakadhvaja rAjA thA, vahA~ AyA / kanakadhvaja ne tetaliputra ko Ate dekhA, magara dekha kara usakA Adara nahIM kiyA, use hitaiSI nahIM jAnA, khar3A nahIM huA, balki parAGmukha baiThA rahA / taba tetaliputra ne kanakadhvaja rAjA ko hAtha jor3e / taba bhI vaha usakA Adara nahIM karatA huA vimukha hokara baiThA hI rahA / taba tetaliputra kanakadhvaja ko apane se viparIta haA jAnakara bhayabhIta ho gayA / vaha bolA-'kanakadhvaja rAjA mujhase ruSTa ho gayA hai, mujha para hIna ho gayA hai, merA bUrA socA hai / so na mAlUma yaha mujhe kisa bUrI mauta se maaregaa|' isa prakAra vicAra karake vaha Dara gayA, trAsa ko prApta huA, ghabarAyA aura dhIre-dhIre vahA~ se khisaka gayA / usI azva kI pITha para savAra hokara tetaliputra ke madhyabhAga meM hokara apane ghara kI tarapha ravAnA huA / tetaliputra ko ve Izvara muni dIparatnasAgara kRt " (jJAtAdharmakathA)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 111
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 6, aMgasUtra - 6, 'jJAtAdharmakathA ' zrutaskandha/varga/adhyayana / sUtrAMka Adi dekhate haiM, kintu ve pahale kI taraha usakA Adara nahIM karate, use nahIM jAnate, sAmane nahIM khar3e hote, hAtha nahIM jor3ate aura iSTa, kAnta, priya, manojJa, manohara vANI se bAta nahIM krte| Age pIche aura agala-bagala meM usake sAtha nahIM clte| taba tetalipatra apane ghara AyA bAhara kI jo parISad hotI hai, jaise ki dAsa, preSya tathA bhAgIdAra Adi usa bAhara kI parISad ne bhI usakA Adara nahIM kiyA, use nahIM jAnA aura na khar3I huI aura jo Abhyantara parISad hotI hai, jaise ki mAtA, pitA, bhAI, bahina, patnI, putra, putravadhU Adi; usane bhI usakA Adara nahIM kiyA use nahIM jAnA aura na uTha kara khar3I huI / I - tatpazcAt tetaliputra jahA~ usakA apanA vAsagRha thA aura jahA~ zayyA thI, vahA~ aayaa| baiThakara isa prakAra kahane lagA- 'maiM apane ghara se nIkalA aura rAjA ke pAsa gayA / magara rAjA ne Adara-satkAra nahIM kiyA / lauTate samaya mArga meM bhI kisI ne Adara nahIM kiyA / ghara AyA to bAhya parISad ne bhI Adara nahIM kiyA, yAvat Abhyantara parISad ne bhI Adara nahIM kiyA, mAno mujhe pahacAnA hI nahIM, koI khar3A nahIM huaa| aisI dazA meM mujhe apane ko jIvana se rahita kara lenA hI zreyaskara hai| isa prakAra tetaliputra ne vicAra kiyA vicAra karake tAlapuTa viSa apane mukha meM ddaalaa| parantu usa viSa ne saMkramaNa nahIM kiyA tatpazcAt tetaliputra ne nIlakamala ke samAna zyAma varNa kI talavAra apane kandhe para vahana kI; magara usakI dhAra kuMThita ho gii| tatpazcAt tetaliputra azokavATikA meM gayA / vahA~ jAkara usane apane gale meM pAza bA~dhA phira vRkSa para car3hakara vaha pAza vRkSa se bA~dhA / phira apane zarIra ko chor3A kintu rassI TUTa gaI / tatpazcAt tetaliputra ne bahuta bar3I zIlA garadana meM bA~dhI / athAha aura apauruSa jala meM apanA zarIra chor3a diyaa| para vahA~ para vaha jala chichalA ho gyaa| tatpazcAt tetaliputra ne sUkhe ghAsa ke Dhera meM Aga lagAI aura apane zarIra ko usameM DAla diyA / magara vaha agni bhI bujha gaI / I tatpazcAt tetaliputra mana hI mana isa prakAra bolA- zramaNa zraddhA karane yogya vacana bolate haiM, mAhaNa zraddhA karane yogya vacana bolate haiM, maiM hI eka hU~ jo azraddheya vacana kahatA hU~ / maiM putroM sahita hone para bhI putrahIna hU~, kauna mere isa kathana para zraddhA karegA ? maiM mitroM sahita hone para bhI mitrahIna hU~, kauna merI isa bAta para vizvAsa karegA ? isI prakAra dhana, strI, dAsa aura parivAra se sahita hone para bhI maiM inase rahita hU~, kauna merI isa bAta para zraddhA karegA? isa prakAra rAjA kanakadhvaja ke dvArA jisakA bUrA vicArA gayA hai, aise tetaliputra amAtya ne apane mukha meM viSa DAlA, magara viSa ne kucha bhI prabhAva na dikhalAyA, mere isa kathana para kauna vizvAsa karegA ? tetaliputra ne apane gale meM nIlakamala jaisI talavAra kA prahAra kiyA, magara usakI dhAra kuMThita ho gaI, kauna merI isa bAta para zraddhA karegA ? tetaliputra ne apane gale meM phA~sI lagAI, magara rassI TUTa gaI, merI isa bAta para kauna bharosA karegA ? tetaliputra ne gale meM bhArI zIlA bA~dhakara athAha jala meM apane Apako chor3a diyA, magara vaha pAnI chichalA ho gayA, merI yaha bAta kauna mAnegA ? tetaliputra sUkhe ghAsa meM Aga lagAkara usameM kUda gayA, magara Aga bujha gaI, kauna isa bAta para vizvAsa karegA ? isa prakAra tetaliputra bhagnamanoratha hokara hathelI para mukha rakhakara ArttadhyAna karane lagA / taba poTTila deva ne poTTilA ke rUpa kI vikriyA kI / vikriyA karake tetaliputra se na bahuta dUra na bahuta pAsa sthita hokara isa prakAra kahA- he tetaliputra ! Age prapAta hai aura pIche hAthI kA bhaya hai| donoM bagaloM meM aisA aMdhakAra hai ki A~khoM se dikhAI nahIM detA / madhya bhAga meM bANoM kI varSA ho rahI hai / gA~va meM Aga lagI hai aura vana dhadhaka rahA hai / vana meM Aga lagI hai aura gA~va dhadhaka rahA hai, to AyuSman tetaliputra ! hama kahA~ jAeM ? kahA~ zaraNa leM ? abhiprAya yaha hai ki jisake cAroM ora ghora bhaya kA vAyumaNDala ho aura jise kahIM bhI kSema-kuzala na dikhAI de, use kyA karanA cAhie ? usake lie hitakara mArga kyA hai ? tatpazcAt tetaliputra ne poTTila deva se isa prakAra kahA-aho ! isa prakAra sarvatra bhayabhIta puruSa ke lie dIkSA hI zaraNabhUta hai / jaise utkaMThita hue puruSa ke lie svadeza zaraNabhUta hai, bhUkhe ko anna, pyAse ko pAnI, bImAra ko auSadha, mAyAvI ko guptatA, abhiyukta ko vizvAsa upajAnA, thake-mAMde ko vAhana para car3hakara gamana karAnA, tirane ke Icchuka ko jahAja aura zatru kA parAbhava karane vAle ko sahAyakRtya zaraNabhUta hai / kSamAzIla, indriyadamana karane vAle, jitendriya ko inameM se koI bhaya nahIM hotA / muni dIparatnasAgara kRt " (jJAtAdharmakathA )" AgamasUtra - hinda- anuvAda" Page 112
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 6, aMgasUtra-6, 'jJAtAdharmakathA' zrutaskandha/varga/adhyayana/ sUtrAMka tatpazcAt poTTila deva ne tetaliputra amAtya se isa prakAra kahA-'he tetaliputra ! tuma ThIka kahate ho / magara isa artha ko tuma bhalIbhA~ti jAno, dIkSA grahaNa karo / isa prakAra kahakara deva ne dUsarI bAra aura tIsarI bAra bhI aisA hI khaa| kahakara deva jisa dizA se prakaTa haA thA, usI dizA meM vApisa lauTa gyaa| sUtra - 155 tatpazcAt tetaliputra ko zubha pariNAma utpanna hone se, jAtismaraNa jJAna prApti huI / taba tetaliputra ke mana meM isa prakAra kA vicAra utpanna huA-nizcaya hI maiM isa jambUdvIpa nAmaka dvIpa meM, mahAvideha kSetra meM puzkalAvatI vijaya meM puNDarIkiNI rAjadhAnI meM mahApadma nAmaka rAjA thA / phira maiMne sthavira muni ke nikaTa muNDita hokara yAvat caudaha pUrvo kA adhyayana karake, bahuta varSoM taka zramaNaparyAya kA pAlana karake, anta meM eka mAsa kI saMlekhanA karake, mahAzukra kalpa meM deva rUpa se janma liyA / tatpazcAt Ayu kA kSaya hone para maiM usa devaloka se yahA~ tetalipura meM tetaliputra amAtya kI bhadrA nAmaka bhAryA ke putra ke rUpa meM utpanna huA / ataH mere lie, pahale svIkAra kiye hue mahAvratoM ko svayaM hI aMgIkAra karake vicaranA zreyaskara hai / vicAra karake svayaM hI mahAvratoM ko aMgIkAra kiyA / pramadavana udyAna Akara zreSTha azoka vRkSa ke nIce, pRthvIzilApaTTaka para sukhapUrvaka baiThe hue aura vicAraNA karate hue use pahale adhyayana kiye hue caudaha pUrva svayaM hI smaraNa ho Ae / tatpazcAt tetaliputra anagAra ne zubha pariNAma se yAvat tadAvaraNIya karmoM ke kSayopazama se, karmaraja kA nAza karane vAle apUrvakaraNa meM praveza karake uttama kevalajJAna tathA kevaladarzana prApta kiyaa| sUtra-156 usa samaya tetalipura nagara ke nikaTa rahate hue vANavyantara devoM aura deviyoM ne devaduMdubhiyA~ bajAIM / pA~ca varNa ke phUloM kI varSA kI aura divya gIta-gandharva kA ninAda kiyA / tatpazcAt kanakadhvaja rAjA isa kathA kA artha jAnatA haA bolA-nissandeha mere dvArA apamAnita hokara tetaliputra ne muNDita hokara dIkSA aMgIkAra kI hai| ata eva maiM jAUM aura tetaliputra anagAra ko vandanA karU~, namaskAra karU~, aura isa bAta ke lie vinayapUrvaka bAra-bAra kSamAyAcanA karU~ | vicAra karake snAna kiyA / phira caturaMgiNI senA ke sAtha jahA~ pramadavana udyAna thA aura jahA~ tetaliputra anagAra the, vahA~ pahu~cA / vandana-namaskAra kiyaa| isa bAta ke lie vinaya ke sAtha punaH punaH kSamAyAcanA kI / na adhika dUra aura na adhika samIpa-yathAyogya sthAna para baiThakara dharma zravaNa kI abhilASA karatA huA hAtha jor3akara namaskAra karatA huA sammukha hokara vinaya ke sAtha vaha upAsanA karane lgaa| tatpazcAt tetaliputra anagAra ne kanakadhvaja rAjA ko aura upasthita mahatI parISad ko dharma kA upadeza diyaa| usa samaya kanakadhvaja rAjA ne tetaliputra kevalI se dharmopadeza zravaNa kara aura use hRdaya meM dhAraNa karake pA~ca aNuvrata aura sAta zikSAvrata rUpa bAraha prakAra kA zrAvakadharma aMgIkAra kiyA / zrAvakadharma aMgIkAra karake vaha jIva-ajIva Adi tattvoM kA jJAtA zramaNopAsaka ho gyaa| tatpazcAta tetalipatra kevalI bahata varSoM taka kevalIavasthA meM rahakara yAvata siddha hae / he jambU ! isa prakAra zramaNa bhagavAna mahAvIra ne caudahave jJAta-adhyayana kA yaha pUrvokta artha kahA hai / jaisA maiMne sUnA vaisA hI kahA hai| adhyayana-14 kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa muni dIparatnasAgara kRt " (jJAtAdharmakathA)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 113
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 6, aMgasUtra-6, 'jJAtAdharmakathA' zrutaskandha/varga/adhyayana/ sUtrAMka adhyayana-15 - naMdiphala sUtra - 157 'bhagavan ! yadi zramaNa bhagavAna mahAvIra ne caudahaveM jJAta-adhyayana kA yaha artha kahA hai to pandrahaveM jJAtaadhyayana kA zramaNa bhagavAna mahAvIra ne kyA artha kahA hai ?' usa kAla aura usa samaya meM campA nagarI thii| usake bAhara pUrNabhadra caitya thA / jitazatru rAjA thA / dhanya sArthavAha thA, jo sampanna thA yAvat kisI se parAbhUta honevAlA nahIM thA / usa campAnagarI se uttara-pUrva dizAmeM ahicchatrA nagarI thI / vaha dhana-dhAnya Adi se paripUrNa thI / usa ahicchatrA nagarI meM kanakaketu nAmaka rAjA thA / vaha mahAhimavanta parvata ke samAna Adi vizeSaNoM se yukta thaa| kisI samaya dhanya-sArthavAha ke manameM madhyarAtri samaya isa prakAra adhyavasAya, cintita, prArthita, manogata saMkalpa utpanna huA-'vipula mAla lekara mujhe ahicchatrA nagarImeM vyApAra karane jAnA zreyaskara hai| aisA vicAra karake gaNima, dharima, meya, paricchedya mAla grahaNa kiyA / grahaNa karake gAr3I-gAr3e taiyAra kie / taiyAra karake gAr3IgAr3e bhare / kauTumbika puruSoM ko bulAyA / isa prakAra kahA-'devAnupriyo ! tuma jAo / campA ke zRMgATaka yAvat saba mArgoMmeM, galI-galI meM ghoSaNA kara do-'he devAnupriyo ! dhanya-sArthavAha vipula mAla bharakara ahicchatrA nagarImeM vANijya nimitta jAnA cAhatA hai / ata eva he devAnupriyo! jo bhI caraka cIrika carmakhaMDika bhikSAMDa pAMDuraMka gotama govratI gRhIdharmA gRhasthadharma cintana karanevAlA aviruddha viruddha vRddha-tApasa zrAvaka raktapaTa nirgrantha Adi vratavAna yA gRhastha-jo bhI koI-dhanya sArthavAha sAtha ahicchatrA nagarI jAnA cAhe, use dhanya sArthavAha apane sAtha le jAegA jisake pAsa chatarI na hogI use chatarI dilAegA / vaha binA jUtevAle ko jUte dilAegA, jisake pAsa kamaMDalu nahIM hogA use kamaMDalu dilAegA, jisake pAsa pathyadana na hogA use pathyadana dilAegA, jisake pAsa prakSepa na hogA, use prakSepa dilAegA, jo par3a jAegA, bhagna ho jAegA, yA rugNa ho jAegA, usakI sahAyatA karegA aura sukhapUrvaka ahicchatrA nagarI pahuMcAegA-do bAra aura tIna bAra aisI ghoSaNA kara do / ghoSaNA karake merI yaha AjJA vApisa lauTAo-mujhe sUcita karo / ' tatpazcAt una kauTumbika puruSoM ne yAvat isa prakAra ghoSaNA kI-'he campA nagarI ke nivAsI bhagavaMto ! caraka Adi ! sUno, ityAdi kahakara unhoMne dhanya sArthavAha kI AjJA use vApisa sauMpI kauTumbika puruSoM kI pUrvokta ghoSaNA sUnakara campA nagarI ke bahata-se caraka yAvat gRhastha dhanya sArthavA samIpa pahu~ce / taba una caraka yAvat gRhasthoM meM se jinake pAsa jUte nahIM the, unheM dhanya sArthavAha ne jUte dilavAe, yAvat pathyadana dilavAyA / phira unase kahA-'devAnupriyo ! tuma jAo aura campA nagarI ke bAhara udyAna meM merI pratIkSA karate hue Thaharo / ' tadanantara ve pUrvokta caraka yAvat gRhastha pratIkSA karate hue Thahare / taba dhanya sArthavAha ne zubha tithi, karaNa aura nakSatra meM vipula azana, pAna, khAdima aura svAdima bhojana banavAyA / mitroM, jJAtijanoM Adi ko Amantrita karake unheM jimAyA / jimAkara unase anumati lI / gAr3I-gAr3e jutavAye aura phira campA nagarI se bAhara nIkalA / bahuta dUra-dUra para par3Ava na karatA huA arthAt thor3I-thor3I dUra para mArga meM basatA-basatA, sukhajanaka basati ora prAtarAza karatA huA aMga deza ke bIcoMbIca hokara deza kI sImA para jA pahu~cA / gAr3I-gAr3e khole / par3Ava DAlA / phira kauTumbika puruSoM ko bulAkara isa prakAra kahA 'devAnupriyo ! tuma mere sArtha ke par3Ava meM UMce-UMce zabdoM se bAra-bAra udghoSaNA karate hue aisA kaho ki-he devAnupriyo ! Age Ane vAlI aTavI meM manuSyoM kA AvAgamana nahIM hotA aura vaha bahata lambI hai / usa bhAga meM 'nandIphala' nAmaka vRkSa hai / ve gahare hare varNa vAle yAvat pattoM vAle, puSpoM vAle, phaloM vAle, hare, zobhAyamAna aura saundarya se atIva-atIva zobhita haiM / unakA rUpa-raMga manojJa hai yAvat sparza manohara hai aura chAyA bhI manohara hai| kintu he devAnupriyo ! jo koI bhI manuSya una nandIphala vRkSoM ke mUla, kaMda, chAla, patra, puSpa, phala, bIja yA harita kA bhakSaNa karegA athavA unakI chAyA meM bhI baiThegA, use ApAtataH to acchA lagegA, magara bAda meM unakA pariNamana hone para akAla meM hI vaha mRtyu ko prApta ho jAegA / ata eva koI una naMdIphaloM ke mUla Adi kA sevana na kare yAvat unakI chAyA meM vizrAma bhI na kare, jisase akAla meM hI jIvana kA nAza na ho / he devAnupriyo ! tuma dUsare muni dIparatnasAgara kRt " (jJAtAdharmakathA)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 114
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 6, aMgasUtra-6, 'jJAtAdharmakathA' zrutaskandha/varga/adhyayana/ sUtrAMka vRkSoM ke mUla yAvat harita kA bhakSaNa karanA aura unakI chAyA meM vizrAma lenA / isa prakAra kI AghoSaNA kara do| merI AjJA vApisa lauTA do| kauTumbika puruSoM ne AjJAnusAra ghoSaNA karake AjJA vApisa lauTA dii| isake bAda dhanya sArthavAha ne gAr3I-gAr3e jutavAe / jahA~ nandIphala nAmaka vRkSa the, vahA~ A pahu~cA / una nandIphala vRkSoM se na bahuta dUra na samIpa meM par3Ava DAlA / phira dUsarI bAra aura tIsarI bAra kauTumbika puruSoM ko bulAyA aura unase kahA-'devAnupriyo ! tuma loga mere par3Ava meM UMcI-UMcI dhvani se punaH punaH ghoSaNA karate hue kahA ki-'he devAnupriyo ! ve nandIphala vRkSa ye haiM, jo kRSNa varNa vAle, manojJa varNa, gaMdha, rasa, sparza vAle aura manohara chAyA vAle haiM / vahA~ dUsare vRkSoM ke mUla Adi kA sevana karanA aura unakI chAyA meM vizrAma karanA / ' kauTumbika puruSoM ne isI prakAra ghoSaNA karake AjJA vApisa sauNpii| unameM se kinhIM-kinhIM puruSoMne dhanya sArthavAha kI bAta para zraddhA kI, pratIti kI evaM ruci kii| ve dhanya sArthavAha ke kathana para zraddhA karate, una nandIphaloM kA dara hI dara se tyAga karate, dusare vakSoM ke mUla karate the, unhIM kI chAyAmeM vizrAma karate the| unheM tAtkAlika bhadra to prApta na huA, kintu usake pazcAt jyoM-jyoM unakA pariNamana hotA calA tyoM-tyoM ve bAra-bAra sukharUpa pariNata hote cale ge| isI prakAra he AyuSman zramaNoM! jo nirgranthI yAvat pA~ca indriyoM ke kAmabhogoMmeM Asakta nahIM hotA aura anurakta nahIM hotA, vaha isI bhavameM bahuta-se zramaNoM, zramaNiyoM, zrAvakoM, zrAvikAoM kA pUjanIya hotA hai aura paralokameM bhI duHkha nahIM pAtA hai, jaise-hAtha, kAna, nAka Adi kA chedana, hRdaya evaM vRSabhoM kA utpATana, phA~sI Adi / use anAdi ananta saMsAra-aTavI meM 84 yoniyoMmeM bhramaNa nahIM karanA par3atA / vaha anukrama se saMsAra kAntAra pAra kara jAtA hai-siddhi prApta kara letA hai| unameM se jina kitaneka puruSoM ne dhanya sArthavAha kI isa bAta para zraddhA nahIM kI, pratIti nahIM kI, ruci nahIM kI, ve dhanya sArthavAha kI bAta para zraddhA na karate hue jahA~ nandIphala vRkSa the, vahA~ gae / jAkara unhoMne nandIphala vRkSoM ke mUla Adi kA bhakSaNa kiyA aura unakI chAyAmeM vizrAma kiyA / unheM tAtkAlika sukha to prApta huA, kintu bAdameM unakA pariNamana hone para unheM jIvana se mukta honA par3A / isI prakAra he AyuSman zramaNoM ! jo sAdhu -sAdhvI pravrajita hokara pA~ca indriyoM ke viSayabhogoMmeM Asakta hotA hai, vaha una puruSoM kI taraha yAvat hastacchedana, karNacchedana, hRdayotpATananAdi pUrvokta duHkhoM kA bhAgI hotA hai, caturgatirUpa saMsArameM punaH punaH paribhramaNa karatA hai| isake pazcAt dhanya sArthavAha ne gAr3I-gAr3e jutavAe / ahicchatrA nagarI pahu~cA / ahicchatrA nagarI ke bAhara pradhAna udyAnameM par3Ava DAlA, gAr3I-gAr3e khulavA die / phira dhanya sArthavAhane mahAmUlyavAna, rAjA ke yogya upahAra liyA aura bahata puruSoM se parivatta hokara ahicchatrA nagarImeM madhyabhAgameM hokara praveza kiyaa| praveza kara rAjA ke pAsa gayA / vahA~ jAkara donoM hAtha jor3akara mastaka para aMjali karake rAjA kA abhinandana kiyA / abhinandana karane ke pazcAt vaha bahumUlya upahAra usake samIpa rakha diyA / upahAra prApta karake rAjA kanakaketu harSita aura santuSTa huA / usane dhanya sArthavAha ke usa mUlyavAn upahAra ko svIkAra kiyA / dhanya sArthavAha kA satkAra-sammAna kiyA / mApha kara diyA aura use bidA kara diyA / phira dhanya sArthavAha ne apane bhANDa kA vinimaya kiyA / apane mAla ke badale meM dUsarA mAla liyA / tatpazcAt sukhapUrvaka lauTakara campA nagarI meM A pahu~cA / Akara apane mitroM evaM jJAtijanoM Adi se milA aura manuSya sambandhI vipula bhogane yogya bhoga bhogatA huA rahane lgaa| usa kAla aura usa samaya meM sthavira bhagavaMta kA Agamana huA / dhanya sArthavAha unheM vandanA karane ke lie nIkalA / dharmadezanA sUnakara aura jyeSTha putra ko apane kuTumba meM sthApita karake svayaM dIkSita ho gayA / sAmAyika se lekara gyAraha aMgoM kA adhyayana karake aura bahuta varSoM taka saMyama kA pAlana karake, eka mAsa kI saMlekhanA karake, sATha bhakta kA anazana karake anyatara-devaloka meM deva paryAya meM utpanna huaa| devaloka se Ayu kA kSaya hone para mahAvideha kSetra meM siddhi prApta karegA, yAvat janma-maraNa kA anta karegA / isa prakAra he jambU ! zramaNa bhagavAna mahAvIra ne pandrahave jJAta-adhyayana kA yaha artha kahA hai / aisA maiM kahatA huuN| adhyayana-15 kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa muni dIparatnasAgara kRt " (jJAtAdharmakathA)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 115
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 6, aMgasUtra-6, 'jJAtAdharmakathA' zrutaskandha/varga/adhyayana/ sUtrAMka adhyayana-16- aparakaMkA sUtra - 158 'bhagavan ! yadi zramaNa bhagavAna mahAvIra ne pandrahaveM jJAta-adhyayana kA yaha artha kahA hai, to solahave jJAtaadhyayana kA zramaNa bhagavAna mahAvIra ne kyA artha kahA hai ?' jambU ! usa kAla, usa samayameM campA nagarI thI / usa campA nagarI se bAhara IzAna dizA bhAgameM subhUmibhAga nAmaka udyAna thaa| usa campAnagarImeM tIna brAhmaNa-bandhu nivAsa karate the / soma, somadatta aura somabhUti / ve dhanADhya the yAvat Rgveda, sAmaveda, atharvaveda tathA anya brAhmaNazAstroM meM atyanta pravINa the / una tIna brAhmaNoM kI tIna patnIyA~ thIM; nAgazrI, bhUtazrI aura yakSazrI / ve sukumAra hAtha-paira Adi avayavoM vAlI yAvat una brAhmaNoM kI iSTa thIM / ve manuSya sambandhI vipula kAmabhoga bhogatI huI rahatI thiiN| kisI samaya, eka bAra eka sAtha mile hue una tInoM brAhmaNoM meM isa prakAra kA samullApa huA-'devAnupriyo ! hamAre pAsa yaha prabhUta dhana yAvat svApateya-dravya Adi vidyamAna hai / sAta pIr3hiyoM taka khUba diyA jAe, khUba bhogA jAe aura khUba bA~TA jAe to bhI paryApta hai / ata eva he devAnupriyo ! hama logoM kA eka-dUsare ke gharoM meM pratidina bArI-bArI se vipula azana, pAna, khAdima aura svAdima banavA-banavA kara eka sAtha baiThakara bhojana karanA acchA rhegaa| tInoM brAhmaNabandhuoM ne Apasa kI yaha bAta svIkAra kI / ve pratidina eka-dUsare ke gharoM meM pracura azana, pAna, khAdima aura svAdima banavA kara sAtha-sAtha bhojana karane lage / tatpazcAt eka bAra nAgazrI brAhmaNI ke yahA~ bhojana kI bArI AI / taba nAgazrI ne vipula azana, pAna, khAdima aura svAdima bhojana banAyA / sArayukta tUMbA bahuta-se masAle jAla kara aura tela se vyApta kara taiyAra kiyA usa zAka meM se eka bUMda apanI hathelI meM lekara cakhA to mAlUma huA ki yaha khArA, kar3avA, akhAdya aura viSa jaisA hai / yaha jAnakara vaha mana hI mana kahane lagI'mujha adhanyA, puNyahInA, abhAginI, bhAgyahIna, atyanta abhAginI-niMbolI ke samAna anAdaraNIya nAgazrI ko dhikkAra hai, jisane yaha rasadAra tUMbA bahuta-se masAloM se yukta aura tela se chauMkA huA taiyAra kiyA / isake lie bahuta-sA dravya bIgAr3A aura tela kA bhI satyAnAza kiyaa| so yadi merI devarAniyA~ yaha vRttAnta jAneMgI to merI nindA kareMgI / ata eva jaba taka merI devarAniyA~ na jAna pAeM taba taka mere lie yahI ucita hogA ki isa bahuta masAledAra aura sneha se yukta kaTuka tUMbe ko kisI jagaha chipA diyA jAya aura dUsarA sArayukta mIThA tUMbA masAle DAlakara aura bahuta-sA tela se chauMka kara taiyAra kiyA jAe / vicAra karake usa kaTuka zaradaRtu sambandhI tUMbe ko yAvat chipA diyA aura mIThA tUMbA taiyAra kiyaa| ve brAhmaNa snAna karake yAvat sukhAsana para baiThe / unheM vaha pracura azana, pAna, khAdima aura svAdima parosA gayA / bhojana kara cUkane ke pazcAt Acamana karake svaccha hokara aura parama zuci hokara apane-apane kAma meM saMlagna ho gae / tatpazcAt snAna kI huI aura vibhUSita huI una brAhmaNiyoM ne vipula azana, pAna, khAdima aura svAdima AhAra jImA / jImakara ve apane-apane ghara calI giiN| apane-apane kAma meM laga giiN| sUtra - 159 usa kAla aura usa samaya meM dharmaghoSa nAmaka sthavira yAvat bahuta bar3e parivAra ke sAtha campA nAmaka nagarI ke subhUmibhAga udyAna meM padhAre / sAdhu ke yogya upAzraya kI yAcanA karake, yAvat vicarane lge| unheM vandanA karane ke lie parISad nIkalI / sthavira munirAja ne dharma kA upadeza diyA / parISad vApasa calI gii| dharmaghoSa sthavira ke ziSya dharmaruci nAmaka anagAra the / vaha udAra-pradhAna athavA urAla-ugra tapazcaryA karane ke kAraNa pArzvasthoM ke lie ati bhayAnaka lagate the| ve dharmaruci anagAra mAsa-mAsa kA tapa karate hue vicarate the| kisI dina dharmaruci anagAra ke mAsakSamaNa ke pAraNA kA dina AyA / unhoMne pahalI pauruSI meM svAdhyAya kiyA, dUsarI meM dhyAna kiyA ityAdi saba gautamasvAmI samAna kahanA, tIsare prahara meM pAtroM kA pratilekhana karake unheM grahaNa kiyA / dharmaghoSa sthavira se bhikSAgocarI lAne kI AjJA prApta kI yAvat ve campA nagarI meM ucca, nIca aura madhyama kuloM meM bhramaNa karate hue nAgazrI brAhmaNI ke ghara meM praviSTa hue / muni dIparatnasAgara kRt " (jJAtAdharmakathA)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 116
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 6, aMgasUtra-6, 'jJAtAdharmakathA' zrutaskandha/varga/adhyayana/ sUtrAMka taba nAgazrI brAhmaNI ne dharmaruci anagAra ko Ate dekhA / vaha usa bahuta-se masAloM vAle aura tela se yukta tUMbe ke zAka ko nIkAla dene kA yogya avasara jAnakara hRSTa-tuSTa huI aura khar3I hii| bhojanagRha meM gii| usane vaha tikta aura kaDuvA bahuta tela vAlA saba-kA-saba zAka dharmaruci anagAra ke pAtra meM DAla diyA / dharmaruci anagAra 'AhAra paryApta hai| aisA jAnakara nAgazrI brAhmaNI ke ghara se bAhara nIkale / campA nagarI ke bIcoMbIca hokara subhUmibhAga udyAna meM Ae / unhoMne dharmaghoSa sthavira ke samIpa IyApatha kA pratikramaNa karake anna-pAnI kA pratilekhana kiyA / hAtha meM anna-pAnI lekara sthavira guru ko dikhalAyA / usa samaya dharmaghoSa sthavira ne, usa zaradaRtu sambandhI tela se vyApta zAka kI gaMdha se udvigna hokara-parAbhava ko prApta hokara, usa tela se vyApta khAsa meM se eka bUMda tela hAtha meM lI, aura cakhA / taba use tikta, khArA, kar3avA, akhAdya, abhojya aura viSa ke samAna jAnakara dharmaruci anagAra se kahA- devAnupriya ! yadi tuma yaha tela vAlA tUMbe kA khAsa khAoge to tuma asamaya meM hI jIvana se rahita ho jAoge, ata eva he devAnapriya ! tuma isako mata khaanaa| aisA na ho ki asamaya meM hI jAeM / ata eva he devAnupriya ! tuma jAo aura yaha tUMbe kA zAka ekAnta, AvAgamana se rahita, acitta bhUmi meM paraTha do| dUsarA prAsuka aura eSaNIya azana, pAna, khAdya aura svAdya grahaNa karake usakA AhAra kro| tatpazcAt dharmaghoSa sthavira ne aisA kahane para dharmaruci anagAra dharmaghoSa sthavira ke pAsa se nIkale / subhUmibhAga udyAna se na adhika dUra na adhika samIpa unhoMne sthaMDila (bhUbhAga) kI pratilekhanA karake usa tUMbe ke zAka kI bUMda lI aura usa bhUbhAga meM DAlI / tatpazcAt usa zaradaRtu sambandhI tikta, kaTuka aura tela se vyApta zAka kI gaMdha se bahuta-hajAroM kir3iyA~ vahA~ A gaIM / unameM se jisa kIr3I ne jaise hI zAka khAyA, vaise hI vaha asamaya meM hI mRtyu ko prApta huI / taba dharmaruci anagAra ke mana meM isa prakAra kA vicAra utpanna huA-yadi isa zAka kA eka bindu DAlane para aneka hajAra kIr3iyA~ mara gaIM, to yadi maiM sabakA saba yaha zAka bhUmi para DAla dUMgA to yaha bahuta-se prANiyoM, bhUtoM, jIvoM aura sattvoM ke vadha kA kAraNa hogA / ata eva isa zAka ko svayaM hI khA jAnA mere lie zreyaskara hogA / yaha zAka isI zarIra se hI samApta ho jAe / anagAra ne aisA vicAra karake mukhavastrikA kI pratilekhanA kI / mastaka sahita Upara zarIra kA pramArjana kiyA / pramArjana karake vaha zAka svayaM hI, AsvAdana kie binA apane zarIra ke koThe meM DAla liyA / jaise sarpa sIdhA hI bila meM praveza karatA hai, usI prakAra vaha AhAra sIdhA unake udara meM calA gyaa| zarada sambandhI tUMbe kA yAvat telavAlA zAka khAne para dharmaruci anagAra ke zarIrameM, eka muhUrtameM hI usakA zarIrameM vedanA utpanna ho gaI / vaha vedanA utkaTa yAvat dussaha thI / zAka peTameM DAla lene ke pazcAta dharmaruci anagAra sthAmarahita, balahIna, vIryarahita tathA puruSakAra parAkrama se hIna ho gae / 'aba dhAraNa nahIM kiyA jA sakatA' aisA jAnakara unhoMne AcAra ke bhANDa-pAtra eka jagaha rakha die / rakhakara sthaMDIla kA pratilekhana kiyA / pratilekhana karake darbha saMthArA bichAyA, usa para AsIna ho gae / pUrva dizA kI ora mukha karake paryaka Asana se baiThakara, donoM hAtha jor3akara, mastaka para Avartana karake, aMjali karake isa prakAra kahA arihaMtoM yAvat siddhigati ko prApta bhagavaMtoM ko namaskAra ho / mere dharmAcArya aura dharmopadezaka dharmaghoSa sthavira ko namaskAra ho / pahale bhI maiMne dharmaghoSa sthavira ke pAsa sampUrNa prANAtipAta kA jIvana paryanta ke lie pratyAkhyAna kiyA thA, yAvat parigraha kA bhI, isa samaya bhI maiM unhIM bhagavaMtoM ke samIpa sampUrNa prANAtipAta yAvat sampUrNa parigraha kA pratyAkhyAna karatA hU~, jIvana-paryanta ke lie / skaMdaka muni samAna yahA~ jAnanA / yAvat antima zvAsocchvAsa ke sAtha apane isa zarIra kA bhI parityAga karatA hU~ / isa prakAra kahakara AlocanA aura pratikramaNa karake, samAdhi ke sAtha mRtyu ko prApta hue / dharmaghoSa sthavira ne dharmaruci anagAra ko cirakAla se gayA jAnakara nirgrantha zramaNoM ko bulAyA / unase kahA- devAnupriyo ! dharmaruci anagAra ko mAsakhamaNa ke pAraNaka meM yAvat tela vAlA kaTuka tUMbe kA zAka milA thA / use paraThane ke lie vaha bAhara gae the / bahuta samaya ho cUkA hai / ata eva devAnupriya ! tuma jAo aura dharmaruci anagAra kI saba ora mArgaNA-gaveSaNA kro|' muni dIparatnasAgara kRt " (jJAtAdharmakathA)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 117
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 6, aMgasUtra-6, 'jJAtAdharmakathA' zrutaskandha/varga/adhyayana/ sUtrAMka / tatpazcAt zramaNa nirgrathoM ne apane guru kA Adeza aMgIkAra kiyA / ve dharmaghoSa sthavira ke pAsa se bAhara nIkale / saba ora dharmaruci anagAra kI mArgaNA karate hue jahA~ sthaMDilabhUmi thI vahA~ Ae / dekhA-dharmaruci anagAra kA zarIra niSprANa, nizceSTa aura nirjIva par3A hai / unake mukha se sahasA nIkala par3A-'hA hA ! aho ! yaha akArya huaa| isa prakAra kahakara unhoMne dharmaruci anagAra kA parinirvANa hone sambandhI kAyotsarga kiyA aura AcArabhAMDaka grahaNa kiye aura dharmaghoSa sthavira ke nikaTa pahu~ce / gamanAgamana kA pratikramaNa kiyA / pratikramaNa karake bole-ApakA Adeza pA karake hama Apake pAsa se nIkale the / subhUmibhAga udyAna ke cAroM tarapha dharmaruci anagAra kI yAvat sabhI ora mArgaNA karate hue sthaMDilabhUmi meM gae / yAvat jaldI hI yahA~ lauTa Ae haiM / bhagavan ! dharmaruci anagAra kAladharma ko prApta ho gae haiM / yaha unake AcAra-bhAMDa haiN|' sthavira dharmaghoSa ne pUrvazrata meM upayoga lagAyA / upayoga lagAkara zramaNa nirgranthoM ko aura nirgranthiyoM ko lAkara unase kahA-'he Aryo ! nizcaya hI merA antevAsI dharmaruci nAmaka anagAra svabhAva se bhadra yAvata vinIta thaa| vaha mAsakhamaNa kI tapasyA kara rahA thA / yAvata vaha nAgazrI brAhmaNI ke ghara pAraNaka-bhikSA ke lie gayA / taba nAgazrI brAhmaNI ne usake pAtra meM saba-kA-saba kaTaka, viSa-sadRza tUMbe kA zAka uMDela diyA / taba dharmaruci anagAra apane lie paryApta AhAra jAnakara yAvat kAla kI AkAMkSA na karate hue vicarane lage / dharmaruci anagAra bahuta varSoM taka zrAmaNya paryAya pAlakara, AlocanA-pratikramaNa karake samAdhi meM lIna hokara mAla-mAsa meM kAla karake, Upara saudharma Adi devalokoM ko lA~ghakara, yAvat sarvArthasiddha nAmaka mahAvimAna meM devarUpa se utpanna hue haiM / vahA~ jaghanya-utkRSTa bheda se rahita eka hI samAna saba devoM kI taiMtIsa sAgaropama kI sthiti kahI gaI hai / dharmaruci deva kI bhI taiMtIsa sAgaropama kI sthiti huI / vaha usa sarvArthasiddha devaloka se Ayu, sthiti aura bhava kA kSaya hone para cyuta hokara mahAvideha kSetra meM utpanna hokara siddhi prApta kregaa| sUtra-160 to he Aryo ! usa adhanya apuNya, yAvat niMbolI samAna kaTuka nAgazrI brAhmaNI ko dhikkAra hai, jisane tathArUpa sAdhu dharmaruci anagAra ko mAsakhamaNa ke pAraNakameM yAvat tela se vyApta kaTuka, viSAkta tUMbe kA zAka dekara asamayameM hI mAra DAlA / ' tatpazcAt usa nirgrantha zramaNoMne dharmaghoSa sthavira ke pAsa vaha vRttAnta sUnakara aura samajhakara campAnagarI ke zRMgATaka, trika, cauka, catvara, caturmukha rAjamArga, galI Adi mArgoM meM jAkara yAvat bahuta logoM se isa prakAra kahA- dhikkAra hai una yAvat niMbolI samAna kaTuka nAgazrI brAhmaNI ko; jisane usa prakAra ke sAdhu aura sAdhu rUpadhArI mAsakhamaNa kA tapa karanevAle dharmaruci anagAra ko zarada sambandhI yAvat viSa sadRza kaTuka zAka dekara mAra ddaalaa| taba usa zramaNoM se isa vRttAnta ko sUnakara bahuta-se loga Apasa meM isa prakAra kahane lage aura bAtacIta karane lage- dhikkAra hai usa nAgazrI brAhmaNI ko, jisane yAvat muni ko mAra DAlA / ' tatpazcAt ve soma, somadatta aura somabhUti brAhmaNa, campA nagarI meM bahuta-se logoM se yaha vRttAnta sUnakara aura samajhakara, kupita hue yAvat aura misamisAne lage / ve vahIM jA pahu~ce jahA~ nAgazrI thI / unhoMne vahA~ jAkara nAgazrI se isa prakAra kahA-'arI nAgazrI ! aprArthita kI prArthanA karane vAlI ! duSTa aura azubha lakSaNoM vAlI ! nikRSTa kRSNA caturdazI meM janmI huI ! adhanya, apuNya, bhAgyahIne ! abhAginI ! atIva durbhAginI ! niMbolI ke samAna kaTuka ! tujhe dhikkAra hai; jisane tathArUpa sAdhu ko mAsakhamaNa ke pAraNaka meM zarada sambandhI yAvat viSailA zAka vaharA kara mAra DAlA!' isa prakAra kahakara una brAhmaNoM ne UMce-nIce Akroza vacana kahakara Akroza kiyA, UMce-nIce udvaMsatA vacana kahakara udvaMsatA kI, UMce-nIce bhartsanA vacana kahakara bhartsanA kI tathA UMce-nIce nizchoTana vacana kahakara nizchoTanA kI, 'he pApinI ! tujhe pApa kA phala bhugatanA par3egA' ityAdi vacanoM se tarjanA kI aura thappar3a Adi mAra-mAra kara tAr3anA kI / tarjanA aura tAr3anA karake use ghara se nIkAla diyaa| ___ tatpazcAt vaha nAgazrI apane ghara se nIkalI huI campA nagarI meM zRMgATakoM meM, trika meM, catuSka meM, catvaroM tathA caturmukha meM, bahuta janoM dvArA avahelanA kI pAtra hotI huI, kutsA kI jAtI huI, nindA aura gardA kI jAtI huI, muni dIparatnasAgara kRt " (jJAtAdharmakathA)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 118
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 6, aMgasUtra-6, 'jJAtAdharmakathA' zrutaskandha/varga/adhyayana/ sUtrAMka uMgalI dikhA-dikhA kara tarjanA kI jAtI huI, DaMDoM Adi kI mAra se vyathita kI jAtI huI, dhikkArI jAtI huI tathA thUkI jAtI haI na kahIM bhI Thaharane kA ThikAnA pA sakI aura na kahIM rahane kA sthAna pA sakI / Tukar3e-Tukar3e sA~dhe hue vastra pahane, bhojana ke lie sikore kA Tukar3A lie, pAnI pIne ke lie ghar3e kA Tukar3A hAtha meM lie, mastaka para atyanta bikhare bAloM ko dhAraNa kie, jisake pIche makkhiyoM ke jhuMDa bhina-bhinA rahe the, aisI vaha nAgazrI ghara-ghara dehabali ke dvArA apanI jIvikA calAtI huI bhaTakane lgii| tadanantara usa nAgazrI brAhmaNI ko usI bhava meM solaha rogAMtaka utpanna hue / ve isa prakAra-zvAsa kAsa yonizUla yAvat kor3ha / tatpazcAt nAgazrI brAhmaNI ha rogAMtakoM se pIr3ita hokara atIva duHkha ke vazIbhUta hokara, kAlamAsa meM kAla karake chaThI pRthvI meM utkRSTa bAIsa sAgaropama kI sthiti vAle nAraka ke rUpa meM utpanna huii| tatpazcAt naraka se sIdhI nIkala kara vaha nAgazrI matsya yoni meM utpanna huI / vahA~ vaha zastra se vadha karane yogya haI / ata eva dAha kI utpatti se kAlamAsa meM kAla karake, nIce sAtavIM pathvI meM utkaSTa taiMtIsa sAgaropama kI sthiti vAle nArakoM meM nAraka paryAya meM utpanna huI / tatpazcAt nAgazrI sAtavIM pRthvI se nIkala kara sIdhI dUsarI bAra matsya yoni meM utpanna huI / vahA~ bhI usakA zastrI se vadha kiyA gayA aura dAha kI utpatti hone se mRtyu ko prApta hokara punaH nIce sAtavIM pRthvI meM utkRSTa taiMtIsa sAgaropama kI Ayu vAle nArakoM meM utpanna huI / sAtavIM pRthvI se nIkalakara tIsarI bAra bhI matsya yoni meM utpanna huI / vahA~ bhI zastra se vadha karane ke yogya huI / yAvat kAla karake dUsarI bAra chaThI pRthvI meM bAIsa sAgaropama kI utkRSTa Ayu vAle nArakoM meM nAraka rUpa meM utpanna huii| vahA~ se nIkalakara vaha uragayoni meM utpanna huI / isa prakAra gozAlaka samAna saba vRttAnta samajhanA, yAvat ratnaprabhA Adi sAtoM naraka bhUmiyoM meM utpanna huii| vahA~ se nIkalakara yAvat khecaroM kI vividha yoniyoM meM utpanna huii| tatpazcAt khara bAdara pRthvIkAya ke rUpa meM aneka lAkha bAra utpanna huii| sUtra-161 tatpazcAt vaha pRthvIkAya se nIkalakara isI jambUdvIpa meM, bhAratavarSa meM, campA nagarI meM sAgaradatta sArthavAha kI bhadrA bhAryA kI kuMkha meM bAlikA ke rUpa meM utpanna huI / taba bhadrA sArthavAhI ne nau mAsa pUrNa hone para bAlikA kA prasava kiyA / vaha bAlikA hAthI ke tAlu ke samAna atyanta sukumAra aura komala thI / usa bAlikA ke bAraha dina vyatIta ho jAne para mAtA-pitA ne usakA yaha guNa vAlA nAma rakhA-'kyoMki hamArI yaha bAlikA hAthI ke tAle ke samAna atyanta komala hai, ata eva hamArI isa putrI kA nAma sukumAlikA ho| taba usakA sukumAlikA' nAma niyata kara diyaa| tadanantara sukumAlikA bAlikA ko pA~ca dhAvone grahaNa kiyA arthAt pA~ca dhAve usakA pAlana-poSaNa karane lagIM / dUdha pIlAnevAlI dhAva snAna karAnevAlI dhAva AbhUSaNa pahanAnevAlI dhAva godameM lenevAlI dhAva, khelanevAlI dhAva / yAvat eka goda se dUsarI goda meM le jAI jAtI huI vaha bAlikA, parvata kI guphA meM rahI huI caMpakalatA jaise vAyuvihIna pradeza meM vyAghAta rahita bar3hatI hai, usI prakAra sukhapUrvaka bar3hane lagI / tatpazcAt sukumAlikA bAlyAvasthA se mukta huI, yAvat rUpa se, yauvana se aura lAvaNya se utkRSTa aura utkRSTa zarIra vAlI ho gii| sUtra - 162 campA nagarI meM jinadatta nAmaka eka dhanika sArthavAha nivAsa karatA thA / usa jinadatta kI bhadrA nAmaka patnI thI / vaha sukumArI thI, jinadatta ko priya thI yAvat manuSya sambandhI kAmabhogoM kA AsvAdana karatI huI rahatI thI / usa jinadatta sArthavAha kA putra aura bhadrA bhAryA kA udarajAta sAgara nAmaka lar3akA thA / vaha bhI sukumAra eka sundara rUpa meM sampanna thA / eka bAra kisI samaya jinadatta sArthavAha apane ghara se nIkalA / nIkalakara sAgaradatta ke ghara ke kucha pAsa se jA rahA thA / udhara sukumAlikA lar3akI nahA-dhokara, dAsiyoM ke samUha se ghirI huI, bhavana ke Upara chata para suvarNa kI geMda se krIr3A karatI-karatI vicara rahI thii| usa samaya jinadatta sArthavAha ne sukumAlikA lar3akI ko dekhA / sukumAlikA lar3akI ke rUpa para, yauvana para aura lAvaNya para use Azcarya huA / usake muni dIparatnasAgara kRt " (jJAtAdharmakathA)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 119
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 6, aMgasUtra-6, 'jJAtAdharmakathA' zrutaskandha/varga/adhyayana/ sUtrAMka kauTumbika puruSoM ko bulAyA aura pUchA-devAnupriyo ! vaha kisakI lar3akI hai ? usakA nAma kyA hai ? jinadatta sArthavAha ke aisA kahane para ve kauTumbika puruSa harSita aura santuSTa hue / unhoMne hAtha jor3akara isa prakAra uttara diyA-'devAnupriya ! yaha sAgaradatta sArthavAha kI putrI, bhadrA kI AtmajA sukumAlikA nAmaka lar3akI hai / sukumAra hAtha-paira Adi avayavoM vAlI yAvat utkRSTa zarIra vAlI hai|' jinadatta sArthavAha una kauTumbika puruSoM se isa artha ko sUnakara apane ghara calA gayA / phira nahA-dhokara tathA mitrajanoM evaM jJAtijanoM Adi se parivRtta hokara campA nagarI ke madhyabhAga meM hokara sAgaradatta ke ghara thA / taba sAgaradatta sArthavAha ne jinadatta sArthavAha ko AtA dekhA / vaha Asana se uTha khar3A huA / uThakara usane jinadatta ko Asana grahaNa karane ke lie nimaMtrita kiyA / vizrAnta evaM vizvasta hue tathA sukhada Asana para AsIna hue jinadatta se pUchA-'kahie devAnupriya ! Apake Agamana kA kyA prayojana hai ?' taba jinadatta sArthavAha ne sAgaradatta se kahA- devAnapriya ! maiM ApakI patrI, bhadrA sArthavAhI kI AtmajA sakamAlikA kI sAgaradatta kI patnI ke rUpa meM maMganI karatA hU~ / devAnupriya ! agara Apa yaha yukta samajheM, pAtra samajheM, zlAghanIya samajheM aura yaha samajheM ki yaha saMyoga samAna hai, to sukumAlikA sAgaradatta ko dIjie / agara Apa yaha saMyoga iSTa samajhate haiM to devAnupriya ! sukumAlikA ke lie kyA zulka deM ?' uttara meM sAgaradatta ne jinadatta se isa prakAra kahA-'devAnupriya ! sukumAlikA putrI hamArI ikalautI santatI hai, hameM priya hai| usakA nAma sUnane se bhI hameM harSa hotA hai to dekhane kI to bAta hI kyA hai ? ata eva devAnupriya ! maiM kSaNabhara ke lie bhI sukumAlikA kA viyoga nahIM cAhatA / devAnupriya ! yadi sAgara hamArA gRha-jAmAtA bana jAe to maiM sAgaradAraka ko sukumAlikA de dU~ / ' tatpazcAt jinadatta sArthavAha, sAgaradatta sArthavAha ke isa prakAra kahane para apane ghara gayA / ghara jAkara sAgara nAmaka apane putra ko bulAyA aura usase kahA-' he putra ! sAgaradatta sArthavAha ne mujhase aisA kahA hai-' he devAnupriya ! sukumAlikA lar3akI merI priya hai, ityAdi so yadi sAgara merA gRhajAmAtA bana jAe to maiM apanI lar3akI huuN|' jinadatta sArthavAha ke aisA kahane para sAgara putra mauna rahA / tatpazcAt eka bAra kisI samaya zubha tithi, karaNa, nakSatra aura muhUrta meM jinadatta sArthavAha ne vipula azana, pAna, khAdima aura svAdima taiyAra karavAyA / taiyAra kara mitroM, nijajanoM, svajanoM, sambandhIyoM tathA parijanoM ko AmaMtrita kiyA, yAvat jimAne ke pazcAt sammAnita kiyaa| phira sAgara putra ko nahalA-dhUlA kara yAvat saba alaMkAroM se vibhUSita kiyA / puruhasahastravAhinI pAlakI para ArUr3ha kiyA, ArUr3ha karake mitroM evaM jJAtijanoM Adi se parivRtta hokara yAvat pUre ThATha ke sAtha apane ghara se nIkalA | campA nagarI ke madhya bhAga meM hokara jahA~ sAgaradatta ke ghara pahu~ca kara sAgara putra ko pAlakI se nIce UtArA / phira use sAgaradatta sArthavAha ke samIpa le gyaa| tatpazcAt sAgaradatta sArthavAha ne vipula azana, pAna, khAdya aura svAdya bhojana taiyAra karavAyA / yAvat unakA sammAna karake sAgaraputra ko sukumAlikA putrI ke sAtha pATa para biThA kara cA~dI aura sone ke kalazoM se snAna karavAyA / homa karavAyA / homa ke bAda sAgara putra ko sukumAlikA putrI kA pANigrahaNa karavAyA / usa samaya sAgara putra ko sukumAlikA putrI ke hAtha kA sparza aisA pratIta huA mAno koI talavAra ho athavA yAvat murmura Aga ho / itanA hI nahIM balki isase bhI adhika aniSTa hasta-sparza kA vaha anubhava karane lgaa| kintu usa samaya vaha sAgara binA IcchA ke vivaza hokara usa hastasparza kA anubhava karatA haA muharttamAtra baiThA rahA / sAgaradatta sArthavAha ne sAgaraputra ke mAtA-pitA ko tathA mitroM, jJAtijanoM, AtmIya janoM, svajanoM, sambandhIyoM tathA parijanoM ko vipula azana, pAna, khAdima aura svAdima bhojana se tathA puSpa, vastra se sammAnita karake bidA kiyaa| sAgaraputra sukumAlikA ke sAtha jahA~ vAsagRha thA, vahA~ AyA / Akara sukumAlikA ke sAtha zayyA para soyA / sUtra - 163 usa samaya sAgaraputra ne sukumAlikA ke isa prakAra ke aMgasparza ko aisA anubhava kiyA jaise koI talavAra ho, ityAdi / vaha atyanta hI amanojJa aMgasparza kA anubhava karatA rahA / sAgaraputra usa aMgasparza ko sahana na kara muni dIparatnasAgara kRt " (jJAtAdharmakathA)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 120
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 6, aMgasUtra-6, 'jJAtAdharmakathA' zrutaskandha/varga/adhyayana/ sUtrAMka sakatA huA, vivaza hokara, muhUrttamAtra-vahA~ rahA / phira vaha sAgaraputra sukumAlikA dArikA ko sukhapUrvaka gAr3hI nIMda meM soI jAnakara usake pAsa se uThA aura jahA~ apanI zayyA thI, vahA~ Akara apanI zayyA para so gayA / tadanantara sukumAlikA putrI eka muhUrta meM jAga uThI / vaha pativratA thI aura pati meM anurAga vAlI thI, ata eva pati ko apane pArzva-pAsa meM na dekhatI huI zayyA se uThakara vahA~ gaI jahA~ usake pati kI zayyA thI / vahA~ pahu~cakara vaha sAgara ke pAsa so gii| tatpazcAt sAgaradAraka ne dUsarI bAra bhI sukumAlikA ke pUrvokta prakAra ke aMgasparza kA anubhava kiyA / yAvat vaha binA IcchA ke vivaza hokara thor3I dera taka vahA~ rahA / phira sAgaradAraka sukumAlikA ko sukhapUrvaka soI jAnakara zayyA se uThA / apane vAsagRha ughAr3a kara vaha maraNa se athavA mArane vAle puruSa se chuTakArA pAe kAka pakSI kI taraha zIghratA ke sAtha jisa dizA se AyA thA usI dizA meM lauTa gyaa| sUtra-164 sukumAlikA dArikA thor3I dera meM jAgI / vaha pativratA evaM pati meM anurakta thI, ataH pati ko apane pAsa na dekhatI haI zayyA se uThI / usane sAgaradAraka kI saba tarapha mArgaNA karate-karate zayanAgAra kA dvAra khulA dekhA to kahA-'sAgara to cala diyA!' usake mana kA saMkalpa mArA gayA, ata eva vaha hathelI para mukha rakhakara ArttadhyAnacintA karane lagI / tatpazcAt bhadrA sArthavAhI ne kala prabhAta hone para dAsaceTI ko bulAyA aura usase kahA'devAnupriya ! tU jA aura vara-vadhU ke lie mukha-zodhanikA le jA / ' tatpazcAt usa dAsaceTI ne bhadrA sArthavAhI ke isa prakAra kahane para isa artha ko aMgIkAra kiyA / usane mukhazodhanikA grahaNa karake jahA~ vAsagRha thA, vahA~ phuNcii| sukumAlikA dArikA ko cintA karatI dekhakara pUchA-devAnupriya ! tuma bhagnamanoratha hokara cintA kyoM kara rahI ho ? dAsI kA prazna sUnakara sukumAlikA dArikA ne dAsaceTI se isa prakAra kahA-'he devAnupriye ! sAgaradAraka mujhe sukha se soyA jAnakara mere pAsa se uThA aura vAsagRha kA dvAra ughAr3a kara yAvat vApisa calA gayA / tadanantara maiM thor3I dera bAda uThI yAvat dvAra ughAr3A dekhA to maiMne socA-'sAgara calA gyaa| isI kAraNa bhagnamanoratha hokara maiM cintA kara rahI huuN|' dAsaceTI sukumAlikA dArikA ke isa artha ko sUnakara vahA~ gaI jahA~ sAgaradatta thA / vahA~ jAkara usane sAgaradatta sArthavAha se yaha vRttAnta nivedana kiyA / dAsaceTI se yaha vRttAnta sUna-samajha kara sAgaradatta kupita hokara jahA~ jinadatta sArthavAha kA ghara thA, vahA~ pahu~cA / usane jinadatta sArthavAha se isa prakAra kahA'devAnupriya ! kyA yaha yogya hai ? ucita hai ? yaha kula ke anurUpa aura kula ke sadRza hai ki sAgaradAraka sukumAlikA dArikA ko, jisakA koI doSa nahIM dekhA gayA aura jo pativratA hai, chor3akara yahA~ A gayA hai ?' yaha kahakara bahuta-sI khedayukta kriyAeM karake tathA rudana kI ceSTAeM karake usane ulahanA diyaa| taba jinadatta, sAgaradatta ke isa artha ko sUnakara jahA~ sAgaradAraka thA, vahA~ Akara sAgaradAraka se bolA'he putra ! tumane bUrA kiyA jo sAgaradatta ke ghara se yahA~ ekadama cale Ae / ata eva he putra ! jo huA so huA, aba tuma sAgaradatta ke ghara cale jaao| taba sAgaraputrane jinadatta se kahA-'he tAta ! mujhe parvata se giranA svIkAra hai, vRkSa se giranA svIkAra hai, marupradeza meM par3anA svIkAra hai, jala meM DUba jAnA, Aga meM praveza karanA, viSa-bhakSaNa karanA, apane zarIra ko smazAna meM yA jaMgala meM chor3a denA ki jisase jAnavara yA preta khA jAeM, gRdhra-pRSTha maraNa, isI prakAra dIkSA le lenA yA paradeza meM calA jAnA svIkAra hai, parantu maiM nizcaya hI sAgaradatta ke ghara nahIM jaauuNgaa|' usa samaya sAgaradatta sArthavAha ne dIvAra ke pIche se sAgaraputra ke isa artha ko sUna liyA / vaha aisA lajjita huA kI dharatI phaTa jAe to maiM usameM samA jAUM / vaha jinadatta ke ghara se bAhara nIkala AyA / apane ghara AyA / sukumAlikA putrI ko bulAyA aura use apanI goda meM biThalAyA / phira use isa prakAra kahA-'he putrI ! sAgaradAraka ne tujhe tyAga diyA to kyA ho gayA ? aba tujhe maiM aise puruSa ko dU~gA, jise tu iSTa, kAnta, priya aura manojJa hogI / ' isa prakAra kahakara sukumAlikA putrI ko iSTa vANI dvArA AzvAsana dekara use bidA kiyA / tatpazcAt sAgaradatta sArthavAha kisI samaya Upara bhavana kI chata para sukhapUrvaka baiThA huA bAra-bAra rAjamArga ko dekha muni dIparatnasAgara kRt " (jJAtAdharmakathA)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 121
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 6, aMgasUtra-6, 'jJAtAdharmakathA' zrutaskandha/varga/adhyayana/ sUtrAMka rahA thA / usa samaya sAgaradatta ne eka atyanta dIna bhikhArI puruSa ko dekhA / vaha sA~dhe hue Tukar3oM kA vastra pahane thaa| usake sAtha meM sikore kA Tukar3A aura pAnI ke ghar3e kA Tukar3A thA / usake bAla bikhare hue-astavyasta the| hajAroM makkhiyA~ usake mArga kA anusaraNa kara rahI thiiN| tatpazcAt sAgaradatta ne kauTumbika puruSoM ko bulAkara kahA-'devAnupriyo ! tuma jAo aura usa dramaka puruSa ko vipula azana, pAna, khAdya aura svAdya kA lobha dekara ghara ke bhItara lAo / sikore aura ghar3e ke Tukar3e ko eka tarapha phaiMka do / AlaMkArika karma karAo / phira snAna karavAkara, balikarma karavAkara, yAvat sarva alaMkAroM se vibhUSita karo / phira manojJa azana, pAna, khAdya aura svAdya bhojana jimAo / bhojana jimAkara mere nikaTa le aanaa|' taba una kauTumbika puruSoM ne sAgaradatta kI AjJA aMgIkAra kI / ve usa bhikhArI puruSa ke pAsa gae / jAkara usa bhikhArI ko azana, pAna, khAdima aura svAdima bhojana kA pralobhana dekara use apane ghara meM le aae| lAkara usake sikore ke TakaDe ko tathA ghaDe ke ThIkare ko eka tarapha DAla diyaa| sikore kA TakaDA aura ghaDe kA Tukar3A eka jagaha DAla dene para vaha bhikhArI jora-jora se AvAja karake rone-cillAne lgaa| tatpazcAt sAgaradatta ne usa bhikhArI puruSa ke UMce svara se cillAne kA zabda sUnakara aura samajhakara kauTumbika puruSoM ko kahA-'devAnupriyo ! yaha bhikhArI puruSa kyoM jora-jora se cillA rahA hai ?' taba kauTumbika puruSoM ne kahA-'svAmin ! usa sikore ke Tukar3e aura ghaTa ke ThIkare ko eka ora DAla dene ke kAraNa / ' taba sAgaradatta sArthavAha ne una kauTumbika puruSoM se kahA-'devAnupriyo ! tuma usa bhikhArI ke usa sikore aura ghar3e ke khaMDa ko eka ora mata DAlo, usake pAsa rakha do, jisase use pratIta ho / ' yaha sUnakara unhoMne ve Tukar3e usake pAsa rakha die / tatpazcAt una kauTumbika puruSoM ne usa bhikhArI kA alaMkArakarma karavAyA / phira zatapAka aura sahasrapAka tela se abhyaMgana kiyA / suvAsita gaMdhadravya se usake zarIra kA ubaTana kiyA / phira uSNodaka, gaMdhodaka aura zItodaka se snAna karAyA / bArIka aura sukomala gaMdhakASAya vastra se zarIra pauMchA / phira haMsalakSaNa vastra phnaayaa| sarva alaMkAroM se vibhUSita kiyA / vipula azana, pAna, khAdima aura svAdima bhojana karavAyA / bhojana ke bAda use sAgaradatta ke samIpa le gae / tatpazcAt sAgaradatta ne sukumAlikA dArikA ko snAna karAkara yAvat samasta alaMkAroM se alaMkRta karake, usa bhikhArI puruSa se isa prakAra kahA-'he devAnupriya ! yaha merI putrI mujhe iSTa hai / ise maiM tumhArI bhAryA ke rUpa meM detA huuN| tuma isa kalyANakAriNI ke lie kalyANakArI honA / usa dramaka puruSa ne sAgaradatta kI yaha bAta svIkAra kara lI / sukumAlikA dArikA ke sAtha vAsagRha meM praviSTa huA aura sukumAlikA dArikA ke sAtha eka zayyA meM soyA / usa samaya usa dramaka puruSa ne sukumAlikA ke aMgasparza ko usI prakAra anubhava kiyA / yAvat vaha zayyA se uThakara zayanAgAra se bAhara nIkalA / apanA vahI sikore kA Tukar3A aura ghar3e kA Tukar3A le karake jidhara se AyA thA, udhara hI aisA calA gayA mAno kasAIkhAne se mukta huA ho yA marane vAle puruSa se chUTakArA pAkara kAka bhAgA ho / 'vaha dramaka puruSa cala diyA / ' yaha socakara sukumAlikA bhagnamanoratha hokara yAvat cintA karane lgii| sUtra - 165 tatpazcAt bhadrA sArthavAhI ne dUsare dina prabhAta hone para dAsaceTI ko bulAyA / pUrvavat kahA-taba sAgaradatta usI prakAra saMbhrAnta hokara vAsagRha meM AyA / sukumAlikA ko goda meM biThAkara kahane lagA-'he putrI ! tU pUrvajanma meM kie hiMsA Adi duSkRtyoM dvArA upArjita pApakarmoM kA phala bhoga rahI hai / ata eva beTI ! bhagnamanoratha hokara yAvata cintA mata kara / he patrI ! merI bhojanazAlA meM taiyAra hae vipala azana, pAna, khAdya aura svAdya AhAra ko (poTTilA kI taraha) yAvat zramaNoM Adi ko detI huI raha / taba sukumAlikA dArikA ne yaha bAta svIkAra kii| svIkAra karake bhojanazAlA meM vipula azana, pAna, khAdya aura svAdya AhAra detI-dilAtI huI rahane lagI / usa kAla aura usa samaya meM gopAlikA nAmaka bahuzruta AryA, jaise tetaliputra nAmaka adhyayana meM suvratA sAdhvI ke viSaya meM kahA hai, usI prakAra padhArI / unake saMghAr3e ne yAvat sukumAlikA ke ghara meM praveza kiyA / sukumAlikA ne muni dIparatnasAgara kRt " (jJAtAdharmakathA)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 122
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 6, aMgasUtra-6, 'jJAtAdharmakathA' zrutaskandha/varga/adhyayana/ sUtrAMka yAvat AhAra vaharA kara isa prakAra kahA-'he AryAoM ! maiM sAgara ke lie aniSTa hU~, yAvat amanojJa hU~ | jisajisa ko bhI maiM dI gaI, usI-usI ko aniSTa yAvat amanojJa huI hU~ | AryAo ! Apa bahuta jJAna vAlI ho / isa prakAra poTTilA ne jo kahA thA, vaha saba jAnanA / Apane koI maMtra-taMtra Adi prApta kiyA hai, jisase maiM sAgaradAraka ko iSTa, kAnta yAvat priya ho jAUM ? AryAoM ne usI prakAra-suvratA kI AryAoM ke samAna-uttara diyaa| taba vaha zrAvikA ho gaI / usane dIkSA aMgIkAra karane kA vicAra kiyA aura usI prakAra sAgaradatta sArthavAha se dIkSA kI AjJA lI / yAvat vaha gopAlikA AryA ke nikaTa dIkSita huI / tatpazcAt vaha sukumAlikA AryA ho gii| IryAsamiti se sampanna yAvat brahmacAriNI huI aura bahuta-se upavAsa, belA, telA Adi kI tapasyA karatI huI vicarane lagI / tatpazcAt sukumAlikA AryA kisI samaya, eka bAra gopAlikA AryA ke pAsa gii| jAkara unheM vandana kiyA, namaskAra kiyA / isa prakAra kahA- he AryA ! maiM ApakI AjJA pAkara campA nagarI se bAhara, subhUmibhAga udyAna se na bahuta dUra aura na bahuta samIpa ke bhAga meM bele-bele kA nirantara tapa karake, sUrya ke sammukha AtApanA letI huI vicaranA cAhatI huuN| taba una gopAlikA AryA ne sukumAlikA AryA se isa prakAra kahA-'he Arye ! hama nirgrantha zramaNiyA~ haiM, IryAsamitivAlI yAvat gupta brahmacAriNI haiN| ata eva hamako gA~va yAvat sanniveza se bAhara jAkara bele-bele kI tapasyA karake yAvat vicaranA nahIM klptaa| kintu vAr3ase ghire hue upAzraya andara hI, saMghATIse zarIra AcchAdita karake yA sAdhvIyoM ke parivAra ke sAtha rahakara, pRthvI para donoM padatala samAna rakhakara AtApanA lenA kalpatA hai|' taba sukumAlikA ko gopAlikA AryA kI isa bAta para zraddhA nahIM huI, pratIti nahIM huI, ruci nahIM huI / vaha subhUmibhAga udyAna se kucha samIpameM nirantara bele-bele kA tapa karatI huI yAvat AtApanA letI huI vicarane lgii| sUtra - 166 ____ campA nagarI meM lalitA eka goSThI nivAsa karatI thii| rAjAne use IcchAnusAra vicaraNa karane kI chUTa de rakhI thii| vaha TolI mAtA-pitA Adi svajanoM kI paravAha nahIM karatI thI / vezyA kA ghara hI usakA ghara thA / vaha nAnA prakAra kA avinaya karane meM uddhata thI, vaha dhanADhya logoM kI TolI thI aura yAvat kisI se dabatI nahIM thii| usa campAnagarImeM devadattA gaNikA rahatI thI / vaha sukumAla thI / aMDaka adhyayana anusAra samajha lenA / eka bAra usa lalitA goSThI ke pA~ca goSThika puruSa devadattA gaNikA ke sAtha, subhUmibhAga udyAna kI lakSmI kA anubhava kara rahe the / unameM se eka goSThika puruSa ne devadattA gaNikA ko apanI goda meM biThAyA, eka ne pIche se chatra dhAraNa kiyA, eka ne usake mastaka para puSpoM kA zikhara racA, eka usake paira raMgane lagA aura eka usa para cAmara Dhone lagA usa sukumAlikA AryA ne devadattA gaNikA ko pA~ca goSThika puruSoM ke sAtha ucca koTi ke manuSya sambandhI kAmabhoga bhogate dekhA / use isa prakAra kA saMkalpa utpanna huA-'aho ! yaha strI pUrva meM AcaraNa kiye hue zubha karmoM kA phala anubhava kara rahI hai / so yadi acchI taraha se AcaraNa kiye gaye isa tapa, niyama aura brahmacarya kA kucha bhI kalyANakArI phala-vizeSa ho, to maiM bhI AgAmI bhava meM isI prakAra ke manuSya sambandhI kAmabhogoM ko bhogatI haI vicarU~ / usane isa prakAra nidAna kiyA / nidAna karake AtApanAbhUmi se vApisa lauttii| sUtra-167 tatpazcAt sukumAlikA AryA zarIrabakuza ho gaI, arthAt zarIra ko sApha-sutharA-suzobhana rakhanemeM Asakta ho gii| vaha bAra-bAra hAtha dhotI, paira dhotI, mastaka dhotI, mu~ha dhotI, stanAntara dhotI, bagaleM dhotI tathA gupta aMga dhotI / jisa sthAna para khar3I hotI yA kAyotsarga karatI, sotI, svAdhyAya karatI, vahA~ bhI pahale hI jamIna para jala chir3akatI thI aura phira khar3I hotI, kAyotsarga karatI, sotI yA svAdhyAya karatI thI / taba una gopAlikA AryA ne sukumAlikA AryA se kahA-hama nirgrantha sAdhvIyA~ haiM, IryAsamiti se sampanna yAvat brahmacAriNI haiM / hameM zarIrabakuza honA nahIM kalpatA, kintu he Arye ! tuma zarIrabakuza ho gaI ho, bAra-bAra hAtha dhotI ho, yAvat phira svAdhyAya Adi karatI ho / ata eva tuma bakuzacAritra rUpa sthAna kI AlocanA karo, yAvat prAyazcitta aMgIkAra karo / ' muni dIparatnasAgara kRt " (jJAtAdharmakathA)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 123
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 6, aMgasUtra-6, 'jJAtAdharmakathA' zrutaskandha/varga/adhyayana/ sUtrAMka taba sukumAlikA AryA ne gopAlikA AryA ke isa artha kA Adara nahIM kiyA, use aMgIkAra nahIM kiyaa| vacana anAdara karatI huI aura asvIkAra karatI huI usI prakAra rahane lagI / tatpazcAt dUsarI AryAeM sukumAlikA AryA kI bAra-bAra avahelanA karane lagIM, yAvat anAdara karane lagIM aura bAra-bAra isa anAcAra ke lie use rokane lagI / nirgrantha zramaNiyoM dvArA avahelanA kI gaI aura rokI gaI usa sukumAlikA ke mana meM isa prakAra kA vicAra yAvat manogata saMkalpa utpanna huA-'jaba maiM gRhasthAvAsa meM vasatI thI, taba maiM svAdhIna thI / jaba maiM muNDita hokara dIkSita huI taba maiM parAdhIna ho gaI / pahale ye zramaNiyA~ merA Adara karatI thIM kintu aba Adara nahIM karatI haiN| ata eva kala prabhAta hone para gopAlikA ke pAsa se nIkalakara, alaga upAzraya meM jA karake rahanA mere lie zreyaskara hogaa|' usane aisA vicAra karake dUsare dina prabhAta hone para gopAlikA AryA ke pAsa se nIkalakara alaga upAzraya meM jAkara rahane lgii| tatpazcAta koI manA karane vAlA na hone se evaM rokane vAlA na hone se sakamAlikA svacchaMdabaddhi hokara bAra-bAra hAtha dhone lagI yAvat jala chir3akakara kAyotsarga Adi karane lgii| vaha pArzvastha ho gii| pArzvastha kI taraha vihAra karane-rahane lagI / vaha avasanna ho gaI aura Alasyamaya vihAra vAlI ho gii| kuzIlA kuzIloM ke samAna vyavahAra karane vAlI ho gaI / saMsaktA aura saMsakta-vihAriNI ho gaI / isa prakAra usane bahuta varSoM taka sAdhvI-paryAya kA pAlana kiyA / anta meM ardha mAsa kI saMlekhanA karake, apane anucita AcaraNa kI AlocanA aura pratikramaNa kiye binA hI kAla-mAsa meM kAla karake, IzAna kalpa meM, kisI vimAna meM devagaNikA ke rUpa meM utpanna huI / vahA~ sukumAlikA devI kI bhI nau palyopama kI sthiti huii| sUtra - 168 usa kAla usa samaya meM isI jambUdvIpa nAmaka dvIpameM, bharatakSetrameM pA~cAla dezameM kAmpilyapura nAmaka nagara thA / (varNana) vahA~ drapada rAjA thA / (varNana) drapada rAjA kI calanI nAmaka paTarAnI thI aura dhaSTadyamna nAmaka kamAra yuvarAja thA / sukumAlikA devI usa devaloka se, Ayu bhava aura sthiti ko samApta karake yAvat devIzarIra kA tyAga karake isI jambUdvIpa meM, bharatavarSa meM, paMcAla janapada meM, kAmpilyapura nagara meM drupada rAjA kI culanI rAnI kI kuMkha meM lar3ake ke rUpa meM utpanna huI / tatpazcAt culanI devI ne nau mAsa pUrNa hone para yAvat putrI ko janma diyaa| tatpazcAt bAraha dina vyatIta ho jAne para usa bAlikA kA aisA nAma rakhA gayA-'kyoMki yaha bAlikA drupada rAjA kI putrI hai aura culanI rAnI kI AtmajA hai, ataH hamArI isa bAlikA kA nAma 'draupadI' ho / taba usakA guNaniSpanna nAma 'draupadI' rakhA / tatpazcAt pA~ca dhAyoM dvArA grahaNa kI huI vaha draupadI dArikA parvata kI guphA meM sthita vAyu Adi ke vyAghAta se rahita campakalatA ke samAna sukhapUrvaka bar3hane lagI / vaha zreSTha rAjakanyA bAlyAvasthA se mukta hokara yAvat utkRSTa zarIra vAlI bhI ho gii| rAjavarakanyA draupadI ko eka bAra antaHpura kI rAniyoM ne snAna karAya yAvat sarva alaMkAroM se vibhUSita kiyA / phira drupada rAjA ke caraNoM kI vandanA karane ke lie usake pAsa bhejA / taba zreSTha rAjakumArI draupadI drupada rAjA ke pAsa gii| usane drupada rAjA ke caraNoM kA sparza kiyA / tatpazcAt drupada rAjA ne draupadI dArikA ko apanI goda meM biThAyA / phira rAjavarakanyA draupadI ke rUpa, yauvana aura lAvaNya ko dekhakara use vismaya huA / usane rAja-varakanyA draupadI se kahA- he putrI ! maiM svayaM kisI rAjA athavA yuvarAja kI bhAryA ke rUpa meM tujhe dUMgA to kauna jAne vahA~ tU sukhI ho yA duHkhI ? mujhe z2indagIbhara hRdaya meM dAha hogA / ata eva he putrI ! maiM Aja terA svayaMvara racatA huuN| ata eva tU apanI IcchA se jisa kisI rAjA yA yuvarAja kA varaNa karegI, vahI terA bhartAra hogaa| isa prakAra kahakara iSTa, priya aura manojJa vANI se draupadI ko AzvAsana diyA / AzvAsana dekara bidA kara diyaa| sUtra - 169 tatpazcAt drupada rAjA ne dUta bulavAkara usase kahA-devAnupriya ! tuma dvAravatI nagarI jAo / vahA~ tuma kRSNa vAsudeva ko, samudravijaya Adi dasa dasAroM ko, baladeva Adi pA~ca mahAvIroM ko, ugrasena Adi solaha hajAra muni dIparatnasAgara kRt " (jJAtAdharmakathA)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 124
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 6, aMgasUtra-6, 'jJAtAdharmakathA' zrutaskandha/varga/adhyayana/ sUtrAMka rAjAoM ko, pradyumna Adi sAr3he tIna koTi kumAroM ko, zAmba Adi sATha hajAra durdAntoM ko, vIrasena Adi ikkIsa hajAra vIra puruSoM ko, mahAsena Adi chappana hajAra balavAna varga ko tathA anya bahuta-se rAjAoM, yuvarAjoM, talavara, mADaMbika, kauTumbika, ibhya, zreSThI, senApati aura sArthavAha prabhRti ko donoM hAtha jor3akara, dasoM nakha milAkara mastaka para Avarttana karake, aMjali karake aura 'jaya-vijaya' zabda kahakara badhAnA / abhinandana karake isa prakAra kahanA-'he devAnupriyo ! kAmpilyapura nagara meM drupada rAjA kI putrI, culanI devI kI AtmajA aura rAjakumAra dhRSTadyumna kI bhaginI zreSTha rAjakumArI draupadI kA svayaMvara hone vAlA hai / ata eva he devAnupriyo ! Apa saba drupada rAjA para anugraha karata hue, vilamba kie binA kAmpilyapura nagara meM padhAranA / / tatpazcAt dUta ne donoM hAtha jor3akara yAvat mastaka para aMjali karake drupada rAjA kA yaha artha vinaya ke sAtha svIkAra kiyA / apane ghara Akara koTumbika puruSoM ko bulAkara kahA-'devAnupriyo ! zIghra hI cAra ghaMTAoM vAlA azvaratha jotakara upasthita kro|' kauTumbika puruSoM ne yAvat ratha upasthita kiyA / tatpazcAt snAna kiye hue aura alaMkAroM se vibhUSita zarIra vAle usa dUta ne cAra ghaMTAoM vAle azvaratha para AhoraNa kiyA / ArohaNa karake taiyAra hae astra-zastradhArI bahuta-se puruSoM ke sAtha kAmpilyapara nagara ke madhyabhAga se hokara nIkalA / paMcAla deza ke madhya bhAga meM hokara deza kI sImA para AyA / phira surASTra janapada ke bIca meM hokara jidhara dvAravatI nagarI thI, udhara calA / dvAravatI nagarI ke madhya meM praveza karake jahA~ kRSNa vAsudeva kI bAharI sabhI thI, vahA~ AyA / cAra ghaMTAoM vAle azvaratha ko rokA / phira manuSyoM ke samUha se parivRtta hokara paidala calatA huA kRSNa vAsudeva ke pAsa pahu~cA / kRSNa vAsudeva ko, samudravijaya Adi dasa dasAroM ko yAvat mahAsena Adi chappana hajAra balavAna varga ko donoM hAtha jor3akara drupada rAjA ke kathanAnusAra abhinandana karake yAvat svayaMvara meM padhArane kA nimaMtraNa diyaa| tatpazcAt kRSNa vAsudeva usa dUta se vaha vRttAnta sUnakara aura samajhakara prasanna hae, yAvat ve harSita evaM santuSTa hue / unhoMne usa dUta kA satkAra kiyA, sammAna kiyA / pazcAt use bidA kiyA / tatpazcAt kRSNa vAsudeva ne kauTumbika puruSa ko bulAyA / usase kahA-'devAnupriya ! jAo aura sudharmA sabhA meM rakhI huI sAmudAnika bherI bajAo / ' taba usa kauTumbika puruSa ne donoM hAtha jor3akara mastaka para aMjali karake kRSNa vAsudeva ke isa artha ko aMgIkAra kiyA / jahA~ sudharmA sabhA meM sAmudAnika bherI thI, vahA~ Akara jora-jora ke zabda se use tAr3ana kiyA / tatpazcAt usa sAmudAnika bherI ke tAr3ana karane para samudravijaya Adi dasa dasAra yAvat mahAsena Adi chappana hajAra balavAna nahA-dhokara yAvat vibhUSita hokara apane-apane vaibhava ke anusAra Rddhi evaM satkAra ke anusAra koI-koI yAvat koI-koI paidala cala kara jahA~ kRSNa vAsudeva the, vahA~ pahu~ce / donoM hAtha jor3akara sabane kRSNa vAsudeva kA jaya-vijaya ke zabdoM se abhinandana kiyaa| ___ tatpazcAt kRSNa vAsudevane kauTumbika puruSoM ko bulAkara isa prakAra kahA-he devAnupriyo ! zIghra hI paTTAbhiSeka kiyA hastIratna ko taiyAra karo tathA ghor3oM hAthiyoM yAvat yaha AjJA sUnakara kauTumbika puruSoMne tadanusAra kArya karake AjJA vApisa sauMpI / tatpazcAt kRSNa vAsudeva majjanagRha meM gae / motiyoM ke gucchoM se manohara-yAvat aMjanagiri ke zikhara ke samAna gajapati para ve narapati ArUr3ha hue / tatpazcAt kRSNa vAsudeva samudra-vijaya Adi dasa dasAroM ke sAtha yAvat anaMgasenA Adi kaIM hajAra gaNikAoM ke sAtha parivRtta hokara, pUre ThATha ke sAtha yAvat vAdyoM kI dhvani ke sAtha dvAravatI nagarI ke madhya meM hokara nIkale / surASTra janapada ke madhya meM hokara deza kI sImA para pahu~ce / paMcAla janapada ke madhya meM hokara jisa ora kAmpilyapura nagara thA, usI ora jAne ke lie udyata hue| sUtra-170 tatpazcAt drupada rAjA ne dUsare dUta ko bulAkara usase kahA- devAnupriya ! tuma hastinApura nagara jAo / vahA~ tuma putroM sahita pANDu rAjA ko-unake putra yudhiSThira, bhIma, arjuna, nakula aura sahadeva ko, so bhAiyoM sameta duryodhana ko, gAMgeya, vidura, droNa, jayadratha, zakuni, karNa aura azvatthAmA ko donoM hAtha jor3akara yAvat mastaka para aMjali karake usI prakAra kahanA, yAvat-samaya para svayaMvara meM padhArie / tatpazcAt dUta ne hastinApura jAkara prathama muni dIparatnasAgara kRt " (jJAtAdharmakathA)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 125
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 6, aMgasUtra-6, 'jJAtAdharmakathA' zrutaskandha/varga/adhyayana/ sUtrAMka dUta ke samAna zrIkRSNa ko kahA thA / taba jaisA kRSNa vAsudeva ne kiyA, vaisA hI pANDu rAjA ne kiyA / vizeSatA yaha hai ki hastinApura meM bherI nahIM thI / yAvat kAmpilyapura nagara kI ora gamana karane ko udyata hue / isI krama se tIsare dUta ko campA nagarI bhejA aura usase kahA-tuma vahA~ jAkara aMgarAja kRSNa ko, sellaka rAjA ko aura naMdIrAja ko donoM hAtha jor3akara yAvat kahanA ki svayaMvara meM padhArie / cauthA dUta zuktimatI nagarI bhejA aura use Adeza diyA-tuma damaghoSa ke putra aura pA~ca sau bhAiyoM se parivRtta zizupAla rAjA ko hAtha jor3akara usI prakAra kahanA, yAvat svayaMvara meM padhArie / pA~cavA dUta hastizIrSa kahA-tuma damadaMta rAjA ko hAtha jor3akara usI prakAra kahanA yAvat svayaMvara meM padhArie / chaThA dUta mathurA nagarI bhejA / usase kahA-tuma dhara nAmaka rAjA ko hAtha jor3akara yAvat kahanA-svayaMvara meM pdhaarie| sAtavA~ dUta rAjagRha nagara bhejA / usase kahA-tuma jarAsindhu ke putra sahadeva rAjA ko hAtha jor3akara usI prakAra kahanA yAvat svayaMvara meM padhArie / AThavA~ dUta kauNDinya nagara bhejA / usase kahA-tuma bhISmaka ke putra rukmI rAjA ko hAtha jor3akara usI prakAra kahanA, yAvat svayaMvara meM padhArie |nauvaaN dUta virATanagara bhejA / usase kahA-tuma sau bhAiyoM sahita kIcaka rAjA ko hAtha joDakara usI prakAra kahanA, yAvat svayaMvara meM padhAro / dasavA~ dUta zeSa grAma, Akara, nagara Adi meM bhejA / usase kahA-tuma vahA~ ke aneka sahastra rAjAoM ko usI prakAra kahanA, yAvat svayaMvara meM padhArie / tatpazcAt vaha dUta usI prakAra nIkalA aura jahA~ grAma, Akara, nagara Adi the vahA~ jAkara saba rAjAoM ko usI prakAra kahA-yAvat svayaMvara meM padhArie / tatpazcAt aneka hajAra rAjAoM ne usa dUta se yaha artha-saMdeza sUnakara aura samajhakara hRSTa-tuSTa hokara usa dUta kA satkAra-sammAna karake use bidA kiyaa| tatpazcAt AmaMtrita kiye hue vAsudeva Adi bahusaMkhyaka hajAroM rAjAoMmeM se pratyeka ne snAna kiyA / ve kavaca dhAraNa karake taiyAra hue, sajAe hue zreSTha hAthI ke skaMdha para ArUr3ha hue / phira ghor3oM, hAthiyoM, rathoM aura bar3ebar3e bhaToM ke samUha ke samUha rUpa caturaMgiNIsenA sAtha apane-apane nagaroM se nIkale / paMcAla janapada kI ora gamana karane ke lie udyata hue / usa para drupada rAjA ne kauTumbika puruSoM ko bulAkara unase kahA-'devAnupriyo! tuma jAo aura kAmpilyapura nagara ke bAhara gaMgA nadI se na adhika dUra aura na adhika samIpa meM, eka vizAla svayaMvara-maMDapa banAo, jo aneka saikar3oM stambhoM se banA ho aura jisameM lIlA karatI huI putaliyA~ banI hoM / jo prasannatAjanaka, sundara, darzanIya evaM atIva ramaNIya ho / ' una kauTumbika puruSoM ne maMDapa taiyAra karake AjJA vApisa sauNpii| tatpazcAta drapadarAjAne phira kauTambika puruSoM ko bulAyA / balAkara kahA-'devAnapriyo! zIghra hI vAsadeva vagairaha bahusaMkhyaka sahastroM rAjAoM ke lie AvAsa taiyAra kro|' unhoMne AvAsa taiyAra karake AjJA vApisa lauTAI tatpazcAt drupadarAjA vAsudeva prabhRti bahuta se rAjAoM kA Agamana jAnakara, pratyeka rAjA kA svAgata karane ke lie hAthI ke skaMdha para ArUr3ha hokara yAvat subhaToM ke parivAra se parivRtta hokara arghya aura pAdya lekara, sampUrNa Rddhike sAtha kAmpilyapura se bAhara niiklaa| jidhara vAsudeva Adi bahusaMkhyaka hajAroM rAjA the, udhara gyaa| una vAsudeva prabhRti kA arghya-pAdya se satkAra-sammAna kiyA / una vAsudeva Adi ko alaga-alaga AvAsa pradAna kie| tatpazcAt ve vAsudeva prabhRti nRpati apane-apane AvAsoM meM pahu~ce / hAthiyoM ke skaMdha se nIce Utare / sabane apane-apane par3Ava DAle aura AvAsoM meM praviSTa hue / apane-apane AvAsoM meM AsanoM para baiThe aura zayyAoM para soe / bahata-se gaMdharvo se gAna karAne lage aura naTa nATaka karane lage / tatpazcAta drapada rAjA ne kAmpilyapura nagara meM praveza kiyA / vipula azana, pAna, khAdima aura svAdima taiyAra karavAyA / phira kauTumbika puruSoM ko bulAkara kahA- 'devAnupriyo ! tuma jAo aura vaha vipula azana, pAna, khAdima, svAdima, surA, madya, mAMsa, sIdhu aura prasannA tathA pracura puSpa, vastra, gaMdha, mAlAeM evaM alaMkAra vAsudeva Adi hajAroM rAjAoM ke AvAsoM meM le jaao|' yaha sUnakara ve, saba vastueM le gae / taba vAsudeva Adi rAjA usa vipula azana, pAna, khAdima, svAdima yAvat prasannA kA punaH punaH AsvAdana karate hue vicarane lge| bhojana karane ke pazcAt Acamana karake yAvat sukhada AsanoM para AsIna hokara bahuta-se gaMdharvo se saMgIta karAte hue vicarane lge| muni dIparatnasAgara kRt " (jJAtAdharmakathA)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 126
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 6, aMgasUtra-6, 'jJAtAdharmakathA' zrutaskandha/varga/adhyayana/ sUtrAMka tatpazcAt drupada rAjA ne pUrvAparAhna kAla ke samaya kauTumbika puruSoM ko bulAkara isa prakAra kahA'devAnupriyo ! tuma jAo aura kAmpilyapura nagara ke zRMgATaka Adi mArgoM meM tathA vAsudeva Adi hajAroM rAjAoM ke AvAsoM meM, hAthI ke skaMdha para ArUr3ha hokara bulaMda AvAja se yAvat bAra-bAra udghoSaNA karate hue isa prakAra kaho-'devAnupriyo ! kala prabhAta kAla meM drupada rAjA kI putrI, culanI devI kI AtmajA aura dhRSTadyumna kI bhaginI draupadI rAjavarakanyA kA svayaMvara hogA / ata eva he devAnupriyo ! Apa saba drupada rAjA para anugraha karate hue, snAna karake yAvat vibhUSita hokara, hAthI ke skaMdha para ArUr3ha hokara, koraMTa vRkSa kI puSpamAlA sahita chatra ko dhAraNa karake, uttama zveta cAmaroM se biMjAte hue, ghor3oM, hAthiyoM, rathoM, tathA bar3e-bar3e subhaToM ke samUha se yukta caturaMgiNI senA se parivRtta hokara jahA~ svayaMvara maMDapa hai, vahA~ pahu~ce / alaga-alaga apane nAmAMkita AsanoM para baiThe aura rAjavarakanyA draupadI kI pratIkSA kareM / '' isa prakAra kI ghoSaNA karo aura merI AjJA vApisa karo / ' taba ve kauTumbika puruSa isa prakAra ghoSaNA karake yAvat rAjA drupada kI AjJA vApisa karate haiM / tatpazcAt drupada rAjA ne kauTumbika puruSoM ko punaH bulAkara kahA-'devAnupriyo ! tuma svayaMvara-maMDapa meM jAo aura usameM jala kA chir3akAva karo, use jhAr3o, lIpo aura zreSTha sugaMdhita dravyoM se sugaMdhita karo / pA~ca varNa ke phUloM ke samUha se vyApta kro| kRSNa agara, zreSTha kuMdurukka aura turuSka Adi kI dhUpa se gaMdha kI vartI jaisA kara do / use maMcoM aura unake Upara maMcoM se yukta karo / phira vAsudeva Adi hajAroM rAjAoM ke nAmoM se aMkita alaga-alaga Asana zveta vastra se AcchAdita karake taiyAra karo / yaha saba karake merI AjJA vApisa lauttaao| ve kauTumbika puruSa bhI saba kArya karake yAvat AjJA lauTAte haiN| tatpazcAt vAsudeva prabhRti aneka hajAra rAjA kala prabhAta hone para snAna karake yAvat vibhUSita hue / zreSTha hAthI ke skaMdha para ArUr3ha hue| unhoMne koraMTa vRkSa ke phUloM kI mAlA vAle chatra ko dhAraNa kiyA / una para cAmara Dhore jAne lge| azva, hAthI, bhaToM Adi se parivRtta hokara sampUrNa Rddhi ke sAtha yAvat vAdyadhvani ke sAtha jidhara svayaMvaramaMDapa thA, udhara pahu~ce / maMDapa meM praviSTa hokara pRthak-pRthak apane-apane nAmoM se aMkita AsanoM para baiTha gae / rAjavarakanyA draupadI kI pratIkSA karane lage / drupada rAjA prabhAta meM snAna karake yAvat vibhUSita hokara, hAthI ke skaMdha para savAra hokara, koraMTa vRkSa ke phUloM kI mAlA vAle chatra ko dhAraNa karake azvoM, gajoM, rathoM aura uttama yoddhAoM vAlI caturaMgiNI senA ke sAtha tathA anya bhaToM evaM rathoM se parivRtta hokara kAmpilyapura se bAhara niiklaa| jahA~ svayaMvaramaMDapa thA, vAsudeva Adi bahuta-se hajAroM rAjA the, vahA~ Akara vAsudeva vagairaha kA hAtha jor3akara abhinandana kiyA aura kRSNa vAsudeva para zreSTha zveta cAmara Dhorane lgaa| sUtra-171 udhara vaha rAjavarakanyA draupadI prabhAta kAla hone para snAnagRha kI ora gii| vahA~ jAkara snAnagRha meM praviSTa hokara usane snAna kiyA yAvat zuddha aura sabhA meM praveza karane yogya uttama vastra dhAraNa kie / jina pratimAoM kA pUjana kiyA / pUjana karake antaHpura meM calI gii| sUtra - 172 tatpazcAt antaHpura kI striyoM ne rAjavarakanyA draupadI ko saba alaMkAroM se vibhUSita kiyA / kisa prakAra ? pairoM meM zreSTha nUpura pahanAe yAvat vaha dAsiyoM ke samUha se parivRtta hokara antaHpura se bAhara nIkalakara jahA~ bAhya upasthAnazAlA thI aura jahA~ cAra ghaMTAoM vAlA azvaratha thA, vahA~ AI | Akara krIr3A karane vAlI dhAya aura lekhikA dAsI ke sAtha usa cAra ghaMTA vAle ratha para ArUr3ha huI / usa samaya dhRSTadyumna-kumAra ne draupadI kA sArathya kiyA, rAjavarakanyA draupadI kAmpilyapura nagara ke madhya meM hokara jidhara svayaMvara-maMDapa thA, udhara pahu~cI / ratha rokA gayA aura vaha ratha se nIce UtarI / krIr3A karAne vAlI dhAya aura lekhikA dAsI ke sAtha usane svayaMvara maMDapa meM praveza kiyA / donoM hAtha jor3akara mastaka para aMjali karake vAsudeva prabhRti bahusaMkhyaka hajAroM rAjAoM ko praNAma kiyaa| tatpazcAt rAjavarakanyA draupadI ne eka bar3A zrIdAmakANDa grahaNa kiyA / vaha kaisA thA ? pATala, mallikA, muni dIparatnasAgara kRt " (jJAtAdharmakathA)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 127
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 6, aMgasUtra-6, 'jJAtAdharmakathA' zrutaskandha/varga/adhyayana/ sUtrAMka campaka Adi yAvat saptaparNa Adi ke phUloM se gUMthA huA thA / atyanta gaMdha ko phailA rahA thA / atyanta sukhada sparza vAlA thA aura darzanIya thA / tatpazcAt usa krIr3A karAne vAlI yAvat sundara rUpa vAlI dhAya ne bAeM hAtha meM cila-cilAtA huA darpaNa liyA / usa darpaNa meM jisa-jisa rAjA kA pratibimba par3atA thA, usa pratibimba dvArA dikhAI dene vAle zreSTha siMha ke samAna rAjA ko apane dAhine hAtha se draupadI ko dikhalAtI thI / vaha dhAya sphuTa vizada vizuddha ribhita megha kI garjanA ke samAna gaMbhIra aura madhura vacana bolatI huI, una saba rAjAoM ke mAtA-pitA ke vaMza, sattva, sAmarthya gotra parAkrama kAnti nAnA prakAra ke jJAna mAhAtmya rUpa yauvana guNa lAvaNya kula aura zIla ko jAnane vAlI hone ke kAraNa unakA bakhAna karane lgii| unameM se sarva prathama vRSNiyoM meM pradhAna samudravijaya Adi dasa dasAroM ke, jo tInoM loko meM balavAna the, lAkhoM zatruoM kA mAna mardana karane vAle the, bhavya jIvanoM meM zreSTha zveta kamala ke samAna pradhAna the, teja se dedIpyamAna the, bala, vIrya, rUpa, yauvana, guNa aura lAvaNya kA kIrtana karane vAlI usa dhAya ne kIrtana kiyA aura phira ugrasena Adi yAdavoM kA varNana kiyA, tadanantara kahA-'ye yAdava saubhAgya aura rUpa se suzobhita haiM aura zreSTha puruSoM meM gaMdhahastI ke samAna haiM / inameM se koI tere hRdaya ko vallabha-priya ho to use varaNa kara / ' tatpazcAt rAjavarakanyA draupadI aneka sahastra rAjAoM ke madhya meM hokara, unakA pratikramaNa karatI-karatI, pUrvakRt nidAna se prerita hotIhotI, jahA~ pA~ca pANDava the, vahA~ AI / usane una pA~coM pANDavoM ko, pa~caraMge kusumadAma-phUloM kI mAlA-zrIdAmakaNDa-se cAroM tarapha se veSTita karake kahA- maiMne ina pA~coM pANDavoM kA varaNa kiyaa| tatpazcAt una vAsudeva prabhRti aneka sahastra rAjAoM ne UMce-UMce zabdoM se bAra-bAra udghoSaNA karate hue kahA-'aho ! rAjavarakanyA draupadI ne acchA varaNa kiyaa| isa prakAra kahakara ve svayaMvara maMDapa se bAhara nIkale / apane-apane AvAsoM meM cale ge| tatpazcAt dhRSTadyumna kumAra ne pA~coM pANDavoM ko aura rAjavarakanyA draupadI ko cAra ghaMTAoM vAle azvaratha para ArUr3ha kiyA aura kAmpilyapura ke madhya meM hokara yAvat apane bhavana meM praveza kiyaa| drupada rAjA ne pA~coM pANDavoM ko tathA rAjavarakanyA draupadI ko paTTa para AsIna kiyA / cA~dI aura sone ke kalazoM se snAna karAyA / agnihoma karavAyA / phira pA~coM pANDavoM kA draupadI ke sAtha pANigrahaNa karAyA / tatpazcAt drupada rAjA ne rAjavarakanyA draupadI ko isa prakAra kA prItidAna kiyA-ATha karor3a hiraNya Adi yAvat ATha preSaNakAriNI dAsa-ceTiyA~ / inake atirikta anya bhI bahuta-sA dhana-kanaka yAvat pradAna kiyA / tatpazcAt drupada rAjA ne una vAsudeva prabhRti rAjAoM ko vipula azana, pAna, khAdima tathA svAdima tathA puSpa, vastra, gaMdha, mAlA aura alaMkAra Adi se satkAra karake bidA kiyA / sUtra - 173 tatpazcAt pANDu rAjA ne una vAsudeva prabhRti aneka sahastra rAjAoM se hAtha jor3akara yAvat isa prakAra kahA -'devAnupriyo ! hastinApura nagara meM pA~ca pANDavoM aura draupadI kA kalyANakaraNa mahotsava hogA / ata eva devAnupriyo ! tuma saba mujha para anugraha karake yathAsamaya vilamba kie binA padhAranA / tatpazcAt ve vAsudeva Adi nRpatigaNa alaga-alaga yAvat hastinApura kI ora gamana karane ke lie udyata hue / tatpazcAt pANDu rAjA ne kauTumbika puruSoM ko bulAkara isa prakAra Adeza diyA-'devAnupriyo ! tuma jAo aura hastinApura meM pA~ca pANDavoM ke lie pA~ca uttama prAsAda banavAo, ve prAsAda khUba UMce hoM aura sAta bhUmI ke hoM ityAdi pUrvavat yAvat ve atyanta manohara hoM / taba kauTumbika puruSoM ne yaha Adeza aMgIkAra kiyA, yAvat usI prakAra ke prAsAda banavAe / taba pANDu rAjA pA~coM pANDavoM aura draupadI devI ke sAtha azvasenA, gajasenA Adi se parivRtta hokara kAmpilyapura nagara se nIkalakara jahA~ hastinApura thA, vahA~ A pahu~cA / tatpazcAt pANDu rAjA ne una vAsudeva Adi rAjAoM kA Agamana jAnakara kauTumbika puruSoM ko bulAyA aura unase kahA-'devAnupriyo ! tuma jAo aura hastinApura nagara ke bAhara vAsudeva Adi bahuta hajAra rAjAoM ke lie AvAsa taiyAra karAo jo aneka saikar3oM stambhoM Adi se yukta ho ityAdi pUrvavat / ' kauTumbika puruSa usI prakAra AjJA kA pAlana karake yAvat AjJA vApisa karate haiM / muni dIparatnasAgara kRt " (jJAtAdharmakathA)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 128
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 6, aMgasUtra-6, 'jJAtAdharmakathA' zrutaskandha/varga/adhyayana/ sUtrAMka tatpazcAt ve vAsudeva vagairaha hajAroM rAjA hastinApura nagara meM Ae / taba pANDu rAjA una vAsudeva Adi rAjAoM kA Agamana jAnakara harSita aura saMtuSTa haA / usane snAna kiyA, balikarma kiyA aura drupada rAjA ke samAna unake sAmane jAkara satkAra kiyA, yAvat unheM yathAyogya AvAsa pradAna kie / taba ve vAsudeva Adi hajAroM rAjA jahA~ apane-apane AvAsa the, vahA~ gae aura usI prakAra yAvat vicarane lage / tatpazcAt pANDu rAjA ne hastinApura nagara meM praveza kiyA / kauTumbika puruSoM ko bulAyA aura kahA-'he devAnupriyo ! tuma vipula azana, pAna, khAdima aura svAdima taiyAra krvaao|' una kauTumbika puruSoM ne usI prakAra kiyA yAvat ve bhojana taiyAra karavA kara le gae / taba una vAsudeva Adi bahuta-se rAjAoM na snAna evaM balikArya karake usa vipula azana, pAna, khAdima aura svAdima kA AhAra kiyA aura usI prakAra vicarane lage / tatpazcAt pANDu rAjA ne pA~ca pANDavoM ko tathA draupadI ko pATa para biThAyA / zveta aura pIta kalazoM se unakA abhiSeka kiyA / phira kalyANakara utsava kiyaa| utsava karake una vAsudeva Adi bahuta hajAra rAjAoM kA vipula azana, pAna, khAdima aura svAdima se tathA puSpoM aura vastroM se satkAra kiyA, sammAna kiyA / yAvat unheM bidA kiyA / taba ve vAsudeva vagairaha bahuta se rAjA yAvat apane-apane rAjyoM evaM nagaroM ko lauTa ge| sUtra-174 tatpazcAt pA~ca pANDava draupadI devI ke sAtha antaHpura ke parivAra sahita eka-eka dina bArI-bArI ke anusAra udAra kAmabhoga bhogate hue yAvat rahane lage / pANDu rAjA eka bAra kisI samaya pA~ca pANDavoM, kuntI devI aura draupadI devI ke sAtha tathA antaHpura ke andara ke parivAra ke sAtha parivRtta hokara zreSTha siMhAsana para AsIna the| idhara kacchulla nAmaka nArada vahA~ A pahu~ce / ve dekhane meM atyanta bhadra aura vinIta jAna par3ate the, parantu bhItara se kalahapriya hone ke kAraNa unakA hRdaya kalUSita thA / brahmacaryavrata ke dhAraka hone se ve madhyasthatA ko prApta the / Azrita janoM ko unakA darzana priya lagatA thA / unakA rUpa manohara thA / unhoMne ujjvala evaM sakala pahana rakhA thaa| kAlA mRgacarma uttarAsaMga ke rUpa meM vakSaHsthala meM dhAraNa kiyA thaa| hAtha meM daMDa aura kamaNDalu thA / jaTA rUpI mukuTa se unakA mastaka zobhAyamAna thA / unhoMne yajJopavita evaM rudrAkSa kI mAlA ke AbharaNa, mUMja kI kaTimekhalA aura valkala vastra dhAraNa kie the / unake hAtha meM kacchapI nAma kI vINA thI / unheM saMgIta se prIti thI / AkAza meM gamana karane kI zakti hone se ve pRthvI para bahuta kama gamana karate the / saMcaraNI, AvaraNI, avataraNI, utpatanI, zleSaNI, saMkrAmaNI, abhiyoginI, prajJapti, gamanI aura staMbhinI Adi bahuta-sI vidyAdharoM sambandhI vidyAoM meM pravINa hone se unakI kIrti phailI huI thI / ve baladeva aura vAsudeva ke premapAtra the / pradyumna, pradIpa, sA~ba, aniruddha, niSadha, unmukha, sAraNa, gajasukumAla, sumukha aura durmukha Adi yAdavoM ke sAr3he tIna koTi kumAroM ke hRdaya ke priya the aura unake dvArA prazaMsanIya the / kalaha, yuddha aura kolAhala unheM priya thA / ve bhAMDa ke samAna vacana bolane ke abhilASI the| aneka samara aura samparAya dekhane ke rasiyA the / cAroM ora dakSiNA dekara bhI kalaha kI khoja kiyA karate the, kalaha karAkara dUsaroM ke citta meM asamAdhi utpanna karate the / aise vaha nArada tIna loka meM balavAn zreSTha dasAravaMza ke vIra puruSoM se vArtAlApa karake, usa bhagavatI prAkAmya nAmaka vidyA kA, jisake prabhAva se AkAza meM gamana kiyA jA sakatA thA, smaraNa karake ur3e aura AkAza ko lA~ghate hue hajAroM grAma, Akara, nagara, kheTa, karbaTa, maDaMba, droNamukha, paTTana aura saMbAdha se zobhita aura bharapUra dezoM se vyApta pRthvI kA avalokana karate-karate ramaNIya hastinApura meM Ae aura bar3e vega ke sAtha pANDu rAjA ke mahala meM Utare / usa samaya pAMDu rAjA ne kacchulla nArada ko AtA dekhA / dekhakara pA~ca pANDavoM tathA kuntI devI sahita ve Asana se uTha khaDe hae / sAta-ATha paira kacchalla nArada ke sAmane jAkara tIna bAra dakSiNa dizA se Arambha karake pradakSiNA kI / vandana kiyA, namaskAra kiyA / mahAna puruSa ke yogya Asana grahaNa karane ke lie AmaMtraNa kiyaa| tatpazcAt una kacchulla nArada ne jala chir3akakara aura darbha bichAkara usa para apanA Asana bichAyA aura ve usa para baiThakara pANDu rAjA, rAjya yAvat antaHpura ke kuzala-samAcAra pUche / usa samaya pANDu rAjA ne, kuntI devI ne aura muni dIparatnasAgara kRt " (jJAtAdharmakathA)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 129
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 6, aMgasUtra-6, 'jJAtAdharmakathA' zrutaskandha/varga/adhyayana/ sUtrAMka pA~coM pANDavoM ne kacchulla nArada kA khar3e hokara Adara-satkAra kiyA / unakI paryupAsanA kii| kintu draupadI devI ne kacchulla nArada ko asaMyamI, avirata tathA pUrvakRta pApakarma kA nindAdi dvArA nAza na karane vAlA tathA Age ke pApoM kA pratyAkhyAna na karane vAlA jAna kara unakA Adara nahIM kiyA, unake Agamana kA anumodana nahIM kiyA, unake Ane para vaha khar3I nahIM huI / usane unakI upAsanA bhI nahIM kii| sUtra - 175 taba kacchulla nArada ko isa prakAra kA adhyavasAya cintita prArthita manogata saMkalpa utpanna huA ki'aho! yaha draupadI apane rUpa, yauvana, lAvaNya aura pA~ca pANDavoM ke kAraNa abhimAninI ho gaI hai, ata eva merA Adara nahIM karatI yAvat merI upAsanA nahIM karatI / ata eva draupadI devI kA aniSTa karanA mere lie ucita hai / ' isa prakAra nArada ne vicAra karake pANDu rAjA se jAne kI AjJA lii| phira utpatanI vidyA kA AhvAna kiyA / usa utkRSTa yAvat vidyAdhara yogya gati se lavaNasamudra ke madhyabhAga meM hokara, pUrva dizA ke sammukha, calane ke lie prayatnazIla hue / usa kAla aura usa samaya meM dhAtakIkhaNDa nAmaka dvIpameM pUrva dizA kI tarapha ke dakSiNArdha bharatakSetra meM amarakaMkA nAmaka rAjadhAnI thii| usameM padmanAbha nAmaka rAjA thA / vaha mahAna himavanta parvata ke samAna sAra vAlA thA, (varNana) usa padmanAbha rAjA ke antaHpura meM sau rAniyA~ thiiN| usake putra kA nAma sunAbha thA / vaha yuvarAja bhI thA / usa samaya padmanAbha rAjA antaHpura meM rAniyoM ke sAtha uttama siMhAsana para baiThA thaa| tatpazcAt kacchulla nAdara jahA~ amarakaMkA rAjadhAnI thI aura jahA~ rAjA padmanAbha kA bhavana thA, vahA~ aae| padmanAbha rAjA ke bhavana meM vegapUrvaka zIghratA ke sAtha Utare / usa samaya padmanAbha rAjA ne kacchulla nArada ko AtA dekhA / dekhakara vaha Asana se uThA / uThakara ardhya se unakI pUjA kI yAvat Asana para baiThane ke lie unheM AmaMtrita kiyA / tatpazcAt kacchulla nArada ne jala se chir3akAva kiyA, phira darbha bichAkara usa para Asana bichAyA aura phira ve usa Asana para baiThe / yAvat kuzala-samAcAra pUche / isake bAda padmanAbha rAjA ne apanI rAniyoM meM vismita hokara kacchalla nArada se prazna kiyA-'devAnapriya ! Apa bahata-se grAmoM yAvata gahoM meM praveza karate ho, to devAnupriya ! jaisA merA antaHpura hai, vaisA antaHpura Apane pahale kabhI kahIM dekhA hai ? tatpazcAt rAjA padmanAbha ke isa prakAra kahane para kacchulla nArada thor3A muskarAe / muskarA kara bole'padmanAbha! tuma kueM ke usa meMr3haka sadRza ho / ' devAnupriya ! kauna-sA vaha kueM kA meMr3haka ? mallI adhyayana samAna kahanA / 'devAnupriya ! jambUdvIpa meM, bharatavarSa meM, hastinApura nagara meM drupada rAjA kI putrI, culanI devI kI AtmajA, pANDu rAjA kI putravadhU aura pA~ca pANDavoM kI patnI draupadI devI rUpa se yAvat lAvaNya se utkRSTa hai, utkRSTa zarIra vAlI hai / tumhArA yaha sArA antaHpura draupadI ke kaTe hue paira ke aMgUThe kI sauMvI kalA kI bhI barAbarI nahIM kara sakatA / ' isa prakAra kahakara nArada ne padmanAbha se jAne kI anumati lI / yAvat cala die / tatpazcAt padmanAbha rAjA, kacchulla nArada se yaha artha sUnakara aura samajhakara draupadI devI ke rUpa, yauvana aura lAvaNya meM mugdha ho gayA, gRddha ho gayA, lubdha ho gayA aura (use pAne ke lie) AgrahavAna ho gayA / vaha pauSadhazAlA meM pahu~cA / pauSadhazAlA ko yAvat usa pahale ke sAthI deva se kahA-'devAnupriya ! jambUdvIpa nAmaka dvIpa meM, bharatavarSa meM, hastinApura nagara meM, yAvat draupadI devI utkRSTa zarIra vAlI hai / devAnupriya ! maiM cAhatA hU~ ki draupadI devI yahA~ le AI jaae|' tatpazcAt pUrvasaMgatika deva ne padmanAbha se kahA-'devAnupriya ! yaha kabhI huA nahIM, hotA nahIM aura hogA bhI nahIM ki draupadI devI pA~ca pANDavoM ko chor3akara dUsare puruSa ke sAtha mAnavIya udAra kAmabhoga bhogatI huI vicregii| tathApi maiM tumhArA priya karane ke lie draupadI devI ko abhI yahA~ le AtA huuN|' isa prakAra kahakara deva ne padmanAbha se pUchA / pUchakara vaha utkRSTa deva-gati se lavaNasamudra ke madhya meM hokara jidhara hastinApura nagara thA, udhara hI gamana karane ke lie udyata huA / usa kAla aura usa samaya meM, hastinApura nagara meM yudhiSThira rAjA draupadI devI ke sAtha mahala kI chata para sukha se soyA huA thA / usa samaya vaha pUrvasaMgatika deva jahA~ yudhiSThira rAjA thA aura jahA~ draupadI devI thI, vahA~ pahu~cakara usane draupadI devI ko avasvApinI nidrA dI-draupadI devI ko grahaNa karake, devocita utkRSTa muni dIparatnasAgara kRt " (jJAtAdharmakathA)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 130
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 6, aMgasUtra-6, 'jJAtAdharmakathA' zrutaskandha/varga/adhyayana/ sUtrAMka gati se amarakaMkA rAjadhAnI meM padmanAbha ke bhavana meM A pahu~cA / padmanAbha ke bhavana meM, azokavATikA meM, draupadI devI ko rakha diyA / avasvApinI vidyA kA saMharaNa kiyA / jahA~ padmanAbha thA, vahA~ Akara isa prakAra bolA'devAnupriya ! maiM hastinApura se draupadI devI ko zIghra hI yahA~ le AyA hU~ / vaha tumhArI azokavATikA meM hai / isase Age tuma jAno / itanA kahakara vaha deva jisa ora se AyA thA usI ora lauTa gyaa| thor3I dera meM jaba draupadI devI kI nidrA bhaMga huI to vaha azokavATikA ko pahacAna na sakI / taba mana hI mana kahane lagI- yaha bhavana merA apanA nahIM hai, vaha azokavATikA merI apanI nahIM hai / na jAne kisa deva ne, dAnava ne, kiMpuruSa ne, kinnara ne, mahoraga ne, yA gandharva ne kisI dUsare rAjA kI azokavATikA meM merA saMharaNa kiyA hai|' isa prakAra vicAra karake vaha bhagna-manoratha hokara yAvat cintA karane lagI / tadanantara rAjA padmanAbha snAna karake, yAvat saba alaMkAroM se vibhUSita hokara tathA antaHpura ke parivAra se parivRtta hokara, jahA~ azokavATikA thI aura jahA~ draupadI devI thI, vahA~ AyA / usane draupadI devI ko bhagnamanoratha evaM cintA karatI dekhakara kahA-tuma bhagnamanoratha hokara cintA kyoM kara rahI ho ? devAnupriye ! merA pUrvasAMgatika deva jambUdvIpa se, bhAratavarSa se, hastinApura nagara se aura yudhiSThira rAjA ke bhavana se saMharaNa karake tumheM yahA~ le AyA hai / ata eva tuma hatamanaHsaMkalpa hokara cintA mata karo / tuma mere sAtha vipula bhoga bhogatI huI rho| taba draupadI ne padmanAbha se isa prakAra kahA-'devAnupriya ! jambUdvIpa meM, bhAratavarSa meM dvAravatI nagarI meM kRSNa nAmaka vAsudeva mere svAmI ke bhrAtA rahate haiM / so yadi chaha mahInoM taka ve mujhe chur3Ane ke lie yahA~ nahIM AeMge to maiM, he devAnupriya ! tumhArI AjJA, upAya, vacana aura nirdeza meM rahU~gI / ' taba padmanAbha rAjA ne draupadI kA kathana aMgIkAra kiyA / draupadI devI ko kanyAoM ke antaHpura meM rakha diyA / tatpazcAt draupadI devI nirantara SaSThabhakta aura pAraNA meM AyaMbila ke tapaHkarma se AtmA ko bhAvita karatI huI vicarane lgii| sUtra-176 idhara draupadI kA haraNa ho jAne ke pazcAt thor3I dera meM yudhiSThira rAjA jAge / ve draupadI devI ko apane pAsa na dekhate hue zayyA se uThe / saba tarapha draupadI devI kI mArgaNA karane lage / kintu draupadI devI kI kahIM bhI zruti, kSuti yA pravRtti na pAkara jahA~ pANDu rAjA the vahA~ pahu~ce / vahA~ pahu~cakara pANDu rAjA se isa prakAra bole-he tAta ! maiM AkAzatala para so rahA thA / mere pAsa se draupadIdevI ko na jAne kauna deva, dAnava, kinnara, mahoraga athavA gaMdharva haraNa kara gayA, le gayA yA khIMca gayA / to he tAta ! maiM cAhatA hU~ ki draupadI devI kI saba tarapha mArgaNA kI jaae| tatpazcAt pANDu rAjA ne kauTumbika puruSoM ko bulAkara yaha Adeza diyA- devAnupriyo ! hastinApura nagara meM zRMgATaka, trika, catuSka, catvara, mahApatha aura patha Adi meM jora-jora ke zabdoM se ghoSaNA karate-karate isa prakAra kaho-he devAnupriyo ! AkAzatala para sukha se soye hue yudhiSThira rAjA ke pAsa se draupadI devI ko na jAne kisa deva, dAnava, kiMpuruSa, kinnara, mahoraga yA gaMdharva devatA ne haraNa kiyA hai, yA khIMca le gayA hai ? to he devAnupriyo ! jo koI draupadI devI kI zruti, kSuti yA pravRtti batAegA, usa manuSya ko pANDu rAjA vipula sampadA kA dAna deMge-InAma deNge| isa prakAra kI ghoSaNA karo / ghoSaNA karake merI yaha AjJA vApisa lauttaao| taba kauTumbika puruSoM ne usI prakAra ghoSaNA karake yAvat AjJA vApisa lauTAI / pUrvokta ghoSaNA karAne ke pazcAt bhI pANDu rAjA draupadI devI kI bhI zruti yAvat samAcAra na pA sake to kuntI devI ko bulAkara isa prakAra kahA-'he devAnupriye ! tuma dvAravatI nagarI jAo aura kaSNa vAsadeva ko yaha artha nivedana kro| kaSNa vAsadeva hI draupadI devI kI mArgaNA kareMge, anyathA draupadI devI kI zruti, kSuti yA pravRtti apane ko jJAta ho, aisA nahIM jAna pdd'taa| pANDu rAjA ke dvArakA jAne ke lie kahane para kuntI devI ne unakI bAta yAvat svIkAra kI / vaha nahAdhokara balikarma karake, hAthI ke skaMdha para ArUr3ha hokara hastinApura nagara ke madhya meM hokara nIkalI / nIkalakara kuru deza ke bIcoMbIca hokara jahA~ surASTra janapada thA, jahA~ dvAravatI nagarI thI aura nagara ke bAhara zreSTha udyAna thA, vahA~ AI / hAthI ke skaMdha se nIce UtarI / kauTumbika puruSoM ko bulAyA aura unase isa prakAra kahA-'devAnupriyo ! muni dIparatnasAgara kRt " (jJAtAdharmakathA)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 131
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 6, aMgasUtra-6, 'jJAtAdharmakathA' zrutaskandha/varga/adhyayana/ sUtrAMka tuma jahA~ dvArakA nagarI hai vahA~ jAo, dvArakA nagarI ke bhItara praveza karake kRSNa vAsudeva ko dono hAtha jor3akara, mastaka para aMjali karake isa prakAra kahanA-'he svAmin ! Apake pitA kI bahana kuntI devI hastinApura nagara se yahA~ A pahu~cI hai aura tumhAre darzana kI IcchA karatI hai-tumase milanA cAhatI hai / ' taba kauTumbika puruSoM ne yAvat kRSNa vAsudeva ke pAsa jAkara kuntI devI ke Agamana kA samAcAra kahA / kRSNa vAsudeva kauTumbika puruSoM ke pAsa se kuntI devI ke Agamana kA samAcAra sUnakara harSita aura santuSTa hue / hAthI ke skaMdha para ArUr3ha hokara dvAravatI nagarI ke madhyabhAga meM hokara jahA~ kuntI devI thI, vahA~ Ae, hAthI ke skaMdha se nIce Utarakara unhoMne kuntI devI ke caraNa grahaNa kie / phira kuntI devI ke sAtha hAthI para ArUr3ha hokara dvAravatI nagarI ke madhya bhAga meM hokara yAvat apane mahala meM praveza kiyaa| kantI devI jaba snAna karake, balikarma karake aura bhojana kara cukane ke pazcAta sukhAsana para baiThI, taba kaSNa vAsadeva ne isa prakAra kahA-'he pitabhaginI ! kahie, Apake yahA~ Ane kA kyA prayojana hai?' taba kantI devI ne kRSNavAsudeva se isa prakAra kahA-'he putra! hastinApura nagara meM yudhiSThira AkAzatala para sukha se so rahA thaa| usake pAsa se draupadIdevI ko na jAne kauna apaharaNa kara le gayA, athavA khIMca le gyaa| ata eva he putra ! maiM cAhatI hU~ ki draupadIdevI kI mArgaNA-gaveSaNA kro|' tatpazcAt kRSNa vAsudeva ne apanI pitRbhaginI kuntI se kahA -agara maiM kahIM bhI draupadI devI kI zruti yAvat pAUM, to maiM pAtAla se, bhavana meM se yA ardhabharata meM se, sabhI jagaha se, hAthoM-hAtha le aauuNgaa|' isa prakAra kahakara unhoMne kuntI kA satkAra kiyA, sammAna kiyA, yAvat bidA kiyaa| kRSNa vAsudeva se yaha AzvAsana pAne ke pazcAt kuntI devI, unase bidA hokara jisa dizA se AI thI, usI dizA meM lauTa gaI / kuntI devI ke lauTa jAne para kRSNa vAsudeva ne apane kauTumbika puruSoM ko bulAyA / unase kahA- 'devAnupriyo ! tuma dvArakA meM jAo' ityAdi kahakara draupadI ke viSaya meM ghoSaNA karane kA Adeza diyA / jaise pANDu rAjA ne ghoSaNA karavAI thI, usI prakAra kRSNa vAsudeva ne bhI karavAI / yAvat unakI AjJA kauTumbika puruSoM ne vApisa kii| kisI samaya kRSNa vAsudeva antaHpura ke andara rAniyoM ke sAtha rahe hae the| usI samaya vaha kacchulla nArada yAvat AkAza se nIce Utare / yAvat kRSNa vAsudeva ke nikaTa jAkara pUrvokta rIti se Asana para baiThakara kRSNa vAsudeva se kuzala vRttAnta pUchane lge| tatpazcAt kRSNa vAsudeva ne kacchulla nArada se kahA-'devAnupriya ! tuma bahuta-se grAmoM, AkaroM, nagaroM Adi meM praveza karate ho, to kisI jagaha draupadI kI zruti Adi kucha milI hai ? taba kacchulla nArada ne kRSNa vAsudeva se isa prakAra kahA-'devAnupriya ! eka bAra maiM dhAtakIkhaNDa dvIpa meM, pUrva dizA ke dakSiNArdha bharatakSetra meM amarakaMkA nAmaka rAjadhAnI meM gayA thA / vahA~ maiMne padmanAbha rAjA ke bhavana meM draupadI devI jaisI dekhI thI / ' taba kRSNa vAsudeva ne kacchulla nArada se kahA-'devAnupriya ! yaha tumhArI hI karatUta jAna par3atI hai / ' kRSNa vAsudeva ke dvArA isa prakAra kahane para kacchulla nArada ne utpatanI vidyA kA smaraNa kiyA / smaraNa karake jisa dizA se Ae the usI dizA meM cala die / tatpazcAt kRSNa vAsudeva ne dUta ko bulAkara usase kahA-'devAnupriya ! tuma jAo aura pANDu rAjA ko yaha artha nivedana karo-'he devAnupriya ! dhAtakIkhaNDa dvIpa meM pUrvArdha bhAga meM, amarakaMkA rAjadhAnI meM, padmanAbha rAjA ke bhavana meM draupadI devI kA patA lagA hai| ata eva pA~coM pANDava caturaMgiNI senA se parivRtta hokara ravAnA hoM aura pUrva dizA ke vetAlika ke kinAre merI pratIkSA kreN|' tatpazcAt dUta ne jAkara yAvat kRSNa ke kathanAnusAra pANDavoM se pratIkSA karane ko kahA / taba pA~coM pANDava vahA~ jAkara yAvat kRSNa vAsudeva kI pratIkSA karane lage / tatpazcAt kRSNa vAsudeva ne kauTumbika puruSoM ko bulAkara kahA-'devAnupriyo ! tuma jAo aura sAnnAhika bherI bajAo / ' yaha sUnakara kauTumbika puruSoM ne sAmarika bherI bajAI / sAnnAhika bherI kI dhvani sUnakara samudravijaya Adi dasa dasAra yAvat chappana hajAra balavAn yoddhA kavaca pahanakara, taiyAra hokara, Ayudha aura praharaNa grahaNa karake koI-koI ghor3oM para savAra hokara, koI hAthI Adi para savAra hokara, subhaToM ke samUha ke sAtha jahA~ kRSNa vAsudeva kI sudharmA sabhA thI aura jahA~ kRSNa vAsudeva the vahA~ muni dIparatnasAgara kRt " (jJAtAdharmakathA)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 132
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 6, aMgasUtra-6, 'jJAtAdharmakathA' zrutaskandha/varga/adhyayana/ sUtrAMka Ae / Akara hAtha jor3akara yAvat unakA abhinandana kiyaa| tatpazcAt kRSNa vAsudeva zreSTha hAthI ke skaMdha para ArUr3ha hue / koraMTa vRkSa ke phUloM kI mAlAoM se yukta chatra unake mastaka ke Upara dhAraNa kiyA gayA / donoM pAryoM meM uttama zveta cAmara Dhore jAne lage / ve bar3e-bar3e azvoM, gajoM, rathoM aura uttama padAti-yoddhAoM kI caturaMgiNI senA aura anya subhaToM ke samUhoM se parivRtta hokara dvArakA nagarI ke madhya bhAga meM hokara nIkale / jahA~ pUrva dizA kA vetAlika thA, vahA~ Ae / vahA~ Akara pA~ca pANDavoM ke sAtha ikaTThe hue (mile) phira par3Ava DAlakara pauSadhazAlA meM praveza kiyA / praveza karake susthita deva kA mana meM punaH punaH cintana karate hue sthita hue / tatpazcAt kRSNa vAsudeva kA aSTamabhakta pUrA hone para susthita deva yAvat unake samIpa AyA / usane kahA-'devAnupriya ! kahie mujhe kyA karanA hai ?' taba kRSNa vAsudeva ne susthita deva se kahA-'devAnupriya ! draupadI devI yAvat padmanAbha rAjA ke bhavana meM haraNa kI gaI hai, ata eva tuma he devAnupriya ! pA~ca pANDavoM sahita chaThe mere cha rathoM ko lavaNasamudrameM mArga do, jisase maiM amarakaMkA rAjadhAnImeM draupadIdevI ko vApasa lAne ke lie jaauuN|' tatpazcAt susthita deva ne kRSNa vAsudeva se isa prakAra kahA-'devAnupriya ! jaise padmanAbha rAjA ke pUrva sAMgatika deva ne draupadI devI kA saMharaNa kiyA, usI prakAra kyA maiM draupadI devI ko dhAtakIkhaNDa dvIpa ke bharata kSetra se yAvat amarakaMkA rAjadhAnI meM sthita padmanAbha rAjA ke bhavana se hastinApura le jAUM? athavA padmanAbha rAjA ko usake nagara, sainya aura vAhanoM ke sAtha lavaNasamudra meM phaiMka dUM?' taba kRSNa vAsudeva ne susthita deva se kahA-'devAnupriya ! tuma yAvat saMharaNa mata karo / devAnupriya ! tuma to pA~ca pANDavoM sahita chaThe hamAre chaha rathoM ko lavaNasamudra meM jAne kA mArga de do / maiM svayaM hI draupadI devI ko vApisa lAne ke lie jAUMgA / ' taba susthita deva ne kRSNa vAsudeva se kahA- aisA hI ho-tathAstu / ' aisA kahakara usane pA~ca pANDavoM sahita chaha rathoM ko lavaNasamudra meM mArga pradAna kiyaa| tatpazcAt kRSNa vAsudeva ne caturaMgiNI senA ko bidA karake pA~ca pANDavoM ke sAtha chaThe Apa svayaM chaha rathoM meM baiTha kara lavaNasamudra ke madhyabhAga meM hokara jAne lage / jAte-jAte jahA~ amarakaMkA rAjadhAnI thI aura jahA~ amarakaMkA kA pradhAna udyAna thA, vahA~ pahu~ce / pahu~cane ke bAda ratha rokA aura dAruka nAmaka sArathi ko bulAyA / use bulAkara kahA- devAnapriya ! ta jA aura amarakaMkA rAjadhAnI meM praveza karake padmanAbha rAjA ke samIpa jAkara usake pAdapITha ko apane bA~ye paira se AkrAnta karake-Thokara mAra karake bhAle kI noMka dvArA yaha patra denA / phira kapAla para tIna bala vAlI bhakaTi caDhAkara, A~kheM lAla karake, ruSTa hokara, krodha karake, kupita hokara aura pracaNDa rUpa dhAraNa kara kahanA-'are padmanAbha ! mauta kI kAmanA karane vAle ! ananta kulakSaNoM vAle ! puNyahIna ! caturdazI ke dina janme hue zrI, lajjA aura buddhi se hIna ! Aja tU nahIM bacegA / kyA tU nahIM jAnatA ki tU kRSNa vAsudeva kI bhaginI draupadI devI ko yahA~ le AyA hai ? khaira, jo huA so huA, aba bhI tU draupadI devI kRSNa vAsudeva ko lauTA de athavA yuddha ke lie taiyAra hokara bAhara nIkala / kRSNa vAsudeva pA~ca pANDavoM ke sAtha chaThe Apa draupadI devI ko vApisa chInane ke lie abhI-abhI yahA~ A pahu~ce haiN|' tatpazcAt vaha dAruka sArathi kRSNa vAsudeva ke isa prakAra kahane para harSita aura saMtuSTa huA / yAvat usane yaha Adeza aMgIkAra kiyA / amarakaMkA rAjadhAnImeM praveza kiyA / padmanAbha ke pAsa gayA / vahA~ jAkara donoM hAtha jor3akara yAvat abhinandana kiyA aura kahA-'svAmin ! merI apanI vinaya-pratipatti hai| mere svAmI ke mukha se kahI huI AjJA dUsarI hai / vaha yaha hai / isa prakAra kahakara usane netra lAla karake kruddha hokara apane vAma paira se usake pAdapITha ko AkrAnta kiyA / bhAle kI noMka se lekha diyA / phira kRSNavAsudeva kA samasta Adeza kaha sUnAyA, yAvat ve svayaM draupadI vApisa lene ke lie A pahu~ce haiM / tatpazcAt padmanAbhane dAruka sArathi ke isa prakAra kahane para netra lAla karake krodha se kapAla para tIna salavAlI bhRkuTi car3hAkara kahA-'devAnupriya ! maiM kRSNa vAsudeva ko draupadI vApisa nahIM duuNgaa| maiM svayaM yuddha ke lie sajja hokara nIkalatA huuN|' aisA kahakara phira sArathi se kahA-'he dUta ! rAjanIti meM dUta avadhya hai|' aisA kahakara satkAra-sammAna na karake apamAna karake, pIchale dvAra se nIkAla diyaa| muni dIparatnasAgara kRt " (jJAtAdharmakathA)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 133
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 6, aMgasUtra-6, 'jJAtAdharmakathA' zrutaskandha/varga/adhyayana/ sUtrAMka vaha dAruka sArathi padmanAbha rAjA ke dvArA asatkRta huA, yAvat pIchale dvAra se nIkAla diyA gayA, taba kRSNa vAsudeva ke pAsa pahu~cA / donoM hAtha jor3akara kRSNa vAsudeva se yAvat bolA-'svAmin ! maiM Apake vacana se rAjA padmanAbha ke pAsa gayA thA, ityAdi pUrvavata; yAvat usane mujhe pIchale dvAra se nIkAla diyA / ' kRSNa vAsudeva ke dUta ko nIkalavA dene ke pazcAt idhara padmanAbha rAjA ne senApati ko bulAyA aura usase kahA-'devAnupriya ! abhiSeka kie hue hastiratna ko taiyAra karake laao|' yaha Adeza sUnakara kuzala AcArya ke upadeza se utpanna huI buddhi kI kalpanA ke vikalpoM se nipuNa puruSoM ne abhiSeka kiyA huA hasti upasthita kiyA / vaha ujjvala veSa se parivRtta thA, susajjita thA / padmanAbha rAjA kavaca Adi dhAraNa karake sajjita huA, yAvat abhiSeka kiye para savAra haA / savAra hokara aznoM. hAthiyoM Adi kI cataraMgiNI senA ke sAtha vahA~ jAne ko udyata haA jahA~ vAsudeva kRSNa the| tatpazcAt vAsudeva ne padmanAbha rAjA ko AtA dekhA / vaha pA~coM pANDavoM se bole-'are bAlakoM ! tuma padmanAbha ke sAtha yuddha karoge yA yuddha dekhoge ?' taba pA~ca pANDavoM ne kRSNa vAsudeva se kahA-'svAmin ! hama yuddha kareMge aura Apa hamArA yuddha dekhie / tatpazcAt pA~coM pANDava taiyAra hokara yAvat zastra lekara ratha para savAra hue aura jahA~ padmanAbha thA, vahA~ pahu~ce / 'Aja hama haiM yA padmanAbha rAjA hai / ' aisA kahakara ve yuddha karane meM juTa gae / tatpazcAt padmanAbha rAjA ne una pA~coM pANDavoM para zIghra hI zastra se prahAra kiyA, unake ahaMkAra ko matha DAlA aura unakI uttama cihna se cihnita patAkA girA dI / muzkila se unake prANoM kI rakSA huI / usane unheM idhara-udhara bhagA diyA / taba ve pA~coM pANDava padmanAbha rAjA dvArA zastra se Ahata, mathita ahaMkAra vAle aura patita patAkA vAle hokara yAvat padmanAbha ke dvArA bhagAe hue, zatrusenA kA nirAkaraNa karane meM asamartha hokara, vAsudeva kRSNa ke pAsa Ae / taba vAsudeva kRSNa ne pA~coM pANDavoM se kahA-'devAnupriyo ! tuma loga padmanAbha rAjA ke sAtha kisa prakAra se yuddha meM saMlagna hue the ?' taba pA~coM pANDavoM ne kRSNa vAsudeva se isa prakAra kahA-'devAnupriya ! hama ApakI AjJA pAkara susajjita hokara ratha para ArUr3ha hue | ArUr3ha hokara padmanAbha ke sAmane gaye; ityAdi saba pUrvavat yAvat usane hameM bhagA diyaa| pANDavoM kA uttara sUnakara kRSNa vAsudeva ne pA~coM pANDavoM se kahA-devAnupriyo ! agara tuma aisA bole hote ki hama haiM, padmanAbha rAjA nahIM aura aisA kahakara padmanAbha ke sAtha yuddha meM jUTate to padmanAbha rAjA tumhArA hanana nahIM kara sakatA thA / he devAnupriyo ! aba tuma dekhanA / 'mai hU~, padmanAbha rAjA nahIM isa prakAra kahakara maiM padmanAbha ke sAtha yuddha karatA huuN| isake bAda kRSNa vAsudeva ratha para ArUr3ha hue / padmanAbha rAjA ke pAsa pahu~ce / unhoMne zveta, gAya ke dUdha aura motiyoM ke hAra ke samAna ujjvala, mallikA ke phUla, mAlatI-kusuma, sinduvAra-puSpa, kundapuSpa aura candramA ke samAna zveta, apanI senA ko harSa utpanna karane vAlA pAJcajanya zaMkha hAtha meM liyA aura mukha kI vAyu se use pUrNa kiyA / usa zaMkha ke zabda se padmanAbha kI senA kA tihAI bhAga hata ho gayA, yAvat dizA-dizA meM bhAga gayA / usake bAda kRSNa vAsudeva ne sAraMga nAmaka dhanuSa hAtha meM liyA / dhanuSa para pratyaMcA cddh'aaii| TaMkAra kI / taba padmanAbha kI senA kA dUsarA tihAI bhAga usa dhanuSa kI TaMkAra se hata-mathita ho gayA yAvat idhara-udhara bhAga chUTA / taba padmanAbha kI senA kA eka tihAI bhAga hI zeSa raha gayA / ata eva padmanAbha sAmarthyahIna, balahIna, vIrya hIna aura puruSArtha-parAkrama se hIna ho gayA / vaha kRSNa ke prahAra ko sahana karane yA nivAraNa karane meM asamartha hokara zIghratApUrvaka, tvarA ke sAtha, amarakaMkA rAjadhAnI meM jA ghUsA / usane amarakaMkA rAjadhAnI ke dvAra banda karake vaha nagararodha ke lie sajja hokara sthita ho gyaa| tatpazcAt kRSNa vAsudeva jahA~ amarakaMkA rAjadhAnI thI, vahA~ gae / ratha ThaharAyA / nIce Utare / vaikriyasamudghAta se samavahata hue / samudghAta karake unhoMne eka mahAn narasiMha kA rUpa dhAraNa kiyA / phira jora-jora ke zabda karake pairoM kA AsphAlana kiyA / kRSNa vAsudeva ke jora-jora kI garjanA ke sAtha paira pachAr3ane se amarakaMkA rAjadhAnI ke prakAra gopura aTTAlikA carikA aura toraNa gira gae aura zreSTha mahala tathA zrIgRha cAroM ora se tahasa muni dIparatnasAgara kRt " (jJAtAdharmakathA)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 134
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 6, aMgasUtra-6, 'jJAtAdharmakathA' zrutaskandha/varga/adhyayana/ sUtrAMka nahasa hokara sarasarATa karake dharatI para A pdd'e| tatpazcAt padmanAbha rAjA amarakaMkA rAjadhAnI ko pUrvokta prakAra se bUrI taraha bhagna haI jAnakara bhayabhIta hokara draupadI devI kI zaraNa meM gayA / taba draupadI devI ne padmanAbha rAjA se kahA-devAnupriya ! kyA tuma nahIM jAnate ki puruSottama kRSNa vAsudeva kA vipriya karate hue tuma mujhe yahA~ lAe ho ? kintu jo huA so huA / aba devAnupriya ! tuma jAo, snAna karo / pahanane aura or3hane ke vastra dhAraNa karo / pahane hue vastra kA chora nIcA rakho / antaHpura kI rAniyoM Adi parivAra ko sAtha meM le lo / pradhAna aura zreSTha ratna bheMTa ke lie lo / mujhe Age kara lo / isa prakAra calakara kRSNa vAsudeva ko donoM hAtha jor3akara unake pairoM meM giro aura unakI zaraNa grahaNa karo / uttama puruSa praNipatita hote haiMusa samaya padmanAbha ne draupadI devI ke isa artha ko aMgIkAra kiyA / draupadI devI ke kathanAnusAra snAna Na vAsadeva kI zaraNa meM gyaa| donoM hAtha joDakara isa prakAra kahane lagA- maiMne Apa devAnapriya kI Rddhi dekha lI, parAkrama dekha liyA / he devAnupriya ! maiM kSamA kI prArthanA karatA hU~, Apa yAvat kSamA kareM / yAvat maiM punaH aisA nahIM kruuNgaa|' isa prakAra kahakara usane hAtha jodd'e| pairoM meM girA / usane apane hAthoM draupadI devI sauNpii| tatpazcAt kRSNa vAsudeva ne padmanAbha se isa prakAra kahA-'are padmanAbha ! aprArthita kI prArthanA karane vAle ! kyA tU nahIM jAnatA thA ki tU merI bhaginI draupadI devI ko jaldI se yahA~ le AyA hai ? aisA hone para bhI, aba tujhe mujhase bhaya nahIM hai!' isa prakAra kahakara padmanAbha ko chuTTI dI / draupadI ko grahaNa kiyA aura ratha para ArUr3ha hae / pA~coM pANDavoM ke samIpa Ae / draupadI devI ko hAthoM-hAtha pA~coM pANDavoM ko sauMpa diyA / tatpazcAt pA~coM pANDavoM ke sAtha, chaThe Apa svayaM kRSNa vAsudeva chaha rathoM meM baiThakara, lavaNasamudra ke bIcoMbIca hokara jidhara jambUdvIpa thA aura jidhara bhAratavarSa thA udhara jAne ko udyata hue| sUtra - 177 usa kAla usa samayameM, dhAtakIkhaNDa dvIpa meM, pUrvArdha bhAga ke bharatakSetrameM, campA nAmaka nagarI thI / pUrNabhadra caitya thA / usameM kapila vAsudeva rAjA thA / vaha mahAna himavAna parvata samAna mahAna thA / usa kAla aura usa samaya meM munisuvrata arihaMta campA nagarI ke pUrNabhadra caitya meM padhAre / kapila vAsudeva ne unase dharmopadeza zravaNa kiyA / usI samaya munisuvrata se dharma zravaNa karate-karate kapila vAsudevane kRSNa vAsudeva ke pA~cajanya zaMkha kA zabda sUnA / taba kapila vAsudeva ke citta meM isa prakAra kA vicAra utpanna huA- kyA dhAtakIkhaNDa dvIpa meM bhArata varSa meM dUsarA vAsudeva utpanna ho gayA hai ? jisake zaMkha kA zabda aisA phaila rahA hai, jaise mere mukha kI vAyu se pUrita huA ho kapila vAsudeva' isa prakAra se sambodhita karake munisuvrata arihaMta ne kapila vAsudeva se kahA-mere dharma zravaNa karate hue tumheM yaha vicAra AyA hai ki-'kyA isa bharatakSetra meM dUsarA vAsudeva utpanna ho gayA hai, jisake zaMka kA yaha zabda phaila rahA hai Adi; he kapila vAsudeva ! merA yaha artha satya hai ? 'hA~, satya hai !' munisuvrata arihaMta ne punaH kahA-'kapila vAsudeva ! aisA kabhI huA nahIM, hotA nahIM aura hogA nahIM ki eka kSetra meM eka hI yuga meM aura eka hI samaya meM do tIrthaMkara, do cakravartI, do baladeva athavA do vAsudeva utpanna hue hoM, utpanna hote hoM yA utpanna hoMge / he vAsudeva ! jambUdvIpa nAmaka dvIpa se, bharatakSetra se, hastinApura nagara se pANDu rAjA kI putravadhU aura pA~ca pANDavoM kI patnI draupadI devI ko tumhAre padmanAbha rAjA kA pahale kA sAthI deva haraNa karake le AyA thA / taba kRSNa vAsudeva pA~ca pANDavoM sameta Apa svayaM chaThe draupadI devI ko vApisa chInane ke lie zIghra Ae haiM / vaha padmanAbha rAjA ke sAtha saMgrAma kara rahe haiM / ataH kRSNa vAsudeva ke zaMkha kA yaha zabda hai, jo aisA jAna par3atA hai ki tumhAre mukha kI vAyu se pUrita kiyA gayA ho aura jo iSTa hai, kAnta hai, aura yahA~ tumheM sunAI diyA hai|' ta kapila vAsudeva ne munisuvrata tIrthaMkara ko vandanA kI, namaskAra kiyA / 'bhagavana ! maiM jAUM aura puruSottama kRSNa vAsudeva ko dekhU unake darzana karU~ / ' taba munisuvrata arihaMta ne kapila vAsudeva se kahA-'devAnupriya ! aisA huA nahIM, hotA nahIM aura hogA bhI nahIM ki eka tIrthaMkara dUsare tIrthaMkara ko dekheM, eka cakravartI dUsare cakravartI ko dekheM, eka baladeva dUsare baladeva ko dekheM aura eka vAsudeva dUsare vAsudeva ko dekheM / taba bhI tuma lavaNa muni dIparatnasAgara kRt " (jJAtAdharmakathA)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 135
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 6, aMgasUtra-6, 'jJAtAdharmakathA' zrutaskandha/varga/adhyayana/ sUtrAMka samudra ke madhyabhAga meM hokara jAte hue kRSNa vAsudeva ke zveta evaM pIta dhvajA ke agrabhAga ko dekha sakoge / ' tatpazcAt kapila vAsudeva ne munisuvrata tIrthaMkara ko vandana aura namaskAra kiyA / vaha hAthI ke skaMdha para ArUr3ha hue| jaldI-jaldI jahA~ velAkUla thA, vahA~ Ae / vahA~ Akara lavaNasamudra ke madhya meM hokara jAte hue kRSNa vAsudeva kI zveta-pIta dhvajA kA agrabhAga dekhA / 'yaha mere samAna puruSa hai, yaha puruSottama kRSNa vAsudeva haiM, lavaNasamudra ke madhya meM hokara jA rahe haiM / aisA kahakara kapila vAsudeva ne apanA pAJcajanya zaMkha hAtha meM liyA aura use apane mukha kI vAyu se pUrita kiyA-phUMkA / taba kRSNa vAsudeva ne kapila vAsudeva ke zaMkha kA zabda sUnA / unhoMne bhI apane pAJcajanya ko yAvat mukha kI vAyu se pUrita kiyA / usa samaya donoM vAsudevoM ne zaMkha kI samAcArI kI / tatpazcAt kapila vAsudeva jahA~ amarakaMkA rAjadhAnI thI, vahA~ Ae / Akara unhoMne dekhA ki amarakaMkA ke toraNa Adi TUTa-phUTa gae haiM / yaha dekhakara unhoMne padmanAbha se pUchA-'devAnupriya ! amarakaMkA ke toraNa Adi bhagna hokara kyoM par3a gae haiM ?' taba padmanAbha ne kapila vAsudeva se isa prakAra kahA-'svAmin ! jambUdvIpa nAmaka dvIpa se, bhAratavarSa se, yahA~ ekadama Akara kRSNa vAsudeva ne, ApakA parAbhava karake, ApakA apamAna karake, amarakaMkA ko yAvata girA diyA hai| tatpazcAt kapila vAsudeva, padmanAbha se uttara sUnakara padmanAbha se bole-'are padmanAbha ! aprArthita kI prArthanA karane vAle ! kyA tU nahIM jAnatA ki tUne mere samAna puruSa kRSNa vAsudeva kA aniSTa kiyA hai ?' isa prakAra kahakara vaha kruddha hae, yAvat padmanAbha ko deza-nirvAsana kI AjJA de dii| padmanAbha ke patra ko amarakaMkA rAjadhAnI meM mahAna rAjyAbhiSeka se abhiSikta kiyA / yAvat kapila vAsudeva vApisa cale ge| sUtra-178 idhara kRSNa vAsudeva lavaNasamudra ke madhya bhAga se jAte hae gaMgA nadI ke pAsa Ae / taba unhoMne pA~ca pANDavoM se kahA- devAnapriyo ! tama loga jAo / jaba taka gaMgA mahAnadI ko utaro, taba taka maiM la adhipati susthita deva se mila letA huuN| taba ve pA~coM pANDava, kRSNa vAsudeva ke aisA kahane para jahA~ gaMgA mahAnadI thI, vahA~ Ae / Akara eka naukA kI khoja kii| khoja kara usa naukA se gaMgA mahAnadI utare / paraspara isa prakAra kahane lage-'devAnupriya ! kRSNa vAsudeva gaMgA mahAnadI ko apanI bhujAoM se pAra karane meM samartha haiM athavA nahIM haiM ? aisA kahakara unhoMne vaha naukA chipA dI / chipAkara kRSNa vAsudeva kI pratIkSA karate hue sthita rahe / tatpazcAt kRSNa vAsudeva lavaNAdhipati susthita deva se mile / milakara jahA~ gaMgA mahAnadI thI vahA~ Ae / unhoMne saba tarapha naukA kI khoja kI, para khoja karane para bhI naukA dikhAI nahIM dI / taba unhoMne apanI eka bhujA se azva aura sArathi sahita ratha grahaNa kiyA aura dUsarI bhujA se bAsaTha yojana aura AdhA yojana arthAt sAr3he bAsaTha yojana vistAra vAlI gaMgA mahAnadI ko pAra karane ke lie udyata hae / kRSNa vAsudeva jaba gaMgA mahAnadI ke bIcoMbIca pahu~ce to thaka gae, naukA kI IcchA karane lage aura bahuta khedayukta ho ge| unheM pasInA A gyaa| usa samaya kRSNa vAsudeva ko isa prakAra kA vicAra AyA ki-' ahA ! pA~ca pANDava bar3e balavAn haiM, jinhoMne sAr3he bAsaTha yojana vistAra vAlI gaMgA mahAnadI apane bAhuoM se pAra kara lI ! pA~ca pANDavoM ne IcchA karake padmanAbha rAjA ko parAjita nahIM kiyA / ' taba gaMgA devI ne kRSNa vAsudeva kA aisA adhyavasAya yAvat manogata saMkalpa jAnakara thAha de dii| usa samaya kRSNa vAsudeva ne thor3I dera vizrAma kiyA / vizrAma lene ke bAda sAr3he bAsaTha yojana vistRta gaMgA mahAnadI pAra kI / pAra karake pA~ca pANDavoM ke pAsa paha~ce / vahA~ paha~cakara pA~ca pANDavoM se bole-'aho devAnupriyo ! tuma loga mahAbalavAn ho, kyoMki tumane sAr3he bAsaTha yojana vistAra vAlI gaMgA mahAnadI apane bAhubala se pAra kI hai / taba to tuma logoMne cAhakara hI padmanAbha ko parAjita nahIM kiyaa| taba kRSNa vAsudeva ke aisA kahane para pA~ca pANDavoM ne kRSNa vAsudeva se kahA-'devAnupriya ! Apake dvArA visarjita hokara hama loga jahA~ gaMgA mahAnadI thI, vahA~ Ae / vahA~ Akara hamane naukA kI khoja kI / usa naukA se pAra pahuMcakara Apake bala kI parIkSA karane ke lie hamane naukA chipA dii| phira ApakI pratIkSA karate hue hama yahA~ Thahare haiN|' muni dIparatnasAgara kRt " (jJAtAdharmakathA)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 136
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 6, aMgasUtra-6, 'jJAtAdharmakathA' zrutaskandha/varga/adhyayana/ sUtrAMka pA~ca pANDavoM kA yaha artha sUnakara aura samajhakara kRSNa vAsudeva kupita ho uThe / unakI tIna sala vAlI bhRkuTi lalATa para car3ha gaI / vaha bole-'oha, jaba maiMne do lAkha yojana vistIrNa lavaNasamudra ko pAra karake padmanAbha ko hata aura mathita karake, yAvat parAjita karake amarakaMkA rAjadhAnI ko tahasa-nahasa kiyA aura apane hAthoM se draupadI lAkara tumheM sauMpI, taba tumheM merA mAhAtmya nahIM mAlUma huA ! aba tuma merA mAhAtmya jAna loge ! isa prakAra kahakara unhoMne hAtha meM eka lohadaNDa liyA aura pANDavoM ke ratha ko cUra-cUra kara diyA / unheM dezanirvAsana kI AjJA dI / phira usa sthAna para rathamardana nAmaka koMTa sthApita kiyA-rathamardana tIrtha kI sthApanA kRSNa vAsudeva apanI senA ke par3Ava meM Ae / Akara apanI senA ke sAtha mila ge| usake pazcAt kRSNa vAsudeva jahA~ dvArakA nagarI thI, vahA~ Akara dvArakA nagarI meM praviSTa hue| sUtra - 179 tatpazcAt ve pA~coM pANDava hastinApura nagara Ae / pANDu rAjA ke pAsa pahuMce aura hAtha jor3akara bole-'he tAta ! kRSNa ne hameM dezanirvAsana kI AjJA dI hai / ' taba pANDu rAjA ne pA~ca pANDavoM se prazna kiyA-'putroM ! kisa kAraNa vAsudeva ne tumheM dezanirvAsana kI AjJA dI ?' taba pA~ca pANDavoM ne pANDu rAjA ko uttara diyA-'tAta ! hama loga amarakaMkA se lauTe aura do lAkha yojana vistIrNa lavaNasamudra ko pAra kara cUke, taba kRSNa vAsudeva ne hama se kahA-devAnupriyo ! tuma loga calo, gaMgA mahAnadI pAra karo yAvat merI pratIkSA karate hue ThaharanA / taba taka maiM susthita deva se milakara AtA hU~-ityAdi pUrvavat kahanA / hama loga gaMgA mahAnadI pAra karake naukA chipAkara unakI rAha dekhata Thahare / tadanantara kRSNa vAsudeva lavaNasamudra ke adhipati susthita deva se milakara Ae / ityAdi pUrvavatkevala kRSNa ke mana meM jo vicAra utpanna huA thA, vaha nahIM kahanA / yAvat kupita hokara unhoMne hameM dezanirvAsana kI AjJA de dI / taba pANDu rAjA te pA~ca pANDavoM se kahA-'putro ! tumane kRSNa vAsudeva kA apriya karake bUrA kAma kiyaa| tadanantara pANDu rAjA ne kuntI devI ko bulAkara kahA-'devAnupriye ! tuma dvArakA jAo aura kRSNa vAsudeva se nivedana karo ki-'he devAnupriya ! tumane pA~coM pANDavoM ko dezanirvAsana kI AjJA dI hai, kintu he devAnupriya ! tuma to samagra dakSiNArdha bharatakSetra ke adhipati ho / ata eva he devAnupriya ! Adeza do kI pA~ca pANDava kisa deza meM yA dizA athavA vidizA meM jAeM ? taba kuntI devI, pANDu rAjA ke isa prakAra kahane para thI ke skaMdha para ArUr3ha hokara pahale kahe anusAra dvArakA pahu~cI / agra udyAna meM ThaharI / kRSNa vAsudeva ko sUcanA karavAI / kRSNa svAgata ke lie Ae / unheM mahala meM le gae / yAvat pUchA-'he pitRbhaginI ! AjJA kIjie, Apake Ane kA kyA prayovana hai ?' taba kuntI devI ne kRSNa vAsudeva se kahA-'he putra ! tumane pA~coM pANDavoM ko deza-nIkAle kA Adeza diyA hai aura tuma samagra dakSiNArdha bharatakSetra ke svAmI ho, to batalAo ve kisa deza meM, kisa dizA yA vidizA meM jAeM ?' taba kRSNa vAsudeva ne kuntI devI se kahA- pitRbhaginI ! uttama puruSa apUtivacana hote haiM-unake vacana mithyA nahIM hote / devAnupriye ! pA~coM pANDava dakSiNa dizA ke velAtaTa jAeM, vahA~ pANDu-mathurA nAmaka naI nagarI basAeM aura mere adRSTa sevaka hokara raheM / isa prakAra kahakara unhoMne kuntI devI kA satkAra-sammAna kiyA, yAvat unheM bidA dii| tatpazcAt kuntI devI ne dvAravatI nagarI se Akara pANDu rAja ko yaha artha (vRttAnta) nivedana kiyA / taba pANDu rAjA ne pA~coM pANDavoM ko bulAkara kahA-'putro ! tuma dakSiNI velAtaTa jAo / vahA~ pANDumathurA nagarI basA kara raho / ' taba pA~coM pANDavoM ne pANDu rAjA kI yaha bAta svIkAra karake bala aura vAhanoM ke sAtha ghor3e aura hAthI sAtha lekara hastinApura se bAhara nIkale / dakSiNI velAtaTa para pahu~ce / pANDumathurA nagarI kI sthApanA kii| nagarI kI sthApanA karake ve vahA~ vipula bhogoM ke samUha se yukta ho gae-sukhapUrvaka nivAsa karane lge| sUtra - 180 tatpazcAt eka bAra kisI samaya draupadI devI garbhavatI huI / phira draupadI devI ne nau mAsa yAvat sampUrNa hone para sundara rUpa vAle aura sukumAra tathA hAthI ke tAlu ke samAna komala bAlaka ko janma diyA / bAraha dina vyatIta muni dIparatnasAgara kRt " (jJAtAdharmakathA)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 137
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 6, aMgasUtra-6, 'jJAtAdharmakathA' zrutaskandha/varga/adhyayana/ sUtrAMka hone para bAlaka ke mAtA-pitA ko aisA vicAra utpanna huA ki-kyoMki hamArA yaha bAlaka pA~ca pANDavoM kA putra hai aura draupadI devI kA Atmaja hai, ataH isa bAlaka kA nAma 'pANDusena' honA cAhie / tatpazcAt usa bAlaka ke mAta-pitA ne usakA pANDusena' nAma rakhA / usa kAla aura usa samaya meM dharmaghoSa sthavira padhAre / dharmazravaNa karane aura unheM vandanA ke lie parISad nIkalI / pANDava bhI nIkale / dharma zravaNa karake unhoMne sthavira se kahA-'devAnupriya ! hameM saMsAra se virakti huI hai, ata eva hama dIkSita honA cAhate haiM; kevala draupadI devI se anumati le leM aura pANDusena kumAra ko rAjya para sthApita kara deM / tatpazcAt devAnupriya ke nikaTa muNDita hokara yAvat pravrajyA grahaNa kareMge / taba sthavira dharmaghoSa ne kahA- devAnupriyo ! jaise tumheM sukha upaje, vaisA karo / ' tatpazcAt pA~coM pANDava apane bhavana meM Ae / unhoMne draupadI devI ko bulAyA aura usase kahA-devAnupriye ! hamane sthavira muni se dharma zravaNa kiyA hai, yAvata hama pravrajyA grahaNa kara rahe haiM / devAnapriye ! tumheM kyA karanA hai ? taba draupadI devI ne pA~coM pANDavoM se kahA-'devAnupriyo ! yadi Apa saMsAra ke bhaya se udvigna hote ho to merA dUsarA kauna avalambana yAvat maiM bhI saMsAra ke bhaya se udvigna hokara devAnupriyoM ke sAtha dIkSA aMgIkAra kruuNgii| tatpazcAta pA~coM pANDavoM ne pANDasena kA rAjyAbhiSeka kiyA / yAvata pANDasena rAjA ho gayA, yAvata rAjya kA pAlana karane lgaa| taba kisI samaya pA~coM pANDavoM ne aura draupadI ne pANDusena rAjA se dIkSA kI anumati mA~gI / taba pANDusena rAjA ne kauTumbika puruSoM ko bulAyA aura unase kahA-'devAnupriyo ! zIghra hI dIkSA-mahotsava kI taiyArI karo aura hajAra puruSoM dvArA vahana karane yogya zibikAeM taiyAra karo / zeSa vRttAnta pUrvavat, yAvat ve zibikAoM para ArUr3ha hokara cale aura sthavira muni ke sthAna ke pAsa pahu~ca kara zibikAoM se nIce Utare / sthavira muni ke nikaTa pahu~ce / vahA~ jAkara sthavira se nivedana kiyA-bhagavan ! yaha saMsAra jala rahA hai Adi, yAvat pA~coM pANDava zramaNa bana gae / caudaha pUrvo kA adhyayana kiyA / bahuta varSoM taka belA, telA, colA, paMcolA tathA ardhamAsa-khamaNa, mAsakhamaNa Adi tapasyA dvArA AtmA ko bhAvita karate hue vicarane lge| sUtra-181 draupadI devI bhI zibikA se UtarI, yAvat dIkSita huI / vaha suvratA AryA ko ziSyA ke rUpa meM sauMpa dI gii| usane gyAraha aMgoM kA adhyayana kiyA / bahuta varSoM taka vaha SaSThabhakta, aSTabhakta, dazamabhakta aura dvAdazabhakta Adi tapa karatI haI vicarane lgii| sUtra - 182 tatpazcAt kisI samaya sthavira bhagavaMta pANDumathurA nagarI ke sahasrAmravana nAmaka udyAna se nIkale / nIkala bAhara janapadoM meM vicaraNa karane lge| usa kAla aura usa samaya meM arihaMta ariSTanemi jahA~ surASTra janapada thA, vahA~ padhAre / surASTra janapada meM saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue vicarane lge| usa samaya bahata jana paraspara isa prakAra kahane lage-'he devAnupriyo ! tIrthaMkara ariSTanemi surASTra janapada meM yAvata vicara rahe haiN| taba yudhiSThira prabhati pA~coM anagAroM ne bahata janoM se yaha vRttAnta sunakara eka dUsare ko bulAyA aura kahA-'devAnupriyo ! arihaMta ariSTanemi anukrama se vicarate hae yAvata surASTra janapada meM padhAre haiM, ata eva sthavira bhagavaMta se pUcha tIrthaMkara ariSTanemi ko vandanA karane ke lie jAnA hamAre lie zreyaskara hai|' paraspara kI yaha bAta svIkAra karake ve jahA~ sthavira bhagavaMta the, vahA~ gae | jAkara sthavira bhagavaMta ko vandana-namaskAra kiyA / unase kahA-'bhagavan ! ApakI AjJA pAkara hama arihaMta ariSTanemi ko vandanA karane hetu jAne kI IcchA karate haiN|' sthavira ne anujJA dI'devAnupriyo ! jaise sukha ho, vaisA kro|' tatpazcAt una yudhiSThira Adi pA~coM anagAroM ne sthavira bhagavAna se anujJA pAkara unheM vandanA-namaskAra kiyA / ve sthavira ke pAsa se nIkale / nirantara mAsakhamaNa karate hue, eka grAma se dUsare grAma Ate hue, yAvat jahA~ hastikalpa nagara thA, vahA~ pahu~ce / pahu~cakara hastikalpa nagara ke bAhara sahasrAmravana nAmaka udyAna meM Thahare / tatpazcAt yudhiSThira ke sivAya zeSa cAra anagAroM ne mAsakhamaNa ke pAraNaka ke dina pahale prahara meM svAdhyAya kiyA, dUsare prahara muni dIparatnasAgara kRt " (jJAtAdharmakathA)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 138
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 6, aMgasUtra-6, 'jJAtAdharmakathA' zrutaskandha/varga/adhyayana/ sUtrAMka meM dhyAna kiyA / zeSa gautamasvAmI ke samAna varNana jAnanA / vizeSa yaha ki unhoMne yudhiSThira anagAra se pUchA-bhikSA kI anumati mA~gI / phira ve bhikSA ke lie jaba aTana kara rahe the, taba unhoMne bahuta janoM se sUnA-'devAnupriyo ! tIrthaMkara ariSTanemi giranAra parvata ke zikhara para, eka mAsa kA nirjala upavAsa karake, pA~ca sau chattIsa sAdhuoM ke sAtha kAla-dharma ko prApta ho gae haiM, yAvat siddha, mukta, antakRt hokara samasta duHkhoM se rahita ho gae haiM / ' taba yudhiSThira ke sivAya ve cAroM anagAra bahuta janoM ke pAsa se yaha artha sUnakara hastikalpa nagara se bAhara nIkale / jahA~ sahasrAmravana thA aura jahA~ yudhiSThira anagAra the vahA~ pahu~ce / AhAra-pAnI kI pratyupekSaNA kI, pratyuprekSaNA karake gamanAgamana kA pratikramaNa kiyA / phira eSaNA-aneSaNA kI AlocanA kI / AlocanA karake AhAra-pAnI dikhalAyA / dikhalA kara yudhiSThira anagAra se kahA-'he devAnupriya ! yAvat kAladharma ko prApta hue haiN| ataH he devAnupriya ! hamAre lie yahI zreyaskara hai ki bhagavAna ke nirvANa kA vRttAnta sUnane se pahale grahaNa kiye hue AhArapAnI ko paraTha kara dhIre-dhIre zatraMjaya parvata para ArUDha ho tathA saMlekhanA karake jhoSaNA kA sevana karake aura mRtyu kI AkAMkSA na karate hue vicare-rahe, isa prakAra kahakara sabane paraspara ke isa artha ko aMgIkAra kiyaa| vaha pahale grahaNa kiyA AhAra-pAnI eka jagaha paraTha diyA / zatrujaya parvata gae / zatrujaya parvata para ArUr3ha hue| ArUr3ha hokara yAvat mRtyu kI AkAMkSA na karate hue vicarane lage / tatpazcAt una yudhiSThira Adi pA~coM anagAroM ne sAmAyika se lekara caudaha pUrvo kA abhyAsa karake bahata varSoM taka zrAmaNyaparyAya kA pAlana karake, do mAsa kI saMlekhanA se AtmA ko jhoSaNa karake, jisa prayojana ke lie nagnatA, muNDatA Adi aMgIkAra kI jAtI hai, usa prayojana ko siddha kiyA / unheM ananta yAvat zreSTha kevalajJAna aura kevaladarzana prApta huA / yAvat ve siddha ho ge| sUtra-183 dIkSA aMgIkAra karane ke pazcAta draupadI AryA ne savratA AryA ke pAsa sAmAyika se lekara gyAraha aMgoM kA adhyayana kiyA | bahata varSoM taka zrAmaNyaparyAya kA pAlana kiyA / anta meM eka mAsa kI saMlekhanA karake, AlocanA aura pratikramaNa karake tathA kAlamAsa meM kAla karake brahmaloka nAmaka svarga meM janma liyA / brahmaloka nAmaka pA~cave devaloka meM kitaneka devoM kI dasa sAgaropama kI sthiti hai| unameM draupadI deva kI bhI dasa sAgaropama kI sthiti hai / gautamasvAmI ne zramaNa bhagavAna mahAvIra se prazna kiyA-'bhagavan ! vaha drupada deva vahA~ se cyavakara kahA~ janma legA ?' taba bhagavAna ne uttara diyA-'brahmaloka svarga se vahA~ kI Ayu, sthiti evaM bhava kA kSaya hone para mahAvideha varSa meM utpanna hokara yAvat karmoM kA anta karegA / isa prakAra he jambU ! zramaNa bhagavAna mahAvIra ne solahaveM jJAta-adhyayana kA yaha artha pratipAdita kiyA hai| aisA maiM kahatA huuN| adhyayana-16 kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa muni dIparatnasAgara kRt " (jJAtAdharmakathA)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 139
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 6, aMgasUtra-6, 'jJAtAdharmakathA' zrutaskandha/varga/adhyayana/ sUtrAMka adhyayana-17 - azvajJAna sUtra - 184 'bhagavan ! yadi yAvat nirvANa ko prApta jinendradeva zramaNa bhagavAna mahAvIra ne solahaveM jJAta adhyayana kA yaha pUrvokta0 artha kahA hai to satrahaveM jJAta-adhyayana kA kyA artha kahA hai ?' usa kAla aura usa samaya meM hastizIrSa nAmaka nagara thA / (varNana) usa nagara meM kanakaketa nAmaka rAjA thaa| (varNana) (samajha lenA) usa hastizIrSa nagara meM bahata-se sAMyAtrika naukAvaNika rahate the| ve dhanADhya the, yAvata bahata logoM se bhI parAbhava na pAne vAle the / eka bAra kisI samaya ve sAMyAtrika naukAvaNik Apasa meM mile / unhoMne arhannaka kI bhA~ti samudrayAtrA para jAne kA vicAra kiyA, ve lavaNasamudra meM kaIM saikar3oM yojanoM taka avagAhana bhI kara ge| usa samaya una vaNikoM ko mAkandIputroM ke samAna saikar3oM utpAta hue, yAvat samudrI tUphAna bhI Arambha ho gayA / usa samaya vaha naukA usa tUphAnI vAyu se bAra-bAra kA~pane lagI, calAyamAna hone lagI, kSubdha hone lagI aura usI jagaha cakkara khAne lgii| usa samaya naukA ke niryAmaka kI buddhi mArI gaI, zruti bhI naSTa ho gaI aura saMjJA bhI gAyaba ho gaI / vaha dizAvimUr3ha ho gayA / use yaha bhI jJAna na rahA ki potavAhana kauna-se pradeza meM haiM yA kaunasI dizA athavA vidizA meM cala rahA hai ? usake mana ke saMkalpa bhaMga ho gae / yAvat vaha cintA meM lIna ho gyaa| usa samaya bahuta-se kukSidhAra, karNadhAra, gabbhillaka tathA sAMyAtrika naukAvaNik niryAmaka ke pAsa Ae / Akara usase bole- devAnupriya ! naSTa mana ke saMkalpa vAle hokara evaM mukha hathelI para rakhakara cintA kyoM kara rahe ho ? taba usa niryAmaka ne una bahuta-se kukSidhArakoM, yAvat naukAvaNikoM se kahA-'devAnupriyo ! merI mati mArI gaI hai, yAvat potavAhana kisa deza, dizA yA vidizA meM jA rahA hai, yaha bhI mujhe nahIM jAna par3atA / ata eva maiM bhagnamanoratha hokara cintA kara rahA hU~ / ' taba ve karNadhAra usa niryAmaka se yaha bAta sunakara aura samajhakara bhayabhIta hue, trasta hue, udvigna hue, ghabarA gae / unhoMne snAna kiyA, balikarma kiyA aura hAtha jor3akara bahuta-se indra, skaMda Adi devoM ko 'malli-adhyayana anusAra mastaka para aMjali karake manautI manAne lge| thor3I dera bAda vaha niryAmaka labdhamati, labdhazruti, labdhasaMjJa aura adiGmUDha ho gayA / zAstrajJAna jAga gayA, hoza A gayA aura dizA kA jJAna bhI ho gayA / taba usa niryAmaka ne una bahusaMkhyaka kukSidhAroM yAvat naukAvaNikoM se kahA-'devAnupriyo ! mujhe buddhi prApta ho gaI hai, yAvat merI dizA-mUr3hatA naSTa ho gaI hai / devAnupriyo ! hama loga kAlika-dvIpa ke samIpa A pahu~ce haiM / vaha kAlika-dvIpa dikhAI de rahA hai / ' usa samaya ve kukSidhAra, karNadhAra, gabbhillaka tathA sAMyAtrika naukAvaNika usa niryAmaka kI yaha bAta sunakara aura samajhakara hRSTa-tuSTa hue / phira dakSiNa dizA ke anakala vAya kI sahAyatA se vahA~ paha~ce jahA~ kAlika-dvIpa thA / vahA~ paha~ca kara laMgara ddaalaa| choTI naukaoM dvArA kAlika-dvIpa meM Utare / usa kAlikadvIpa meM unhoMne bahuta-sI cA~dI kI, sone kI, ratnoM kI, hIre kI khAne aura bahuta se azva dekhe / ve azva kaise the? ve uttama jAti ke the / unakA varNana jAtimAn azvoM ke varNana ke samAna samajhanA / ve azva nIle varNa vAlI reNu ke samAna varNa vAle aura zroNisUtraka varNa vAle the / una azvoM ne una vaNikoM ko dekhA / unakI gaMdha sUMghakara ve azva bhayabhIta hue, trAsa ko prApta hue, udvigna hue, unake mana meM udvega utpanna huA, ata eva ve kaIM yojana dUra bhAga gae / vahA~ unheM bahuta-se gocara prApta hue / khUba ghAsa aura pAnI milane se ve nirbhaya evaM nirudvega hokara sukhapUrvaka vahA~ vicarane lge| taba una sAMyAtrika naukAvaNikoM ne Apasa meM isa prakAra kahA-'devAnupriyo ! hameM azvoM se kyA prayojana hai? yahA~ yaha bahuta-sI cA~dI kI, sone kI, ratnoM kI aura hIroM kI khAne haiN| ata eva hama logoM ko cA~dI-sone se, ratnoM se aura hIroM se jahAja bhara lenA hI zreyaskara hai| isa prakAra unhoMne eka dUsare kI bAta aMgIkAra karake unhoMne hiraNya se-svarNa se, ratnoM se, hIroM se, ghAsa se, anna se, kASThoM se aura mIThe pAnI se apanA jahAja bhara liyA / bharakara dakSiNa dizA kI anukUla vAyu se jahA~ gaMbhIra potavahanapaTTana thA, vahA~ Ae / Akara jahAja kA laMgara ddaalaa| gAr3I-gAr3e taiyAra kie| lAe hae usa hiraNya-svarNa, yAvat hIroM kA choTI naukAoM dvArA saMcAra kiyaa| muni dIparatnasAgara kRt " (jJAtAdharmakathA)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 140
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 6, aMgasUtra-6, 'jJAtAdharmakathA' zrutaskandha/varga/adhyayana/ sUtrAMka phira gAr3I-gAr3e jote / hastizIrSa nagara pahu~ce / hastizIrSanagara bAhara agra udyAna meM sArtha ko ThaharAyA / gAr3I-gAr3e khole| phira bahumUlya upahAra lekara hastizIrSanagarameM praveza kiyA / kanakaketurAjA ke pAsa Ae / upahAra rAjA samakSa upasthita kiyA / rAjA kanakaketune una sAMyAtrika naukAvaNikoM ke usa bahumUlya upahAra svIkAra kiyaa| sUtra - 185 phira rAjA ne una sAMyAtrika naukAvaNikoM se kahA-'devAnupriya ! tuma loga grAmoM meM yAvat AkaroM meM ghUmate ho aura bAra-bAra potavahana dvArA lavaNasamudra meM avagAhana karate ho, tumane kahIM koI Azcaryajanaka-adbhutaanokhI vastu dekhI hai ?' taba sAMyAtrika naukAvaNikoM ne rAjA kanakaketu se kahA-'devAnupriya ! hama loga isI hastizIrSa nagara ke nivAsI haiM; ityAdi pUrvavat yAvat hama kAlikadvIpa ke samIpa gae / usa dvIpa meM bahuta-sI cA~dI kI khAneM yAvat bahuta-se azva haiM / ve azva kaise haiM? nIla varNa vAlI reNu ke samAna aura zrotrisUtraka ke samAna zyAma varNa vAle haiM / yAvat ve azva hamArI gaMdha ke kaIM yojana dUra cale gae / ata eva he svAmin ! hamane kAlikadvIpa meM una azvoM ko AzcaryabhUta dekhA hai|' kanakaketu rAjA ne una sAMyAtrikoM se yaha artha sUnakara unheM kahA-'devAnupriyo! tuma mere kauTumbika puruSoM ke sAtha jAo aura kAlikadvIpa se una azvoM ko yahA~ le Ao / ' taba sAMyAtrika vaNikoM ne kanakaketu rAjA se-'svAmin ! bahuta acchA' aisA kahakara unhoMne rAjA kA vacana AjJA ke rUpa meM vinayapUrvaka svIkAra kiyA / tatpazcAt kanakaketu rAjA ne kauTumbika puruSoM ko bulAyA aura kahA-'devAnupriyo ! tuma sAMyAtrika vaNikoM ke sAtha jAo aura kAlikadvIpa se mere lie azva le aao|' unhoMne bhI rAjA kA Adeza aMgIkAra kiyA / tatpazcAt kauTumbika puruSoM ne gAr3I-gAr3e sajAe / sajAkara unameM bahuta-sI vINAeM, vallakI, bhrAmarI, kaccharI, bhaMbhA, SaTbhramarI Adi vividha prakAra kI vINAoM tathA vicitra vINAoM se aura zrotrendriya ke yogya anya bahata-sI vastaoM se gADI-gADe bhara lie / zrotrendriya ke yogya vastaeM bharakara bahata-se kaSNa varNa vAle, zakla varNa vAle, kASThakarma, citrakarma, pustakarma, lepyakarma tathA ver3hima, pUrima tathA saMghAtima evaM anya cakSu-indriya ke yogya dravya gAr3I -gAr3oM meM bhare / yaha bharakara bahuta-se koSThapuTa ketakIpuTa, patrapuTa, coya-tvakpuTa, tagarapuTa, elApuTa, hrIvera puTa, uzIra puTa, campakapuTa, maruka puTa, damanakapuTa, jAtI puTa, yUthikApuTa, mallikApuTa, vAsaMtIpuTa, kapUrapuTa, pATalapuTa tathA anya bahuta-se ghrANendriya ko priya lagane vAle padArthoM se gADI-gADe bhare / tadanantara bahuta-se khAMr3a, gur3a, zakkara, matsyaMDikA, puSpottara tathA padmottara jAti kI zarkarA Adi anya aneka jihvA-indriya ke yogya dravya gADI-gADoM meM bhare / usake bAda bahata-se koyataka-kaMbala-prAvaraNa-jIna, malayavizeSa prakAra kA Asana mar3he, zilApaTTaka, yAvat haMsagarbha tathA anya sparzendriya ke yogya dravya gAr3I-gAr3oM meM bhare / ukta saba dravya bharakara unhoMne gAr3I-gAr3e jote / jotakara jahA~ gaMbhIra potapaTTana thA, vahA~ pahu~ce / gAr3I-gAr3e khole / potavahana taiyAra karake una utkRSTa zabda, sparza, rasa, rUpa aura gaMdha ke dravya tathA kASTha, tRNa, jala, cAvala, ATA, gorasa tathA anya bahuta-se potavahana ke yogya padArtha potavahana meM bhare / ve uparyukta saba sAmAna potavahanameM bharakara dakSiNadizA ke anukUla pavana se jahA~ kAlikadvIpa thA, vahA~ Ae / Akara laMgara DAlA / una utkRSTa zabda, sparza, rasa, rUpa aura gaMdha ke padArthoM ko choTI-choTI naukAoM dvArA kAlika dvIpa meM utaaraa| ve ghor3e jahA~-jahA~ baiThate the, sote the aura loTate the, vahA~-vahA~ ve kauTumbika puruSa vaha vINA, vicitra vINA Adi zrotrendriya ko priya vAdya bajAte rahane lage tathA inake pAsa cAroM ora jA die-ve nizcala, nispanda aura mUka hokara sthita ho gae / jahA~-jahA~ ve azva baiThate the, yAvata loTate the, vaha kauTumbika puruSoM ne bahutere kRSNa varNa vAle yAvat zukla varNa vAle kASThakarma yAvat saMghAtima tathA anya ba cakSu-indriya ke yogya padArtha rakha die tathA una azvoM ke pAsa cAroM ora jAla bichA diyA aura ve nizcala aura mUka hokara chipe rahe / jahA~-jahA~ ve azva baiThate the, sote the, khar3e hote the athavA loTate the vahA~-vahA~ una kauTumbika puruSoM ne bahuta se koSThapuTa tathA dUsare ghrANendriya ke priya padArthoM ke pUMja aura nIkara kara die / unake pAsa cAroM ora jAla muni dIparatnasAgara kRt " (jJAtAdharmakathA)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 141
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 6, aMgasUtra-6, 'jJAtAdharmakathA' zrutaskandha/varga/adhyayana/ sUtrAMka bichAkara ve mUka hokara chipa ge| jahA~-jahA~ ve azva baiThate the, sote the, khar3e hote the athavA leTate the, vahA~-vahA~ kauTumbika puruSoM ne gur3a ke yAvat anya bahuta-se jihvendriya ke yogya padArthoM ke pUMja aura nIkara kara diye / una jagahoM para gar3ahe khoda kara gur3a kA pAnI, khAMDa kA pAnI, pora kA pAnI tathA dUsarA bahuta taraha kA pAnI una gar3ahoM meM bhara diyA / bharakara unake pAsa cAroM ora jAla sthApita karake mUka hokara chipa rahe / jahA~-jahA~ ve ghor3e baiThate the, yAvat leTate the, vahA~-vahA~ koyavaka yAvat zilApaTTaka tathA anya sparzanendriya ke yogya AstaraNa-pratyAstaraNa / rakhakara unake pAsa cAroM ora jAla bichAkara evaM mUka hokara chipa ge| tatpazcAt ve azva vahA~ Ae, jahA~ yaha utkRSTa zabda, sparza, rasa, rUpa aura gaMdha rakhI thiiN| vahA~ Akara unameM se koI-koI azna 'ye zabda, sparza, rasa, rUpa aura gaMdha aparva haiM, aisA vicAra kara una utkaSTa zabda, aura gaMdha meM mUrcchita, gRddha, Asakta na hokara una utkRSTa zabda yAvat gaMdha se gocara prApta karake tathA pracura ghAsa-pAnI pIkara nirbhaya hue, udvega rahita hue aura sukhe-sukhe vicarane lge| isI prakAra he AyuSman zramaNoM ! jo sAdhu yA sAdhvI zabda, sparza, rasa, rUpa, aura gaMdha meM Asakta nahIM hotA, vaha isa loka meM bahuta sAdhuoM, sAdhvIyoM, zrAvakoM aura zrAvikAoM kA pUjanIya hotA hai aura isa cAturgatika saMsArakAntAra ko pAra kara jAtA hai| sUtra - 186 una ghor3oM meM se kitaneka ghor3e jahA~ ve utkRSTa zabda, sparza, rasa, rUpa aura gaMdha the, vahA~ pahu~ce / ve una utkRSTa zabda, sparza, rasa, rUpa aura gaMdha meM mUrcchita hue, ati Asakta ho gae aura unakA sevana karane meM pravRtta ho gae / usa utkRSTa zabda, sparza, rasa, rUpa aura gaMdha kA sevana karane vAle ve azva kauTumbika puruSoM dvArA bahuta se kUTa pAzoM se gale meM yAvat pairoM meM bA~dhe gae / una kauTumbika puruSoM ne una azvoM ko pakar3a liyA / ve naukAoM dvArA potavahana meM le Ae / lAkara potavahana ko tRNa, kASTha Adi Avazyaka padArthoM se bhara liyA / ve sAMyAtrika naukAvaNika dakSiNa dizA ke anukUla pavana dvArA jahA~ gambhIra potapaTTana thA, vahA~ Ae / potavahana kA laMgara DAlA / una ghor3oM ko utArA / hastizIrSa nagara thA aura jahA~ kanakaketu rAjA thA, vahA~ paha~ce / donoM hAtha jor3akara rAjA kA abhinandana karake ve azva upasthita kie / rAjA kanakaketu ne una sAMyAtrika vaNikoM kA zulka mApha kara diyA / unakA satkAra-sammAna kiyA aura unheM bidA kiyaa| tatpazcAt kanakaketu rAjA ne kAlika-dvIpa bheje hue kauTumbika puruSoM ko bulAyA, bulAkara unakA bhI satkAra-sammAna kiyA aura phira unheM bidA kara diyA / tatpazcAt kanakaketu rAjA ne azvamardakoM ko bulAyA aura unase kahA-'devAnupriyo ! tuma mere azvoM ko vinIta karo / ' taba azvamardakoM ne bahuta acchA' kahakara rAjA kA Adeza svIkAra kiyA / unhoMne una azvoM ko mukha bA~dhakara, kAna bA~dhakara, nAka bA~dhakara, jhauMrA bA~dhakara, khura bA~dhakara, kaTaka bA~dhakara, caukar3I car3hAkara, tobarA car3hAkara, paTatAnaka lagA kara, khassI karake, velAprahAra karake, beMtoM kA prahAra karake vinIta kiyA / vinIta karake ve rAjA kanakaketu ke pAsa le aae| tatpazcAt kanakaketu ne una azvamardakoM kA satkAra kiyA, sammAna kiyA / unheM bidA kiyA / usake bAda ve azva-mukhabaMdhana se yAvat camar3e ke cAbukoM ke prahAra se bahuta zArIrika aura mAnasika duHkhoM ko prApta hue / isI prakAra he AyuSman zramaNoM ! jo nirgrantha yA nirgranthI dIkSita hokara priya zabda, sparza, rasa, rUpa aura gaMdha meM gaddha hotA hai, mugdha hotA hai aura Asakta hotA hai, vaha isI loka meM bahuta se zramaNoM, zramaNiyoM, zrAvakoM tathA zrAvikAoM kI avahelanA kA pAtra hotA hai, cAturgatika saMsAraaTavI meM punaH punaH bhramaNa karatA hai| sUtra - 187-196 zrutisukhada svaragholanA ke prakAravAle, madhura vINA, talatAla, bA~sUrI ke zreSTha aura manohara vAdyoM ke zabdoM meM anurakta hone aura zrotrendriya ke vazavartI bane hue prANI Ananda mAnate haiM / kintu zrotrendriya kI durdAntatA kA itanA muni dIparatnasAgara kRt " (jJAtAdharmakathA)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 142
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 6, aMgasUtra-6, 'jJAtAdharmakathA' zrutaskandha/varga/adhyayana/ sUtrAMka doSa hotA hai, jaise pAradhi ke piMjare meM rahe hue zabda ko sahana na karatA huA tItura pakSI vadha aura baMdhana pAtA hai| cakSu indriya ke vazIbhUta aura rUpoM meM anurakta hone vAle puruSa; striyoM ke stana, jaghana, vadana, hAtha, paira, netroM meM tathA garviSTha banI huI striyoM kI vilAsayukta gati meM ramaNa karate haiM parantu cakSuindriya kI durdAntatA se itanA doSa hai ki buddhihIna pataMgA jalatI huI Aga meM jA par3atA hai, usI prakAra manuSya bhI vadha-baMdhana ke duHkha pAte haiN| sugaMdha meM anurakta hue aura ghrANendriya ke vaza meM par3e hue prANI zreSTha agara, zreSTha dhUpa, vividha RtuoM meM vRddhi ko prApta mAlya tathA anulepana vidhi meM ramaNa karate haiM / parantu ghrANendriya kI durdAntatA se itanA doSa hotA hai ki auSadhi kI gaMdha se sarpa apane bila se bAhara nIkala AtA hai| (aura pakaDA jAtA hai|| rasa meM Asakta aura jihvA indriya ke vazavartI hue prANI kar3ave, tIkhe, kasaile, khaTTe evaM rasa vAle bahuta khAdya, peya, lehA padArthoM meM Ananda mAnate haiM / kinta jihvA indriya kA damana na karane se itanA doSa uta ki gala meM lagna hokara jala se bAhara khIMcA huA matsya sthala meM pheMkA jAkara tar3apatA hai| sparzendriya ke vazIbhUta hae prANI sparzendriya kI adhInatA se pIDita hokara vibhinna RtuoM meM sevana karane se sukha utpanna karane vAle tathA vibhava sahita, hitakAraka tathA mana ko sukha dene vAle mAlA, strI Adi padArthoM meM ramaNa karate haiM / kintu sparzanendriya kA damana na karane se itanA doSa hotA hai ki lohe kA tIkhA aMkuza hAthI ke mastaka ko pIr3A pahu~cAtA hai| sUtra - 197-201 kala, ribhita evaM madhura taMtrI, talatAla tathA bA~surI ke zreSTha aura manohara vAdyoM ke zabdoM meM jo Asakta nahIM hote, ve vazArttamaraNa nahIM mrte| striyoM ke stana, jaghana, mukha, hAtha, paira, nayana tathA garvayukta vilAsa vAlI gati Adi samasta rUpoM meM jo Asakta nahIM hote, ve vazArttamaraNa nahIM marate / uttama agara, zreSTha dhUpa, vividha RtuoM meM vRddhi ko prApta hone vAle puSpoM kI mAlAoM tathA zrIkhaNDa Adi ke lepana kI gandha meM jo Asakta nahIM hote, unheM vazArttamaraNa nahIM maranA pdd'taa| tikta, kaTuka, kasaile, khaTTe aura mIThe khAdya, peya aura lehya padArthoM ke AsvAdana meM jo gRddha nahIM hote, ve vazArttamaraNa nahIM marate / hemanta Adi vibhinna RtuoM meM sevana karane se sukha dene vAle, vaibhava sahita, hitakara aura mana ko Ananda dene vAle sparzoM meM jo gaddha nahIM hote, ve vazArttamaraNa nahIM marate / sUtra - 202-206 sAdhu ko bhadra zrotra ke viSaya zabda prApta hone para kabhI tuSTa nahIM honA cAhie aura pApaka zabda sUnane para ruSTa nahIM honA caahie| zubha yA azubha rUpa cakSu ke viSaya hone para-sAdhu ko kabhI na tuSTa honA cAhie aura na ruSTa honA caahie| ghrANa-indriya ko prApta hae zubha athavA azubha gaMdha meM sAdhu ko kabhI tuSTa athavA ruSTa nahIM honA caahie| jihvA-indriya ke viSaya ko prApta zubha yAazubha rasoM meM sAdhu ko kabhI tuSTa athavA ruSTa nahIM honA cAhie / sparzanendriya ke viSaya bane hue prApta zubha yA azubha sparzoM meM sAdhu ko kabhI tuSTa yA ruSTa nahIM honA cAhie sUtra - 207 jambU ! zramaNa bhagavAna mahAvIra ne satrahaveM jJAta-adhyayana kA yaha artha kahA hai / vahI maiM tujhase kahatA huuN| adhyayana-17 kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa muni dIparatnasAgara kRt " (jJAtAdharmakathA)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 143
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 6, aMgasUtra-6, 'jJAtAdharmakathA' zrutaskandha/varga/adhyayana/ sUtrAMka adhyayana-18-susumA sUtra - 208 'bhagavan ! zramaNa bhagavAna mahAvIra ne aThArahave adhyayana kA kyA artha kahA hai ?' he jambU ! usa kAla aura usa samaya meM rAjagRha nAmaka nagara thA, (varNana) / vahA~ dhanya nAmaka sArthavAha nivAsa karatA thA / bhadrA nAmakI usakI patnI thI / usa dhanya sArthavAha ke putra, bhadrA ke Atmaja pA~ca sArthavAhadAraka the / dhana, dhanapAla, dhanadeva, dhanagopa aura dhanarakSita | dhanya sArthavAha kI putrI, bhadrA kI AtmajA aura pA~coM putroM ke pazcAt janmI huI suMsumA nAmaka bAlikA thI / usake hAtha-paira Adi aMgopAMga sukumAra the / usa dhanya sArthavAha kA cilAta nAmaka dAsa ceTaka thA usakI pA~coM indriyA~ pUrI thIM aura zarIra bhI paripUrNa evaM mAMsa se apacita thA / vaha baccoM ko khelAne meM kuzala bhI thaa| ata eva dAsaceTaka suMsumA bAlikA kA bAlagrAhaka niyata kiyA gayA / vaha suMsumA bAlikA ko kamara meM letA aura bahuta-se lar3akoM, lar3akiyoM, baccoM, bacciyoM, kumAroM aura kumArikAoM ke sAtha khelatA rahatA thA / usa samaya vaha cilAta dAsa-ceTaka una bahuta-se lar3akoM, lar3akiyoM, baccoM, bacciyoM, kumAroM aura kumAriyoM meM se kinhI kI kaur3iyA~ haraNa kara letA- | isI prakAra vartaka, ADoliyA, dar3A, kapar3A aura sADollaka hara letA thaa| kinhIMkinhIM ke AbharaNa, mAlA aura alaMkAra haraNa kara letA thaa| kinhIM para Akroza karatA, ha~sI ur3AtA, Thaga letA, bhartsanA karatA, tarjanA karatA aura kisI ko mAratA-pITatA thaa| taba ve bahuta-se lar3ake, lar3akiyA~, bacce, bacciyA~, kumAra aura kumArikAeM rote hue, cillAte hue, zoka karate hue, A~sU bahAte hue, vilApa karate hue jAkara apane-apane mAtA-pitAoM se cilAta kI karatUta kahate the| usa samaya bahata-se laDakoM, lar3akiyoM, bacce, bacciyoM, kumAroM kumArikAoM ke mAtA-pitA dhanya sArthavAha ke pAsa Ate / Akara dhanya sArthavAha ko khedajanaka vacanoM se, ruMvAse hokara ulAhane-dete the aura dhanya sArthavAha ko yaha kahate the / dhanya sArthavAhane cilAta dAsa-ceTaka ko isa bAta ke lie bAra-bAra manA kiyA, magara cilAta dAsa-ceTaka rukA nahIM, mAnA nahIM / dhanya sArthavAha ke rokane para bhI cilAta dAsa-ceTaka una bahuta-se lar3akoM, lar3akiyoM, baccoM, bacciyoM, kumAra kumArikAoM meM se kinhIM kI kaur3iyA~ haraNa karatA rahA aura kinhIM ko yAvat mAratA-pITatA rahA / taba ve bahuta lar3ake-lar3akiyA~, bacce-bacciyA~, kumAra aura kumArikAeM rote-cillAte gae, yAvat mAtApitAoM se unhoMne yaha bAta kaha sUnAI / taba ve mAtA-pitA ekadama kruddha hue, ruSTa, kupita, pracaNDa hue, krodha se jala uThe aura dhanya sArthavAha ke pAsa pahu~ce / pahu~cakara bahuta khedayukta vacanoM se unhoMne yaha bAta usase kahI / taba dhanya sArthavAha bahuta-se lar3akoM, lar3akiyoM, baccoM, bacciyoM, kumAroM aura kumArikAoM ke mAtA-pitAoM se yaha bAta sUnakara ekadama kupita huA / usane UMce-nIce Akroza-vacanoM se cilAta dAsa-ceTa para Akroza kiyA, usakA tiraskAra kiyA, bhartsanA kI, dhamakI dI, tarjanA kI aura UMcI-nIcI tAr3anAoM se tAr3anA kI aura phira use apane ghara se bAhara nIkAla diyaa| sUtra-209 dhanya sArthavAha dvArA apane ghara se nIkAlA huA yaha cilAta dAsaceTaka rAjagRha nagara meM zRMgATakoM yAvat pathoM meM arthAt galI-kUcoM meM, devAlayoM meM, sabhAoM meM, pyAuoM meM, juAriyoM meM, aDDo meM, vezyAoM ke gharoM meM tathA madyapAnagRhoM meM maje se bhaTakane lagA / usa samaya usa dAsa-ceTaka cilAta ko koI hAtha par3akakara rokane vAlA tathA vacana se rokane vAlA na rahA, ata eva vaha niraMkuza buddhi vAlA, svecchAcArI, madirApAna meM Asakta, corI karane meM Asakta, mAMsabhakSaNa meM Asakta, juA meM Asakta, vezyAsakta tathA para-striyoM meM bhI lampaTa ho gayA / usa samaya rAjagRha nagara se na adhika dUra aura na adhika samIpa pradeza meM, AgneyakoNa meM siMhaguphA nAmaka eka corapallI thii| vaha pallI viSama girinitaMba ke prAnta bhAga meM basI huI thI / bA~sa kI jhAr3iyoM ke prAkAra se ghirI huI thI / alagaalaga TekariyoM ke prapAta rUpI parikhA se yakta thI / usameM jAne-Ane ke lie eka hI daravAjA thA, parantu bhAga muni dIparatnasAgara kRt " (jJAtAdharmakathA)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 144
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 6, aMgasUtra-6, 'jJAtAdharmakathA' zrutaskandha/varga/adhyayana/ sUtrAMka jAne ke lie choTe-choTe aneka dvAra the| jAnakara loga hI usameM se nIkala sakate aura usameM praveza kara sakate the| usake bhItara hI pAnI thA / usa pallI se bAhara Asa-pAsa meM pAnI milanA atyanta durlabha thA / curAye hue mAla ko chInane ke lie AI huI senA bhI usa kA kucha nahIM bigAr3a sakatI thI / aisI thI vaha corpllii| usa siMhaguphA pallI meM vijaya nAmaka cora senApati rahatA thA / vaha adhArmika yAvat vaha adharma kI dhvajA thI / bahuta nagaroM meM usakA yaza phailA huA thA / vaha zUra thA, dRr3ha prahAra karane vAlA, sAhasI aura zabdavedhI thaa| vaha usa siMhaguphA meM pA~ca sau coroM kA adhipatitva karatA huA rahatA thA / vaha coroM kA senApati vijaya taskara dUsare bahutere coroM ke lie, jAroM rAjA ke apakAriyoM, RNiyoM, gaThakaToM, seMdha lagAne vAloM, khAta khodane vAloM, bAla-ghAtakoM, vizvAsaghAtiyoM, juAriyoM tathA khaNDarakSakoM ke lie aura manuSyoM ke hAtha-paira Adi avayavoM ko chedana-bhedana karane vAle anya logoM ke lie kaDaMga ke samAna zaraNabhata thA / vaha cora senApati rAjagaha nagara ke agnikoNa meM sthita janapadapradeza ko, grAma ke ghAta dvArA, nagaraghAta dvArA, gAyoM kA haraNa karake, logoM ko kaida karake, pathikoM ko mArakUTa kara tathA seMdha lagA kara punaH punaH utpIr3ita karatA huA tathA vidhvasta karatA haA, logoM ko sthAnahIna evaM dhanahIna banA rahA thaa| tatpazcAt vaha cilAta dAsa-peTa rAjagRha nagara meM bahata-se arthAbhizaMkI, caurAbhizaMkI, dArAbhizaMkI, dhanikoM aura juAriyoM dvArA parAbhava pAyA huA-tiraskRta hokara rAjagRha nagara se bAhara nIkalA / jahA~ siMhaguphA nAmaka corapallI thI, vahA~ pahu~cA / corasenApati vijaya ke pAsa usakI zaraNa meM jAkara rahane lagA / tatpazcAt vaha dAsaceTa cilAta vijaya nAmaka corasenApati ke yahA~ pradhAna khaDgadhArI yA ho gayA / ata eva jaba bhI vaha vijaya corasenApati grAma kA ghAta karane ke lie pathikoM ko mArane-kUTane ke lie jAtA thA, usa samaya dAsa-ceTa cilAta bahuta-sI kUviya senA ko hata evaM mathita karake rokatA thA-bhagA detA thA aura phira usa dhana Adi ko lekara apanA kArya karake siMhaguphA corapallI meM sakuzala vApisa A jAtA thA / usa vijaya corasenApati ne cilAta taskara ko bahuta-sI cauravidyAeM, coramaMtra, coramAyAeM aura cora-nikRtiyA~ sikhalA dii| vijaya cora kisI samaya mRtyu ko prApta huA-taba una pA~ca sau coroM ne bar3e ThATha aura satkAra ke samUha ke sAtha vajaya corasenApati kA nIharaNa kiyA-phira bahata-se laukika mRtakakRtya kie / kucha samaya bIta jAne para ve zokarahita ho gae / una pA~ca sau coroM ne eka dUsare ko bulAyA / taba unhoMne Apasa meM kahA-'devAnupriyo ! hamArA senApati vijaya kAladharma se saMyukta ho gayA hai aura vijaya corasenApati ne isa cilAta taskara ko bahuta-sI coravidyAeM Adi sikhalAI haiM / ata eva devAnupriyo ! hamAre lie yahI zreyaskara hogA ki cilAta taskara kA siMhaguphA corapallI ke corasenApati ke rUpa meM abhiSeka kiyA jAe / isa prakAra eka dUsare kI bAta svIkAra kii| cilAta taskara ko siMhaguphA corapallI ke corasenApati ke rUpa meM abhiSikta kiyA / taba vaha cilAta corasenApati ho gayA tathA vijaya ke samAna hI adhArmika, krUrakarmA evaM pApAcArI hokara rahane lagA / vaha cilAta corasenApati coroM kA nAyaka yAvat kuDaMga ke samAna coroMjAroM Adi kA AzrayabhUta ho gayA / vaha usa corapallI meM pA~ca sau coroM kA adhipati ho gayA, ityAdi / yAvat vaha rAjagRha nagara ke dakSiNa-pUrva ke janapada nivAsI janoM ko sthAnahIna aura dhanahIna banAne lgaa| sUtra - 210 tatpazcAt cilAta corasenApati ne eka bAra kisI samaya vipula azana, pAna, khAdya aura svAdya taiyAra karavA kara pA~ca sau coroM ko AmaMtrita kiyA / phira snAna tathA balikarma karake bhojana-maMDapa meM una pA~ca sau coroM ke sAtha vipula azana, pAna, khAdima aura svAdima kA tathA sUrA prasannA nAmaka madirAoM kA AsvAdana, visvAdana, vitaraNa evaM paribhoga karane lagA / bhojana kara cUkane ke pazcAt pA~ca sau coroM kA vipula dhUpa, puSpa, gaMdha, mAlA aura alaMkAra se satkAra kiyA, sammAna kiyA / unase isa prakAra kahA-'devAnupriyo ! rAjagRha nagara meM dhanya nAmaka dhanADhya sArthavAha hai / usakI putrI, bhadrA kI AtmajA aura pA~ca putroM ke pazcAt janmI huI susumA nAma kI lar3akI muni dIparatnasAgara kRt " (jJAtAdharmakathA)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 145
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 6, aMgasUtra-6, 'jJAtAdharmakathA' zrutaskandha/varga/adhyayana/ sUtrAMka hai| vaha paripUrNa indriyoM vAlI yAvat sundara rUpa vAlI hai / to devAnupriyo ! hama loga caleM aura dhanya sArthavAha kA ghara lUMTe / usa lUTa meM milane vAlA vipula dhana, kanaka, yAvat zilA, mUMgA vagairaha tumhArA hogA, suMsumA lar3akI merI hogii|' taba una pA~ca sau coroM ne corasenApati cilAta kI bAta aMgIkAra kii| tatpazcAt cilAta corasenApati una pA~ca sau coroM ke sAtha Ardra carma para baiThA / phira dina ke aMtima prahara meM pA~ca sau coroM ke sAtha kavaca dhAraNa karake taiyAra huA / usane Ayudha aura praharaNa grahaNa kie / komala gomukhitaphalaka dhAraNa kie / talavAreM myAnoM se bAhara nIkAla lIM / kandhoM para tarkaza dhAraNa kie / dhanuSa jIvAyukta kara lie / bANa bAhara nIkAla lie / barchiyA~ aura bhAle uchAlane lage / jaMghAoM para bA~dhI huI ghaMTikAeM laTakA diiN| zIghra bAje bajane lage / bar3e-bar3e utkRSTa siMhanAda aura boloM kI kala-kala dhvani se aisA pratIta hone lagA jaise mahAsamudra kA khalakhala zabda ho rahA ho / isa prakAra zora karate hue ve siMhaguphA nAmaka corapallI se bAhara niikle| rAjagRha nagara Akara rAjagRha nagara se kucha dUra eka saghana vana meM ghUsa gae / vahA~ ghUsakara zeSa rahe dina ko samApta karane lage-tatpazcAt corasenApati cilAta AdhI rAta ke samaya, jaba saba jagaha zAnti aura sUnasAna ho gayA thA, pA~ca sau coroM ke sAtha, rIcha Adi ke bAloM se sahita hone ke kAraNa komala gomukhita, chAtI se bA~dha kara yAvat jA~ghoM para ghUghare laTakA kara rAjagRha nagara ke pUrva dizA ke daravAje para pahu~cA / usane jala kI mazaka lI / usameM se jala ko eka aMjali lekara Acamana kiyA, svaccha huA, pavitra haA, phira tAlA kholane kI vidyA kA AvAhana karake rAjagRha nagara ke kivAr3oM para pAnI chir3akA / kivAr3a ughAr3a lie / tatpazcAt rAjagRha ke bhItara praveza karake UMce-UMce zabdoM se AghoSaNA karate-karate isa prakAra bolA devAnupriyo ! maiM cilAta nAmaka corasenApati, pA~ca sau cauroM ke sAtha, siMhaguphA nAmaka cora-pallI se, dhanya sArthavAha kA ghara lUTane ke lie yahA~ AyA hU~ / jo navIna mAtA kA dUdha pInA cAhatA ho, vaha nIkalakara mere sAmane Ave / ' isa prakAra kahakara vaha dhanya sArthavAha ke ghara AyA / Akara usane dhanya sArthavAha kA ghara ughaadd'aa| dhanya sArthavAha ne dekhA ki pA~ca sai coroM ke sAtha cilAta corasenApati ke dvArA ghara lUTA jA rahA hai / yaha dekhakara vaha bhayabhIta ho gayA, ghabarA gayA aura apane pA~coM putroM ke sAtha ekAnta meM calA gayA-chipa gayA / tatpazcAt cora senApati cilAta ne dhanya sArthavAha ko lUTA / bahuta sArA dhana, kanaka yAvat svApateya tathA suMsumA dArikA ko lekara vaha rAjagRha se bAhara nIkalakara jidhara siMhaguphA thI, usI ora jAne ke lie udyata huaa| / sUtra-211 coroM ke cale jAne ke pazcAt dhanya sArthavAha apane ghara AyA / Akara usane jAnA ki merA bahuta-sA dhana kanaka aura suMsumA lar3akI kA apaharaNa kara liyA gayA hai / yaha jAnakara vaha bahumUlya bheMTa lekara ke rakSakoM ke pAsa gayA aura unase kahA- devAnupriyo ! cilAta nAmaka corasenApati siMhaguphA nAmaka corapallI se yahA~ Akara, pA~ca sau coroM ke sAtha, merA ghara lUTakara aura bahuta-sA dhana, kanaka tathA suMsumA lar3akI ko lekara calA gayA hai / ata eva hama, he devAnupriyo ! suMsumA lar3akI ko vApisa lAne ke lie jAnA cAhate haiM / devAnupriyo ! jo dhana, kanaka vApisa mile vaha saba tumhArA hogA aura suMsamA dArikA merI rahegI / taba nagara ke rakSakoM ne dhanya sArthavAha kI yaha bAta svIkAra kI / ve kavaca dhAraNa karake sannaddha hue / unhoMne Ayudha aura praharaNa lie / phira jora-jora ke utkRSTa dra kI khalabhalAhaTa jaisA zabda karate hae rAjagaha se bAhara nIkale / nIkalakara jahA~ cilAta cora thA, vahA~ paha~ce, paha~cakara cilAta corasenApati ke sAtha yuddha karane lge| taba nagararakSakoM ne corasenApati cilAta ko hata, mathita karake yAvat parAjita kara diyA / usa samaya ve pA~ca sau cora nagararakSakoM dvArA hata, mathita hokara aura parAjita hokara usa vipula dhana aura kanaka Adi ko chor3akara aura pheMka kara cAroM ora bhAga khar3e hae / tatpazcAt nagararakSakoM ne vaha vipula dhana, kanaka Adi grahaNa kara liyA / grahaNa karake ve jisa ora rAjagaha nagara thA, usI ora cala par3e / nagararakSakoM dvArA corasainya ko hata evaM mathita huA dekhakara tathA usake zreSTha vIra mAre gae, dhvajA-patAkA naSTa ho gaI, prANa saMkaTa meM par3a gae haiM, sainika muni dIparatnasAgara kRt " (jJAtAdharmakathA)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 146
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 6, aMgasUtra-6, 'jJAtAdharmakathA' zrutaskandha/varga/adhyayana/ sUtrAMka idhara udhara bhAga chUTe haiM, yaha dekhakara cilAta bhayabhIta aura udvigna ho gayA / vaha suMsumA ko lekara eka mahAn agrAmika tathA lambe mArga vAlI aTavI meM ghusa gayA / usa samaya dhanya sArthavAha suMsumA dArikA ko aTavI ke sammukha se le jAtI dekhakara, pA~coM putroM ke sAtha chaThA Apa svayaM kavaca pahanakara, cilAta ke pairoM ke mArga para claa| vaha usake pIche-pIche calatA huA, garjanA karatA huA, cunautI detA huA, pukAratA huA, tarjanA karatA huA aura use trasta karatA huA usake pIche-pIche calane lgaa| cilAta ne dekhA kI dhanya sArthavAha pA~ca putroM ke sAtha Apa svayaM chaThA sannaddha hokara merA pIchA kara rahA hai| yaha dekhakara nisteja, nirbala, parAkramahIna evaM vIryahIna ho gayA / jaba vaha suMsumA dArikA kA nirvAha karane meM samartha na ho sakA, taba zrAnta ho gayA-glAni ko prApta huA aura atyanta zrAnta ho gayA / ata eva usane nIla kamala ke samAna talavAra hAtha meM lI aura suMsumA kA sira kATa liyA / kaTe sira ko lekara vaha usa agrAmika yA durgama aTavI meM ghUsa gayA / cilAta usa agrAmika aTavI meM pyAsa se pIr3ita hokara dizA bhUla gayA / vaha corapallI taka nahIM paha~ca sakA aura bIca meM hI mara gayA / isI prakAra he AyuSmana zramaNoM ! jo sAdhu yA sAdhvI pravrajita hokara vamana bahatA yAvat vinAzazIla isa audArika zarIra ke varNa ke lie yAvat AhAra karate haiM, ve isI loka meM bahuta-se zramaNoM, zramaNiyoM, zrAvakoM aura zrAvikAoM kI avahelanA kA pAtra banate haiM aura dIrgha saMsAra meM paryaTana karate haiM, jaise cilAta cora anta meM duHkhI haa| dhanya sArthavAha pA~ca putroM ke sAtha Apa chaThA svayaM cilAta ke pIche daur3atA-daur3atA pyAsa se aura bhUkha se zrAnta ho gayA, glAna ho gayA aura bahuta thaka gayA / vaha corasenApati cilAta ko apane hAtha se pakar3ane meM samarthana ho sakA / taba vaha vahA~ se lauTa par3A, jahA~ susumA dArikA ko cilAta ne jIvana se rahita kara diyA thA / usane dekhA ki bAlikA suMsumA cilAta ke dvArA mAra DAlI gaI hai / yaha dekhakara kulhAr3e se kATe hue campaka vRkSa ke samAna yA baMdhanamukta indrayaSTi ke samAna dhar3Ama se vaha pRthvI para gira par3A / pA~ca putroM sahita chaThA Apa dhanya sArthavAha Azvasta huA to AkraMdana karane lagA, vilApa karane lagA aura jora-jora ke zabdoM se kuha-kuha karatA rone lagA / vaha bahuta dera taka AMsU bahAtA rahA / pA~ca putroM sahita chaThe svayaM dhanya sArthavAha ne cilAta cora ke pIche cAroM ora dor3ane ke kAraNa pyAsa aura bhUkha se pIr3ita hokara, usa agrAmika aTavI meM saba tarapha jala kI mArgaNA-gaveSaNA kii| vaha zrAnta ho gayA, glAna ho gayA, bahuta thaka gayA aura khinna ho gayA / usa agrAmika aTavI meM jala kI khoja karane para bhI vaha kahIM jala na pA skaa| tatpazcAt kahIM bhI jala na pAkara dhanya sArthavAha, jahA~ susumA jIvana se rahIta kI gaI thI, usa jagaha aayaa| usane jyeSTha putra ko bulAkara kahA-'he putra ! suMsumA dArikA ke lie cilAta taskara ke pIche-pIche cAroM ora daur3ate hue pyAsa aura bhUkha se pIr3ita hokara hamane isa agrAmika aTavI meM jala kI talAza kI, magara jala na pA sake / jala ke binA hama loga rAjagRha nahIM pahu~ca sakate / ata eva he devAnupriya ! tuma mujhe jIvana se rahita kara do aura saba bhAI mere mAMsa aura rudhira kA AhAra karo / AhAra karake usa AhAra se svastha hokara phira isa agrAmika aTavI ko pAra kara jAnA, rAjagRha nagara pA lenA, mitroM, jJAtijanoM, nijajanoM, svajanoM, sambandhIyoM aura parijanoM se milanA tathA artha, dharma aura puNya ke bhAgI honA / dhanya sArthavAha ke isa prakAra kahane para jyeSTha putra ne dhanya sArthavAha se kahA-'tAta ! Apa hamAre pitA ho, guru ho, janaka ho, devatA-svarUpa ho, sthApaka ho, pratiSThApaka ho, kaSTa se rakSA karane vAle ho, durvyasanoM se bacAne vAle ho, ataH he tAta ! hama Apako jIvana se rahita kaise kareM ? kaise Apake mAMsa aura rudhira kA AhAra kareM ? he tAta ! Apa mujhe jIvana-hIna kara do aura mere mAMsa tathA rudhira kA AhAra karo aura isa agrAmika aTavI ko pAra karo / ' ityAdi pUrvavat yahA~ taka kI artha, dharma aura puNya ke bhAgI bano / tatpazcAt dUsare putra ne dhanya sArthavAha se kahA-'he tAta ! hama guru aura deva ke samAna jyeSTha bandhu ko jIvana se rahita nahIM kareMge / he tAta ! Apa mujhako jIvana se rahita kIjie, yAvat Apa saba puNya ke bhAgI bniie|' tIsare, cauthe aura pA~cave putra ne bhI isI prakAra khaa| muni dIparatnasAgara kRt " (jJAtAdharmakathA)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 147
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 6, aMgasUtra-6, 'jJAtAdharmakathA' zrutaskandha/varga/adhyayana/ sUtrAMka tatpazcAt dhanya sArthavAha ne pA~coM putroM ke hRdaya kI IcchA jAnakara pA~coM putroM se isa prakAra kahA-'putroM ! hama kisI ko bhI jIvana se rahita na kareM / yaha suMsumA kA zarIra niSprANa, nizceSTa aura jIvana dvArA tyakta hai, ata eva he putroM ! suMsumA dArikA ke mAMsa aura rudhira kA AhAra karanA hamAre lie ucita hogA / hama loga usa AhAra se svastha hokara rAjagRha ko pA leMge / dhanya sArthavAha ke isa prakAra kahane para una pA~ca putroM ne yaha bAta svIkAra kii| taba dhanya sArthavAha ne pA~coM putroM ke sAtha araNi kii| phira zara banAyA / donoM taiyAra karake zara se araNi kA maMthana kiyA / agni utpanna kI / agni dhauMkI, usameM lakar3iyA~ DAlIM, agni prajvalita karake suMsumA dArikA kA mAMsa pakA kara usa mAMsa kA aura rudhira kA AhAra kiyA / usa AhAra se svastha hokara ve rAgajRha nagarI taka pahu~ce | apane mitroM evaM jJAtijanoM, svajanoM, parijanoM Adi se mile aura vipula dhana, kanaka, ratna Adi ke tathA dharma, artha evaM puNya ke bhAgI hue / tatpazcAt dhanya sArthavAha ne susumA dArikA ke bahuta-se laukika mRtaka-kRtya kie, tadanantara kucha kAla bIta jAne para vaha zokarahita ho gyaa| sUtra-212 usa kAla aura usa samaya meM zramaNa bhagavAna mahAvIra rAjagRha ke guNazIla caitya meM padhAre / usa samaya dhanya sArthavAha vandanA karane ke lie bhagavAna ke nikaTa pahu~cA / dharmopadeza sUnakara dIkSita ho gayA / kramazaH gyAraha aMgoM kA vettA muni ho gayA / antima samaya Ane para eka mAsa kI saMlekhanA karake saudharma devaloka meM utpanna huaa| vahA~ se cyavana karake mahAvideha kSetra meM saMyama dhAraNa karake siddhi prApta karegA / he jambU ! jaise usa dhanya sArthavAha ne varNa ke lie, rUpa ke lie, bala ke lie athavA viSaya ke lie suMsumA dArikA ke mAMsa aura rudhira kA AhAra nahIM kiyA thA, kevala rAjagRha nagara ko pAne ke lie hI AhAra kiyA thA / isI prakAra he AyuSman zramaNoM ! jo sAdhu yA sAdhvI vamana ko jharAne vAle, pitta ko, zukra ko aura zoNita ko jharAne vAle yAvat avazya hI tyAgane yogya isa audArika zarIra ke varNa ke lie, bala ke lie athavA viSaya ke lie AhAra nahIM karate haiM, kevala siddhigati ko prApta karane ke lie AhAra karate haiM, ve isI bhava meM bahuta zramaNoM, bahuta zramaNiyoM, bahuta zrAvakoM aura bahata zrAvikAoM ke arcanIya hote haiM evaM saMsAra-kAntAra ko pAra karate haiM / jambU ! isa prakAra zramaNa bhagavAna mahAvIra ne aThArahave jJAta-adhyayana kA yaha artha kahA hai / jaisA maineM sUnA vaisA hI tumheM kahA hai / adhyayana-18 kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa muni dIparatnasAgara kRt " (jJAtAdharmakathA)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 148
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 6, aMgasUtra-6, 'jJAtAdharmakathA' zrutaskandha/varga/adhyayana/ sUtrAMka adhyayana-19 - puNDarIka sUtra - 213 jambUsvAmI prazna karate haiM-'bhagavan ! yadi yAvat siddhiprApta zramaNa bhagavAna mahAvIra ne aThArahave jJAtaadhyayana kA yaha artha kahA hai to unnIsave jJAta-adhyayana kA zramaNa bhagavAna mahAvIra ne kyA artha kahA hai ? zrI sudharmAsvAmI ne jambUsvAmI ke prazna kA uttara dete hue kahA-jambU ! usa kAla aura usa samaya meM isI jambUdvIpa meM, pUrva videha kSetra meM, sItA nAmaka mahAnadI ke uttara kinAre nIlavanta varSadhara parvata ke dakSiNa meM, uttara tarapha ke sItAmukha vanakhaNDa ke pazcima meM aura ekazaila nAmaka vakSAra parvata se pUrva dizA meM puSkalAvatI nAmaka vijaya kahA gayA hai / usa puSkalAvatI vijaya meM puNDarIkiNI nAmaka rAjadhAnI hai / vaha nau yojana caur3I aura bAraha yojana lambI yAvat sAkSAt devaloka ke samAna, manohara, darzanIya, sundara rUpa vAlI aura darzakoM ko Ananda pradAna karane vAlI hai| usa puNDarIkiNI nagarI meM IzAnakoNa meM nalinIvana nAmaka udyAna thaa| (varNana) (samajha lenA) / usa puNDarIkiNI rAjadhAnI meM mahApadma rAjA thA / padmAvatI usakI-paTarAnI thI / mahApadma rAjA ke putra aura padmAvatI devI ke Atmaja do kumAra the-puMDarIka aura kaMDarIka / unake hAtha-paira bahuta komala the / unameM puMDarIka yuvarAja thA / usa kAla aura usa samaya meM sthavira muni kA Agamana haA arthAta dharmaghoSa sthavira pA~ca sau anagAroM ke sAtha parivRtta hokara, anukrama se calate hue, yAvat nalinIvana nAmaka udyAna meM Thahare / mahApadma rAjA sthavira muni ko vandanA karane nIkalA / dharmopadeza sUnakara usane puMDarIka ko rAjya para sthApita karake dIkSA aMgIkAra kara lI / aba puMDarIka rAjA ho gayA aura kaMDarIka yuvarAja ho gayA / mahApadma anagAra ne caudaha pUrvo kA adhyayana kiyA / sthavira muni bAhara jAkara janapadoM meM vihAra karane lage / muni mahApadma ne bahuta varSoM taka zrAmaNya paryAya pAlakara siddhi prApta kii| sUtra - 214 tatpazcAt eka bAra kisI samaya punaH sthavira puMDarIkiNI rAjadhAnI ke nalinIvana udyAna meM padhAre / puMDarIka rAjA unheM vandanA karane ke lie nIkalA / kaMDarIka bhI mahAjanoM ke mukha se sthavira ke Ane kI bAta sunakara mahAbala kumAra kI taraha gayA / yAvat sthavira kI upAsanA karane lagA / sthavira munirAja ne dharma kA upadeza diyaa| dharmopadeza sUnakara puMDarIka zramaNopAsaka ho gayA aura apane ghara lauTa aayaa| tatpazcAt kaMDarIka yuvarAja khar3A huA / usane kahA-'bhagavan ! Apane jo kahA hai-vaisA hI hai-satya hai / maiM puMDarIka rAjA se anumati le lU~, tatpazcAt yAvat dIkSA grahaNa karU~gA / ' taba sthavira ne kahA-'devAnupriya ! jaise tumheM sukha upaje, vaisA karo / tatpazcAt kaMDarIka ne yAvat sthavira muni ko vandana kiyaa| unake pAsa se nIkalakara cAra ghaMToM vAle ghor3oM ke ratha para ArUr3ha huA, yAvat rAjabhavana meM Akara UtarA / puMDarIka rAjA ke pAsa gayA; vahA~ jAkara hAtha jor3akara yAvat puMDarIka se kahA- devAnupriya ! maiMne sthavira muni se dharma sunA hai aura vaha dharma mujhe rucA hai| ata eva he devAnapriya ! maiM yAvata pravrajyA aMgIkAra karanekI IcchA rakhatA huuN| taba puMDarIka rAjA ne kaMDarIka yuvarAja se isa prakAra kahA- devAnupriya! tuma isa jaya muMDita hokara yAvat dIkSA grahaNa mata kro| maiM tumheM mahAn-mahAn rAjyAbhiSeka se abhiSikta karanA cAhatA huuN|' taba kaMDarIka ne puMDarIka rAjA ke isa artha kA Adara nahIM kiyA-svIkAra nahIM kiyA; vaha yAvat mauna rahA / taba puMDarIka rAjA ne dUsarI bAra aura tIsarI bAra bhI kaNDarIka se isa prakAra kahA; yAvat kaNDarIka phira bhI mauna hI rahA / tatpazcAt jaba puNDarIka rAjA, kaNDarIka kumAra ko bahuta kahakara aura samajhA-bujhAkara aura vijJapti karake rokane meM samartha na huA, taba IcchA na hone para bhI usane yaha bAta mAna lI, yAvat use niSkramaNa-abhiSeka se abhiSikta kiyA, yahA~ taka ki sthavira muni ko ziSya-bhikSA pradAna kI / taba kaMDarIka pravrajita ho gayA, anagAra ho gayA, yAvat gyAraha aMgoM kA vettA ho gayA / tatpazcAt sthavira bhagavAna anyathA kadAcit puNDarIkiNI nagarI ke nalinIvana udyAna se bAhara nIkale / nIkalakara bAhara janapada-vihAra karane lge| sUtra-215 tatpazcAt kaMDarIka anagAra ke zarIra meM anta-prAnta arthAt rUkhe-sUkhe AhAra ke kAraNa zailaka muni ke muni dIparatnasAgara kRt " (jJAtAdharmakathA)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 149
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 6, aMgasUtra-6, 'jJAtAdharmakathA' zrutaskandha/varga/adhyayana/ sUtrAMka samAna yAvat dAha-jvara utpanna ho gayA / ve rugNa hokara rahane lage / tatpazcAt eka bAra kisI samaya sthavira bhagavaMta puNDarIkiNI nagarI meM padhAre aura nalinIvana udyAna meM Thahare / taba puMDarIka rAjamahala se nIkalA aura usane dharmadezanA zravaNa kI / tatpazcAt dharma sUnakara puMDarIka rAjA kaMDarIka anagAra ke pAsa gayA / vahA~ jAkara kaMDarIka muni kI vandanA kI, namaskAra kiyA / usane kaMDarIka muni kA zarIra saba prakAra kI bAdhA se yukta aura roga se AkrAnta dekhA / yaha dekhakara rAjA sthavira bhagavaMta ke pAsa gayA / sthavira bhagavaMta ko vandana-namaskAra kiyA / isa prakAra nivedana kiyA-'bhagavan ! maiM kaMDarIka anagAra kI yathApravRtta auSadha aura bheSaja se cikitsA karAtA hU~ ataH bhagavan ! Apa merI yAnazAlA meM padhArie / taba sthavira bhagavAna ne puMDarIka rAjA kA yaha vivecana svIkAra karake yAvat yAnazAlA meM rahane kI AjJA lekara vicarane lage-jaise maMDuka rAjA ne zailaka RSi kI cikitsA karavAI, usI prakAra rAjA paMDarIka ne kaMDarIka kI krvaaii| cikitsA hone para kaMDarIka anagAra balavAna zarIravAle ho gae tatpazcAt sthavira bhagavAna ne puNDarIka rAjA se pUchA tadanantara ve bAhara jAkara janapada-vihAra viharane lge| usa samaya kaNDarIka anagAra usa roga AtaMka se mukta ho jAne para bhI usa manojJa azana, pAna, khAdima aura svAdima AhAra meM mUrcchita, gaddha, Asakta aura tallIna ho gae / ata eva ve puNDarIka rAjA se pUchakara bAhara janapadoM meM ugra vihAra karane meM samartha na ho sake / zithilAcArI hokara vahIM rahane lage / puNDarIka rAjA ne isa kathA kA artha jAnA taba vaha snAna karake aura vibhUSita hokara tathA antaHpura ke parivAra se parivRtta hokara jahA~ kaMDarIka anagAra the vahA~ AyA / usane kaMDarIka ko tIna bAra AdakSiNa pradakSiNA kii| phira vandanA kI, namaskAra kiyA / isa prakAra kahA-'devAnupriya ! Apa dhanya haiM, kRtArtha haiM, kRtapuNya haiM, aura sulakSaNa vAle haiM / devAnupriya ! Apako manuSya ke janma aura jIvana kA phala sundara milA hai, jo Apa rAjya ko aura antaHpura ko tyAgakara aura dutkAra kara pravrajita hue haiM / aura maiM adhanya hU~, puNyahIna hU~, yAvat rAjya meM, antaHpura meM aura mAnavIya kAmabhogoM meM mUrchita yAvat tallIna ho rahA hU~, yAvat dIkSita hone ke lie samartha nahIM ho pA rahA hU~ / ata eva Apa dhanya haiM, yAvat Apako janma aura jIvana kA sundara phala prApta huA hai| tatpazcAt kaNDarIka anagAra ne puNDarIka rAjA kI isa bAta kA Adara nahIM kiyA / yAvat vaha mauna bane rhe| taba puNDarIka ne dUsarI bAra aura tIsarI bAra bhI yahI kahA / tatpazcAt IcchA na hone para bhI vivazatA ke kAraNa, lajjA se aura bar3e bhAI ke gaurava ke kAraNa puNDarIka rAjA se pUchA-pUchakara vaha sthavira ke sAtha bAhara janapadoM meM vicarane lge| usa samaya sthavira ke sAtha-sAtha kucha samaya taka unhoMne ugra-ugra vihAra kiyaa| usake bAda vaha zramaNatva se thaka gae, zramaNatva se Uba gae aura zramaNatva se nirbhartsanA ko prApta hae / sAdhatA ke gaNoM se rahita ho gae / ata eva dhIre-dhIre sthavira ke pAsa se khisaka ge| jahA~ puNDarIkiNI nagarI thI aura jahA~ puNDarIka rAjA kA bhavana thA, usI tarapha Ae / Akara azokavATikA meM, zreSTha azokavRkSa ke nIce, pRthvIzilApaTTaka para baiTha ge| baiThakara bhagnamanoratha evaM cintAmagna ho rahe / tatpazcAt puNDarIka rAjA kI dhAya-mAtA jahA~ azokavATikA thI, vahA~ gaI / vahA~ jAkara usane kaNDarIka anagAra ko azokavRkSa ke nIce, pRthvIzilApaTTaka para bhagnamanoratha yAvat cintAmagna dekhA / yaha dekhakara vaha puNDarIka rAjA ke pAsa gaI aura unase kahane lagI-devAnupriya ! tumhArA priya bhAI kaNDarIka anagAra azokavATikA meM, uttama azokavRkSa ke nIce, pRthvIzilApaTTaka para bhagnamanoratha hokara yAvat cintA meM DUbA baiThA hai| taba puNDarIka rAjA, dhAya-mAtA kI yaha bAta sunate aura samajhate hI saMbhrAnta ho uThA / uThakara antaHpura ke parivAra ke sAtha azokavATikA meM gayA / jAkara yAvat kaNDarIka ko tIna bAra isa prakAra kahA- devAnupriya ! tuma dhanya ho ki yAvat dIkSita ho / maiM adhanya hU~ ki yAvat dIkSita hone ke lie samartha nahIM ho pAtA / ata eva devAnupriya ! tuma dhanya ho yAvat tumanI mAnavIya janma aura jIvana kA sundara phala pAyA hai| puMDarIka rAjA ke dvArA isa prakAra kahane para kaNDarIka cUpacApa rahA / dUsarI bAra aura tIsarI bAra kahane para bhI yAvat mauna hI banA rahA / taba puNDarIka rAjA ne kaMDarIka se pUchA-'bhagavan ! kyA bhogoM se prayojana hai ?' taba kaMDarIka ne kahA-'hA~, hai / muni dIparatnasAgara kRt " (jJAtAdharmakathA)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 150
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 6, aMgasUtra - 6, 'jJAtAdharmakathA ' zrutaskandha/varga/adhyayana / sUtrAMka tatpazcAt puNDarIka rAjA ne kauTumbika puruSoM ko bulAkara kahA- devAnupriyo ! zIghra hI kaMDarIka ke mahAna arthavyaya vAle evaM mahAna puruSoM ke yogya rAjyAbhiSeka kI taiyArI karo yAvat kaMDarIka rAjyAbhiSeka se abhiSikta kiyA gayA / vaha muniparyAya tyAgakara rAjasiMhAsana para AsIna ho gayA / sUtra - 216 tatpazcAt puNDarIka ne svayaM paMcamuSTika loca kiyA aura svayaM hI cAturyAma dharma aMgIkAra kiyaa| kaMDarIka ke AcArabhANDa grahaNa kie aura isa prakAra kA abhigraha grahaNa kiyaa| sthavira bhagavAna ko vandana - namaskAra karane aura unake pAsa se cAturyAma dharma aMgIkAra karane ke pazcAt hI mujhe AhAra karanA kalpatA hai| isa prakAra kA abhigraha dhAraNa karake puNDarIka puNDarIkiNI nagarI se bAhara nIkalA / anukrama se calatA huA, eka grAma se dUsare grAma jAtA huA, jisa ora sthavira bhagavAna the, usI ora gamana karane ko udyata huA / sUtra - 217 praNIta AhAra karane vAle kaNDarIka rAjA ko ati jAgaraNa karane se aura mAtrA se adhika bhojana karane ke kAraNa vaha AhAra acchI taraha pariNata nahIM huA, paca nahIM sakA / usa AhAra kA pAcana na hone para, madhyarAtri ke samaya kaNDarIka rAjA ke zarIra meM ujjvala, vipula, karkaza, anyanta gAr3hI, pracaMDa aura duHkhada vedanA utpanna ho gaI / usakA zarIra pittajvara se vyApta ho gayA / ata eva use dAha hone lagA / kaNDarIka aisI rogamaya sthiti meM rahane lgaa| kaMDarIka rAjA rAjya meM rASTra meM aura antaHpura meM yAvat atIva Asakta banA huA, ArttadhyAna ke vazIbhUta huA, IcchA ke binA hI parAdhIna hokara, kAla karake nIce sAtavIM pRthvI meM sarvotkRSTa sthiti vAle naraka meM nAraka rUpa se utpanna huA / isa prakAra he AyuSman zramaNoM ! yAvat jo sAdhu-sAdhvI dIkSita hokara punaH kAmabhogoM kI IcchA karatA hai, vaha yAvat kaMDarIka rAjA kI bhA~ti saMsAra meM punaH punaH paryaTana karatA hai| / sUtra - 218 puMDarikINI nagarI se ravAnA hone ke pazcAt puMDarIka anagAra vahA~ pahu~ce jahA~ sthavira bhagavAna the / unhoMne sthavira bhagavAna ko vandanA kI, namaskAra kiyA / sthavira ke nikaTa dUsarI bAra cAturyAma dharma aMgIkAra kiyA / phira SaSThabhakta ke pAraNaka meM, prathama prahara meM svAdhyAya kiyA, (dUsare prahara meM dhyAna kiyA), tIsare prahara meM yAvat bhikSA ke lie aTana karate hue ThaMDA aura rUkhA bhojana-pAna grahaNa kiyaa| grahaNa karake yaha mere lie paryApta hai, aisA soca kara lauTa Ae / sthavira bhagavAna ke pAsa Ae / bhojana-pAnI dikhalAyA / sthavira bhagavAna kI AjJA hone para mUrcchAhIna hokara tathA gRddhi, Asakti evaM tallInatA se rahita hokara, jaise sarpa bila meM sIdhA calA jAtA hai, usI prakAra usa prAsuka tathA eSaNIya azana, pAna, khAdima aura svAdima AhAra ko unhoMne zarIra rUpI koThe meM DAla diyA / puMDarIka anagAra usa kAlAtikrAnta rasahIna; kharAba rasa vAle tathA ThaMDe aura rUkhe bhojana pAnI kA AhAra karake madhya rAtri ke samaya dharmajAgaraNa kara rahe the| taba vaha AhAra unheM samyak rUpa se pariNata na huA / usa samaya puMDarIka anagAra ke zarIra meM ujjvala, vipula, karkaza, pracaNDa evaM duHkharUpa, dussaha vedanA utpanna ho gaI / zarIra pittajvara se vyApta ho gayA aura zarIra meM dAha hone lagA / tatpazcAt puMDarIka anagAra nisteja, nirbala, vIryahIna aura puruSakAra - parAkramahIna ho gae / unhoMne donoM hAtha jor3akara yAvat isa prakAra kahA yAvat siddhiprApta arihaMtoM ko namaskAra ho mere dharmAcArya aura dharmopadezaka sthavira bhagavAna ko namaskAra ho / sthavira ke nikaTa pahale bhI maiMne samasta prANAtipAta kA pratyAkhyAna kiyA, yAvat mithyAdarzana zalya kA tyAga kiyA thA' ityAdi kahakara yAvat zarIra kA bhI tyAga karake AlocanA pratikramaNa karake, kAlamAsa meM kAla karake sarvArthasiddha nAmaka anuttara vimAna meM devaparyAya meM utpanna hue| vahA~ se anantara cyavana karake, sIdhe mahAvideha kSetra meM utpanna hokara siddhi prApta kreNge| yAvat sarva duHkhoM kA anta kareMge / isI prakAra he AyuSman zramaNoM ! jo hamArA sAdhu yA sAdhvI dIkSita hokara manuSya-sambandhI kAmabhogoM meM Asakta nahIM hotA, anurakta nahIM hotA, yAvat pratighAta ko prApta nahIM hotA, vaha isI bhava va bahuta zramaNoM, bahuta zramaNiyoM, muni dIparatnasAgara kRt " ( jJAtAdharmakathA ) " AgamasUtra - hinda- anuvAda" Page 151
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 6, aMgasUtra-6, 'jJAtAdharmakathA' zrutaskandha/varga/adhyayana/ sUtrAMka bahuta zrAvakoM aura bahuta zrAvikAoM dvArA arcanIya, vandanIya, pUjanIya, satkaraNIya, sammAnanIya, kalyANarUpa, maMgalakAraka, deva aura caitya samAna upAsanA karane yogya hotA hai / isake atirikta vaha paraloka meM bhI rAjadaNDa, rAjanigraha, tarjanA aura tAr3anA ko prApta nahIM hotA, yAvat caturgati rUpa saMsAra-kAntAra ko pAra kara jAtA hai, jaise puMDarIka angaar| jambU ! dharma kI Adi karane vAle, tIrtha kI sthApanA karane vAle, yAvat siddhi nAmaka sthAna ko prApta zramaNa bhagavAna mahAvIra ne jJAta-adhyayana ke unnIsave adhyayana kA yaha artha kahA hai| isa prakAra he jambU ! zramaNa bhagavAna mahAvIra ne yAvat siddhigati nAmaka sthAna ko prApta jinezvara deva ne isa chaThe aMga ke prathama zrutaskaMdha kA yaha artha kahA hai| sUtra - 219 isa prathama zrutaskaMdha ke unnIsa adhyayana haiM, eka-eka adhyayana eka-eka dina meM par3hane se unnIsa dinoM meM yaha adhyayana pUrNa hotA hai| adhyayana-19 kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa zrutaskandha-1 kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa muni dIparatnasAgara kRt " (jJAtAdharmakathA)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 152
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 6, aMgasUtra-6, 'jJAtAdharmakathA' zrutaskandha/varga/adhyayana/ sUtrAMka [zrutaskandha-2] varga-1 sUtra - 220 usa kAla aura usa samaya meM rAjagRha nagara thA / (varNana) usa rAjagaha ke bAhara IzAna koNa meM guNazIla nAmaka caitya thA / (varNana samajha lenA) usa kAla aura usa samaya meM zramaNa bhagavAna mahAvIra ke antevAsI Arya sudharmA nAmaka sthavira uccajAti se sampanna, kula se sampanna yAvat caudaha pUryoM ke vettA aura cAra jJAnoM se yukta the / ve pA~ca sau anagAroM se parivRtta hokara anukrama se calate hue, grAmAnugrAma vicarate hue aura sukhe-sukhe vihAra karate hue jahA~ rAjagRha nagara thA aura jahA~ guNazIla caitya thA, vahA~ padhAre / yAvat saMyama aura tapa ke dvArA AtmA ko bhAvita karate hue vicarane lage / sudharmAsvAmI ko vandanA karane ke lie parISad nIkalI / sudharmAsvAmI ne dharma kA upadeza diyA / tatpazcAt parISad vApisa calI gii| usa kAla aura usa samaya meM Arya sudharmA anagAra ke antevAsI Arya jambU anagAra yAvat sudharmAsvAmI kI upAsanA karate hue bole-bhagavan ! yadi yAvat siddhi ko prApta zramaNa bhagavAna mahAvIra ne chaThe aMga ke 'jJAtazruta' nAmaka prathama zrutaskaMdha kA yaha artha kahA hai, to bhagavan ! dharmakathA nAmaka dvItiya zrutaskaMdha kA siddhapada ko prApta zramaNa bhagavAna mahAvIra ne kyA artha kahA hai ? he jambU ! yAvat siddhiprApta zramaNa bhagavAna mahAvIra ne dharmakathA nAmaka dvItiya zrutaskaMdha ke dasa varga kahe haiM / ve isa prakAra haiM-camarendra kI agramahiSiyoM kA prathama varga / vairocanendra vairocanarAja bali kI agramahiSiyoM kA dUsarA varga / asurendra ko chor3akara zeSa nau dakSiNa pati indroM kI agramahiSiyoM kA tIsarA varga / asurendra ke sivAya nau uttara dizA ke bhavanapati indroM kI agramahiSiyoM kA cauthA varga / dakSiNa dizA ke vANavyantara devoM ke indroM kI agra-mahiSiyoM kA pA~cavA vrg| uttara dizA ke vANavyantara devoM ke indroM kI agramahiSiyoM kA chaThA varga / candra kI agra-mahiSiyoM kA sAtavA varga / sUrya kI agramahiSiyoM kA AThavA varga / zakra indra kI agramahiSiyoM kA nauvA varga aura IzAnendra kI agramahiSiyoM kA dasavA vrg| bhagavan ! zramaNa bhagavAna yAvat siddhiprApta ne yadi dharmakathA zrutaskaMdha ke dasa varga kahe haiM, to bhagavan ! prathama varga kA zramaNa yAvat siddhiprApta bhagavAna ne kyA artha kahA hai ? jambU ! zramaNa yAvat siddhiprApta bhagavAna ne prathama varga ke pA~ca adhyayana kahe haiM / kAlI, rAjI, rajanI, vidyuta aura meghA / adhyayana-1-kAlI bhagavan ! zramaNa yAvat siddhiprApta mahAvIra bhagavAna ne yadi prathama varga ke pA~ca adhyayana kahe haiM to he bhagavan ! prathama adhyayana kA zramaNa yAvat siddhiprApta bhagavAna ne kyA artha kahA hai ? jambU ! usa kAla aura usa samaya meM rAjagRha nagara thA, guNazIla caitya thA, zreNika rAjA thA aura celanA rAnI thI / usa samaya svAmI kA padArpaNa haA / vandanA karane ke lie parISada nIkalI, yAvata parISada bhagavAna kI paryupAsanA karane lgii| usa kAla aura usa samaya meM, kAlI nAmaka devI camaracaMcA rAjadhAnI meM, kAlAvataMsaka bhavana meM, kAla nAmaka siMhAsana para AsIna thIM / cAra hajAra sAmAnika deviyoM, cAra mahattarikA deviyoM, parivAra sahita tInoM pariSadoM, sAta anIkoM, sAta anIkAdhipatiyoM, solaha hajAra AtmarakSaka devoM tathA anyAnya kAlAvataMsaka bhavana ke nivAsI asurakumAra devoM aura deviyoM se parivRtta hokara jora se bajane vAle vAdiMtra nRtya gIta Adi se manoraMjana karatI haI vicara rahI thii| vaha kAlI devI isa kevala-kalpa jambUdvIpa ko apane vipula avadhijJAna se upayoga lagAtI huI dekha rahI thii| usane jambUdvIpa ke bharatakSetra meM, rAjagRha nagara ke guNazIla udyAna meM, yathApratirUpa-sAdhu ke lie ucita sthAna kI yAcanA karake. saMyama aura tapa dvArA AtmA ko bhAvita karate hae zramaNa bhagavAna mahAvIra ko dekhA / vaha harSita muni dIparatnasAgara kRt " (jJAtAdharmakathA)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 153
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 6, aMgasUtra-6, 'jJAtAdharmakathA' zrutaskandha/varga/adhyayana/ sUtrAMka aura santuSTa huI / usakA citta Anandita huA / mana prItiyukta ho gayA / vaha apahRtahRdaya hokara siMhAsana se utthii| pAdapITha se nIce utarI / usane pAdukA utAra die / phira tIrthaMkara bhagavAna ke sammukha sAta-ATha paira Age bddh'ii| bAyeM ghUTane ko Upara rakhA aura dAhine ghUTane ko pRthvI para Teka diyA / phira mastaka kucha UMcA kiyA / kar3oM aura bAjUbaMdoM se staMbhita bhujAoM ko milAyA / donoM hAtha jor3akara kahane lagI-yAvat siddhi ko prApta arihaMta bhagavaMtoM ko namaskara ho / yAvat siddhi ko prApta karane kI icchA vAle zramaNa bhagavAna mahAvIra ko namaskAra ho / yahA~ rahI huI maiM, vahA~ sthita bhagavAna ko vandanA karatI hU~ / vahA~ sthita zramaNa bhagavAna mahAvIra, yahA~ rahI huI mujhako dekheM / isa prakAra kahakara vandanA kI, namaskAra kiyA / pUrva dizA kI ora mukha karake apane zreSTha siMhAsana para AsIna ho gii| tatpazcAt kAlI devI ko isa prakAra kA adhyavasAya utpanna huA-' zramaNa bhagavAna mahAvIra ko vandanA karake yAvat unakI paryupAsanA karanA mere lie zreyaskara hai / ' Abhiyogika devoM ko bulAkara unheM kahA-'devAnupriyo ! zramaNa bhagavAna mahAvIra rAjagRha nagara ke guNazIla caitya meM birAjamAna haiM, ityAdi jaise sUryAbha deva ne apane Abhiyogika devoM ko AjJA dI thI, usI prakAra kAlI devI ne bhI AjJA dI yAvat divya aura zreSTha devatAoM ke yogya yAna-vimAna banAkara taiyAra karo, yAvat merI AjJA vApisa sauMpo / ' Abhiyogika devoM ne AjJAnusAra kArya karake AjJA lauTA dI / yahA~ vizeSatA yahI hai ki hajAra yojana vistAra vAlA vimAna banAyA / zeSa varNana sUryAbha ke samAna / sUryAbha kI taraha hI bhagavAna ke pAsa jAkara apanA nAma-gotra kahA, usI prakAra nATaka dikhalAyA / phira vandana-namaskAra karake kAlI devI vApisa calI gii| bhagavAna gautama ne zramaNa bhagavAna mahAvIra ko vandanA kI, namaskAra kiyA, kahA-'bhagavan ! kAlI devI kI vaha divya Rddhi kahA~ calI gaI ?' bhagavAna ne uttara meM kuTAkArazAlA kA dRSTAnta diyaa| 'aho bhagavan ! kAlI devI mahatI Rddhi vAlI haiM / bhagavan ! kAlI devI ko vaha divya devardhi pUrvabhava meM kyA karane se milI ? devabhava meM kaise prApta huI ? aura kisa prakAra usake sAmane AI, arthAt upabhoga meM Ane yogya huI ?' yahA~ bhI sUryAbha deva ke samAna hI kathana samajhanA / bhagavAna ne kahA-'he gautama ! usa kAla aura usa samaya meM, isa jambUdvIpa nAmaka dvIpa meM, bhAratavarSa meM, AmalakalpA nAmaka nagarI thI / usa nagarI ke bAhara IzAna dizA meM AmrazAlavana nAmaka caitya thA / usa nagarI meM jitazatru nAmaka rAjA thA / usa AmalakalpA nagarI meM kAla nAmaka gAthApati rahatA thA / vaha dhanADhya thA aura kisI se parAbhUta hone vAlA nahIM thA / kAla nAmaka gAthApati kI patnI kA nAma kAlazrI thA / vaha sukumAra hAtha paira Adi avayavoM vAlI yAvat manohara rUpa vAlI thI / usa kAla gAthApati kI putrI aura kAlazrI bhAryA kI AtmajA kAlI nAmaka bAlikA thI / vaha bar3I thI aura bar3I hokara bhI kumAra thI / vaha jIrNA thI aura jIrNa hote hue kumArI thI / usake stana nItaMba pradeza taka laTaka gae the / vara usase virakta ho gae the, ata eva vaha vara-rahita avivAhita raha rahI thii| usa kAla aura usa samaya meM puruSAdAnIya evaM dharma kI Adi karane vAle pArzvanAtha arihaMta the / ve vardhamAna svAmI ke samAna the / vizeSatA itanI kI unakA zarIra nau hAtha UMcA thA tathA ve solaha hajAra sAdhuoM aura aDatAlIsa hajAra sAdhvIyoM se parivRtta the / yAvat ve puruSAdAnIya pArzva tIrthaMkara AmrazAlavana meM padhAre / vandanA karane ke lie parISad nIkalI, yAvat vaha parISad bhagavAna kI upAsanA karane lagI / tatpazcAt vaha kAlI dArikA isa kathA kA artha prApta karake arthAt bhagavAna ke padhArane kA samAcAra jAnakara harSita aura saMtuSTa hRdaya vAlI huii| jahA~ mAtA-pitA the, vahA~ gaI / donoM hAtha jor3akara isa prakAra bolI-'he mAtA-pitA ! pArzvanAtha arihaMta puruSAdAnIya, dharmatIrtha kI Adi karane vAle yAvat yahA~ vicara rahe haiM / ata eva he mAtA-pitA ! ApakI AjJA ho to maiM pArzvanAtha arihaMta puruSAdAnIya ke caraNoM meM vandanA karane jAnA cAhatI hU~ / mAtA-pitA ne uttara diyA-'devAnupriye ! tujhe jaise sukha upaje, vaisA kara / dharmakArya meM vilamba mata kara / ' tatpazcAt vaha kAlI nAmaka dArikA kA hRdaya mAtA-pitA kI AjJA pAkara harSita huA / usane sna muni dIparatnasAgara kRt " (jJAtAdharmakathA)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 154
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 6, aMgasUtra-6, 'jJAtAdharmakathA' zrutaskandha/varga/adhyayana/ sUtrAMka kiyA, balikarma kiyA, kautuka, maMgala aura prAyazcitta kiyA tathA sApha, sabhA ke yogya, mAMgalika aura zreSTha vastra dhAraNa kie / alpa kintu bahumUlya AbhUSaNoM se zarIra ko vibhUSita kiyA / phira dAsiyoM ke samUha se parivRtta hokara apane gRha se nIkalI / nIkalakara jahA~ bAhara kI upasthAnazAlA thI, vahA~ Akara dharmakArya meM prayukta hone vAle zreSTha yAna para ArUr3ha huI / tatpazcAt kAlI nAmaka dArikA dhArmika zreSTha yAna para ArUr3ha hokara draupadI ke samAna bhagavAna ko vandanA karake upAsanA karane lagI / usa samaya puruSAdAnIya tIrthaMkara pArzva ne kAlI nAmaka dArikA ko aura upasthita vizAla janasamUha ko dharma kA upadeza diyA / tatpazcAt usa kAlI dArikA ne puruSAdAnIya arihaMta pArzvanAtha ke pAsa se dharma sUnakara aura use hRdayaMgama karake, harSitahRdaya hokara yAvat puruSAdAnIya arihaMta pArzvanAtha ko tIna bAra vandanA kI, namaskAra kiyA / bhagavan ! maiM nirgrantha pravacana para zraddhA karatI hU~ / yAvat Apa jaisA kahate haiM, vaha vaisA hI hai / kevala he devAnupriya ! maiM apane mAtA-pitA se pUcha letI hU~, usake bAda maiM Apa devAnupriya ke nikaTa pravrajyA grahaNa karU~gI / ' bhagavAna ne kahA-'devAnupriye ! jaise tumheM sukha upaje, kro| tatpazcAta puruSAdAnIya arihaMta pArzva ke dvArA isa prakAra kahane para vaha kAlI nAmaka dArikA harSita evaM saMtuSTa hRdaya vAlI huI / usane pArzva arihaMta ko vandana aura namaskAra kiyA / karake vaha usI dhArmika zreSTha yAna para ArUr3ha huii| ArUr3ha hokara puruSAdAnIya arihaMta pArzva ke pAsa se, AmrazAlavana nAmaka caitya se bAhara nIkalI aura AmalakalpA nagarI kI ora calI / bAhara kI upasthAnazAlA pahu~cI / dhArmika evaM zreSTha yAna ko ThaharAyA aura phira usase nIce UtarI / phira apane mAtA-pitA ke pAsa jAkara aura donoM hAtha jor3akara yAvat bolI- he mAtA-pitA ! maiMne pArzvanAtha tIrthaMkara se dharma sUnA hai aura usa dharma kI maiMne IcchA kI hai, punaH punaH IcchA kI hai / vaha dharma mujhe rucA hai / isa kAraNa he mAta-tAta ! maiM saMsAra ke bhaya se udvigna ho gaI hU~, janma-maraNa se bhayabhIta ho gaI huuN| ApakI AjJA pAkara pArzva arihaMta ke samIpa muMDita hokara, gRhatyAga kara anagAritA kI pravrajyA dhAraNa karanA cAha mAtA-pitA ne kahA-'jaise sukha upaje, karo / dharmakArya meM vilamba na kro| tatpazcAt kAla nAmaka gAthApati ne vipula azana, pAna, khAdima aura svAdima bhojana taiyAra karavAyA / taiyAra karavAkara mitroM, jJAtijanoM, nijakoM, svajanoM, sambandhIyoM aura parijanoM ko AmaMtrita kiyA / snAna kiyaa| phira yAvat vipula puSpa, vastra, gaMdha, mAlya aura alaMkAra se unakA satkAra-sammAna karake unhIM jJAti, mitra, nijaka, svajana, sambandhI aura parijanoM ke sAmane kAlI nAmaka dArikA ko zveta evaM pIta arthAta cA~dI aura sone ke kalazoM se snAna karavAyA / use sarva alaMkAroM se vibhUSita kiyA / puruSasahastravAhinI zibikA para ArUr3ha karake mitra, jJAti, nijaka, svajana, sambandhI aura parijanoM ke sAtha parivRtta hokara sampUrNa Rddhi ke sAtha, yAvata vAdyoM kI dhvani ke sAtha, AmalakalpA nagarI ke bIcoM-bIca hokara nIkale / AmrazAlavana kI ora cale / calakara chatra Adi tIrthaMkara bhagavAna ke atizaya dekhe / atizayoM para dRSTi paDate hI zibikA roka dI gii| phira mAtA-pitA kAlI nAmaka dArikA ko zibikA se nIce UtArakara aura phira use Age karake jisa ora puruSAdAnIya tIrthaMkara pArzva the, usI ora gae / jAkara bhagavAna ko vandanA kI, namaskAra kiyA / pazcAt isa prakAra kahA- devAnupriya ! kAlI nAmaka dArikA hamArI putrI hai / hameM yaha iSTa hai aura priya hai, yAvat isakA darzana bhI durlabha hai / devAnupriya ! yaha saMsAra-bhramaNa ke bhaya se udvigna hokara Apa devAnupriya ke nikaTa muNDita hokara yAvat pravrajita hone kI IcchA karatI hai / ata eva hama yaha ziSyanIbhikSA devAnupriya ko arpita karate haiM / devAnupriya ! ziSyanIbhikSA svIkAra kreN| taba bhagavAna bole- devAnupriya ! jaise sukha upaje, karo / dharmakArya meM vilamba na karo / ' tatpazcAt kAlI kumArI ne pArzva arihaMta ko vandanA kI, namaskAra kiyA / vaha IzAna dizA ke bhAga meM gii| vahA~ jAkara usane svayaM hI AbhUSaNa, mAlA aura alaMkAra utAre aura svayaM hI loca kiyA / phira jahA~ puruSAdAnIya arahaMta pArzva the vahA~ AI / Akara pArzva arihaMta ko tIna bAra vandanA-namaskAra karake isa prakAra bolI-'bhagavan ! yaha loka AdIpta hai ityAdi devAnandA ke samAna jAnanA / yAvat maiM cAhatI hU~ ki Apa svayaM hI mujhe dIkSA pradAna tA h| muni dIparatnasAgara kRt " (jJAtAdharmakathA)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 155
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 6, aMgasUtra-6, 'jJAtAdharmakathA' zrutaskandha/varga/adhyayana/ sUtrAMka kareM / tatpazcAt puruSAdAnIya arihaMta pArzva ne svayameva kAlI kumArI ko, puSpacUlA AryA ko ziSyanI ke rUpa meM pradAna kiyA / taba puSpacUlA AryA ne kAlI kumArI ko svayaM hI dIkSita kiyA / yAvat vaha kAlI pravrajyA aMgIkAra karake vicarane lagI / tatpazcAt vaha kAlI AryA IryAsamiti se yukta yAvat gupta brahmacAriNI AryA ho gii| tadanantara usa kAlI AryA ne puSpacUlA AryA ke nikaTa sAmAyika se lekara gyAraha aMgoM kA adhyayana kiyA tathA bahuta-se caturthabhakta-upavAsa, Adi tapazcaraNa karatI huI vicarane lgii| tatpazcAt kisI samaya, eka bAra kAlI AryA zarIrabAkuzikA ho gaI / ata eva vaha bAra-bAra hAtha dhone lagI, paira dhone lagI, sira dhone lagI, mukha dhone lagI, stanoM ke antara dhone lagI, kA~khoM ke antara-pradeza dhone lagI aura guhyasthAna dhone lagI / jahA~-jahA~ vaha kAyotsarga, zayyA yA svAdhyAya karatI thI, usa sthAna para pahale jala chir3aka kara bAda meM baiThatI athavA sotI thii| taba puSpacUlA AryA ne usa kAlI AryA se kahA- devAnupriye ! zramaNI nirgranthiyoM ko zarIrabakuzA honA nahIM kalpatA aura tuma devAnapriye ! zarIrabakazA ho gaI ho / bAra-bAra hAtha dhotI ho, yAvat pAnI chir3akakara baiThatI aura sotI ho / ata eva devAnupriye ! tuma isa pApasthAna kI AlocanA karo, yAvat prAyazcitta-aMgIkAra karo / ' taba kAlI AryA ne puSpacUlA AryA kI yaha bAta svIkAra nahIM kI / yAvat vaha cUpa banI rhii| ve puSpacUlA Adi AryAeM, kAlI AryA kI bAra-bAra avahelanA karane lagI, nindA karane lagI, ciDhane lagI, gardA karane lagI, avajJA karane lagI aura bAra-bAra isa artha ko rokane lgii| nirgranthI zramaNiyoM dvArA bArabAra avahelanA kI gaI yAvat rokI gaI usa kAlI AryikA ke mana meM isa prakAra kA adhyavasAya utpanna huA-'jaba maiM gRhavAsa meM thI, taba maiM svAdhIna thI, kintu jaba se maiMne muNDita hokara gRhatyAga kara anagAritA kI dIkSA aMgIkAra kI hai, taba se maiM parAdhIna ho gaI huuN| ata eva kala rajanI ke prabhAtayukta hone para yAvat sUrya ke dedIpyamAna hone para alaga upAzraya grahaNa karake rahanA hI mere lie zreyaskara hogA / dUsare dina sUrya ke prakAzamAna hone para usane pRthak upAzraya grahaNa kara liyA / vahA~ koI rokane vAlA nahIM rahA, haTakane vAlA nahIM rahA, ata eva vaha svacchandamati ho gaI aura bAra-bAra hAtha-paira Adi dhone lagI, yAvat jala chir3aka-chir3aka kara baiThane aura sone lgii| tatpazcAt vaha kAlI AryA pAsatthA pAsatthavihAriNI, avasannA, avasannavihAriNI, kuzIlA, kuzIlavihAriNI, yathAcchaMdA, yathAchaMdavihAriNI, saMsaktA tathA saMsaktavihAriNI hokara, bahuta varSoM taka zrAmaNyaparyAya arddhamAsa kI saMlekhanA dvArA AtmA ko kSINa karake tIsa bAra ke bhojana ko anazana se chedakara, usa pApakarma kI AlocanA-pratikramaNa kie binA hI, kAlamAsa meM kAla karake camaracaMcA rAjadhAnI meM, kAlAvataMsaka nAmaka vimAna meM, upapAta sabhA meM, devazayyA meM, devadUSya vastra se aMtarita hokara aMgula ke asaMkhyAtave bhAga kI avagAhanA dvArA, kAlI devI ke rUpa meM utpanna huI / tatpazcAt kAlI devI tatkAla sUryAbha deva kI taraha yAvat bhASAparyApti aura manaH paryApti Adi pA~ca prakAra kI paryAptiyoM se yukta ho gaI / vaha kAlI devI cAra hajAra sAmAnika devoM tathA anya bahutere kAlAvataMsaka nAmaka bhavana meM nivAsa karane vAle asurakumAra devoM aura deviyoM kA adhipatitva karatI huI yAvat rahane lagI / isa prakAra he gautama ! kAlI devI ne vaha divya devaRddhi, divya devadyuti aura divya devAnubhAva prApta kiyA hai yAvat upabhoga meM Ane yogya banAyA hai| gautama svAmI ne prazna kiyA-'bhagavan ! kAlI devI kI kitane kAla kI sthiti kahI gaI hai ?' bhagavAn he gautama ! ar3hAI palyopama kI sthiti kahI hai / gautama-'bhagavan ! kAlI devI usa devaloka se anantara cyavana karake kahA~ utpanna hoMgI?' bhagavAn-'gautama ! mahAvideha kSetra meM utpanna hokara yAvat siddhi prApta karegI yAvat sarva duHkhoM kA anta kregii|' he jambU ! yAvat siddhi ko prApta zramaNa bhagavAna mahAvIra ne prathama varga ke prathama adhyayana kA yaha artha kahA hai / vahI maiMne tumase kahA hai| ----0-----0-----0-----0-----0-----0----- muni dIparatnasAgara kRt " (jJAtAdharmakathA)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 156
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 6, aMgasUtra-6, 'jJAtAdharmakathA' zrutaskandha/varga/adhyayana/ sUtrAMka varga-1 - adhyayana-2'rAjI' sUtra - 221 bhagavan ! yadi yAvat siddhi ko prApta zramaNa bhagavAna mahAvIra ne dharmakathA ke prathama varga ke prathama adhyayana kA yaha artha kahA hai to yAvat siddhiprApta zramaNa bhagavAna mahAvIra ne dUsare adhyayana kA kyA artha kahA hai ?' he jambU ! usa kAla aura usa samaya meM rAjagRha nagara thA tathA guNazIla nAmaka caitya thA / svAmI padhAre / vandana karane ke lie parISad nIkalI yAvat bhagavAna kI upAsanA karane lagI / usa kAla aura usa samaya meM rAjI nAmaka devI camaracaMcA rAjadhAnI se kAlI devI ke samAna bhagavAna kI sevA meM AI aura nATyavidhi dikhalA kara calI gaI / usa samaya 'he bhagavan !' isa prakAra kahakara gautama svAmI ne zramaNa bhagavAna mahAvIra ko vandana-namaskAra karake rAjI devI ke pUrvabhava kI pRcchA kii| he gautama ! usa kAla aura usa samaya meM AmalakalpA nagarI thI / AmrazAlavana nAmaka udyAna thA / jitazatru rAjA thA / rAjI nAmaka gAthApati thA / usakI patnI kA nAma rAjazrI thA / rAjI usakI putrI thii| kisI samaya pArzva tIrthaMkara padhAre / kAlI kI bhA~ti rAjI dArikA bhI bhagavAna ko vandanA karane ke lie nIkalI / vaha bhI kAlI kI taraha dIkSita hokara zarIrabakuza ho gaI / zeSa samasta vRttAnta kAlI ke samAna hI samajhanA, yAvat vaha mahAvideha kSetra meM siddhi prApta karegI / isa prakAra he jambU ! dvItiya adhyayana kA nikSepa jAnanA / varga-1 - adhyayana-3 'rajanI' sUtra - 222 tIsare adhyayana kA utkSepa isa prakAra hai-'bhagavan ! yadi zramaNa bhagavAna mahAvIra ne dharmakathA ke prathama varga ke dvItiya adhyayana kA yaha (pUrvokta) artha kahA hai to, bhagavan ! zramaNa bhagavAna mahAvIra ne tIsare adhyayana kA kyA artha kahA hai ? jambU ! rAjagRha nagara thA, guNazIla caitya thA ityAdi rAjI ke samAna rajanI ke viSaya meM bhI nATyavidhi dikhalAne Adi kahanA cAhie / vizeSatA yaha hai-AmalakalpA nagarI meM rajanI nAmaka gAthApati thA / usakI patnI kA nAma rajanIzrI thaa| usakI putrI kA bhI nAma rajanI thA / zeSa pUrvavat, yAvat vaha mahAvideha kSetra se mukti prApta kregii| varga-1 - adhyayana-4 'vidyut' sUtra - 223 isI prakAra vidyuta devI kA kathAnaka samajhanA cAhie / vizeSa yaha ki AmalakalpA nagarI thI / usameM vidyuta nAmaka gAthApati nivAsa karatA thA / usakI patnI vidyutzrI thI / vidyut nAmaka usakI putrI thii| zeSa pUrvavat / varga-1 - adhyayana-5 'meghA' sUtra - 224 meghA devI kA kathAnaka bhI aisA hI jAna lenA / vizeSatA yaha hai-AmalakalpA nagarI thii| megha gAthApati thA / meghazrI bhAryA thI / putrI meghA thI / zeSa pUrvavat / varga-1 kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa muni dIparatnasAgara kRt " (jJAtAdharmakathA)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 157
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 6, aMgasUtra-6, 'jJAtAdharmakathA' zrutaskandha/varga/adhyayana/ sUtrAMka varga-2 sUtra - 225 bhagavan ! yAvat muktiprApta zramaNa bhagavAna mahAvIra ne prathama varga kA yaha artha kahA hai to dUsare varga kA kyA artha kahA hai ? jambU ! zramaNa yAvat muktiprApta bhagavAna mahAvIra ne dUsare varga ke pA~ca adhyayana kahe haiM / zuMbhA, nizuMbhA, raMbhA, niraMbhA aura madanA / bhagavan ! yadi zramaNa yAvat siddhiprApta bhagavAna mahAvIra ne dharmakathA ke dvItiya varga ke pA~ca adhyayana prajJapta kie haiM to dvItiya varga ke prathama adhyayana kA kyA artha prajJapta kiyA hai ? jambU ! usa kAla aura usa samaya meM rAjagRha nagara thA, guNazIla caitya thA / bhagavAna kA padArpaNa huA / parISad nIkalI aura bhagavAna kI upAsanA karane lagI / usa kAla aura usa samaya meM zuMbhA nAmaka devI balicaMcA rAjadhAnI meM, zuMbhAvataMsaka bhavana meM zubha nAmaka siMhAsana para AsIna thI, ityAdi kAlI devI ke adhyayana ke anusAra samagra vRttAnta kahanA cAhie / vaha nATyavidhi pradarzita karake vApisa lauTa gaI / gautama svAmI ne pUrvabhava kI pRcchA kii| zrAvastI nagarI thI / koSThaka caitya thA / jitazatru rAjA thaa| zubha gAthApati thA / zubhazrI patnI thii| zubhA putrI thii| zeSa sarva vRttAnta kAlI devI ke samAna / vizeSatA yaha hai-zuMbhA devI kI sAr3he tIna palyopama kI sthiti hai / usakA nikSepa kaha lenA caahie| zeSa cAra adhyayana pUrvokta prakAra ke hI haiM / isameM nagarI zrAvastI aura una-una deviyoM ke samAna unake mAtA-pitA ke nAma samajha lene caahie| varga-2 kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa ----------------------------------- varga-3 sUtra - 226 tIsare varga kA upodghAta samajha lenA / he jambU ! zramaNa bhagavAna mahAvIra yAvat muktiprApta ne tIsare varga ke caupana adhyAya kahe haiM / prathama adhyayana yAvat caupanavA~ adhyayana / bhagavan ! yadi yAvat siddhiprApta bhagavAna mahAvIra ne dharmakathA ke tIsare varga ke caupana adhyayana kahe haiM to bhagavan ! prathama adhyayana kA zramaNa yAvat siddhiprApta bhagavAna ne kyA artha kahA hai ? he jambU ! usa kAla aura usa samaya meM rAjagRha nagara thA / guNazIla caitya thA / bhagavAna padhAre | parISad nIkalI aura bhagavAna kI upAsanA karane lagI / usa kAla aura usa samaya ilA devI dhAraNI nAmaka rAjadhAnI meM ilAvataMsaka bhavana meM, ilA nAmaka siMhAsana para AsIna thii| kAlI devI ke samAna yAvat nATyavidhi dikhalAkara lauTa gii| pUrvabhava pUchA / vArANasI nagarI thI / usameM kAmamahAvana caitya thA / ila gAthApati thA / ilazrI patnI thii| ilA putrI thI / zeSa vRttAnta kAlI devI ke samAna / vizeSa yaha ki ilA AryA zarIra tyAga kara dharaNendra kI agramahiSI ke rUpa meM utpanna huI / usakI Ayu arddhapalyopama se kucha adhika hai / zeSa vRttAnta pUrvavat / isI krama se saterA, saudAminI, indrA, ghanA aura vidyutA, ina pA~ca deviyoM ke pA~ca adhyayana samajha lene cAhie / ye saba dharaNendra kI agramahiSiyA~ haiM / isI prakAra chaha adhyayana, binA kisI vizeSatA ke veNudeva ke bhI kaha lene cAhie / isI prakAra zeSa paTarAniyoM ke bhI yaha hI chaha-chaha adhyayana kaha lene cAhie / isa prakAra dakSiNa dizA ke indroM ke caupana adhyayana hote haiM / ve saba vArANasI nagarI ke mahAkAmavana nAmaka caitya meM kahane cAhie / yahA~ tIsare varga kA nikSepa bhI kaha lenA caahie| varga-3 kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa muni dIparatnasAgara kRt " (jJAtAdharmakathA)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 158
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 6, aMgasUtra-6, 'jJAtAdharmakathA' zrutaskandha/varga/adhyayana/ sUtrAMka varga-4 sUtra-227 prArambha meM cauthe varga kA upodghAta kaha lenA cAhie, jambU ! yAvat siddhiprApta zramaNa bhagavAna mahAvIra ne dharmakathA ke cauthe varga ke caupana adhyayana kahe haiM / prathama adhyayana yAvat caupanavA adhyayana / yahA~ prathama adhyayana kA upodghAta kaha lenA / he jambU ! usa kAla aura usa samaya meM rAjagRha nagara meM bhagavAna padhAre / nagara meM parISad nIkalI yAvat bhagavAna kI paryupAsanA karane lgii| usa kAla aura usa samaya meM rUpA devI, rUpAnandA rAjadhAnI meM, rUpakAvataMsaka bhavana meM, rUpaka nAmaka siMhAsana para AsIna thI / ityAdi vRttAnta kAlI devI ke samAna samajhanA, vizeSatA itanI hai-pUrvabhava meM campA nagarI thI, pUrNabhadra caitya thA, vahA~ rUpaka nAmaka gAthApati thA / rUpakazrI usakI bhAryA thI / rUpA usakI putrI thii| zeSa pUrvavat / vizeSatA yaha ki rUpA bhUtAnanda nAmaka indra kI agramahiSI ke rUpa meM janmI / usakI sthiti kucha kama eka palyopama kI hai / cauthe varga ke prathama adhyayana kA nikSepa samajha lenaa| isI prakAra surUpA bhI, rUpAMzA bhI, rUpavatI bhI, rUpakAntA bhI aura rUpaprabhA ke viSaya meM bhI samajha lenA cAhie, isI prakAra uttara dizA ke indroM yAvat mahAghoSa kI chaha-chaha paTarAniyoM ke chaha-chaha adhyayana kaha lenA cAhie, saba milakara caupana adhyayana ho jAte haiM / yahA~ cauthe varga kA nikSepa-pUrvavat kaha lenaa| varga-4 kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa .---0-----0-----0-----0-----0-----0---- varga-5 sUtra-228-232 paMcama varga kA upodghAta pUrvavat kahanA cAhie / jambU ! pA~cave varga meM battIsa adhyayana haiM / yathA-kamalA, kamalaprabhA, utpalA, sudarzanA, rUpavatI, bahurUpA, surUpA, subhagA / pUrNA, bahuputrikA, uttamA, bhArikA, padmA, vasumatI, kanakA, kanakaprabhA / avataMsA, ketumatI, vajrasenA, ratipriyA, rohiNI, navamikA, hrI, puSpavatI / bhujagA, bhujagavatI, mahAkacchA, aparAjitA, sughoSA, vimalA, susvarA, sarasvatI / sUtra - 233 adhyayana-1 kA upodghAta kahanA cAhie, jambU! usa kAla usa samaya rAjagRhanagara thA / bhagavAna mahAvIra vahA~ padhAre / yAvat parISad nIkalakara bhagavAna kI paryupAsanA karane lagI / usa kAla aura usa samaya kamalA devI kamalA nAmaka rAjadhAnI meM, kamalAvataMsaka bhavana meM, kamala nAmaka siMhAsana para AsIna thii| zeSa kAlI devI anusAra hI jAnanA / vizeSatA yaha-pUrvabhava meM kamalA devI nAgapura nagara meM thI / sahasrAmravana caitya thA / kamala gAthApati thA / kamalazrI usakI patnI thI / kamalA putrI thI / kamalA arahaMta pArzva ke nikaTa dIkSita ho gii| zeSa pUrvavat yAvat vaha kAla nAmaka pizAcendra kI agramahiSI ke rUpameM jnmii| usakI Ayu vahA~ ardha-palyopama kI hai| isI prakAra zeSa ekatIsa adhyayana dakSiNa dizA ke vANavyantara devoM ke kaha lene cAhie / kamalaprabhA Adi 31 kanyAoM ne pUrvabhava meM nAgapura meM janma liyA thA / vahA~ sahasrAmravana udyAna thA / saba-ke mAtA-pitA ke nAma kanyAoM ke nAma ke samAna hI haiN| devIbhava meM sthiti sabako Adhe-Adhe palyopama kI kahanI cAhie / varga-5 kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa muni dIparatnasAgara kRt " (jJAtAdharmakathA)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 159
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 6, aMgasUtra-6, 'jJAtAdharmakathA' zrutaskandha/varga/adhyayana/ sUtrAMka varga-6 sUtra-234 chaThA varga bhI pA~cave varga ke samAna hai| vizeSatA yaha ki saba kumAriyA~ mahAkAla indra Adi uttara dizA ke ATha indroM kI battIsa agramahiSiyA~ huI / pUrvabhava meM saba sAketanagara meM utpanna huI / uttarakuru udyAna thA / ina kumAriyoM ke nAma ke samAna hI unake mAtA-pitA ke nAma the / zeSa saba pUrvavat / varga-6 kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa ----0-----0-----0-----0-----0-----0---- varga-7 sUtra - 235 sAtaveM varga kA utkSepa kahanA cAhie-he jambU ! bhagavAna mahAvIra ne saptama varga ke cAra adhyayana prajJapta kie haiM / sUryaprabhA, AtapA, arcimAlI aura prabhaMkarA / prathama adhyayana kA upodghAta kahanA cAhie / jambU ! usa kAla aura usa samaya rAjagRha meM bhagavAna padhAre yAvat parISad unakI upAsanA karane lgii| usa kAla aura usa samaya sUrya prabhAdevI sUrya vimAna meM sUryaprabha siMhAsana para AsIna thii| zeSa kAlIdevI ke samAna / vizeSa itanA ki-pUrvabhava meM akkhurI nagarI meM sUryAbha gAthApati kI sUryazrI bhAryA thI / sUryaprabhA putrI thii| anta meM maraNa ke pazcAt vaha sUrya nAmaka jyotiSka-indra kI agramahiSI huI / usakI sthiti vahA~ pA~ca sau varSa adhika Adhe palyopama kI hai| zeSa kAlIdevI ke samAna / isI prakAra zeSa saba-tInoM deviyoM kA vRttAnta jAnanA / ve bhI akkhurI nagarI meM utpanna huI thii| varga-7 kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa ----0-----0-----0-----0-----0-----0----- varga sUtra - 236 ___ AThaveM varga kA upodghAta kaha lenA cAhie, jambU ! zramaNa bhagavAna ne AThave varga ke cAra adhyayana prarUpita kie haiM / candraprabhA, dosiNAbhA, arcimAlI, prabhaMkarA / prathama adhyayana kA upodghAta pUrvavat kaha lenA cAhie / jambU ! usa kAla aura usa samaya meM bhagavAna rAjagRha nagara meM padhAre yAvat parISad unakI paryupAsti usa kAla aura usa samaya meM candraprabhA devI, candraprabha vimAna meM, candraprabha siMhAsana para AsIna thI / zeSa kAlI devI ke samAna / vizeSatA yaha-pUrvabhava meM mathurA nagarI kI nivAsinI thI / candrAvataMsaka udyAna thA / candraprabha gAthApati thA / candrazrI usakI patnI thI / candraprabhA putrI thI / vaha candra nAmaka jyotiSka indra kI agramahiSI haI / usakI Ayu pacAsa hajAra varSa adhika ardha palyopama kI hai| zeSa saba varNana kAlI devI ke samAna / isI taraha zeSa tina devI bhI mathurA meM utpanna huI yAvat mAtA-pitA ke nAma bhI putrI ke samAna jaannaa| varga-8 kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa muni dIparatnasAgara kRt " (jJAtAdharmakathA)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 160
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 6, aMgasUtra-6, 'jJAtAdharmakathA' zrutaskandha/varga/adhyayana/sUtrAMka vaga sUtra - 237 __ nauMve varga kA upodghAta / he jambU ! yAvat nauve varga ke ATha adhyayana kahe haiM, padmA, zivA, satI, aMbUja, rohiNI, navamikA, acalA aura apsarA / prathama adhyayana kA utkSepa kaha lenA cAhie / jambU ! usa kAla aura usa samaya svAmI-bhagavAna mahAvIra rAjagRha meM padhAre / yAvat janasamUha unakI paryupAsanA karane lagA / usa kAla aura usa samaya padmAvatI devI saudharma kalpa meM, padmAvataMsaka vimAna meM, sudharmA sabhA meM, padma nAmaka siMhAsana para AsIna thii| zeSa kAlI samAna jaannaa| kAlI devI ke gama ke anusAra AThoM adhyayana isI prakAra samajha lene cAhie / vizeSatA isa prakAra haipUrvabhava meM do janI zrAvastI meM, do janI hastinApura meM, do janI kAmpilyapura meM aura do janI sAketanagara meM utpanna huI thIM / sabake pitA kA nAma padma aura mAtA kA nAma vijayA thA / sabhI pArzva arahaMta ke nikaTa dIkSita huI thii| sabhI zakrendra kI agramahiSiyA~ huI / unakI sthiti sAta palyopama kI hai / sabhI yAvat mahAvideha kSetra meM utpanna hokara yAvat samasta duHkhoM kA anta kareMgI-mukti prApta kreNgii| varga-9 kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa ----0-----0-----0-----0-----0-----0----- varga-10 sUtra - 238, 239 dasaveM varga kA upodghAta / jambU ! yAvat dasaveM varga ke ATha adhyayana prarUpita kie haiM / kRSNA, kRSNarAji, rAmA, rAmarakSitA, vasu, vasuguptA, vasumitra aura vasundharA / ye ATha IzAnendra kI ATha agramahiSiyA~ haiM / sUtra - 240 prathama adhyayana kA upodghAta kahanA cAhie / jambU ! usa kAla aura usa samaya meM svAmI rAjagRha nagara meM padhAre, yAvat pariSad ne upAsanA kI / usa kAla aura usa samaya kRSNA devI IzAna kalpa meM kRSNAvataMsaka vimAna meM sudharmA sabhA meM, kRSNa siMhAsana para AsIna thI / zeSa kAlI devI ke samAna | AThoM adhyayana kAlI-adhyayana sadRza haiM / vizeSa yaha ki pUrvabhava meM ina ATha meM se do janI banArasa nagarI meM, do janI rAjagRha meM, do janI zrAvastI meM aura do janI kauzAmbI meM utpanna huI thii| sabake pitAkA nAma rAma aura mAtA kA nAma dharmA thA / sabhI pArzva tIrthaMkara ke nikaTa dIkSita huI thI / ve puSpacUlA nAmaka AryA kI ziSyA huI / vartamAna bhava meM IzAnendra kI agramahiSiyA~ haiM / sabakI Ayu nau palyopama kI kahI gaI hai| saba mahAvideha kSetra meM janma lekara siddha, buddha, mukta hoMgI aura saba duHkhoM kA anta kreNgii| yahA~ dasaveM varga kA nikSepa-kahanA caahie| sUtra-241 he jambU ! dharma kI Adi karane vAle, tIrtha ke saMsthApaka, svayaM bodha prApta karane vAle, puruSottama yAvat siddhi ko prApta zramaNa bhagavAna mahAvIra ne dharmakathA nAmaka dvItiya zrutaskandha kA yaha artha kahA hai / dharmakathA nAmaka dvItiya zrutaskandha dasa vargoM meM samApta / zrutaskandha-2 kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa 6 jJAtAdharmakathA kA muni dIparatnasAgara kRt aMgasUtra-6 pUrNa muni dIparatnasAgara kRt " (jJAtAdharmakathA)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 161
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 6, aMgasUtra-6, 'jJAtAdharmakathA' zrutaskandha/varga/adhyayana/ sUtrAMka namo namo nimmaladasaNassa pUjyapAd zrI AnaMda-kSamA-lalita-suzIla-sudharmasAgara gurUbhyo nama: W jJAtAdharmakathA AgamasUtra hindI anuvAda [anuvAdaka evaM saMpAdaka Agama dIvAkara muni dIparatnasAgarajI [ M.Com. M.Ed. Ph.D. zruta maharSi vaja sATa:- (1) (2) deepratnasagar.in bhela mesa:- jainmunideepratnasagar@gmail.com bholA09825967397 muni dIparatnasAgara kRt " (jJAtAdharmakathA)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 162